Η Ενότητα του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, Παναγιώτου Ζαμάνη, τ. Υπ/ντού Τραπέζης της Ελλάδος Τρίτη, 20 Ιούλιος :52

Transcript

1 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ «Φωτεινὴ Γραμμή» τεῦχος 16, σελ. 38) (Ἐδημοσιεύθη εἰς τὸ περιοδικόν μας Ο Τ. Σ. ΕΛΙΟΤ τό φθινόπωρο τοῦ 1946, δηλαδή, ἀμέσως σχεδόν μετά τήν λήξη τοῦ Β Παγκοσμίου Πολέμου, ἔκανε τρεῖς ραδιοφωνικές ὁμιλίες ἀπό τόν Ραδιοφωνικό Σταθμό τοῦ Λονδίνου ἀπευθυνόμενος στούς Γερμανούς καί στούς Εὐρωπαίους πνευματικούς ἀνθρώπους. Τό θέμα τῶν ὁμιλιῶν ἦταν «Η ἑνότητα τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Πολιτισμοῦ». Εδῶ θά σχολιάσω μόνο τήν τρίτη ὁμιλία. (Σημείωση Ο ποιητής καί λογοτέχνης Τόμας Στ. Ελιοτ γεννήθηκε τό 1888 καί πέθανε τό Από τό 1915 μέχρι καί τό θάνατό του ἔζησε μόνιμα στήν Αγγλία. Τό 1948 τιμήθηκε μέ τό Βραβεῖο Νόμπελ τῆς Λογοτεχνίας. Τό κείμενο τῶν παραπάνω ὁμιλιῶν δημοσιεύθηκε ὡς «Παράρτημα» στό βιβλίο τοῦ Ελιοτ «Σημειώσεις γιά ἕναν ὁρισμό τοῦ πολιτισμοῦ» (1948) καί δημοσιεύθηκε μεταφρασμένο ἀπό τόν Ε.Ν. Μόσχο στό 1478/ τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ (σελίδες ) τίς ὁποῖες κάπως «τυχαῖα», θά ἔλεγα, τίς βρῆκα στό ἀρχεῖο μου). Στήν τρίτη ὁμιλία ὁ Ελιοτ ἔκανε ἀναφορά εἰς τό τί ἐννοοῦμε ὁμιλώντας γιά «Κοινό Εὐρωπαϊκό Πολιτισμό», εἰς τό ἀπό τί συνίσταται ἡ ἑνότητα αὐτοῦ τοῦ Πολιτισμοῦ, εἰς τήν ἀνάγκη τῆς διαφύλαξης τῆς ἑνότητας αὐτῆς, ὡς καί εἰς τίς συνέπειες πού θά εἶχε ἡ διάσπαση ἤ καί κατάργηση τῆς ἑνότητας τῶν ἐπί μέρους πολιτισμῶν τῶν λαῶν τῆς Δύσης. Αὐτές τίς ἀπόψεις, σκέψεις καί θέσεις τοῦ Τ. Ελιοτ θά προσπαθήσω νά σᾶς μεταφέρω περιληπτικά, σεβόμενος καί τόν χῶρο τοῦ περιοδικοῦ. Ο Ελιοτ ἀποκαλεῖ τόν Πολιτισμό τῆς Εὐρώπης «φύση τῆς Εὐρώπης», δηλαδή λειτουργεῖ σ αὐτή ὅπως ἕνα κύτταρο ἑνός ὀργανισμοῦ, πού τόν τρέφει καί τόν ἀναπτύσσει. Ο πολιτισμός τῆς Εὐρώπης εἶναι ὁ πνευματκός ὀργανισμός της καί περιλαμβάνει τό σύνολο τῶν τεχνῶν, τῶν συνηθειῶν ἤ ἐθίμων, τῶν παραδόσεων και θρησκευτικῶν πεποιθήσεων τῶν λαῶν τῆς Εὐρώπης. Οἱ ἄνθρωποι πού ζοῦν μαζί σέ μιά συγκεκριμένη περιοχή καί ὁμιλοῦν τήν ἴδια γλώσσα διαμορφώνουν τόν δικό τους, ἰδιαίτερο, πολιτισμό. Τό σύνολο τῶν ἰδιαιτέρων πολιτισμῶν τῶν λαῶν τῆς Εὐρώπης ἀπαρτίζουν τόν λεγόμενο «Εὐρωπαϊκό Πνευματικό Πολιτισμό». Στό σημεῖο αὐτό, ὁ Ελιοτ δίνει ἰδιαίτερη βαρύτητα στή σημασία, πού ἔχει ἡ ἰδιαίτερη γλώσσα κάθε λαοῦ, ὡς δημιουργική δύναμη διαμόρφωσης καί ἐξέλιξης τοῦ πολιτισμοῦ. Λέει «...τό νά μιλᾶς τήν ἴδια γλώσσα σημαίνει ὅτι σκέπτεσαι καί αἰσθάνεσαι καί συγκινεῖσαι κάπως διαφορετικά ἀπό τούς ἄλλους, πού μεταχειρίζονται μιά διαφορετική γλώσσα». Δέν μένει ὅμως μόνο στήν παραπάνω θέση του ὡς πρός τήν γλώσσα, ἀλλά συνεχίζει λέγοντας ὅτι ἄν γίνει προσπάθεια καταργήσεως τῶν ἰδιαιτέρων πολιτισμῶν τῶν λαῶν τῆς Εὐρώπης (σημειώνω μέ τήν ἄμεση ἤ ἔμμεση, μερική ἤ καί ὁλική κατάργησή τους, ὅπως εἶναι ἡ γλώσσα, ἡ ἱστορία, οἱ ἀντιλήψεις περί ἠθικῆς ἤ δικαίου κ.λπ.) τότε, λέει, «... ἐκεῖνο πού θά ὀργανώνετε δέν θά εἶναι Εὐρώπη, ἀλλά ἁπλῶς μιά μάζα ἀνθρώπων...». Καί συμπληρώνω 1 / 5

2 Μία «μάζα» δέν παράγει πολιτισμό παρά μόνο τά ἰδιαίτερα πρόσωπα στήν οὐσία τότε θα καταργηθεῖ ὁ ἐπί δύο χιλιάδες χρόνια, κατά τόν Ελιοτ, Εὐρωπαϊκός Πολιτισμός. Ο Ελιοτ θεωρεῖ ὡς ἀρχήν ὅτι ὁ πολιτισμός ἑνός λαοῦ δέν μένει ἀνεπηρέαστος ἀπό τούς ἰδιαίτερους ἄλλους πολιτισμούς καί τό ἀντίστροφο. Αναφερόμενος εἰδικότερα στούς πολιτισμούς τῶν λαῶν τῆς Εὐρώπης διαπιστώνει ὅτι αὐτοί ἔχουν κάποια κοινά σημεῖα καί αὐτά τά κοινά σημεῖα εἶναι ἡ συνιστῶσα τοῦ ὀνομαζόμενου «κοινοῦ» Εὐρωπαϊκοῦ Πολιτισμοῦ. Ποιά ἦταν καί εἶναι ἡ κυριαρχοῦσα δύναμη τῆς δημιουργίας αὐτοῦ τοῦ «κοινοῦ» Πολιτισμοῦ τῆς Εὐρώπης; Κατά τόν Ελιοτ, αὐτή ἡ δύναμη εἶναι ἡ θρησκεία. Δέν τόν ἐνδιαφέρει, ὅπως ὁμολογεῖ, πολύ ἡ κοινή ἤ μή πορεία τῶν Χριστιανῶν πιστῶν. «Διαπιστώνω ἁπλῶς ἕνα γεγονός», θά πεῖ. Η θρησκεία τῆς Εὐρώπης εἶναι ἡ κοινή παράδοση τοῦ Χριστιανισμοῦ. Η κοινή χριστιανική πίστις ἔφερε μαζί της τά κοινά στοιχεῖα τῶν ἐπί μέρους πολιτισμῶν τῶν εὐρωπαϊκῶν λαῶν. Μέσα στό πλαίσιο τοῦ Χριστιανισμοῦ ἀναπτύχθηκαν οἱ τέχνες, τό δίκαιο, οἱ νομοθεσίες, οἱ ἀντιλήψεις γιά τήν ἰδιωτική καί δημόσια ἠθική, οἱ σκέψεις ἤ στοχασμοί κ.λπ. Καί προσθέτει «Ο Δυτικός κόσμος ἀποκτᾶ τήν ἑνότητά του μέσα σ αὐτή τήν κληρονομιά, στό Χριστιανισμό καί στούς ἀρχαίους πολιτισμούς τῆς Ελλάδος, τῆς Ρώμης καί τοῦ Ισραήλ. Από τούς πολιτισμούς αὐτούς διά μέσου τῶν δύο χιλιετηρίδων τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἀνιχνεύουμε τήν καταγωγή μας» ἤ τήν κληρονομιά μας. Θά παραθέσω ἀκόμη ἄλλο ἕνα μέρος τῆς ὁμιλίας τοῦ Ελιοτ «Μονάχα ἕνας Χριστιανικός πολιτισμός θά μποροῦσε νά ἀναδείξει ἕνα Βολταῖρο ἤ ἕνα Νίτσε. Δέν πιστεύω ὅτι ὁ πολιτισμός τῆς Εὐρώπης θά μποροῦσε νά ἐπιβιώσει ὕστερα ἀπό μιά ὁλοκληρωτική ἐξαφάνιση τῆς Χριστιανικῆς Πίστης. Καί τήν πεποίθησή μου αὐτή τήν διαμόρφωσα ὄχι μόνον ἐπειδή ἐγώ εἶμαι χριστιανός, ἀλλά καί ὡς μελετητής τῆς κοινωνικῆς βιολογίας. Αν ὁ Χριστιανισμός ἐξαφανισθεῖ μιά μέρα, τότε ὁλόκληρος ὁ πολιτισμός μας θά ἐξαφανισθεῖ. Θά πρέπει τότε νά ξαναρχίσετε μέ μύριους κόπους ἀπ τήν ἀρχή, ἔχοντας ὑπ ὄψη ὅτι δέν μπορεῖς νά βρεῖς ἕνα καινούργιο πολιτισμό, ὅπως ἀγοράζουμε ἕνα ἕτοιμο κουστούμι. Πρέπει νά περιμένετε ν ἀναπτυχθεῖ ἡ βλάστηση γιά νά θρέψει τό πρόβατο πού θά μᾶς δώσει τό μαλλί, ἀπ τό ὁποῖο θά γίνει τό καινούργιο ροῦχο. Θά πρέπει τότε νά περάσουμε πολλούς αἰῶνες βαρβαρότητας. Εμεῖς ὁπωσδήποτε δέν θά ζοῦμε τόν καινούργιο πολιτισμό, ἀλλά οὔτε ἀκόμα καί τά τρισέγγονά μας. Κι ἄν ὅμως ζούσαμε, οὔτε ἕνας μας δέ θά ἦταν εὐτυχισμένος μέσα σ ἕναν τέτοιο πολιτισμό» 2 / 5

3 Κλείνω παραθέτοντας τό τέλος τῆς ὁμιλίας του «Πρέπει ὅμως νά προσπαθήσουμε τουλάχιστον νά διαφυλάξουμε μερικά ἀπό τά ἀγαθά ἐκεῖνα στά ὁποῖα εἴμαστε κοινοί θεματοφύλακες καί αὐτά εἶναι ἡ κληρονομιά τῆς Ελλάδος, τῆς Ρώμης καί τοῦ Ισραήλ καί ἡ Εὐρωπαϊκή κληρονομιά, ὅπως ἔχει διαμορφωθεῖ τά τελευταῖα δύο χιλιάδες χρόνια. Σ ἕνα κόσμο, σάν τό δικό μας, πού γνώρισε μιά τέτοια ὑλική καταστροφή, οἱ πνευματικές κατακτήσεις διατρέχουν ἐπίσης ἕναν ἄμεσο κίνδυνο». Καί μετά ἀπό αὐτά τά λίγα πού ἀνέφερα καί πού ἐλέχθησαν πρίν 58 χρόνια ἀπό τόν Τ. Ελιοτ, ἀ ν α ρ ω τ ι έ μ α ι - Εἶχε ἄδικο ὁ Αρχιεπίσκοπος τῆς Εκκλησίας τῆς Ελλάδος ὡς καί ἡ Ιεραρχία της, πού στάθηκαν καί στέκονται ἔντονα ἀντίθετοι στό προταθέν, στή Σύνοδο τῆς Ε.Ε. στή Θεσσαλονίκη κατά τόν Ιούνιο τ.ἔ., σχέδιο Συντάγματος καί στό ὁποῖο ἀποσιωπᾶται παντελῶς ἡ ρίζα καί ὁ κορμός τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Πολιτισμοῦ; - Θέλουμε νά ἀπεμπολήσουμε τήν κληρονομιά μας καί νά τήν ἐξαφανίσουμε; - Ποιές ἄλλες κοινές ἀξίες ἤ ἀγαθά θά βάλουμε στή θέση αὐτῶν πού ἔχουμε κληρονομήσει; Θά θεσμοθετήσουμε τό «δίκαιο τοῦ ἰσχυροτέρου»; Τήν «ἐλεύθερη ἀγορά», πού εἶναι ἡ πιό μεγάλη λεκτική καί οὐσιαστική ἀπάτη ὅλων τῶν λαῶν; Η «ἀγορά» ἔχει τήν ἀναφορά της στόν ἀγοραστή καί ὄχι στόν τρόπο κατανομῆς τῶν ἀγαθῶν. Από πότε ὁ ἀγοραστής εἶναι ἐλεύθερος, ὥστε νά μπορεῖ νά ἀγοράσει ἐκεῖνο πού χρειάζεται; ( Η φράση αὐτή μπῆκε σκόπιμα ἀντί τῆς φράσης «ἐλεύθερος ἀνταγωνισμός», γιατί ἡ λέξη «ἀνταγωνισμός» σημαίνει στήν οὐσία «πόλεμος» καί τ ἀποτελέσματα ἑνός πολέμου εἶναι μή ἀποδεκτά ἀπό ὅλους τούς ἀνθρώπους). - Τό νά ἀποκαλεῖς «παράπλευρες ἀπώλειες» ἤ «δευτερεύουσες ἐπιπτώσεις» τήν δολοφονία ἀμάχων κάθε ἡλικίας σέ μιά προσπάθεια καί ἀπόφαση ἐπιβολῆς τῆς δικῆς σου θέλησης καί τοῦ δικοῦ σου πολιτισμοῦ, ὅπως ἐσύ τόν ἑρμηνεύεις σ ἄλλους λαούς, εἶναι πρόοδος πολιτισμική; - Τό νά καταστρέφεις ἱστορικά μνημεῖα μιᾶς πνευματικῆς κληρονομιᾶς δεκάδων αἰώνων, προτάσσοντας τό οἰκονομικό ὄφελος μέ τό κάλυμμα τῆς τρομοκρατίας ἤ τῆς ἐπίδειξης δῆθεν ἀνθρωπιστικοῦ ἐνδιαφέροντος συνιστᾶ στοιχεῖο πολιτισμοῦ ἤ βαρβαρότητας; (Βλέπε πρώην Γιουγκοσλαβία καί πρόσφατα Ιράκ). 3 / 5

4 - Διερωτῶμαι τί θά διεκήρυττε σήμερα, τόν 21ον αἰῶνα, ἄν ζοῦσε ὁ Ελιοτ, ὁ ὁποῖος τό 1946 ἔλεγε «Στίς μέρες μας ἐπιδεικνύουμε πολύ μεγάλο ἐνδιαφέρον γιά τήν ἐσωτερική πολιτική τῶν ἄλλων, ἐνῶ ταυτόχρονα διατηροῦμε μιά πολύ μικρή ἐπαφή ἀνάμεσα στούς πολιτισμούς». - Θέλουμε νά εἴμαστε, καί νά συνεχίσουμε νά εἴμαστε ἰδιαίτερες προσωπικότητες μέ τήν κληρονομιά μας ἤ μιά μᾶζα ὄντων πού, λεκτικά καί ὄχι οὐσιαστικά, θά λέγωνται «ἄνθρωποι»; - Θά ἐπιτρέψουμε σέ μία μικρή ὁμάδα ἀνθρώπων, ἄθεη ἤ μή, ἀλλά κατ αὐτούς «προοδευτική», σέ κάποιους συμφεροντολογικούς ἤ μή κύκλους ἤ σέ κάποιους ὁλιγάριθμους «φανατικούς» ἀρνητές τῶν παραδόσεων, τῆς ἱστορίας, τῆς ἐλευθερίας και τῆς δημοκρατίας, νά μποῦμε σέ μιά μακρά περίοδο ἀνελευθερίας ἤ «βαρβαρότητας», ὅπως τήν ἀποκαλεῖ καλύτερα ὁ Ελιοτ; - Οἱ πνευματικοί φορεῖς τῆς χώρας -καί ἐννοῶ τά πρόσωπα πού τούς συγκροτοῦν- καί οἱ λοιποί πνευματικοί ἄνθρωποι τῆς χώρας μας, τί θέση παίρνουν στό καίριο αὐτό πρόβλημα καί τί ἀπαντοῦν στά ἐρωτήματα αὐτά; Αν κάποιοι ἔχουν προβληματιστεῖ ἔχουν καί δραστηριοποιηθεῖ; - Μήπως κάνουμε λάθος ὅταν σήμερα πιστεύουμε ὅτι ἡ Ορθοδοξία μας, μέσῳ τῆς ἡγεσίας τῆς Εκκλησίας τῆς Ελλάδος, θά ἀποκρούσει τήν ἀπειλή πού δεχόμαστε ὡς Εθνος ἀλλά καί ὡς μέλος τῆς Ενωμένης Εὐρώπης; - Μπορεῖ ἡ ἡγεσία τῆς Εκκλησίας νά ἔχει ἀποτέλεσμα χωρίς τήν ἐνεργό καί καθ οἱονδήποτε τρόπο ἀντίδραση τῶν μελῶν της; Μόνο μέ τίς φωνές κάποιων, ὁ ἀντίπαλος δέν συγκινεῖται καί προχωράει τό ὀλέθριο σχέδιό του. Ας ξυπνήσουμε ὅλοι πρίν εἶναι ἀργά! Ο Δεκέμβριος τοῦ ἔτους 2003 πλησιάζει καί τό νέο Εὐρωπαϊκό Σύνταγμα θά καθιερωθεῖ ὅπως σχεδιάστηκε. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Οἱ ἀναγνῶστες παρακαλοῦνται νά μήν ἐνοχληθοῦν ἀπό τό ὅτι ὁ Ελιοτ δέν ἔκανε ἀναφορά στόν πολιτισμό τῆς Ρωμανίας (Βυζάντιο κ.λπ.) καί τήν Ορθοδοξία (ὁ Ελιοτ ἦταν μέλος τῆς ἀγγλοκαθολικῆς Εκκλησίας). Τό γιατί δέν πρέπει νά ἐνοχληθοῦν περιλαμβάνεται στά τεύχη 14 καί 15 τῆς «Φωτεινῆς Γραμμῆς» καί συγκεκριμένα στό ἄρθρο «Ενωμένη Εὐρώπη καί Ορθόδοξη Ελλάδα». ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Ι. ΖΑΜΑΝΗΣ 4 / 5

5 ΠΤΥΧΙΟΥΧΟΣ Α.Σ.Ο.Ε., Υποδιευθυντής Τραπέζης τῆς Ελλάδος 5 / 5