«Θεσμικό πλαίσιο για την πολιτιστική κληρονομιά»

Transcript

1 72 ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Ευχαριστούμε τις συναδέλφισσες Αρβανιτάκη και Πανούση για την εισήγηση τους. Περνάμε στην επόμενη εισήγηση, που θα εισηγηθεί ο αρχιτέκτονας Νίκος Χαρκιολάκης, προϊστάμενος τμήματος μελετών της Διεύθυνσης Βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων Υπουργείου Πολιτισμού, μέλος Δ.Σ. ICOMOS, με θέμα «Θεσμικό πλαίσιο για την πολιτιστική κληρονομιά». Παρακαλώ τον κ. Χαρκιολάκη να πάει το λόγο. «Θεσμικό πλαίσιο για την πολιτιστική κληρονομιά» Νίκος Χαρκιολάκης Αρχιτέκτων, Προϊστάμενος Τμήματος Μελετών της Δ/νσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων Υπουργείου Πολιτισμού, μέλος Δ.Σ. ICOMOS Ευχαριστώ πολύ κ. Πρόεδρε. Μια και στο πρόγραμμα της συνάντησης αυτής αναφέρομαι και με τις δύο ιδιότητες που διαθέτω - δηλαδή και ως στέλεχος του Υπουργείου Πολιτισμού στη Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων και ως εκλεγμένο μέλος και συγκεκριμένα Ειδικός Γραμματέας Τύπου του Διοικητικού Συμβουλίου του Ελληνικού Τμήματος του ICOMOS, (Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών) - αλλά και με την τρίτη μου ιδιότητα ως Γενικός Γραμματέας του Συλλόγου των 250 περίπου μονίμων Διπλωματούχων Μηχανικών (Αρχιτεκτόνων, Πολιτικών Μηχανικών, Τοπογράφων κ.λπ.) του Υπουργείου Πολιτισμού, μαζί με την κατ ανάγκην συνοπτική παρουσίαση του νέου θεσμικού πλαισίου για την προστασία της Πολιτιστικής μας Κληρονομιάς, και ειδικότερα της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς, που μας αφορά, κατά προτεραιότητα, τόσο ως Αρχιτέκτονες, Πολεοδόμους και εν γένει Μηχανικούς όσο και ως Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος, να μου επιτρέψετε να προβώ και σε ορισμένα σχόλια από τη σκοπιά αυτή επ αυτού. Παρά το περιορισμένο του χρόνου που έχω στην διάθεσή μου, δεν μπορώ να αποφύγω ένα συνοπτικό ιστορικό της Νομοθεσίας αυτής, που είναι από τις πιο παλιές του Κράτους και που ερμηνεύει κατά ένα μεγάλο μέρος τα σημερινά προβλήματα στα οποία θα αναφερθώ. Ηδη, οι ιστορικοί και όσοι έχουν ασχοληθεί με το ιδεολογικό υπόβαθρο της Ελληνικής Επανάστασης και της ίδρυσης του νεώτερου ελληνικού Κράτους, έχουν τονίσει τον ρόλο που διαδραμάτισαν τα «αρχαία μνημεία» και «οι αρχαίοι ημών πρόγονοι» τόσο στο φιλελληνικό κίνημα στην Ευρώπη όσο και στην πολιτική των πρώτων ελληνικών Κυβερνήσεων. Για τον λόγο αυτό, η προστασία των αρχαίων ελληνικών μνημείων και ο Νόμος περί Αρχαιοτήτων ήταν από τις πρώτες μέριμνες του Κράτους, με την φροντίδα των αρχαιολόγων συνεργατών του Ιωάννη Καποδίστρια και του βασιλέα Όθωνα, όπως ήταν ο Ανδρέας Μουστοξύδης, ο Λουδοβίκος Ρος κ.ά. Ο Νόμος αυτός κωδικοποιήθηκε, με συνεχείς κατά καιρούς συμπληρώσεις από το 1832 μέχρι το 1932 δηλαδή επί 100 χρόνια, και πήρε τελικά την μορφή του λεγόμενου κωδικοποιημένου Νόμου 5351 του 1932 «Περί Αρχαιοτήτων». Ο Νόμος αφορούσε όλα τα ελληνικά μνημεία, αρχαιολογικά και αρχιτεκτονικά, κινητά και ακίνητα, τα χρονολογούμενα κατ αρχήν μεν «από των αρχαιοτάτων χρόνων και εφεξής» μέχρι και την εμφάνιση του

2 73 Χριστιανισμού, τα οποία θεωρούσε όλα ως ιδιοκτησία του Κράτους και χαρακτήριζε συλλήβδην ως «αρχαία», και στη συνέχεια συμπεριέλαβε και «τα αντικείμενα τα προερχόμενα εκ της αρχαιοτάτης εποχής του Χριστιανισμού και του μεσαιωνικού ελληνισμού», δηλαδή πρακτικά μέχρι το έτος 1830, εξακολουθώντας να τα χαρακτηρίζει και, κυρίως, να τα αντιμετωπίζει όλα ως «αρχαία». Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι ο Νόμος του 1932, που ίσχυε μέχρι το έτος 2002, αντιμετώπιζε τα σύνθετα προβλήματα των αρχιτεκτονικών μνημείων και συνόλων της χώρας μας, και μάλιστα των «ζωντανών» κτηρίων και οικισμών, ως «νεκρά» ερείπια ή μουσειακά αρχαιολογικά αντικείμενα, αναθέτοντας μάλιστα με σταδιακές συμπληρώσεις την αρμοδιότητα για την διαχείρισή τους (προστασία, συντήρηση, αναστήλωση κλπ. αλλά και τον έλεγχο και την έκδοση οικοδομικών αδειών νέων οικοδομών κλπ.) αποκλειστικά σχεδόν σε Αρχαιολόγους, μη λαμβάνοντας υπόψη τόσο τον διεθνώς αναγνωρισμένο ρόλο των Αρχιτεκτόνων κλπ. Μηχανικών στον τομέα αυτό όσο και τον επίσης διεθνώς αναγνωρισμένο διεπιστημονικό χαρακτήρα της προστασίας. Εξαίρεση από τον κανόνα αυτόν αποτέλεσε το χρονικό διάστημα από το 1920 έως το 1958, κατά το οποίο ο αείμνηστος Αναστάσιος Ορλάνδος, Αρχιτέκτων, Καθηγητής της Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής στο Ε.Μ. Πολυτεχνείο και της Βυζαντινής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ίδρυσε και διηύθυνε την Υπηρεσία Αναστηλώσεως των Αρχαίων και Ιστορικών Μνημείων του Κράτους. Σύμφωνα με τον Νόμο 216 του 1943, στην αποκλειστική αρμοδιότητα της Υπηρεσίας αυτής και μόνον ανήκε η αναστήλωση, στερέωση, συντήρηση των Αρχαίων, Βυζαντινών, Μεσαιωνικών και Ιστορικών Μνημείων ολοκλήρου του Κράτους, κατόπιν προτάσεως του Διευθυντού αυτής ύστερα από γνωμοδότηση του Αρχαιολογικού Συμβουλίου. Το 1950 ψηφίστηκε ο Νόμος 1469 για την «Προστασία ειδικής κατηγορίας οικοδομημάτων και έργων τέχνης μεταγενεστέρων του 1830». Ο Νόμος αυτός επεξέτεινε το χρονικό όριο της προστασίας για να περιλάβει και τα νεώτερα αρχιτεκτονικά μνημεία, μετά το 1830, δηλαδή τα νεοκλασικά κτήρια και τους παραδοσιακούς λεγόμενους οικισμούς. Ο Νόμος αυτός, αν και με πολύ μεγάλη καθυστέρηση άγγιζε επιτέλους και αυτή την κατηγορία μνημείων, έθετε όμως ταυτόχρονα μια μεγάλη δυσκολία στην προστασία ενός νεοκλασικού ή άλλου νεώτερου αρχιτεκτονικού μνημείου, διότι απαιτούσε από αυτό να είναι «Έργο Τέχνης». Τούτο σήμαινε ότι πάρα πολλοί ιδιοκτήτες κτηρίων χαρακτηρισμένων ως νεώτερα μνημεία με τον Νόμο αυτό μπορούσαν με προσφυγές τους στο Συμβούλιο Επικρατείας να επιτυγχάνουν τον αποχαρακτηρισμό τους, με αποτέλεσμα να χαθούν πολλά τέτοια μνημεία. Δεν επεκτείνομαι περισσότερο γιατί πιστεύω ότι τα προβλήματα αυτά είναι γνωστά σε όλους. Η προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς είναι μια νέα επιστήμη, πράγμα που φάνηκε και κατά τις ομιλίες που προηγήθηκαν, και φαίνεται πως η αναστήλωση και η ανάπλαση συναντούν όχι μόνο την κοινωνική αποδοχή αλλά και την κοινωνική αντίδραση. Για τον λόγο αυτό, είναι ιδιαίτερα σημαντικό η Νομοθεσία για την προστασία των αρχιτεκτονικών μνημείων και ιδιαίτερα των «ζωντανών» (δηλαδή αυτών που κατοικούνται ή διατηρούν την χρήση τους) να λαμβάνει υπόψη εκτός από την διεθνή επιστημονική δεοντολογία, όπως διατυπώνεται στις Διεθνείς Συμβάσεις, και τον κοινωνικό παράγοντα (δηλαδή τις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας που υπηρετούσε πάντοτε η Αρχιτεκτονική) σε

3 74 αντιδιαστολή με την Νομοθεσία για την προστασία των αρχαιολογικών μνημείων όπου προέχει ο επιστημονικός και διδακτικός παράγοντας (που υπηρετεί η Αρχαιολογία και η σύγχρονη επιστήμη της Προστασίας). Σε αντίθεση με την άποψη αυτή, μετέπειτα Νομοθεσίες συμπλήρωναν τους παραπάνω δύο βασικούς Νόμους, με κύριο χαρακτηριστικό την συνεχή μεταβίβαση και την μεγάλης έκτασης αλληλοεπικάλυψη τεχνικών αρμοδιοτήτων από τους Μηχανικούς στους Αρχαιολόγους. Αντίστοιχη μέριμνα του Κράτους, τόσο για την προστασία αυτής καθεαυτής της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς (αρχαίας, βυζαντινής μεταβυζαντινής και νεώτερης) όσο και για την δημιουργία ενός αντάξιου παράλληλου και σύγχρονου αρχιτεκτονικού περιβάλλοντος, ουδέποτε εκδηλώθηκε, με την εξαίρεση της περιόδου από το 1920 μέχρι το 1958 με την προσπάθεια του αείμνηστου Α. Ορλάνδου, ιδρυτή και πρώτου Διευθυντή της «Υπηρεσίας Αναστηλώσεως των αρχαίων και ιστορικών μνημείων του Κράτους», και νωρίτερα της σύντομης εποχής του Νεοκλασικισμού ( ) με την προσπάθεια σπουδαίων ξένων και Ελλήνων Αρχιτεκτόνων αλλά και απλών ανώνυμων μαστόρων. Τον Ιούνιο του 2002, η χώρα μας απέκτησε τον νέο Νόμο 3028 που τιτλοφορείται «Για την Προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς». Εδώ, θα ήθελα να κάνω μια παρένθεση και να θυμίσω ότι : Το έτος 1975, που το Συμβούλιο της Ευρώπης ανακήρυξε ως έτος της Ευρωπαϊκής Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς ακούστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα ο όρος αυτός το έτος 1989, επίσης το Συμβούλιο της Ευρώπης προώθησε Οδηγίες προς τα Κράτη - μέλη του, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνεται και η Ελλάδα, για την Ολοκληρωμένη Διατήρηση (Integral Conservation) το έτος 1985, και πάλι το Συμβούλιο της Ευρώπης ολοκλήρωσε τη «Σύμβαση για την Προστασία της Ευρωπαϊκής Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς», την γνωστή Σύμβαση της Γρανάδας. Η Σύμβαση αυτή το 1992, με καθυστέρηση επτά (7) ετών, επικυρώθηκε με τον Νόμο 2039 από το ελληνικό Κοινοβούλιο, γεγονός που σημαίνει, σύμφωνα με το Σύνταγμα, ότι αποτελεί πλέον εσωτερικό Δίκαιο της Ελλάδος, και μάλιστα με αυξημένη νομική ισχύ. Όλα αυτά δημιούργησαν την αίσθηση ότι η αναχρονιστική ελληνική «αρχαιολογική» νομοθεσία, ύστερα από 60 χρόνια καθυστέρησης, δηλαδή από το 1932 έως το 1992, που άρχισε η συζήτηση για το νέο «αρχαιολογικό» Νόμο, θα ενσωμάτωνε όλες τις νεώτερες Διεθνείς Αρχές της Επιστήμης της Προστασίας της Αρχιτεκτονικής και της Αρχαιολογικής Κληρονομιάς και τις υποχρεώσεις της χώρας μας που απορρέουν από τις Διεθνείς Συμβάσεις. Συνεχίζοντας με την συνοπτική παρουσίαση του νέου Νόμου για την Πολιτιστική μας Κληρονομιά, θα ήθελα να σχολιάσω τον τίτλο του Νόμου και να θυμίσω ότι, σύμφωνα με τις Συμβάσεις της UNESCO, η Κληρονομιά της Ανθρωπότητας διακρίνεται σε δύο κατηγορίες, την Φυσική και την Πολιτιστική η Φυσική Κληρονομιά αφορά το Φυσικό Περιβάλλον, το ανέγγιχτο από τον άνθρωπο η Πολιτιστική Κληρονομιά αφορά τις Ανθρωπογενείς Δραστηριότητες και διακρίνεται, με την σειρά της, σε δύο πάλι κατηγορίες, την Υλική και την Αϋλη. Η Υλική Κληρονομιά διακρίνεται και αυτή σε δύο κατηγορίες, την Αρχιτεκτονική και την Αρχαιολογική. Στην Υλική Κληρονομιά θα επανέλθω. Η Αϋλη Κληρονομιά αφορά τις άϋλες εκφράσεις του

4 75 ανθρώπου, όπως είναι η γλώσσα κάθε λαού, η μουσική του, οι χοροί του, τα έθιμά του, τα τραγούδια του, οι παραδόσεις του κ.λπ. Η διάκριση της Υλικής Κληρονομιάς σε Αρχιτεκτονική και Αρχαιολογική είναι διεθνώς αναγνωρισμένη. Θέλω να αναφέρω εδώ την σχετική Σύμβαση της Βαλέτας (Μάλτα) του έτους 1992, του Συμβουλίου της Ευρώπης, αντίστοιχη με την Σύμβαση της Γρανάδας. Η Σύμβαση της Βαλέτας είναι η αναθεωρημένη Σύμβαση του Λονδίνου του έτους 1969, για την «Προστασία της Ευρωπαϊκής Αρχαιολογικής Κληρονομιάς», η οποία περιλαμβάνει τον ορισμό και την περιγραφή του τρόπου προστασίας του ειδικού αυτού αντικειμένου. Σύμφωνα με το πρώτο άρθρο τόσο της Σύμβασης του Λονδίνου, που επικυρώθηκε με τον Νόμο 1127 του 1981 (όπου περιλαμβάνεται η επίσημη ελληνική μετάφραση), όσο και της αναθεωρημένης Σύμβασης της Βαλέτας ο όρος «Αρχαιολογική Κληρονομιά» περιλαμβάνει ακίνητα ευρήματα και κινητά αντικείμενα του παρελθόντος για τα οποία οι ανασκαφές ή οι ανακαλύψεις είναι η κύρια πηγή επιστημονικών πληροφοριών για την ύπαρξή τους. Επιπλέον αναφέρω τον Χάρτη του Διεθνούς ICOMOS για την Προστασία και Διαχείριση της Αρχαιολογικής Κληρονομιάς σύμφωνα με το πρώτο άρθρο του οποίου η Αρχαιολογική Κληρονομιά είναι το τμήμα εκείνο της Υλικής Κληρονομιάς για το οποίο οι αρχαιολογικές μέθοδοι (ενν. ανασκαφές ή ανακαλύψεις) είναι η κύρια πηγή πληροφόρησης και περιλαμβάνει ακίνητα ευρήματα, εγκαταλελειμμένα κτήρια και κατάλοιπα ανθρώπινης δραστηριότητας (κάτω από το έδαφος ή από το νερό). Το Ελληνικό Τμήμα του ICOMOS, με την υποστήριξη του Τεχνικού Επιμελητηρίου της Ελλάδος, μετά την ψήφιση του Νόμου 2039 του 1992 με τον οποίο επικυρώθηκε η Σύμβαση της Γρανάδας, προέβη σε σχετική έκδοση όπου περιέχονται τόσο τα κείμενα της Σύμβασης και του κυρωτικού Νόμου όσο και προτάσεις για την προσαρμογή της ελληνικής Νομοθεσίας στις διατάξεις αυτών. Στο κείμενο της Σύμβασης και του κυρωτικού Νόμου (όπου περιλαμβάνεται η επίσημη ελληνική μετάφραση) περιέχεται ο ορισμός της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς, που σύμφωνα με αυτόν περιλαμβάνει τα ακόλουθα: Τα μνημεία:κάθε κατασκευή ιδιαίτερα σημαντική λόγω του ιστορικού, αρχαιολογικού, καλλιτεχνικού, επιστημονικού, κοινωνικού ή τεχνικού της ενδιαφέροντος, συμπεριλαμβανομένων των εγκαταστάσεων ή διακοσμητικών στοιχείων που αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα τους. Τα αρχιτεκτονικά σύνολα : ομοιογενή σύνολα αστικών ή αγροτικών κατασκευών σημαντικών λόγω του ιστορικού, αρχαιολογικού, καλλιτεχνικού, επιστημονικού, κοινωνικού ή τεχνικού τους ενδιαφέροντος, συναφή μεταξύ τους ώστε να σχηματίζουν ενότητες, που να μπορούν να οριοθετηθούν τοπογραφικά. Οι τόποι : σύνθετα έργα του ανθρώπου και της φύσης, εν μέρει κτισμένα, τα οποία αποτελούν εκτάσεις τόσο χαρακτηριστικές και ομοιογενείς, ώστε να μπορούν να οριοθετηθούν τοπογραφικά και τα οποία είναι σημαντικά λόγω του ιστορικού, αρχαιολογικού, καλλιτεχνικού, επιστημονικού, κοινωνικού ή τεχνικού τους ενδιαφέροντος. Στην Σύμβαση της Γρανάδας περιέχονται επίσης αναλυτικές διατάξεις για: την καταγραφή των προστατευόμενων μνημείων, αρχιτεκτονικών συνόλων και τόπων (άρθρο 2) τις νομικές διαδικασίες της προστασίας (άρθρα 3,4 και 5) τα συμπληρωματικά μέτρα της προστασίας (οικονομικά μέσα, περιβάλλον,

5 76 ρύπανση) (άρθρα 6,7 και 8) τις κυρώσεις των παραβατών (άρθρο 9)την πολιτική της ολοκληρωμένης προστασίας (άρθρα 10,11,12 και 13) την συμμετοχή του κοινού, των πολιτών και των εθελοντικών οργανώσεων στις διαδικασίες της προστασίας (άρθρο 14) την πληροφόρηση της νεολαίας σε όλα τα στάδια της εκπαίδευσης και την δημιουργία ειδικών επαγγελμάτων για την προστασία (άρθρα 15 και 16)τον συντονισμό και την συνεργασία μεταξύ των Ευρωπαϊκών Κρατών που επικυρώνουν την Σύμβαση (άρθρα 17,18,19 και 20), και επισυνάπτονται οι σχετικές Αποφάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Ολοκληρωμένη Διατήρηση της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς. Ο νέος Νόμος, σύμφωνα με τον τίτλο του, θα έπρεπε να αφορά την Πολιτιστική Κληρονομιά εν γένει, δηλαδή τόσο την Υλική όσο και την Αϋλη. Όμως, ο Νόμος κατ ουσίαν δεν περιέχει τίποτε για την προστασία της Άϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, εκτός από τρεις γενικές αναφορές και την παραπομπή της προστασίας της σε μελλοντικό Προεδρικό Διάταγμα. Έτσι, στην δεύτερη παράγραφο του πρώτου άρθρου, αναφέρεται ότι «η Πολιτιστική Κληρονομιά περιλαμβάνει και τα άϋλα πολιτιστικά αγαθά». Στο πέμπτο εδάφιο του δεύτερου άρθρου αναφέρεται ότι «ως άϋλα πολιτιστικά αγαθά νοούνται εκφράσεις, δραστηριότητες, γνώσεις και πληροφορίες, όπως μύθοι, έθιμα, προφορικές παραδόσεις, χοροί, δρώμενα, μουσική, τραγούδια, δεξιότητες ή τεχνικές που αποτελούν μαρτυρίες του παραδοσιακού, λαϊκού και λόγιου πολιτισμού». Και, τέλος στο πέμπτο άρθρο, υπό τον τίτλο «προστασία άϋλων πολιτιστικών αγαθών», αναφέρεται ότι «το Υπουργείο Πολιτισμού μεριμνά για την αποτύπωση σε γραπτή μορφή, καθώς και σε υλικούς φορείς ήχου, εικόνας ή ήχου και εικόνας, την καταγραφή και την τεκμηρίωση άϋλων πολιτιστικών αγαθών του παραδοσιακού, λαϊκού και λόγιου πολιτισμού που παρουσιάζουν ιδιαίτερη σημασία», και ότι, με Προεδρικό Διάταγμα που θα εκδοθεί με πρόταση του Υπουργού Πολιτισμού, θα καθοριστούν «ο τρόπος καταγραφής και αποτύπωσης των άϋλων πολιτιστικών αγαθών, οι αρμόδιες για την υλοποίηση των παραπάνω ενεργειών υπηρεσίες ή και φορείς και θα ρυθμίζεται κάθε αναγκαία λεπτομέρεια». Κατά λογική συνεπαγωγή, ο νέος Νόμος αφορά κατ ουσίαν την προστασία της Υλικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς, δηλαδή αποκλειστικά και μόνο την προστασία της Αρχαιολογικής και της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς. Όμως στον τίτλο του Νόμου αποφεύγεται η χρήση του όρου «Αρχιτεκτονική Κληρονομιά» και στην θέση του χρησιμοποιείται αποκλειστικά και μόνο ο αδόκιμος όρος «Αρχαιότητες». Επιπλέον, στο δεύτερο άρθρο του Νόμου, υπό τον τίτλο «Έννοια όρων», φαίνεται να μην υιοθετείται η ορολογία των Διεθνών Συμβάσεων της Γρανάδας και της Βαλέτας, παρά το γεγονός ότι ειδικά η Σύμβαση της Γρανάδας αποτελεί, σύμφωνα με όσα αναφέραμε προηγουμένως, εσωτερικό ελληνικό Δίκαιο και μάλιστα με αυξημένη νομική ισχύ. Στο άρθρο αυτό η Αρχαιολογική και η Αρχιτεκτονική Κληρονομιά, αφ ενός μεν συγχέονται πλήρως μεταξύ τους αφ ετέρου δε διαιρούνται σε τέσσερις αλληλοεπικαλυπτόμενες μεταξύ τους κατηγορίες, με τους εξής όρους: «πολιτιστικά αγαθά» νοούμενα «μαρτυρίες της ύπαρξης και της ατομικής και συλλογικής δραστηριότητας του ανθρώπου». Ο όρος αυτός δεν φαίνεται να χρησιμεύει στα υπόλοιπα άρθρα του Νόμου και η χρήση του παραμένει ασαφής. «μνημεία» (βλ. παρακάτω).

6 77 «αρχαιολογικοί χώροι» νοούμενοι «εκτάσεις στην ξηρά ή στη θάλασσα ή στις λίμνες ή στους ποταμούς, οι οποίες περιέχουν ή στις οποίες υπάρχουν ενδείξεις ότι περιέχονται αρχαία μνημεία ή αποτέλεσαν ή υπάρχουν ενδείξεις ότι αποτέλεσαν από τους αρχαιοτάτους χρόνους έως και το 1830 μνημειακά, οικιστικά ή ταφικά σύνολα». Είναι αρκετά περίεργο το 1830 να χαρακτηρίζεται ως αρχαία εποχή, αλλά ο νέος Νόμος έτσι φαίνεται να πιστεύει. «Οι αρχαιολογικοί χώροι περιλαμβάνουν και το απαραίτητο ελεύθερο περιβάλλον που επιτρέπει στα σωζόμενα μνημεία να συντίθενται σε ιστορική, αισθητική και λειτουργική ενότητα». «ιστορικοί τόποι» νοούμενοι «είτε εκτάσεις στην ξηρά, η στη θάλασσα ή στις λίμνες ή στους ποταμούς που αποτέλεσαν ή που υπάρχουν ενδείξεις ότι αποτέλεσαν τον χώρο εξαίρετων ιστορικών ή μυθικών γεγονότων ή εκτάσεις που περιέχουν ή στις οποίες υπάρχουν ενδείξεις ότι περιέχονται μνημεία μεταγενέστερα του 1830, είτε σύνθετα έργα του ανθρώπου και της φύσης μεταγενέστερα του 1830, τα οποία συνιστούν χαρακτηριστικούς και ομοιογενείς χώρους, που είναι δυνατόν να οριοθετηθούν τοπογραφικά, και των οποίων επιβάλλεται η προστασία λόγω της λαογραφικής, εθνολογικής, κοινωνικής, τεχνικής, αρχιτεκτονικής, βιομηχανικής ή εν γένει ιστορικής, καλλιτεχνικής ή επιστημονικής σημασίας τους». Αν οι «αρχαιολογικοί χώροι» του Νόμου ισοδυναμούν όπως φαίνεται με τους «αρχαιολογικούς τόπους» των Διεθνών Συμβάσεων και οι «ιστορικοί τόποι» με τους «τόπους» της Σύμβασης της Γρανάδας, τούτο σημαίνει ότι στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον νέο Νόμο, η Αρχιτεκτονική Κληρονομιά εμφανίζεται μόνο μετά το έτος 1830! Στο ίδιο άρθρο και υπό τον όρο «μνημεία» διακρίνονται άλλες τέσσερις υποκατηγορίες, με τρόπο εντελώς αντίθετο με την Σύμβαση της Γρανάδας από την οποία δεν προκύπτει κανένας διαχωρισμός των μνημείων με βάση χρονολογικές διακρίσεις ούτε και διάκριση σε κινητά και ακίνητα. Οι υποκατηγορίες που θεσπίζει το άρθρο αυτό είναι : τα «αρχαία μνημεία ή αρχαία» νοούμενα «όλα τα πολιτιστικά αγαθά που ανάγονται στους προϊστορικούς, αρχαίους, βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους και χρονολογούνται έως και το 1830» στα οποία μάλιστα αρχαία μνημεία «περιλαμβάνονται σπήλαια και παλαιοντολογικά κατάλοιπα για τα οποία υπάρχουν ενδείξεις ότι συνδέονται με την ανθρώπινη ύπαρξη». Σύμφωνα με τις Διεθνείς Συμβάσεις της UNESCO, τα παλαιοντολογικά κατάλοιπα ανήκουν στην Φυσική Κληρονομιά και επομένως δεν έχουν θέση στον Νόμο αυτό. τα «νεώτερα μνημεία», νοούμενα «τα πολιτιστικά αγαθά που είναι μεταγενέστερα του 1830 και των οποίων η προστασία επιβάλλεται λόγω της ιστορικής, καλλιτεχνικής ή επιστημονικής σημασίας τους» τα «ακίνητα μνημεία» νοούμενα «τα μνημεία που υπήρξαν συνδεδεμένα με το έδαφος και παραμένουν σε αυτό ή στον βυθό της θάλασσας κ.λπ.» τα «κινητά μνημεία» νοούμενα «τα μνημεία που δεν θεωρούνται ακίνητα». Οι ορισμοί του νέου Νόμου δεν ακολουθούν ούτε και τους ορισμούς που περιέχονται στο άρθρο 24 του αναθεωρημένου ελληνικού Συντάγματος του 2001 όπου προβλέπεται ότι «τα μνημεία, οι παραδοσιακές περιοχές και τα παραδοσιακά στοιχεία προστατεύονται από το Κράτος». Ετσι, η προστασία των τριών άλλων, εκτός των μνημείων, υποκατηγοριών του Νόμου, δηλαδή των

7 78 πολιτιστικών αγαθών, των αρχαιολογικών χώρων και των ιστορικών τόπων δεν φαίνεται να κατοχυρώνεται συνταγματικά. Στο τρίτο άρθρο του Νόμου, υπό τον τίτλο «Περιεχόμενο της προστασίας», αναφέρεται ότι αυτή συνίσταται κυρίως «στον εντοπισμό, την έρευνα, την καταγραφή, την τεκμηρίωση και την μελέτη των στοιχείων της, στη διατήρηση και στην αποτροπή της καταστροφής της αλλοίωσης και γενικά κάθε άμεσης ή έμμεσης βλάβης της, στην συντήρηση και την κατά περίπτωση αναγκαία αποκατάστασή της, στην διευκόλυνση της πρόσβασης και της επικοινωνίας του κοινού με αυτήν, στην ανάδειξη και την ένταξή της στη σύγχρονη κοινωνική ζωή και στην παιδεία, την αισθητική αγωγή και την ευαισθητοποίηση των πολιτών για την πολιτιστική κληρονομιά». Στο ίδιο άρθρο ορίζεται επίσης ότι «η προστασία των μνημείων, αρχαιολογικών χώρων και ιστορικών τόπων περιλαμβάνεται στους στόχους οποιουδήποτε επιπέδου χωροταξικού, αναπτυξιακού, περιβαλλοντικού και πολεοδομικού σχεδιασμού ή σχεδίων ισοδύναμου αποτελέσματος ή υποκατάστατών τους». Επειδή η σημαντική αυτή ρύθμιση βασίζεται στο δέκατο άρθρο της Σύμβασης της Γρανάδας, κατά την γνώμη μας, η καλύτερη θέση ενσωμάτωσης της πλήρους διατύπωσης του άρθρου όπως περιέχεται στη Σύμβαση της Γρανάδας θα ήταν ίσως στο άρθρο 24 του αναθεωρημένου ελληνικού Συντάγματος του 2001, ώστε να τύχει υποχρεωτικής και γενικής εφαρμογής. Στο τέταρτο άρθρο του Νόμου, υπό τον τίτλο «Εθνικό Αρχείο Μνημείων», προβλέπεται ότι «τα μνημεία καταγράφονται, τεκμηριώνονται και καταχωρούνται στο Εθνικό Αρχείο Μνημείων που τηρείται στο Υπουργείο Πολιτισμού», όπως ορίζεται στο δεύτερο άρθρο της Σύμβασης της Γρανάδας, αλλά η οργάνωση και λειτουργία του Αρχείου αυτού παραπέμπεται σε μελλοντικό Προεδρικό Διάταγμα. Εδώ πρέπει να επισημανθεί ότι από το 1977 μέχρι σήμερα στο Υπουργείο Πολιτισμού λειτουργεί, με το ίδιο ακριβώς αντικείμενο, η Διεύθυνση Αρχείου Μνημείων και Δημοσιευμάτων, η οποία δυστυχώς δεν έχει βοηθηθεί μέχρι τώρα στην εκτέλεση του έργου της. Παρόλα αυτά, έχει καταφέρει να εκδώσει ένα Κατάλογο ανά νομό των κηρυγμένων μνημείων της Ελλάδος, ο οποίος αριθμεί γύρω στους 60 τόμους. Ο Κατάλογος περιέχει μια σελίδα για κάθε μνημείο, όπου αναφέρεται η κήρυξη και το ΦΕΚ όπου έχει δημοσιευτεί. Φυσικά, αυτό δεν αποτελεί Αρχείο Μνημείων, κατά την έννοια τουλάχιστον του «Inventaire du Patrimoine Culturel Europeen» του Συμβουλίου της Ευρώπης. Αναφέρω χαρακτηριστικά ότι το Αγιον Ορος, παρά το γεγονός ότι αποτελεί ένα σύνολο 20 Ι. Μονών, 13 Ι. Σκητών και τουλάχιστον 1800 μεμονωμένων μοναστηριακών κτηρίων, στον Κατάλογο παρουσιάζεται ως ένα μνημείο! Με τον νέο Νόμο ελπίζουμε η παραπάνω Διεύθυνση να ολοκληρώσει το έργο που δεν έγινε στα προηγούμενα 25 χρόνια. Στο ίδιο άρθρο προβλέπεται, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, και η ανά τριετία επιθεώρηση της κατάστασης κάθε ακινήτου μνημείου, που βασίζεται σε πρόταση του Συλλόγου Διπλωματούχων Μηχανικών του Υπουργείου Πολιτισμού και του ΤΕΕ που διατυπώθηκε σε ειδική σύσκεψη που έγινε στην Αθήνα παρουσία του Υπουργού Πολιτισμού. Όμως, το έργο αυτό αποτελεί ένα τεράστιο εγχείρημα που απαιτεί την συνεργασία όλων των Υπηρεσιών του ΥΠ.ΠΟ (και ιδιαίτερα των 3 Διευθύνσεων Αναστήλωσης και της περιφερειακής τους αποκέντρωσης) με μεγάλο αριθμό ιδιωτικών Γραφείων Μελετών

8 79 στελεχωμένων με ειδικευμένους αρχιτέκτονες, αρχαιολόγους κ.λπ., και που δεν είναι δυνατόν να αναληφθεί μόνο από την παραπάνω Διεύθυνση, όπως προβλέπει ο Νόμος. Στο έκτο άρθρο του Νόμου, υπό τον τίτλο «Διακρίσεις ακινήτων μνημείων Χαρακτηρισμός», επαναλαμβάνονται οι διακρίσεις των μνημείων του δεύτερου άρθρου αλλά η υποκατηγορία των «νεωτέρων μνημείων» υποδιαιρείται σε δύο νέες υποκατηγορίες : στα «νεώτερα πολιτιστικά αγαθά που είναι προγενέστερα των εκάστοτε τελευταίων 100 ετών» και στα «νεώτερα πολιτιστικά αγαθά που ανάγονται στην περίοδο των εκάστοτε τελευταίων 100 ετών». Στο άρθρο αυτό, χωρίς και πάλι να αναφέρεται ο όρος «Αρχιτεκτονική Κληρονομιά», χρησιμοποιείται παραλλαγμένος ο ορισμός των μνημείων του πρώτου άρθρου της Σύμβασης της Γρανάδας. Έτσι, τα μνημεία της πρώτης νέας υποκατηγορίας χαρακτηρίζονται «λόγω της αρχιτεκτονικής, πολεοδομικής, κοινωνικής, εθνολογικής, λαογραφικής, τεχνικής, βιομηχανικής ή εν γένει ιστορικής, καλλιτεχνικής ή επιστημονικής σημασίας τους» ενώ της δεύτερης νέας υποκατηγορίας χαρακτηρίζονται για τον ίδιο λόγο με την προσθήκη της «ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, κλπ.». Επειδή θεωρείται βέβαιο ότι με την παραπάνω διάκριση θα προκύψουν προβλήματα ερμηνείας, είναι αναγκαία η έκδοση από το Υπουργείο μιας ερμηνευτικής εγκυκλίου, που να καθορίζει ποια είναι η νομική διαφορά της «ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής σημασίας» ενός μνημείου από την απλή «αρχιτεκτονική σημασία», δεδομένου ότι για την προστασία ειδικά των μνημείων αυτών απαιτείται προηγούμενη κήρυξη. Στο έβδομο άρθρο του Νόμου, υπό τον τίτλο «Κυριότητα σε ακίνητα μνημεία», τίθεται το θέμα της κυριότητας ορίζοντας ότι όλα τα αρχαία ακίνητα μνημεία έως και το 1453 ανήκουν στο Δημόσιο ενώ τα μεταγενέστερα του 1453 μπορεί να ανήκουν αλλά μπορεί και να μην ανήκουν στο Δημόσιο. Όταν όμως δεν ανήκουν στο Δημόσιο αλλά σε τρίτους τότε ισχύουν ειδικές ρυθμίσεις. Το άρθρο αυτό παρουσιάζει ασάφειες και θεωρείται βέβαιο ότι θα δημιουργήσει προβλήματα. Δεν είναι δυνατόν π.χ. στο Αγιον Ορος τα κτήρια προ του 1453 να ανήκουν στο Δημόσιο, δεδομένου ότι, βάσει του Καταστατικού Χάρτη του Αγίου Ορους, του ισχύοντος ελληνικού Συντάγματος και της Συμφωνίας συνδέσεως Ελλάδος - Ε.Ο.Κ. του 1981, δεν επιτρέπεται να υπάρξει στο Αγιον Ορος κανείς άλλος ιδιοκτήτης πλην των 20 Ι. Μονών. Στο όγδοο άρθρο του Νόμου, υπό τον τίτλο «Δήλωση, υπόδειξη ακινήτων αρχαίων και αμοιβή», περιλαμβάνονται οι γνωστές διαδικασίες για υπόδειξη αρχαίου και εύρετρα, που αφορούν βεβαίως αποκλειστικά και μόνο την Αρχαιολογική Κληρονομιά. Στο ένατο άρθρο του Νόμου, υπό τον τίτλο «Διατήρηση ακινήτων αρχαίων», προβλέπεται, μεταξύ άλλων, ότι σε περίπτωση διατήρησης ακινήτου αρχαίου (ενν. στο υπόγειο σύγχρονης οικοδομής) μπορεί να επιβληθεί στον ιδιοκτήτη του ακινήτου η υποχρέωση να επιτρέπει την επίσκεψη του αρχαίου υπό όρους. Δεν γίνεται όμως σαφές αν εξασφαλίζεται η διευκόλυνση της επισκεψιμότητας του μνημείου και από το κοινό, σύμφωνα με το δωδέκατο άρθρο της Σύμβασης της Γρανάδας. Στο δέκατο άρθρο του Νόμου, υπό τον τίτλο «Επεμβάσεις σε ακίνητα μνημεία και στο περιβάλλον τους», επαναλαμβάνεται η πάγια ρύθμιση του παλαιού Νόμου 5351 του 1932, δηλαδή «απαγορεύεται κάθε ενέργεια σε ακίνητο

9 80 μνημείο η οποία είναι δυνατόν να επιφέρει με άμεσο ή έμμεσο τρόπο καταστροφή, βλάβη, ρύπανση ή αλλοίωση της μορφής του» ή να «επιτρέπεται η επιχείρηση οποιουδήποτε τεχνικού ή άλλου έργου ή εργασίας, καθώς και η οικοδομική δραστηριότητα πλησίον αρχαίου μόνο μετά από έγκριση του Υπουργού Πολιτισμού η οποία εκδίδεται ύστερα από γνώμη του Συμβουλίου. Η έγκριση χορηγείται εάν η απόσταση από ακίνητο μνημείο ή η σχέση με αυτό είναι τέτοια ώστε να μη κινδυνεύει να επέλθει άμεση ή έμμεση βλάβη αυτού λόγω του χαρακτήρα του έργου ή της επιχείρησης ή της εργασίας». Η ρύθμιση είναι τόσο γενική όσο και αόριστη και θεωρείται βέβαιο ότι θα δημιουργήσει πολλά και καθημερινά προβλήματα στους πολίτες. Ο «έμμεσος τρόπος βλάβης» είναι μια υποκειμενική και συζητήσιμη διαδικασία, που επιτείνεται με την παράλληλη έλλειψη βαθμών προστασίας των μνημείων, σχετικών χαρτών και ειδικών προδιαγραφών. Στο ίδιο άρθρο ορίζεται ότι «Η εγκατάσταση ή λειτουργία βιομηχανικής, βιοτεχνικής ή εμπορικής επιχείρησης, η τοποθέτηση τηλεπικοινωνιακών ή άλλων εγκαταστάσεων, η επιχείρηση οποιουδήποτε τεχνικού ή άλλου έργου ή εργασίας, καθώς και η οικοδομική δραστηριότητα πλησίον αρχαίου επιτρέπεται μόνο μετά από έγκριση του Υπουργού Πολιτισμού, η οποία εκδίδεται ύστερα από γνώμη του Συμβουλίου. Η έγκριση χορηγείται εάν η απόσταση από ακίνητο μνημείο ή η σχέση με αυτό είναι τέτοια ώστε να μην κινδυνεύει να επέλθει άμεση ή έμμεση βλάβη αυτού λόγω του χαρακτήρα του έργου ή της επιχείρησης ή της εργασίας». Παρά τον κατ αρχήν θετικό χαρακτήρα της ρύθμισης αυτής, η γενικότητα και η ασάφεια που παρουσιάζει θεωρείται βέβαιο ότι θα δημιουργήσει πολλά και καθημερινά προβλήματα τόσο στους πολίτες όσο και στις υπηρεσίες του Υπουργείου που θα πρέπει να την εφαρμόσουν. Επιπλέον, η ρύθμιση δεν φαίνεται να επεκτείνεται και στις περιπτώσεις οικοδομών ή εγκαταστάσεων που προϋπάρχουν και που βλάπτουν άμεσα ή έμμεσα τα μνημεία με τα οποία γειτνιάζουν, με συνέπεια να διαιωνίζεται η συχνά απαράδεκτη κατάσταση των μνημείων και του περιβάλλοντος αυτών χώρου. Στο ίδιο άρθρο ορίζεται ότι «Για κάθε εργασία, επέμβαση ή αλλαγή χρήσης σε ακίνητα μνημεία, απαιτείται έγκριση που χορηγείται με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού ύστερα από γνώμη του Συμβουλίου». Οι ανωτέρω δύο ρυθμίσεις θεωρείται βέβαιο ότι θα δημιουργήσουν πολλά και καθημερινά προβλήματα στους πολίτες επειδή θεσπίζουν ότι και για την παραμικρή εργασία σε οποιοδήποτε από τα χιλιάδες διεσπαρμένα σε ολόκληρη την επικράτεια μνημεία ή στο περιβάλλον τους απαιτείται η έκδοση Απόφασης του Υπουργού. Για τον εκσυγχρονισμό και αποκέντρωση της ανωτέρω διαδικασίας, από τον Σύλλογο Διπλωματούχων Μηχανικών του Υπουργείου Πολιτισμού έχουμε διατυπώσει από πολλών ετών, πρόταση να καταταχθούν τα ελληνικά μνημεία σε διαφορετικές κατηγορίες προστασίας, όπως συμβαίνει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες π.χ. στη Γαλλία, τα μνημεία της οποίας διακρίνονται σε monuments classes και monuments inscrits, στην Αγγλία τα μνημεία της οποίας διακρίνονται σε grade 1, grade 2 και grade 2, και διαφορετική αντιμετώπιση ανάλογα με την σημασία τους. Ειδικότερα, προτείναμε τα ελληνικά μνημεία που είναι εγγεγραμμένα στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO ( περίπου μνημεία αρχιτεκτονικά σύνολα και τόποι) να θεωρούνται εθνικής σημασίας και να αντιμετωπίζονται από τις κεντρικές υπηρεσίες του Υπουργείου. Ακολούθως, μια ομάδα περίπου επιλεγμένων μνημείων να θεωρούνται περιφερειακής σημασίας και να

10 81 αντιμετωπίζονται από τις περιφερειακές υπηρεσίες που θα ελέγχονται απλώς από τις κεντρικές υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού. Τέλος, όλα τα υπόλοιπα μνημεία να θεωρούνται τοπικής σημασίας και να αντιμετωπίζονται από τους τοπικούς φορείς (Νομαρχίες, Δήμους, Ι. Μητροπόλεις, Ι. Μονές, Ι. Ναούς κλπ) και ιδιώτες, βάσει ειδικών προδιαγραφών μελετών και έργων και ειδικών μητρώων μελετητών και κατασκευαστών τοπικών μαστόρων, και να ελέγχονται απλώς από τις περιφερειακές υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, χωρίς καμία εμπλοκή των κεντρικών υπηρεσιών. Επιπλέον, είχαμε επίσης προτείνει και έχει ήδη θεσμοθετηθεί, με το άρθρο 9 5 του Νόμου 2557 του 1997 «Θεσμοί, μέτρα και δράσεις πολιτιστικής ανάπτυξης», η δημιουργία ενός ανανεούμενου κατ έτος ειδικού Μητρώου Μελετητών και Γραφείων Μελετών αναστηλώσεων μνημείων όπως και ενός αντίστοιχου ειδικού Μητρώου ειδικευμένων εργοληπτικών επιχειρήσεων αναστηλώσεων μνημείων. Δυστυχώς, η έκδοση του προβλεπόμενου Προεδρικού Διατάγματος για την υλοποίηση των ανωτέρω Μητρώων καθυστερεί, κατά ανεπιβεβαίωτες μάλιστα πληροφορίες, λόγω της αντίδρασης του Τεχνικού Επιμελητηρίου της Ελλάδος. Θεωρούμε αδιανόητη τέτοια αντίδραση, αν υπάρχει, και καλούμε την πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού να προβεί στην άμεση έναρξη διαλόγου τόσο με τον Σύλλογο Διπλωματούχων Μηχανικών του ΥΠ.ΠΟ όσο και με το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος για την άμεση έκδοση, π.χ. εντός εξαμήνου, του ανωτέρω Προεδρικού Διατάγματος, που θα θέσει τέρμα στο εξαντλημένο και ανεπαρκές ισχύον καθεστώς μελετών και έργων και θα δημιουργήσει μεγάλο αριθμό νέων θέσεων εργασίας. Στο ίδιο άρθρο προβλέπεται ότι «Σε περίπτωση επείγουσας ανάγκης για την αποτροπή αμέσου και σοβαρού κινδύνου είναι δυνατή η επιχείρηση εργασιών αποκατάστασης βλάβης που δεν αλλοιώνει όμως τα υπάρχοντα κτιριολογικά, αισθητικά και άλλα συναφή στοιχεία του μνημείου, χωρίς την έγκριση που προβλέπεται» από τον Υπουργό Πολιτισμού ύστερα από γνώμη του Συμβουλίου «μετά από άμεση και πλήρη ενημέρωση της Υπηρεσίας η οποία όμως μπορεί να διακόψει τις εργασίες με σήμα της». Με βάση την μέχρι τώρα νομοθεσία, η έκτακτη αυτή διαδικασία εφαρμόζεται σε περιπτώσεις σεισμών και λοιπών φυσικών καταστροφών ως και ετοιμορροπίας, με απλή έγκριση του Διευθυντή της αρμόδιας Διεύθυνσης Αναστήλωσης. Επειδή θεωρείται βέβαιο ότι με την νέα ρύθμιση θα προκύψουν προβλήματα ερμηνείας, είναι αναγκαία η έκδοση από το Υπουργείο μιας ερμηνευτικής εγκυκλίου, που να καθορίζει ποιες είναι οι περιπτώσεις «επείγουσας ανάγκης» ή «αμέσου σοβαρού κινδύνου», η νομική κατοχύρωση των αποφαινομένων οργάνων για την εφαρμογή τους καθώς και ο τρόπος υποκατάστασης των απαιτουμένων εγκρίσεων. Στο ενδέκατο άρθρο του Νόμου, υπό τον τίτλο «Υποχρεώσεις κυρίων, νομέων ή κατόχων ακινήτων μνημείων», περιλαμβάνονται οι υποχρεώσεις των ιδιωτών οι οποίοι, μεταξύ άλλων υποχρεούνται να μεριμνούν «για την άμεση εκτέλεση των εργασιών συντήρησης, στερέωσης ή προστασίας ετοιμόρροπου μνημείου με δική τους δαπάνη Αν η υπηρεσία κρίνει ότι καθυστερεί η εκτέλεση των εργασιών ή ότι αυτές είναι ανεπαρκείς, μπορεί να λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα, διατηρώντας τη δυνατότητα να καταλογίζει το σύνολο ή μέρος της σχετικής δαπάνης σε βάρος των υποχρέων, κατά τις σχετικές διατάξεις περί εισπράξεως δημοσίων εσόδων».

11 82 Σχετικά με τα ανωτέρω, παρατηρούμε ότι στο τέταρτο άρθρο της Σύμβασης της Γρανάδας ορίζεται μεν ότι θα πρέπει να προβλέπεται η δυνατότητα υποχρέωσης του ιδιοκτήτη να εκτελεί τις απαραίτητες εργασίες αλλά δεν απαιτείται να του καταλογίζεται η δαπάνη. Αντίθετα, με το έκτο άρθρο της Σύμβασης τα Κράτη - μέλη υποχρεώνονται να ενθαρρύνουν την ιδιωτική πρωτοβουλία για την συντήρηση και αναστήλωση της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς. Άλλωστε, η Ελλάδα μόνη αυτή από τα υπόλοιπα Κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν διαθέτει μηχανισμούς και διαδικασίες επιχορήγησης των ιδιοκτητών διατηρητέων ακινήτων. Αν και στο τεσσαρακοστό όγδοο άρθρο του νέου Νόμου υπάρχει πρόβλεψη να μπορούν οι ιδιοκτήτες να ενισχύονται οικονομικά, η δυνατότητα αυτή παραπέμπεται δυστυχώς και πάλι σε μελλοντικό Προεδρικό Διάταγμα. Αντίστοιχη όμως ρύθμιση είχε προβλεφθεί και στον Νόμο 1337 του 1983 από τον αείμνηστο Υπουργό ΥΧΟΠ Α.Τρίτση σε συνεργασία με την αείμνηστη επίσης Υπουργό Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη, αλλά η δυνατότητα αυτή είχε επίσης παραπεμφθεί σε μελλοντικό Προεδρικό Διάταγμα, που ουδέποτε εκδόθηκε. Υπό τον γενικό τίτλο «Χωρικές ρυθμίσεις», περιλαμβάνονται έξι άρθρα που αφορούν σε θέματα χωροταξικής και πολεοδομικής προστασίας αρχαιολογικών και αρχιτεκτονικών μνημείων, συνόλων και τόπων. Δυστυχώς, οι Υπηρεσίες άσκησης των αρμοδιοτήτων αυτών δεν προσδιορίζονται τον Νόμο, δεδομένου ότι θα αποτελούν αντικείμενο του νέου Οργανισμού του ΥΠ.ΠΟ. Στην περίπτωση όμως κατά την οποία το αντικείμενο αυτό, καθαρά αρχιτεκτονικό πολεοδομικό χωροταξικό, παραμείνει στην αρμοδιότητα των Εφορειών και των Διευθύνσεων Αρχαιοτήτων, όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα, αφ ενός μεν, παρακάμπτεται ο διεπιστημονικός χαρακτήρας της προστασίας, αφ ετέρου δε, συνεχίζεται η υποκατάσταση του τεχνικού επιστημονικού έργου των Μηχανικών από Αρχαιολόγους. Στο δωδέκατο άρθρο του Νόμου, υπό τον τίτλο «Οριοθέτηση αρχαιολογικών χώρων», και το δέκατο τρίτο άρθρο, υπό τον τίτλο «Αρχαιολογικοί χώροι εκτός οικισμών - Ζώνες προστασίας», περιλαμβάνονται οι διαδικασίες και οι όροι συνεργασίας του ΥΠ.ΠΟ με το ΥΠΕΧΩΔΕ για τον καθορισμό των ορίων και των ζωνών προστασίας αρχαιολογικών χώρων. Δυστυχώς, δεν προσδιορίζονται ούτε τα κριτήρια ούτε οι αναγκαίες ειδικότητες των αρμοδίων Επιτροπών του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου για την χωροταξική και πολεοδομική προστασία των Αρχιτεκτονικών Συνόλων. Ετσι δύσκολα εξασφαλίζεται τόσο η ισονομία των πολιτών όσο και η αναγκαία διεπιστημονική προσέγγιση των θεμάτων αυτών, με τη συνεργασία Αρχαιολόγων, Αρχιτεκτόνων, Πολεοδόμων, Χωροτακτών κ.ο.κ. Στο δέκατο τέταρτο άρθρο του Νόμου, υπό τον τίτλο «Αρχαιολογικοί χώροι σε οικισμούς Οικισμοί που αποτελούν αρχαιολογικούς χώρους», περιέχονται ρυθμίσεις αντίστοιχες με αυτές των δύο προηγουμένων άρθρων, γίνεται διάκριση των οικισμών σε «ενεργούς» και «μη ενεργούς»και τίθενται ορισμένοι γενικοί όροι για την δόμηση στις περιπτώσεις αυτές. Μελετώντας κατ αρχήν ακόμη και τους τίτλους των άρθρων, μας ξενίζει, ως Αρχιτέκτονες, η θέσπιση «αρχαιολογικών χώρων εντός ενεργών οικισμών» ή «ενεργών οικισμών που αποτελούν αρχαιολογικούς χώρους» και περαιτέρω η δυνατότητα ανέγερσης νέων κτισμάτων, η αποκατάσταση ερειπίων, η κατεδάφιση υφισταμένων ή ετοιμορρόπων κτισμάτων και η εκτέλεση οποιουδήποτε έργου μέσα σε τέτοιους χώρους. Οι αντιφάσεις αυτές οφείλονται στο γεγονός της χρήσης αδόκιμων

12 83 όρων και στην πρόθεση του νέου Νόμου να καλύψει τις ανάγκες προστασίας των Αρχιτεκτονικών Συνόλων, διότι όταν αναφέρεται σε αρχαιολογικούς χώρους εντός οικισμών εννοεί, κατά την γνώμη μου, π.χ τη Μονεμβασιά, την Υδρα, κ.λπ. που δεν θεωρούνται ως οικισμοί αλλά θεωρούνται ως αρχαιολογικοί χώροι, όπως και όλοι οι οικισμοί που προστατεύονται από το Υπουργείο Πολιτισμού, στα πλαίσια της άποψης ότι είναι αρχαία μνημεία, θεωρούνται και αντιμετωπίζονται ως αρχαιολογικοί χώροι. ΟΜΙΛΗΤΡΙΑ : Και η Παλιά πόλη της Ρόδου. ΧΑΡΚΙΟΛΑΚΗΣ : Μάλιστα και η Παλιά πόλη της Ρόδου θεωρείται ως αρχαιολογικός χώρος και επιπλέον αυτή αποτελεί και ιδιοκτησία του Υπουργείου Πολιτισμού, λόγω της Ιταλικής Διοικήσεως της Δωδεκανήσου που μεταβιβάστηκε το 1948 στο ελληνικό Κράτος. Στο ίδιο άρθρο, και για να κατανοήσουμε τις ρυθμίσεις αυτές, ας φέρουμε στον νου μας την περίπτωση π.χ του οικισμού της Πάτμου γύρω από το βυζαντινό μοναστήρι, προβλέπεται «η ανέγερση νέων κτισμάτων, εφόσον συνάδουν από πλευράς όγκου, δομικών υλικών και λειτουργίας με το χαρακτήρα του οικισμού». Σπεύδω να απαντήσω στον Καθηγητή κ. Ιωσήφ Στεφάνου, ο οποίος είναι έτοιμος να με ρωτήσει «ποιος θα κρίνει αν το νέο κτίσμα συνάδει και σε ποιες περιπτώσεις αυτό συνάδει», ότι, κατά τα κρατούντα στο Υπουργείο Πολιτισμού, υποθέτω ότι ο αρμόδιος Αρχαιολόγος θα κρίνει αν το κτίσμα «συνάδει», προσθέτοντας όμως ότι ο Νόμος δεν διευκρινίζει με ποιες προϋποθέσεις ένα νέο κτίσμα «συνάδει» και επομένως εγκρίνεται η ανέγερσή του. Περαιτέρω, προβλέπεται «η αποκατάσταση ερειπωμένων κτισμάτων, εφόσον τεκμηριώνεται η αρχική τους μορφή», «η κατεδάφιση υφισταμένων κτισμάτων, εφόσον δεν αλλοιώνεται ο χαρακτήρας του συνόλου, ή χαρακτηριστούν ετοιμόρροπα κατά τις διατάξεις για την καθαίρεση ετοιμορρόπων μνημείων» (βλ. παρακάτω), «η εκτέλεση οποιουδήποτε έργου στα υφιστάμενα κτίσματα, στους ιδιωτικούς ακάλυπτους χώρους και στους κοινόχρηστους χώρους, λαμβανομένου πάντα υπόψη του χαρακτήρα του οικισμού ως αρχαιολογικού χώρου». Όπως είναι φανερό, χωρίς τη θέσπιση ειδικών ζωνών προστασίας, ειδικών όρων δόμησης κ.λπ. εξειδικευμένων ρυθμίσεων για κάθε προστατευόμενο αρχαιολογικό χώρο ή Αρχιτεκτονικό Σύνολο, με βάση τις αρχές της Σύμβασης της Γρανάδας, της Χάρτας Ιστορικών πόλεων του ICOMOS κ.λπ., οι ρυθμίσεις του άρθρου αυτού, όπως και του προηγούμενου, θεωρείται βέβαιο ότι θα δημιουργήσουν επίσης πολλά και καθημερινά προβλήματα στους πολίτες, ιδιαίτερα μάλιστα αν η εφαρμογή των ρυθμίσεων αυτών ανατεθεί στις Εφορείες Αρχαιοτήτων και όχι στις σχεδιαζόμενες αποκεντρωμένες Υπηρεσίες των 3 Διευθύνσεων Αναστήλωσης (Αρχαίων, Βυζαντινών Μεταβυζαντινών και Νεωτέρων Μνημείων). Στο δέκατο έκτο άρθρο του Νόμου, υπό τον τίτλο «Ιστορικοί τόποι», προβλέπονται ρυθμίσεις ανάλογες με τις προηγούμενες και στο δέκατο έβδομο άρθρο, υπό τον τίτλο «Ζώνες προστασίας γύρω από μνημεία», προβλέπεται ο καθορισμός «Ζώνης προστασίας Α» στην οποία απαγορεύεται σχεδόν παντελώς η δόμηση και «Ζώνης προστασίας Β» στην οποία επιτρέπεται υπό τους όρους που αναφέρθηκαν στο δέκατο τρίτο άρθρο.

13 84 Στο δέκατο όγδοο άρθρο, υπό τον τίτλο «Απαλλοτριώσεις», και στο δέκατο ένατο, υπό τον τίτλο «Αποζημίωση για την στέρηση χρήσης ακινήτου», προβλέπονται και ρυθμίζονται σχετικά ζητήματα κάνοντας μνεία, χωρίς περαιτέρω ανάλυση, και της περίπτωσης μεταφοράς συντελεστή δόμησης. Διευκρινίζεται εδώ ότι, λαμβανομένου ότι όλα τα αρχαία μνημεία θεωρούνται ως ιδιοκτησία του Κράτους, η απαλλοτρίωση ή αποζημίωση αφορά αποκλειστικά και μόνο το ακίνητο (οικόπεδο) επί του οποίου βρίσκεται το μνημείο. Παραλείπω, για λόγους συντομίας, την παρουσίαση των άρθρων που αφορούν σε Κινητά Μνημεία, σε Συλλέκτες και Αρχαιοπώλες καθώς και στην Αρχαιολογική Ερευνα Πεδίου (ανασκαφές κ.λπ.) και που σχετίζονται κατά κύριο λόγο με την Αρχαιολογική Κληρονομιά, και έρχομαι σε τέσσερα σημαντικά άρθρα που αφορούν κατά προτεραιότητα την προστασία της Αρχιτεκτονικής μας Κληρονομιάς. Στο τεσσαρακοστό άρθρο, υπό τον τίτλο «Εργασίες σε ακίνητα μνημεία», (δηλαδή οι διεθνώς λεγόμενες εργασίες «αναστήλωσης» και όχι «αναπαλαίωσης» όπως κακώς λέγονται από μερικούς) προβλέπονται τα ακόλουθα : «1. Οι εργασίες σε ακίνητα μνημεία και ιδίως η συντήρηση, η στερέωση, η αποκατάσταση, η αναστήλωση, η κατάχωση, η τοποθέτηση προστατευτικών στεγών, η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου και οι εργασίες που αποβλέπουν σε απόδοση σε χρήση ή σε φιλοξενία χρήσεων αποσκοπούν στη διατήρηση της υλικής υπόστασης και της αυθεντικότητάς τους, την ανάδειξη και εν γένει στην προστασία τους. Διενεργούνται σύμφωνα με μελέτη, η οποία εγκρίνεται από την Υπηρεσία ύστερα από γνώμη του Συμβουλίου, ή αν αυτές είναι μείζονος σημασίας, με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού ύστερα από γνώμη του Συμβουλίου. Για την έγκριση της μελέτης απαιτείται να έχει προηγηθεί η τεκμηρίωση του μνημειακού χαρακτήρα του ακινήτου». Σχολιάζοντας τα ανωτέρω επισημαίνεται ότι παραμένει ασαφές ποια Υπηρεσία εγκρίνει τις μελέτες ελάσσονος σημασίας και ποια της μείζονος ως και ποιο Συμβούλιο (Τοπικό ή Κεντρικό) καθώς και ποιος αποφασίζει ποιες μελέτες είναι ελάσσονος και ποιες μείζονος σημασίας. Με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα υποθέτω ότι τις μελέτες ελάσσονος σημασίας θα εγκρίνουν οι σχεδιαζόμενες Περιφερειακές Υπηρεσίες των 3 Διευθύνσεων Αναστήλωσης (Αρχαίων, Βυζαντινών Μεταβυζαντινών και Νεωτέρων Μνημείων) ύστερα από γνώμη του αρμοδίου Τοπικού Συμβουλίου Μνημείων ενώ τις μελέτες μείζονος σημασίας θα εγκρίνει ο Υπουργός Πολιτισμού μετά από εισήγηση των 3 κεντρικών Διευθύνσεων Αναστήλωσης (Αρχαίων, Βυζαντινών Μεταβυζαντινών και Νεωτέρων Μνημείων) ύστερα από γνώμη του αρμοδίου Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου ή Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων. Σας μεταφέρω την πληροφορία ότι με πρωτοβουλία της Γενικής Γραμματέως του ΥΠ.ΠΟ ετοιμάζεται ερμηνευτική Εγκύκλιος του Νόμου που αναμένεται να διευκρινίσει τέτοιου είδους ασάφειες. «2. Επείγουσες εργασίες συντήρησης και στερέωσης διενεργούνται με μέριμνα της Υπηρεσίας χωρίς υπαίτια καθυστέρηση και χωρίς άλλη διατύπωση». Σχολιάζοντας τα ανωτέρω επισημαίνεται ότι παραμένει ασαφές ποιες εργασίες θεωρούνται επείγουσες, από ποιόν αποφασίζονται, αν διενεργούνται με μέριμνα της Υπηρεσίας και στις περιπτώσεις ιδιωτικών κτηρίων και άν γίνονται χωρίς να προηγηθεί έστω και στοιχειώδης μελέτη και έγκριση έστω και χωρίς γνώμη

14 85 Συμβουλίου. Ελπίζεται ότι η ερμηνευτική Εγκύκλιος του Νόμου που αναμένεται να διευκρινίσει τέτοιου είδους ασάφειες. «3. Εάν οι αναφερόμενες στο παρόν και στα άρθρα 41 (Προστασία ετοιμορρόπων μνημείων) και 42 (Μεταφορά ακινήτου μνημείου Απόσπαση τμημάτων) εργασίες εκτελούνται από την Υπηρεσία, δεν απαιτείται η έκδοση οικοδομικής άδειας». Η θετική αυτή ρύθμιση απαλλάσσει μεν την Υπηρεσία, η οποία είχε ήδη εξασφαλίσει από τον προηγούμενο Υπουργό ΠΕΧΩΔΕ τα έργα σε μνημεία μέχρι το 1830 να μην υπόκεινται σε έκδοση οικοδομικής άδειας πλην της υποβολής στην αρμόδια Πολεοδομική Υπηρεσία αντιγράφου της μελέτης, της εγκριτικής αποφάσεως και δηλώσεως αναθέσεως και αναλήψεως της Επίβλεψης από Διπλωματούχο Μηχανικό, δεν απαλλάσσει όμως τους ιδιώτες από την υποχρέωση υποβολής και έγκρισης οικοδομικών αδειών τόσο από το ΥΠ.ΠΟ όσο και από το ΥΠΕΧΩΔΕ. «4. Με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού τίθενται οι ειδικότεροι κανόνες που διέπουν την εκπόνηση των μελετών και την εκτέλεση των εργασιών, οι οποίες εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του παρόντος άρθρου. Αυτό αφορά ιδίως την καταγραφή, αποτύπωση, τεκμηρίωση, τοπογράφηση των μνημείων, την κατάρτιση των σχετικών αρχιτεκτονικών, δομοστατικών και διαγνωστικών μελετών, τις μελέτες συντήρησης, προστασίας, αναστήλωσης, ανάδειξης, διαχείρισης και ολοκληρωμένης χρήσης των μνημείων, την εφαρμογή συστημάτων ποιοτικού ελέγχου στα έργα συντήρησης και αναστήλωσης και κάθε άλλο συναφές ζήτημα». Σας μεταφέρω και πάλι την πληροφορία ότι με πρωτοβουλία του Γενικού Διευθυντού Αναστήλωσης, Μουσείων και Τεχνικών Εργων του ΥΠ.ΠΟ ετοιμάζεται Κανονισμός στον οποίο θα ορίζονται τα περιεχόμενα των Μελετών οι οποίες θα υποβάλλονται για έγκριση στο ΥΠ.ΠΟ. Σχολιάζοντας τα ανωτέρω επισημαίνεται η έλλειψη σχετικών Προδιαγραφών Μελετών και Εργων Μνημείων, (διότι επικρατεί πλήρης σύγχυση ακόμη και για το τι εννοείται π.χ. ως κουρασάνι, ως ένεμα, ως αρμολόγημα κ.λπ.) η έλλειψη σχετικών Τιμολογίων Αμοιβών των Μελετών (διότι για ένα μνημείο χρειάζονται π.χ. να γίνουν δύο στατικές μελέτες και δύο αρχιτεκτονικές μελέτες υπάρχουσας κατάστασης και πρότασης και ανάλογα με την κλίμακα σχεδίασης π.χ. αποτύπωσης σε 1 : 20 διαφέρει και το κόστος μιας μελέτης) κ.λπ. Στο τεσσαρακοστό πρώτο άρθρο, υπό τον τίτλο «Προστασία ετοιμόρροπων μνημείων», προβλέπονται διαδικασίες για την κατεδάφιση ετοιμόρροπου μνημείου μεταγενέστερου του 1453, μετά από γνώμη πενταμελούς επιτροπής που συγκροτείται με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού, της οποίας τα δύο μέλη, αν το μνημείο χρονολογείται μέχρι το 1830, ή τα τρία μέλη, αν το μνημείο είναι νεώτερο, είναι Μηχανικοί, ενώ τα υπόλοιπα θα είναι Συντηρητές, Αρχαιολόγοι και Ιστορικοί ή Ιστορικοί Τέχνης. Πριν από την κατεδάφιση προηγείται λεπτομερής περιγραφή, πλήρης φωτογράφηση, αποτύπωση και συλλογή όλων των αρχιτεκτονικών μελών και των διακοσμητικών στοιχείων του μνημείου. Επειδή η διαδικασία αυτή πιστεύουμε ότι αφορά σε όλως ειδικές περιπτώσεις και συνθήκες (π.χ. σεισμός κ.λπ.) δεν είναι δυνατό η πλειοψηφία της επιτροπής να αποτελείται από μη Μηχανικούς που δεν φέρουν αστική και ποινική ευθύνη για την ασφάλεια του μνημείου και των κατοίκων του.

15 86 Αμφίβολης χρησιμότητας και νομικά περίπλοκη για την προστασία των μνημείων πρέπει να θεωρηθεί η γενίκευση της διάταξης κατά την οποία «στην περίπτωση που κρίνεται αναγκαία η κατεδάφιση του μνημείου και ο ιδιοκτήτης το έχει εσκεμμένα καταστήσει ή το έχει αφήσει να καταστεί ετοιμόρροπο, επιτρέπεται να ανεγερθεί νέα οικοδομή μόνον εφόσον έχει το πολύ τον ίδιο όγκο και ωφέλιμη επιφάνεια με αυτό», λαμβάνοντας υπόψη ότι η αποκατάσταση ενός μνημείου κοστίζει 1,5 έως 2 φορές περισσότερο από την κατεδάφιση και ανακατασκευή του και ότι προφανώς θα πρέπει να μεσολαβήσει σχετική δικαστική απόφαση. Αντίστοιχη πρόβλεψη δεν φαίνεται να υπάρχει στη Σύμβαση της Γρανάδας, στην οποία αντιθέτως προβλέπεται η υποχρέωση κατεδάφισης ενός καινούριου κτηρίου κτισμένου παράνομα σε σχέση με την Νομοθεσία για την προστασία της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς. Στο τεσσαρακοστό δεύτερο άρθρο, υπό τον τίτλο «Μεταφορά ακινήτου μνημείου Απόσπαση τμημάτων», προβλέπεται διαδικασία για την μεταφορά ολόκληρου ή τμημάτων μνημείου σε συσχετισμό με το πέμπτο άρθρο της Σύμβασης της Γρανάδας κατά το οποίο αποκλείεται η «μετακίνηση του συνόλου ή τμήματος ενός μνημείου εκτός από την περίπτωση κατά την οποία η υλική προστασία του μνημείου θα το απαιτούσε επιτακτικά». Στο τεσσαρακοστό τέταρτο άρθρο, υπό τον τίτλο «Δημοσιεύσεις αποτελεσμάτων εργασιών, θεσπίζεται η υποχρέωση αυτών που διενεργούν εργασίες σε μνημεία «να καταθέτουν ετήσιες εκθέσεις εργασιών της ειδικότητάς τους το αργότερο έως τον Απρίλιο του επόμενου έτους και τελική έκθεση ή δημοσίευση εντός 15 μηνών από την περάτωσή τους». Η διάταξη είναι πάρα πολύ θετική και σύμφωνη με το δέκατο έκτο και ακροτελεύτιο άρθρο του Χάρτη της Βενετίας, που απαιτεί όλες οι εργασίες αναστήλωσης να καταγράφονται με φωτογραφίες, σχέδια, αναλυτικές περιγραφές και να κατατίθενται στα αρχεία ενός Δημόσιου Ιδρύματος ώστε να είναι προσιτή στους ερευνητές, συνιστάται μάλιστα η δημοσίευσή τους. Ετσι, θα μπορούν οι μελλοντικοί μελετητές να ξέρουν π.χ. του Ι. Ναού του Αγίου Πέτρου των Δομηνικανών που βρίσκεται δίπλα μας, ποιες τοιχοποιΐες είναι του 1200 και ποιες είναι του 1960, γιατί δεν θα έχουν και μεγάλη διαφορά μετά από χρόνια. Πλην όμως παραμένει ασαφές αν την υποχρέωση αυτή έχουν και οι ιδιώτες οι οποίοι εκτελούν ή επιβλέπουν εργασίες σε μνημεία (π.χ. σε ένα μοναστήρι ή μια εκκλησία που πολλές φορές είναι σημαντικά) και πως και από ποιόν αμείβονται στις περιπτώσεις αυτές. Παραλείποντας, και πάλι για λόγους συντομίας, τα άρθρα σχετικά με τα Μουσεία, την Πρόσβαση και Χρήση Μνημείων και Χώρων, που είναι πολύ σημαντικά, και τα Οικονομικά Κίνητρα, που ποτέ δεν θα είναι ανάλογα και αντίστοιχα με τις υπάρχουσες ανάγκες των μνημείων και των κατοίκων τους, τελειώνω με τα Συλλογικά Οργανα. Στο τεσσαρακοστό ένατο άρθρο, υπό τον τίτλο «Τοπικά Συμβούλια Μνημείων» και στο πεντηκοστό, υπό τον τίτλο «Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο - Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων», ορίζονται οι συνθέσεις τους. Παρά το γεγονός ότι, στις περιπτώσεις εξέτασης θεμάτων αρχιτεκτονικών μνημείων, το 90% των περιπτώσεων αφορά σε ετοιμορροπίες και σύνθετα στατικά και οικοδομικά προβλήματα, τα Τοπικά Συμβούλια δεν περιλαμβάνουν παρά μόνο δύο Αρχιτέκτονες (ένα του ΥΠ.ΠΟ και ένα του ΥΠΕΧΩΔΕ) και κανένα Πολιτικό Μηχανικό μεταξύ των ένδεκα συνολικά

16 87 μελών τους, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο δεν περιλαμβάνει παρά μόνο δύο Αρχιτέκτονες (ένα Καθηγητή Α.Ε.Ι. και ένα του ΥΠΕΧΩΔΕ) και δύο Πολιτικούς Μηχανικούς (τον σημερινό Γενικό Διευθυντή Αναστήλωσης, Μουσείων και Τεχνικών Εργων του ΥΠ.ΠΟ και ένα Καθηγητή Α.Ε.Ι. ως αναπληρωματικό μέλος Καθηγητού Γεωλογίας Α.Ε.Ι.) μεταξύ των δεκαεπτά συνολικά μελών του ενώ το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων περιλαμβάνει επτά Μηχανικούς (μεταξύ των οποίων και εκπρόσωπο του Τεχνικού Επιμελητηρίου της Ελλάδος) μεταξύ των δεκαπέντε συνολικά μελών του, επιβεβαιώνοντας την εκτίμηση που προαναφέρθηκε ότι η Αρχιτεκτονική εμφανίζεται στην Ελλάδα μόλις μετά το Ευχαριστώ πάρα πολύ για την προσοχή σας. ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Ευχαριστούμε το συνάδελφο Χαρκιολάκη για την εισήγηση του. Σ αυτό το σημείο θα περάσουμε στο στάδιο των ερωτήσεων και παρατηρήσεων γι αυτή την ενότητα και παρακαλώ όποιος έχει να κάνει ερώτηση ή καμιά παρατήρηση τώρα σ αυτή την ενότητα, να ακούσουμε. Ο συνάδελφος ο Πανταζής, ναι, στο μικρόφωνο παρακαλώ για να ακούγεστε. ΠΑΝΤΑΖΗΣ: Θεώρησα πάρα πολύ πετυχημένη την αναφορά που κάνατε στα δύο παραδείγματα ανάπλασης, που το ένα που αφορά τον Ταύρο είναι η κλασσική περίπτωση της ανασυγκρότησης που λέμε, δηλαδή το ξήλωμα από την αρχή όλης της περιοχής, όλων των κτιρίων και ξαναχτίσιμο, το redevelopment. Policy ας πούμε που είναι στην Αγγλία ή στην Αμερική, όπου βέβαια το αποτέλεσμα είναι η οργανωμένη δόμηση με τα συν και τα περισσότερα πλην τα οποία έχει και που φαίνονται και σ αυτό το παράδειγμα βέβαια, το οποίο, επειδή είχε και μια μεγάλη πυκνότητα, αντικαταστάθηκαν πάλι τα παλιά κτίρια από εξίσου ή και ακόμα ψηλότερα αν δεν κάνω λάθος. Αιτία βέβαια με πιο οργανωμένους ας πούμε ελεύθερους, μάλλον πιο ανοιχτούς, αλλά πιθανόν και πιο άξενους όπως συμβαίνει σε όλα αυτά τα παραδείγματα. Και εδώ θα μου επιτρέψετε να πω ότι άξιζε αυτή η αντιπαράθεση, που δεν τη σημειώσατε βέβαια με το παράδειγμα των Άνω Λιοσίων, όπου εκεί έγινε μια πρωτοποριακή προσπάθεια μετά από σεισμό να μπούνε, ουσιαστικά να ξαναγίνει η πόλη ένα μεγάλο κομμάτι της πόλης στον ίδιο τον ιστό πάνω, χωρίς να δημιουργηθεί ας πούμε ένας άλλος ιστός, ένα άλλο πολεοδομικό σχέδιο, και αυτό για δύο κυρίαρχους λόγους. Ο πρώτος είναι ότι ήδη πριν από 10 χρόνια, 15 πριν από το σεισμό υπήρχαν πολεοδομικές μελέτες που ενέτασσαν την περιοχή στο σχέδιο γιατί ένα μικρό μέρος της περιοχής μόνο ήταν ενταγμένο στο σχέδιο από το 1904, ουσιαστικά το 80% των Άνω Λιοσίων επεκτάθηκε στο σχέδιο με την ΕΠΑ μέσα στη δεκαετία του 80, άρα υπήρχαν πολεοδομικές μελέτες σχετικά σύγχρονες που προβλέπανε τους χώρους και θα ήτανε υπερβολικό να αναθεωρηθούν αυτές, όταν μάλιστα το κύριο πρόβλημα εδώ ήταν η στέγαση των σεισμόπληκτων. Ένα επομένως ήταν αυτό. Το δεύτερο βέβαια είναι ότι, έπρεπε να δοθεί η έμφαση στο στεγαστικό ζήτημα, όπου εδώ παίρνω το λόγο, γιατί ήτανε και εισήγηση δική μου στο Δήμαρχο των Άνω Λιοσίων, επειδή είχα ασχοληθεί αρκετά με τα πολεοδομικά ζητήματα, των Άνω Λιοσίων και με ήξερε, με είχε φωνάξει μάλιστα από την