Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ

Transcript

1 Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ Την τελευταία δεκαετία γίνεται μια συνεχής αναφορά σε σχέση με την υλοποίηση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στην χώρα μας. Έχουν δημοσιευτεί πολλά άρθρα, εργασίες, μελέτες, διοργανώθηκαν πολλές ημερίδες συνέδρια και αποσαφηνίσθηκαν οι άξονες που θα αναπτυχθεί η ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Έχει διαμορφωθεί μια ομόφωνη αντίληψη για την δομή και λειτουργία τν υπηρεσιών ψυχικής υγείας και τον γενικό σχεδιασμό ανάπτυξης τους, που πρέπει να διαφαίνεται σ ένα ολοκληρωμένο σχέδιο της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Βασική επιδίωξη που επικράτησε ήταν η μετατροπή των απάνθρωπων συνθηκών διαβίωσης στα ψυχιατρικά ιδρύματα. Αναμφισβήτητα, η ψυχιατρική μεταρρύθμιση θα αναβαθμίσει τις παρεχόμενες υπηρεσίες για την ψυχική υγεία. Δεν θα ανταποκρίνεται όμως στα δεδομένα της νέας εποχής ή ακόμη θα είναι σε περιορισμό για την αναζήτηση της ταυτότητας σε σχέση με τα κοινωνικά οικονομικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά που διαφαίνονται. Είναι ανάγκη να προσδιορίσουμε την πολιτική πολιτιστική διάσταση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Οι κοινωνικές υπηρεσίες, το κράτος πρόνοιας, ήταν συναφή με την κοινωνική οικονομική εξέλιξη των κοινωνιών. Στις ανεπτυγμένες Ευρωπαϊκές χώρες, ανέτειλαν κοινωνικές υπηρεσίες, ενώ στην χώρα μας, είχαμε την πλήρη ανυπαρξία τους. Αν κάνουμε μια ιστορική αναδρομή μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο, διαπιστώνουμε, ότι οι ανεπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες, προχωρούν προς την αναδιάρθρωση της βιομηχανικής ανάπτυξης στα πλαίσια του καπιταλιστικού συστήματος. Οι διαδικασίες εκβιομηχάνισης της παραγωγής, γεμίζουν την αγορά με αφθονία καταναλωτικών προϊόντων. Στις μεταπολεμικές κοινωνικές μάζες δημιουργείται το αίσθημα της ασφάλειας και εξαφανίζεται η απειλή που έζησαν για την επιβίωση στην στη διάρκεια του πολέμου. Άρχισαν να σκορπιούνται υποσχέσεις για επιτυχίες. Έγινε κοινό αίσθημα, ότι αφού νικήσαμε σ ένα καταστροφικό πόλεμο, θα έχουμε σίγουρα μεγαλύτερες νίκες σ όλα τα επίπεδα. Ένας δικαιολογημένος ενθουσιασμός που είχε ξεσπάσει, γρήγορα έκανε τις κοινωνικές μάζες, να μην αναλογίζονται ούτε τα αίτια που προκάλεσαν ένα τέτοιο φοβερό πόλεμο στην ανθρωπότητα. Οριοθετείται πλέον μια άλλη κοινωνική λογική. Η λογική της επιτυχίας ή αποτυχίας, που άρχισε να διαμορφώνει την ατομική και κοινωνική συμπεριφορά. Μια συμπεριφορά που αναζητεί τις ικανοποιήσεις στην όλο και συνεχιζόμενη κατανάλωση προϊόντων.

2 - 2 - Η ικανότητα στην απόκτηση καταναλωτικών προϊόντων καταξιώνεται σαν κοινωνική αξία. Περιθωριοποιούνται οι αναζητήσεις για την εξελικτική πορεία του ανθρώπου, για τις υπαρξιακές αξίες στη ζωή, όπου πολλές είχαν ρίζες σε πολιτισμούς άλλων εποχών. Η αφθονία προϊόντων μετατρέπει την αγωνία της επιβίωσης και διαμορφώνει τον πυρήνα της ατομικής συμπεριφοράς και κοινωνικής συνείδησης. Οι κοινωνικές ομάδες, τα άτομα «καλούνται» να παράγουν και να καταναλώσουν όλο και περισσότερα προϊόντα. Ο καταναλωτισμός αποτελεί επιδίωξη ικανοποίησης και απομάκρυνσης από ψυχοσυγκρουσιακές καταστάσεις που βίωνε το άτομο η κοινωνική ομάδα εκείνη την εποχή. Λαμβάνει τελικά το χαρακτήρα πολιτισμικής αξίας και αναδύεται νέα κουλτούρα. Ακολουθεί αναδιοργάνωση διοικητική διαχειριστική του κράτους, αλλάζει η κοινωνική έκφραση και οι κοινωνικές απαιτήσεις. Στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες το κράτος έχει πλούσιους οικονομικούς πόρους και αναπτύσσει τις κοινωνικές υπηρεσίες, τις παροχές στον πολίτη που συνέβαλε στην οικονομική άνθιση, αλλά και φροντίδα στις κοινωνικές ομάδες με ειδικές ανάγκες. Μελετώντας την πορεία της χώρας μας στην μεταπολεμική περίοδο, διαπιστώνουμε ότι την διακυβέρνηση της χώρας μας ανέλαβαν οι παραδοσιακές πολιτικές οικονομικές δυνάμεις της υποτέλειας. Η αγροτική παραγωγή χαρακτήριζε την οικονομία μας. Μια οικονομία καθαρά υποανάπτυκτη. Φυσικά δεν υπήρχε δυνατότητα ισότιμης συμμετοχής της χώρας μας στην διεθνή καπιταλιστική ανάπτυξη. Προσέφεραν όμως τις υπηρεσίες τους σ αυτό το σύστημα με τους μετανάστες. Η καπιταλιστική οικονομία γίνεται δόγμα για τις πολιτικές - οικονομικές τάξεις. Κι όσο δεν υπήρχε στην χώρα μας η δυνατότητα ανάπτυξης της οικονομίας σ αυτά τα πρότυπα, για την προάσπιση τους συστήνουν ισχυρούς κατασταλτικούς μηχανισμούς. Φιμώνουν κάθε κοινωνική - πολιτισμική διαμαρτυρία με σκοταδιστικές αναχρονιστικές διαδικασίες. Αναλαμβάνει και λειτουργεί το κράτος με κεντρική εξουσία, να ελέγχει και κατευθύνει την καταστολή. Πως όμως να διαμορφώσει την ατομική και κοινωνική συμπεριφορά ; Στο βαθμό που δεν μπορούσε να διαθέσει καταναλωτικά προϊόντα, που δεν υπήρχε η δυνατότητα ένταξης των ατόμων στην παραγωγική διαδικασία, προπαγάνδιζε τον μύθο του παραδείσου της κατανάλωσης, από την άλλη ισχυροποιούσε τους μηχανισμούς καθήλωσης στο φόβο της επιβίωσης και της σωματικής ακεραιότητας. Είναι αυτονόητο ότι δεν επιτρεπόταν καμία κοινωνική έκφραση, διεκδίκηση και απαίτηση

3 Και όπως ήταν φυσικό, κάθε θεσμικός χαρακτήρας του κράτους, κοινωνικές υπηρεσίες, ιδρύματα, ψυχιατρεία, να έχουν κύρια τον χαρακτήρα της καταστολής. Τα άτομα με ψυχοκοινωνικά προβλήματα, κοινωνικές ομάδες με ειδικές ανάγκες, αποτελούσαν τους εύκολους «αντιπάλους». Στην εξέλιξη η ελληνική οικονομία, μετατρέπεται από αγροτική σε ανάπτυξη βιομηχανική, η οποία κατευθύνεται από τα μονοπώλια και παραοικονομικά κέντρα.. Οι πολιτικές ηγεσίες, δεν κατηύθυναν αυτή τη καπιταλιστική ανάπτυξη της οικονομίας, απλά «διευκόλυναν» αυτά τα κέντρα και το κράτος παρέμεινε στην αναχρονιστική, διοικητική διαχειριστική οργάνωση, διατηρώντας ανέπαφους τους μηχανισμούς εξουσίας ελέγχου. Αντίστοιχα κοινωνικές υπηρεσίες, κράτος πρόνοιας, δεν συστήθηκαν στο βαθμό που δεν υπήρχε δυνατότητα για παροχές. Από την άλλη, η ατομική και κοινωνική συμπεριφορά, κατευθύνεται από τα οικονομικά κέντρα, στην νοοτροπία του καταναλωτισμού. Αυτή η απόσταση μεταξύ «φτωχού» κράτους και οικονομικής ανάπτυξης, γίνεται κοινωνική αντίληψη. Αναζητούνται οι παροχές σε κάθε μορφής παρα-υπηρεσίες και δεν αναπτύσσεται ισχυρή κοινωνική απαίτηση για ένα κοινωνικό κράτος. Αυτή είναι η πραγματικότητα, τα χαρακτηριστικά της, που αναγνωρίζουμε στην ελληνική κοινωνία, ακόμη και στις μέρες μας. Ποιες είναι οι προοπτικές για την ανάπτυξη κοινωνικών υπηρεσιών, με τα νέα δεδομένα της μεταβιομηχανικής εποχής; Καθημερινά γίνεται κατανοητό, το τέλος της μεταβιομηχανικής περιόδου κι όλο φανερώνονται τα χαρακτηριστικά της νέας εποχής, του 21 ου αιώνα.. Οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις, επέφεραν σημαντικές αλλαγές σε παγκόσμιο επίπεδο. Διανοίχτηκαν λεωφόροι επικοινωνίας που δημιούργησαν ένα άλλο καθεστώς στις εμπορικές χρηματιστηριακές - τραπεζικές συναλλαγές. Η παραγωγική διαδικασία μετεβλήθη με την εισαγωγή της υψηλής ηλεκτρονικής τεχνολογίας, που διασφαλίζει την ποσοτική και ποιοτική παραγωγή των προϊόντων. Το σύστημα της οικονομίας λειτουργεί σε ένα όλο και πιο αυστηρό παγκόσμιο δίκτυο. Μεταβάλλονται τα πολιτικά κέντρα, όπου εθνικές, πολιτικές εξουσίες, «χάνουν» προνόμια και αφομοιώνονται από το παγκόσμιο πολιτικό δίκτυο εξουσίας. Αυτή η μεταβαλλόμενη πολιτική - οικονομική πραγματικότητα, θα επιφέρει ριζικές αλλαγές στην κοινωνική συνοχή, στις κοινωνικές συμπεριφορές κι ανάλογα θα διαμορφωθεί η ατομική συμπεριφορά. Καταγράφουμε ένα κυρίαρχο φαινόμενο σ αυτή την εποχή. Μεγάλες κοινωνικές ομάδες να μην θεωρούνται πλέον αναγκαίες στην παραγωγική διαδικασία για το οικονομικό σύστημα όπως διαμορφώνεται και να αποκλείονται από την κοινωνία. Το φαινόμενο αυτό έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις σε πολλές χώρες της Ευρώπης, τραγικές σε χώρες άλλων ηπείρων, με τα εκατομμύρια ανέργων, αστέγων κλπ.. Η παγκοσμιοποίηση είναι η νέα πραγματικότητα. Παρακολουθούμε τις εθνικές, πολιτικές, οικονομικές διαδικασίες να ακολουθούν αυτή τη πορεία. Καταλύονται τα κάθε μορφής εθνικά σύνορα, πολιτισμικά όρια, καταρρέουν κοινωνικές αξίες όνειρα

4 Το κράτος πρόνοιας έχει τους ίδιους οικονομικούς πόρους, οι απαιτήσεις είναι μεγάλες, κι έτσι γίνονται ανύπαρκτες οι κοινωνικές υπηρεσίες. Τα κοινωνικά προβλήματα οξύνονται καθημερινά. Γίνονται εκκλήσεις για κοινωνική συνοχή, για προώθηση της κοινωνικής επανένταξης με την σύγκλιση κι ανάπτυξη της οικονομίας. Τελικά η παγκοσμιοποίηση, προβάλλεται σαν υπερκαταναλωτικό αγαθό για την αυριανή ανθρωπότητα. Μετά από αυτήν την αναφορά, μπορούμε να αντιληφθούμε πως θα διαδραματιστούν οι εξελίξεις στην ελληνική κοινωνία, μπροστά σ αυτήν την πραγματικότητα παγκοσμιοποίησης. Είναι αυτονόητο το μέγεθος της βαρύτητας που δίνεται από ελληνικής πλευράς, να ακολουθήσει τους όρους της νομισματικής σύγκλισης. Μια σύγκλιση, η οποία θα επιφέρει αρκετά βάρη, σε πολλές κοινωνικές ομάδες, καθ ότι τα οικονομικά κέντρα που συμπλέκονται έχουν ανομοιογένεια και κινούνται σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Αυτή η νέα πραγματικότητα για την ελληνική οικονομία, θα επιδεινώσει το κράτος πρόνοιας, τις κοινωνικές υπηρεσίες και ιδιαίτερα κάθε μορφής παροχές θα γίνουν ανύπαρκτες. Άλλος αρνητικός παράγοντας για την λειτουργία των κοινωνικών υπηρεσιών είναι ότι βρίσκονται κάτω από τον έλεγχο της κεντρικής εξουσίας. Αναμφισβήτητα θα υπάρξουν τάσεις εκσυγχρονισμού των διαφόρων κοινωνικών υπηρεσιών. Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση προσδοκά να ανταποκριθεί σ αυτόν τον χαρακτήρα. Ο σχεδιασμός της όμως, δεν θα είναι ανεπηρέαστος από εκείνες τις προϋποθέσεις που θέτει η νομισματική σύγκλιση, η εμπλοκή των οικονομικών κοινωνικών παραγόντων και τελικά οι προκαθορισμένοι στόχοι που θέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση με τις χρηματοδοτήσεις για τη Λέρο και τα υπόλοιπα ψυχιατρεία της χώρας. Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση που θα περιορίζεται μόνο και μόνο σ ενέργειες αποϊδρυματισμού, δεν θα εκφράζει ολοκληρωμένο σχέδιο για να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες της ψυχικής υγείας, να φύγει ο χρόνια νοσηλευόμενος από τα ψυχιατρικά ιδρύματα, να ζήσει σε ξενώνες, διαμερίσματα κλπ, αναμφίβολα θα ζήσει σε καλύτερες συνθήκες. Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση μ ένα τέτοιο σχέδιο οργάνωσης, με τους παραπάνω στόχους, θα είναι μακριά από την ψυχιατρική και φυσικά θα είναι ακαθόριστη η συνέχεια της. Οι λειτουργοί της ψυχικής υγείας θα παραμένουν σε μια αποδιοργανωμένη στασιμότητα, δεν θα κατανοούν και θα εισπράττουν φαντασιωσικές ικανοποιήσεις από την εργασία τους. Οι λειτουργοί ψυχικής υγείας θα έχουν συνέχεια, εάν πράγματι η ψυχιατρική έχει συνέχεια.. Η ψυχιατρική είχε πορεία. Μελέτησε την ψυχοσυναισθηματική εξέλιξη του ανθρώπου, ερμήνευσε τις ατομικές και κοινωνικές συμπεριφορές στις διάφορες ψυχοσυγκρουσιακές καταστάσεις που αντιμετώπιζε ο άνθρωπος στην πορεία του. Για να έχει συνέχεια η ψυχιατρική, πρέπει σήμερα στη νέα εποχή, να αναγνωρίσει τον χαρακτήρα της ψυχοσύγκρουσης του σύγχρονου ανθρώπου, να μελετήσει τους μηχανισμούς άμυνας, τις διεργασίες των νοητικών λειτουργιών και να κατανοήσει την ατομική και κοινωνική συμπεριφορά όπως θα εκφραστεί.

5 - 5 - Σε ικανοποιητικό βαθμό ελέγχεται το σύμπτωμα της ψυχικής νόσου με τις εξελίξεις των διαφόρων θεραπειών. Μελλοντικά με τις νέες ανακαλύψεις, θα έχουμε μεγάλη αποτελεσματικότητα. Θα παραμένουν όμως πολλά άτομα ν αντιμετωπίζουν σοβαρά ψυχοκοινωνικά προβλήματα, όπου θα εμφανίζεται μια ανάλογη ψυχοσυγκρουσιακή κατάσταση και θα παρατηρούμε και τις ανάλογες συμπεριφορές. Αυτή η νέα ψυχοσυγκρουσιακή κατάσταση δεν είναι «αναγνωρίσιμη» και φυσικά οδηγεί σε πολλαπλές αντιδράσεις. Πολλά άτομα ζουν σ ένα ψυχολογικό και κοινωνικό αφανισμό. Ο κοινωνικός αποκλεισμός, γίνεται απειλή γα την χρησιμότητα στον κοινωνικό ιστό που βιώνεται με το αίσθημα του αφανισμού από το άτομο. Ουσιαστικά αδυνατεί να ελπίζει για την συνέχει, για το αύριο του. Στην επίλυση αυτής της ψυχοσύγκρουσης καλείται η ψυχιατρική να συμβάλλει. Εάν δεν ενισχύσουμε εκείνα τα δυναμικά των νοητικών πνευματικών λειτουργιών, σαν επιστήμη θα απουσιάζουμε από κάθε προσφορά. Θα αποτελέσει ένα αλλιώτικο πείραμα της ψυχιατρικής. Μια μελέτη που μπορεί να γίνει με μια ουσιαστική ψυχιατρική μεταρρύθμιση, όπου θα υπάρχουν τέτοιες υλικοτεχνικές προϋποθέσεις, κατευθύνσεις για την κοινωνική ένταξη των ατόμων με σοβαρά ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Σε μια αλληλεξάρτηση, με την ενίσχυση εκείνων των διεργασιών, όπου θα αναπτυχθεί η αλληλεγγύη στις κοινωνικές ομάδες, η συνεργασία, τελικά θα προσδιοριστεί η χρησιμότητα κάθε ατόμου, όπου θα μπορεί να διαβλέπει το αύριο του. Χρήστος Πανέττας - Διευθυντής Ψυχίατρος Το παρόν άρθρο αποτελεί επιλογές κειμένων από Συνέδρια του CEFEC Περιλαμβάνεται στην έκδοση βιβλίου με τίτλο «ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ» - ΧΑΝΙΑ 2006