Διδακτική πρόταση στην Ιστορία Α γυμνασίου. Αξιοποιώντας δημιουργικά αρχές του CLIL

Transcript

1 Διδακτική πρόταση στην Ιστορία Α γυμνασίου. Αξιοποιώντας δημιουργικά αρχές του CLIL Διαμαντίδου Ευαγγελία Μεταπτυχιακή φοιτήτρια εφαρμοσμένης γλωσσολογίας ΑΠΘ ΤΡΙΚΑΛΑ, 17/1/2015

2 ΔΟΜΗΣΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Η ενότητα «Η συγκρότηση της αθηναϊκής κοινωνίας Η καθημερινή ζωή» σελ (Ιστορία Α γυμνασίου) Γενικό θεωρητικό πλαίσιο Η διδακτική πρόταση και η εφαρμογή της Η αξιολόγησή της από τους μαθητές

3 Θεωρητικά στοιχεία - CLIL και διδασκαλία της γλώσσας Υπερκείμενος όρος (υιοθετήθηκε από EUROCLIL, μέσα του 90: Coyle 2007) Ολιστική προσέγγιση στην εκπαιδευτική διαδικασία ( Cekrezi/ Bikaku 2011) Εμπνευσμένο από μοντέλα όπως το French immersion στον Καναδά και το CBI (content-based instruction) στις Η.Π.Α. (Llinares et al.2013) Διπλή εστίαση γλώσσα και περιεχόμενο Έχει αξιοποιηθεί κυρίως στη διδασκαλία μιας γλώσσας ως δεύτερης/ ξένης (Coyle et al. 2010) προβληματισμός Bruton (2011) : υπάρχουν περιοριστικοί παράγοντες που σε κάποιες περιπτώσεις εγγυώνται την επιτυχία ; (π.χ. υψηλή αρχική γλωσσική επάρκεια στη γλώσσα-στόχο ). Eυρωπαϊκή επιτροπή για να εξελίξεις τις γνώσεις σου σε μια ξένη γλώσσα «πρέπει να τη χρησιμοποιείς για ένα σκοπό, ώστε η γλώσσα να είναι ένα εργαλείο περισσότερο (για την επίτευξη ενός σκοπού) κι όχι αυτοσκοπός» ( Ruiz de Zarobe&Jiménez Catalán 2009)» Μέθοδος κατάλληλη για κάθε ηλικία (Alvarez-Cofiño Martínez 2009, Coyle 2007)

4 Θεωρητικά στοιχεία - CLIL και διδασκαλία της γλώσσας Ανάπτυξη δεξιοτήτων και στον γραπτό και στον προφορικό λόγο. Ιδανικό και για τη διδασκαλία μιας Γ1 αναζωογονεί το ενδιαφέρον των μαθητών, μαθαίνουν στοιχεία για τη γλώσσα μέσα από μια φυσική,αυθεντική διαδικασία Δημιουργία κινήτρων στους μαθητές για να κατανοήσουν το περιεχόμενο ανάγκη να αποκωδικοποιήσουν τη γλώσσα «η γλώσσα χρησιμοποιείται για να εκπληρώσει πραγματικούς στόχους» Μέσα από αυθεντικά κείμενα ασύνειδα καταλήγουν να δίνουν την απαραίτητα βαρύτητα στη γλώσσα. Δυνατότητα για συνδυασμό μεθόδων διδασκαλίας. (Cekrezi/ Bikaku 2011)

5 Θεωρητικά στοιχεία - CLIL και διδασκαλία της γλώσσας ακαδημαϊκές δεξιοτητες (CALP Cognitive Academic Language Proficiency) βασικές διαπροσωπικές δεξιότητες (ΒΙCS Basic Interpersonal Communicative Skills) (Cummins 1981, 1984 σε Ζάγκα 2004) Διδακτικά μοντέλα με στόχο την ανάπτυξη ακαδημαϊκών δεξιοτήτων η διδασκαλία με βάση το περιεχόμενο (content-based instruction), η θεματικά οργανωμένη διδασκαλία (theme-based instruction) η διδασκαλία μέσω στρατηγικών (strategies-based instruction) προσεγγίσεις με βάση τη θεωρία των κειμενικών ειδών (Ζάγκα 2009) Όλα αξιοποιήσιμα από το CLIL

6 Θεωρητικά στοιχεία - CLIL και διδασκαλία της γλώσσας Τα 4C (Coyle 2002) Content κατανόηση που σχετίζεται με συγκεκριμένα στοιχεία από ένα ορισμένο ΠΣ Communication να χρησιμοποιείς τη γλώσσα για να μάθεις ενώ συγχρόνως να μαθαίνεις πώς να τη χρησιμοποιείς Cognition (επίγνωση) η ανάπτυξη δεξιοτήτων του νου οι οποίες συνδέουν τη διαμόρφωση της σκέψης, την κατανόηση και τη γλώσσα Culture έκθεση σε εναλλακτικές προοπτικές και αμοιβαία κατανόηση, βαθιά επίγνωση της διαφορετικότητας αλλά και του εαυτού μας

7 Το CLIL στην Ελλάδα 3 ο Πρότυπο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Ευόσμου ( πρωτοβουλία: τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και φιλολογίας ΑΠΘ) Γεωγραφία και Θρησκευτικά στην Ε δημοτικού Γεωγραφία και Ιστορία στην Στ Στα αγγλικά Θετικά αποτελέσματα Σήμερα σε όλες τις τάξεις σε κάποια μαθήματα. Β βάθμια/ ξένη/ μητρική ελάχιστες μεμονωμένες προσπάθειες (Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Ζάγκα, Ματθαιουδάκη υπό δημοσίευση)

8 ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Γνωστικοί Οι μαθητές Να γνωρίσουν την κοινωνική δομή στην Αθήνα του 5 ου αιώνα. Να γνωρίσουν βασικά στοιχεία για την καθημερινή ζωή των Αθηναίων του 5 ου αιώνα. Να κάνουν αντιπαραβολή καταστάσεων/ τρόπων ζωής του τότε και του τώρα. Να τολμούν να αμφισβητούν αυθεντίες, όταν τα λεγόμενά τους δεν ανταποκρίνονται στα δεδομένα της εποχής μας. Να αναπτύξουν συνεργασία και διάλογο μεταξύ τους και με τον καθηγητή.

9 ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Να αναπτύξουν την ικανότητα της ενεργητικής ακρόασης. Να μάθουν τις στρατηγικές «κρατώ σημειώσεις»,«ψάχνω σε λεξικό», «μαντεύω σημασία λέξης από τα συμφραζόμενα», «τεμαχισμός λέξεων» Να μάθουν να αναζητούν λέξεις στην ηλεκτρονική μορφή του ΛΚΝ και στα Σώματα κειμένων. Να εξοικειωθούν με τα σχεδιαγράμματα, τη δημιουργία και τη χρησιμότητά τους. Να ενεργοποιούν προηγούμενη γνώση τους πάνω στα θέματα.

10 ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Γλωσσικοί Οι μαθητές Να μάθουν για την παραγωγή και τη σύνθεση. Να κατανοήσουν τη λειτουργία του καθημερινού και του ακαδημαϊκού λεξιλογίου. Να παρατηρήσουν τη μορφή και τη λειτουργία του ενεστώτα και του παρατατικού. Να μάθουν τον λόγο χρήσης του ιστορικού ενεστώτα. Να συνειδητοποιήσουν τη διαφορά αορίστουπαρατατικού, όσον αφορά το ποιον ενέργειας που δηλώνουν.

11 ΑΦΟΡΜΗΣΗ Για ποια 2 θέματα θα μιλήσουμε σήμερα; ( στρατηγική πρόβλεψης)

12 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Όταν ακούς τη λέξη οικογένεια στην αρχαία Αθήνα ποιες λέξεις σου έρχονται στο μυαλό; (brainstorming - ιδεοθύελλα) 2. Για ποιο λόγο θα είναι ενδιαφέρον να μιλήσουμε για αυτά τα θέματα; Σε τι θα μας ωφελήσει σήμερα; (σύνδεση με το σήμερα) 3. Γνωρίζετε κάποια στοιχεία για τη θέση του κάθε μέλους της οικογένειας και για τις συνηθισμένες δραστηριότητες της καθημερινής τους ζωής; (αναζήτηση προηγούμενης γνώσης). Εσείς κάνετε κάτι με όλη την οικογένεια;

13 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 4. Έχετε ακούσει ή φαντάζεστε πώς ήταν ο θεσμός της δουλείας εκείνη την εποχή στην Αθήνα; (αναζήτηση προηγούμενης γνώσης) Θα έπρεπε να υπάρχει δουλεία σήμερα; Αναμενόμενη απάντηση ότι ήταν σκλάβοι και τους φέρονταν σκληρά. (Εμείς εδώ επισημαίνουμε ότι τους περιέβαλλαν με στοργή: χρησιμοποιούμε φράση του βιβλίου ενίσχυση του λεξιλογίου τους, τρόπος προδιδασκαλίας του λεξιλογίου)

14 ΑΠΟΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΙΤΛΟΥ Τίτλος :«Η συγκρότηση της Αθηναϊκής κοινωνίας - Η καθημερινή ζωή» Εστίαση στη δύσκολη λέξη συγκρότηση. Ρητή εκμάθηση στρατηγικών Μάντεμα από τα συμφραζόμενα Τεμαχισμός της λέξης Χρήση λεξικού (έντυπου και του ηλεκτρονικού ΛΚΝ) Αξιοποίηση των Σωμάτων κειμένων www. greek-language.gr

15

16

17

18 ΑΠΟΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΙΤΛΟΥ Θυμάμαι τι σημαίνει διδάσκω μια λέξη (Ζάγκα 2007, Νation 2001) 1. Καθιστώ σαφές το σημαίνον και το σημαινόμενό της. 2. Την εντάσσω σε παραδείγματα, σε σχέσεις και δίκτυα με άλλες λέξεις. 3. Περιγράφω το συντακτικό περιβάλλον στο οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί. 4. Επισημαίνω τις κυριολεκτικές και τις μεταφορικές χρήσεις της.

19 ΑΠΟΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΙΤΛΟΥ Λέξη «κοινωνία» αξιοποίησή της για παράγωγα και σύνθετα Παράγωγα Κοινωνία σύνθετα

20 ΓΕΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3 Κοινωνικές ομάδες σε Αθήνα 1.Αθηναίοι πολίτες εξουσία 2.Μέτοικοι εμπόριο 3.Δούλοι υπηρέτες, δεσμοφύλακες, λογιστές, παιδαγωγοί κ.ά. Καθημερινή ζωή σε Αθήνα 1.Γυναίκα στο σπίτι 2.Άνδρας εργασία και συμμετοχή στα κοινά 3.Παιδιά κορίτσια στο σπίτι / αγόρια από τα 7 σε ιδιωτικά σχολεία Τροφή λιτή Ενδύματα χιτώνας, ιμάτιο, σανδάλια

21 Α μέρος Κλειστά βιβλία. Νοηματοδοτημένη ανάγνωση από τον καθηγητή. οι μαθητές καταγράφουν λέξεις-κλειδιά (εκμάθηση της στρατηγικής). Καταγραφή των λέξεων στον πίνακα Αθηναίοι πολίτες Μέτοικοι Δούλοι Πηγή 1 «Η σπουδαιότητα των μετοίκων» Τι ήταν ο Ξενοφών; ( ιστορικός) Ξέρετε άλλους; Προδιδασκαλία των δύσκολων λέξεων της πηγής. Γιατί ήταν σπουδαίοι οι μέτοικοι; (ερωτ.περιεχομένου) Υπογραμμίστε τα ρήματα ή τις εκφράσεις που δείχνουν ότι ο Ξενοφών εκφράζει τη δική του γνώμη (γλωσσ. ερώτηση) λέξεις/φράσεις συνώνυμες;

22 Α μέρος Πηγή 2 Τι προσπαθεί να κάνει Αριστοτέλης στο κείμενο της πηγής; Να μας Για να..κάποιον χρησιμοποιούμε συλλογισμούς, δηλαδή μια πορεία του νου που καταλήγει μέσα από επιχειρήματα σε ένα συμπέρασμα. Συμπλήρωσε τον παρακάτω συλλογισμό του Αριστοτέλη. 1. Οι οικογένειες έχουν ανάγκη από.. 2. Οι δούλοι είναι.. Συμπέρασμα Άρα. ο θεσμός της δουλείας είναι Πώς σας φαίνεται ο συλλογισμός; Δείτε το κάθε βήμα του. Θεωρείτε αληθές το συμπέρασμα; Πώς πρέπει να κρίνουμε τον Αριστοτέλη και πώς το πνεύμα της εποχής όσον αφορά τη δουλεία; Ξέρετε άλλους λαούς που να είχαν δούλους; (διαπολιτισμική ερώτηση) Πότε καταργήθηκε η δουλεία στην Ελλάδα; Γνωρίζετε μορφές σύγχρονης δουλείας;

23 ΠΑΙΖΟΝΤΑΣ ΜΕ ΛΕΞΕΙΣ! Ηλέκτρα: Α! Έχω πολύ καλή μνήμη! Το μάθημα δε το διαβάζω στο σπίτι σχεδόν καθόλου γιατί θυμάμαι όσα είπε η κυρία στο σχολείο! Να σου πω τι κάναμε σήμερα; Να, είπαμε σήμερα ότι στην Αθήνα υπήρχαν τρία γκρουπ, οι Αθηναίοι πολίτες, οι μέτοικοι και οι δούλοι. Οι Αθηναίοι πολίτες ήταν οι πιο τοπ από όλους, κι όλες οι εξουσίες έρχονταν από αυτούς. Ήταν και από μάνα και από πατέρα Αθηναίο. Μπορούσαν μόνο αυτοί να συμμετέχουν στην Εκκλησία του δήμου. Και ότι όλοι τους ήταν ίσοι απέναντι στους νόμους είπαμε. Ε τα άλλα θα στα πω μετά, κουράστηκα τώρα! Σωστά τα λέει η Ηλέκτρα; Σε ποια παράγραφο του βιβλίου σου αναφέρεται; Πράγματι δε χρειάζεται να διαβάζει το μάθημα στο σπίτι, αφού θυμάται τόσα; Γιατί το βιβλίο χρησιμοποιεί διαφορετικές λέξεις, που όμως έχουν την ίδια σημασία;

24 ΠΑΙΖΟΝΤΑΣ ΜΕ ΛΕΞΕΙΣ! Μπορείς να συμπληρώσεις τα λόγια της Ηλέκτρας αλλάζοντας τις λέξεις με έντονη γραφή με αυτές που σου δίνονται παρακάτω; είχαν ίδια δικαιώματα μητέρα κοινωνικές ομάδες κατάγονταν αποτελούσαν τη μοναδική κυρίαρχη εξουσία είχαν το δικαίωμα πήγαζαν Να, είπαμε σήμερα ότι στην Αθήνα υπήρχαν 3., οι Αθηναίοι πολίτες, οι μέτοικοι και οι δούλοι. Οι Αθηναίοι πολίτες, κι όλες οι εξουσίες.. από αυτούς...και από. και από πατέρα Αθηναίο. μόνο αυτοί να συμμετέχουν στην Εκκλησία του δήμου. Και ότι όλοι τους.. απέναντι στους νόμους. Ε τα άλλα θα στα πω μετά, κουράστηκα τώρα!

25 Οι 3 κοινωνικές ομάδες παρουσιάζονται Χωρίζουμε τους μαθητές σε 3 ομάδες. Η καθεμιά αντιπροσωπεύει μία κοινωνική τάξη στην Αθήνα του 5 ου αιώνα. Η κάθε ομάδα παρουσιάζεται στις υπόλοιπες (roleplay) Αθηναίοι πολίτες - Αποτελούμε τη μοναδική κυρίαρχη δύναμη στην πόλη! - Από εμάς πηγάζει η εξουσία! - Καταγόμαστε από μάνα και πατέρα Αθηναίο! - Όλοι μας έχουμε τα ίδια δικαιώματα απέναντι στους νόμους! - Μόνο εμείς έχουμε δικαίωμα συμμετοχής στις εργασίες της Εκκλησίας του Δήμου! (παρόμοιο υλικό δόθηκε και για μετοίκους και δούλους)

26 Β μέρος Εισαγωγική ερώτηση τι ξέρεις/ φαντάζεσαι για το σπίτι, τη γυναίκα, τον άντρα, τα παιδιά, την τροφή, την ενδυμασία στην Αθήνα του 5 ου αιώνα; Οπτικό υλικό Προβολή παρουσίασης Σημειώσεις με λέξεις-κλεδιά Ανοιχτά βιβλία. Νοηματοδοτημένη ανάγνωση. Υπογράμμιση των ρημάτων. Συνδέονται οι λέξεις που σημειώσατε από την παρουσίαση με τα στοιχεία που μας δίνει το βιβλίο; Σχεδιάγραμμα στον πίνακα με τα στοιχεία για το σπίτι και τη γυναίκα. (μορφή νοητικού χάρτη) έκανε δεν έκανε σπίτι γυναίκα

27 Β μέρος Γιατί είναι χρήσιμο το σχεδιάγραμμα; Προτροπή για τη χρήση του και στην υπόλοιπη ενότητα, αλλά και σε άλλα μαθήματα (σχηματοποίηση της γνώσης) Γλωσσική Ερώτηση Σε ποιον χρόνο βρίσκονται τα ρήματα στην παράγραφο που αναφέρεται στον ρόλο της γυναίκας; Σε ποιον χρόνο βρίσκονται στην παράγραφο που αναφέρεται στον άνδρα; Αφού αναφέρονται και στις δύο παραγράφους στο παρελθόν, γιατί δε βρίσκονται σε παρελθοντικό χρόνο και στις δύο περιπτώσεις; (αναφορά σε χρόνους: ιστορικός ενεστώτας αμεσότητα, ζωντάνια / παρατατικός μη συνοπτικό ποιόν ενέργειας, ενέργεια σε εξέλιξη, συνηθισμένη ή επαναλαμβανόμενη / αόριστος συνοπτικό ποιόν ενέργειας, όταν η ενέργεια παρουσιάζεται στο σύνολό της ή ως ουδέτερη πράξη)

28 Β μέρος Αν θέλαμε να δώσουμε ομοιομορφία στο κείμενο θα μεταφέραμε σε παρελθοντικό χρόνο και όλα τα ρήματα της παραγράφου που αναφέρεται στον άνδρα. Ας το κάνουμε! Θέλγω συναντώ περνώ ανάβω συχνάζω συζητώ λαμβάνω ευνοώ ασχολούμαι οργανώνω Ο άνδρας. το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας έξω από το σπίτι. Το γλυκό κλίμα της Αττικής. τη ζωή στην ύπαιθρο. Ο Αθηναίος, όταν δεν. με την προσωπική του εργασία,.. στα γυμναστήρια, στα δημόσια λουτρά, στα κουρεία. Εκεί. γνωστούς και.. διάφορα, από τα μικροπροβλήματα της ζωής μέχρι και πολιτικά και φιλοσοφικά θέματα. Η συμμετοχή στα κοινά τον. Ιδιαίτερα και στις συνεδριάσεις της Εκκλησίας του Δήμου.. ενεργό μέρος. Το βράδυ, στο σπίτι του,.. συμπόσια με τους φίλους του. Εκεί, μόνο με τη συμμετοχή ανδρών, οι συζητήσεις γύρω από αγαπημένα θέματα, όπως η τέχνη

29 Β μέρος Eίμαστε στην Αθήνα του 5 ου αιώνα. Είναι ώρα για φαγητό! Τι φαγητό θα έδινες στο δούλο σου;

30 ΕΦΑΡΜΟΓΗ 5 ο γυμνάσιο Σταυρούπολης 2 τελευταίες διδακτικές ώρες ( ) 26 μαθητές: 9 κορίτσια, 17 αγόρια Παρουσία της σχολικής συμβούλου και φιλολόγων του σχολείου. Ενεργός συμμετοχή από παιδιά.

31 ΠΙΘΑΝΕΣ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Έλλειψη σύνδεσης στο διαδίκτυο αδυναμία αξιοποίησης ηλεκτρονικών πόρων. (π.χ. εκπαιδευτικό λογισμικό για την ιστορία) Έλλειψη χρόνου δεν αξιοποιήθηκαν ομαδοσυνεργατικές μέθοδοι. Δεν αξιοποιήθηκαν όλες οι πηγές του βιβλίου. Δεν έγινε χρήση του πίνακα από τα παιδιά. Δεν έγινε ανακεφαλαιωτική άσκηση στο τέλος. Δεν έγιναν αγώνες λόγου (debates). Γρήγορη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου (λόγω λήξης του χρόνου)

32 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ (διαθέσιμα από τη Δράση 1 του «Διάπολις») Ενδεικτικά αποτελέσματα σε κάποιες ερωτήσεις 70% να γίνονται με τον ίδιο τρόπο όλα τα μαθήματα 77% βρήκα ενδιαφέρον το υλικό 70% Κατάλαβα καλύτερα το μάθημα 31% κατάλαβα μέσω του clil καλύτερα κάποια θέματα σχετικά με τη γλώσσα 42% κατάλαβαν μέσω του clil καλύτερα το περιεχόμενο του μαθήματος. 42% μου άρεσε που το περιεχόμενο του μαθήματος συνδυάστηκε με τη διδασκαλία της γλώσσας. 31% περισσότερες δραστηριότητες σχετικές με το περιεχόμενο 8% περισσότερες δραστηριότητες σχετικές με τη γλώσσα

33 ΕΠΙΛΟΓΙΚΑ Μια μέθοδος από μόνη της δεν εγγυάται αποτελέσματα. Ο βασικότερος παράγοντας ο ρόλος του διδάσκοντα. αγάπη παιδεία ενθουσιασμός, κίνητρα κατάρτιση κατάλληλη επιμόρφωση, πριν αλλά και κατά τη διάρκεια (preand in-service level needs Coyle et. al 2010: 162) διάλογος («μόνο με το διάλογο μπορούμε να αποκαλύψουμε μια νέα πραγματικότητα για τον εαυτό μας και τους άλλους» Φρέιρε 1976) προσαρμοστικότητα

34 Ο ρόλος του δασκάλου

35 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Α., Ε. Ζάγκα, Μ. Ματθαιουδάκη, Συνδυαστικές προσεγγίσεις στη γλωσσική διδασκαλία: H περίπτωση του CLIL. 11 ο Διεθνές Συνέδριο Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας Σεπτεμβρίου 2013, Ρόδος, υπό δημοσίευση. Ζάγκα, Ε., Η διδασκαλία της γλώσσας για ακαδημαϊκούς σκοπούς: ανάπτυξη δεξιοτήτων παραγωγής γραπτού λόγου. Πρακτικά συνεδρίου για τη διδασκαλία της ελληνικής ως μητρικής, ως δεύτερης και ως ξένης γλώσσας, που οργανώθηκε από το ΠΤΔΕ Φλώρινας, Σεπτέμβριος (Ηλεκτρονική μορφή Ζάγκα, Ε.,. Η συμβολή των μαθημάτων ειδικότητας στη γλωσσική αγωγή: Η διδασκαλία της Νέας Ελληνικής ως Δεύτερης Γλώσσας με έμφαση στο περιεχόμενο των γνωστικών αντικειμένων του Αναλυτικού Προγράμματος. Διδακτορική διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Διατμηματικό πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών (ΔΠΜΣ), Επιστήμες της Γλώσσας και της Επικοινωνίας, Ενυάλειο Κληροδότημα, Θεσσαλονίκη, Φρέιρε, Π., Κρητικός, Γ. (μτφ), Η αγωγή του καταπιεζόμενου, Αθήνα, εκδόσεις Ράππα, ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ Alvarez-Cofiño Martínez, Á., CLIL Project Work at Early Ages: A Case Study. Στο D. Marsh, P. Mehisto, D. Wolff, R. Aliaga, T. Asikainen, M-J. Frigols-Martin, S. Hughes, & G. Langé (eds.), CLIL Practice: Perspectives from the Field. Finland: University of Jyväskylä (CCN), 62-67, (Ηλεκτρονική μορφή Bruton, A., Is CLIL so beneficial, or just selective? Re-evaluating some of the research, System, 39, , 2011.

36 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Cekrezi/ Bicaku, R.., CLIL and Teacher Training, Procedia Social and Behavioral Sciences, 15, , Coyle, D., Relevance of CLIL to the European Commission Language Learning Objectives. In CLIL/EMILE European Dimension: Actions, Trends and Foresight Potential, edited by D. Marsh. European Commission, Public Services Contract DG 3406/ Coyle, D., Content and Language Integrated Learning: Towards a Connected Research Agenda for CLIL Pedagogies, International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 10:5, , Coyle, D., Hood, P., Marsh, D.,. CLIL: Content and Language Integrated Learning, Cambridge University Press, Cambridge, Llinares, A., Pastrana, A., CLIL students communicative functions across activities and educational levels, Journal of Pragmatics, (Ηλεκτρονική μορφή Nation, I.S.P.. Learning Vocabulary in Another Language, Cambridge, CUP, Ruiz de Zarobe, Y., J. Catalan, Rosa Ma. (Rosa Maria) (eds.), Content and Language Integrated Learning: Evidence from research in Europe. Multilingual Matters, ΣΙΤΟΓΡΑΦΙΑ

37 «Το μυαλό του παιδιού δεν είναι δοχείο, για να το γεμίσεις μόνο με γνώση, αλλά σπίρτο που περιμένει να το ανάψεις» Χρίστος Τσολάκης

38 Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας!