Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΡ ΊΤΣΑΣ: ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Transcript

1 Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΡ ΊΤΣΑΣ: ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Σεραφείµ Πολύζος, Γιώργος Πετράκος Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, Πολυτεχνική Σχολή, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πεδίον Άρεως Βόλος s: Περίληψη Στο άρθρο γίνεται µια γενική αναφορά στο επίπεδο ανάπτυξης του Ν. Καρδίτσας, και παρουσιάζονται βασικά οικονοµικά µεγέθη του νοµού. Τα µεγέθη αυτά συγκρίνονται µε τα αντίστοιχα των υπόλοιπων θεσσαλικών νοµών, του µέσου όρου της χώρας και του Ν. Αττικής. Αναδεικνύονται οι ενδοπεριφερειακές ανισότητες στην Περιφέρεια Θεσσαλίας και εµφανίζεται συγκριτικά η θέση του νοµού Καρδίτσας και των υπολοίπων θεσσαλικών νο- µών ως προς το µέσο όρο της χώρας και το Ν. Αττικής. Τέλος, διατυπώνονται προτάσεις και περιγράφονται οι βασικοί άξονες στρατηγικής που εκτιµάται ότι θα πρέπει να ακολουθηθούν µε στόχο την ανάπτυξη του Ν. Καρδίτσας. 1. Εισαγωγή Η εξέλιξη και το εύρος των περιφερειακών ανισοτήτων µεταπολεµικά στην Ελλάδα τις κατέστησε δοµικό χαρακτηριστικό της ελληνικής οικονοµίας και συγχρόνως εθνικό πρόβληµα µε πολύ σοβαρές επιπτώσεις στις οικονοµικές και κοινωνικές εξελίξεις. Έτσι, σήµερα µπορούµε να µιλήσουµε για "περιφερειακό πρόβληµα", το οποίο έχει πλέον µονιµοποιηθεί και προκαλεί ανισορροπίες στις παραγωγικές δυνατότητες της χώρας και την ανάπτυξη των περιφερειών της. Η διερεύνηση του µεγέθους των περιφερειακών ανισοτήτων µιας χώρας έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναφορικά µε την κοινωνική και οικονοµική ευηµερία του πληθυσµού της, ενώ η διαχρονική σύγκλιση ή απόκλιση των επιπέδων των οικονοµιών των περιφερειών της χώρας αποτελεί µέτρο αξιολόγησης της αποτελεσµατικότητας της ασκούµενης περιφερειακής αναπτυξιακής πολιτικής (Πετράκος και Πολύζος 2005). Η γενικότερη οικονοµική πρόοδος που συντελέστηκε µεταπολεµικά στη χώρα συνοδεύτηκε από τη δηµιουργία έντονων διαπεριφερειακών και ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων. Οι ανισότητες αυτές αφορούν τη χωρική κατανοµή του πληθυσµού, την κατανοµή και τη διάρθρωση των οικονοµικών δραστηριοτήτων, στο ε- πίπεδο διαβίωσης, στην οικονοµική, κοινωνική και πολιτιστική υποδοµή και γενικότερα στην παροχή ευκαιριών Συνοπτικά, ως βασικά χαρακτηριστικά του περιφερειακού προβλήµατος στην Ελλάδα µπορούν να αναφερθούν: Η συγκέντρωση του 50% πληθυσµού, του 60-65% των οικονοµικών δραστηριοτήτων και σχεδόν του µεγαλύτερου ποσοστού των πολιτιστικών

2 1 ο ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΚΑΡ ΙΤΣΑΣ 2 δραστηριοτήτων της χώρας σε δυο πόλεις, την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Ειδικότερα, η περιοχής της Αττικής συγκεντρώνει το 50-55% του βιο- µηχανικού δυναµικού, το 65% των υπηρεσιών, το 50% των γιατρών και των νοσοκοµειακών κλινών, το 55% των πτυχιούχων Ανωτάτων Σχολών, το 45% της απασχόλησης στη βιοµηχανία και το 85% των εταιρειών. Η δηµιουργία έντονων περιβαλλοντικών, κοινωνικών και άλλων προβλη- µάτων στις δυο µεγάλες πόλεις και κυρίως στην Αθήνα, όπου οι συνθήκες διαµονής και εργασίας χειροτερεύουν, οι καθηµερινές µετακινήσεις και οι µεταφορές γίνονται προβληµατικές, το φυσικό, ιστορικό και πολιτιστικό περιβάλλον καταστρέφεται ή υποβαθµίζεται σηµαντικά και γενικότερα το επίπεδο διαβίωσης και η αποτελεσµατικότητα της οικονοµικής δραστηριότητας επηρεάζονται δυσµενώς. Η απώλεια της δηµογραφικής βάσης των λιγότερο αναπτυγµένων νοµών, απαραίτητου στοιχείου για την αυτοδύναµη οικονοµική τους ανάπτυξη, την αξιοποίηση των φυσικών τους πόρων και τη δηµιουργία των προϋποθέσεων ικανοποιητικού επιπέδου κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής. Ειδικότερα, η πληθυσµιακή συρρίκνωση ορισµένων ορεινών, ηµιορεινών, νησιωτικών και συνοριακών περιοχών δίνει τη διάσταση του εθνικού κινδύνου στο περιφερειακό πρόβληµα, ενώ είναι εµφανής σε όλα τα στατιστικά στοιχεία η δηµιουργία έντονων αναπτυξιακών προβληµάτων στις µη κεντρικές περιφέρειες της χώρας Η µείωση της εθνικής συνεκτικότητας λόγω των διαφορών στην ποιότητα ζωής ανάµεσα στις περιφέρειες, το αίσθηµα της αδικίας που υπάρχει σε πολλές περιφέρειες για εγκατάλειψή τους από την Πολιτεία και η αποδιοργάνωση που παρατηρείται στην οικονοµική, πολιτιστική και κοινωνική δοµή ορισµένων αγροτικών περιφερειών. Η µείωση του "κοινωνικού µισθού" για τους κατοίκους των λιγότερο αναπτυγµένων περιοχών, η διατήρηση των εισοδηµατικών ανισοτήτων, των ευκαιριών επιλογής τρόπου ζωής και η αύξηση του κοινωνικού κόστους της οικονοµίας λόγω της άνισης κατανοµής των αποτελεσµάτων της ανάπτυξης. Η κατεύθυνση των επενδύσεων δεν είναι η αναµενόµενη και σύµφωνη µε τις επιδιώξεις που απεικονίζονται στη σχετική νοµοθεσία (αναπτυξιακός νόµος, κ.λ.π.), δηλαδή σε επιθυµητές κοινωνικά περιοχές, µε αποτέλεσµα την περιορισµένη χρησιµοποίηση των ανθρώπινων και φυσικών πόρων και της υπάρχουσας κοινωνικής υποδοµής σε ορισµένες περιφέρειες, την αύξηση του κόστους παραγωγής εξαιτίας της έλλειψης εξωτερικών οικονοµιών κ.λ.π. Το περιφερειακό πρόβληµα είναι δυνατόν να εξετασθεί σε δυο διαστάσεις: (α) αναφορικά µε τις διαπεριφερειακές ανισότητες και κυρίως τη σχέση "κέντρου" και "περιφέρειας" και (β) τις ενδοπεριφερειακές ανισότητες, δηλαδή τις ανισότητες που υπάρχουν εντός των περιφερειών, οι οποίες αποτελούν σε πολλές περιπτώσεις αντίγραφο της πρώτης διάστασης αλλά µικρότερου µεγέθους. Πάντως είναι γενι-

3 Σ. Πολύζος, Γ. Πετράκος:Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΡ ΊΤΣΑΣ 3 κότερα αναγνωρισµένο ότι η οικονοµική και κοινωνική συρρίκνωση και σε πολλές περιπτώσεις ερήµωση πολλών περιοχών και η υπέρµετρη ανάπτυξη των δυο µεγάλων αστικών κέντρων και κυρίως της Αθήνας αποτελεί πλέον εθνικό πρόβληµα και συνεπώς η ενίσχυση της αποκέντρωσης και της ισόρροπης περιφερειακής ανάπτυξης επιβάλλεται ως αναγκαία οικονοµική και χωροταξική επιλογή, αλλά και ως άµεση εθνική επιταγή. 2. Γενικά χαρακτηριστικά της Περιφέρειας Θεσσαλίας Πριν γίνει η ποσοτική ανάλυση των ενδοπεριφερειακών διαφορών και η απεικόνιση της θέσης του Ν. Καρδίτσας σε σχέση µε τους άλλους θεσσαλικούς νοµούς, του Ν. Αττικής και του µέσου όρου της χώρας θα περιγραφούν συνοπτικά τα γενικότερα χαρακτηριστικά της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Η Θεσσαλία γεωγραφικά βρίσκεται στο κέντρο της χώρας και ως κύριο χαρακτηριστικό της αποτελεί το µέγεθος που έχει ο αγροτικός της τοµέας. Η Θεσσαλία µπορεί να διακριθεί, όσον αφορά το επίπεδο ανάπτυξης, σε δύο ενότητες, τη δυτική και την ανατολική. Η ανατολική, περισσότερο αναπτυγµένη, είναι σηµαντικός αναπτυξιακός πόλος σε εθνικό επίπεδο και από αυτή διέρχεται ο κύριος αναπτυξιακός άξονας της χώρας Αθήνας- Θεσσαλονίκης επί του οποίου βρίσκονται οι δύο µεγαλύτερες θεσσαλικές πόλεις, Λάρισα και Βόλος. Η δυτική ενότητα, στην οποία ανήκει ο Ν. Καρδίτσας, είναι λιγότερο αναπτυγµένη, έκκεντρη σε σχέση µε τον εθνικό άξονα ανάπτυξης, απο- µονωµένη σε σχέση µε το δυτικό τµήµα της χώρας λόγω της ύπαρξης του ορεινού όγκου της Πίνδου. Πίνακας 1: Πληθυσµός, αστικός και αγροτικός πληθυσµός νοµών Θεσσαλίας Νοµοί % Κατανοµή Πληθυσµού % Κατανοµή Αστικού Πληθυσµού Ποσοστό αγροτικού πληθυσµού Θεσσαλία ,4 Καρδίτσας 17,3 17,2 9,5 9,4 10,55 62,5 Λαρίσης 36,8 37,0 38,6 39,1 41,54 32,00 Μαγνησίας 27,0 27,5 36,4 36,2 33,18 26,80 Τρικάλων 18,9 18,3 15,5 15,3 14,73 51,40 Πηγή: ΕΠΙΛΟΓΗ (2006), ΕΣΥΕ (2004) Οι διαφορές στους δείκτες ευηµερίας, παραγωγικής διάρθρωσης και ανάπτυξης µεταξύ του ανατολικού τµήµατος (νοµοί Λάρισας και Μαγνησίας) και του δυτικού τµήµατος (νοµοί Καρδίτσας και Τρικάλων) είναι έντονες. Οι διαφορές αυτές είναι εµφανείς τόσο στους δηµογραφικούς δείκτες - ο ρυθµός πληθυσµιακής αύξησης του ανατολικού τµήµατος είναι υπερ-διπλάσιος του δυτικού- όσο και από τους διαρθρωτικούς δείκτες. Μια εικόνα σχετικά µε την κατανοµή του πληθυσµού στη Θεσσαλία και τη θέση του Ν. Καρδίτσας αποτυπώνεται στον πίνακα 1, ο ο- ποίος περιλαµβάνει βασικούς δηµογραφικούς δείκτες. Στον πίνακα 1 είναι δυνατόν

4 1 ο ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΚΑΡ ΙΤΣΑΣ 4 να παρατηρήσουµε ότι ο Ν,. Καρδίτσας κατέχει την τελευταία θέση σε όλες τις περιπτώσεις, ενώ δεν υπάρχει κάποια αξιοσηµείωτη θετική µεταβολή στις χρονικές περιόδους στις οποίες γίνονται οι υπολογισµοί, αλλά µάλλον µια µικρή "επιδείνωση". Τα στοιχεία αυτά δίνουν µία καταρχήν άποψη της δυσχερούς θέσης του νο- µού, αναφορικά µε τις ενδοπεριφερειακές ανισότητες. Στον πίνακα 2 εµφανίζονται η κατανοµή απασχόλησης και συµµετοχή στο ΑΕΠ των νοµών της Θεσσαλίας. Από τον πίνακα αυτό είναι εµφανές ότι η κατανοµή του ΑΕΠ της Θεσσαλίας στον χώρο δεν είναι ισόρροπη, καθώς οι ανεπτυγ- µένοι νοµοί της Λάρισας και της Μαγνησίας παρήγαγαν το 66% περίπου του ΑΕΠ της Περιφέρειας κατά το έτος 1985, ενώ οι λιγότερο ανεπτυγµένοι νοµοί της Καρδίτσας και των Τρικάλων παρήγαγαν το 34%. ιαχρονικά η τάση αυτή γίνεται περισσότερο δυσµενής για τους νοµούς της. Θεσσαλίας και ειδικότερα για το Ν. Καρδίτσας, αφού το έτος 2005 οι νοµοί Λάρισας και Μαγνησίας παρήγαγαν το 71% του συνολικού προϊόντος ενώ οι νοµοί Καρδίτσας και Τρικάλων το υπόλοιπο 29%. Ο Ν. Καρδίτσας εµφάνισε τη µεγαλύτερη πτώση για το προαναφερθέν χρονικό διάστηµα αφού από το 19% του συνολικού ΑΕΠ που παρήγαγε το 1985 έπεσε στο 14% το 2005, ενώ οι υπόλοιποι νοµοί εµφάνισαν άνοδο µε µεγαλύτερη αυτή του Ν. Μαγνησίας. Πίνακας 2: Κατανοµή απασχόλησης και συµµετοχή στο ΑΕΠ νοµών Θεσσαλίας. Ενδονοµαρχιακή κατανοµή της Συµµετοχή % στο παραγόµενο προϊόν απασχόλησης το 2001 της Θεσσαλίας Α-γενής Β-γενής Γ-γενής Έτος 1985 Έτος 1991 Έτος 1997 Έτος 2005 Θεσσαλία 28,1% 19,2% 49,0% Καρδίτσας 42,4% 13,3% 42,3% 0,19 0,17 0,15 0,14 Λαρίσης 29,0% 19,6% 49,2% 0,39 0,38 0,40 0,40 Μαγνησίας 16,9% 22,3% 54,6% 0,27 0,29 0,30 0,31 Τρικάλων 30,5% 19,0% 49,0% 0,15 0,16 0,15 0,15 Πηγή: ΕΠΙΛΟΓΗ (2006), ΕΣΥΕ (2004) Ένα άλλο καθοριστικό στοιχείο που χαρακτηρίζει τη δοµή της οικονοµίας των νοµών της Θεσσαλίας αποτελεί η τοµεακή σύνθεση του Προϊόντος, η οποία εµφανίζεται στον Πίνακα 3. Στον πίνακα αυτό διακρίνεται η εξέλιξη της σύνθεσης του ΑΕΠ και παρέχεται η δυνατότητα σύγκρισης µε τον εθνικό µέσο όρο. Ο Ν. Καρδίτσας εµφανίζεται να έχει µεγάλη εξάρτηση από τον πρωτογενή τοµέα, ενώ πολύ καλύτερη είναι η θέση των νοµών Μαγνησίας και Λάρισας σε σχέση µε την συµµετοχή του δευτερογενή και του τριτογενή τοµέα στο τοπικό προϊόν. Με δεδο- µένο τις δυσµενείς εξελίξεις στον πρωτογενή τοµέα της χώρας, η υψηλή εξάρτηση του Ν. Καρδίτσας από τον τοµέα αυτό δεν δηµιουργεί ευοίωνες προοπτικές για την ανάπτυξή του και προφανώς απαιτείται άµεσα στροφή της οικονοµίας του νοµού προς άλλες παραγωγικές δραστηριότητες και τη σχετική απεξάρτησή του από τον αγροτικό τοµέα.

5 Σ. Πολύζος, Γ. Πετράκος:Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΡ ΊΤΣΑΣ 5 Πίνακας 3: ΑΕΠ ανά τοµέα της οικονοµίας (σε ποσοστό) Έτος Γεωγραφική ενότητα Α- Β- Γ- Α- Β- Γ- Α- Β- γενής γενής γενής γενής γενής γενής γενής γενής Γ- γενής Χώρα 14,23 31,90 53,87 12,45 24,34 58,21 6,98 22,64 70,38 Θεσσαλία 26,16 29,48 44,36 22,00 26,01 52,00 15,81 21,68 62,51 Ν. Καρδίτσας 48,72 18,62 32,66 41,29 17,13 41,59 34,41 16,50 50,98 Ν Λάρισας 34,26 29,42 36,16 23,33 25,60 51,00 14,87 23,87 59,25 Ν. Μαγνησίας 14,29 41,68 44,03 11,89 36,93 51,18 9,89 28,24 61,87 Ν. Τρικάλων 35,89 21,00 43,11 30,39 19,68 49,94 28,25 18,7 51,83 Πηγή: ΕΠΙΛΟΓΗ (2006), ΕΣΥΕ (2004) Το πρώτο συµπέρασµα που προκύπτει από µια γενική θεώρηση των παραπάνω στοιχείων είναι ότι το δυτικό τµήµα της Θεσσαλίας και ειδικότερα ο Ν. Καρδίτσας δεν εµφανίζεται ικανό να ακολουθήσει την ανάπτυξη του ανατολικού τµή- µατος, ώστε να δηµιουργηθούν προοπτικές για σύγκλιση στα επίπεδα ανάπτυξης των θεσσαλικών νοµών. Οι νοµοί της Λάρισας και της Μαγνησίας διαθέτουν ισχυρά συγκριτικά πλεονεκτήµατα που σχετίζονται µε θέση τους ως προς το βασικό αναπτυξιακό άξονα της χώρας, που ως γνωστόν ταυτίζεται µε τον εθνικό οδικό άξονα ΠΑΘΕ, τις γενικότερες υποδοµές και τις συγκεντρώσεις παραγωγικών δραστηριοτήτων στη µεταποίηση και στις υπηρεσίες. Τα πλεονεκτήµατα αυτά θα εξακολουθούν να επηρεάζουν τη χωρική κατανοµή των επενδύσεων σε όφελος του ανατολικού τµήµατος, αφού οι επενδυτές εξασφαλίζουν µεγαλύτερη προσπελασι- µότητα προς τις εθνικές και τις διεθνείς αγορές και µεγαλύτερα οφέλη κλίµακας. 3. Συγκριτική αξιολόγηση της ανάπτυξης της Περιφέρειας και η θέση του Ν. Καρδίτσας Για τη διαµόρφωση µιας πληρέστερης εικόνας για το επίπεδο ανάπτυξης του Ν. Καρδίτσας, τα διαχρονικά χαρακτηριστικά της ανάπτυξης και τη σχετική θέση του νοµού εντός της Περιφέρειας θα υπολογισθούν και θα εµφανισθούν διάφορα οικονοµικά ή αναπτυξιακά µεγέθη. Έτσι, θα κατανοηθούν οι χωρικές διαφορές και οι ενδοπεριφερειακές ανισότητες και θα διευκολυνθεί η διατύπωση προτάσεων για την ανάπτυξη του νοµού. Στον πίνακα 4 εµφανίζεται η θέση του Ν. Καρδίτσας, των υπολοίπων θεσσαλικών νοµών και του Ν. Αττικής σε σχέση µε τον εθνικό και τον ευρωπαϊκό µέσο όρο ως προς τα ποσοστά συµµετοχής στο ΑΕΠ της χώρας και το κατά κεφαλή ΑΕΠ σε µονάδες αγοραστικής δύναµης για το έτος Παρατηρούµε ότι η θέση του Ν. Καρδίτσας είναι ιδιαίτερα χαµηλή. Η κατάταξή του ως προς το κατά κεφαλή ΑΕΠ για το σύνολο των 51 νοµών της χώρας είναι 47 η, ενώ η αντίστοιχη κατά-

6 1 ο ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΚΑΡ ΙΤΣΑΣ 6 ταξη των υπολοίπων θεσσαλικών νοµών είναι 9 η θέση για το Ν. Μαγνησίας, 17 η για το Ν. Λάρισας και 37 η για το Ν. Τρικάλων, ενώ όπως είναι αναµενόµενο στην 1 η θέση βρίσκεται ο Ν. Αττικής. Είναι σηµαντικό να αναφερθεί ότι το κατά κεφαλή ΑΕΠ του Ν. Μαγνησίας είναι κατά 60% µεγαλύτερο του Ν. Καρδίτσας, διαφορά που θα πρέπει να αποτελέσει αντικείµενο προβληµατισµού. Πίνακας 4: Συγκριτική αξιολόγηση µε βάση το κατά κεφαλή ΑΕΠ σε ΜΑ (2001) Γεωγραφική Ενότητα Ποσοστό συµµετοχής στο ΑΕΠ της χώρας Κατά κεφαλή ΑΕΠ σε Μονάδες Αγοραστικής ύναµης (ΜΑ ) Ποσοστό του Μ.Ο. της ΕΕ-15 Ποσοστό του Μ.Ο. της ΕΕ-27 Νοµοί (NUTS III) ΕΕ-15 =100 ΕΕ-27 =100 E.E ,0 113,2 Ε.Ε ,1 104,2 E.E ,4 100 Ελλάδα 100, ,0 84,8 Αττική 47, ,6 112,7 Καρδίτσα 0, ,7 48,4 Μαγνησία 1, ,8 77,8 Λάρισα 2, ,9 71,1 Τρίκαλα 0, ,9 54,2 Θεσσαλία 5, ,6 66,3 Πηγή: ΕΠΙΛΟΓΗ (2006), ΕΣΥΕ (2004), Eurostat (2007) Στον πίνακα 5 και εµφανίζονται δείκτες εισοδήµατος και ευηµερίας οι οποίοι δίνουν µια αντιπροσωπευτικοί εικόνα της θέσης του Ν. Καρδίτσας και των υπολοίπων θεσσαλικών νοµών ως προς τον Ν. Αττικής και τον εθνικό µέσο όρο. Τόσο στους δείκτες εισοδήµατος όσο και στους δείκτες κατανάλωσης, οι οποίοι απεικονίζουν ως ένα βαθµό ικανοποιητικά το επίπεδο ευηµερίας των κατοίκων κάθε νο- µού, η θέση του Ν. Καρδίτσας είναι χαµηλή. Ιδιαίτερα στις αποταµιευτικές καταθέσεις ο νοµός κατέχει την 47 η θέση, γεγονός που δείχνει την έλλειψη κεφαλαίων απαραίτητων για ανάληψη επενδυτικών αποφάσεων και τη δηµιουργία προϋποθέσεων οικονοµικής ανάπτυξης. Στους δείκτες αυτούς δεν κατέχουν καλή θέση και οι άλλοι θεσσαλικοί νοµοί, όµως είναι περισσότερο ικανοποιητική σε σχέση µε το Ν. Καρδίτσας, ενώ ο Ν. Αττικής εκτός µιας περίπτωσης κατέχει την 1 η θέση. Στον πίνακα 6 εµφανίζονται δηµογραφικοί δείκτες, οι οποίοι παρέχουν µια διαφορετική εικόνα των ανισοτήτων. Ο σηµαντικότερος ίσως δείκτης είναι το ποσοστό µεταβολής του πληθυσµού κατά τη χρονική περίοδο Η θέση του Ν. Καρδίτσας ως προς το δείκτη αυτό στην εθνική κλίµακα είναι 48 η, ενώ οι θέσεις των άλλων νοµών, εκτός του Ν. Τρικάλων, είναι πολύ καλές. Σύµφωνα µε τα δη- µογραφικά στοιχεία ο Ν. Καρδίτσας υπέστη µια πολύ µεγάλη πληθυσµιακή συρρί-

7 Σ. Πολύζος, Γ. Πετράκος:Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΡ ΊΤΣΑΣ 7 κνωση στο διάστηµα αυτό, γεγονός που αποτέλεσε µια βασική αιτία για τις κακές οικονοµικές επιδόσεις που παρουσίασε µεταπολεµικά ο νοµός. Ακόµη και στο πρόσφατο χρονικό διάστηµα ο δείκτης µεταβολής του πληθυσµού δείχνει ότι ο Ν. Καρδίτσας κατέχει µια από τις τελευταίες θέσεις στην εθνική κλίµακα. Γεωγραφική Ενότητα Πίνακας 5: Συγκριτικοί δείκτες εισοδήµατος και ευηµερίας ηλωθέν Εισόδηµα ανά κάτοικο σε Αποταµιευτικές Καταθέσεις ανά κάτοικο σε Οικιακή χρήση Ηλεκτρικού ρεύµατος ανά 100 κατοίκους (σε MWh) Επιβατικά Αυτοκίνητα ΙΧ ανά 100 κατοίκους Κύριες Τηλεφωνικές συνδέσεις ανά 100 κατοίκους Νοµοί Ελλάδα ,5 51,9 Αττική ,3 1 58,6 2 Καρδίτσα , ,4 39 Μαγνησία , , 9 26 Λάρισα , ,1 42 Τρίκαλα , ,0 33 Θεσσαλία ,3 8 44,7 10 Πηγή: ΕΠΙΛΟΓΗ (2006), ΕΣΥΕ (2004) Πίνακας 6. Συγκριτική ανάλυση µε βάση τα δηµογραφικά χαρακτηριστικά Γεωγραφική Ενότητα Πληθυσµός Ποσοστό συµ- µετοχής στο πληθυσµό της χώρας Πυκνότητα Ποσοστό µεταβολής πληθυσµού Ποσοστό µεταβολής πληθυσµού Έτος Ελλάδα ,0 84,3 32,6 8,8 Αττική , ,4 1 94,5 1 11,4 5 Καρδίτσα , , ,6 48-5,4 46 Μαγνησία ,8 8 77,5 9 25,9 9 4,2 28 Λάρισα ,5 5 52, ,7 14 3,8 30 Τρίκαλα , ,9 37-7,6 32-4,5 45 Θεσσαλία ,6 3 52,4 8 5,7 6 0,8 12 Πηγή: ΕΠΙΛΟΓΗ (2006), ΕΣΥΕ (2004) Στον πίνακα 7 εµφανίζονται δείκτες ανθρώπινου δυναµικού και απασχόλησης. Συγκεκριµένα εµφανίζονται οι δείκτες που αφορούν το ποσοστό του ενεργού πληθυσµού, το ποσοστό απασχόλησης και το ποσοστό µεταβολής απασχόλησης. Οι δείκτες αυτοί εµφανίζουν το Ν. Καρδίτσας σε σχετικά καλύτερη θέση σε σχέση µε τους προηγούµενους, όµως και σε αυτή την περίπτωση η θέση του είναι δυσµενής. Ειδικότερα η µεταβολή της απασχόλησης για την περίοδο είναι

8 1 ο ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΚΑΡ ΙΤΣΑΣ 8 αρνητική, γεγονός που συσχετίζεται µε τη συνολική αναπτυξιακή εικόνα του νο- µού η οποία εµφανίζεται στους υπόλοιπους δείκτες. Και σε αυτή την περίπτωση οι επιδόσεις των νοµών Μαγνησίας και Λάρισας είναι πολύ καλύτερες, γεγονός που αποτυπώνει έντονα την απόσταση µεταξύ ανατολικού και δυτικού τµήµατος της Θεσσαλίας. Πίνακας 7. Συγκριτική ανάλυση δεικτών απασχόλησης Γεωγραφική Ενότητα Ποσοστό ενεργού πληθυσµού Ποσοστό συµµετοχής στη χώρα Ποσοστό συµµετοχής στο Νοµό Ποσοστό απασχόλησης Μεταβολή απασχόλησης Έτος Ελλάδα ,5 88,9 14,9 Αττική 37,8 1 43,6 1 90,4 2 27,8 1 Καρδίτσα 1, , ,7 39-1,2 38 Μαγνησία 1,8 8 39, , ,1 13 Λάρισα 2,6 5 41, ,4 6 11,6 14 Τρίκαλα 1, , ,1 8 4,8 31 Θεσσαλία 6,5 3 40,7 6 89,2 5 8,6 6 Πηγή: ΕΠΙΛΟΓΗ (2006), ΕΣΥΕ (2004) Πίνακας 8:. Συγκριτική ανάλυση της ποιότητας του ανθρώπινου δυναµικού Γεωγραφική Ενότητα Πτυχιούχοι 3βάθµιας εκπαίδευσης Κάτοχοι µεταπτυχιακού ανά κατοίκους Ποσοστό συµµετοχής στη Χώρα Ποσοστό συµµετοχής στο Νοµό Ποσοστό συµµετοχής στη Χώρα Ποσοστό συµµετοχής στο Νοµό Ελλάδα 1000,0 123,0 1000,0 7,6 Αττική 456, , ,9 1 14,4 1 Καρδίτσα 5, ,9 46 1,9 38 1,2 50 Μαγνησία 15, ,1 5 9,5 8 3,8 11 Λάρισα 20,6 5 99,4 8 9,9 7 2,9 20 Τρίκαλα 8, ,4 21 2,2 35 1,3 48 Θεσσαλία 50,6 3 90,5 5 23,5 5 2,6 11 Πηγή:: ΕΠΙΛΟΓΗ (2006), ΕΣΥΕ (2004), ιδία επεξεργασία Βασικό προϋπόθεση για την επίτευξη της οικονοµικής ανάπτυξης είναι η ποιότητα του ανθρώπινου δυναµικού που σε ένα ικανοποιητικό βαθµό αποτυπώνεται στο επίπεδο εκπαίδευσής του. Για το λόγο αυτό υπολογίζονται στον Πίνακα 8 σχετικοί δείκτες που αφορούν τα ποσοστά του πληθυσµού που κατέχουν πτυχία 3- βάθµιας εκπαίδευσης και µεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών. Αναφορικά µε τους δείκτες αυτούς και το ποσοστό συµµετοχής των δυο κατηγοριών στο νοµό ο Ν.

9 Σ. Πολύζος, Γ. Πετράκος:Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΡ ΊΤΣΑΣ 9 P P Καρδίτσας βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις, ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι αναφορικά µε το 2 ο δείκτη κατέχει την προτελευταία θέση στην εθνική κλίµακα. υσχερής είναι η θέση του Ν. Τρικάλων ως προς τους δείκτες αυτούς, ενώ σε πολύ ικανοποιητική θέση βρίσκονται οι νοµοί του ανατολικού τµήµατος και κυρίως ο Ν. Μαγνησίας. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι το έτος 2001 στους 1000 κατοίκους του Ν. Καρδίτσας µόλις 60 κατείχαν πτυχίο 3-βµιας εκπαίδευσης και µόλις 1,2 µεταπτυχιακό τίτλο, ενώ οι αντίστοιχοι αριθµοί ήταν 163 και 14.4 για την Αττική. Στον πίνακα 9 εµφανίζονται 4 οικονοµικά µεγέθη µε ιδιαίτερη σηµασία για την οικονοµική ανάπτυξη των νοµών. Συγκεκριµένα, εµφανίζονται: (α) Ο πολλαπλασιαστής παραγόµενου προϊόντος ή διαφορετικά οι µονάδες αύξησης του παραγόµενου προϊόντος σε κάθε νοµό ύστερα από την αύξηση της ζήτησης για επενδύσεις ανά νοµό κατά 1 µονάδα (Polyzos 2006). (β) Οι κατά κεφαλή ιδιωτικές επενδύσεις για την περίοδο οι οποίες επιδοτήθηκαν από τον αναπτυξιακό νόµο. (γ) Ο δείκτης παραγωγικού δυναµικού που προκύπτει από συνυπολογισµό (i) της παραγωγικότητας, δηλαδή του λόγου του ΑΕΠ προς τον αριθµό των συνολικά εργαζόµενων (Πολύζος και Πετράκος 2001), (ii) τη µέση µεταβολή του ΑΕΠ του νοµού και (iii) τη µεταβολή της απασχόλησης. (δ) Η ποιότητα του πληθυσµού. Το τελευταίο µέγεθος υπολογίζεται από τη σχέση (Πολύζος 2001): ποιότητα πληθυ- ij n σµού =e e j P nj P i j, όπου P i = ο συνολικός πληθυσµός του νοµού i, P n = j ο συνολικός πληθυσµός της χώρας, P ij =ο πληθυσµός του νοµού που έχει επίπεδο εκπαίδευσης j, P nj = ο πληθυσµός της χώρας που έχει επίπεδο εκπαίδευσης j, e j συντελεστής του επιπέδου εκπαίδευσης j. Για το e, έχουν δοθεί οι τιµές e 1 =1, e 2 =0.85, e 3 =0.7, e 4 =0.60, e 5 =0.45, e 6 =0.25, π =0.1 and e= 100 j. Πίνακας 9:. Συγκριτική ανάλυση οικονοµικών µεγεθών Νοµός Πολλαπλασιαστής παραγόµενου προϊόντος Κατά κεφαλή επενδύσεις είκτης παραγωγικού δυναµισµού Ποιότητα πληθυσµού Αττική 8, Καρδίτσας 1, Λάρισας 2, Μαγνησίας 1, Τρικάλων 1, Στον Πίνακα 10 εµφανίζονται ορισµένοι δείκτες, µε τη βοήθεια των οποίων είναι δυνατή η απεικόνιση της "ελκτικότητας" κάθε νοµού για µόνιµη εγκατάσταση ή επίσκεψη για λόγους αναψυχής. Συγκεκριµένα απεικονίζονται η οικοδοµική δραστηριότητα, ο αριθµός των διανυκτερεύσεων των επισκεπτών σε κάθε νοµό και ο αριθµός των εισιτηρίων σε αρχαιολογικούς χώρους και µουσεία. Αναφορικά µε την οικοδοµική δραστηριότητα ο Ν. Καρδίτσας κατέχει την 41 η θέση, παρόµοια

10 1 ο ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΚΑΡ ΙΤΣΑΣ 10 είναι η ελκτικότητά του για επισκέψεις ηµεδαπών και επισκέψεις σε µουσεία, ενώ είναι άξιο παρατήρησης ότι ο νοµός κατέχει την τελευταία θέση στις επισκέψεις αλλοδαπών. Γεωγραφική Ενότητα Πίνακας 10: Συγκριτική ανάλυση δεικτών ελκτικότητας Αριθµός νέων κατοικιών ανά κατοίκους Όγκος σε χιλ.m 3 νέων κατοικιών ανά κατοίκους ιανυκτερεύσεις ηµεδαπών ανά 100 κατοίκους Κλίνες ξενοδοχείων ανά κατοίκους ιανυκτερεύσεις αλλοδαπών ανά 100 κατοίκους Εισιτήρια σε αρχ. χώρους και µουσεία ανά κατοίκους Ελλάδα Αττική Καρδίτσα Μαγνησία Λάρισα Τρίκαλα Θεσσαλία Πηγή: ΕΠΙΛΟΓΗ (2006), ΕΣΥΕ (2004) Στον Πίνακα 11 εµφανίζονται το έµµεσο P indirect και το συνολικό P total πληθυσµιακό δυναµικό, δείκτες που αποτελούν µια µέτρηση της γεωγραφικής θέσης των νοµών και του βαθµού πρόσβασης σε µεγάλες αγορές. Οι δυο δείκτες υπολογίζονται από τις σχέσεις (Πολύζος 2001): 50 P indirect = s= 1 M s b, Ptotal = drs 50 M r + Drr s= 1 M d s b rs (1) όπου: M r = Ο πληθυσµός της περιφέρειας r d rs = Η χρονοαπόσταση µεταξύ των περιφερειών r και s. Υψηλές τιµές στο έµµεσο πληθυσµιακό δυναµικό δείχνουν καλή προσβασι- µότητα σε µεγάλες πληθυσµιακές συγκεντρώσεις και κατά συνέπεια δυνατότητα διάθεσης των παραγόµενων προϊόντων σε µεγάλες αγορές. Υψηλές τιµές στο συνολικό πληθυσµιακό δυναµικό δείχνουν µεγάλες πληθυσµιακές συγκεντρώσεις, ως ένα βαθµό οικονοµίες κλίµακας και οικονοµίες συγκέντρωσης. Οι θεσσαλικοί νο- µοί έχουν ικανοποιητικές τιµές στους εν λόγω δείκτες, γεγονός που οφείλεται στη κεντρική γεωγραφικά θέση της περιφέρειας. Και σε αυτή την περίπτωση οι δείκτες των νοµών του ανατολικού τµήµατος είναι καλύτεροι σε σχέση µε τους δείκτες του δυτικού τµήµατος. Πίνακας 11: Συγκριτικοί δείκτες γεωγραφικής θέσης

11 Σ. Πολύζος, Γ. Πετράκος:Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΡ ΊΤΣΑΣ 11 Γεωγραφική Ενότητα Έµµεσο πληθυσµιακό δυναµικό Συνολικό πληθυσµιακό δυναµικό Έτος Αττική 30, ,1,45 1 Καρδίτσα 35, ,47 21 Μαγνησία 43, ,70 8 Λάρισα 45, ,20 7 Τρίκαλα 34, ,85 20 Πηγή: Πολύζος & Πετράκος (2001) Στον Πίνακα 12 έχουν υπολογισθεί και εµφανίζονται βασικοί δείκτες κοινωνικής υποδοµής, οι οποίοι κυρίως αφορούν την εκπαίδευση και την υγεία σε κάθε θεσσαλικό νοµό. Από τα στοιχεία του πίνακα παρατηρούµε ότι στην εκπαίδευση οι δείκτες δείχνουν ότι οι λιγότερο αναπτυγµένοι νοµοί Καρδίτσας και Τρικάλων κατέχουν πολύ καλή θέση, σε αντίθεση µε τους νοµούς Λάρισας και Μαγνησίας. Οι καλές αναλογίες υποδοµών και εκπαιδευτικών ανά µαθητή πιθανόν να οφείλονται στη συνεχή πληθυσµιακή συρρίκνωση των µικρών οικισµών των δυο νοµών, µε αποτέλεσµα να λειτουργούν πολλά µονοθέσια σχολεία και να υπάρχουν σχολικές αίθουσες που δεν λειτουργούν, γεγονός που µάλλον αποτελεί µειονέκτηµα παρά πλεονέκτηµα για το επίπεδο εκπαίδευσης. Αντίθετα στις υποδοµές υγείας οι πιο αναπτυγµένοι νοµοί Λάρισας και Μαγνησίας υπερτερούν, και οι αναλογίες υποδο- µών και ιατρικού προσωπικού ανά κάτοικο είναι πολύ καλύτερες σε σχέση µε τους νοµούς της δυτικής Θεσσαλίας. Γεωγραφική Ενότητα Πίνακας 12: Συγκριτικοί δείκτες κοινωνικής υποδοµής Αριθµός εκπαιδευτηρίων ανά µαθητές άσκαλος ανά µαθητές Καθηγητής ανά µαθητές 2βάθµιας εκπαίδευσης Αριθµός κλινών θεραπευτηρίων ανά κατοίκους Αριθµός ιατρών ανά κατοίκους Αριθµός φαρµακείων ανά κατοίκους Έτος Ελλάδα Αττική Καρδίτσα Μαγνησία Λάρισα Τρίκαλα Θεσσαλία Πηγή: ΕΠΙΛΟΓΗ (2006), ΕΣΥΕ (2004) Στον Πίνακα 13 εµφανίζονται δείκτες βιοµηχανικής υποδοµής και συγκεκριµένα η ύπαρξη και λειτουργία Βιοµηχανικής Περιοχής (ΒΙΠΕ), Βιοτεχνικού

12 1 ο ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΚΑΡ ΙΤΣΑΣ 12 Πάρκου (ΒΙΟΠΑ) και Τεχνολογικού Πάρκου. Και σε αυτή την περίπτωση η θέση των νοµών της δυτικής Θεσσαλίας είναι δυσχερής στην εθνική κλίµακα σε αντίθεση µε τους νοµούς του ανατολικού τµήµατος. Οι εν λόγω υποδοµές συνεισφέρουν σηµαντικά στη βιοµηχανική ανάπτυξη των νοµών ενισχύοντας την ελκυστικότητα τους για χωροθέτηση µεταποιητικών µονάδων. Γεωγραφική Ενότητα Πίνακας 13: Συγκριτικοί δείκτες βιοµηχανικής υποδοµής Βιοµηχανική χρήση ηλεκτρικού ρεύµατος ανά 100 κατοίκους (σε MWh) ΒΙ.ΠΕ. ΒΙΟ.ΠΑ. Τεχνολογικό Πάρκο Έτος 2006 Λειτ. Οργ. Λειτ. Οργ. Λειτ. Οργ. Ελλάδα Αττική Καρδίτσα Μαγνησία Λάρισα Τρίκαλα Θεσσαλία Πηγή: ΕΠΙΛΟΓΗ (2006), ΕΣΥΕ (2004), Υπουργείο Ανάπτυξης (2004) Στη συνέχεια, στους πίνακες 14 και 15 και στα διαγράµµατα 1 και 2 θα παρουσιασθούν στοιχεία που αφορούν το δείκτη ευηµερίας κάθε νοµού. Για το λόγο αυτό υπολογίσθηκε ένας Συνθετικός είκτης Ευηµερίας και Ανάπτυξης (Σ ΕΑ), ο οποίος να περιλαµβάνει όλες τις πτυχές της αναπτυξιακής ταυτότητας των νοµών και έχει υπολογισθεί µε χρήση δεικτών, κατανάλωσης και παραγωγικής διάρθρωσης (Πετράκος και Ψυχάρης 2004). Οι διάφοροι δείκτες που χρησιµοποιήθηκαν έχουν αναχθεί στην εκατοστιαία κλίµακα και προστέθηκαν. Στον Πίνακα 14 εµφανίζεται ο Συνθετικός είκτης.στο επίπεδο Θεσσαλίας και στον Πίνακα 15 ο είκτης για το σύνολο της χώρας. Τα αποτελέσµατα είναι ανάλογα µε τα εκείνα των προηγούµενων υπολογισµών. Η θέση των νοµών της δυτικής Θεσσαλίας είναι κάτω του εθνικού µέσου όρου, µε δυσµενέστερη του Ν. Καρδίτσας που καταλαµβάνει την 46 η θέση. Αντίθετα οι νοµοί του ανατολικού θεσσαλικού τµήµατος βρίσκονται σε σχετικά καλές θέσεις, γεγονός που δείχνει την κατανοµή της περιφέρειας σε ένα αναπτυγµένο και ένα λιγότερο αναπτυγµένο τµήµα. Πίνακας 14: Συγκριτική αξιολόγηση του επιπέδου ευηµερίας και ανάπτυξης Γεωγραφική ενότητα Συνθετικός είκτης Ευηµερίας και Ανάπτυξης (Σ ΕΑ) 2004 (1) (2) (3) (4) Θέση Απόλυτη τιµή Σχετική τιµή Σχετική τιµή (Μ.Ο. Χώρας = 100) (Αττική = 100)

13 Σ. Πολύζος, Γ. Πετράκος:Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΡ ΊΤΣΑΣ 13 Ελλάδα 40,2 100,0 Αττική 1 72,6 180,6 100,0 Καρδίτσα 46 22,0 54,7 30,3 Μαγνησία 11 36,1 89,8 49,7 Λάρισα 15 32,5 80,8 44,8 Τρίκαλα 31 27,2 67,7 37,5 Θεσσαλία 8 29,7 73,9 40,9 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 Ελλάδα Αττική Θεσσαλία Καρδίτσα Λάρισα Μαγνησία Τρίκαλα 20,00 10,00 0, Πηγή: Πετράκος και Ψυχάρης (2004), ιδία επεξεργασία ιάγραµµα 1. Συνθετικός δείκτης ευηµερίας και ανάπτυξης (Σ ΕΑ) για την Ελλάδα, την Αττική, και τους θεσσαλικούς νοµούς

14 1 ο ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΚΑΡ ΙΤΣΑΣ ,00 200,00 150,00 100,00 Ελλάδα Αττική Θεσσαλία Καρδίτσα Λάρισα Μαγνησία Τρίκαλα 50,00 0, Πηγή: Πετράκος και Ψυχάρης (2004), ιδία επεξεργασία ιάγραµµα 2. Συνθετικός δείκτης ευηµερίας και ανάπτυξης (Σ ΕΑ) για την Ελλάδα, την Αττική, και τους θεσσαλικούς νοµούς ως προς το µέσο όρο της χώρας Στα διαγράµµατα 1 και 2 εµφανίζονται οι µεταβολές στους Συνθετικούς είκτες για τη χρονική περίοδο από το 1991 έως το 2004, από τα οποία διαπιστώνεται ότι οι ενδοπεριφερειακές ανισότητες στη Θεσσαλία έχουν αυξηθεί την τελευταία 15-ετία. Ακόµα στα διαγράµµατα εµφανίζεται η θέση των Ν. Καρδίτσας και Τρικάλων τόσο ως προς τον εθνικό όσο και ως προς τον περιφερειακό µέσο όρο και η διαχρονική τους µεταβολή, καθώς και η θέση νοµών Λάρισας και Μαγνησίας και του Ν. Αττικής. Συµπερασµατικά, από την προηγούµενη ανάλυση διαπιστώνεται το µέγεθος των περιφερειακών ανισοτήτων τόσο σε επίπεδο χώρας όσο και σε επίπεδο περιφέρειας, η µεγάλη απόσταση µεταξύ της Αττικής και των υπολοίπων νοµών και προφανώς η αναγκαιότητα για άσκηση περισσότερο αποτελεσµατικής περιφερειακής πολιτικής, αφού όπως τα αποτελέσµατα δείχνουν το µέγεθος του "περιφερειακού προβλήµατος" επιδεινώνεται. Ειδικότερα, στη Θεσσαλία οι ανισότητες µεταξύ των δυο τµηµάτων δεν µπορούν να χαρακτηρισθούν ως "δικαιολογηµένες", δεδο- µένου ότι η Περιφέρεια διακρίνεται από µορφολογική οµοιογένεια και σχετικά µικρές αποστάσεις µεταξύ των νοµών. Πίνακας 15: Συνθετικός δείκτης ευηµερίας και ανάπτυξης (Σ ΕΑ) σε επίπεδο νοµού Γεωγραφική ενότητα Σ ΕΑ Απόλυτη τιµή Σ ΕΑ Σχετική τιµή Νοµοί (NUTS III)

15 Σ. Πολύζος, Γ. Πετράκος:Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΡ ΊΤΣΑΣ 15 Ελλάδα Θέση 100,0 Αττικής 63, ,3 Θεσσαλονίκης 46, ,3 ωδεκανήσου 44, ,0 Κυκλάδων 40, ,2 Χανίων 40,1 5 99,8 Ηρακλείου 39,5 6 98,3 Λασιθίου 38,2 7 95,0 Βοιωτίας 37,2 8 92,4 Κορινθίας 37,0 9 92,1 Αργολίδας 36, ,3 Μαγνησίας 36, ,7 Κεφαλληνίας 34, ,9 Ζακύνθου 34, ,2 Ιωαννίνων 33, ,4 Λάρισας 32, ,9 Ευβοίας 31, ,4 Αχαΐας 31, ,0 Χαλκιδικής 31, ,7 Σάµου 31, ,6 Καβάλας 31, ,2 Αρκαδίας 31, ,7 Κέρκυρας 31, ,5 Ρέθυµνου 31, ,1 Λευκάδας 31, ,1 Φθιώτιδας 31, ,1 Χίου 30, ,1 Πιερίας 29, ,6 Κοζάνης 28, ,9 Έβρου 27, ,9 Άρτας 27, ,2 Τρικάλων 27, ,7 Ηµαθίας 27, ,5 Πρέβεζας 27, ,2 Φωκίδας 26, ,9 Λέσβου 26, ,6 Λακωνίας 26, ,1 Θεσπρωτίας 26, ,7 Μεσσηνίας 26, ,6 Γρεβενών 25, ,6 Ευρυτανίας 24, ,3 Ξάνθης 24, ,3

16 1 ο ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΚΑΡ ΙΤΣΑΣ 16 Ροδόπης 23, ,6 ράµας 23, ,4 Καστοριάς 23, ,4 Πέλλας 22, ,8 Καρδίτσας 22, ,8 Κιλκίς 21, ,1 Αιτωλοακαρνανίας 21, ,2 Φλώρινας 20, ,8 Σερρών 20, ,6 Ηλείας 17, ,6 Πηγή: Πετράκος και Ψυχάρης (2004), ιδία επεξεργασία Η προηγούµενη άποψη ενισχύεται παρατηρώντας τον Πίνακα 16, στον ο- ποίο παρουσιάζεται µια συγκεντρωτική κατάταξη του Ν. Καρδίτσας ως προς τους δείκτες και τα µεγέθη που υπολογίσθηκαν προηγουµένως. Είναι εµφανές ότι ο Ν. Καρδίτσας ανήκει σύµφωνα µε τους περισσότερους δείκτες στους λιγότερο αναπτυγµένους νοµούς της Ελλάδας. Εκτός του δείκτη εκπαιδευτικών υποδοµών, στους υπόλοιπους δείκτες και ειδικότερα στους οικονοµικούς δείκτες, ο νοµός βρίσκεται στις τελευταίες 10 θέσεις της κατάταξης (µεταξύ της 41 ης και 50 ης θέσης). Πίνακας 16. Ιεραρχική κατάταξη του νοµού Καρδίτσας στους διάφορους δείκτες είκτης Θέση ΑΕΠ κατά κεφαλή, 2004 ( / κάτοικο) 47 ηλωθέν εισόδηµα κατά κεφαλή, 2005 ( / κάτοικο) 37 Αποταµιευτικές καταθέσεις κατά κεφαλή, 2006 ( / κάτοικο) 47 Οικιακή χρήση ηλεκτρικού ρεύµατος, 2005 (MWh/100 κάτοικους) 33 Επιβατικά αυτοκίνητα ΙΧ, 2006 (αυτοκίνητα ΙΧ/100 κατοίκους) 35 Κύριες τηλεφωνικές συνδέσεις, 2000 (συνδέσεις/100 κατοίκους) 39 ΑΕΠ 2γενούς τοµέα, 2004 (ποσοστό % επί του συνολικού ΑΕΠ) 28 ΑΕΠ 3γενούς τοµέα, 2004 (ποσοστό % επί του συνολικού ΑΕΠ) 37 Πυκνότητα κατοίκησης, 2006 (κάτοικοι / τ.χλµ.) 28 Μεταβολή πληθυσµού (% επί του πραγµατικού πληθυσµού) 48 Αστικός πληθυσµός, 2001 (ποσοστό % επί του πραγµατικού) 38 Εργατικό δυναµικό, 2001 (ποσοστό % επί του πραγµατικού πληθυσµού) 18 Απασχολούµενος πληθυσµός, 2001 (ποσοστό % επί του εργατικού δυναµικού) 39

17 Σ. Πολύζος, Γ. Πετράκος:Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΡ ΊΤΣΑΣ 17 Απόφοιτοι 3βάθµιας εκπαίδευσης, 2001 ( επί του πραγµατικού πληθυσµού) 46 Όγκος νέων κατοικιών, 2006 (χιλ. κ.µ./ κατοίκους) 37 Κλίνες ξενοδοχείων, 2006 (Κλίνες/1.000 κατοίκους) 39 Εισιτήρια σε αρχ. χώρους και µουσεία, 2006 (Εισιτήρια/1.000 κατοίκους) 41 είκτης κεντρικότητας, συνολικό πληθυσµιακό δυναµικό Αριθµός εκπαιδευτηρίων 2005 (Εκπαιδευτήρια/ µαθητές) 7 Αριθµός κλινών θεραπευτηρίων, 2005 (Κλίνες/ κατοίκους) 30 Βιοµηχανική χρήση ρεύµατος, 2006 (MWh /100 κάτοικους) 34 Σύνθετος είκτης Αξιολόγησης (Σ ΕΑ), Προτάσεις πολιτικής για την ανάπτυξη του Ν. Καρδίτσας Από την παράθεση και ανάλυση των στοιχείων που προηγήθηκαν προκύπτει µια σαφής εικόνα για το επίπεδο ανάπτυξης και τη θέση του Ν. Καρδίτσας σε σχέση µε τους άλλους θεσσαλικούς νοµούς, την Αττική και τον εθνικό µέσο όρο. Η ανάλυση µας οδηγεί στη ασφαλή διαπίστωση ότι ο Ν. Καρδίτσας έχει πολύ χαµηλές επιδόσεις σε όλους τους δείκτες και βρίσκεται κάτω από το µέσο όρο της χώρας. Παρά τη κεντρική γεωγραφική θέση και την ύπαρξη σηµαντικών φυσικών πόρων (εύφορη πεδιάδα, αξιόλογος ορεινός όγκος, υδατικό δυναµικό, κεντρική θέση στο γεωγραφικό χάρτη της χώρας κ.λ.π.) η αναπτυξιακή κατάσταση του νοµού είναι πολύ δυσχερής. Είναι επίσης άξιο παρατήρησης ότι διαχρονικά υπάρχει συνεχής σχετική πτώση στους δείκτες ανάπτυξης και ευηµερίας, γεγονός που οδηγεί στο συµπέρασµα ότι απαιτούνται "γενναίες" αποφάσεις και σηµαντικές ενισχύσεις για να ανατραπεί η σχετικά µε την ανάπτυξη των άλλων νοµών πτωτική πορεία στην ανάπτυξη του νοµού. Ακόµη, ο νοµός εµφανίζει σηµαντική υστέρηση έναντι των νοµών της ανατολικής Θεσσαλίας, αλλά και στις περισσότερες των περιπτώσεων σε σχέση µε τον όµορο Νοµό Τρικάλων. Με βάση το Συνθετικό είκτη Ανάπτυξης, ο οποίος περιγράφει έστω και προσεγγιστικά τη γενική εικόνα του νοµού, ο Ν. Καρδίτσας ανήκει σε αυτούς που χαρακτηρίζονται από διαρθρωτική και αναπτυξιακή υστέρηση, καθώς διαθέτει ένα συνολικό επίπεδο ευηµερίας και ανάπτυξης το οποίο είναι ίσο µε το 54,8% του εθνικού µέσου όρου και κατατάσσει το Νοµό στην 46 η θέση στο σύνολο των 51 νοµών της χώρας. Ακόµη, µε βάση τον δείκτη αυτό το επίπεδο ευηµερίας και ανάπτυξης του νοµού είναι ίσο µε το 66% του νοµού Λαρίσης και το 60% του νοµού Μαγνησίας, ποσοστά που µπορούν να χαρακτηρισθούν προβληµατικά για όµορους νοµούς µε µεγάλες δυνατότητες άµεσης επικοινωνίας και οικονοµικών ανταλλαγών. Στην εργασία αυτή, λόγω έλλειψης χώρου δεν υπάρχει η δυνατότητα µιας εκτεταµένης ανάλυσης της στρατηγικής και διαµόρφωσης ενός ευρέως πλαισίου

18 1 ο ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΚΑΡ ΙΤΣΑΣ 18 δράσεων που θα πρέπει να αναληφθούν για την οικονοµική και αναπτυξιακή ανάκαµψη και τη σύγκλιση του επιπέδου του Ν. Καρδίτσας µε το επίπεδο των άλλων αναπτυγµένων θεσσαλικών νοµών. Θα επιχειρηθεί εν συντοµία να δοθούν ορισµένες βασικές κατά την άποψή µας δράσεις που θα πρέπει να αναληφθούν τοπικά, περιφερειακά και κεντρικά για τη βελτίωση των αναπτυξιακών δεικτών του νοµού. (α) Ανάπτυξη του αγροτικού χώρου Η κρίση την οποία διέρχεται ο αγροτικός τοµέας στην Ελλάδα, αλλά κυρίως στην περιοχή Θεσσαλίας, είναι γενικά αναγνωρισµένος. Ειδικότερα στο Ν. Καρδίτσας η συρρίκνωση της γεωργίας-κτηνοτροφίας προοπτικά µπορεί να συµπαρασύρει και τµήµα της ήδη αδύναµης βιοµηχανικής βάσης, ενώ η µεγέθυνση ενός τριτογενούς τοµέα που, µε την εξαίρεση του τουρισµού, δεν έχει αναπτυξιακό και δυναµικό χαρακτήρα. Ιδιαίτερα σηµαντικό χαρακτηριστικό είναι ότι ο Νοµός διέθετε για χρόνια ένα συγκριτικό πλεονέκτηµα (βαµβάκι) το οποίο σταδιακά υποχωρεί και µεταβάλλεται ως προς τη φύση του. Θα πρέπει ο τοµέας να υποστηριχθεί µε την υλοποίηση όλων των απαραίτητων υποδοµών για τη βελτίωση της παραγωγικότητας των αγροτικών εκτάσεων (ολοκλήρωση αρδευτικών έργων Σµοκόβου, έργα µερικής εκτροπής Αχελώου, κ.λ.π), η οποία για τα σηµερινά δεδοµένα είναι χαµηλή (Polyzos and Arabatzis 2006, Palyzos et al 2007). Ακόµη, θα πρέπει να υπάρξει στήριξη των δυναµικών κλάδων, οι οποίοι σταδιακά θα αντικαταστήσουν την καλλιέργεια του βαµβακιού, να υπάρξει η κατάλληλη ενηµέρωση και κατάρτιση του ανθρώπινου δυναµικού που επιχειρεί στον αγροτικό τοµέα και να αναληφθούν ε- νέργειες προώθησης επιλεγµένων κλάδων (θερµοκήπια, κτηνοτροφικά προϊόντα κλπ.). Ειδικότερα, θα πρέπει να µελετηθεί το συντοµότερο δυνατόν η φθίνουσα πορεία στην αποδοτικότητα της βαµβακοκαλλιέργειας και έγκαιρα να αναζητηθούν εναλλακτικές καλλιέργειες µα αντίστοιχη ή µεγαλύτερη αποδοτικότητα προσαρµοσµένες στις σύγχρονες απαιτήσεις των τοπικών αλλά κυρίως των διεθνών αγορών. Ακόµη, θα πρέπει να υπάρξει διαχείριση εισροών αγροτικού τοµέα, τεχνολογικός εκσυγχρονισµός επιλεγµένων κλάδων, ενίσχυση δράσεων ελέγχου, πιστοποίησης, προβολής και προώθησης αγροτικών προϊόντων, υποστήριξη παραγωγής παραδοσιακών τοπικών προϊόντων, καθετοποίηση αγροτικής παραγωγής, ορθολογική διαχείριση υδατικών πόρων, δασικές υποδοµές. (β) Μεταποίηση Ο Ν. Καρδίτσας όπως έδειξαν τα στοιχεία των προηγούµενων ενοτήτων διακρίνεται από υψηλή συµµετοχή του πρωτογενούς τοµέα στη διαµόρφωση του συνολικά παραγόµενου προϊόντος. Το ποσοστό αυτό θα πρέπει να µειωθεί µε την αύξηση της παραγόµενου προϊόντος του δευτερογενούς κυρίως, αλλά και του τριτογενούς τοµέα. Θα πρέπει να επιδιωχθεί η πολυτοµεακότητα της παραγωγής µέσω της ενίσχυσης και των άλλων εκτός του αγροτικού τοµέων, ώστε να προστατευθεί οικο-

19 Σ. Πολύζος, Γ. Πετράκος:Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΡ ΊΤΣΑΣ 19 νοµία του νοµού από τοµεακές ή κλαδικές διακυµάνσεις της ζήτησης και από διαρθρωτικές αλλαγές. Παράλληλα, η υποστήριξη επενδύσεων σε όλους τους τοµείς της παραγωγής αποτελεί βασική προϋπόθεση της διασύνδεσης µεταξύ τοµέων ή κλάδων και της αύξησης των εξωτερικών οικονοµιών. Για το λόγο αυτό κρίνεται αναγκαία η ενίσχυση του δευτερογενή τοµέα, µέσω της προώθησης νέων επενδυτικών πρωτοβουλιών, της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας, της υλοποίησης καινοτόµων ενεργειών και της βελτίωσης των βασικών υποδοµών. Η λειτουργία ΒΙ.ΠΕ. και ΒΙΟ.ΠΑ. κρίνεται σήµερα βασική προϋπόθεση για την αύξηση της ελκυστικότητας του νοµού για εγκατάσταση µεταποιητικών δραστηριοτήτων, ενώ θα πρέπει να εξετασθεί η αποτελεσµατικότητα του αναπτυξιακού νόµου στο Ν. Καρδίτσας σε σχέση µε τους άλλους θεσσαλικούς νοµούς και να αυξηθούν οι οικονο- µικές ενισχύσεις και επιδοτήσεις για το Ν. Καρδίτσας και τη δυτική Θεσσαλία γενικότερα. (γ) Τριτογενής τοµέας Θα πρέπει να βελτιωθεί ο τριτογενής τοµέας και ιδιαίτερα ο τοµέας του τουρισµού. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να αυξηθεί η ελκυστικότητα και η επισκεψιµότητα του νοµού µε την ανάληψη δράσεων όπως: η ενίσχυση ιδιωτικών επενδύσεων ορεινού και εναλλακτικού τουρισµού, η συνεχής βελτίωση των τουριστικών καταλυµάτων (ξενώνες, ενοικιαζόµενα δωµάτια, χώροι φαγητού, ξενοδοχεία), η ανάδειξη και εµπλουτισµός των τουριστικών πόρων, η ανάδειξη και προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς, η διαφύλαξη οικιστικών συνόλων µε ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική, η προστασία ανάδειξη µνηµείων και κτιρίων ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής αξίας, η υλοποίηση υποδοµών σύγχρονης καλλιτεχνικής δηµιουργίας και πολιτιστικών διαδροµών, η ανάδειξη και εµπλουτισµός των τουριστικών πόρων (αστικός χώρος και φυσικό περιβάλλον), η βελτίωση των µεταφορικών υποδοµών κ.λ.π. Ο Ν. Καρδίτσας συγκεντρώνει µια αξιόλογη ποικιλία οικοσυστηµάτων και ένα περιβάλλον µε ιδιαίτερα υψηλή αισθητική, πολιτιστική και ιστορική αξία και ιδιαίτερο φυσικό κάλλος το οποίο µέχρι στιγµής δεν έχει αξιοποιηθεί κατάλληλα. Επί πλέον θα πρέπει να υπάρξει: (δ) Προσανατολισµός των παραγωγικών τοµέων στην αγορά και την ποιότητα Η παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών στο νοµό θα πρέπει να έχει ως σηµείο αναφοράς τις σχετικές αγορές τους. Η διεθνοποίηση των αγορών επιτάσσει τη συνεχή βελτίωση της ανταγωνιστικότητας µεταξύ άλλων µέσω βελτίωσης της ποιότητας των διαδικασιών παραγωγής, εφοδιασµού, διάθεσης των προϊόντων και της διαρκούς προσαρµογής στις ποιοτικές απαιτήσεις της αγοράς. (ε) Ενίσχυση της περιβαλλοντικής διάστασης της ανάπτυξης. Η επιδίωξη της ανάπτυξης δεν θα πρέπει να αγνοεί την περιβαλλοντική διάσταση και ο µετασχηµατισµός του αναπτυξιακού προτύπου θα πρέπει να λαµβάνει υπόψη

20 1 ο ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΚΑΡ ΙΤΣΑΣ 20 την οργανική και αµφίδροµη σύνδεση οικονοµικής ανάπτυξης και προστασίας του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. (στ) Ανάπτυξη ανθρώπινου δυναµικού Με βάση τα προαναφερθέντα στοιχεία, ο Ν. Καρδίτσας βρίσκεται σε χαµηλές θέσεις αναφορικά µε το επίπεδο εκπαίδευσης του πληθυσµού του, γεγονός που αντανακλά στην οικονοµική ανάπτυξή του Θα πρέπει να βελτιωθεί η προσαρµογή του ανθρώπινου δυναµικού στις ανάγκες της αγοράς και της ανάπτυξης και η ενίσχυση της απασχόλησης και της κοινωνικής συνοχής. Θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην επαγγελµατική κατάρτιση των αγροτών κυρίως σε τοµείς που συνδέονται µε την εισαγωγή σύγχρονων µεθόδων αγροτικής παραγωγής, µεταποίησης και εµπορίας. (ζ) ίκτυα υποδοµών Θα πρέπει να υπάρξει άµεσα η ανάπτυξη του οδικού δικτύου και κυρίως στις διαπεριφερειακές συνδέσεις σε σχέση µε το εθνικό και διευρωπαϊκό δίκτυο µεταφορών µε στόχο την καλύτερη πρόσβαση των αγροτικών και βιοµηχανικών προϊόντων του νοµού στις αγορές.. Με δεδοµένο ότι η σύνδεση µε την Αθήνα θα βελτιωθεί µε την κατασκευή της Ε65, θα πρέπει να ολοκληρωθεί το ταχύτερο δυνατό η σύνδεση µε τις θεσσαλικές πόλεις Λάρισας, Τρικάλων και Βόλου, οι οποίες αποτελούν βασικούς οικονοµικούς εταίρους του νοµού, ώστε να ενισχυθεί περαιτέρω η χωρική διάχυση της ανάπτυξης και η ενδοπεριφερειακή συνεργασία. (η) Περιβάλλον και ποιότητα ζωής Γενικά, µπορούµε να ισχυρισθούµε ότι ο Ν. Καρδίτσας δεν έχει ιδιαίτερα περιβαλλοντικά προβλήµατα. Εν τούτοις, θα πρέπει να ληφθεί µέριµνα για τη διαχείριση των και αστικών αποβλήτων. Εκείνο που εκτιµούµε ότι έχει µεγάλη σηµασία είναι η βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος της Πρωτεύουσας του νοµού, αλλά και των µεγάλων οικισµών. Η πόλη της Καρδίτσας θα πρέπει να βελτιώσει και αναβαθµίσει το περιβάλλον της κατασκευάζοντας τις απαραίτητες υποδοµές, να αναδείξει και να αξιοποιήσει τον οικιστικό της πλούτο, να επιλύσει κυκλοφοριακά άλλα προβλήµατα και να βελτιώσει το επίπεδο ζωής των κατοίκων της. Έτσι, θα αυξήσει την ελκυστικότητά της και θα µπορέσει να ανταγωνισθεί τις άλλες θεσσαλικές πόλεις στην εγκατάσταση επιχειρήσεων και κατοίκων. Παρά το γεγονός ότι το περιβάλλον στην πόλη της Καρδίτσας και των µεγαλύτερων οικισµών του νο- µού έχει βελτιωθεί κατά τα τελευταία χρόνια, εν τούτοις χαρακτηρίζεται από πολλές αδυναµίες, όπως η χαµηλή αρχιτεκτονική ποιότητα της µεγάλης πλειονότητας των νεότερων κτισµάτων και η ανεπαρκής συντήρησή τους, το χαµηλό επίπεδο της αστικής σύνθεσης στους κοινόχρηστους χώρους και η κατάληψή τους από διάφορες παράνοµες ή καταχρηστικές δραστηριότητες, η οπτική ρύπανση, η ηχορύπανση, τα προβλήµατα κυκλοφορίας και-ακόµα πιο έντονα-στάθµευσης. Θα πρέπει άµεσα να αναληφθούν δράσεις για αναβάθµιση του αστικού περιβάλλοντος στην Καρδίτσα, να αυξηθούν οι κοινόχρηστοι χώροι και οι χώροι πρασίνου και να µελετηθεί η προοπτική µείωσης του συντελεστή δόµησης στις δυο κεντρικές ζώνες για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης σε αυτές.

21 Σ. Πολύζος, Γ. Πετράκος:Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΡ ΊΤΣΑΣ Συµπεράσµατα Η ανάλυση που προηγήθηκε ανέδειξε σε γενικές γραµµές το επίπεδο και τα χαρακτηριστικά ανάπτυξης των θεσσαλικών νοµών µε έµφαση στο Ν. Καρδίτσας. Συ- µπερασµατικά, µπορούµε να πούµε ότι η θέση του Ν. Καρδίτσας είναι ιδιαίτερα δυσχερής και είναι σαφής η διάκριση που µπορεί να γίνει µεταξύ του ανατολικού και του δυτικού τµήµατος στην Περιφέρεια αναφορικά µε τα διαφορετικά χαρακτηριστικά, τους ρυθµούς και τα επίπεδα ανάπτυξης. Κρίνεται απαραίτητο να σηµειωθεί η ύπαρξη αλληλεξάρτησης µεταξύ της ανάπτυξης των θεσσαλικών νοµών, τόσο µεταξύ τους όσο µε το σύνολο της ελληνικής οικονοµίας, ενώ λόγω της θέσης και του µεγέθους των νοµών το φαινόµενο αυτό θα εντείνεται. Στο µέλλον ο βαθµός του διαπεριφερειακού οικονοµικού ανταγωνισµού θα αυξάνεται, ενώ οι εξελίξεις σε κάθε Περιφέρεια θα επηρεάζονται έ- ντονα και µε αύξοντα ρυθµό από τις εξελίξεις στο σύνολο της χώρας, ιδίως σε ότι αφορά το γενικότερο οικονοµικό περιβάλλον (µακροοικονοµικά µεγέθη, βαθµός απελευθέρωσης των αγορών, διεθνής ανταγωνιστικότητα και διεθνής θέση), τον εκσυγχρονισµό και την αποκέντρωση της διοίκησης και του τρόπου λήψης αποφάσεων. Συµπερασµατικά, η ανάπτυξη του Ν. Καρδίτσας και της δυτικής Θεσσαλίας προϋποθέτει την ανάληψη "γενναίων" δράσεων σε όλα τα επίπεδα, η οποία θα έχει ως βασικό στόχο την ανάδειξη και αξιοποίηση των υφιστάµενων ανταγωνιστικών πλεονεκτηµάτων της περιοχής και τη δηµιουργία νέων. Οι δράσεις που θα πρέπει να αναληφθούν αφορούν την τοπική διοίκηση για την ανάδειξή τους και την περιφερειακή αλλά κυρίως, σύµφωνα µε το σηµερινό τρόπο λειτουργίας του Κράτους, την κεντρική διοίκηση για την οικονοµική τους ενίσχυση και υλοποίηση. Βιβλιογραφία 1. ΕΠΙΛΟΓΗ (2006), "Οι νοµοί της Ελλάδας". 2. ΕΣΥΕ (2004), Στατιστική Επετηρίδα, Αθήνα. 3. Eurostat (2007). Statistical Database, available: 4. Πετράκος Γ., Ψυχάρης Γ. (2004), Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ελλάδα, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα. 5. Πετράκος Γ., Πολύζος Σ. (2005), "Οι Περιφερειακές Ανισότητες στην Ελλάδα: Επισκόπηση θεωριών και Υπολογισµός ανισοτήτων" στο "Σύγχρονες προσεγγίσεις της ελληνικής οικονοµίας", επιµ.. Κόλλιας Χ., Ναξάκης Χ., Χλέτσος M., σελ , Εκδόσεις Πατάκη. 6. Πολύζος Σ. (2001), ιαπεριφερειακά Οδικά Έργα και Περιφερειακές Οικονοµικές Μεταβολές: Μια Μεθοδολογική Προσέγγιση, ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, Επιστηµονική Έκδοση ΤΕΕ, Τευχ. 1&2, σελ Πολύζος Σ., Πετράκος Γ (2001), «Χωροθέτηση των Επιχειρήσεων στην Ελλάδα: Ανάλυση Προσδιοριστικών Παραγόντων και Εµπειρική ιερεύνηση», ΤΟΠΟΣ, τεύχος 17, σελ

22 1 ο ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΚΑΡ ΙΤΣΑΣ Πολύζος Σ., Πετράκος Γ. (2005), "Η αξιολόγηση της Περιφερειακής Πολιτικής στην Ελλάδα µε τη χρήση των Περιφερειακών Πολλαπλασιαστών", στο "Σύγχρονες προσεγγίσεις της ελληνικής οικονοµίας", επιµ.. Κόλλιας Χ., Ναξάκης Χ., Χλέτσος M, σελ , Εκδόσεις Πατάκη. 9. Polyzos S., Arambatzis G. (2006), "Labour productivity of agricultural sector in Greece: determinant factors and interregional differences analysis" New Medit, Mediterranean Journal of Economics, Agriculture and Environment, vol. 1, pp Polyzos S., (2006) "Public investments and Regional Development: The role of Regional Multipliers", International Journal of Sustainable Planning and Development, vol. 1(3), pp Polyzos S., Minetos D., Sdrolias L. (2007), "Productivity and spatial diffusion of technology in Greece: an empirical analysis", Journal of International Business and Economy, vol. 8(1) pp Υπουργείο Ανάπτυξης (2004), "Μελέτη προσανατολισµού της παρέµβασης του Επιχειρησιακού προγράµµατος Ανταγωνιστικότητα στον τοµέα των Νέων Βιοµηχανικών κι Επιχειρηµατικών Περιοχών Εθνικής Εµβέλειας". ΕΤΒΑ Α.Ε.