ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ. Ευκαιρία για το περιβάλλον - Πρόκληση για την εκπαίδευση ΤΕΥΧΟΣ 18ο

Transcript

1 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Ευκαιρία για το περιβάλλον - Πρόκληση για την εκπαίδευση Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Αχαΐας ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ & ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΕΥΧΟΣ 18ο 1

2 ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Δ/ΝΣΗΣ Π.Ε. ΑΧΑΪΑΣ Γούναρη 217, Πάτρα τηλ.: , Fax: Υπεύθυνη έκδοσης: Πένη Σακοβέλη Εξώφυλλο: Ομαδικό έργο μαθητών/τριών 21ου Νηπιαγωγείου Πατρών 1ο Βραβείο στο Διαγωνισμό καλλιτεχνικής δημιουργίας γλυπτών από ανακυκλώσιμα υλικά στο πλαίσιο της δράσης Τίποτα δεν πάει χαμένο. copyright 2013 ISSN

3 Περιεχόμενα Από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στην Εκπαίδευση για την Αειφορία...04 Παρουσίαση για την ανακύκλωση από την Οικολογική Κίνηση Πάτρας Πρόγραμμα ΑΡΙΑΔΝΗ: «Αντιμετώπιση του εθισμού παιδιών στο διαδίκτυο και θεμάτων ασφαλούς χρήσης του» Το Λούνα Πάρκ της Ανακύκλωσης Σύγχρονη διάσταση των περιβαλλοντικών προβλημάτων...13 Δραστηριότητες και Δράσεις του Τμήματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Επισκέψεις Σχολείων στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Πληροφόρησης Παναχαϊκού όρους Προγράμματα Αποτελέσματα διαγωνισμού Βραβείο Αειφόρου Σχολείου ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ 56ο Δημοτικό Σχολείο Πατρών «Ανακύκλωση στο σχολείο - Αλλάζοντας συμπεριφορές για εξοικονόμηση ενέργειας» Νηπιαγωγείο Άρλας «Ανακύκλωση... Αναγέννηση» o Δημοτικό Σχολείο Πατρών «Τίποτα δεν πάει χαμένο» Νηπιαγωγείο Μιχοΐου «Χάρτινο το φεγγαράκι» ο Δημοτικό Σχολείο Πατρών «Κύκλους η ζωή μας κάνει» Μείωση - Επαναχρησιμοποίηση - Ανακύκλωση o Νηπιαγωγείο Πατρών «Ανακύκλωση» ΕΝΕΡΓΕΙΑ & ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ 6o Δημοτικό Σχολείο Πατρών «Νερό Ενέργεια Ανακύ-κλωση Αφήγηση» Δημοτικό Σχολείο Άνω Αλισσού «Η φύση είναι το σπίτι μας, η ενέργεια η ζωή μας» ο Δημοτικό Σχολείο Πατρών «Την ενέργεια αναζητώ - τον πλανήτη οφελώ» Δημοτικό Σχολείο Διακοπτού «Ήλιος, άνεμος, νερό περιβάλλον καθαρό. Εξοικονομώ ενέργεια - τον πλανήτη μου βοηθώ» Δημοτικό Σχολείο Ρίου «Οικολογικό αποτύπωμα» ο Δημοτικό Σχολείο Πατρών «Νερό Ενέργεια Ανακύκλωση Αφήγηση» ΝΕΡΟ 1ο Νηπιαγωγείο Κ. Αχαΐας «Νερό πηγή ζωής» ο Δημοτικό Σχολείο Πατρών «Το νερό στη ζωή μας» ο Δημοτικό Σχολείο Πατρών «Το νερό πηγή ζωής» ο Νηπιαγωγείο Πατρών «Πέφτει - πέφτει μια σταγόνα - σβήνει - σβήνει μια φωτιά» ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 7ο Δημοτικό Σχολείο Πατρών «Η χλωρίδα της χώρας μας» ο Νηπιαγωγείο Πατρών «Υπάρχει ζωή χωρίς το Δάσος;» Δημοτικό Σχολείο Κλειτορία «Το δάσος» ο Δημοτικό Σχολείο Πατρών «Ανάσες και ψίθυροι του δάσους» ο Δημοτικό Σχολείο Πατρών «Τα ζώα του τόπου μου» Νηπιαγωγείο Ματαράγκα - 23ο Νηπιαγωγείο Πατρών «Ο Παρεξηγημένος Λύκος» ο Δημοτικό Σχολείο Πατρών «Όλοι χωράμε σ αυτή τη γη, άνθρωποι, ζώα, όλοι μαζί...»...94 Δημοτικό Σχολείο Σαραβαλίου «Οικοσύστημα περιοχής - Ζώα αγροκτήματος» ο Νηπιαγωγείο Πατρών «Η ιστορία του ψωμιού» ο Νηπιαγωγείο Κάτω Αχαΐας «Ελιά - Λάδι - Ελλάδα» ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 22ο Δημοτικό Σχολείο Πατρών «Ευ κίνηση (με ασφάλεια) στη μετά κίνηση» ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 61ο Νηπιαγωγείο Πατρών «Καθημερινές ιστορίες πράσινων αποδράσεων» Πρότυπο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Παν/μίου Πατρών «Μικροί εξερευνητές του περιβάλλοντος» «Δέντρα που αγαπώ» o Νηπιαγωγείο Πατρών «Το λιμάνι της πόλης μου - Το λιμάνι μου» o Δημοτικό Σχολείο Πατρών «Εμάς μας νοιάζει!» (νερό, πράσινο, απορρίμματα)

4 Από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στην Εκπαίδευση για την Αειφορία ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, με τη διεθνώς αποδεκτή σκοπιά της, έχει ζωή μεγαλύτερη των τριάντα ετών. Η ανάπτυξή της αποτελεί ανταπόκριση της εκπαίδευσης στο γενικότερο ενδιαφέρον για το περιβάλλον που αναπτύχθηκε κατά τις δεκαετίες 60-70, ενδιαφέρον που συνδέεται με τη συνειδητοποίηση από το πλατύ κοινό των αποτελεσμάτων των επεμβάσεων του ανθρώπου στο περιβάλλον. Με πρωτοβουλίες ευαισθητοποιημένων εκπαιδευτικών και περιβαλλοντολόγων επιχειρήθηκε μια συνειδητή σύνδεση του περιβάλλοντος με την εκπαίδευση, με απώτερο σκοπό τη συμβολή της εκπαίδευσης στη βελτίωση και στην προστασία του περιβάλλοντος. Η φάση αυτή της Π.Ε. σίγουρα δεν είναι η αρχή της ούτε το τέλος της. Αντίθετα η ιστορία της καταδεικνύει ότι ακολουθεί μια εξελικτική πορεία, της οποίας οι ρίζες, τόσο από περιβαλλοντική όσο και από εκπαιδευτική σκοπιά, μπορεί να αναζητηθούν στο μακρινό παρελθόν. Η διεθνοποίησή της είναι συνακόλουθο του παγκόσμιου χαρακτήρα που έλαβε το περιβαλλοντικό ενδιαφέρον και η αναγκαιότητα της διεθνοποίησης διατυπώθηκε μέσα από διεθνείς διασκέψεις. Στην Διεθνή συνάντηση εργασίας με θέμα «Π.Ε. στα σχολικά προγράμματα που έγινε στη Νεβάδα των ΗΠΑ το 1970 υπό την αιγίδα της IUCN και της UNESCO δόθηκε ο παρακάτω ορισμός, που είναι και ο ποιο διαδεδομένος από όλους τους ορισμούς που έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί: «.. Π.Ε. είναι μια διαδικασία αναγνώρισης αξιών και διασαφήνισης εννοιών έτσι ώστε να αναπτυχθούν οι αναγκαίες δεξιότητες και στάσεις για την κατανόηση και εκτίμηση των σχέσεων ανάμεσα στον άνθρωπο, τον πολιτισμό του και το βιοφυσικό του περιβάλλον. Η Π.Ε. συνεπάγεται άσκηση στη λήψη αποφάσεων και στη διαμόρφωση από το ίδιο το άτομο ενός κώδικα συμπεριφοράς γύρω από θέματα που αφορούν την ποιότητα του περιβάλλοντος.» Έναυσμα όμως για την ανάπτυξη της παγκόσμιας κίνησης για την Π.Ε. αποτέλεσε η διεθνής διάσκεψη που πραγματοποιήθηκε το 1972 στη Στοκχόλμη υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών με θέμα «Το περιβάλλον του ανθρώπου». Η διάσκεψη αυτή υπήρξε ορόσημο όχι μόνο για αναγνώρισε την αξία της Π.Ε., αλλά γιατί εδραίωσε την αντίληψη της παγκόσμιας διάστασης των περιβαλλοντικών προβλημάτων, των θεμάτων ανάπτυξης και της σφαιρικής αντιμετώπισης της περιβαλλοντικής κατάστασης. (Unesco, 1972) Σταθμός όμως για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση αποτέλεσε η Διάσκεψη του Βελιγραδίου το Η διακήρυξη της διάσκεψης, γνωστή ως «Χάρτα του Βελιγραδίου» διαμόρφωσε τη φιλοσοφία, τους στόχους και τις καθοδηγητικές αρχές της Π.Ε. και την ανέδειξε σαν μια εκπαιδευτική πορεία με ηθικές, οικονομικές και πολιτικές διαστάσεις. «Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση είναι μια διαδικασία διαμόρφωσης ενός παγκόσμιου πληθυσμού, που να είναι ενήμερος και να ενδιαφέρεται για το περιβάλλον και τα προβλήματά του και να έχει τη γνώση, τις δεξιότητες, τις στάσεις και τη διάθεση να εργάζεται ατομικά και συλλογικά, για την επίλυση τρεχόντων περιβαλλοντικών προβλημάτων και πρόληψη νέων.» (Unesco, 1976) Η διακήρυξη της Τιφλίδας το 1977 υιοθετεί μια διευρυμένη έννοια του περιβάλλοντος καθώς αυτό περιλαμβάνει εκτός από το φυσικό και το όλο πολιτικό, πολιτιστικό, κοινωνικό, διανοητικό περιβάλλον του ανθρώπου. Θεωρώντας συνολικά τα επιτεύγματα όλων αυτών των διασκέψεων μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι επιτεύχθηκε συναίνεση σε διεθνές επίπεδο ως προς τους στόχους, τη φιλοσοφία και τις καθοδηγητικές αρχές της Π.Ε. ώστε αυτή να αποκτήσει τη δική της ταυτότητα και το δικό της λόγο. Στη δεκαετία του 80, σύμφωνα με τις προτάσεις του Βελιγραδίου και της Τιφλίδας η Π.Ε. αποκτά σταδιακά τα χαρακτηριστικά μιας σφαιρικής, ολιστικής και διεπιστημονικής εκπαίδευσης. Η έμφαση μετατίθεται από τη γνώση σε ικανότητες, αξίες και στάσεις, σε μεθοδολογικές προσεγγίσεις επίλυσης προβλήματος και λήψης απόφασης, σε δράσεις αλλά και σε ηθικές διαστάσεις.η δεκαετία του 80 υπήρξε εξαιρετικά σημαντική για την εδραίωση της Π.Ε. στο σχολείο και στη συνείδηση του εκπαιδευτικού κόσμου. (Φλογαΐτη, 2006) Αν η περίοδος του 70 μπορεί να χαρακτηρισθεί ως η περίοδος της ανίχνευσης και της συναίνεσης για την Π.Ε. έτσι όπως διατυπώνεται στα Διεθνή κείμενα, η δεκαετία του 80 είναι αυτή της ανάπτυξης και της εδραίωσης. Είναι όμως επίσης η περίοδος της αμφισβήτησης, της πολυφωνίας και του πλουραλι- 4

5 Από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στην Εκπαίδευση για την Αειφορία σμού των απόψεων οι οποίες κυοφορήθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας για να εκφραστούν έντονα στη δεκαετία του 90. Παρά τη συναίνεση όσον αφορά τις αρχές, τους στόχους, το εννοιολογικό και μεθοδολογικό πλαίσιο της Π.Ε., όπως αυτά διαμορφώθηκαν στη Τιφλίδα, στην πράξη διαμορφώθηκε ένα διαφορετικό σκηνικό. Εμφανίστηκαν διαφορετικές προσεγγίσεις και ιδεολογικές κατευθύνσεις και δόθηκε έμφαση σε διαφορετικές διαστάσεις και προσανατολισμούς της Π.Ε. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΙΑΣ Στη δεκαετία του 90 και κυρίως με το γύρισμα του αιώνα η έννοια που προσδιορίζει την Π.Ε. είναι η αειφορία. Η αειφορία προβάλλει ως μια έννοια γενικότερη αυτής του περιβάλλοντος, γιατί ενσωματώνει ταυτόχρονα το περιβάλλον, την κοινωνία, την οικονομία και την πολιτική. Επιπλέον συνοψίζει σε μια λέξη όλες τις προσδοκίες και τα οράματα, αλλά και τη δυσβάσταχτη πορεία προς δομικές αλλαγές της κοινωνίας με στόχο την οικολογική βιωσιμότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη. Ο όρος αειφόρος ανάπτυξη, όπως μεταφράζεται στα ελληνικά ο όρος sustainable development χρησιμοποιείται σε ευρεία κλίμακα από τη δεκαετία του 80. Ο πιο γνωστός και χρησιμοποιούμενος ορισμός είναι εκείνος που διατυπώθηκε στην έκθεση που συνέταξε και δημοσίευσε η Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (World Commission on Environment and Development (WCED), με τίτλο «Το κοινό μας μέλλον», γνωστή ως έκθεση Brutland.. «Η ανάπτυξη είναι αειφόρος όταν ικανοποιεί τις σύγχρονες ανάγκες χωρίς να μειώνει τις δυνατότητες των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες» (WCED, 1987). Επίσης ευρύτατα αποδεκτός ορισμός είναι αυτός που διατυπώθηκε από τους φορείς IUCN, UNEP και WWF. «Η ανάπτυξη είναι αειφόρος όταν βελτιώνει την ποιότητα ζωής στο πλαίσιο των ορίων που θέτει η φέρουσα ικανότητα των οικοσυστημάτων που στηρίζουν τη ζωή» (IUCN, UNEP και WWF, 1991). Οι δυο αυτοί ορισμοί δρουν συμπληρωματικά. Ο πρώτος θέτει το θέμα της διαγενεαλογικής αλληλεγγύης και υπευθυνότητας και ο δεύτερος την περιβαλλοντική διάσταση. Πέρα από τις συζητήσεις και τις αντιπαραθέσεις που συνεχίζονται στο χώρο της επιστήμης, της διανόησης και της κοινωνίας σε σχέση με την αειφόρο ανάπτυξη έχει διαμορφωθεί μια επίσημη εκδοχή στις διεθνείς συσκέψεις σύμφωνα με την οποία η οικονομία, το περιβάλλον και η κοινωνία είναι οι τρεις πυλώνες που στηρίζουν ισότιμα την αειφόρο ανάπτυξη σε διεθνές, περιφερειακό, εθνικό, τοπικό και οικιακό επίπεδο. Η οικονομία, η κοινωνία και το περιβάλλον αποτελούν τρία συστήματα αλληλοεξαρτώμενα, η καλή λειτουργία των οποίων αποτελεί την αναγκαία συνθήκη για την επίτευξη της αειφορίας. Τα τρία αυτά συστήματα αποτελούν τις τρεις διαστάσεις της αειφόρου ανάπτυξης, τις οποίες συμπληρώνει μια τέταρτη διάσταση εξίσου σημαντική, εκείνη των θεσμών. Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης επιδέχεται πολλές ερμηνείες τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Σίγουρα η αειφόρος ανάπτυξη δεν είναι εύκολη υπόθεση, αλλά φαίνεται ότι είναι μονόδρομος. Είναι αλήθεια πως η αειφορία είναι μια όμορφη λέξη, ιδίως στα ελληνικά, και μια έννοια που σε ένα πρώτο επίπεδο ανάλυσης είναι ελκυστική, δίνει προοπτική, ανοίγει δρόμους και προσλαμβάνεται ως κάτι καλό, ευγενές, θετικό, δελεαστικό, άξιο να επιτευχθεί. (Φλογαΐτη, 2006). Τελικά η αειφορία είναι μια λέξη που κρύβει περισσότερα από όσα φανερώνει, εγείρει πολύ περισσότερα ερωτήματα από όσα μπορεί να απαντήσει, αφού κρυμμένες κάτω από τον όρο είναι παραδοχές για οικονομική ανάπτυξη, για τεχνολογία, για δημοκρατία, για συμμετοχή του κοινού και για ανθρώπινες αξίες. 5

6 Από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στην Εκπαίδευση για την Αειφορία Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΙΑ Για την επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης μεταξύ των άλλων θεωρήθηκε αναγκαία και η συμβολή της εκπαίδευσης. Στην έκθεση Brutland τονίζεται η ανάγκη να συμβάλει η τυπική, όσο και η άτυπη εκπαίδευση, στην προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης. «Η αειφόρος ανάπτυξη, ως στόχος, δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσω τεχνολογικών επιτευγμάτων, επιστημονικών ερευνών ή κυβερνητικών υποδείξεων. Είναι ένας στόχος που απαιτεί συναίνεση όλης της κοινωνίας, και η συναίνεση αυτή μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της εκπαίδευσης». (UNCSD 2002, Education for sustainability). Η Εκπαίδευση για την αειφορία βασίζεται σε αρχές και ιδέες που αποτελούν τη βάση της αειφορίας όπως ισότητα μεταξύ των γενεών, ισότητα των φύλων, κοινωνική ανοχή, καταπολέμηση της φτώχειας, προστασία και αποκατάσταση του περιβάλλοντος, διατήρηση φυσικών πόρων,δικαιοσύνη και ειρήνη. Η συνδιάσκεψη του Ρίο κατέγραψε 27 αρχές της αειφορίας που μπορούν να βοηθήσουν τις κοινωνίες και την εκπαίδευση να προσδιορίσουν τη γνώση, τις δεξιότητες, τις αρχές και τις αξίες πάνω στις οποίες θα βασισθεί η Εκπαίδευση για την αειφορία ή θα επαναπροσδιοριστεί η υπάρχουσα εκπαίδευση στην κατεύθυνση της αειφορίας. Η Εκπαίδευση για την αειφορία αναπτύσσει τη γνώση, τις δεξιότητες, τις αρχές και τις αξίες που θα ενθαρρύνουν τα άτομα να αποκτήσουν την υπευθυνότητα για τη δημιουργία ενός αειφόρου μέλλοντος και τα χαρακτηριστικά της είναι η ολιστικότητα, η διεπιστημονικότητα και η διαθεματικότητα, η κριτική σκέψη, ο προσανατολισμός στις αξίες και ο τοπικός χαρακτήρας. Στην Εκπαίδευση για την αειφορία δεν ενδιαφέρει η κατανόηση συγκεκριμένου σώματος γνώσης, ενδιαφέρει η δόμηση ενός ευρύτερου εννοιολογικού οικοδομήματος που εμπεριέχει πέραν της γνώσης, αξίες, στάσεις και συμπεριφορές, σκέψεις και συναισθήματα. (Παπαδημητρίου, 2005) H Εκπαίδευση για την αειφορία είναι η εκπαίδευση για τις αξίες επικεντρωμένη στο σεβασμό: σεβασμό για τους άλλους, συμπεριλαμβανομένων των σημερινών και μελλοντικών γενιών, σεβασμό για τη διαφορετικότητα και την ποικιλομορφία, σεβασμό για το περιβάλλον και τους πόρους του πλανήτη που κατοικούμε. Η εκπαίδευση για την αειφορία: Εξετάζει τα ζητήματα που συνδέονται με τις αλληλεπιδράσεις και τις αλληλεξαρτήσεις του τρίπτυχου «άνθρωπος- κοινωνία - φύση». Μετατοπίζει το κέντρο βάρους από τη φύση στην κοινωνία, από οικολογικές προσεγγίσεις σε κοινωνικο- πολιτικές, από προσωπικές διεκδικήσεις σε συλλογικές, από ποσοτικές αντιλήψεις σε ποιοτικές (Φλογαΐτη, 2006). Ενδιαφέρεται να διερευνήσει τους τρόπους με τους οποίους η ποιότητα ζωής, οι δημοκρατικές διαδικασίες και η κοινωνική δικαιοσύνη δομούνται, κατακτώνται και διατηρούνται σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα. Συγκροτεί ένα ποικίλο πεδίο στο οποίο δύσκολα αποδίδεται ένας συγκεκριμένος και ακριβής ορισμός. Πρόκειται για τη μετεξέλιξη ή τη νέα γενιά της περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και προκύπτει από τη σύνθεση της Π.Ε. με την έννοια και τις προτάσεις της αειφορίας. 6

7 Από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στην Εκπαίδευση για την Αειφορία ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Τα κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της UNESCO για τις σύγχρονες κατευθύνσεις της εκπαίδευσης, αναφέρονται στον κρίσιμο ρόλο της στην διαμόρφωση της έννοιας και του περιεχομένου της Αειφόρου Ανάπτυξης (η διευρυμένη έννοια του περιβάλλοντος που πέρα από το αναντικατάστατο οικολογικό απόθεμα, σε μία συνολική θεώρηση οποιουδήποτε θέματος, περιλαμβάνει και το κοινωνικό, οικονομικό και πολιτιστικό απόθεμα). Σύμφωνα με την UNESCO, τα έτη έχουν οριστεί ως η «Δεκαετία της εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη». Αναλυτικά τα έτη είναι αφιερωμένα: 2006 Νερό - γαλάζιος πλανήτης 2007 Καταναλωτισμός και περιβάλλον 2008 Δάσος - πράσινος πλανήτης 2009 Γεωργία - διατροφή και ποιότητα ζωής 2010 Ενέργεια - ανανεώσιμες πηγές και τοπικές κοινωνίες 2011 Εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα 2012 Περιβάλλον και παραγωγικές διαδικασίες 2013 Ανθρωπογενές περιβάλλον και αειφόρος διαχείριση 2014 Ενεργοί πολίτες Σύμφωνα και με τη /Γ7/ «Το πλαίσιο Αναφοράς της εκπαίδευσης για τη Αειφορία και οι Σχολικές δραστηριότητες», το σχολικό έτος είναι αφιερωμένο στο «Ανθρωπογενές περιβάλλον και την αειφόρο διαχείριση του». Στο πλαίσιο αυτό η διευρυμένη έννοια του περιβάλλοντος, ως φυσικής δεξαμενής αλλά και πεδίου κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας (πόλεις, κτήρια, μουσεία, πάρκα, οργανωμένοι χώροι άθλησης και τέχνης, κοινωνικές ομάδες κλπ), λειτουργεί ως αλληλένδετο πεδίο μελέτης και δράσεων. Σηματοδοτείται έτσι ένα νέο όραμα και μία διαφορετική εκπαιδευτική προσέγγιση που θα επιτρέψει στους μαθητές και τις μαθήτριες να κατανοήσουν καλύτερα τον κόσμο μέσα στον οποίο ζουν, να αντιληφθούν τη διασύνδεση των προβλημάτων και τελικά να καταστούν ικανοί να αντιμετωπίσουν την πολυπλοκότητα της πραγματικότητας. Παπαϊωάννου Ιωάννα Γεωλόγος - MSc στις Περιβαλλοντικές Επιστήμες Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Αχαΐας ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ IUCN, UNEP και WWF, (1991) Caring for the Earth: A Strategy for sustainable living. Gland, Switzerland: IUCN, UNEP και WWF UNCSD, (2002), Education for sustainability World Summit on Sustainable Development, Johanesburg. Unesco (1972). The International Workshop on Environmental Education (Stochholm, 1972) Final report. Unesco (1976). The Belgrade Charter WCED, (1987) Our common future Oxford: Oxford University Press. Παπαδημητρίου Β. (1998) «Περιβαλλοντική εκπαίδευση και σχολείο» Εκδ.. Δαρδανός, Αθήνα Φλογαΐτη Ε. (1998) «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση» Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, Φλογαΐτη Ε. (2006) «Εκπαίδευση για το περιβάλλον και την αειφορία» Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 7

8 Παρουσίαση για την ανακύκλωση από την Οικολογική Κίνηση Πάτρας Το ηλιόλουστο και ζεστό πρωινό της Παρασκευής, 19 Απριλίου μας βρήκε στο δημοτικό και νηπιαγωγείο Δεμένικων. Εκεί μας περίμεναν οι γλυκύτατες δασκάλες κ. Βάσω Κατσιδήμα και κ. Βάνα Κωστοπούλου. Γύρω στις εξήντα φατσούλες ηλικιών μεταξύ πέντε και 7 μας υποδέχτηκαν με πολύ ενδιαφέρον και περιέργεια για να ακούσουν και να μάθουν σχετικά με την ανακύκλωση. Γύρω στις 9 λοιπόν ξεκίνησε η παρουσίαση που αφορούσε στους τρόπους διαχείρησης αποριμμάτων με στόχο τη ενημέρωση για την ανακύκλωση και την κομποστοποίηση. Μιλήσαμε για τη λειτουργία ενός ΧΥΤΑ, τη διαδικασία της κάυσης και τα μειονεκτήματα αυτών των μεθόδων διαχείρησης σκουπιδιών. Οι μπόμπιρες όχι μόνο δεν βαρέθηκαν αλλά είχαν και σωρό από ερωτήσεις και καταγγελίες «κακών» πολιτών που πετάνε τα σκουπίδια τους στο δρόμο. Ηταν μια ιδιαίτερη εμπειρία η επαφή μου με αυτά τα παιδιά και ελπίζω στη συνέχιση της συνεργασίας μας με τα σχολεία της Αχαΐας, έτσι ώστε να συμβάλλουμε κι εμείς κατά το δυνατόν στη διαμόρφωση των αυριανών ευαίσθητων περιβαλλοντικά πολιτών. Ξεχωριστό δώρο στο τέλος ήταν μια απρόσμενη αγκαλιά!! Άιρις Γεωργαντά 8

9 Πρόγραμμα ΑΡΙΑΔΝΗ: «Αντιμετώπιση του εθισμού παιδιών στο διαδίκτυο και θεμάτων ασφαλούς χρήσης του» Στα πλαίσια του Προγράμματος ΑΡΙΑΔΝΗ που αφορά στην «Αντιμετώπιση του εθισμού παιδιών στο διαδίκτυο και θεμάτων ασφαλούς χρήσης του» και για το οποίο έχει υπογραφεί Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ ΥΠΔΒΜΘ και της μονάδας εφηβικής υγείας της Β Παιδιατρικής Κλινικής του Παν/μιου Αθηνών, υλοποιήθηκαν σε σχολείο αρχικές και ανατροφοδοτικές εκπαιδευτικές επιμορφωτικές συναντήσεις για τα τμήματα E και Στ Δημοτικού. Τα τμήματα αυτά συμμετείχαν κατά τα σχ. έτη στο συγκεκριμένο πρόγραμμα. Στόχος ήταν η ανατροφοδότηση και η συνέχιση της ευαισθητοποίησης των μαθητών σε αυτά τα ζητήματα Η εφαρμογή έγινε από τους κ.κ.: Κοντονή Κανέλλα, Περικλέους Ελένη και Θεοδωρόπουλο Δημήτρη, κοινωνικούς λειτουργούς, ειδικά επιμορφωμένους για το σκοπό αυτό. Η συνεργασία των Δ/ντών των σχολείων αφενός και αφετέρου των ιδίων των εκπαιδευτικών τόσο των τάξεων στις οποίες έγινε η ενημέρωση όσο και των εκπαιδευτικών των τάξεων και των εκπαιδευτικών πληροφορικής (όπου υπάρχουν), ήταν πολύ σημαντική. Στα σχολεία που συμμετείχαν στάλθηκε και ηλεκτρονικά έντυπο υλικό του προγράμματος. Η υλοποίηση του προγράμματος στα Δημοτικά Σχολεία του Αχαΐας έγινε με την συνεργασία και υποστήριξη του Τμήματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Στο τέλος του σχολικού έτους, την Παρασκευή 7 Ιουνίου 2013 έγινε τελική παρουσίαση όλου του προγράμματος με θέμα: «Μικροί καπεταναίοι με ασφάλεια, στου Διαδικτύου τ ακρογιάλια» που θα πραγματοποιηθεί στην αίθουσα του Μεγάρου Λόγου & Τέχνης (Πλατεία Γεωργίου). Η εκδήλωσης αφορούσε τον απολογισμό της ενημερωτικής δράσης της Εθελοντικής Ομάδας «Κοινωνικών Λειτουργών Εν τάξη» σε δημοτικά σχολεία του Δήμου Πατρέων με θέμα, την «ενημέρωση των μαθητών για την ασφαλή πλοήγηση στο Διαδίκτυο». Στην είσοδο του Μεγάρου υπήρχε έκθεση αφισών, με τις διαδικτυακές ιστορίες που επιμελήθηκαν οι μικροί μας φίλοι απ όλα τα σχολεία που πήραν μέρος στη δράση. Στο τέλος της εκδήλωσης βραβεύτηκαν τρία σχολεία με τις καλύτερες αφίσες. Συντονίστρια της εκδήλωσης ήταν η κα Κοντονή Κα- νέλλα, Κοινωνική Λειτουργός - Υπεύθυνη στο Γραφείο Υποστήριξης του Πολίτη στο Νοσοκομείο Αγ. Ανδρέας & μέλος της ομάδας των Κοινωνικών Λειτουργών Εν τάξη. Ομιλητές θα ήταν: η κα Σακοβέλη Πηνελόπη, Υπεύθυνη τμήματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Δ/ νσης Π.Ε. Ν. Αχαΐας, η κα Περικλέους Ελένη Κοινωνική Λειτουργός στην ΜΚΟ ΕΚΠΟΣΠΟ ΝΟΣΤΟΣ, ο κος Μέντης Μανόλης Κοινωνικός Λειτουργός στο ΠΓΝΠ «Παναγιά η Βοήθεια» Υποψήφιος Διδάκτορας στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστήμιου Θεσσαλίας και ο κος Κορμάς Γεώργιος Επιστημονικός Συνεργάτης Μονάδας Εφηβικής Υγείας Β Παιδιατρικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών και υπεύθυνος του προγράμματος «ΑΡΙΑΔΝΗ». Η Εκδήλωση διοργανώθηκε από την Εθελοντική Ομάδα «Κοινωνικοί Λειτουργοί Εν τάξη» το νοσοκομείο «Άγιος Ανδρέας» και το τμήμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Α/βάθμιας Εκπαίδευσης Αχαΐας σε συνεργασία με το Πρόγραμμα «ΑΡΙΑΔΝΗ» που αφορά την κατάρτιση επαγγελματιών για την αποφυγή του εθισμού από το Διαδίκτυο των παιδιών & εφήβων. 9

10 Πρόγραμμα ΑΡΙΑΔΝΗ: «Αντιμετώπιση του εθισμού παιδιών στο διαδίκτυο και θεμάτων ασφαλούς χρήσης του» Κατάσταση Σχολείων για συμμετοχή στο πρόγραμμα ΑΡΙΑΔΝΗ Α/Α ΣΧΟΛΕΙΟ Δ/ΝΤΗΣ-ΕΠΙΚΟΙΝ ΤΑΞΗ ΑΡ. ΜΑΘ. ΣΥΝOΛΟ ΜΑΘΗΤ 1. 56ο Πατρών ΣΤΑΥΡΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΑΣΤ. E, ΣΤ ο Πατρών ΖΑΦΕΙΡΑΚΗΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ Ε1, ΣΤ1, ΣΤ Ελ. Αναγέννηση ΑΡΧΟΝΤΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ Ε, ΣΤ ο Πατρών ΚΟΤΖΑΜΑΝΙΔΗ ΝΙΚΟΛΙΤΣΑ Ε, ΣΤ ο Πατρών ΛΑΜΑΡΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ Ε1, Ε2, ΣΤ ο Πατρών (ΕΑΕΠ) ΤΣΕΡΕΓΚΟΥΝΗ ΑΝΔΡΙΑΝΗ Ε1, Ε2, ΣΤ1, ΣΤ ο Πατρών ΚΟΥΓΙΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ Ε1, ΣΤ ο Πατρών ΛΕΚΚΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ Ε, ΣΤ ο Πατρών ΒΟΓΚΑ ΜΑΡΙΑ Ε1, Ε2, ΣΤ ο Πατρών ΤΣΙΛΙΓΚΙΡΙΑΝ ΕΡΜΙΟΝΗ Ε1, Ε2, ΣΤ1, ΣΤ ο ΟβρυάςΣ ΣΠΑΝΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Ε, ΣΤ ο Πατρών ΓΟΥΤΣΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Ε1, Ε2, ΣΤ Α. Αλισσός ΦΡΑΝΤΖΗ ΠΗΝΕΛΟΠΗ Ε, ΣΤ ο Πατρών ΝΤΑΓΙΟΥΚΛΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ Ε, ΣΤ ΣΥΝΟΛΟ

11 Το Λούνα Πάρκ της Ανακύκλωσης Tην Πέμπτη 16/5/2013 στα Ψηλά Αλώνια θα λειτουργήσει ένας χώρος βιωματικής μάθησης μέσα από παιχνίδι που φέρει τον τίτλο: «Το Λούνα Πάρκ της Ανακύκλωσης». Η δράση συνδιοργανώνεται από τον Δήμο Πατρέων (Αντιδημαρχία Καθαριότητας και το Τμήμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Α/θμιας Αχαΐας. Απευθύνεται σε μαθητές και μαθήτριες των τμημάτων των τάξεων που υλοποιούν Περιβαλλοντικό πρόγραμμα στον άξονα της Διαχείρισης των απορριμμάτων. Θα συμμετέχουν κατά προτεραιότητα και με φθίνουσα σειρά οι τάξεις Στ, Ε, Δ, Γ, Β μέχρι της συμπλήρωσης του αριθμού 400. Η Α δημοτικού και τα Νηπιαγωγεία σε αυτή την φάση δεν θα συμμετέχουν. Σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους οι μαθητές/τριες θα έχουν την ευκαιρία μέσα από βιωματικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες να ευαισθητοποιηθούν για θέματα ανακύκλωσης. Η δράση θα διαρκέσει από τις 9:00-13:00 και στο χώρο κάθε φορά θα δραστηριοποιούνται 100 περίπου μαθητές για 1 ώρα. Η κάθε ομάδα θα προσέρχεται λίγο πριν από την ώρα έναρξης του δικού της προγράμματος και μετά από την λήξη του προγράμματός της θα αποχωρεί για το σχολείο της. Με αυτόν τον προγραμματισμό θα συμμετέχουν συνολικά 400 περίπου μαθητές. Ο Δήμος Πατρέων θα υποστηρίξει την μεταφορά των μαθητών από και προς τα Ψηλά Αλώνια βάσει του προγράμματος που θα σχεδιάσει το Τμήμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. 11

12 Το Λούνα Πάρκ της Ανακύκλωσης Πίνακας δρομολογίων Δ. Σχολείων Πατρών για το Λούνα Παρκ Ανακύκλωσης Α/Α ΔΡΟΜΟ- ΛΟΓΙΩΝ Δ. ΣΧ ΠΑΤΡΩΝ ΟΝ. Δ/ΝΤΗ ΣΥΝΟΔΟΣ ΕΚΠ/ΚΟΣ ΑΡ. ΜΑΘ 1ο 2ο Δημ. Οβρυάς Σπανός Βασίλειος Κορφιάτη Ευτυχία 14 1ο 25ο Πατρών Καρέτσου Παναγιώτα Μανωλόπουλος Πέτρος Βραχόπουλος Βασίλειος 2ο 47ο Πατρών Γαλανόπουλος Ανδρέας Νικολάου Πλουμιστή Λαμπροπούλου Γεωργία ο 12ο Πατρών Ανδρέας Τσαλίκης Καλλιόπη Παναγιώτου 12 2ο 15ο Πατρών Τσιλιγκιριάν Ερμιόνη Σωτηρίου Κατερίνα 18 3ο 51ο Πατρών Παπαδόπουλος Χρύσανθος Κυρολιβανος Λάμπρος Κωστοπούλου Βάνα Κανελλοπούλου Μαρία 4ο 46ο Πατρών Ζαφειράκης Κων/νος Μουχτούρη Σπυριδούλα Λέφα Ανδρονίκη 50ς 41 ΠΕΡΠΑ- ΤΩΝΤΑΣ 5ο, 6ο 10ο Πατρών Λαμπρόπουλος Ηλίας Αντωνοπούλου Ευαγγελία 27 22ο Πατρών Χρυσανθόπουλος Φώτιος Κουτροπούλου Αγγελική Κυπραίου Μαρία Αναγνωπούλου Γεωργία Σκεπετάρη Ελένη 84 7ο 23ο Πατρών Μιχαλακόπουλος Γεώργιος Παπαζώη Θεοδώρα 17 7ο 64ο Πατρών Βεγιάννης Νικόλαος Δημοπούλου Παρασκευή 32 8ο 56ο Πατρών Σταυρογιαννόπουλος Αναστάσιος Λυριστής Μηνάς 16 8ο 26ο Πατρών Αντωνοπούλου Πατρούλα Στράτη Βασιλική 20 8ο 11ο Πολυδώρου Μαρία Παπασωτηροπούλου Κων/να 18 9ο 35ο Κομποχολης Ευάγγελος Μπρουσινου Πηνελόπη Καμπέρου Αικατερίνη 38 12

13 Σύγχρονη διάσταση των περιβαλλοντικών προβλημάτων Ελένη Συρράκου, Δρ. Επιστημών Περιβάλλοντος - Φυσικός Η κρίση του σύγχρονου κόσμου, που τόσο δραματικά πλήττει τη χώρα μας τα τελευταία χρόνια, δεν είναι μόνο κρίση οικονομική και κοινωνική, αλλά και κρίση περιβαλλοντική. Γι αυτό η αναζήτηση λύσεων πρέπει να λαμβάνει υπόψη και τη τρίτη αυτή διάσταση, προκειμένου να μπορέσουμε να στραφούμε σε μια αειφόρο/βιώσιμη ανάπτυξη. Δυστυχώς, τα φαινόμενα υπερκαταναλωτισμού και διασπάθισης που καταγράφονται στην οικονομική και κοινωνική μας ζωή επικράτησαν και στον τομέα διαχείρισης του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων. Η πλημμελής εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και των περιβαλλοντικών ελέγχων ενέτεινε τα περιβαλλοντικά προβλήματα, τα οποία έχουν άμεσες επιπτώσεις και στην υγεία και στην ποιότητα ζωής μας. Η διατήρηση και προστασία της καλής οικολογικής κατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος, των υδάτινων πόρων, του αστικού περιβάλλοντος, της ποιότητας των τροφίμων, αναδεικνύονται σε ζωτικές παραμέτρους για τις κοινωνίες μας. Συνεπώς, η αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής κρίσης αποτελεί μέρος του προβλήματος που αντιμετωπίζουμε σήμερα, ενώ ταυτόχρονα είναι και μέρος της λύσης του, ως μια πραγματική διέξοδος για το μέλλον. Ωστόσο, για την αντιμετώπιση και των τριών διαστάσεων της κρίσης που αναφέραμε, απαιτείται αλλαγή του τρόπου αντίληψης και διαχείρισης, αλλαγή καταναλωτικής συμπεριφοράς, κριτική και ενεργή στάση των πολιτών και αναδιαμόρφωση του εργασιακού τομέα, τόσο ως προς τις παραγωγικές διαδικασίες, όσο και στη διαχείριση των πόρων και των αποβλήτων. Συνεπώς, απαιτείται μια συνολική και άμεση αλλαγή της στάσης ζωής του ανθρώπου και σε αυτό καθοριστικό ρόλο έχει η εκπαίδευση. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση καλείται να συμβάλλει στην κατεύθυνση αυτή: στην εκπαιδευτική διαδικασία, με την ολιστική της φιλοσοφία στην προσέγγιση των ζητημάτων και την ενίσχυση κριτικής σκέψης και της συμμετοχικότητας, που καλλιεργεί στη σύγχρονη και επικαιροποιημένη γνώση για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων, στην ανάπτυξη βιώσιμων δραστηριοτήτων, τη μείωση της αλόγιστης κατανάλωσης αγαθών, ενέργειας, και φυσικών πόρων, στην απαιτούμενη οργάνωση και αυτονομία των τοπικών κοινωνιών, στην ανάδειξη των συγκριτικών πλεονεκτημάτων κάθε τόπου ως ευκαιρίες ανάπτυξης και νέου επαγγελματικού προσανατολισμού και καινοτομίας (πρωτογενής τομέας, ήπια τουριστική ανάπτυξη, εναλλακτικές πηγές ενέργειας κλπ.), των απαιτήσεων για ένα βιώσιμο αστικό περιβάλλον (υγιή κτίρια χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης, εναλλακτικές μετακινήσεις, αστικό πράσινο, διαχείριση απορριμμάτων και υγρών αποβλήτων κλπ.) στην πολιτική αγωγή, για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των πολιτών για την προστασία του περιβάλλοντος, για το περιβαλλοντικό δίκαιο όπως έχει εξελιχθεί και διαφοροποιηθεί σήμερα (για την προστασία του περιβάλλοντος, τη διαχείριση των αποβλήτων, τη διαχείριση των υδάτινων πόρων, τις ποινικές ευθύνες για τις βλάβες στο περιβάλλλον κλπ.) Σήμερα, που η κάθε οικογένεια δοκιμάζεται και οι μαθητές μπορεί να στερούνται στοιχειώδη αγαθά, η αρχή της επαναχρησιμοποίησης των αντικειμένων και της αξιοποίησης όλων των τροφίμων και φαγητών (που ιεραρχικά ισχύουν πλέον στη διαχείριση των αποβλήτων) γίνεται πρακτικό μέσο για την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης. Μέσω της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, η οποία στοχεύει στην κοινωνικοποίηση του σχολείου, όλα τα παραπάνω μπορούν να έχουν πολλαπλασιαστικό χαρακτήρα και δύναμη για τις τοπικές κοινωνίες. 13

14 Δραστηριότητες και Δράσεις του Τμήματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Δίκτυα Θεματικό δίκτυο Εμβέλεια δικτύου (τοπικό, περιφερειακό, εθνικό κτλ.) Συντονιστής (ναι - όχι) Μέλος Συντονιστικής Επιτροπής (ναι - όχι) Συμμετοχή Σχολείων (αριθμός) ΚΠΕ Ζακύνθου: Το σεισμικό τόξο που μας ενώνει Εθνικό Όχι Ναι 1 ΚΠΕ Κρεστένων: Τοπικά προϊόντα σε μια κοινωνία Αειφορίας Εθνικό Όχι Ναι - ΚΠΕ Μεσολογγίου Θέρμου: Αλικολογίες Εθνικό Όχι Ναι - Ελληνική εταιρεία προστασίας της φύσης και της πολιτιστικής κληρονομιάς: Αειφόρα σχολεία Εθνικό Όχι Όχι 2 Διοργάνωση ή Συνδιοργάνωση Σεμιναρίων Τίτλος Τόπος Ημερομηνία Αριθμός Ωρών (εκτός διδακτικού ωραρίου) Αριθμός συμμετεχόντων εκπαιδευτικών Καινοτόμο Σεμινάριο με θέμα: «Σύγχρονες προσεγγίσεις και εφαρμογές της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης» σε συνεργασία με το Τμήμα Π.Ε. Β/θμιας (αρ. πρωτ. 237/ /Δ/νση Α/θμιας Εκπ/σης Αχαΐας) Πάτρα &

15 Διοργάνωση ή Συνδιοργάνωση Σεμιναρίων Δραστηριότητες και Δράσεις του Τμήματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Τίτλος Τόπος Ημερομηνία Αριθμός Ωρών (εκτός διδακτικού ωραρίου) Αριθμός συμμετεχόντων εκπαιδευτικών Σεμινάριο Εισαγωγικής Επιμόρφωσης σε συνεργασία με το ΚΠΕ Κρεστένων με θέμα: «Εισαγωγή στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: Θεωρητικό και Μεθοδολογικό πλαίσιο Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης» (αρ. πρωτ. Φ.3/367/ / ΚΠΕ Κρεστένων) ΚΠΕ Κρεστένων Βιωματικό Σεμινάριο Νηπιαγωγών ιδιωτικών Νηπιαγωγείων με θέμα: «Δημιουργώντας κλίμα αξιών στο Νηπιαγωγείο» Πάτρα 21 & Καινοτόμο Σεμινάριο με θέμα: «Τίποτα δεν πάει χαμένο» σε συνεργασία με το Τμήμα Π.Ε. Β/θμιας και το Δήμο Πατρέων (αρ.πρωτ. 18/ /Δ/νση Α/θμιας Εκπ/σης Αχαΐας) Πάτρα Μονοήμερο Εισαγωγικό Σεμινάριο - Εργαστήριο στο Κ.Π.Ε Κλειτορίας - Ακράτας «Βασικές αρχές στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Βιωματική Προσέγγιση μέσα από τον Σχεδιασμό Προγράμματος Π.Ε» Σε συνεργασία με το ΚΠΕ Κλειτορίας και το Τμήμα Π.Ε. Β/θμιας (έγγραφο Δ/νσης Α/θμιας Αχαΐας ). ΚΠΕ Κλειτορίας - Ακράτας

16 Δραστηριότητες και Δράσεις του Τμήματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Τίποτα δεν πάει χαμένο 16

17 Διοργάνωση ή Συνδιοργάνωση Σεμιναρίων Δραστηριότητες και Δράσεις του Τμήματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Τίτλος Τόπος Ημερομηνία Αριθμός Ωρών (εκτός διδακτικού ωραρίου) Αριθμός συμμετεχόντων εκπαιδευτικών Τριήμερο Σεμινάριο με θέμα: «Η πόλη στα μάτια μας και η ματιά μας στην πόλη» σε συνεργασία με το Τμήμα Π.Ε. Β/θμιας και το ΚΠΕ Κλειτορίας (αρ.πρωτ. 27/ /Δ/νση Α/θμιας Εκπ/σης Αχαΐας) Πάτρα Θεματικό Σεμινάριο: «Ανθρωπογενές Περιβάλλον και Αειφόρος Διαχείριση» ΚΠΕ Μεσολογγίου - Θέρμου. ΚΠΕ Μεσολογγίου - Θέρμου Σεμινάριο με θέμα «ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» με το Τμήμα Π.Ε. Β/θμιας και την Ένωση ΦΑΟΣ (αρ.πρωτ. 387/ / Δ/νση Α/θμιας Εκπ/σης Αχαΐας) Πάτρα Διήμερη εκπαιδευτική επίσκεψη - Σεμινάριο Εκπαιδευτικών σε αιολικό πάρκο στη Νότια Εύβοια σε συνεργασία με το Τμήμα Π.Ε. Β/θμιας και την ENEL GREEN POWER HELLAS (Α.Π. 60/ ) Δ/νση α/θμιας Εκπ/σης) Αχαΐας Κάρυστος

18 Δραστηριότητες και Δράσεις του Τμήματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ασφάλεια στο σχολικό περιβάλλον 18

19 Δραστηριότητες και Δράσεις του Τμήματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Δοργάνωση σεμιναρίων σε ΚΠΕ σε συνεργασία με τη διεύθυνση Τίτλος Τόπος Ημερομηνίες Αριθμός διδ. Ωρών Αριθμός συμμετεχόντων εκπαιδευτικών Σεμινάριο Εισαγωγικής Επιμόρφωσης σε συνεργασία με το ΚΠΕ Κρεστένων με θέμα: «Εισαγωγή στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: Θεωρητικό και Μεθοδολογικό πλαίσιο Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης» (αρ. πρωτ. Φ.3/367/ / ΚΠΕ Κρεστένων) ΚΠΕ Κρεστένων Βιωματικό Σεμινάριο «Βασικές Αρχές στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, βιωματική προσέγγιση μέσα από το σχεδιασμό προγράμματος Π.Ε.» (έγγραφο Δ/νσης Α/θμιας Αχαΐας 18/ ) ΚΠΕ Κλειτορίας & Δοργάνωση σεμιναρίων σε ΚΠΕ στα οποία συμμετείχαν εκπαιδευτικοί Αχαΐας Τίτλος Τόπος Ημερομηνίες Αριθμός διδ. Ωρών Αριθμός συμμετεχόντων εκπαιδευτικώνς Διήμερο Εισαγωγικό Σεμινάριο- Εργαστήριο στο Κ.Π.Ε Κλειτορίας - Ακράτας «Θεατροπαιδαγωγικές Μέθοδοι ως Παιδαγωγικά Μέσα και Εργαλεία στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση» (αρ.πρωτ. 56/ / ΚΠΕ Κλειτορίας - Ακράτας) ΚΠΕ Κλειτορίας

20 Δραστηριότητες και Δράσεις του Τμήματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Δοργάνωση σεμιναρίων σε ΚΠΕ στα οποία συμμετείχαν εκπαιδευτικοί Αχαΐας Τίτλος Τόπος Ημερομηνία Αριθμός διδ. Ωρών Αριθμός συμμετεχόντων εκπαιδευτικών Σεμινάριο στο ΚΠΕ Μεσολογγίου - Θέρμου «Ανθρωπογενές περιβάλλον και Αειφόρος Διαχείριση» (αρ.πρωτ Φ8/119/ ΚΠΕ Θέρμου-Μεσολογγίου) ΚΠΕ Μεσολλογγίου - Θέρμου Σεμινάριο στο ΚΠΕ Κρεστένων «Γεωμυθολογικά - Γεωπεριβαλλοντικά μονοπάτια» (Σχετ: Φ. 3/91/, έγγρ ΚΠΕ ΚΡΕΣΤΕΝΩΝ) ΚΠΕ Κρεστένων Σεμινάριο στο ΚΠΕ Φιλιππιάδας Λιμναία Οικοσυστήματα: Πηγές έμπνευσης για Προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Σχετ: Φ. 3/71/, έγγρ ΚΠΕ ΦΙΛΙΠΠΙΑΔΑΣ ΚΠΕ Φιλιππιάδας Σεμινάριο στο πλαίσιο του δικτύου «Τα τοπικά προϊόντα σε μια κοινωνία αειφορίας» (έγγραφο Δ/νσης Β/θμιας Αχαΐας 6205/ ) ΚΠΕ Κρεστένων Σεμινάριο «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: Από τη θεωρία στην πράξη. Σχεδιασμός και υλοποίηση προγραμμάτων Π.Ε» Σχετ: 50/13/2/13 έγγρ. ΚΠΕ ΙΘΑΚΗΣ ΚΠΕ Ιθάκης

21 Δοργάνωση Ημερίδων Δραστηριότητες και Δράσεις του Τμήματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Τίτλος Τόπος Ημερομηνία Αριθμός διδ. Ωρών Αριθμός συμμετεχόντων εκπαιδευτικών Ημερίδα με θέμα: «Κλιματική Αλλαγή & Κορινθιακός κόλπος» σε συνεργασία με το Σύνδεσμο Προστασίας και Ορθολογικής Ανάπτυξης του κορινθιακού κόλπου (ΣΠΟΑΚ) Πάτρα Ημερίδα με θέμα Παρουσίαση Βιβλίου: «Η μέθοδος Project στην πράξη. Οδηγός εκκίνησης για εκπαιδευτικούς» Πάτρα Ημερίδα παρουσίασης της δράσης «ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» σε συνεργασία με την ένωση ΦΑΟΣ και το Τμήμα Π.Ε. της Β/θμιας Εκπαίδευσης Πάτρας Ημερίδα παρουσίασης της δράσης «Μικροί καπεταναίοι με ασφάλεια, στου Διαδικτύου τ ακρογιάλια» Ημερίδα παρουσίασης της δράσης «ΤΙΠΟΤΑ ΔΕΝ ΠΑΕΙ ΧΑΜΕΝΟ» σε συνεργασία με το Δήμο Πατρέων και το Τμήμα Π.Ε. της Β/θμιας Εκπαίδευσης Πάτρα Πάτρα

22 Δραστηριότητες και Δράσεις του Τμήματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Περιβαλλοντική εκπαίδευση: από τη θεωρία στην πράξη 22

23 Δραστηριότητες και Δράσεις του Τμήματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Τοπικές συνεργασίες με ΟΤΑ, Κυβερνητικούς και μη Κυβερνητικούς φορείς Φορέας Τίτλος συνεργασίας Αριθμός μαθητών Αριθμός συμμετεχόντων εκπαιδευτικών ΔΗΜΟΣ ΠΑΤΡΕΩΝ Αντιδημαρχία Υποστήριξης του Δημότη, Εθελοντισμού, Ισότητας φύλων & Ένταξης Μεταναστών Δράση περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης με θέμα «Τίποτα δεν πάει χαμένο» που αφορούσε στη δημιουργία γλυπτών από ανακυκλώσιμα υλικά. Η δράση περιλάμβανε: Διήμερο βιωματικό Σεμινάριο Εκπαιδευτικών (workshop). Διήμερο εργαστήριο (με συμμετοχή των μαθητών των περιβαλλοντικών ομάδων) για δραστηριότητα εικαστικής κατασκευής. Παρουσίαση και Βράβευση των έργων των μαθητών ΔΗΜΟΣ ΠΑΤΡΕΩΝ Αντιδημαρχία Καθαριότητας Ενημερωτικές επισκέψεις σχολείων στο ΚΔΑΥ και στο εργοστάσιο Ανακύκλωσης Εκπαιδευτική εκδήλωση: Το Λούνα Πάρκ της Ανακύκλωσης - Ψηλά Αλώνια με στόχο την Περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση μαθητών/τριών που συμμετέχουν σε προγράμματα Διαχείρισης απορριμμάτων μέσα από ομαδικά παιχνίδια και βιωματικές δραστηριότητες ΑΔΕΠ (Δημοτική Αναπτυξιακή Επιχείρηση Πάτρας) του Δήμου Πατρών Πιλοτικό Πρόγραμμα «Παραγωγής Οικολογικού Βιοντίζελ από χρησιμοποιημένα μαγειρικά λάδια» Η ΑΔΕΠ σε συνεργασία με το Τμήμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης τοποθέτησε ειδικούς κάδους συλλογής χρησιμοποιημένου μαγειρικού λαδιού σε 12 σχολεία στα οποία θα αποδίδεται και το παραγόμενο βιοντίζελ που θα χρησιμοποιείται για την κάλυψη των αναγκών θέρμανσης τους Εκπαιδευτικές επισκέψεις στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Πληροφόρησης στο Παναχαϊκό το

24 Δραστηριότητες και Δράσεις του Τμήματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Τοπικές συνεργασίες με ΟΤΑ, Κυβερνητικούς και μη Κυβερνητικούς φορείς Φορέας Τίτλος συνεργασίας Αριθμός μαθητών Αριθμός συμμετεχόντων εκπαιδευτικών ΝΕΑ (Νομαρχική Επιχείρηση Ανάπτυξης) Αχαΐας WWF Εκπαιδευτικό πρόγραμμα με θέμα «Επεξεργασία αγροκτηνοτροφικών αποβλήτων». Κατά τη διάρκεια του προγράμματος οι μαθητές είχαν την ευκαιρία: να ενημερωθούν για τη διαχείριση των αγροκτηνοτροφικών αποβλήτων. να ξεναγηθούν στην πιλοτική μονάδα επεξεργασίας αγροτοβιομηχανικών αποβλήτων της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας στη ΒΙ.ΠΕ Πατρών η οποία κατασκευάστηκε στα πλαίσια του έργου INTEGRASTE του προγράμματος LIFE+ της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρόγραμμα ενημέρωσης μαθητών & εκπαιδευτικών «Εξοικονόμηση Ενέργειας» υλοποιήθηκε σε 10 σχολεία του Νομού Αχαΐας. Ειδικοί Συνεργάτες του WWF και η Υπεύθυνη Π.Ε. μίλησαν σε μαθητές των σχολείων της Πάτρας που υλοποίησαν Πρόγραμμα Π.Ε. στη θεματική «ΕΝΕΡ- ΓΕΙΑ» τη φετινή σχολική χρονιά. Το πρόγραμμα περιλάμβανε παρουσίαση, συζήτηση με τους μαθητές και παιχνίδι για την εξοικονόμηση ενέργειας ΦΑΟΣ Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα με θέμα «Ασφάλεια στο σχολικό περιβάλλον». Το Τμήμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης σε συνεργασία με την Ένωση «ΦΑΟΣ» συνδιοργάνωσε 3/ωρη απογευματινή συνάντηση εργασίας για εκπαιδευτικούς Συγκεντρωτική Παρουσίαση των δράσεων 9 σχολείων 7 27 Ημερήσια δράση της με θέμα: «ΜΙΑ ΜΕΡΑ ΓΕΜΑΤΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ» στο 46ο Δ. Σχ. Πατρών. Βιωματική Ευαισθητοποίηση μαθητών - εκπαιδευτικών - γονέων σε θέματα ασφάλειας στο σχολικό περιβάλλον Συνεργασία με : ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ, ΕΜΑΚ, ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ Δ/ΝΣΗ ΑΧΑΪΑΣ, ΤΡΟΧΑΙΑ, ΕΡΥΘΡΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ (ΣΑΜΑΡΕΙΤΕΣ-ΕΘΕΛΟΝΤΡΙΕΣ), ΚΑΡΑΜΑΝΔΑΝΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΙΔΩΝ (ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΙΜΟΔΟΤΩΝ & ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ), ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ «ΑΡΙΑΔΝΗ»

25 Δραστηριότητες και Δράσεις του Τμήματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Τοπικές συνεργασίες με ΟΤΑ, Κυβερνητικούς και μη Κυβερνητικούς φορείς Φορέας Τίτλος συνεργασίας Αριθμός μαθητών Αριθμός συμμετεχόντων εκπαιδευτικών ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΑΔΝΗ Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα με θέμα ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ. Το Τμήμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης σε συνεργασία με το πρόγραμμα συνδιοργάνωσε: 60 εκπαιδευτικές επισκέψεις και ενημερώσεις σε Δ, Ε, Στ τάξεις σχολείων που υλοποιούν περιβαλλοντικά προγράμματα. Συγκεντρωτική Παρουσίαση των δράσεων 20 σχολείων και βράβευση έργων μαθητών Μετακινήσεις Υπευθύνου εκτός νομού Τόπος Ημερομηνίες Σκοπός μετακίνησης ΚΠΕ ΚΡΕΣΤΕΝΩΝ Ηλείας ΚΠΕ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ - ΘΕΡΜΟΥ Αιτωλ/νίας ΚΠΕ ΚΡΕΣΤΕΝΩΝ Ηλείας Εισαγωγικό Σεμινάριο στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Θεματικό σεμινάριο «Ανθρωπογενές περιβάλλον και Αειφόρος Διαχείριση» Συνάντηση Συντονιστικής Επιτροπής Δικτύου ΤΟΠΙΚΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ 25

26 Επισκέψεις Σχολείων στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Πληροφόρησης Παναχαϊκού όρους Ο Δήμος Πατρέων και η ΑΔΕΠ Α.Ε. στο πλαίσιο του Προγράμματος για την Προστασία και Ανάδειξη του Παναχαϊκού Όρους, ξεκινούν από την 3η Δεκεμβρίου 2012 το πρόγραμμα επισκέψεων μαθητών σχολείων στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Πληροφόρησης του Παναχαϊκού Όρους στο Πουρναρόκαστρο Πατρών. Βασικός σκοπός του κέντρου είναι η πληροφόρηση και η ευαισθητοποίηση σχετικά μετον φυσικό και πολιτιστικό πλούτο της περιοχής του Παναχαϊκού όρους καθώς και ηανάδειξή του ως προστατευόμενης περιοχής Natura Στις δραστηριότητες του κέντρου περιλαμβάνονται: Η περιβαλλοντική ενημέρωση και υποστήριξη της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στα σχολεία Η διοργάνωση συνεδρίων, εκθέσεων και άλλων σχετικών εκδηλώσεων Η προσέλκυση, υποδοχή και ξενάγηση επισκεπτών Οι δράσεις προβολής της προστατευόμενης περιοχής σε εθνικό και διεθνές επίπεδο και Ο σχεδιασμός και η οργάνωση εθελοντικών προγραμμάτων. Σχολεία Α βάθμιας που επισκέφτηκαν το Κέντρο Περιβαλλοντικής Πληροφόρησης στο Παναχαϊκό το Αρσάκειο Δημοτικό 44o Δημοτικό 53ο Δημοτικό 3o Δημοτικό 59o Δημοτικό 45ο δημοτικό 36o Δημοτικό 48ο Νηπιαγωγείο 46ο Δημοτικό Ελληνική Αναγέννηση Δημοτικό 25o Δημοτικό 52ο Δημοτικό 25o Δημοτικό 7ο Δημοτικό 39ο Δημοτικό Σύνολο 705 μαθητές Κατά την περίοδο ένας μεγάλος αριθμός μαθητών (περισσότεροι από 3.000) επισκέφτηκαν το Κέντρο Περιβαλλοντικής Πληροφόρησης του Παναχαϊκού Όρους. Στο Κέντρο οι μαθητές ενημερώθηκαν από στελέχη της ΑΔΕΠ Α.Ε., ξεναγήθηκαν στην έκθεση με φωτογραφίες από το Παναχαϊκό όρος, παρακολούθησαν ένα 10λεπτο βίντεο για το Παναχαϊκό και τους διανεμήθηκαν φυλλάδια με περισσότερες πληροφορίες. 26

27 Προγράμματα

28 Προγράμματα Προγράμματα Νηπιαγωγείων Α/Α ΥΠ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΤΙΤΛΟΣ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ 1. Σιδέρη Σοφία Ελάτε να σώσουμε το λύκο 1ο Νηπ. Πατρών 2. Παντελή Μαρία Ελάτε να σώσουμε το λύκο 1ο Νηπ. Πατρών 3. Στασινοπούλου Αλεξάνδρα Η αυλή του σχολείου μας 8ο Νηπ. Πατρών 4. Παπαδοπούλου Ελισάβετ, Φραγκούλη Αλεξάνδρα 5. Γκούσκου Ειρήνη, Λυμπέρη Παναγιώτα 6. Ρεντζιλά Ιωάννα, Γεωργακοπούλου Γεωργία, Γραμματικού Χρυσούλα Το νερό νεράκι Το νερό στοιχείο αιώνιας πηγής ζωής Λύκε, λύκε είσαι εδώ 13ο Νηπ. Πατρών 13ο Νηπ. Πατρών 13ο Νηπ. Πατρών 7. Σαββοπούλου Αθανασία Πέφτει-πέφτει μια σταγόνα, σβήνει-σβήνει μια φωτιά 8. Τριανταφυλλιά Δούμα Πέφτει-πέφτει μια σταγόνα, σβήνει-σβήνει μια φωτιά 9. Μυλωνάς Δημήτριος Βαρέα μέταλλα, εντομοκτόνα, φυτοφάρμακα, βιοσυσσώρευση 19ο Νηπ. Πατρών 19ο Νηπ. Πατρών 20ο Νηπ. Πατρών 10. Γκίκα Ελένη Ανακύκλωση 20ο Νηπ. Πατρών 11. Λιάζου Ιωάννου, Μισιρλή Αναστασία, Μουστάκα Ευαγγελία 12. Μουστάκα Ευαγγελία, Λιάζου Ιωάννου Το λιμάνι της πόλης μου, το λιμάνι μου! Ανακύκλωση 21ο Νηπ. Πατρών 21ο Νηπ. Πατρών 13. Πενδάκη Χρυσάνθη Δάσος 22ο Νηπ. Πατρών 14. Ψευτοπούλου Αικατερίνη Δάσος 22ο Νηπ. Πατρών 15. Ανδριοπούλου Γεωργία Οι χοντρές κυρίες συναντούν την ανακύκλωση 23ο Νηπ. Πατρών 16. Δαμαλά Ελένη Ο παρεξηγημένος Λύκος 23ο Νηπ. Πατρών 28

29 Προγράμματα Προγράμματα Νηπιαγωγείων Α/Α ΥΠ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΤΙΤΛΟΣ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ 17. Πάλλα Βασιλκή, Μενύχτα Μαρία, Παντελή Χρυσούλα 18. Παντελή Χρυσούλα, Μενύχτα Μαρία, Πάλλα Βασιλκή, Τριάντη Βασιλική 19. Μπακούνη Ανδριάννα, Δήμου Καλλιόπη Περπατώ - περπατώ εις το δάσος Υπάρχει ζωή χωρίς το δάσος; Εγώ και οι καινούργιοι φίλοι μου 28ο Νηπ. Πατρών 28ο Νηπ. Πατρών 29ο Νηπ. Πατρών 20. Σεβδαλή Αλεξάνδρα Ανακύκλωση 37ο Νηπ. Πατρών 21. Σκορδά Ρούλα, Λεοντίου Ελένη Όχι στα σκουπύδια 37ο Νηπ. Πατρών 22. Μεντζελοπούλου Αγγελική Ναι στην ανακύκλωση 37ο Νηπ. Πατρών 23. Σταυριανή Λιβαθινού, Παναγιώτα Τσεκούρα Νοιάζομαι και το δηλώνω, όλα τα ανακυκλώνω 38ο Νηπ. Πατρών 24. Σπανού Αικατερίνη Από το σπόρο το σποράκι το γλυκό γλυκό ψωμάκι 25. Πετροπούλου Μαρία Από το σπόρο το σποράκι το γλυκό γλυκό ψωμάκι 26. Κλαουδάτου Βασιλική Το μεγάλο ταξίδι του νερού συνεχίζεται 45ο Νηπ. Πατρών 45ο Νηπ. Πατρών 46ο Νηπ. Πατρών 27. Φάκου Διονυσία, Αυγερινιπούλου Ουρανία 28. Ευθυμίου Βάγια, Ευαγγελάτου Σοφία, Ασημακοπούλου Θεοδώρα Την αγάπη μου θα δώσω και το Μείλιχο θα σώσω Στο ποτάμι κατοικώ μέσα στο γλυκό νερό 47ο Νηπ. Πατρών 47ο Νηπ. Πατρών 29. Ασημακοπούλου Ειρήνη Η ιστορία του ψωμιού 49ο Νηπ. Πατρών 30. Κασπίρη Νικολίτσα Ανακύκλωση 55ο Νηπ. Πατρών 31. Φωτακοπούλου Θεανώ Ανακύκλωση 55ο Νηπ. Πατρών 29

30 Προγράμματα Προγράμματα Νηπιαγωγείων Α/Α ΥΠ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΤΙΤΛΟΣ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ 32. Σαββανή Παναγιώτα Τα ζώα που κινδυνεύουν 57ο Νηπ. Πατρών 33. Κασπίρη Φωτούλα Τα ζώα που κινδυνεύουν 57ο Νηπ. Πατρών 34. Γριβάκη Δημητρούλα Από το σπόρο το σποράκι το γλυκό γλυκό ψωμάκι 35. Παπαγεωργίου Κωνστατίνα Από το σπόρο το σποράκι το γλυκό γλυκό ψωμάκι 60ο Νηπ. Πατρών 60ο Νηπ. Πατρών 36. Ρουγκάλα Κωνσταντίνα Αναζητώντας το χαμένο πράσινο 61ο Νηπ. Πατρών 37. Γεωργία Σιδέρη Το Δάσος 69ο Νηπ. Πατρών 38. Σταματούκου Χρύσα Πώς μεγαλώνει ένα φυτό Νηπ. Πειραματικού Σχ. Παν/μίου Πατρών 39. Ντόκα Αντιγόνη Ο κύκλος ζωής του φυτού Νηπ. Πειραματικού Σχ. Παν/μίου Πατρών 40. Παπευθυμίου Μαρία Το σποράκι κάνει κύκλους Νηπ. Πειραματικού Σχ. Παν/μίου Πατρών 41. Αλεξανδροπούλου Ζωή Μικρός αγρότης ψάχνει Νηπ. Αγ. Βασιλείου 42. Μιχαλοπούλου Ευανθία Το νεφοσυννεφάκι ταξιδεύει και ο πλανήτης κινδυνεύει Νηπ. Αγ. Βασιλείου 43. Σαλαγιάννη Διαμάντω Ανα-κύκλωση, Ανα-γέννηση Νηπ. Άρλας 44. Βασιλάγκου Αγγελική Οδοντωτός «ένα τραινάκι με δόντια» 45. Ανδριοπούλου Αργυρώ Οδοντωτός «ένα τραινάκι με δόντια» Νηπ. Διακοπτού Νηπ. Διακοπτού 46. Αδαμοπούλου Παναγιώτα, Καρυοφίλη Ευδοκία Ελλάδα - ελιά - λάδι 1ο Νηπ. Κ. Αχαΐας 47. Κατσώνη Αγγελική Ελλάδα - ελιά - λάδι 1ο Νηπ. Κ. Αχαΐας 48. Καρυοφίλη Ευδοκία, Αδαμοπούλου Παναγιώτα, Κατσώνη Αγγελική Νερό, πηγή ζωής 30 1ο Νηπ. Κ. Αχαΐας

31 Προγράμματα Προγράμματα Νηπιαγωγείων Α/Α ΥΠ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΤΙΤΛΟΣ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ 49. Τσούβαλη Αικατερίνη Ένα - δυο! Ανακύκλωση μπορώ! 3ο Νηπ. Κ. Αχαΐας 50. Παπαδιονυσίου Αναστασία, Μυλωνά Βαρβάρα Αποικοδόμηση και Ανακύκλωση Νηπ. Κ. Καστριτσίου 51. Κούλη Μαρία Ελάτε να σώσουμε τη φύση Νηπ. Κ. Καστριτσίου 52. Μπίσιτχα Ολυμπία Ιστορίες του νερού Νηπ. Λάππα 53. Χειμωνά Ειρήνη Πουφφφφ!! σκουπίδια Νηπ. Λάππα 54. Αλεξοπούλου Αναστασία, Δαμαλά Ελένη Ο παρεξηγημένος Λύκος Νηπ. Ματαράγκα 55. Χατζηκέλη Χαρούλα Χάρτινο το φεγγαράκι Νηπ. Μιχοΐου 56. Καραμήτσα Βασιλική Θαλασσοχώρι Νηπ. ΝικολεΊκων 57. Πολυδωροπούλου Παναγούλα Θαλασσοχώρι Νηπ. Νικολεΐκων 58. Πολυδωροπούλου Παναγούλα, Μπεντενίτη Αγγελική Λίγο πριν πάω για ύπνο Νηπ. Νικολεΐκων 59. Καλατζή Παρασκευή Αγαπημένο δάσος 1ο Νηπ. Οβρυάς 60. Σιάχου Ιωάννα Σκουπιδομαζέματα Θησαυρογεννήματα 61. Παρασκευοπούλου Μαρία Σκουπιδομαζέματα Θησαυρογεννήματα 62. Ντούβαλη Βαρβάρα Όσο άχρηστο φαίνομαι, τόσο χρήσιμο μπορώ να γίνω 63. Καφαντάρη Μαρία Όσο άχρηστο φαίνομαι, τόσο χρήσιμο μπορώ να γίνω Νηπ. Τέμενης Νηπ. Τέμενης Νηπ. Φαρρών Νηπ. Φαρρών 64. Νικολοπούλου Τρισεύγενη Τα μονοπάτια του νερού Παραμυθούπολη 65. Νταούρου Παναγιώτα, Διαμαντή Αναστασία Ο ευαίσθητος γίγαντας Γεώρμα Αικατερίνη 31

32 Προγράμματα Προγράμματα Δημοτικών Α/Α ΟΝΟΜ/ΜΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΑΞΗ 1. ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΛΛΑΖΩ ΠΡΟΣΩΠΟ ΚΑΙ ΚΡΥΒΟΜΑΙ 2. ΜΑΡΚΑΚΗ ΜΑΡΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ - ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ 3ο Δημ. Πατρών 4ο Δημ. Πατρών ΣΤ Ε 3. ΡΕΣΒΑΝΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΝΕΡΟ - ΕΝΕΡΓΕΙΑ - ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ 6ο Δημ. Πατρών Α 4. ΠΑΠΑΔΟΥΡΗΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΧΛΩΡΙΔΑ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΜΑΣ 7ο Δημ. Πατρών Γ 5. ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ, ΤΕΡΖΗ ΜΑΡΙΑ ΤΗ ΓΗ. ΤΗ ΔΑΝΕΙΣΤΗΚΑΜΕ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΑΣ 10ο Δημ. Πατρών Ε 6. ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑ- ΝΤΙΝΑ, ΓΑΛΑΝΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΕΝΑ ΣΚΟΥΠΙΔΑΚΙ 11ο Δημ. Πατρών Γ 7. ΜΙΝΤΖΑ ΕΥΓΕΝΙΑ ΧΩΜΑ - ΝΕΡΟ, ΦΩΣ - ΖΩΗ 11ο Δημ. Πατρών Α 8. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΟ ΝΕΡΟ ΠΗΓΗ ΖΩΗΣ 12ο Δημ. Πατρών Δ 9. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΠΡΙΝ ΤΟ ΠΕΤΑΞΕΙΣ ΣΚΕΨΟΥ... ΕΙΝΑΙ ΣΙΓΟΥΡΑ ΣΚΟΥΠΙΔΙ; 12ο Δημ. Πατρών Ε 10. ΠΑΛΑΙΟΘΟΔΩΡΟΥ ΑΡΓΥΡΩ, ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ, ΒΑΧΛΙΩΤΗ ΘΕΑΡΕΣΤΗ, ΚΑΪΜΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΕΛΙΑ, Ο ΕΥΛΟΓΗΜΕΝΟΣ ΚΑΡΠΟΣ 13ο Δημ. Πατρών Δ 11. ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ ΕΛΙΑ, Ο ΕΥΛΟΓΗΜΕΝΟΣ ΚΑΡΠΟΣ 13ο Δημ. Πατρών Δ 12. ΣΩΤΗΡΙΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ, ΦΛΟΓΕΡΑ ΜΑΡΙΑ, ΤΣΙΛΙΓΚΙΡΙΑΝ ΕΡΜΙΟΝΗ Ο ΑΝΑΚΥΚΛΟΥΛΗΣ ΠΑΕΙ ΣΧΟΛΕΙΟ 15ο Δημ. Πατρών Γ 13. ΛΟΥΚΑΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΤΡΕΙΣ ΤΟ ΛΑΔΙ ΤΡΕΙΣ ΤΟ ΞΥΔΙ 16ο Δημ. Πατρών Α 14. ΤΖΟΥΜΑΚΑ ΞΕΝΗ ΤΡΕΙΣ ΤΟ ΛΑΔΙ ΤΡΕΙΣ ΤΟ ΞΥΔΙ 16ο Δημ. Πατρών Α 15. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΑΚΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ, ΜΑΓΚΛΑΡΑ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΑΘΑΡΙΣΤΕ - ΣΤΟΛΙΣΤΕ - ΤΕΛΕΙΩΣΑΤΕ 17ο Δημ. Πατρών Δ 16. ΜΠΑΔΑΣ ΑΝΔΡΕΑΣ, ΖΩΓΟΠΟΥΛΟΣ AΝΘΗΣ ΓΙΑΤΙ ΑΛΛΑΖΕΙ ΤΟ ΧΡΩΜΑ ΣΤΙΣ ΣΤΕΓΕΣ ΤΩΝ ΣΠΙΤΙΩΝ; 18ο Δημ. Πατρών ΣΤ 17. ΑΝΔΡΙΚΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝ. ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ 18ο Δημ. Πατρών Δ 32

33 Προγράμματα Προγράμματα Δημοτικών Α/Α ΟΝΟΜ/ΜΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΑΞΗ 18. ΜΠΑΓΙΑ ΕΥΗ ΠΟΙΟΣ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΤΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ; 18ο Δημ. Πατρών Ε 19. ΚΑΛΑΝΤΖΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΝΕΡΟ - ΕΝΕΡΓΕΙΑ - ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ 19ο Δημ. Πατρών Α 20. ΠΑΠΑΛΑΖΑΡΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ, ΚΑΛΟΓΕΡΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 21. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ, ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ, ΓΟΥΕΝΤΥ ΣΩ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ 20ο Δημ. Πατρών ΣΤ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ 20ο Δημ. Πατρών ΣΤ 22. ΒΙΤΣΙΩΤΗ ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ Ο ΦΙΛΟΣ ΜΑΣ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 20ο Δημ. Πατρών Ε 23. ΤΣΙΡΜΠΑ ΔΗΜΗΤΡΑ Ο ΦΙΛΟΣ ΜΑΣ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 20ο Δημ. Πατρών Ε 24. ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΝΩΡΙΖΩ - ΦΡΟΝΤΙΖΩ ΤΟΝ ΤΟΠΟ ΜΟΥ 20ο Δημ. Πατρών Δ 25. ΓΚΟΡΤΣΑΛΗ ΣΩΤΗΡΙΑ ΕΛΙΑ ΜΟΥ, ΕΥΛΟΓΗΜΕΝΗ 21ο Δημ. Πατρών Β 26. ΠΑΧΩΜΗ ΕΙΡΗΝΗ ΕΛΙΑ ΜΟΥ, ΕΥΛΟΓΗΜΕΝΗ 21ο Δημ. Πατρών Β 27. ΚΟΥΤΡΟΠΟΥΛΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΤΙΠΟΤΑ ΔΕΝ ΠΑΕΙ ΧΑΜΕΝΟ 22ο Δημ. Πατρών A 28. ΚΥΠΡΑΙΟΥ ΜΑΡΙΑ ΤΙΠΟΤΑ ΔΕΝ ΠΑΕΙ ΧΑΜΕΝΟ 22ο Δημ. Πατρών Β 29. ΑΝΑΓΝΩΠΟΥΛΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ, ΧΑΖΑΠΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΣΠΑΓΑΔΩΡΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΤΙΠΟΤΑ ΔΕΝ ΠΑΕΙ ΧΑΜΕΝΟ 22ο Δημ. Πατρών Γ 30. ΣΚΕΠΕΤΑΡΗ ΕΛΕΝΗ ΤΙΠΟΤΑ ΔΕΝ ΠΑΕΙ ΧΑΜΕΝΟ 22ο Δημ. Πατρών Δ 31. ΜΠΑΛΑΣΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΧΑΖΑΠΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΓΙΑΛΕΛΗ ΕΛΕΝΗ, ΝΙΩΤΗ ΔΗΜΗΤΡΑ ΕΥ ΚΙΝΗΣΗ (ΜΕ ΑΣΦΑΛΕΙΑ) ΣΤΗ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ 22ο Δημ. Πατρών Ε 32. ΖΗΣΙΜΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΕΥ ΚΙΝΗΣΗ (ΜΕ ΑΣΦΑΛΕΙΑ) ΣΤΗ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ 22ο Δημ. Πατρών ΣΤ 33. ΠΑΠΑΖΩΗ ΘΕΟΔΩΡΑ ΚΥΚΛΟΥΣ Η ΖΩΗ ΜΑΣ ΚΑΝΕΙ 23ο Δημ. Πατρών ΣΤ 34. ΒΡΑΧΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΜΑΙ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΕΧΩ 25ο Δημ. Πατρών Γ 33

34 Προγράμματα Προγράμματα Δημοτικών Α/Α ΟΝΟΜ/ΜΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΑΞΗ 35. ΜΑΝΩΛΟΠΟΥΛΟΣ ΠΕΤΡΟΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΝΩ ΚΑΙ ΣΩΝΩ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 25ο Δημ. Πατρών Δ 36. ΣΧΟΙΝΑ ΙΩΑΝΝΑ, ΚΟΚΟΣΗΣ ΣΠΥΡΟΣ 37. ΣΤΡΑΤΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΑΥΛΗ 26ο Δημ. Πατρών Β ΤΑ ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ ΤΑΞΙΔΕΥΟΥΝ 26ο Δημ. Πατρών Γ ΤΣΕΡΕΜΕΓΚΛΗΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ, ΝΙΚΟΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΑΪΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ 26ο Δημ. Πατρών ΣΤ 38. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΣΟΛΩΜΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΔΑΣΟΣ 26ο Δημ. Πατρών Δ 39. ΑΓΓΕΛΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ, ΕΥΘΥΜΙΟΥ ΑΓΓΕΛΟΣ ΨΑΧΝΩ - ΜΑΘΑΙΝΩ - ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΩ ΤΗ ΓΕΙΤΟΝΙΑ 26ο Δημ. Πατρών Δ 40. ΣΤΡΑΤΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ, ΚΑΣΚΑΝΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 26ο Δημ. Πατρών 41. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΘΕΟΔΩΡΑ Η ΓΕΙΤΟΝΙΑ ΜΟΥ 29ο Δημ. Πατρών Ε 42. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΘΕΟΔΩΡΑ ΦΥΣΑ, ΦΥΣΑ ΑΕΡΑΚΙ 29ο Δημ. Πατρών Ε 43. ΧΑΡΑΜΗ ΚΥΡΙΑΚΗ ΦΥΣΑ, ΦΥΣΑ ΑΕΡΑΚΙ 29ο Δημ. Πατρών Ε 44. ΧΑΡΑΜΗ ΚΥΡΙΑΚΗ Η ΓΕΙΤΟΝΙΑ ΜΟΥ 29ο Δημ. Πατρών Ε 45. ΖΑΡΕΙΦΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΔΗΜ., ΚΑΤΑΠΟΔΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ Η ΠΟΛΗ ΜΟΥ: ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ 33ο Δημ. Πατρών Ε 46. ΣΙΩΧΟΥ ΒΕΛΕΝΤΙΝΑ Η ΠΟΛΗ ΜΟΥ: ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ 33ο Δημ. Πατρών Ε 47. ΚΟΥΤΡΟΥΜΑΝΗ ΘΕΟΔΩΡΑ, ΒΑΡΕΛΑ ΔΗΜΗΤΡΑ ΓΙΝΟΜΑΙ ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ 33ο Δημ. Πατρών Δ 48. ΤΖΑΝΑΤΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΓΙΝΟΜΑΙ ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ 49. ΜΠΡΟΥΣΙΝΟΥ ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΤΑ ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΠΕΤΑΜΑ 33ο Δημ. Πατρών 35ο Δημ. Πατρών Δ Δ 34