Γενικό Λύκειο Αρκαλοχωρίου. Σχ. Ετος: Ενδοσχολική Βία

Transcript

1 Γενικό Λύκειο Αρκαλοχωρίου Σχ. Ετος: Ενδοσχολική Βία Ομάδα υλοποίησης New York Knicks Τμήμα: Α1 Μαθητές Βασιλάκη Αθηνά Κανακουσάκη Μαίρη Κατσουλάκης Αντώνης Μαθιανάκης Νίκος Εισηγητής Θέματος Κάββαλος Στυλιανός Εκπαιδευτικός Πληροφορικής Η εργασία είναι διαθέσιμη και στον δικτυακό τόπο της σχολικής μονάδας

2 Κατάλογος περιεχομένων Ενδοσχολική βία και η επιπτώσεις της στην ψυχολογία των παιδιών.!...2 Συνηθισμένες εκδηλώσεις της ενδοσχολικής βίας...3 Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις της ενδοσχολική βία...4 Σωματική βία Σωματικη κακοποιηση...8 Ψυχολογική κακοποίηση...8 Παραμέληση...8 Σεξουαλική παραβίαση Αιμομιξία...9 Αιτιολογία...9 Οι Γονείς που κακοποιούν...9 Ο ρόλος της οικογένειας...10 Ο ρόλος εξωοικογενειακών παραγόντων...11 Ψυχιατρικά - Ψυχολογικά χαρακτηριστικά του κακοποιημένου παιδιού...11 Αντιμετώπιση κρουσμάτων κακοποίησης...13 Ενδοσχολική βία και η επιπτώσεις της στην ψυχολογία των παιδιών.! Η ενδοσχολική βία είναι ένα συχνό φαινόμενο που έχει κυριεύσει τα παιδιά κυρίως ηλικίας 10 ετών έως και την ενηλικίωσή τους. Η σχολική βία αποτελεί παθογένεια της εποχής καθώς οι νέοι επηρεάζονται από διάφορους παράγοντες οι οποίοι καθιστούν το περιβάλλον τους αρup to 3 productsκετά επικίνδυνο. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα από την καθημερινή ζωή, είναι το διαδίκτυο στο οποίο παραμονεύονται αρκετοί κίνδυνοι που ασκούν σοβαρές επιρροές στην διαμόρφωση της συμπεριφοράς του παιδιού. Εικόνες, γεγονότα καθώς και διάφορα βίντεο που έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο παρακινούν τα παιδιά να αποκτούν βίαιη συμπεριφορά οδηγώντας τα σε ακρότητες. Είναι γνωστό σε όλους ότι η βία εμφανίζεται σε ποικίλες μορφές όπως είναι η ψυχική, η σωματική καθώς και η σεξουαλική βία. Ο ορισμός που δίνεται απο ειδικούς, είναι οτι η βία είναι η κατάχρηση της φυσικής δύναμης καθώς και η πίεση που ασκείται εναντίον ενός μεμονωμένου παιδιού που μπορεί να του προκαλέσει ψυχολογικές διαταραχές. Οι παράγοντες που οδηγούν τα παιδιά στην άσκηση βίας σε συμμαθητές τους είναι ανάλογα με τη κοινωνικοοικονομική κατάσταση, την κουλτούρα και τον πολιτισμό τους καθώς και τα εξωγενής χαρακτηριστικά τους δηλαδή απο το που προέρχονται, από ποια φυλή κ.α. Επιπλέον κοινωνική βία που με άλλον τρόπο την ονομάζουμε κοινωνικό ρατσισμό ασκείται τόσο σε παιδιά με ελλιπής καλλιέργεια σε σχέση με την μάθηση όσο και σε άτομα με χαμηλό δείκτη νοημοσύνης.

3 Το φαινόμενο αυτό εμφανίζεται κυρίως σε παιδιά που δεν έχουν την υποστήριξη των γονιών τους, που είναι παραμελημένα νιώθοντας έτσι μοναξιά. Με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά αναπτύσσουν συναισθήματα θυμού, μίσους και έχοντας μέσα τους την οργή, καταφεύγουν στο λεγόμενο bullying το οποίο περιλαμβάνει την λεκτική, σωματική, την ψυχολογική, την σεξουαλική παρενόχληση, καθώς και στον βανδαλισμό. Κάνοντας λοιπόν τα παραπάνω ο νέος, έχει την αίσθηση ότι αποκτά την εκτίμηση των υπολοίπων, αλλά στην πραγματικότητα δημιουργεί τον εκφοβισμό των συμμαθητών του και την λανθασμένη γι αυτόν εικόνα που ως αποτέλεσμα έχει την αποφυγή και την αγνόηση των άλλων. Η σχολική βία είναι μια μορφή κοινωνικού ελλείμματος, που γνωστοποιεί την κοινωνική ανισότητα, τον αποκλεισμό και τη ματαίωση των ατομικών προσδοκιών. Η σχολική βία συσχετίζεται άμεσα με την εγκληματικότητα στην ευρύτερη κοινωνία και είναι δείκτης της ανοχής της. Για το λόγο αυτό, η εξάλειψή της συνδέεται με την προστασία των θεσμών και των αξιών του κοινωνικού πλαισίου. Η στάση και η συμπεριφορά των παραβατικών μαθητών αποτελεί μικρογραφία του οικογενειακού, σχολικού και κοινωνικού περιβάλλοντος. Συνεπώς, η πρόληψη πρέπει να στηρίζεται στην υιοθέτηση διδακτικών μεθόδων, που παράγουν την πειθαρχία, παράλληλα με την αίσθηση της δικαιοσύνης. Οι πειθαναγκαστικοί μέθοδοι, οι άδικες τιμωρίες, η πριμοδότηση ορισμένων μαθητών δημιουργούν αρνητικά πρότυπα, που αναπαράγουν τη βία. Στοιχεία, όπως η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης μέσω της επιβράβευσης και της αναγνώρισης, η συνεργασία και η παρώθηση ενισχύουν την απόκτηση νέων δεξιοτήτων και διδάσκουν στους μαθητές την ορθή διεκδίκηση των επιδιώξεών τους. Η συμμετοχή και η ενεργός δράση των μαθητών σε κοινωνικά επιθυμητές δραστηριότητες, εκτονώνει την ενέργεια και παράλληλα τους εξοπλίζει με δεξιότητες που θα αποδειχθούν χρήσιμες στην κοινωνική τους προσαρμογή.

4 Συνηθισμένες εκδηλώσεις της ενδοσχολικής βίας. Συνηθισμένες χειρονομίες που χρησιμοποιούνται λόγω του φαινομένου που υπερισχύει είναι ξυλοδαρμοί, σπρωξίματα, διάφορες χειρονομίες αποσκοπώντας στην προσβολή του παιδιού, φραστικές επιθέσεις, βρισιές, διάφοροι εκβιασμοί προκαλώντας έτσι τον φόβο των παιδιών. Επιπλέον υπάρχουν άτομα που καταφεύγουν σε κλοπές αντικειμένων των συμμαθητών τους ή και στην καταστροφή των αντικειμένων αυτών. Επιπροσθέτως, είναι αρκετοί αυτοί που διαπράττουν σεξουαλική παρενόχληση σε συμμαθήτριες τους προκαλώντας ψυχολογικά προβλήματα σε αυτές, με αποτέλεσμα να έχουν επιθετική συμπεριφορά και μίσος για τον εαυτό τους. Ένα άλλο συχνό φαινόμενο είναι ο αποκλεισμός και η απομόνωση των παιδιών από παρέες, ομαδικά παιχνίδια και κοινωνικές δραστηριότητες. Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις της ενδοσχολική βία. Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του εκφοβισμού και της βίας στα παιδιά είναι πολύ σοβαρές. Τα παιδιά που γίνονται θύματα εκφοβισμού και βίας είναι πιθανόν να νιώσουν έντονο άγχος και αισθήματα ανασφάλειας, να έχουν φοβίες, να μην θέλουν να πηγαίνουν στο σχολείο και να τους δημιουργούνται ψυχοσωματικά προβλήματα όπως πονοκεφάλους, διαταραχές ύπνου ακόμη και κατάθλιψη. Τα παιδιά θύτες,

5 δηλαδή αυτά που ασκούν την βία κινδυνεύουν να απομακρυνθούν από το σχολείο, να διακόψουν την σχολική φοίτηση, να αποκτήσουν τάσεις φυγής από το σπίτι και να αποκτήσουν αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά. Οι συνέπειες της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού είναι σοβαρές και καθοριστικές για την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και εξέλιξη. Γι αυτό τον λόγο η συστηματική πρόληψη και η κατάλληλη αντιμετώπιση κάθε μορφής βίας στο σχολείο είναι πολύ σημαντική. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι τα παιδιά έχουν το δικαίωμα να βρίσκονται σε ένα σχολικό περιβάλλον το οποίο να μπορεί να τους παρέχει ασφάλεια και προστασία. Σωματική βία Τα παιδιά που ασκούν βία στο σχολείο,προέρχονται από οικογένειες οι οποίες έχουν πολλά προβλήματα,με το γάμο τους ή,ο πατέρας τους ασκεί βία σε αυτά ή στην μητέρα τους έτσι περίπου δημιουργούνται οι νταήδες των σχολείων οι οποί ασκούν,βία σε μικρότερα παιδιά και σε ποιο αδύναμα.τα παιδιά πρέπει να έχουν το θάρρος να μιλήσουν,για αυτό που τους απασχολεί και όχι να νομίζουν ότι τα πράγματα θα γίνουν χειρότερα, από ότι είναι ενώ σίγουρα θα βρεθεί τρόπος,αντιμετώπισής του προβλήματος.η βία στην οικογένεια ενέχει ένα παράδοξο: η οικογένεια και το σπίτι υποτίθεται ότι είναι ένας χώρος ασφάλειας και ηρεμίας. Επίσης, υποτίθεται ότι στο, σύγχρονο τουλάχιστον, ζευγάρι οι σύντροφοί έχουν λίγο πολύ διαλέξει ο ένας τον άλλον και ότι κάνουν παιδιά επίσης με τη θέλησή τους, ικανοποιώντας λιγότερο κοινωνικές επιταγές και περισσότερο δικές τους επιθυμίες. Παρόλα αυτά, για πολλούς ανθρώπους, κυρίως για γυναίκες και παιδιά, είναι χώρος καταπίεσης και βίας, όπου θίγεται η αξιοπρέπεια και η σωματική τους ακεραιότητα, ενώ πολλές φορές απειλείται ακόμη και η ζωή τους. Στις οικογένειες συνήθως καταπιέζονται οι πιο αδύναμοι: οι γυναίκες, τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι, τα άτομα με αναπηρία και ορισμένες φορές οι άντρες. Σπανιότατα, όμως, οι άντρες κακοποιούνται. Δυστυχώς τα θύματα της ενδοοικογενειακής βίας έχουν φύλο: είναι κυρίως οι γυναίκες και τα παιδιά. Πώς προκύπτει όμως η «αδυναμία» κάποιων μελών της οικογένειας; Οι παράγοντες μπορεί να είναι οικονομικοί και να αφορούν την ανεξαρτησία των μελών σε αυτό το επίπεδο (αν εργάζονται, πόσα βγάζουν, αν έχουν τη δυνατότητα να διαθέτουν κατά την κρίση τους τα χρήματα που είναι στα χέρια τους). Μπορεί επίσης να είναι κοινωνικοί παράγοντες: η ανατροφή των αγοριών και των κοριτσιών, ιδιαίτερα στις παραδοσιακές κοινωνίες, δεν είναι ισότιμη και δεν δημιουργεί ισότιμους άνδρες και γυναίκες. Τα αγόρια μαθαίνουν να είναι δυναμικά, διεκδικητικά και ίσως επιθετικά, ενώ τα κορίτσια ανατρέφονται με το πρότυπο της προσφοράς, της γλυκύτητας και της υποταγής. Ακόμα κι αν αυτά τα στοιχεία δεν είναι τόσο ξεκάθαρα τις τελευταίες δεκαετίες, είναι χαρακτηριστικό ότι οι περισσότερες γυναίκες θεωρούν πως η διατήρηση και η επιτυχία της οικογενειακής ζωής είναι δική τους υπόθεση και ότι ένα ενδεχόμενο διαζύγιο θα αποτελεί δική τους προσωπική ήττα. Ταυτόχρονα, τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι μπορεί να είναι πιο εξαρτημένοι για τη διαβίωσή τους, ενώ τα προβλήματα υγείας και η αναπηρία καθιστούν επίσης κάποια μέλη της οικογένειας ευάλωτα στην

6 καταπίεση και στη βία. Τέλος, υπάρχουν σημαντικοί ψυχολογικοί παράγοντες που ενισχύουν τις βίαιες συμπεριφορές των θυτών και την ανοχή των θυμάτων. Η βία στην οικογένεια ενέχει ένα παράδοξο: η οικογένεια και το σπίτι υποτίθεται ότι είναι ένας χώρος ασφάλειας και ηρεμίας. Επίσης, υποτίθεται ότι στο, σύγχρονο τουλάχιστον, ζευγάρι οι σύντροφοί έχουν λίγο πολύ διαλέξει ο ένας τον άλλον και ότι κάνουν παιδιά επίσης με τη θέλησή τους, ικανοποιώντας λιγότερο κοινωνικές επιταγές και περισσότερο δικές τους επιθυμίες. Παρόλα αυτά, για πολλούς ανθρώπους, κυρίως για γυναίκες και παιδιά, είναι χώρος καταπίεσης και βίας, όπου θίγεται η αξιοπρέπεια και η σωματική τους ακεραιότητα, ενώ πολλές φορές απειλείται ακόμη και η ζωή τους. Στις οικογένειες συνήθως καταπιέζονται οι πιο αδύναμοι: οι γυναίκες, τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι, τα άτομα με αναπηρία και ορισμένες φορές οι άντρες. Σπανιότατα, όμως, οι άντρες κακοποιούνται. Δυστυχώς τα θύματα της ενδοοικογενειακής βίας έχουν φύλο: είναι κυρίως οι γυναίκες και τα παιδιά. Πώς προκύπτει όμως η «αδυναμία» κάποιων μελών της οικογένειας; Οι παράγοντες μπορεί να είναι οικονομικοί και να αφορούν την ανεξαρτησία των μελών σε αυτό το επίπεδο (αν εργάζονται, πόσα βγάζουν, αν έχουν τη δυνατότητα να διαθέτουν κατά την κρίση τους τα χρήματα που είναι στα χέρια τους). Μπορεί επίσης να είναι κοινωνικοί παράγοντες: η ανατροφή των αγοριών και των κοριτσιών, ιδιαίτερα στις παραδοσιακές κοινωνίες, δεν είναι ισότιμη και δεν δημιουργεί ισότιμους άνδρες και γυναίκες. Τα αγόρια μαθαίνουν να είναι δυναμικά, διεκδικητικά και ίσως επιθετικά, ενώ τα κορίτσια ανατρέφονται με το πρότυπο της προσφοράς, της γλυκύτητας και της υποταγής. Ακόμα κι αν αυτά τα στοιχεία δεν είναι τόσο ξεκάθαρα τις τελευταίες δεκαετίες, είναι χαρακτηριστικό ότι οι περισσότερες γυναίκες θεωρούν πως η διατήρηση και η επιτυχία της οικογενειακής ζωής είναι δική τους υπόθεση και ότι ένα ενδεχόμενο διαζύγιο θα αποτελεί δική τους προσωπική ήττα. Ταυτόχρονα, τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι μπορεί να είναι πιο εξαρτημένοι για τη διαβίωσή τους, ενώ τα προβλήματα υγείας και η αναπηρία καθιστούν επίσης κάποια μέλη της οικογένειας ευάλωτα στην καταπίεση και στη βία. Τέλος, υπάρχουν σημαντικοί ψυχολογικοί παράγοντες που ενισχύουν τις βίαιες συμπεριφορές των θυτών και την ανοχή των θυμάτων.

7 Η βία εναντίον των παιδιών είναι ένα μεγάλο θέμα που δεν είναι δυνατόν να εξαντληθεί εδώ. Αυτό που ονομάζουμε κακοποίηση και παραμέληση παιδιών συμβαίνει όταν ένας οι περισσότεροι ενήλικοι που έχουν την ευθύνη της φροντίδας ενός παιδιού προκαλούν ή επιτρέπουν να προκληθούν στο παιδί σωματικές κακώσεις ή συνθήκες στέρησης, σε τέτοιο βαθμό ώστε συχνά να επιφέρουν σοβαρές διαταραχές σωματικής, νοητικής, συναισθηματικής ή κοινωνικής μορφής. Ιδιαίτερης φύσης είναι η σεξουαλική κακοποίηση, ενώ είναι ποικίλες και τραγικές οι συνέπειές της στην ψυχική και σωματική υγεία του ατόμου. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι η συστηματική έκθεση του παιδιού στη βία, π.χ. στην κακοποίηση της μητέρας ή κάποιου αδερφού, εμπίπτει στον παραπάνω ορισμό και αποτελεί κακοπσεξουαλική Βίαοίηση του ίδιου του παιδιού. Σεξουαλική Βία Παιδική κακοποίηση υπήρχε κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, αλλά μόνο πρόσφατα, οι άνθρωποι άρχισαν να σκέφτονται διαφορετικά γι αυτό το θέμα, να δημιουργούν νομικούς ορισμούς για την κακοποίηση, να ορίζουν κυβερνητικούς φορείς οι οποίοι έχουν τη δύναμη να απομακρύνουν παιδιά από τα σπίτια τους, καθώς και να διεξάγουν χιλιάδες ερευνητικές μελέτες επάνω στο θέμα. Το φαινόμενο της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης συμβαίνει σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από όσο γνωρίζουμε όμως καλύπτεται από έντονη μυστικότητα. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Βρετανικού Οργανισμού για την πρόληψη της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης τα ¾ των παιδιών που κακοποιούνται σεξουαλικά δε θα μιλήσουν σε κανένα κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας για αυτήν. Aκόμη από όσα παιδιά μιλήσουν, ελάχιστα θα φθάσουν να απασχολήσουν τις αστυνομικές αρχές, τις κοινωνικές υπηρεσίες ή τους επαγγελματίες υγείας. Ευρήματα ερευνών έχουν δείξει ότι τα κορίτσια κακοποιούνται με συχνότητα 3 φορές υψηλότερη από ότι τα αγόρια, ότι τα αγόρια είχαν μεγαλύτερες πιθανότητες για συναισθηματική παραμέληση και σοβαρή σωματική βλάβη από ότι τα κορίτσια και ότι τα παιδιά έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να κακοποιηθούν σεξουαλικά από τη ηλικία των 6 ετών και άνω. Ο πραγματικός αριθμός των περιστατικών σεξουαλικής κακοποίησης εκτιμάται ότι είναι πολύ μεγαλύτερος από αυτόν που δείχνουν οι έρευνες. Τα περισσότερα παιδιά θύματα κακοποίησης και παραμέλησης δεν ανιχνεύονται από τις κοινωνικές υπηρεσίες. Στη σεξουαλική κακοποίηση ειδικά, όπου δεν υπάρχουν απαραίτητα σωματικές ενδείξεις, η μυστικότητα και η ντροπή εμποδίζει τα παιδιά αλλά και τους ενήλικες που γνωρίζουν να ζητήσουν βοήθεια.

8 Σωματικη κακοποιηση Η σωματική κακοποίηση περιλαμβάνει κάθε είδους τραυματισμούς ή κακώσεις διαφορετικής σοβαρότητας και συχνά διαφορετικών ηλικιών, που δεν οφείλονται σε ατυχήματα. Η κάκωση μπορεί να είναι μία ή πολλές, παρατηρούνται δε συχνότερα στο κεφάλι και στα άκρα του παιδιού, δηλαδή στα ακάλυπτα μέρη του σώματος. Οι επαγγελματίες υγείας οφείλουν, ακόμα και με την παραμικρή υποψία, να εξετάζουν με προσοχή όλο το σώμα του παιδιού. Ψυχολογική κακοποίηση Η ψυχολογική κακοποίηση ενός παιδιού μπορεί να περιλαμβάνει πράξεις και συμπεριφορές οι οποίες εμπεριέχουν απόρριψη, εκφοβισμό, απομόνωση, εκμετάλλευση, υποτίμηση, συναισθηματική απροσφορότητα όπως και κοινωνικά πράξεις. Παραμέληση Ως παραμέληση θεωρείται το φαινόμενο σύμφωνα με το οποίο η διατροφή, η ιατρική φροντίδα, η ένδυση, η στέγαση, η σχολική φοίτηση ή η παρακολούθηση που παρέχεται στο παιδί είναι έντονα ανεπαρκής ή ακατάλληλη σε βαθμό τέτοιο ώστε να παραβλέπεται ή να τίθεται σε σοβαρό κίνδυνο ή υγεία και η ανάπτυξή του. Ένα παιδί είναι παραμελημένο εάν αφεθεί χωρίς φροντίδα για μακρά χρονικά διαστήματα ή εάν εγκαταλειφθεί. Στα πλαίσια της παραμέλησης εντάσσεται και η ανεπάρκεια της αύξησης ή δυστροφία μη οργανικής αιτιολογίας. Λόγω των ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών, αναφέρεται ως ξεχωριστή κατηγορία. Σεξουαλική παραβίαση Αιμομιξία Σεξουαλική παραβίαση θεωρείται η συμμετοχή ή η έκθεση παιδιών και εφήβων σε πράξεις με σεξουαλικό περιεχόμενο υποκινούμενες από ενήλικα, συνήθως, που έχει σχέση φροντίδας ή οικειότητας με το παιδί, οι οποίες έχουν ως σκοπό τη σεξουαλική διέγερση ή/και ικανοποίηση του ενήλικα. Χαρακτηριστικά του φαινομένου είναι η ανηλικότητα του παιδιού, η σχέση εξαρτησης η εμπλικα και το παιδί, η έλλειψη συνειδητής κατανόησης της έννοιας και του περιεχομένου της πράξης αυτής, άρα και η έλλειψη συνειδητής συναίνεσης του παιδιού. Οι πράξεις αυτές παραβιάζουν όχι μόνο τον αιμομικτικό φραγμό, αλλά και τις γενικότερες

9 αντιλήψεις της κοινωνίας σχετικά με τις οικογενειακές σχέσεις και τα όρια των οικογενειακών ρόλων. Η σεξουαλική παραβίαση εμπεριέχει διάφορες μορφές με ή χωρίς επαφή, από την έκθεση σε επίδειξη, τις θωπείες και τις ασελγείς πράξεις, μέχρι το βιασμό και την αιμομιξία. Η παιδική πορνογραφία και η πορνεία δεν είναι παρά οι εμπορευματικές πλευρές αυτού του ζητήματος, οι οποίες αναφέρονται με τον όρο "σεξουαλική εκμετάλλευση". Αιτιολογία Για χρόνια οι μελέτες εστιάζονταν στην ψυχοπαθολογία του γονέα για να εξηγήσουν το πρόβλημα. Σήμερα όμως αναγνωρίζουμε πως η κακοποίηση παιδιού από τους γονείς του είναι το αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης πολλών παραγόντων που σχετίζονται, όχι μόνο με τους γονείς, αλλά και με τη δυσλειτουγία της οικογένειας και με κοινωνικό-οικονομικούς παράγοντες. Οι Γονείς που κακοποιούν Τα ευρήματα τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες δείχνουν ότι οι γονείς είναι άτομα με ιδιαίτερες ανάγκες για φροντίδα και στήριξη τόσο από κοινωνικούς φορείς, όσο και από ειδικούς ψυχικής υγείας Μπορεί να χαρακτηρίζονται από: οβαρές ψυχικές δυσκολίες (π.χ. πληρούν τα κριτήρια για ψυχιατρικές διαγνώσεις όπως, κατάθλιψη, διαταραχή προσωπικότητας, σπανιότερα ψυχωσικές διαταραχές). Περιορισμένες νοητικές ικανότητες. - Σημαντική δυσκολία να ελέγχουν τον εαυτό τους και τις παρορμήσεις τους (κυρίως τις επιθετικές). Συναίσθημα βαθιάς ανεπάρκειας για το γονεϊκό τους ρόλο και για την εικόνα του εαυτού τους γενικότερα. Έντονες (ναρκισσιστικές) ανάγκες για εξάρτηση και προσοχή από τους άλλους, τις οποίες τείνουν να καλύπτουν χρησιμοποιώντας τα παιδιά τους ως πηγή φροντίδας. Έτσι, τα παιδιά τους αναλαμβάνουν να στηρίζουν τους γονείς, παραμελώντας τις δικές τους φυσιολογικές ανάγκες για φροντίδα και εξάρτηση (το λεγόμενο σύνδρομο "γονεοποιημένου παιδιού"). Κακές σχέσεις με τους δικούς τους γονείς. Οι περισσότεροι γονείς που κακοποιούν έχουν υπάρξει θύματα ή μάρτυρες βίαιων σκηνών μέσα στις δικές τους οικογένειες. Με την κακοποίηση του παιδιού τους τείνουν ασυνείδητα να ανακουφίζουν και να ελέγχουν τα δικά τους παιδικά ψυχικά τραύματα μέσα από τη διαδικασία της "ταύτισης" με τον βίαιο και επιθετικό γονιό τους (ο λεγόμενος μηχανισμός "ταύτισης με τον επιτιθέμενο"). Έτσι ένα κακοποιημένο παιδί ενδέχεται να γίνει κι εκείνο ένας βίαιος γονιός στο μέλλον, συνεχίζοντας κατά αυτόν τον τρόπο το δια-γενεαλογικό πέρασμα της βίας στην οικογένεια. Συχνότερη χρησιμοποίηση λεκτικής επιθετικότητας, σωματικής τιμωρίας και επιβολής δύναμης στα παιδιά συγκριτικά με φυσιολογικούς γονείς. Επίσης, εκδηλώνουν σημαντικά σπανιότερα θετικές αλληλεπιδράσεις (π.χ. παιχνίδι, διάλογο, καθοδήγηση) με τα παιδιά τους. - Ακαμψία στις στάσεις τους απέναντι στο παιδί, αλλά και σε άλλα θέματα της ζωής γενικότερα. - Τάση να αντιλαμβάνονται και να περιγράφουν το παιδί με τρόπο αρνητικό ("δύσκολο", "κακό", "προβληματικό"). Έτσι αρνητικά άλλωστε βλέπουν και τον ίδιο τους τον εαυτό.

10 Σε πρώτο επίπεδο, τα παιδιά πρέπει να διδαχθούν ότι κανείς, ακόμη και κάποιος που αγαπούν, δε θα πρέπει να τους ζητήσει να κρατήσουν μυστικό για φιλιά, αγγίγματα, αγκαλιές. Δεν είναι ποτέ φταίξιμο του παιδιού αν κάποιος τα κακοποιήσει. Αν κάποιος τα αγγίξει με τρόπο που τα φοβίζει ή τα μπερδεύει πρέπει να το πουν. Τα συναισθήματα φόβου και σύγχυσης μπορεί να έρθουν για κάποιο άτομο και πριν ακόμη τα αγγίξουν. Ο ρόλος της οικογένειας Σε οικογένειες που εκδηλώνεται ΠΣΚ υπάρχουν συχνά διαταραγμένες σχέσεις ανάμεσα στους γονείς (π.χ. μονογονεϊκές οικογένειες, μητέρες που δεν στηρίζονται επαρκώς οικονομικά και συναισθηματικά από το σύζυγο), στους γονείς και το παιδί και ανάμεσα στους γονείς και την εκτεταμένη οικογένεια (παππούδες και άλλους συγγενείς). Επίσης, οι οικογένειες αυτές είναι συνήθως κοινωνικά απομονωμένες, χωρίς βοήθεια από γείτονες, φίλους ή άλλα κοινοτικά πλαίσια στήριξης. Ο ρόλος εξωοικογενειακών παραγόντων Η σημασία των εξωοικογενειακών παραγόντων αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια. Είναι γεγονός ότι ΠΣΚ εκδηλώνεται συχνότερα σε οικογένειες χαμηλού μορφωτικοοικονομικού επιπέδου. Οι οικονομικές αντιξοότητες (π.χ. ανεργία, στέρηση υλικών αγαθών) και οι περιορισμένες παροχές και πηγές στήριξης (έλλειψη παιδικών σταθμών, κλπ.) αυξάνουν σημαντικά το στρες και μειώνουν την αντοχή του γονέα στις αναμενόμενες πιέσεις από το παιδί και την ανατροφή του. Ακόμα, οι στάσεις της ευρύτερης κοινωνίας και της τοπικής κοινότητας μπορεί να λειτουργήσουν διευκολυντικά στην εκδήλωση της κακοποίησης. Έτσι, η αποδοχή της σωματικής τιμωρίας (π.χ. "Το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο") μπορεί να ενθαρρύνει την εμφάνιση ακραίας μορφής βίας στα παιδιά για λόγους πειθαρχίας. Ακόμα, πεποιθήσεις όπως "ποτέ δεν επεμβαίνω στα ενδοοικογενειακά ζητήματα άλλων" ενισχύουν την απόκρυψή της και ενδέχεται να αποτρέπουν τους άλλους από το να παρέμβουν για να προστατέψουν ένα παιδί που κακοποιείται. Ψυχιατρικά - Ψυχολογικά χαρακτηριστικά του κακοποιημένου παιδιού Τα παιδιά που κακοποιούνται ή και παραμελούνται παρουσιάζουν έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις. Κλαίνε πολύ εύκολα, είναι πολύ απαιτητικά και εμφανίζουν Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητα. Ο όρος «παγωμένο βλέμμα» περιγράφει τη χαρακτηριστική έκφραση που έχουν. Στη σχέση τους με τρίτους είναι πολύ επιφυλακτικά στη σωματική επαφή και γενικά καχύποπτα. Φαίνεται επίσης ότι έχουν μια ετοιμότητα να αντιδρούν σε σημάδια κινδύνου ή έντασης από το περιβάλλον. Η μελέτη της κοινωνικής συμπεριφοράς αυτών των παιδιών έδειξε ότι παιδιά που κακοποιούνται είναι λιγότερο κοινωνικά σε σχέση με άλλα, η συναλλαγή τους με τους άλλους δεν έχει φαντασία, ενώ παράλληλα οι αντιδράσεις τους δεν είναι σταθερές. Τα μικρά παιδιά που κακοποιούνται και δεν μπορούν να αναπτυχθούν είναι απαραίτητο να εισάγονται

11 στο νοσοκομείο. Μετά την εισαγωγή τους, παρατηρούνται τα εξής : τα παιδιά αυτά φαίνονται πολύ συμπαθητικά, αλλά είναι ανίκανα να αντέξουν και την παραμικρή ματαίωση και ξεσπούν σε κλάματα ή εκρήξεις οργής. Η αργή φυσική ανάπτυξή τους επηρεάζεται θετικά όταν απομακρυνθούν από το σπίτι, αλλά οι διαταραχές στο λόγο ή τα προβλήματα στη συμπεριφορά τους δεν αποκαθίστανται εύκολα. Αυτά τα πολύ γενικά χαρακτηριστικά δείχνουν ότι υπάρχει σοβαρή διαταραχή προσωπικότητας, που είναι πολύ πιθανό να συνεχίσει να υπάρχει κι όταν αυτά τα παιδιά ενηλικιωθούν. Είναι προφανές ότι το περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνει το παιδί που κακοποιείται χαρακτηρίζεται από απόρριψη και επιθετικότητα, γεγονός που δεν επιτρέπει τη δημιουργία του διευκολυντικού εκείνου περιβάλλοντος που, κατά τον Winnicott, συντελεί στην ωρίμανση του παιδιού. Σύμφωνα με τη μελέτη των Martin και Beezley σχετικά με την προσωπικότητα των παιδιών αυτών εντοπίστηκαν εννέα χαρακτηριστικά κριτήρια: Μειωμένη ικανότητα για ευχαρίστηση Σοβαρές διαταραχές συμπεριφοράς Μειωμένη αυτοεκτίμηση Απόσυρση Εναντιωματική συμπεριφορά Μεγάλη διεγερσιμότητα Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή Ψευδοενήλικη συμπεριφορά Μαθησιακές δυσκολίες Τα παραπάνω χαρακτηριστικά και η σοβαρότητά τους δεν εξαρτώνται από τον τύπο και τη σοβαρότητα της φυσικής βίας. Το ψυχικό τραύμα που έχει προκληθεί στα παιδιά αυτά από το περιβάλλον της κακοποίησης είναι τόσο έντονο, ώστε να οδηγεί στη δημιουργία αυτών των χαρακτηριστικών, με αποτέλεσμα οι δάσκαλοι και οι συνομήλικοι να τα απορρίπτουν. Όπως είναι επόμενο, τα κακοποιημένα παιδιά έχουν αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους, με πιθανή πρόγνωση να συνεχιστεί αυτός ο φαύλος κύκλος σε όλη τους τη ζωή, με πιθανή εκδήλωση του φαινομένου στα δικά τους παιδιά και ούτω καθ' εξής. Τα παιδιά αυτά έχουν λιγότερους φίλους και αρκετά αναπτύσσουν διαταραχές συμπεριφοράς. Μια ευρωπαϊκή μελέτη διερεύνησε τη σχέση μεταξύ της πολύ αυστηρής και τιμωρητικής συμπεριφοράς των γονέων και των επιπτώσεών της στην προσωπικότητα των παιδιών. Βρέθηκε ότι τα παιδιά, εξαιτίας αυτής της συμπεριφοράς, αναπτύσσουν ένα σύνδρομο που ονομάζεται «διαταραχή της διαγωγής» ή ένα άλλο σύνδρομο στο οποίο εκδηλώνουν άγχος και κατάθλιψη. Σε μία άλλη παλαιότερη μελέτη σε 23 οικογένειες βρέθηκε ότι μετά από 3 χρόνια το 30% των παιδιών είχαν εκ νέου κακοποιηθεί ή παραμεληθεί και ότι το 70% των παιδιών απέκλινε από την ομαλή συναισθηματική, νοητική και κοινωνική ανάπτυξη της ηλικίας τους. 'Αλλες μελέτες έχουν επίσης επιβεβαιώσει αυτά τα αποτελέσματα. Πρέπει βέβαια να αναφερθεί ότι δεν υπάρχουν μελέτες που να διερευνούν τις ψυχολογικές μόνο επιπτώσεις της κακοποίησης. Αυτό οφείλεται

12 στο γεγονός ότι μαζί με την κακοποίηση το παιδί βιώνει μία σειρά από άλλες εμπειρίες, όπως η εισαγωγή στο νοσοκομείο, απομάκρυνση από το σπίτι, ανάδοχες οικογένειες κλπ. Είναι, επομένως, δύσκολο να ξεχωρίσουμε τις επιπτώσεις της κακοποίησης από αυτές που οφείλονται στις άλλες εμπειρίες. Υποστηρίζεται, επίσης, ότι τα αποτελέσματα της συναισθηματικής στέρησης στα πολύ μικρά παιδιά μπορεί να εκδηλώνονται με τα μορφή εξελικτικών διαταραχών στο Κεντρικό Νευρικό σύστημα. Το εύρημα αυτό φαίνεται με την ποιότητα της γονεϊκής φροντίδας που είχαν τα παιδιά αυτά. Η μεγάλη συχνότητα της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς που έχει περιγραφεί σε κακοποιημένα παιδιά σε σχέση με φυσιολογικά ή παραμελημένα παιδιά συμπεριλαμβάνει αυτόακρωτηριασμούς και απόπειρες αυτοκτονίας και συνδέεται με χαρακτηριστικές μεταβολές του οικογενειακού περιβάλλοντος του παιδιού. Έχει επίσης περιγραφεί καθυστέρηση στην εξέλιξη του λόγου. Υποστηρίζεται, δηλαδή, ότι τα παιδιά δεν εμπιστεύονται το περιβάλλον τους για να μιλήσουν και επομένως η καθυστέρηση στην εξέλιξη του λόγου είναι αποτέλεσμα της μικρής πρακτικής και εξάσκησης εξαιτίας της παραμέλησης που υφίστανται τα κακοποιημένα παιδιά. Ακόμη, η νοητική ανάπτυξη αυτών των παιδιών επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό, φαίνεται όμως ότι δε συνδέεται περισσότερο με τη διαδικασία της κακοποίησης-παραμέλησης κι όχι με τη σοβαρότητα των τραυμάτων. Ο Strogh έχει περιγράψει μια μορφή ψυχωσικής διαταραχής, τη λεγόμενη «τραυματική ψύχωση», σε παιδιά λανθάνουσας και προεφηβικής ηλικίας. Τα χαρακτηριστικά της είναι : μειωμένη ή έντονα διαταραγμένη σχέση με την πραγματικότητα και τους άλλους, καθώς και αλλόκοτη συμπτωματολογία. Τα παιδιά αυτά, που είχαν κακοποιηθεί πολύ νωρίς στη ζωή τους, παρουσιάζουν έντονη επιθετικότητα, ενώ παράλληλα είναι κατά περιόδους υπόδειγμα ή πολύ αγαπητά στους άλλους. Χαρακτηριστικά ο Strogh αναφέρει ότι τα παιδιά αυτά «δαγκώνουν το χέρι αυτού που τα ταΐζει», γεγονός που δηλώνει έντονη διαταραχή στη συμπεριφορά δεσμού. Άλλα χαρακτηριστικά που βρέθηκε ότι έχουν τα κακοποιημένα παιδιά είναι: χαμηλό βάρος στη γέννηση, προωρότητα και ύπαρξη διαφόρων παρεκκλίσεων από τη φυσιολογική εξέλιξη. Τα μέχρι σήμερα ερευνητικά δεδομένα επιβεβαιώνουν τη διαπίστωση ότι οι επιπτώσεις της σωματικής κακοποίησης και παραμέλησης στην ψυχική υγεία και τη σωματική ανάπτυξη του παιδιού είναι σοβαρές. Αντιμετώπιση κρουσμάτων κακοποίησης Σε πρώτο επίπεδο, τα παιδιά πρέπει να διδαχθούν ότι κανείς, ακόμη και κάποιος που αγαπούν, δε θα πρέπει να τους ζητήσει να κρατήσουν μυστικό για φιλιά, αγγίγματα, αγκαλιές. Δεν είναι ποτέ φταίξιμο του παιδιού αν κάποιος τα κακοποιήσει. Αν κάποιος τα αγγίξει με τρόπο που τα φοβίζει ή τα μπερδεύει πρέπει να το πουν. Τα

13 συναισθήματα φόβου και σύγχυσης μπορεί να έρθουν για κάποιο άτομο και πριν ακόμη τα αγγίξουν. ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ Ο ρατσισμός στα σχολεία οδηγεί η δυνατότητα του διευθυντή ενός σχολείου να αξιοποιήσει ένα άτυπο θεσμικό νόμο με τον οποίο μπορεί να απορρίψει την αίτηση εγγραφής ενός μαθητή από άλλη φυλή. Μία από τις συχνότερες δικαιολογίες απόρριψης των παιδιών αυτών από τον διευθυντή είναι ότι το σχολείο είναι πλήρης. Σύμφωνα με έρευνες που γίνονται σχετικά με αυτό τι θέμα παρατηρείται ότι σε όλα τα αστικά κέντρα η παραπάνω δικαιολογία αποτελεί μία δοκιμασμένη πρακτική, με αποτέλεσμα το Συνήγορο του Πολίτη και το Υπουργείο Παιδείας να εκδίδουν, πολύ συχνά, εγκυκλίους σχετικά με αυτό το θέμα. Αυτό όμως δεν συμβαίνει σε όλα τα σχολείο καθώς υπάρχουν σχολεία τα οποία αποδέχονται την αίτηση εγγραφής των γονιών των μαθητών από άλλες φυλές. Κάποιοι γονείς θεωρούν ότι είναι ωφέλιμο να μην υπάρχουν μαθητές από άλλες φυλές, ενώ οι διευθυντές ανταποκρίνονται στην εγγραφή αυτών των μαθητών για να καθορίσουν την εθνοτική καθαρότητα του σχολείου. Τα σχολεία, που δεν δέχονται τους μετανάστες μαθητές, το κάνουν για τον διευθυντή που θέλει να διοικεί ένα σχολείο γρήγορης αποδοτικότητας, για ένα δάσκαλο που θέλει να διδάσκει σε ένα εύκολο και κατανοήσιμο περιβάλλον και για ένα γονιό που θέλει το παιδί του να πάει σε ένα καλό σχολείο χωρίς την ύπαρξη μεταναστών παιδιών. Η διαδικασία αποτίμησης υποβάλλεται το σχολικό μείγμα όπου όσο λιγότερο ισορροπημένο είναι σχετικά με τις άλλες φυλές(δηλαδή να μην υπάρχουν παιδιά από άλλες φυλές), τόσο περισσότερο αξιόλογο θεωρείται το σχολείο από την κοινωνία. Έτσι, δημιουργείται μια σχολική αγορά όπου η αξία του σχολείου καθορίζεται αποκλειστικά και μόνο από το σχολικό μείγμα των μαθητών. Από το Υπουργείο Παιδείας έχουν σταλεί σε όλα τα σχολεία, εγκύκλιοι οι οποίοι τονίζουν ότι αυτά τα παιδιά πρέπει να γίνονται αποδεκτά από τους διευθυντές και όχι να τους απορρίπτουν λόγω της διαφορετικής φυλής τους. Επίσης, το Υπουργείο Παιδείας δεν είναι υπεύθυνο για την απόρριψη αυτών των παιδιών αλλά οι διευθυντές που δεν δέχονται τους μετανάστες μαθητές για να μην χαλάσουν την εικόνα του σχολείο τους θεωρώντας ότι αυτοί δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις ενός καλού και αξιόλογου σχολείου. Κάποιοι διευθυντές δέχονται αυτά τα παιδιά επειδή κατανοούν ότι είναι υπέρ των παιδιών η αξιοποήση και η πρόσμειξη των αλλοδαπών παιδιών. Από την άλλη μεριά, άλλοι διευθυντές δεν δέχονται τα παιδιά για μία καλύτερη εκπαίδευση. Από την άλλη μεριά, οι γονείς με κάποια ανώτερη μόρφωση εμφανίζουν σε μικρότερο βαθμό από ότι τους γονείς με κάποια στοιχιώδη μόρφωση, ξενοφοβική συμπεριφορά στα παιδιά αυτά. Αυτό εμφανίζεται και στα παιδιά τους καθώς και αυτά εμφανίζουν ξενοφοβική συμπεριφορά σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό

14 ανάλογα με την μόρφωση των γονιών τους. Επίσης, παρατηρείται ότι οι γονείς και τα παιδιά του Δημοτικού ειναι πιο ''ανοιχτοί'' στην αποδοχή αυτών των παιδίων από ότι οι γονείς και τα παιδιά του Γυμνασίου, του Λυκείου και της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Εφόσον προκύπτει αυτό, τα παιδιά του Δημοτικού έχουν μία θετική στάση απέναντι στην πολυπολιτισμικότητα σε σχέση με τους μαθητές του Γυμνασίου και του Λυκείου. Επί προσθέτως, τα σχολεία προβάλλουν τα ξενοφοβικά στερεότυπα που έχουν απέναντι σε αυτά τα παιδιά που όμως δεν ανήκουν στην πραγματικότητα. Τα προβλήματα που δημιουργούν οι μετανάστες μαθητές είναι πολύ λιγότερα από αυτά που νομίζουν οι καθηγητές και οι γονείς των παιδιών. Όλα τα παραπάνω οδηγούν στον ρατσισμό στο σχολείο. Αυτό συμβαίνει ήτε από τους διευθυντές των σχολείων, που απορρίπτουν την εγγραφή των παιδιών από άλλες φυλές, ήτε από τους γονείς, που τα παιδιά τους θέλουν να είναι σε ένα δημιουργικό και κατανοήσημο περιβάλουν χωρίς την ύπαρξη των μεταναστών παιδιών.