ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΝΟΜΟΥ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ

Transcript

1 ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΝΟΜΟΥ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΣΗ Β και Γ ΦΑΣΗΣ ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ - ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2007

2 ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΝΟΜΟΥ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΣΗ Β και Γ ΦΑΣΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΕΤΡΑΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ - ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2007 Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 1

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εκπόνηση του Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης της Μαγνησίας ολοκληρώθηκε το Φεβρουάριο του 2006 από ομάδα μελέτης του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας η οποία αποτελούταν από τους: Γιώργο Πετράκο, Καθηγητή (Επιστημονικό Υπεύθυνο), Δημήτρη Οικονόμου, Καθηγητή, Άγγελο Κότιο, Καθηγητή, Παντολέοντα Σκάγιαννη, Αναπληρωτή Καθηγητή, Αλέξιο Δέφνερ, Αναπληρωτή Καθηγητή, Όλγα Χριστοπούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Γιάννη Ψυχάρη, Επίκουρο Καθηγητή, Σεραφείμ Πολύζο, Λέκτορα, Δρ. Απόστολο Παπαδούλη, Εντεταλμένο Διδασκαλίας, Δρ. Γιώργο Βλόντζο, Εντεταλμένο Διδασκαλίας, Γιάννη Σαράτση, Υποψήφιο Διδάκτορα, Δρ. Θεόδωρο Μεταξά, Εντεταλμένο Διδασκαλίας, και Δρ. Δημήτρη Καλλιώρα, Επιστημονικό Συνεργάτη του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η επικαιροποίηση του Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης της Μαγνησίας ολοκληρώθηκε το Νοέμβριο του 2007 από ομάδα εργασίας η οποία αποτελείται από τους: Γιώργο Πετράκο, Καθηγητή και Γιάννη Σαράτση, Μαρία Τσιάπα και Μανώλη Κουτουλάκη, Υποψήφιους Διδάκτορες του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 2

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή 5 2. Συγκριτική Αξιολόγηση και SWOT Ανάλυση Εισαγωγή Συγκριτική Αξιολόγηση της Μαγνησίας Συγκριτική Αξιολόγηση με βάση το κατά κεφαλή ΑΕΠ Εναλλακτικοί δείκτες εισοδήματος και ευημερίας Δημογραφικοί δείκτες Παραγωγική Διάρθρωση Ανθρώπινο Δυναμικό και απασχόληση Γεωγραφία και φυσικό περιβάλλον Κοινωνικές υποδομές Παραγωγικές υποδομές Μία σύνθεση των δεικτών ευημερίας και ανάπτυξης SWOT Ανάλυση: Παρουσίαση ισχυρών σημείων, αδυναμιών, ευκαιριών και κινδύνων Συμπεράσματα Κίνδυνοι από το εξωτερικό περιβάλλον Ευκαιρίες που δημιουργεί το εξωτερικό περιβάλλον Αδυναμίες Ισχυρά σημεία και πλεονεκτήματα Η Στρατηγική και οι στόχοι της ανάπτυξης Η Οικονομική Σύγκλιση με την Ευρωπαϊκή Ένωση Η Κοινωνική και Χωρική Συνοχή Η Βιώσιμη Ανάπτυξη Οι Ειδικοί Στόχοι για την αναπτυξιακή ταυτότητα του Νομού Οι Άξονες του Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης Εισαγωγή Το πλαίσιο διαμόρφωσης αναπτυξιακών αξόνων Το πλαίσιο διαμόρφωσης δράσεων και πολιτικών Οι άξονες και οι θεματικές ενότητες του Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης Ενίσχυση της Επιχειρηματικότητας, της ανταγωνιστικότητας, της καινοτομίας και της 71 ψηφιακής σύγκλισης Βελτίωση της προσπελασιμότητας και των υπηρεσιών γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος Αναβάθμιση και προστασία του φυσικού, ανθρώπινου και πολιτιστικού περιβάλλοντος Ανάπτυξη ανθρώπινου δυναμικού και προώθηση της απασχόλησης Βελτίωση της διοικητικής ικανότητας της Δημόσιας Διοίκησης και των δομών της Τοπικής 80 Διακυβέρνησης Ενίσχυση της διαπεριφερειακής συνεργασίας και της χωρικής συνοχής Συνοπτική παρουσίαση των θεματικών ενοτήτων και των αξόνων δράσης του Στρατηγικού 82 Σχεδίου Ανάπτυξης της Μαγνησίας 5. Οι Πολιτικές και οι Δράσεις του Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης Εισαγωγή Δέκα σημαντικές παρεμβάσεις για την ανάπτυξη της Μαγνησίας Ανάπτυξη σύγχρονου ηλεκτρικού τρένου που να συνδέει τον Βόλο με την Λάρισα, το 92 Αεροδρόμιο της Αγχιάλου και τις άλλες Θεσσαλικές πρωτεύουσες Ολοκλήρωση και Αξιοποίηση του Αεροδρομίου Αγχιάλου Ολοκλήρωση, Νομαρχιακού, Περιφερειακού και Διαπεριφερειακού Οδικού Δικτύου 94 Θεσσαλίας Ανάπτυξη και αξιοποίηση του λιμενικού συστήματος Μαγνησίας και ανάπτυξη των 96 θαλάσσιων μεταφορών Ισόρροπη Ανάπτυξη του Τουρισμού Ολοκλήρωση και αξιοποίηση της Κάρλας 100 Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 3

5 Ανάπτυξη Επιχειρηματικού και Τεχνολογικού Πάρκου Ανάπτυξη εκπαιδευτικών και ερευνητικών υποδομών Ανάπτυξη Δυτικής Μαγνησίας Προστασία του Περιβάλλοντος και δημιουργία Περιβαλλοντικών Υποδομών Αναλυτική παρουσίαση του συνόλου των πολιτικών Ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, της ανταγωνιστικότητας, της καινοτομίας και της 117 ψηφιακής σύγκλισης Προώθηση της επιχειρηματικότητας, βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και 117 ενίσχυση της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων Διαμόρφωση του κατάλληλου περιβάλλοντος για την προώθηση νέων παραγωγικών 127 επενδύσεων ή την βελτίωση των υφισταμένων Ενίσχυση της «έρευνας και ανάπτυξης» και της παραγωγής καινοτομίας και ενθάρρυνση 136 της ενεργότερης συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα σ αυτές Ανάπτυξη και βελτίωση των επενδύσεων στους τομείς των υπηρεσιών, του τουρισμού 144 και του πολιτισμού Αγροτική ανάπτυξη και βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της γεωργίας και της αλιείας Βελτίωση της προσπελασιμότητας και των υπηρεσιών γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος Ενίσχυση των παραγωγικών υποδομών Ανάπτυξη και βελτίωση των εθνικών δικτύων μεταφορών, τηλεπικοινωνιών και 180 ενέργειας Ανάπτυξη και βελτίωση των περιφερειακών δικτύων μεταφορών, ιδίως των 193 διασυνδέσεων µε τα εθνικά δίκτυα Βελτίωση του συστήματος συγκοινωνιών Αναβάθμιση και προστασία του φυσικού, ανθρώπινου και πολιτιστικού περιβάλλοντος Βελτίωση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών υποδομών Προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης µε εναρμόνιση της σχέσης αγοράς και φυσικών 212 πόρων Προώθηση μέτρων πρόληψης φυσικών και τεχνολογικών κινδύνων Προώθηση μέτρων συμμόρφωσης προς το σχετικό κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ Προώθηση του χωρικού σχεδιασμού και της αστικής αναγέννησης Ανάπτυξη Ανθρώπινου δυναμικού και προώθηση της Απασχόλησης Ανάπτυξη και βελτίωση των συστημάτων και των υποδομών εκπαίδευσης και 244 κατάρτισης, προώθηση στρατηγικών δια βίου μάθησης και σύνδεσης τους µε την απασχόληση και τις ανάγκες της κοινωνίας και της οικονομίας Ενίσχυση των θεσμών της αγοράς εργασίας και της κοινωνικής μέριμνας Προώθηση μέτρων στήριξης της κοινωνικής ένταξης Βελτίωση της διοικητικής ικανότητας της Δημόσιας Διοίκησης και των δομών της Τοπικής 287 Διακυβέρνησης Βελτίωση των θεσμών και της διοικητικής ικανότητας σε τοπικό επίπεδο για το 287 σχεδιασμό, την υλοποίηση και τη διαχείριση αναπτυξιακών προγραμμάτων και την προσαρμογή στις αλλαγές που επιβάλλουν οι εξελίξεις Βελτίωση των υπηρεσιών προς τις επιχειρήσεις, τους εργαζόμενους και τους ανέργους Ενίσχυση της διαπεριφερειακής συνεργασίας και της χωρικής συνοχής Ενίσχυση της διακρατικής συνεργασίας Ενίσχυση της διαπεριφερειακής συνεργασίας Ενδονομαρχιακή συνοχή 320 Παράρτημα με Πίνακες Στατιστικών Δεδομένων σε επίπεδο Νομού 327 Βιβλιογραφία 338 Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 4

6 1. Εισαγωγή Κάθε νομός, όταν επιχειρεί να παρέμβει και να επηρεάσει με ένα θετικό, συγκροτημένο και επιτελικό τρόπο τις αναπτυξιακές του δυνατότητες και προοπτικές, χρειάζεται μια στρατηγική. Η στρατηγική της ανάπτυξης έρχεται να θέσει μια σειρά ερωτήματα, τα οποία αφορούν στους στόχους οι οποίοι τίθενται, τον τρόπο με τον οποίο επιδιώκεται η υλοποίηση τους, το πλαίσιο δράσης και τον τρόπο επιλογής των κατάλληλων πολιτικών. Συνεπώς, η στρατηγική της ανάπτυξης είναι ένα ολοκληρωμένο και αδιάσπαστο σύνολο στόχων και παρεμβάσεων, το οποίο προσδιορίζει με όρους ανάπτυξης σε ποιο σημείο βρισκόμαστε, που επιθυμούμε να φτάσουμε και με ποιο τρόπο και ποιες διαδικασίες θα επιχειρήσουμε να το πετύχουμε. Για να είναι επιτυχής, η στρατηγική της ανάπτυξης απαιτεί μια σειρά από προϋποθέσεις. Πρώτον, θα πρέπει να στηρίζεται στη διάγνωση και αξιολόγηση των επιμέρους δεδομένων, αλλά και της συνολικής εικόνας του κάθε νομού, και με αυτή την έννοια είναι μοναδική για κάθε νομό και μη επαναλαμβανόμενη. Αυτό σημαίνει, με απλά λόγια, ότι δύο νομοί με διαφορετικά παραγωγικά, διαρθρωτικά, γεωγραφικά, κλπ., χαρακτηριστικά δεν είναι δυνατόν να διαθέτουν την ίδια στρατηγική, για τον ίδιο ακριβώς λόγο που δύο ασθενείς με διαφορετική διάγνωση (ακόμη και αν έχουν τα ίδια συμπτώματα) δεν θα πρέπει να παίρνουν την ίδια αγωγή. Η στρατηγική, λοιπόν, θα πρέπει να στηρίζεται στα πραγματικά δεδομένα της τοπικής οικονομίας, αξιολογώντας σωστά το βάρος των προβλημάτων και των δυσκολιών στην επιλογή δράσεων και στην άσκηση πολιτικών. Δεύτερον, η αναπτυξιακή στρατηγική, από τη φύση της, δεν μπορεί να έχει στατικό αλλά δυναμικό χαρακτήρα. Αυτό σημαίνει ότι στηρίζεται στην κατανόηση της υφιστάμενης κατάστασης, αλλά η έμφασή της βρίσκεται στην δημιουργική παρέμβαση. Με αυτή την Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 5

7 έννοια, η στρατηγική θα πρέπει να ενισχύει ενεργά τα υπάρχοντα φυσικά και επίκτητα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα του νομού και να δημιουργεί μέσω κατάλληλα επιλεγμένων πολιτικών νέα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα σε τομείς αιχμής. Θα πρέπει επίσης να αντιμετωπίζει με ουσιαστικό τρόπο τις αδυναμίες της περιοχής που συνδέονται με την παραγωγική διάρθρωση, το ανθρώπινο δυναμικό, τις υποδομές ή τη γεωγραφική θέση της θέση. Παράλληλα, θα πρέπει να αξιοποιεί τις ευκαιρίες που δημιουργούνται από τις τεχνολογικές και διαρθρωτικές μεταβολές και το νέο διεθνές οικονομικό περιβάλλον και να αντιλαμβάνεται τους κινδύνους που εγκυμονούν για το παραγωγικό προφίλ του νομού, προβλέποντας ένα σύνολο διαρθρωτικών ή εκσυγχρονιστικών δράσεων που να ελαχιστοποιούν τις επιπτώσεις αυτών των κινδύνων στο επίπεδο ευημερίας και απασχόλησης. Τρίτον, η αναπτυξιακή στρατηγική θα πρέπει να είναι εμπροσθοβαρής. Σε ένα κόσμο που αλλάζει με γρήγορους ρυθμούς, η αναπτυξιακή στρατηγική του νομού θα πρέπει να έχει το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον και όχι στο παρελθόν. Θα πρέπει να βλέπει μπροστά, να κατανοεί εγκαίρως τις νέες τάσεις στην οικονομία και να αποφεύγει την επανάπαυση στις συνταγές της πεπατημένης. Να αντιλαμβάνεται ότι το νέο οικονομικό και τεχνολογικό περιβάλλον απαιτεί νέους τρόπους αντιμετώπισης και νέες πολιτικές. Ότι οι επιτυχημένες πολιτικές της δεκαετίας του 1980 μπορεί να έχουν περιορισμένη ή μηδενική αποτελεσματικότητα στην πρώτη δεκαετία του εικοστού αιώνα. Η στρατηγική της ανάπτυξης θα πρέπει να είναι ανοιχτή σε νέες ιδέες, να τις ενθαρρύνει και να τις ενισχύει και να προσπαθεί να ενσωματώσει στην τοπική κοινωνία και οικονομία μηχανισμούς κατανόησης και διαχείρισης της αλλαγής. Η διάθεση της τοπικής κοινωνίας να μη ξεπεραστεί από τις εξελίξεις αλλά να επωφεληθεί από αυτές σημαίνει ότι η μάθηση, η δημιουργικότητα, η έρευνα, η εφευρετικότητα, η εξωστρέφεια και η αναζήτηση του καινούργιου γίνονται κεντρικά στοιχεία της στρατηγικής και βρίσκουν την έκφρασή τους σε μια σειρά από συγκεκριμένες αναπτυξιακές πολιτικές. Συνεπώς, η αναπτυξιακή στρατηγική της Μαγνησίας θα πρέπει να διαμορφώσει συνθήκες για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, τον εμπλουτισμό και τη διεύρυνση της παραγωγικής βάσης, την αποτελεσματική αξιοποίηση από τις επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους νέων γνώσεων και την ενεργό και ευρεία εμπλοκή των νέων γενεών στο γίγνεσθαι της νέας οικονομίας και των νέων τεχνολογιών. Απαιτεί επίσης μια καινοτόμο στάση απέναντι στις Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 6

8 προκλήσεις των συνεχώς μεταβαλλόμενων αγορών. Η στρατηγική αυτή επιλογή είναι κρίσιμη για το μέλλον, αφορά τη διαμόρφωση μίας νέας κουλτούρας και αποτελεί ευθύνη και υποχρέωση όλων μας προς τις επερχόμενες γενεές. Τέταρτον, η αναπτυξιακή στρατηγική θα πρέπει να κινείται έξω από λογικές δορυφορικής ανάπτυξης σε σχέση με την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Αντίθετα, θα πρέπει να επιλέξει και να στηριχθεί σε μια σύγχρονη εκδοχή της ενδογενούς ανάπτυξης, η οποία δρα τοπικά και σκέφτεται παγκόσμια, έχοντας πλήρη κατανόηση της λειτουργίας των παγκοσμιοποιημένων αγορών και πλήρη συνείδηση των περιορισμών της τοπικής κλίμακας. Οι ευρύτερες διαρθρωτικές μεταβολές της οικονομίας που διαχρονικά ενθαρρύνουν την τριτογενοποίηση της Αθήνας και την μετατόπιση του κέντρου βάρους της βιομηχανικής και εξαγωγικής δραστηριότητας στην Μακεδονία και ειδικά στην Θεσσαλονίκη (η οποία προσανατολίζεται πλέον προς τα Βαλκάνια), δεν ενθαρρύνουν στρατηγικές "δορυφόρου" που στηρίζονται σε οφέλη από την διάχυση της ανάπτυξης των δύο αυτών βασικών πόλων. Η διάχυση της ανάπτυξης τόσο στην Αθήνα όσο και στην Θεσσαλονίκη αφορά αποκλειστικά τους παρακείμενους νομούς που έχουν το πλεονέκτημα της εγγύτητας. Αν και η σχεδόν ισοαπόσταση του νομού από τις πόλεις της Αθήνας και Θεσσαλονίκης (οι οποίες φαίνονται να αναπτύσσονται ανεξάρτητα η μία από την άλλη και για διαφορετικούς λόγους) δε δημιουργεί προϋποθέσεις παραγωγικής ολοκλήρωσης και δορυφορικής ανάπτυξης, εντούτοις αφήνει περιθώρια για μία εναλλακτική στρατηγική. Η στρατηγική της σύγχρονης ενδογενούς ανάπτυξης θα πρέπει να κινείται με ευελιξία ανάμεσα στο τοπικό, το περιφερειακό, το εθνικό και το Ευρωπαϊκό επίπεδο άσκησης πολιτικής και να αξιοποιεί κάθε φορά διαθέσιμα μέσα, ευνοϊκές συγκυρίες και εμπειρίες. Θα πρέπει κυρίως, όμως, να στηρίζεται σε τοπικές συσπειρώσεις, τοπικά, περιφερειακά και διαπεριφερειακά δίκτυα συνεργασίας με στόχο την αξιοποίηση των πολλαπλασιαστικών επιπτώσεων της περιφερειακής συνεργασίας και δικτύωσης και την ανάδειξη ενός τρίτου πόλου ανάπτυξης στην Κεντρική Ελλάδα. Ο περιφερειακός αυτός πόλος θα στηρίζεται στο αστικό δίκτυο της περιοχής, θα καλύπτει γεωγραφικά τον ενδιάμεσο χώρο της κεντρικής Ελλάδας και θα επιδιώκει να αναδειχθεί στο εθνικό και ευρύτερο επίπεδο ως ένα αναπτυξιακό αντίβαρο προς την Αθήνα και την Θεσσαλονίκη. Η Μαγνησία μπορεί να έχει ένα ηγετικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτού του πόλου και να αποκτήσει από αυτόν πολλαπλά και μακροχρόνια οικονομικά οφέλη αξιοποιώντας τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 7

9 στρατηγική του θέση, την πολύπλευρη παραγωγική του σύνθεση, το ολοκληρωμένο αστικό σύστημα και την ποικιλία φυσικού περιβάλλοντος και δυνατοτήτων διαβίωσης και αναψυχής με στόχο την προσέλκυση σύγχρονων και υψηλής προστιθέμενης αξίας παραγωγικών, διοικητικών, ερευνητικών και επιστημονικών δραστηριοτήτων καθώς και υψηλής ποιότητας παραγωγικών υποδομών. Πέμπτον, η στρατηγική της ανάπτυξης θα πρέπει να έχει σαφή αντίληψη της στενότητας των διαθέσιμων πόρων και συνεπώς του υψηλού κόστους ευκαιρίας της κάθε πολιτικής. Το επιτακτικό ερώτημα στην άσκηση αναπτυξιακής πολιτικής είναι με ποιο τρόπο θα πρέπει να κατανεμηθούν περιορισμένοι πόροι σε εναλλακτικές χρήσεις, έτσι ώστε να επιτευχθεί υψηλή συνέργεια μέσων και υψηλή αποτελεσματικότητα. Με δεδομένο ότι οι σημαντικότεροι δημόσιοι αναπτυξιακοί πόροι για τη χώρα μας προέρχονται από την ΕΕ και δεδομένες τις τάσεις μετατόπισης των Κοινοτικών πόρων προς τα Νέα Κράτη Μέλη της ΕΕ, αλλά και συμπίεσης του Ευρωπαϊκού Προϋπολογισμού, η ανάγκη ουσιαστικής αξιοποίησης των διαθέσιμων πόρων του 4 ου ΚΠΣ είναι ιδιαίτερα επιτακτική. Με τα σημερινά δεδομένα στον προσανατολισμό της Ευρωπαϊκής πολιτικής και στους αναπτυξιακούς δείκτες πολλών περιφερειών, δεν είναι σαφές αν θα υπάρξει άλλο μεγάλο χρηματοδοτικό πακέτο για τη χώρα μας και τη Θεσσαλία. Το 4 ο ΚΠΣ της περιόδου θα αποτελέσει για τη Θεσσαλία και τη Μαγνησία ένα από τα βασικά μέσα στήριξης της αναπτυξιακής της πολιτικής. Για αυτό το λόγο θα πρέπει να επιδιωχθεί η αξιοποίηση των πόρων του με αποτελεσματικότητα, συναίσθηση της στενότητας τους και αίσθημα ευθύνης απέναντι στις προσδοκίες των πολιτών, σε δράσεις οι οποίες θα ενισχύουν με ορατό τρόπο το παραγωγικό δυναμικό, την ευημερία και συνοχή της τοπικής κοινωνίας. Με βάση την εμπειρία από την εφαρμογή των προηγούμενων Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης, μπορούμε να υποστηρίξουμε σήμερα ότι η επιτυχία του 4 ου ΚΠΣ θα εξαρτηθεί από τον βαθμό που οι επιλεγόμενοι στόχοι θα αντιμετωπίζουν τις αιτίες και όχι τις εκφράσεις και εκφάνσεις των προβλημάτων, τον βαθμό συγκέντρωσης των πόρων σε έργα και δράσεις υψηλής προστιθέμενης αξίας και την αποτελεσματική υλοποίηση του από τους εμπλεκόμενους φορείς. Τέλος, η αναπτυξιακή στρατηγική, για να είναι αποτελεσματική, θα πρέπει να στηρίζεται σε μια ευρύτερη κοινωνική συναίνεση, να πείθει και να κινητοποιεί ευρύτερα κοινωνικά και οικονομικά στρώματα. Για να γίνει αυτό θα πρέπει οι πολιτικές της να αποφεύγουν τη μονομέρεια και να προσφέρουν δυνατότητες για αναπτυξιακό μέρισμα σε όλες τις κοινωνικές Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 8

10 και οικονομικές τάξεις του νομού. Αυτό δε σημαίνει ότι θα πρέπει να αποφεύγει τις αναγκαίες τομές. Σημαίνει όμως, ότι τα κόστη και τα οφέλη που θα προκύψουν από συγκεκριμένες πολιτικές θα πρέπει να είναι ισόρροπα κατανεμημένα και επιπλέον, αυτή η κατανομή θα πρέπει να είναι ορατή και να εξασφαλίζει την κοινωνική συναίνεση. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 9

11 2. Συγκριτική Αξιολόγηση και SWOT Ανάλυση του Νομού Μαγνησίας 2.1. Εισαγωγή Το Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης της Μαγνησίας στηρίζεται στην καταγραφή, ανάλυση, συσχέτιση, κατανόηση και αξιολόγηση των οικονομικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών του νομού, καθώς και όλων εκείνων των στοιχείων τα οποία συνθέτουν το επίπεδο ανάπτυξης του 1. Η ανάλυση που ακολουθεί συνοψίζει και επικαιροποιεί τα βασικά πορίσματα των διαγνωστικών μελετών οι οποίες ολοκληρώθηκαν το Περιλαμβάνει (α) την συγκριτική αξιολόγηση των βασικών χαρακτηριστικών της Μαγνησίας στον εθνικό και περιφερειακό οικονομικό χώρο και (β) την συνθετική παρουσίαση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων και των προβλημάτων του νομού, καθώς και των ευκαιριών και των κινδύνων (ανάλυση SWOT 2 ), τα οποία αναμένεται να προκύψουν από το νέο διεθνές οικονομικό περιβάλλον. Η συγκριτική αξιολόγηση γίνεται σε δύο επίπεδα. Πρώτα ο νομός συγκρίνεται σε μια σειρά από χαρακτηριστικά του με το σύνολο της χώρας και τα δύο μητροπολιτικά κέντρα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, έτσι ώστε να γίνει αντιληπτή και κατανοητή η συγκριτική θέση του στη εθνική κλίμακα. Στη συνέχεια συγκρίνεται με του μέσο όρο της περιφέρειας Θεσσαλίας αλλά και τους άλλους τρεις νομούς (Λάρισας, Καρδίτσας, Τρικάλων) ξεχωριστά, έτσι ώστε να καταγραφεί η σχετική του θέση στο περιφερειακό επίπεδο. Η σύγκριση έχει σκοπό να αναδείξει τους τομείς στους οποίους ο νομός υστερεί ή υπερτερεί στην εθνική και περιφερειακή κλίμακα και συνεπώς να προσανατολίσει κατάλληλα τις προτεινόμενες πολιτικές. 1 Η ανάλυση αυτή έχει γίνει με μία σειρά από διαγνωστικές μελέτες στην Α Φάση εκπόνησης του Σχεδίου και είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα της Νομαρχίας Μαγνησίας. 2 Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats (SWOT): Ανάλυση Ισχυρών σημείων, αδυναμιών, ευκαιριών και κινδύνων. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 10

12 Η ανάλυση SWOT στηρίζεται στα πορίσματα των διαγνωστικών μελετών της Α Φάσης και αποτελεί στην ουσία μια εσωτερική και εξωτερική αξιολόγηση, η οποία επιχειρεί να συνθέσει και να κωδικοποιήσει τα βασικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της περιοχής, καθώς και τη δυνατότητα της να ανταποκριθεί στις ευκαιρίες και προκλήσεις να εμφανίζονται. Τόσο η συγκριτική, όσο και συνθετική αξιολόγηση, αποτελούν σημαντικά βήματα του αναπτυξιακού σχεδιασμού, καθώς αναδεικνύουν τα ισχυρά και αδύνατα σημεία του νομού και συνεπώς συμβάλλουν στην τεκμηρίωση και διαμόρφωση της αναπτυξιακής στρατηγικής που προτείνεται Συγκριτική Αξιολόγηση της Μαγνησίας Όπως αναφέρθηκε ήδη, η συγκριτική αξιολόγηση του νομού Μαγνησίας γίνεται σε δύο επίπεδα: πρώτα στο εθνικό, με το μέσο όρο της χώρας και τα συγκροτήματα Αττικής και Θεσσαλονίκης, και στη συνέχεια στο περιφερειακό επίπεδο με το μέσο όρο της Περιφέρειας Θεσσαλίας και τους άλλους τρεις νομούς. Η σύγκριση με το μέσο όρο της χώρας είναι αναγκαία για να διαπιστωθεί αν ο νομός Μαγνησίας βρίσκεται πάνω ή κάτω και πόσο απέχει από αυτόν. Η σύγκριση με τα δύο μητροπολιτικά συγκροτήματα της Αττικής και της Θεσσαλονίκης, τα οποία συνήθως κατέχουν τις πρώτες θέσεις μεταξύ των νομών της χώρας, γίνεται για να διαπιστωθεί αν η απόσταση η οποία χωρίζει το νομό από τις καλύτερες επιδόσεις είναι μεγάλη ή μικρή. Τέλος, η σύγκριση με τους άλλους νομούς της Θεσσαλίας και το μέσο όρο της Περιφέρειας γίνεται για ευνόητους λόγους. Η Μαγνησία συνυπάρχει με τους άλλους τρεις νομούς της Θεσσαλίας και έχει αναπτύξει σημαντικές σχέσεις σε πολλούς τομείς. Πέρα από το γεγονός ότι η σύγκριση των Θεσσαλικών νομών προσφέρει πληροφορίες για τη σχετική θέση της Μαγνησίας και στο περιφερειακό επίπεδο, η υφιστάμενη αλληλεξάρτηση δημιουργεί ένα αυτονόητο ενδιαφέρον για την αναπτυξιακή πορεία των υπόλοιπων νομών της Περιφέρειας, καθώς οι ευκαιρίες και προοπτικές ανάπτυξης είναι πάντα καλύτερες σε ένα προηγμένο και δυναμικό παρά σε ένα αδύναμο και προβληματικό οικονομικό περιβάλλον. Η αξιολόγηση της σχετικής θέσης στο εθνικό και περιφερειακό επίπεδο γίνεται με μια σειρά από δείκτες παραγωγής, εισοδήματος και παραγωγικής διάρθρωσης, δημογραφίας και ανθρώπινου δυναμικού, γεωγραφίας και φυσικών πόρων, καθώς και δείκτες παραγωγικών και κοινωνικών υποδομών. Έτσι, η σύγκριση και αξιολόγηση δεν γίνεται με αφηρημένο, αλλά με πολύ συγκεκριμένο, συγκρίσιμο και σχετικό τρόπο. Ο τελικός στόχος αυτής της προσπάθειας είναι να παρουσιάσουμε για τη Μαγνησία ένα συγκρίσιμο Σύνθετο Δείκτη Ευημερίας και Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 11

13 Ανάπτυξης (ΣΔΕΑ) ο οποίος να περιλαμβάνει όλες τις παραπάνω πτυχές της αναπτυξιακής ταυτότητας της περιοχής. Οι δείκτες οι οποίοι χρησιμοποιούνται στην αξιολόγηση βασίζονται στα πλέον πρόσφατα στατιστικά στοιχεία και παρουσιάζονται στον Πίνακα 1. Πίνακας 1: Δείκτες Συγκριτικής Αξιολόγησης του Νομού Μαγνησίας ΑΕΠ κατά κεφαλή, 2004 (ευρώ / κάτοικο) Δηλωθέν εισόδημα κατά κεφαλή, 2005 (ευρώ / κάτοικο) Αποταμιευτικές καταθέσεις κατά κεφαλή, 2006 (ευρώ / κάτοικο) Οικιακή χρήση ηλεκτρικού ρεύματος, 2006 (MWh/100 κατοίκους) Επιβατικά αυτοκίνητα ΙΧ, 2006 (αυτοκίνητα ΙΧ/100 κατοίκους) Κύριες τηλεφωνικές συνδέσεις, 2000 (συνδέσεις/100 κατοίκους) ΑΕΠ 2γενούς τομέα, 2004 (ποσοστό % επί του συνολικού ΑΕΠ) ΑΕΠ 3γενούς τομέα, 2004 (ποσοστό % επί του συνολικού ΑΕΠ) Πυκνότητα κατοίκησης, 2006 (κάτοικοι / τ.χλμ.) Μεταβολή πληθυσμού (ποσοστό % επί του πραγματικού πληθυσμού) Αστικός πληθυσμός, 2001 (ποσοστό % επί του πραγματικού) Εργατικό δυναμικό, 2001 (ποσοστό % επί του πραγματικού πληθυσμού) Απασχολούμενος πληθυσμός, 2001 (ποσοστό % επί του εργατικού δυναμικού) Απόφοιτοι 3βάθμιας εκπαίδευσης, 2001 (Ποσοστό επί του πραγματικού πληθυσμού) Όγκος νέων κατοικιών, 2006 (χιλ. κ.μ./ κατοίκους) Κλίνες ξενοδοχείων, 2006 (Κλίνες/1.000 κατοίκους) Εισιτήρια σε αρχ. χώρους και μουσεία, 2006 (Εισιτήρια/1.000 κατοίκους) Δείκτης κεντρικότητας, 2001 Αριθμός εκπαιδευτηρίων, 2005 (Εκπαιδευτήρια/ μαθητές) Αριθμός κλινών θεραπευτηρίων, 2005 (Κλίνες/ κατοίκους) Βιομηχανική χρήση ρεύματος, 2005 (MWh /100 κατοίκους) Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 12

14 2.2.1 Συγκριτική αξιολόγηση με βάση το κατά κεφαλή ΑΕΠ Ο Πίνακας 2 βασίζεται στα επίσημα στοιχεία της Eurostat για τους νομούς και τις περιφέρειες της Ελλάδας για το έτος Τα στοιχεία αυτά δείχνουν τη συμμετοχή κάθε νομού στο ΑΕΠ της χώρας και το κατά κεφαλή ΑΕΠ σε μονάδες αγοραστικής δύναμης (ΜΑΔ) 3. Πίνακας 2: Συγκριτική αξιολόγηση με βάση το κατά κεφαλή ΑΕΠ σε ΜΑΔ (2004) Γεωγραφική Ποσοστό συμμετοχής στο ΑΕΠ της Χώρας ΑΕΠ σε Μονάδες Αγοραστικής Δύναμης (ΜΑΔ) κατά κεφαλή ποσοστό του Μ.Ο. της ΕΕ-15 ποσοστό του Μ.Ο. της ΕΕ-27 Νομοί (NUTS III) ΕΕ-15 =100 ΕΕ-27 =100 E.E ,0 113,2 Ε.Ε ,1 104,2 E.E ,4 100 Ελλάδα 100, ,0 84,8 Αττική 47, ,6 112,7 Θεσσαλονίκη 9, ,8 76,7 Μαγνησία 1, ,8 77,8 Λάρισα 2, ,9 71,1 Τρίκαλα 0, ,9 54,2 Καρδίτσα 0, ,7 48,4 Θεσσαλία 5, ,6 66,3 Πηγή: Eurostat (2007) Για λόγους σύγκρισης και αξιολόγησης, το κατά κεφαλή ΑΕΠ δίνεται επίσης ως ποσοστό του κατά κεφαλή ΑΕΠ του μέσου όρου της ΕΕ-15, της ΕΕ-25 και της ΕΕ-27. Με βάση αυτά τα στοιχεία μπορούμε να κάνουμε μια σειρά από ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις. Καταρχήν, θα πρέπει να δούμε τη σχετική θέση της χώρας και των περιφερειών στο μεταβαλλόμενο τοπίο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το 2004, η Ελλάδα είχε ένα κατά κεφαλή ΑΕΠ σε ΜΑΔ, ίσο με το 75% του μέσου όρου της ΕΕ-15 και επίσης ίσο με το 85% της ΕΕ-27. Η δεύτερη παρατήρηση αφορά τα οικονομικά μεγέθη των νομών, καθώς δύο από αυτούς (Αττική: 47,7% και Θεσσαλονίκη: 9,2%) υπερβαίνουν το 56% της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας της χώρας. 3 Η μέτρηση του ΑΕΠ σε Μονάδες Αγοραστικής Δύναμης (ΜΑΔ) ή PPP (Purchasing Power Parity) λαμβάνει υπόψη το ύψος των τιμών και την αγοραστική δύναμη του νομίσματος σε κάθε χώρα και συνεπώς αξιολογεί καλύτερα την ποσότητα των αγαθών και υπηρεσιών που μπορεί να αποκτήσει ο μέσος κάτοικος μιας χώρας με δεδομένο εισόδημα. Η μέτρηση του ΑΕΠ σε ΜΑΔ συνήθως ευνοεί τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες και περιφέρειες, όπου το επίπεδο των τιμών είναι χαμηλότερο. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 13

15 Τρίτον, παρατηρούμε ότι η Αττική δεν καταλαμβάνει όπως ήταν αναμενόμενο και σύμφωνο της σημαντικής συμβολής της στο ΑΕΠ της χώρας, την 1 η θέση, αλλά αντίθετα τη 2 η της κατάταξης. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΣΥΕ και της Eurostat, ο πλέον εύπορος νομός της χώρας είναι η Βοιωτία 4 με κατά κεφαλή ΑΕΠ μεγαλύτερο από αυτό της ΕΕ. Είναι προφανές ότι τα στοιχεία του ΑΕΠ δεν αποδίδουν σωστά τη εικόνα της οικονομικής δραστηριότητας, καθώς δεν λαμβάνουν υπόψη τους τη δορυφορική ανάπτυξη της βιομηχανίας του παραγωγικού συμπλέγματος της Αττικής 5. Τέταρτον, παρατηρούμε ότι η Μαγνησία παράγει το 1,7% του ΑΕΠ της χώρας και είναι ο 8 ος μεγαλύτερος νομός με βάση το μέγεθος της οικονομικής δραστηριότητας. Πέμπτο, ο νομός βρίσκεται στην 9 η θέση με βάση το κατά κεφαλή ΑΕΠ σε ΜΑΔ. Αυτό το επίπεδο ανάπτυξης αντιστοιχεί στο 92% του μέσου όρου της χώρας και στο 69% του επιπέδου της Αττικής, σε σχέση με την οποία υστερεί σημαντικά. Σε σχέση με την ΕΕ, ο νομός βρίσκεται στο 69% της ΕΕ-15 και στο 78% της ΕΕ-27. Έκτο, σε σχέση με τη Θεσσαλία, ο νομός βρίσκεται σε σαφώς καλύτερη θέση από όλους τους άλλους νομούς και ειδικά αυτούς της Δυτικής Θεσσαλίας. Το κατά κεφαλή ΑΕΠ της Μαγνησίας είναι 9,3% υψηλότερο από αυτό της Λάρισας, 43,4% υψηλότερο από αυτό των Τρικάλων και 60,8% υψηλότερο από αυτό της Καρδίτσας. Επίσης, είναι κατά 17,3% υψηλότερο από το κατά κεφαλή ΑΕΠ της Θεσσαλίας, η οποία γενικά βρίσκεται σε χαμηλή θέση (8 η ) μεταξύ των περιφερειών της χώρας. Η αδυναμία του κατά κεφαλή ΑΕΠ να μετρήσει σωστά τη θέση της Αττικής (η οποία εμφανίζεται 2 η στη συνολική κατάταξη) και της Θεσσαλονίκης (η οποία εμφανίζεται 13 η ) δημιουργεί ερωτηματικά για την ικανότητα του να εκφράσει σωστά το επίπεδο ανάπτυξης 4 Εάν αυτό αληθεύει, τότε δικαιούμαστε να υποθέσουμε ότι οι πλέον εύπορες πόλεις της χώρας είναι η Θήβα και η Λιβαδειά (!). 5 Το βασικό πρόβλημα των στοιχείων είναι ότι στην περίπτωση της Αττικής (και ενδεχομένως στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης) οι μετρήσεις του κατά κεφαλή ΑΕΠ δεν αντιπροσωπεύουν την πραγματική κατάσταση. Αν κανείς κοιτάξει το κατά κεφαλή ΑΕΠ της Αττικής θα διαπιστώσει ότι παρά το γεγονός ότι ο νομός είναι κατά τεκμήριο ο πλέον ανεπτυγμένος της χώρας, δεν βρίσκεται στην πρώτη θέση της κατάταξης, αλλά (ανάλογα το έτος σύγκρισης) στην πέμπτη ή ακόμη και στην δέκατη θέση. Το παράδοξο αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τις τελευταίες δύο δεκαετίες η Αττική, για μια σειρά από λόγους μεταξύ των οποίων και συγκεκριμένες πολιτικές περιορισμού του δυναμισμού της μητρόπολης, έχει εξάγει ένα σημαντικό τμήμα του μεταποιητικού της δυναμικού στους γειτονικούς νομούς της Βοιωτίας (και εν μέρει της Ευβοίας) προς βορά και της Κορινθίας προς νότο. Όσοι ταξιδεύουν επί του ΠΑΘΕ προς βορά διαπιστώνουν ότι μόλις κανείς διασχίσει τα σύνορα του νομού συναντά στο τρίγωνο Οινόφυτα Σχηματάρι Χαλκίδα μια μεγάλη βιομηχανική συγκέντρωση η οποία αποτελείται κατά κανόνα από μεγάλα εργοστάσια. Την ίδια εικόνα συναντά κανείς στους Αγίους Θεοδώρους, όταν ταξιδεύει προς νότο και περάσει τα σύνορα της Αττικής προς το νομό Κορινθίας. Οι επιχειρήσεις σε αυτές τις βιομηχανικές συγκεντρώσεις ανήκουν σε επιχειρηματίες που κατοικούν στην Αθήνα, έχουν συχνά την έδρα τους στην Αθήνα, απασχολούν χιλιάδες εργαζόμενους οι οποίοι μετακινούνται καθημερινά από την Αθήνα (συνήθως με λεωφορεία των επιχειρήσεων) και χρησιμοποιούν πρώτες ύλες, ενδιάμεσες εισροές και υπηρεσίες που μικρή ή ελάχιστη σχέση έχουν με την οικονομία του νομού Βοιωτίας ή του νομού Κορινθίας. Οι επιχειρήσεις είναι μεν εγκατεστημένες και παράγουν τα προϊόντα τους σε αυτούς τους νομούς, αλλά τα εισοδήματα τα οποία δημιουργούν είτε ως επιχειρηματικά κέρδη, είτε ως αμοιβές της εργασίας και των άλλων συντελεστών παραγωγής διαφεύγουν σε μεγάλο βαθμό προς την Αττική και συνεπώς έχουν περιορισμένη συμβολή στην τοπική ανάπτυξη. Είναι νομίζουμε προφανές ότι η διάχυση ενός σημαντικού μέρους της βιομηχανικής δραστηριότητας της Αττικής εκτός των συνόρων της αλλοιώνει σημαντικά τα στατιστικά στοιχεία του περιφερειακού εισοδήματος και ενδεχομένως να οδηγεί σε εσφαλμένες εκτιμήσεις τόσο του επιπέδου, όσο και της εξέλιξης των περιφερειακών ανισοτήτων στην Ελλάδα. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 14

16 μιας περιοχής. Τα ερωτηματικά αυτά επιβάλλουν τη χρήση και άλλων εναλλακτικών μεθόδων μέτρησης της ευημερίας του νομού, οι οποίοι παρουσιάζονται στη συνέχεια Εναλλακτικοί δείκτες εισοδήματος και ευημερίας Ο Πίνακας 3 παρουσιάζει μια σειρά από συμπληρωματικούς δείκτες οι οποίοι μετρούν το επίπεδο ευημερίας, όπως το δηλωθέν εισόδημα, οι καταθέσεις ανά κάτοικο, η κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος για οικιακή χρήση ανά 100 κατοίκους, ο αριθμός των ΙΧ αυτοκίνητων ανά 100 κατοίκους και οι τηλεφωνικές συνδέσεις ανά 100 κατοίκους. Το δηλωθέν εισόδημα ανά κάτοικο είναι αυτό το προκύπτει από τις φορολογικές δηλώσεις των κατοίκων. Η επέκταση και βελτίωση των μηχανισμών ελέγχου και αντιμετώπισης της φοροδιαφυγής, έχουν κάνει τα τελευταία χρόνια πιο αξιόπιστες τις δηλώσεις εισοδήματος. Παρότι εξακολουθεί να υπάρχει σημαντική φοροδιαφυγή στην οικονομία, εκτιμάται ότι τα στοιχεία της πρώτης στήλης μπορούν να αποτελέσουν βάση αξιολόγησης των διαφορών στα εισοδήματα μεταξύ των νομών της χώρας. Με βάση αυτά τα στοιχεία παρατηρούμε ότι η Αττική διαθέτει ως νομός το μεγαλύτερο κατά κεφαλήν εισόδημα, το οποίο είναι 32% μεγαλύτερο από το εισόδημα της δεύτερης στην τάξη Θεσσαλονίκης, 30% μεγαλύτερο από το μέσο όρο της χώρας, 64% μεγαλύτερο από τον μεσαίο (25 ο ) στην κατάταξη νομό (Αργολίδα) και διπλάσιο σε σχέση με το εισόδημα του τελευταίου νομού στην κατάταξη που είναι η Ηλεία. Με βάση αυτά τα στοιχεία, μόνο η Αττική βρίσκεται πάνω, ενώ όλοι οι άλλοι νομοί βρίσκονται κάτω από το μέσο όρο της χώρας (Πίνακες Παραρτήματος). Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 15

17 Πίνακας 3: Συγκριτικοί δείκτες εισοδήματος και ευημερίας Γεωγραφική Δηλωθέν εισόδημα ανά κάτοικο σε ευρώ Αποταμιευτικές καταθέσεις ανά κάτοικο σε ευρώ Οικιακή χρήση ηλεκτρικού ρεύματος ανά 100 κατοίκους (σε MWh) Επιβατικά αυτοκίνητα ΙΧ ανά 100 κατοίκους Κύριες τηλεφωνικές συνδέσεις ανά 100 κατοίκους Νομοί (NUTS III) Ελλάδα Αττική Θεσσαλονίκη Μαγνησία Λάρισα Τρίκαλα Καρδίτσα Θεσσαλία Πηγή: AllMedia, 2007 Στο πάνω άκρο της κατανομής, εκτός από τα δύο μητροπολιτικά κέντρα, βρίσκονται κατά κανόνα νομοί που είτε φιλοξενούν μεγάλα αστικά κέντρα της περιφέρειας, είτε αποτελούν σημαντικούς τουριστικούς προορισμούς, είτε έχουν καταφέρει να συνδυάσουν τον τουρισμό με κάποιο ειδικό πλεονέκτημα το οποίο έχουν αξιοποιήσει. Η Μαγνησία βρίσκεται σε σχετικά υψηλή θέση στην κατάταξη, αφού είναι 6 η στο εθνικό επίπεδο και 1 η στο περιφερειακό επίπεδο. Ο δείκτης των καταθέσεων ανά κάτοικο ακολουθεί μια κάπως διαφορετική κατανομή, αφού στις πρώτες θέσεις βρίσκονται κυρίως τουριστικοί προορισμοί. Η Αττική βρίσκεται στην 1 η θέση, η Θεσσαλονίκη στην 11 η θέση, ενώ οι νομοί που φιλοξενούν τα μεγάλα αστικά κέντρα της περιφέρειας (Πάτρα, Ηράκλειο, Λάρισα, Βόλο) βρίσκονται μετά την 20 η θέση. Είναι προφανές ότι η τουριστική ταυτότητα των νησιώτικων νομών, τόσο του Αιγαίου, όσο και του Ιονίου συμβάλλει στις υψηλές αποταμιεύσεις ανά κάτοικο. Η Μαγνησία βρίσκεται στην 36 η θέση, ενώ οι υπόλοιποι Θεσσαλικοί Νομοί με εξαίρεση των Τρικάλων βρίσκονται πιο κάτω. Ο δείκτης της οικιακής χρήσης ηλεκτρικού ρεύματος ανά 100 κατοίκους είναι ένας φυσικός δείκτης ο οποίος μετρά έμμεσα το εισόδημα μιας περιοχής. Η υπόθεση εδώ είναι ότι νοικοκυριά με υψηλό εισόδημα θα έχουν μεγαλύτερες κατοικίες και περισσότερες ηλεκτρικές συσκευές, συνεπώς θα καταναλώνουν περισσότερο ρεύμα. Η Αττική και η Θεσσαλονίκη βρίσκονται στην 7 η και 11 η θέση αντίστοιχα, ενώ η Μαγνησία βρίσκεται στην 21 η θέση στο εθνικό επίπεδο και κάτω από το μέσο όρο της χώρας. Στο περιφερειακό επίπεδο βρίσκεται στην πρώτη θέση μεταξύ των νομών της Θεσσαλίας. Η περιφέρεια Θεσσαλίας όμως βρίσκεται σε σχετικά χαμηλή θέση. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 16

18 Παρόμοια είναι η κατάσταση και στον δείκτη που μετρά την οικονομική ευημερία με το αριθμό των Ι.Χ. αυτοκινήτων ανά 100 κατοίκους. Η Αττική έρχεται πρώτη με 44% περισσότερα αυτοκίνητα από το μέσο όρο της χώρας και δεκαπλάσιο αριθμό από τον τελευταίο στην κατάταξη νομό που είναι η Ευρυτανία (Πίνακες Παραρτήματος). Στην κατάταξη των περιφερειών, δεύτερη μετά την Αττική είναι η Κρήτη και μετά η Κεντρική Μακεδονία, ενώ η Θεσσαλία βρίσκεται στην 8 η θέση. Η Μαγνησία βρίσκεται κάτω από τον μέσο όρο της χώρας και στην 18 η θέση με 30 αυτοκίνητα ανά 100 κατοίκους. Σε Θεσσαλικό επίπεδο η Μαγνησία έρχεται δεύτερη αμέσως μετά την Λάρισα. Στην τελευταία στήλη του Πίνακα παρουσιάζονται οι τηλεφωνικές συνδέσεις ανά 100 κατοίκους. Εδώ τις πρώτες θέσεις καταλαμβάνουν εκτός από την Αττική (7 η ), νησιώτικοι νομοί οι οποίοι φαίνεται αν έχουν καλύτερη τηλεφωνική κάλυψη από τους άλλους νομούς της χώρας. Αυτό οφείλεται ενδεχομένως στον τουριστικό τους χαρακτήρα και σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης από το κράτος της φυσικής απομόνωσης των νησιών με ενίσχυση των συνδέσεων. Η Μαγνησία βρίσκεται στην 26 η θέση και κάτω από το μέσο όρο σε εθνικό επίπεδο, ενώ καταλαμβάνει την πρώτη θέση στο επίπεδο της Θεσσαλίας. Συνολικά, θα λέγαμε ότι ο Πίνακας 3 τεκμηριώνει την ηγετική θέση της Αττικής στην κατάταξη των νομών και των περιφερειών της χώρας. Χρησιμοποιώντας πέντε φυσικούς ή οικονομικούς δείκτες ευημερίας διαπιστώσαμε ότι στο επίπεδο των περιφερειών η Αττική βρίσκεται κατά μέσο όρο περίπου 15-50% πάνω από το μέσο όρο της χώρας και στις περισσότερες περιπτώσεις αρκετά πάνω από τη δεύτερη περιφέρεια. Λόγω των υψηλών τιμών της Αττικής και των άλλων 2-3 τουριστικών νομών, ο μέσος όρος της χώρας διαμορφώνεται σε σχετικά υψηλά επίπεδα. Έτσι, ενώ η Μαγνησία είναι σε αρκετές περιπτώσεις σε σχετικά καλή θέση στην ιεραρχία, βρίσκεται πάντα κάτω από το μέσο όρο της χώρας. Σε περιφερειακό επίπεδο όμως, η υπεροχή του νομού έναντι των άλλων νομών ιδιαίτερα της Δυτικής Θεσσαλίας γίνεται εμφανής Δημογραφικοί δείκτες Ο Πίνακας 4 παρουσιάζει μια σειρά από δημογραφικούς δείκτες στο επίπεδο του νομού και της περιφέρειας. Οι τρεις πρώτες στήλες παρουσιάζουν τον πληθυσμό των νομών και των περιφερειών σε απόλυτα και σχετικά μεγέθη, καθώς και την αντίστοιχη πληθυσμιακή πυκνότητα. Τα στοιχεία επιβεβαιώνουν την μητροπολιτική δομή της χώρας, καθώς το 46% του πληθυσμού είναι εγκατεστημένο σε δύο νομούς (Αθήνα και Θεσσαλονίκη), οι οποίοι Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 17

19 διαθέτουν μια πληθυσμιακή πυκνότητα που είναι υπερδεκαπλάσια και υπερτριπλάσια αντίστοιχα από το μέσο όρο της χώρας. Η Μαγνησία είναι ένας σχετικά μεγάλος και πυκνοκατοικημένος νομός, καθώς καταλαμβάνει την 8 η σε πληθυσμιακό μέγεθος και 9 η σε πυκνότητα θέση ανάμεσα στους νομούς της χώρας, βρίσκεται δηλαδή στις πρώτες θέσεις. Πίνακας 4: Συγκριτική ανάλυση με βάση τα δημογραφικά χαρακτηριστικά Γεωγραφική Πληθυσμός Ποσοστό μεταβολής πληθυσμού Ποσοστό αστικού πληθυσμού Ποσοστό αγροτικού πληθυσμού Ποσοστό συμμετοχής στο Πυκνότητα Ποσοστό μεταβολής πληθυσμού πληθυσμό της Χώρας Νομοί (NUTS III) Ελλάδα ,0 84,3 32,6 8,8 72,8 27,2 Αττική , ,5 2 11, ,0 1 1,0 51 Θεσσαλονίκη , ,0 1 17,0 8 92,7 2 7,3 50 Μαγνησία , ,9 9 4, ,2 4 26,8 48 Λάρισα , ,7 14 3, ,0 5 32,0 47 Τρίκαλα , ,6 32-4, , ,4 24 Καρδίτσα , ,6 48-5, , ,5 14 Θεσσαλία , ,7 6 0, ,6 3 39,4 11 Πηγή: AllMedia, 2007 Οι δύο επόμενες στήλες δείχνουν την μεταβολή του πληθυσμού, τόσο κατά την τελευταία δεκαπενταετία ( ), όσο και κατά τα τελευταία 45 χρόνια ( ). Η μακροχρόνια τάση του πληθυσμού των νομών είναι ενδεικτική των δυναμικών που αναπτύχθηκαν στην οικονομία τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες. Ενώ ο πληθυσμός της χώρας αυξήθηκε στην περίοδο κατά 33%, ο πληθυσμός της Αττικής και της Θεσσαλονίκης αυξήθηκε κατά 95% και 109% αντίστοιχα, δηλαδή σχεδόν διπλασιάστηκε. Η εικόνα δεν είναι το ίδιο καλή και στους άλλους νομούς της χώρας. Με εξαίρεση τους νομούς που διαθέτουν μεγάλες πόλεις (οι οποίες μπόρεσαν και συγκράτησαν τον πληθυσμό τους), τους σημαντικούς τουριστικούς προορισμούς και κάποιους νομούς πάνω στον κύριο οδικό άξονα της χώρας, όλοι οι υπόλοιποι παρέμειναν στάσιμοι ή υπέστησαν μια μείωση του πληθυσμού των. Πράγματι, σε 23 νομούς και 5 περιφέρειες η μετανάστευση ήταν τόσο έντονη που η φυσική αύξηση του πληθυσμού δεν ήταν δυνατόν να καλύψει τις απώλειες της μετανάστευσης, είτε στην Αθήνα και την Θεσσαλονίκη, είτε στο εξωτερικό (Πίνακες Παραρτήματος). Η Μαγνησία παρουσιάζει σχετικά υψηλούς ρυθμούς αύξησης πληθυσμού στην περίοδο και βρίσκεται στην 9 η θέση στην εθνική κατάταξη. Η Λάρισα βρίσκεται λίγο πιο κάτω στην κατάταξη, ενώ οι νομοί της Δυτικής Θεσσαλίας βρίσκονται σε πολύ χαμηλές θέσεις καθώς αντιμετώπισαν πληθυσμιακές μειώσεις την περίοδο Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 18

20 Γενικά θα λέγαμε ότι οι μακροχρόνιες δυναμικές αναδεικνύουν μια ομόροπη σχέση ανάμεσα στα δημογραφικά και στα οικονομικά μεγέθη. Οι περιφέρειες οι οποίες ενισχύθηκαν πληθυσμιακά στην περίοδο είναι αυτές οι οποίες έχουν το υψηλότερο επίπεδο ανάπτυξης σήμερα (Αττική, Κεντρική Μακεδονία, Νότιο Αιγαίο, Κρήτη). Αντίθετα, αυτές οι οποίες υπέστησαν τις μεγαλύτερες πληθυσμιακές απώλειες (Βόρειο Αιγαίο, Πελοπόννησος, Δυτική Μακεδονία, Ήπειρος, και Ανατολική Μακεδονία και Θράκη) χαρακτηρίζονται σήμερα από αναπτυξιακές υστερήσεις και δυσκολίες. Τέλος, ο Πίνακας 4 μας δίνει πληροφορίες για το ποσοστό αστικού και αγροτικού πληθυσμού σε επίπεδο νομού και περιφέρειας 6. Σε γενικές γραμμές θα λέγαμε ότι η κατανομή του πληθυσμού ενός νομού ή μιας περιφέρειας σε αστικό και αγροτικό συσχετίζεται άμεσα με την διάρθρωση της οικονομίας και τις προοπτικές ανάπτυξης της. Υψηλότερα ποσοστά αστικοποίησης συνδέονται με μεγαλύτερες δυνατότητες ανάπτυξης δραστηριοτήτων του δευτερογενή ή τριτογενή τομέα της οικονομίας, ενώ υψηλά ποσοστά αγροτικού πληθυσμού συνεπάγονται μια τοπική οικονομία που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την γεωργία. Με δεδομένο ότι η παραγωγικότητα της εργασίας στη βιομηχανία και τις υπηρεσίες είναι μεγαλύτερη λόγω της εντατικότερης χρήσης του κεφαλαίου και της τεχνολογίας, οι αστικοί πληθυσμοί τείνουν να συσχετίζονται με μεγαλύτερα εισοδήματα και υψηλότερο επίπεδο ανάπτυξης από τους αγροτικούς 7. Στο επίπεδο των νομών, οι πλέον αστικοποιημένοι (πέρα από την Αττική και τη Θεσσαλονίκη που ξεπερνούν κατά πολύ το μέσο όρο της χώρας) είναι αυτοί που έχουν μεγάλες πόλεις. Από αυτούς όμως, μόνο η Αχαΐα ξεπερνά και η Μαγνησία βρίσκεται κοντά στο μέσο όρο της χώρας, ενώ όλοι οι υπόλοιποι νομοί με μεγάλες πόλεις βρίσκονται κάτω από το μέσο όρο (Πίνακες Παραρτήματος). Η άνιση αυτή κατανομή του αστικού πληθυσμού αντανακλά σε κάποιο βαθμό τις πληθυσμιακές μεταβολές των τελευταίων 40 χρόνων, καθώς μεταξύ των νομών που υπέστησαν μεγάλες μειώσεις πληθυσμού λόγω μετανάστευσης βρίσκονται και αρκετοί οι οποίοι δεν διαθέτουν σήμερα καθόλου αστικό πληθυσμό. Η Μαγνησία βρίσκεται στην 4 η θέση στην εθνική κατάταξη, ακολουθούμενη από το νομό Λάρισας. Αυτό οφείλεται κυρίως στην υψηλή συγκέντρωση του πληθυσμού 6 Αστικός θεωρείται ο πληθυσμός (ενός νομού ή μιας περιφέρειας) ο οποίος κατοικεί σε πόλεις άνω των κατοίκων, ημιαστικός ο πληθυσμός που κατοικεί σε πόλεις με πληθυσμό από έως , ενώ αγροτικός θεωρείται ο πληθυσμός που κατοικεί σε πόλεις και χωριά κάτω των κατοίκων. 7 Αν και η σχέση βαθμού αστικοποίησης και επιπέδου ανάπτυξης είναι ιστορικά τεκμηριωμένη σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο, αναφέρεται στους μέσους όρους και δεν αποτελεί ένα αναπόφευκτο ντετερμινισμό. Η τεχνολογία σήμερα παρέχει δυνατότητες σε αγροτικές περιοχές που πληρούν κάποιες προδιαγραφές να αναπτύξουν (και) γεωργικές δραστηριότητες εντάσεως κεφαλαίου με υψηλές αποδόσεις και εισοδήματα. Επιπλέον, ο τουρισμός αναψυχής που αναπτύσσεται έντονα στη χώρα μας εξαρτάται πολύ περισσότερο από τα φυσικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής, και λιγότερο ή καθόλου από το ποσοστό αστικοποίησης. Συνεπώς, το μέγεθος των οικισμών (πάνω ή κάτω από ) δεν αποτελεί ασφαλές κριτήριο για τις αναπτυξιακές δυνατότητες μιας περιοχής, καθώς εκείνο που τελικά έχει σημασία είναι η παραγωγική της διάρθρωση. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 19

21 του νομού στο Βόλο, αλλά και στην ύπαρξη δεύτερου αστικού κέντρου στο νομό (Αλμυρός), γεγονός που δημιουργεί καταρχήν ευνοϊκές συνθήκες για περαιτέρω ανάπτυξη. Σε επίπεδο χώρας, το ποσοστό του αγροτικού πληθυσμού το 1991 ήταν 28,3%. Εντούτοις, υπάρχουν τουλάχιστον 10 νομοί των οποίων το ποσοστό αγροτικού πληθυσμού ξεπερνά το 65%, με κορυφαίους τους νομούς Ευρυτανίας (74,6%), Θεσπρωτίας (72,5%) και Φλώρινας (69,9%) (Πίνακες Παραρτήματος). Το υψηλό ποσοστό πληθυσμού αυτών των νομών που ζει σε μικρούς οικισμούς, αν δεν καταφέρει να βρει διέξοδο σε γεωργικές δραστηριότητες υψηλής παραγωγικότητας ή τουριστικές δραστηριότητες, ή σε συνδυασμό των δύο, είναι ιδιαίτερα πιθανό να βρεθεί κάποια στιγμή στο εγγύς μέλλον μπροστά στο δίλημμα της οικονομικής στασιμότητας ή της (εκ νέου) μετανάστευσης. Το δίλημμα αυτό ενδεχομένως να είναι ήδη υπαρκτό, αν λάβει κανείς υπόψη του το έντονα μεταναστευτικό παρελθόν αρκετών από αυτούς τους νομούς, το χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης και τις πιέσεις που ασκεί η αναθεώρηση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής στο δίχτυ προστασίας που προσφερόταν στους αγροτικούς πληθυσμούς έως τώρα. Στη Μαγνησία ο αγροτικός πληθυσμός είναι σχετικά χαμηλός, κάτω από το μέσο όρο της χώρας και πολύ κάτω από το μέσο όρο της Θεσσαλίας. Επιπλέον, μέρος του αγροτικού πληθυσμού ασχολείται με δυναμικές καλλιέργειες (π.χ. Πήλιο) ή συνδυάζει τη γεωργία με τον τουρισμό σε διάφορες αναλογίες (π.χ. Σποράδες και Πήλιο). Έτσι, οι όποιες πιέσεις στα αγροτικά εισοδήματα προκύψουν, θα προέρχονται κατά κύριο λόγο από τις επιδοτούμενες καλλιέργειες του κάμπου (Αλμυρός και Βελεστίνο) και από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι αγροτικές περιοχές της ορεινής Δυτικής Μαγνησίας Παραγωγική διάρθρωση Η παραγωγική διάρθρωση μιας περιοχής είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρεάζουν τις αναπτυξιακές της προοπτικές. Νομοί οι οποίοι εξειδικεύονται σε ανερχόμενους και δυναμικούς κλάδους της οικονομίας διασφαλίζουν περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας από νομούς οι οποίοι εξειδικεύονται σε φθίνοντες ή προβληματικούς κλάδους. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 20

22 Πίνακας 5: Συγκριτική ανάλυση της τομεακής διάρθρωσης της παραγωγής Γεωγραφική Πρωτογενής τομέας Δευτερογενής τομέας Τριτογενής τομέας Ποσοστό Ποσοστό Ποσοστό Ποσοστό Ποσοστό Ποσοστό συμμετοχής συμμετοχής συμμετοχής συμμετοχής συμμετοχής συμμετοχής στη Χώρα στο Νομό στη Χώρα στο Νομό στη Χώρα στο Νομό Νομοί (NUTS III) Ελλάδα 100,0 4,0 100,0 19,4 100,0 77,0 Αττική 4,5 2 0, ,0 1 14, ,0 1 85,4 2 Θεσσαλονίκη 4,4 3 2, ,6 2 27,8 11 8,6 2 70,0 24 Μαγνησία 1,8 21 4,7 43 3,3 5 39,4 5 1, ,9 45 Λάρισα 7,6 1 15,5 8 2,1 9 19,5 29 1,9 6 65,0 34 Τρίκαλα 1,7 26 9,7 23 0, ,0 22 0, ,2 27 Καρδίτσα 2, ,4 1 0, ,6 28 0, ,0 37 Θεσσαλία 13,7 2 11,4 1 6,7 5 26,3 5 4,3 4 62,3 10 Πηγή: AllMedia (2007) Ο Πίνακας 5 παρουσιάζει την κατανομή του νομαρχιακού και περιφερειακού ΑΕΠ στους τρεις τομείς παραγωγής (regional specialization). Παρουσιάζει επίσης την χωρική κατανομή του ΑΕΠ για καθένα από τους τρεις τομείς στο εθνικό επίπεδο (regional concentration). Ξεκινώντας από την πρώτη στήλη, η οποία δείχνει τη συμμετοχή των νομών και περιφερειών στη διαμόρφωση του ΑΕΠ του πρωτογενή τομέα 8, βλέπουμε ότι η Λάρισα είναι ο πρώτος νομός στην παραγωγή αγροτικών προϊόντων στη χώρα, ακολουθούμενη από την Αττική και τη Θεσσαλονίκη. Στο επίπεδο των περιφερειών η Θεσσαλία είναι δεύτερη μετά την Κεντρική Μακεδονία, παράγοντας το 20% του ΑΕΠ του πρωτογενή τομέα της χώρας. Η Μαγνησία παράγει το 1,8% του ΑΕΠ του πρωτογενή τομέα της χώρας και έχει σχετικά μικρή εξάρτηση από τον πρωτογενή, ο οποίος αποτελεί το 4,7% του νομαρχιακού ΑΕΠ. Η Αττική και η Θεσσαλονίκη έχουν τη μικρότερη εξάρτηση από τον πρωτογενή τομέα, ενώ οι υπόλοιποι νομοί της Θεσσαλίας έχουν σχετικά μεγάλη ή πολύ μεγάλη εξάρτηση. Στον δευτερογενή τομέα9 η κατάσταση διαφοροποιείται σημαντικά. Η Αττική (33%) και η Θεσσαλονίκη (12,6%) παράγουν το μισό βιομηχανικό προϊόν της χώρας, με σχετικά σημαντική συμβολή των περιφερειακών βιομηχανικών κέντρων όπως η Πάτρα, η Λάρισα, ο Βόλος, η Κοζάνη, η Λαμία και οι δορυφόροι της Αττικής (Θήβα, Χαλκίδα, Κόρινθος) (Πίνακες Παραρτήματος). Η Αττική συγκεντρώνει το σχετικά μεγαλύτερο μέρος του δευτερογενή τομέα της χώρας (33%), αλλά δεν εξειδικεύεται στο δευτερογενή, αφού ο τελευταίος αποτελεί μόνο το 14,2% του ΑΕΠ του νομού. 8 Ο πρωτογενής τομέας της οικονομίας περιλαμβάνει την γεωργία, την κτηνοτροφία, τα δάση και την αλιεία. 9 Ο δευτερογενής τομέας περιλαμβάνει την ενέργεια, την εξόρυξη, τις κατασκευές και την μεταποίηση (βιομηχανία και βιοτεχνία). Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 21

23 Η Μαγνησία φαίνεται να έχει ταυτόχρονα και σχετικά υψηλή συγκέντρωση και υψηλή εξειδίκευση στον δευτερογενή τομέα. Παράγει το 3,3% του ΑΕΠ του δευτερογενούς τομέα της χώρας (5η θέση) και έχει μια σχετικά υψηλή εξάρτηση από το δευτερογενή τομέα, ο οποίος αποτελεί το 39% του νομαρχιακού ΑΕΠ (5η θέση στην εθνική κατάταξη). Μάλιστα το ποσοστό συμμετοχής του δευτερογενή τομέα στο νομαρχιακό ΑΕΠ είναι μεγαλύτερη από αυτό της χώρας, υποδηλώνοντας μια σοβαρή συγκέντρωση βιομηχανικού κεφαλαίου. Ο νομός Λάρισας παράγει επίσης ένα σημαντικό ποσοστό του ΑΕΠ του δευτερογενή τομέα της χώρας (2,1%) και έχει ένα δευτερογενή τομέα με σημαντική συμβολή στο νομαρχιακό ΑΕΠ. Είναι ενδιαφέρον ότι και στους δύο νομούς ένα σημαντικό μέρος της μεταποιητικής δραστηριότητας συγκεντρώνεται στις βιομηχανικές τους περιοχές, οι οποίες απέχουν περίπου 30 η μία από την άλλη. Αυτή η εγγύτητα του βιομηχανικού κεφαλαίου δημιουργεί ευκαιρίες για τη συγκρότηση ενός βιομηχανικού πόλου ανάπτυξης στο κέντρο της χώρας. Οι άλλοι δύο νομοί της Θεσσαλίας έχουν μια σχετικά μικρή συμβολή στην διαμόρφωση του ΑΕΠ του δευτερογενή τομέα της χώρας και επίσης μικρή συμβολή του δευτερογενή τομέα στο νομαρχιακό τους ΑΕΠ. Κρίνοντας από το ποσοστό συμμετοχής του τριτογενή τομέα 10 στο ΑΕΠ της χώρας (77%), είναι προφανές ότι η Ελλάδα, όπως και οι υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες εξειδικεύεται στο εμπόριο και τις υπηρεσίες. Πως είναι κατανεμημένο το ΑΕΠ του τριτογενή τομέα μεταξύ των νομών και περιφερειών της χώρας; Το 54% παράγεται στην Αττική και το 8,6% στην Θεσσαλονίκη, δηλαδή το 62,6% παράγεται στις δύο μητροπολιτικές περιοχές της χώρας. Άλλοι νομοί οι οποίοι συμβάλλουν σημαντικά στην διαμόρφωση του ΑΕΠ του τριτογενή είναι όσοι φιλοξενούν μεγάλες πόλεις και οι σημαντικοί τουριστικοί προορισμοί. Αρκετοί από αυτούς τους νομούς έχουν ποσοστά συμμετοχής του τριτογενή τομέα στο τοπικό ΑΕΠ τα οποία ξεπερνούν τον εθνικό μέσο όρο. Σε αυτές τις περιπτώσεις η συγκέντρωση (του κλάδου στο νομό) και η εξειδίκευση (του νομού στον κλάδο) συνυπάρχουν. Η Μαγνησία, παρά την ύπαρξη σημαντικών τουριστικών προορισμών και ενός Πανεπιστημίου που αποτελούν τμήμα του τριτογενή τομέα, δεν φαίνεται να έχει αναπτύξει σημαντικά αυτό τον τομέα. Παράγει το 1,3% του εθνικού ΑΕΠ του τριτογενή (10 η θέση), ενώ η Λάρισα παράγει το 1,9% (6 η θέση). Η συμμετοχή του τριτογενή τόσο στο ΑΕΠ της Μαγνησίας όσο και της Λάρισας είναι σημαντικά κάτω από το μέσο όρο της χώρας. Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι η Ελλάδα διαθέτει μια τομεακή κατανομή του ΑΕΠ με μικρή σχετικά συμμετοχή του πρωτογενή τομέα (4,0%), μέτρια συμμετοχή του δευτερογενή τομέα 10 Στον τριτογενή τομέα της οικονομίας περιλαμβάνονται το εμπόριο, οι υπηρεσίες, ο δημόσιος τομέας, ο τουρισμός, το χρηματοπιστωτικό σύστημα και οι νέες υπηρεσίες καταναλωτή (αναψυχή) και παραγωγού (σύμβουλοι επιχειρήσεων). Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 22