Εισαγωγή. Κάποιες βασικές έννοιες

Transcript

1 Εισαγωγή Κάζε πιεπξά ηνπ ρόκππ ηεο εξαζηηερληθήο αζηξνλνκίαο απνζθνπεί ζηε ζπιινγή θαη θαηαγξαθή θσηόο. Δίηε παξαηεξνύκε είηε θσηνγξαθίδνπκε, απηό πνπ νπζηαζηηθά θάλνπκε είλαη λα ζπιιέγνπκε «εμσγήηλα» θσηόληα. Όκσο απηό ην πνιύηηκν θσο ζπρλά «πλίγεηαη» από ηελ απμαλόκελε θσηνξύπαλζε. Γη απηό ην ιόγν πξνθεηκέλνπ λα βειηηζηνπνηήζνπκε ηεο ζπλζήθεο παξαηήξεζεο-θσηνγξάθεζεο είκαζηε αλαγθαζκέλνη λα πάξνπκε ηα βνπλά όπνπ απηό ην θαηλόκελν κεηξηάδεηαη ή εμαιείθεηαη ζε κεγάιν βαζκό. Από απηή ηελ άπνςε ε ηδέα ηεο ρξήζεο θίιηξσλ ζε όιε απηή ηελ πξνζπάζεηα θαίλεηαη λα είλαη ηνπιάρηζηνλ εμσθξεληθή, κηαο θαη ε βαζηθή ιεηηνπξγία ελόο νπηηθνύ ή θσηνγξαθηθνύ θίιηξνπ κπνξεί πεξίπνπ λα πεξηγξαθεί κε δύν ιέμεηο: θόβεη θσο. Όκσο, πξηλ ζπλερίζνπκε ηελ θνπβέληα καο, θαιό ζα ήηαλ κηα θαη ζηε ζπλέρεηα κηιώληαο γηα ηα θίιηξα αλαπόθεπθηα ζα αλαθεξζνύκε ζε έλλνηεο όπσο «θάζκα», «θύκα», «κήθνο θύκαηνο» θαη «ζπρλόηεηα», λα θάλνπκε εθ ησλ πξνηέξσλ κηα κηθξή αλαθνξά ζε απηέο ηηο έλλνηεο πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιίζνπκε έλα θνηλό επίπεδν επηθνηλσλίαο. Κάποιες βασικές έννοιες Απηό πνπ εκείο αληηιακβαλόκαζηε σο θσο είλαη νπζηαζηηθά έλα είδνο ειεθηξνκαγλεηηθήο αθηηλνβνιίαο. Η κηθξόηεξε δπλαηή «πνζόηεηα» θσηόο πνπ κπνξνύκε λα ιάβνπκε νξίδεηαη σο θσηόλην. Απινπζηεπηηθά πξόθεηηαη γηα έλα απεηξνειάρηζην ζσκαηίδην ην νπνίν ζα κπνξνύζε λα ζεσξεζεί σο «βαζηθή κνλάδα» ηνπ θσηόο. Σε πξώηε θάζε ινηπόλ ην θσο κπνξεί λα πεξηγξαθεί κε όξνπο πνπ αλαθέξνληαη ζηε ζσκαηηδηαθή ηνπ θύζε. Ταπηόρξνλα όκσο ην θσο εκθαλίδεη ηδηόηεηεο θύκαηνο. Καζώο εθπέκπεηαη από κία πεγή δηαρέεηαη θαη δηαδίδεηαη ζην ρώξν εκθαλίδνληαο κία θπκαηηθή ζπκπεξηθνξά, όπσο αθξηβώο ζπκβαίλεη όηαλ πεηάμεη θαλείο κηα πέηξα ζην κέζν κηαο ήξεκεο ιίκλεο. Όινη ιίγν-πνιύ ζπκόκαζηε από ηα ζρνιηθά καο ρξόληα ην λεπηώλεην πείξακα δηάζιαζεο ηνπ θσηόο κέζα από έλα πξίζκα θαη ηελ αλάιπζή ηνπ ζε έλα πνιύρξσκν θάζκα. Κάζε ρξώκα απηνύ ηνπ θάζκαηνο είλαη ν ηξόπνο πνπ ζπιιακβάλνπκε κέζσ ηεο όξαζεο ηα δηαθνξεηηθά κήθε θύκαηνο πνπ απαξηίδνπλ απηό πνπ αληηιακβαλόκαζηε ππό θπζηθέο ζπλζήθεο σο ιεπθό θσο. Τη είλαη όκσο απηό ην «κήθνο θύκαηνο»; Αλ ζέιακε λα δώζνπκε έλαλ νξηζκό, ηόηε ζα ιέγακε όηη ε απόζηαζε από θνξπθή ζε θνξπθή θπκάησλ ίδηαο ζπρλόηεηαο νλνκάδεηαη κήθνο θύκαηνο, ην νπνίν θαζνξίδεηαη από ηε ζπρλόηεηα. Μεγάια κήθε θύκαηνο νξίδνληαη από κηθξέο ζπρλόηεηεο ελώ αληίζηξνθα κηθξά κήθε θύκαηνο νξίδνληαη από κεγάιεο ζπρλόηεηεο. (πεγή: 1

2 Γιατί τρησιμοποιούμε υίλτρα Παξεκβάιινληαο έλα θίιηξν κεηαμύ κηαο θσηεηλήο πεγήο θαη ελόο δέθηε είηε απηό είλαη ην αλζξώπηλν κάηη είηε κηα θσηνγξαθηθή θάκεξα πξαθηηθά ζεκαίλεη όηη από όιν ην θάζκα θσηόο πνπ ε πεγή καο εθπέκπεη ζηνλ ηειηθό δέθηε θηάλεη κνλάρα θάπνην ππνζύλνιν ζπρλνηήησλ. Δηδηθέο επηζηξώζεηο επηηξέπνπλ ζε απηά ηα θίιηξα λα απνξξίπηνπλ θάπνηα ζπγθεθξηκέλα κήθε θύκαηνο, ελώ ηαπηόρξνλα επηηξέπνπλ ζε θάπνηα άιια λα πεξάζνπλ. Με απιά ιόγηα: κε ηελ παξεκβνιή ελόο θίιηξνπ απηό πνπ ηειηθά ιακβάλνπκε είλαη πάληα θάηη ιηγόηεξν από απηό πνπ ε πεγή καο εμέπεκςε. Τν ηη ιακβάλνπκε θαη ζε ηη πνζνζηό εμαξηάηαη από ην ζρεδηαζκό ηνπ θίιηξνπ πνπ παξεκβάιακε. Τώξα, θαη γηα λα επηζηξέςνπκε ζην αξρηθό καο εξώηεκα, γηαηί από ηε ζηηγκή πνπ ελδηαθέξεη λα ζπιιέμνπκε όζν πεξηζζόηεξα θσηόληα ρξεζηκνπνηνύκε θίιηξα; Ο ιόγνο έρεη λα θάλεη κε ην γεγνλόο όηη δελ πξνζπαζνύκε λα ζπιιέμνπκε θάζε θσηόλην πνπ ππάξρεη γύξσ καο, αιιά κνλάρα απηά ηα ηόζν ακπδξά «εμσγήηλα» θσηόληα πνπ ηαμίδεςαλ ρηιηάδεο ή εθαηνκκύξηα έηε θσηόο. Αθόκα πεξηζζόηεξν, ζε έλαλ ηδαληθό θόζκν θαη κε ηδαληθέο ζπλζήθεο ζα ζέιακε λα απνκνλώζνπκε κνλάρα ηα θσηόληα πνπ εθπέκπνληαη από ην ζηόρν ηνλ νπνίν παξαθνινπζεί ην ηειεζθόπηό καο. Σηελ πξαγκαηηθόηεηα απηό δελ είλαη εθηθηό. Σην παξαθάησ ζρήκα γίλεηαη ζαθέο ην ηη παξεκβάιιεηαη κέρξη λα ιάβνπκε ηελ ηειηθή εηθόλα ζην πξνζνθζάικην ή ζηελ νζόλε καο: (πεγή: Suiter H.R., Star Testing Astronomical Telescopes, Willmann-Bell, Richmond, Virginia, 2001, p. 36) Πέξαλ ηνπ ηη θίιηξνπ επηιέγνπκε λα ρξεζηκνπνηήζνπκε, ην θσο πνπ ζπιιακβάλνπκε έρεη ήδε θηιηξαξηζηεί πνιιέο θνξέο θαη κε ηξόπνπο πνπ ζα πξνηηκνύζακε λα απνθύγνπκε από ηα δηάθνξα ζηξώκαηα ηεο αηκόζθαηξαο πξηλ ρηππήζεη ηελ 2

3 επηθάλεηα ηνπ CCD. Γηα ηελ αθξίβεηα, όπσο θαίλεηαη ζην παξαπάλσ ζρήκα, από πνιιέο απόςεηο είλαη ζαύκα κόλν θαη κόλν ην γεγνλόο όηη ιακβάλνπκε θαζαξή εηθόλα ζην πξνζνθζάικην ή ζηνλ αηζζεηήξα καο! Φξεζηκνπνηνύκε επηκέξνπο ηερλεηά θίιηξα ζην ηειεπηαίν ζηάδην ηεο νπηηθήο αιπζίδαο πξνθεηκέλνπ λα «θαζαξίζνπκε» θαη λα απνκνλώζνπκε όζν κπνξνύκε ην είδνο θαη ηα κήθε θύκαηνο ησλ θσηόο πνπ καο ελδηαθέξεη. Άιιεο θνξέο πάιη ρξεζηκνπνηνύκε θάπνην ηδηαίηεξν θίιηξν ή θάπνην ζπλδπαζκό θίιηξσλ πξνθεηκέλνπ λα απνκνλώζνπκε θάπνηεο πνιύ ηδηαίηεξεο ζπρλόηεηεο ηνπ θσηόο πνπ εθπέκπεη έλα αληηθείκελν πξνθεηκέλνπ λα αλαδείμνπκε θάπνηεο ιεπηνκέξεηεο ζε απηό. Σε θάζε πεξίπησζε δελ καο ελδηαθέξεη κνλάρα λα ζπιιάβνπκε ηελ εηθόλα ελόο καθξηλνύ θαη ακπδξνύ γαιαμία ή λεθειώκαηνο αιιά ηαπηόρξνλα λα επηηύρνπκε ην θαιύηεξν δπλαηό θνληξάζη, ηε κέγηζηε αλάιπζε θαη ιεπηνκέξεηα πνπ επηηξέπεη ν εμνπιηζκόο καο. Σηε ζπλέρεηα απηνύ ηνπ θεηκέλνπ ζα θάλνπκε ιόγν γηα ηα θίιηξα πνπ ρξεζηκνπνηνύκε ζηελ αζηξνθσηνγξάθεζε. Θα κηιήζνπκε γηα ηα «απιά» θίιηξα θσηνξύπαλζεο, ηα «ρξσκαηηζηά» θίιηξα LRGB θαη ηα «ζηελά» θίιηξα θάζκαηνο. Σθνπόο καο δελ είλαη λα θάλνπκε κηα ιεπηνκεξή αλάιπζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπο, νύηε θαλ κηα αλαιπηηθή παξνπζίαζε, κνλάρα κηα εηζαγσγή θαη απιή αλαθνξά πξνθεηκέλνπ θάπνηνο πνπ δελ έρεη ζρέζε κε ηελ αζηξνθσηνγξαθία λα απνθηήζεη κηα νηθεηόηεηα κε απηή ηελ πηπρή ηνπ ρόκππ. Φίλτρα εσρέος υάσματος υίλτρα υωτορύπανσης Πξόθεηηαη γηα θίιηξα πνπ ρξεζηκνπνηνύληαη γηα λα απνκνλώζνπκε ζην βαζκό ηνπ δπλαηνύ ηα απνηειέζκαηα ηεο θσηνξύπαλζεο θαη ηαπηόρξνλα επηηξέπνπλ λα απμήζνπκε ην ρξόλν θαη ηελ πνηόηεηα ησλ ιήςεώλ καο. Τα θίιηξα απηνύ ηνπ ηύπνπ απνξξίπηνπλ επηιεθηηθά κήθε θύκαηνο θσηόο πνπ πξνέξρνληαη επί ην πιείζηνλ από ηερλεηό θσηηζκό, θαη ζπγθεθξηκέλα ηε γξακκή ηνπ πδξαξγύξνπ θαη ηνπ ζνδίνπ, ελώ θόβνπλ θαη κεγάιν κέξνο ηεο αηκνζθαηξηθήο θσηαύγεηαο. Από ηελ άιιε όπσο θαίλεηαη θαη ζην παξαθάησ δηάγξακκα επηηξέπνπλ λα πεξάζνπλ νη γξακκέο ηνπ ΟΙΙΙ, Ηα θαη Ηβ. Πξαθηηθά αλ θαη ηα ζπγθεθξηκέλα θίιηξα απνξξίπηνπλ ζρεδόλ νιόθιεξν ην θάζκα πνπ εθπέκπνπλ νη θιαζηθέο ιάκπεο ππξαθηώζεσο, δπζηπρώο δελ θάλνπλ πνιιά πξάγκαηα κε άιια είδε ηερλεηνύ θσηηζκνύ πνπ εθπέκπνπλ ζε επξύηεξν θάζκα ζπρλνηήησλ. (πεγή: 3

4 Αλ θαη απηά ηα θίιηξα αξρηθά δελ θαηαζθεπάζηεθαλ απνθιεηζηηθά γηα ηελ αζηξνθσηνγξαθία αιιά πεξηζζόηεξν σο βνεζήκαηα γηα ηελ παξαηεξεζηαθή αζηξνλνκία, εληνύηνηο ζε απηό ηνλ ηνκέα θάλνπλ εμαηξεηηθή δνπιεηά επηηξέπνληαο κεγαιύηεξεο εθζέζεηο πξηλ θηάζνπκε ζηα όξηα (sky limit) όπνπ ην σθέιηκν ζήκα 1 αξρίδεη λα ράλεηαη θαη λα είλαη δύζθνιν λα δηαρσξηζηεί από ην ζόξπβν ηνπ ππόβαζξνπ 2. Φξεζηκνπνηώληαο πνιιέο ζρεηηθά κηθξέο εθζέζεηο ζην κέγηζην ρξόλν ιήςεο δηαρεηξίζηκνπ ζήκαηνο πξνο ζόξπβν κπνξνύκε λα πάξνπκε εληππσζηαθά απνηειέζκαηα. Έλα αξλεηηθό ζεκείν ζηε ρξήζε απηώλ ησλ θίιηξσλ, ηδηαίηεξα όηαλ ρξεζηκνπνηνύκε DSLR ή έγρξσκε CCD, είλαη όηη ηα ρξώκαηα ηνπ απνηειέζκαηνο πνπ ιακβάλνπκε δελ είλαη «θπζηθά» θαη απαηηείηαη δηόξζσζε ηεο ρξσκαηηθήο ηζνξξνπίαο ζε θάπνην πξόγξακκα επεμεξγαζίαο εηθόλαο. Ιδηαίηεξε κλεία αμίδεη ζην ζρεδηαζκέλν από ηελ αξρή γηα ηελ αζηξνθσηνγξαθία θίιηξν IDAS ηεο Hutech ην νπνίν είλαη ζρεδηαζκέλν από ηελ αξρή γηα αζηξνθσηνγξαθία θαη επεξεάδεη ζηνλ ειάρηζην δπλαηό βαζκό ηελ ρξσκαηηθή ηζνξξνπία ηεο ηειηθήο εηθόλαο. Μηα αλάινγε ιύζε θπθινθνξεί από ηελ Orion USA. Κιαζηθά broadband θίιηξα είλαη ην Deep Sky ηεο Lumicon, ην Baader UHC-S θαη ην Skyglow ηεο Orion USA. Καταγραυή της τρωματικής πληρουορίας στο CCD/CMOS Φίλτρα LRGB Πώο όκσο θαηαγξάθεηαη ε πιεξνθνξία ηνπ ρξώκαηνο ζην CMOS ηεο DSLR ή ζην CCD ηεο αζηξνλνκηθήο καο θάκεξαο; Όινη ιίγν-πνιύ γλσξίδνπκε όηη ην CCD είλαη πξαθηηθά «ηπθιό» ζην ρξώκα. Υπάξρνπλ βαζηθά ηξεηο ηερληθέο κε ηηο νπνίεο κπνξνύκε λα ζπιιάβνπκε έγρξσκεο θσηνγξαθίεο: Η πξώηε πεξηιακβάλεη ηε ρξήζε ελόο πξίζκαηνο ην νπνίν θαηαλέκεη ην θσο πνπ ζπιιακβάλεη ν θαθόο ζε ηξεηο μερσξηζηνύο αηζζεηήξεο. Οπζηαζηηθά απηόο ν ηξόπνο 1 ρνλδξηθά ην θσο πνπ πξνέξρεηαη από ην ζέκα καο, απηό ηνλ καθξηλό γαιαμία ή λεθέισκα πνπ θσηνγξαθίδνπκε. 2 αλ θαη απηό δελ είλαη απόιπηα ζσζηό: νηηδήπνηε άιιν εθηόο από ην ζήκα πνπ πξνέξρεηαη από ην αληηθείκελν πνπ καο ελδηαθέξεη, είηε απηό είλαη ζόξπβνο από ηα ειεθηξνληθά ηεο θάκεξαο είηε από ην θσο πνπ επηκέλεη λα αλάβεη ν γείηνλαο κέζα ζηα κάηηα καο. 4

5 είλαη ηδηαίηεξα αθξηβόο ζηελ πινπνίεζε θαη γη απηό ην ιόγν δελ ρξεζηκνπνηείηαη. Η δεύηεξε ηερληθή επξέσο ρξεζηκνπνηνύκελε ζηηο DSLR θαη ζηηο έγρξσκεο CCD αθνξά ζηε ρξήζε ελόο πιέγκαηνο έγρξσκσλ κηθξν-θίιηξσλ κεηαμύ ηνπ θαθνύ θαη ηνπ CCD αηζζεηήξα. Κάζε pixel ζπιιακβάλεη έλα κνλάρα ρξώκα θαη νπζηαζηηθά ε ηειηθή θσηνγξαθηα ζρεκαηίδεηαη από ην ζπλδπαζκό ηξηώλ ρξσκάησλ: red, green θαη blue. Με ιίγα ιόγηα, θάζε pixel ηεο ηειηθήο θσηνγξαθίαο έρεη ζρεκαηηζηεί από ηε ζπλδπαζκέλε πιεξνθνξία ηξηώλ dot ηνπ αηζζεηήξα. Τν κεηνλέθηεκα απηνύ ηνπ ηξόπνπ είλαη όηη πξαθηηθά ε αλάιπζε ηνπ CCD πνπ δηαζέηνπκε κεηώλεηαη ζην έλα ηξίην. Καη θαηαιήγνπκε ζηελ ηξίηε ηερληθή θαηαγξαθήο ηεο ρξσκαηηθήο πιεξνθνξίαο: ζε απηή ηελ πεξίπησζε αληί ηνπ RGB matrix ρξεζηκνπνηνύληαη ηξία δηαθνξεηηθά θίιηξα γηα θάζε ρξώκα θαη μερσξηζηέο ιήςεηο. Τν βαζηθό πιενλέθηεκα απηήο ηεο κεζόδνπ είλαη όηη κε απηό ηνλ ηξόπν αμηνπνηνύκε πιήξσο ηελ αλάιπζε ηνπ CCD πνπ δηαζέηνπκε, ελώ κπνξνύκε λα πάξνπκε θαη κηα ηέηαξηε ιήςε, απηό πνπ νλνκάδνπκε Luminance, πνπ πεξηιακβάλεη νιόθιεξν ην θάζκα θσηόο πνπ κπνξεί λα θαηαγξάςεη έλαο αηζζεηήξαο CCD θαη όρη κνλάρα ηηο πεξηνρέο πνπ αληηζηνηρνύλ ζην θόθθηλν, πξάζηλν θαη κπιε. Αλ ε ιήςε κε θίιηξα RBG απνκνλώλεη ηα ζπγθεθξηκέλα κήθε θύκαηνο θαη καο δίλεη ηε ρξσκαηηθή πιεξνθνξία ζε κηα εηθόλα, ην Luminance είλαη απηό πνπ θαηαγξάθεη ηηο ιεπηνκέξεηεο, ην ζρήκα θαη ηε δνκή ηνπ αληηθεηκέλνπ πνπ θσηνγξαθίδνπκε. Απηό ζπκβαίλεη γηαηί ηα πεξηζζόηεξα αληηθείκελα εθπέκπνπλ ζε νιόθιεξν ην θάζκα. Σε απηέο ηηο πεξηπηώζεηο είλαη απαξαίηεην λα ππάξρεη κία έθζεζε γηα ηελ αθξίβεηα απηή ζα είλαη ε βαζηθή καο έθζεζε - πνπ λα θαηαγξάθεη νιόθιεξν ην θάζκα θαη όρη κνλάρα ηηο πεξηνρέο ησλ ηξηώλ ρξσκάησλ. Με απηό ηνλ ηξόπν ε ηειηθή ζύλζεζε πεξηιακβάλεη ζαθέζηαηα πεξηζζόηεξε θαη ιεπηνκεξέζηεξε πιεξνθνξία ζε ζρέζε κε ηε δεύηεξε ηερληθή θαηαγξαθήο ρξώκαηνο πνπ αλαθέξζεθε παξαπάλσ. Τν βαζηθό κεηνλέθηεκα είλαη όηη πξνθεηκέλνπ λα θαηαγξαθεί ηθαλή πιεξνθνξία γηα λα κπνξέζνπκε λα ζπλζέζνπκε ζηνλ ππνινγηζηή κηα έγρξσκε εηθόλα, απαηηνύληαη ηνπιάρηζηνλ ηξεηο μερσξηζηέο εθζέζεηο κε θάζε έγρξσκν θίιηξν γηα λα πάξνπκε ηε ρξσκαηηθή πιεξνθνξία (RGB) θαη κία ηέηαξηε έθζεζε (luminance) γηα ηελ θαηαγξαθή ηνπ ίδηνπ ηνπ ζέκαηνο. Με ιίγα ιόγηα ηεηξαπιαζηάδεηαη ν ρξόλνο ιήςεο. Φίλτρα στενού υάσματος Παλέττα Hubble 5

6 Σε άιιεο πάιη πεξηπηώζεηο, όπσο ζε απηέο ησλ πιαλεηηθώλ ή λεθεισκάησλ εθπνκπήο έρεη λόεκα αληί ηεο «ζπκβαηηθήο» LRGB θσηνγξάθεζεο λα ρξεζηκνπνηήζνπκε κηα αθνινπζία ιήςεσλ ζε ζηελόηεξεο ζπρλόηεηεο. Τέηνηα «ζηελά» narrowband θίιηξα καο επηηξέπνπλ λα απνκνλώλνπκε πνιύ ζπγθεθξηκέλεο θαη ζηελέο πεξηνρέο ηνπ θάζκαηνο. Αλ θαη ηα λεθειώκαηα εθπνκπήο εθπέκπνπλ ην κεγαιύηεξν πνζνζηό ηνπο ζηε γξακκή ηνπ πδξνγόλνπ, έλα ζεκαληηθό θαη ηθαλό πξνο θαηαγξαθή κέξνο ηνπ εθπεκπόκελνπ θσηόο εληάζζεηαη ζηελ πεξηνρή ηνπ ζείνπ θαη ηνπ νμπγόλνπ. Φξεζηκνπνηώληαο θίιηξα πδξνγόλνπ (656 nm), νμπγόλνπ (500.7 nm) θαη ζείνπ (672.4 nm) σο Red, Green θαη Blue αληίζηνηρα είκαζηε ζε ζέζε λα θαηαγξάςνπκε ηηο θπξίαξρεο νκάδεο ηνληζκέλσλ αεξίσλ πνπ ζρεκαηίδνπλ ην λεθέισκα θαη κπνξνύκε λα ζπλζέζνπκε θσηνγξαθίεο πνπ απνκνλώλνπλ θαη απνδίδνπλ, αλ όρη θαιύηεξα, ηνπιάρηζηνλ κε δηαθνξεηηθό ηξόπν θαη ζίγνπξα κε πεξηζζόηεξν ιεπηνκέξεηα ηε δνκή ηνπ ηειεπηαίνπ. Η αληηζηνηρία ηνπ RGB κε ηε γξακκή Hα, ΟΙΙΙ θαη SII, όπσο πξνθύπηεη από ην παξαθάησ ζρήκα είλαη κάιινλ απζαίξεηε αιιά εμππεξεηεί ηνπο ζθνπνύο καο πξνθεηκέλνπ λα ζπλζέζνπκε κηα έγρξσκε εηθόλα θαη λα αλαδείμνπκε ιεπηνκέξεηεο θαη ηελ θαηαλνκή ησλ ζηνηρείσλ ζην θσηνγξαθηδόκελν αληηθείκελν. Πξόθεηηαη γηα ηε ιεγόκελε παιέηα Hubble, θαζώο απηή ε ζύλζεζε ρξεζηκνπνηήζεθε πξώηε θνξά ζε ιήςεηο πνπ έγηλαλ κε ην ζπγθεθξηκέλν ηειεζθόπην. (πεγή: Έλα άιιν ζεκείν πνπ αμίδεη λα αλαθεξζεί θαη νθείιεη λα γλσξίδεη θαλείο πνπ ζθνπεύεη λα αζρνιεζεί κε ηε ιήςε θαη ζύλζεζε εηθόλσλ κε narrowband θίιηξα, είλαη όηη νη ρξόλνη ιήςεο αιιάδνπλ θαηά πνιύ. Γηα έλα απιό θαδξάξηζκα ηνπ ζέκαηνο κέζα ζην FOV ηνπ CCD απαηηείηαη πνιιέο θνξέο θαη δεθάιεπηε ιήςε. Η ζπκπεξηθνξά επίζεο ηεο θάκεξαο σο πξνο ην ζόξπβν αιιάδεη (ζπλήζσο πξνο ην ρεηξόηεξν). Η ρξήζε «ζηελώλ» θίιηξσλ αθνξά ζπλήζσο ζε πιαλεηηθά θαη λεθειώκαηα εθπνκπήο, θαζώο ζηόρνη όπσο γαιαμίεο, αλνηρηά θαη ζθαηξσηά ζκήλε εθπέκπνπλ ζε όιν ην θάζκα. Βέβαηα θαη ζε απηά ηα αληηθείκελα ππάξρνπλ πεξηπηώζεηο πνπ κία πξόζζεηε έθζεζε κε θίιηξν πδξνγόλνπ βνεζά ώζηε ζηελ ηειηθή 6

7 ζύλζεζε λα αλαδεηρζνύλ θαη λα ηνληζηνύλ θαιύηεξα θάπνηεο ηδηαίηεξεο πεξηνρέο ηνπ ζηόρνπ, όπσο γηα παξάδεηγκα ν εθξεθηηθόο ππξήλαο ηνπ γαιαμία Μ82 ή ηα λεθειώκαηα ηνπ Μ33 ή ηνπ Μ101. Υπάξρνπλ αξθεηά ζεη θίιηξσλ LRGB θαη narrowband ζηελ αγνξά ζε κηα κεγάιε γθάκα ηηκώλ. Τα πην γλσζηά θαη επξέσο ρξεζηκνπνηνύκελα είλαη απηά ηεο Baader, ηεο Astronomik θαη ηεο Astrodon. Κπθινθνξνύλ ζε θνξκά 1.25/2 ηληζώλ θαη ρσξίο πιαίζην ζηα 50 ρηιηνζηά (unmounted). Τν κέγεζνο θίιηξνπ πνπ ζα επηιέμεη θαλείο εμαξηάηαη από ην κέγεζνο αηζζεηήξα πνπ δηαζέηεη θαη ην εκβαδό ηνπ θώλνπ θσηόο πνπ παξάγεη ην ηειεζθόπην πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί. Τν θνξκά ηνπ θίιηξνπ πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί είλαη κηα ζεκαληηθή παξάκεηξνο πνπ πξέπεη λα ιεθζεί ζνβαξά ππόςε πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζεί ην θαηλόκελν ηνπ βηληεηαξίζκαηνο (δειαδή ε ζθίαζε ή αθόκα θαη επηθάιπςε κέξνπο ηνπ εκβαδνύ ηνπ αηζζεηήξα ηεο θάκεξαο από ηα θίιηξα). Σπλήζσο ηα θίιηξα 1.25 είλαη επαξθή γηα κηθξνύο αηζζεηήξεο κεγέζνπο κέρξη 2/3 αλεμάξηεηα κε ηη ηειεζθόπην ζα ρξεζηκνπνηήζνπκε. Σε θάζε πεξίπησζε ε επηινγή θίιηξσλ δύν ηληζώλ είλαη αζθαιήο επέλδπζε θαζώο νη CCD θάκεξεο είλαη ηερλνινγία πνπ εμειίζζεηαη κε γνξγνύο ξπζκνύο. Μηα αλαβάζκηζε αηζζεηήξα πνπ ζήκεξα κπνξεί λα θαίλεηαη νηθνλνκηθά αζύκθνξε, ζε έλα ή δύν ρξόληα κπνξεί λα είλαη πξνζηηή. Τροτοί υίλτρων Αμίδεη ηνλ θόπν λα θιείζνπκε κε κηα αλαθνξά γηα ηξνρνύο θίιηξσλ, ηνλ ηξόπν δειαδή κε ηνλ νπνίν ηα θίιηξα παξεκβάιινληαη κπξνζηά από ηνλ αηζζεηήξα ηεο θάκεξαο. Γελ είλαη ηίπνηα άιιν από έλα «θαξνπδέι» κε ππνδνρέο γη απηά ηα θίιηξα θαη αληίζηνηρα ζπεηξώκαηα, ην νπνίν ζπγθξαηείηαη ζε έλα πιαίζην θαη βηδώλεη κε θάπνην ηξόπν ζπλήζσο κε ζπεηξώκαηα ηύπνπ Τ κπξνζηά από ηνλ αηζζεηήξα. Η επηινγή ηνπ θαηάιιεινπ θίιηξνπ γίλεηαη είηε κε ην ρέξη είηε κε ειεθηξνληθό ηξόπν. Σηε δεύηεξε πεξίπησζε ππάξρεη ε δπλαηόηεηα πξνγξακκαηηζκνύ ιήςεσλ θαη ελαιιαγήο θίιηξσλ κε απηόκαην ηξόπν από ηνλ ππνινγηζηή πνπ νδεγεί θάκεξα θαη ηξνρό. Αλ θαη ζπλήζσο ηα LRGB θίιηξα είλαη νκνεζηηαθά ζπρλά απαηηνύληαη κηθξνδηνξζώζεηο ζηελ εζηίαζε θαηά ηε δηαδηθαζία αιιαγήο θίιηξνπ θαη ην πέξαζκα από κία αθνινπζία ιήςεσλ ζε κία άιιε. 7

8 Επίλογος Από πνιιέο απόςεηο ε εηζαγσγή θίιηξσλ ζηελ εξαζηηερληθή αζηξνλνκία ήηαλ έλα ζαύκα. Πιαηζίσζε θαη ζπκπιήξσζε ηελ επαλάζηαζε ηνπ CCD ζηνλ αζηξνθσηνγξάθεζε. Τν ζέκα «θίιηξα» είλαη ηεξάζηην θαη βέβαηα δελ εμαληιείηαη εδώ. Αλ απηό ην θείκελν ρξεζηκεύζεη σο εηζαγσγή θαη έλαπζκα γηα θάπνηνλ αξράξην πνπ κόιηο μεθηλά ηελ ελαζρόιεζή ηνπ κε απηή ηελ πηπρή ηνπ ρόκππ ηεο εξαζηηερληθήο αζηξνλνκίαο, ηόηε επιήξσζε ην ζθνπό ηνπ θαη κε ην παξαπάλσ. Γηα ηπρόλ ιάζε θαη ειιείςεηο πνπ ζίγνπξα ππάξρνπλ ή απιά γηα νπνηνδήπνηε ζρόιην ή επηζεκάλζεηο παξαθαιώ επηθνηλσλήζηε καδί κνπ κε ή πκ. Δπραξηζηώ, Ηιίαο Γαιάλεο. 8