ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΠΜΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Transcript

1 ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΠΜΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ με θέμα: «Τα ασφαλιστικά μέτρα για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας ( Άρθρο 64 ν. 2121/1993)» Επιμέλεια συγγραφής: Μαρία Σαββίδου (Α.Μ. 2190/2013) Επιβλέπων Καθηγητής: Τσαντίνης Σπυρίδων Κομοτηνή 2016

2 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1. Εισαγωγή 2. Το αντικείμενο του δικαιώματος-η έννοια του έργου 3. Το υποκείμενο του δικαιώματος Ι) Η αρχή του δημιουργού ΙΙ) Πρωτότυπη κτήση χωρίς διατυπώσεις ΙΙΙ) Συμβάσεις και άδειες εκμετάλλευσης 4. Ι) Η έννοια της προσβολής του έργου πνευματικής ιδιοκτησίας ΙΙ) Υποκείμενα στη σχέση της προσβολής διάδικοι στην σχετική δίκη 5. Η προστασία του δικαιώματος Ι) Ασφαλιστικά μέτρα ΙΙ) Αστική προστασία ΙΙΙ) Το άρθρο 63 Α ν.2121/1993 για την απόδειξη IV) Συντηρητική κατάσχεση, απογραφή, φωτογράφηση αποδείξεων V)Υποχρεωτική χορήγηση προσωρινής διαταγής(άρθρο 64 ν.2121/1993) 6. Επίλογος 2

3 1. Εισαγωγή Το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας περιλαμβάνει κανόνες με τους οποίους προστατεύονται δημιουργοί έργων του λόγου, της τέχνης και της επιστήμης. Μέσα από διεργασίες πνευματικής, ψυχικής, σωματικής φύσεως, ο άνθρωπος φτάνει σε μια πνευματική σύνθεση εντύπωσης και έκφρασης, δηλαδή σε μια ενότητα περιεχομένου και μορφής, «το έργο» 1. Ο όρος «πνευματική ιδιοκτησία» υποδηλώνει τον κλάδο του ιδιωτικού δικαίου που ρυθμίζει την προστασία του δημιουργού, αλλά κυρίως τα δικαιώματα που η έννομη τάξη αναγνωρίζει στο δημιουργό πάνω στο έργο του. Ο όρος «δικαίωμα του δημιουργού» ίσως να αποδίδει ακριβέστερα το πνεύμα της ελληνικής νομοθεσίας που έχει επίκεντρο το δημιουργό φυσικό πρόσωπο και το έργο του, δεν έχει όμως επικρατήσει, ούτε στη θεωρία, ούτε στη δικαστηριακή πρακτική, έχει όμως αρχίσει να χρησιμοποιείται στην κοινοτική ορολογία (Οδηγία 2001/29) 2. Οι αρχές που δεσπόζουν στο ελληνικό δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι αρχές παραδοσιακές και κλασσικές που δεν απέχουν από τις των άλλων κρατών, στα οποία ισχύει το ατομοκρατικό σύστημα. Α) Αρχικός δικαιούχος του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ο δημιουργός, φυσικό πρόσωπο (άρθρο 1 παρ.1 και 6 παρ.1 του ν. 2121/1993). Β) Το δικαίωμα της πνευματικής ιδιοκτησίας γεννιέται και συνεπώς προστατεύεται με τη δημιουργία του έργου χωρίς άλλη τυπική προϋπόθεση, όπως δημοσιότητα, κατάθεση κ.α.( αρθρ. 1 παρ.1 ν. 2121/1993). Γ) Το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ένα και ενιαίο. Περιλαμβάνει δύο δευτερογενή δικαιώματα αποκλειστικά και απόλυτα : της εκμετάλλευσης του έργου (περιουσιακό) και της προστασίας του προσωπικού δεσμού του δημιουργού με το έργο (ηθικό). Δ) Το δικαίωμα της πνευματικής ιδιοκτησίας και το δικαίωμα της κυριότητας του υλικού φορέα του έργου διαφέρουν ως προς το αντικείμενο του δικαίου. Το πρώτο αναφέρεται στο άυλο αγαθό, το δεύτερο στο ενσώματο πράγμα. Συνεπώς η μεταβίβαση του ενσώματου φορέα δεν αφαιρεί από το δημιουργό το δικαίωμα της πνευματικής ιδιοκτησίας. Τα όρια της σφαίρας του δημιουργού αφενός και του κυρίου του πράγματος αφετέρου προσδιορίζονται (άρθρ. 17 ν.2121/1993) από τη στάθμιση των εκατέρωθεν συμφερόντων κατά την άσκηση των δικαιωμάτων που τους παρέχεται. Ε) Το δικαίωμα της πνευματικής ιδιοκτησίας, σε αντίθεση με το δικαίωμα κυριότητας είναι χρονικά περιορισμένης διάρκειας. Διαρκεί όσο ζει ο δημιουργός και εβδομήντα χρόνια μετά το θάνατο του (άρθρο 29 του ν. 1 Κοτσίρης, Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, σ. 1 2 Καλλινίκου, Πνευματική Ιδιοκτησία και Συγγενικά Δικαιώματα, σ. 29 3

4 2121/1993). Μετά το έργο περνάει στον κοινό χώρο, όπου παραμένει ελεύθερο για τον καθένα 3. Το βασικό νομοθέτημα της εθνικής μας νομοθεσίας περί προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ο νόμος 2121/1993. Πηγές του δικαίου μας είναι και η Διεθνής Σύμβαση της Βέρνης που η χώρα μας κύρωσε με το ν. 100/1975, η Παγκόσμια Σύμβαση της Γενεύης που η χώρα μας κύρωσε με το ν.δ. 4254/1962 και άλλες διεθνείς συμβάσεις που έχει κυρώσει η χώρα μας με κυριότερη την Συμφωνία για τα Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας στον Τομέα Εμπορίου (TRIPS) που περιλαμβάνεται στην τελική πράξη του Γύρου της Ουρουγουάης που υπογράφηκε στο Μαρακές και κυρώθηκε από τη χώρα μας με τον ν. 2290/1995. Ακόμα, η Οδηγία 2004/48 για την επιβολή της διανοητικής Ιδιοκτησίας ενσωματώθηκε στο εθνικό μας δίκαιο με το ν. 3524/ Το αντικείμενο του δικαιώματος-η έννοια του έργου Σε αντίθεση με το παλαιό δίκαιο (ν. 2387/1920), ο νεότερος νομοθέτης δίνει τον ορισμό του έργου πνευματικής ιδιοκτησίας, «ως έργο νοείται κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης, που εκφράζεται με οποιαδήποτε μορφή» (άρθρο 2 παρ.1 ν. 2121/1993) και παραθέτει ενδεικτική απαρίθμηση προστατευτέων έργων. Τα στοιχεία του έργου είναι δηλαδή α) πνευματικό δημιούργημα, β) με μορφή, γ)πρωτοτυπία και δ) από το χώρο του Λόγου, της Τέχνης ή της Επιστήμης 4. Αντικείμενο της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι το έργο ως άυλο αγαθό. Το έργο είναι αποτέλεσμα της δημιουργικής πράξης και όχι η ίδια η πράξη. Η διάκριση μεταξύ άυλου αγαθού και υλικού φορέα είναι γνωστή και διατρέχει όλο το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας 5. Το φωνογράφημα ως υλικός φορέας αποτελεί ενσώματο αντικείμενο και βρίσκεται έξω από το χώρο της πνευματικής ιδιοκτησίας, σε αντίθεση με τη μουσική σύνθεση που έχει εγγραφεί πάνω σ αυτόν. Το ίδιο ισχύει και για το βιβλίο. Με την πνευματική ιδιοκτησία δεν προστατεύεται το έντυπο αυτό καθεαυτό αλλά το λογοτεχνικό ή επιστημονικό έργο που αποτυπώνεται σ αυτό. Οι έννομες σχέσεις που αφορούν το υλικό αντικείμενο διέπονται κυρίως από τις διατάξεις του αστικού δικαίου, ενώ οι έννομες σχέσεις που αναφέρονται στο έργο ρυθμίζονται από το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας 6. Δημιούργημα λοιπόν είναι κάτι «νέο», με την έννοια του διαφορετικού, από άποψη μορφής ή περιεχομένου, από εκείνα που προϋπάρχουν, λόγω της δημιουργικής ιδιαιτερότητας. Η δημιουργία ενός έργου αποτελεί ουδέτερη νομική πράξη, με την έννοια ότι δεν προϋποθέτει ούτε δικαιοπρακτική ικανότητα του δημιουργού ούτε βούληση για την κτήση του δικαιώματος της 3 Κοτσίρης, Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας σ Κοτσίρης, Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας σ Καλλινίκου, Η νομολογία για την Πνευματική Ιδιοκτησία, σ Κουμάντος, Πνευματική Ιδιοκτησία, σ

5 πνευματικής δημιουργίας. Ανήλικοι π.χ. και υπό δικαστική αντίληψη τελούντες αποκτούν πνευματική ιδιοκτησία στα έργα τους 7. Ο νόμος 2121/1993, ακολουθώντας την παραπάνω διάκριση και έχοντας κατευθυντήρια γραμμή την προστασία του δημιουργού, προσδιόρισε στο άρθρο 2 τα στοιχεία του έργου με βάση το παλιό δίκαιο, τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης-Παρισίου και το Σχέδιο Προτύπων Διατάξεων περί πνευματικής ιδιοκτησίας του Παγκόσμιου Οργανισμού Διανοητικής Ιδιοκτησίας. Ειδικότερα η παράγραφος 1 του άρθρου 2 τονίζει ότι προστατεύονται τα πνευματικά δημιουργήματα λόγου, τέχνης και επιστήμης και εξαίρει τα δύο βασικά στοιχεία της έννοιας του έργου, τη μορφή και την πρωτοτυπία. Στη συνέχεια ακολουθεί ενδεικτική απαρίθμηση των έργων που δεν αποκλείει την προστασία και άλλων πνευματικών δημιουργημάτων. Στην παράγραφο 4 του άρθρου 2 περιέχεται ο κανόνας ότι η αξία και ο προορισμός του έργου είναι στοιχεία που δεν λαμβάνονται υπόψιν για την προστασία, ενώ στην παράγραφο 5 του ίδιου άρθρου διατυπώνεται η αρχή της μη προστασίας ορισμένων έργων 8. Τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών, οι βάσεις δεδομένων και τα πολυμέσα εξετάζονται σε χωριστό κεφάλαιο, γιατί πρόκειται για ειδικές κατηγορίες έργων. Τέλος από το νόμο συνάγεται ο γνωστός κανόνας ότι το έργο προστατεύεται χωρίς να χρειάζεται η τήρηση διατυπώσεων 9. Ο νόμος προστατεύει κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα που εκφράζεται σε οποιαδήποτε μορφή (αρθρ.2). Κύριο προστατευόμενο στοιχείο του έργου είναι η μορφή του, δηλαδή η αντιληπτή με τις αισθήσεις συγκεκριμένη διαμόρφωση του. Η ρητή αναφορά του νομοθέτη στη μορφή ως προστατευόμενου στοιχείου του έργου, αποδίδει τουλάχιστον έμμεσα την ανέκαθεν γενικώς κρατούσα αρχή στο δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας ότι μόνο η μορφή προστατεύεται και όχι η «ιδέα». Αυτή η αρχή για διχοτόμηση μορφής-ιδέας εκφράζεται ρητά και άμεσα στο νόμο σε σχέση με την προστασία των προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών (άρθρα 2 παρ.3 και 3 ν. 2121/1993). Προστατευόμενα συνεπώς στοιχεία του έργου είναι εκείνα τα ιδιόμορφα ή ιδιότυπα χαρακτηριστικά ή πρωτότυπα, στοιχεία του έργου που θεμελιώνουν την ατομικότητα του. Προστατευόμενο δεν είναι μόνο ολόκληρο το έργο αλλά και τα μέρη του, όπως και ο τίτλος του, εφόσον αυτά τα ίδια πληρούν τις προϋποθέσεις, δηλαδή είναι έργα. Συστατικό στοιχείο της έννοιας του έργου σύμφωνα με το νόμο είναι η πρωτοτυπία. Στην ουσία η πρωτοτυπία είναι εκείνη η οποία καθορίζει κατά πόσον ένα έργο προστατεύεται ή όχι με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας δεδομένου ότι το έργο συνιστά έννοια γένους, η εμβέλεια της οποίας εξειδικεύεται και οριοθετείται με την εφαρμογή του κριτηρίου της πρωτοτυπίας. Η κρίση βέβαια για το κατά πόσο ένα δημιούργημα είναι πρωτότυπο καθίσταται δυσχερής. Το κριτήριο της πρωτοτυπίας (το οποίο παραπέμπει στην 7 Κοτσίρης, Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, σ ΕισΕκθ Ν. 2121/1993, σ.2. 9 Καλλινίκου, Πνευματική Ιδιοκτησία και Δικαιώματα, σ. 30 5

6 ατομικότητα ενός έργου) είναι ο καθοριστικός στον νόμο παράγοντας για τη διεύρυνση ή τη συρρίκνωση του αριθμού των έργων που προστατεύονται. Όσο υψηλότερο είναι το κριτήριο της πρωτοτυπίας που απαιτεί ο νόμος τόσο λιγότερα έργα εμπίπτουν στο πεδίο προστασίας του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας 10. Ένα χαμηλό κριτήριο πρωτοτυπίας διευρύνει το πεδίο των έργων που προστατεύονται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας. Ο νόμος δεν αναφέρεται στον ορισμό ή τις προϋποθέσεις της πρωτοτυπίας με την εξαίρεση τριών περιπτώσεων: των προγραμμάτων η/υ, των φωτογραφιών και των βάσεων δεδομένων. Το ελληνικό δίκαιο σε μεγάλο βαθμό ακολουθεί τη θεωρία της στατικής μοναδικότητας. Η προσέγγιση αυτή συνιστά περισσότερο αντικειμενική προσέγγιση της πρωτοτυπίας μετατοπίζοντας την έμφαση από το δημιουργό στη δημιουργική πράξη, χωρίς ωστόσο να είναι εντελώς απαλλαγμένη από υποκειμενικές αξιολογικές κρίσεις 11. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή πρωτότυπο είναι ένα έργο, εάν κάποιος τρίτος βρισκόμενος κάτω από τις ίδιες συνθήκες και περιστάσεις δεν μπορεί να παράγει ένα ίδιο έργο 12. Συνεπώς χωρίς να απαιτείται το έργο που κρίνεται να είναι «νέο» σε σχέση με τα προϋπάρχοντα, ωστόσο θεωρητικά γίνεται μια σύγκριση σε σχέση με αυτά που ήδη υπάρχουν ή εκείνα που ενδέχεται να δημιουργηθούν στο μέλλον. Αυτό επίσης γίνεται προκειμένου να διαπιστωθεί ότι το έργο ξεπερνάει τα κοινότυπα και τετριμμένα έργα και δεν συνιστά προϊόν ρουτίνας 13 ή λογικά αναμενόμενο και προβλέψιμο ως προς το αποτέλεσμα του (ήτοι την έκφραση του) έργο. Ειδικότερα για τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών η ΠΠρΘεσ 18201/1998, προβλέπει ότι προϋπόθεση προστασίας αυτών, είναι η πρωτοτυπία τους, σύμφωνα με το άρθρο 2 παρ.3, που ορίζει ότι «ένα πρόγραμμα Η/Υ θεωρείται πρωτότυπο εφόσον είναι προσωπικό δημιούργημα του δημιουργού του». Η διάταξη του άρθρου 1 παρ.3 της Οδηγίας 91/250 προβλέπει ότι το πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή είναι πρωτότυπο εφόσον είναι «αποτέλεσμα προσωπικής πνευματικής εργασίας του δημιουργού του». Οι δύο ορισμοί εννοιολογικά συμπίπτουν, υποστηρίζεται όμως η άποψη ότι μεταξύ τους υπάρχει διαφορά. Κατά την εθνική νομοθεσία η πρωτοτυπία βασίζεται στην ατομικότητα του δημιουργού, ενώ κατά την κοινοτική οδηγία ουσιώδες κριτήριο είναι η ατομικότητα του έργου 14. Πρόθεση του κοινοτικού νομοθέτη ήταν να τονίσει ότι για την προστασία του προγράμματος αρκεί το ίδιο κριτήριο πρωτοτυπίας που απαιτείται για τα άλλα έργα του πνεύματος. Στην Οδηγία αναφέρεται ότι η προστασία δεν εξαρτάται από την εφαρμογή κανενός άλλου κριτηρίου και ότι δεν πρέπει να εφαρμόζεται ο έλεγχος της ποιοτικής ή αισθητικής αξίας του προγράμματος. Με τον τρόπο αυτό καθίσταται σαφές ότι δεν απαιτούνται αυστηρά κριτήρια για την αναγνώριση της πρωτοτυπίας. Η ελληνική νομολογία ήδη πριν την έναρξη της εφαρμογής του ν.2121/1993, χρησιμοποίησε για τα προγράμματα Η/Υ ορισμένα κριτήρια που έχουν διαμορφωθεί για όλα τα άλλα έργα. Έτσι έγινε δεκτό ότι το πρόγραμμα Η/Υ 10 ΜΠρΑθ 9799/2000 ΧρΙΔ 2004,67 11 ΜΠρΑθ 4087/1995 ΕλλΔνη 1998, Κοτσίρης, Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, σ ΕφΑθ 3252/2002 ΔΕΕ 2003,293 ΕφΑθ 3403/1988 ΕΕμπΔ 1990,162 ΠΠρΑθ 7518/2000 ΔΕΕ 2001, Κοτσίρης, Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, σ. 78 Κουμάντος, Πνευματική Ιδιοκτησία, σ.98 6

7 προστατεύεται εφόσον χαρακτηρίζεται από μία προσωπική πνευματική συμβολή του δημιουργού του και από μία ιδιαίτερη ατομικότητα ή εφόσον εμφανίζει δημιουργικό ύψος που το διαφοροποιεί από άλλα παρεμφερή προγράμματα 15. Η ελληνική νομολογία έχει κρίνει ότι ένα έργο είναι πρωτότυπο, όταν «χαρακτηρίζεται από σχετική πρωτοτυπία, δηλαδή παρουσιάζει ατομική ιδιομορφία που κρίνεται με το μέτρο της στατικής μοναδικότητας ή άλλως παρουσιάζει κάποιο ελάχιστο όριο δημιουργικού ύψους, κάποια απόσταση από τα ήδη γνωστά και αυτονόητα» 16. Η μοναδικότητα του έργου μπορεί να αναζητηθεί σε κάποιο από τα γνωρίσματα του έργου- στο θέμα, στη σύλληψη, στην κατάταξη, στη διατύπωση, σε κάποιες λεπτομέρειες- ανάλογα με το είδος και τη φύση τους 17. Το στοιχείο της πρωτοτυπίας διακρίνεται από το στοιχείο του νέου. Το έργο για να είναι πρωτότυπο δεν χρειάζεται να είναι και νέο. Η πρωτοτυπία είναι έννοια υποκειμενική (προσωπική συμβολή του δημιουργού, ατομικότητα) και αποτελεί βασική προϋπόθεση για την προστασία με την πνευματική ιδιοκτησία, ενώ το στοιχείο του νέου στηρίζεται σε κριτήρια αντικειμενικά( ύπαρξη άλλου όμοιου πνευματικού δημιουργήματος) και δεν αποτελεί προϋπόθεση της προστασίας 18. Το βέβαιο είναι ότι η πρωτοτυπία αποτελεί βασική προϋπόθεση της προστασίας και ότι η έννοια αυτή μεταβάλλεται ανάλογα με τα πολιτιστικά και τα κοινωνικά δεδομένα της κάθε εποχής. Παρόλα αυτά η απαίτηση της προσωπικής συμβολής του δημιουργού, της ατομικότητας και της μοναδικότητας του δημιουργήματος ανταποκρίνεται περισσότερο στη δομή της πνευματικής ιδιοκτησίας, έτσι όπως μέχρι τώρα διαμορφώθηκε στο ελληνικό δίκαιο. Εφόσον ο Ν.2121/1993 ακολουθεί την παραδοσιακή αρχή ότι δικαιούχος είναι ο δημιουργός-φυσικό πρόσωπο, έμμεσα αποδέχεται τον προσδιορισμό της πρωτοτυπίας με βάση το υποκειμενικό κριτήριο τονίζοντας έτσι τον προσωπικό δεσμό που συνδέει το δημιουργό με το έργο του. Το υποκειμενικό κριτήριο αποτελεί όμως εχέγγυο για το δημιουργό και το έργο του και συμβάλλει στη διαφύλαξη του σκοπού της πνευματικής ιδιοκτησίας που θέλει να ανταμείψει το φυσικό πρόσωπο για τη δημιουργική συμβολή του και όχι τον επενδυτή για την επιχειρηματική του δραστηριότητα 19. Συνεπώς η πρωτοτυπία στηρίζεται στην ατομικότητα του έργου η οποία αντανακλά την ιδιαιτερότητα της ανθρώπινης δημιουργικής διαδικασίας, με την επιλογή του υλικού, τη ρύθμιση του για να πάρει το σχήμα της ιδέας, την ατομική αισθητική δύναμη έκφρασης, χωρίς να είναι απαραίτητη η αναζήτηση του στοιχείου της σφραγίδας του δημιουργού ΜΠρΘεσ 1571/1989 Αρμ 1990, ΑΠ 537/2010 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 936/2006 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 152/2005 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 1248/2003 ΕλλΔνη 2005,452 ΑΠ 267/1995 ΝοΒ 1995,893 ΕφΑθ 4091/2010 ΝΟΜΟΣ ΕφΑθ 885/2009 ΔΕΕ 2009,707 ΕφΑθ 4172/2008 ΔΕΕ 2009, 190 ΕφΑθ 80/2008 Αρμ 2008,1852 ΠΠρΠειρ 4627/2012 ΔΙΜΕΕ 2013, ΕφΑθ 8153/1999 ΕΕμπΔ 2000, Καλλινίκου, Πνευματική Ιδιοκτησία και Δικαιώματα, σ Καλλινίκου, Πνευματική Ιδιοκτησία και Δικαιώματα, σ Κοτσίρης, Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, σ. 61 7

8 Έτσι για το δυσχερές στοιχείο της πρωτοτυπίας ο Μαρίνος 21 αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «Η ελληνική νομολογία φαίνεται να προσανατολίζεται στη ριζοσπαστική θεωρία της στατιστικής μοναδικότητας του Ελβετού Κummer ως βασικό κριτήριο της πρωτοτυπίας ή ατομικότητας. Πρωτότυπο είναι ένα έργο εφόσον με μεγάλη πιθανότητα θα πρέπει να αναμένεται ότι τρίτος δεν θα ήταν σε θέση να δημιουργήσει παράλληλα το ίδιο. Σύμφωνα με άλλες αποφάσεις το πνευματικό δημιούργημα πρέπει να παρουσιάζει ένα «ελάχιστο όριο πρωτοτυπίας» ή «σχετική» ή «κάποια πρωτοτυπία» ή «δημιουργικό ύφος» που να υπέρκειται του ελάχιστα αποδεκτού ορίου. Το κριτήριο ότι το έργο πρέπει να απορρέει από την προσωπικότητα του δημιουργού του δεν έχει πλέον την έννοια ότι κατ ανάγκη το έργο θα πρέπει να αντικατοπτρίζει την προσωπικότητα του δημιουργού, να φέρει δηλαδή «τη σφραγίδα της προσωπικότητας του δημιουργού». Η διατύπωση αυτή προσανατολίζεται προς έργα με υψηλό βαθμό πρωτοτυπίας, όπου το ύφος και ο χαρακτήρας του υποδεικνύουν αμέσως τον δημιουργό τους, δηλ. επώνυμα έργα. Η αισθητική ή άλλη καταξίωση είναι αδιάφορη για την προστασία του (άρθρο 4 παρ.1). Το ίδιο ισχύει και για την έκταση του δημιουργήματος. Ωστόσο το δημιούργημα που αποτελείται από ελάχιστες λέξεις κατά κανόνα δεν θα έχει πρωτοτυπία. Ένα έργο δεν προστατεύεται μόνο ως σύνολο αλλά προστατεύονται και τα μέρη έργων, εφόσον βέβαια παρουσιάζουν την απαραίτητη πρωτοτυπία ή ατομικότητα». Ο Ν.2121/1993 στο άρθρο 1 προβλέπει ρητά ότι η πνευματική ιδιοκτησία περιλαμβάνει δυο επιμέρους δικαιώματα, το ηθικό και το περιουσιακό δικαίωμα. Από τα δικαιώματα αυτά, το μεν ηθικό έχει προσωπικό χαρακτήρα και αποσκοπεί στην προστασία του προσωπικού δεσμού του δημιουργού με το έργο του, ενώ το περιουσιακό έχει οικονομική αξία και είναι δεκτικό εκμετάλλευσης. Η πνευματική ιδιοκτησία είναι δικαίωμα απόλυτο και αποκλειστικό. Αν και από το δικαίωμα αυτό απορρέουν περιουσιακής και ηθικής φύσεως εξουσίες που ο νόμος αποδίδει συνολικά, ως θεμελιώδεις κατηγορίες εξουσιών, με τους όρους «περιουσιακό δικαίωμα» και «ηθικό δικαίωμα», το δικαίωμα της πνευματικής ιδιοκτησίας δεν είναι σύνθετο (όμως σύνθετο και ιδιόμορφο κατά τον Κουμάντο), αλλά ενιαίο 22. Η επί χρόνια θεωρητική διαμάχη ως προς τη νομική φύση του δικαιώματος της πνευματικής ιδιοκτησίας και κυρίως για τη διάκριση μορφής και ιδέας 23 μεταξύ της δυιστικής θεωρίας περί διπλού δικαιώματος πρέπει να θεωρείται ότι έληξε. Η θέση περί ενός ενιαίου δικαιώματος έχει επικρατήσει πλέον απόλυτα στη θεωρία και αυτήν ασπάσθηκε και ο νομοθέτης του ν. 2121/1993, όπως προκύπτει από τη διατύπωση ιδίως των άρθρων 1 (απόκτηση 21 Μαρίνος, Η προσβολή του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων, ΕλλΔνη 1994, Καλλινίκου, Πνευματική Ιδιοκτησία και Δικαιώματα, σ.20 Μαρίνος, Πνευματική Ιδιοκτησία, σ Κοτσίρης, Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, σ Μελά, Επιθ. Βιομηχ.Ιδιοκτησίας, β, τ. 1963/1964 8

9 πνευματικής ιδιοκτησίας),17(δεν επιφέρει μεταβίβαση του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας) και 29(η πνευματική ιδιοκτησία διαρκεί) 24. Οι οποιεσδήποτε δημιουργήθηκαν αμφιβολίες οφείλονταν στο γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της σύνταξης του ν. 2121/1993 συναντήθηκαν απόψεις που προέρχονταν ιδίως από το γαλλικό δίκαιο(δυιστική θεωρία) αφενός και το γερμανικό δίκαιο(μονιστική θεωρία) αφετέρου με τελική επικράτηση της δεύτερης ορθότερης και από τη φύση της πνευματικής ιδιοκτησίας ως δικαιώματος. Η νομολογία των δικαστηρίων δεν τοποθετείται ως προς τη νομική φύση της πνευματικής ιδιοκτησίας αλλά κατά κανόνα επαναλαμβάνει στο σκεπτικό της τη διάταξη του άρθρου 1 παρ.1 του ν. 2121/ Το άρθρο 1 του Ν. 2121/1993 επιβεβαιώνει τον απεριόριστο, απόλυτο και αποκλειστικό χαρακτήρα της πνευματικής ιδιοκτησίας, που συμπίπτει με τα κοινά εννοιολογικά γνωρίσματα του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος. Ο απεριόριστος χαρακτήρας έχει την έννοια ότι η πνευματική ιδιοκτησία καλύπτει κάθε εξουσία που περιέχεται στα δικαιώματα που πηγάζουν από αυτήν. Τα άρθρα 3 και 4 Ν. 2121/1993 αναφέρουν ενδεικτικά τις εξουσίες που απορρέουν από το περιουσιακό και το ηθικό δικαίωμα αντίστοιχα, αλλά η απαρίθμηση αυτή είναι ενδεικτική, όπως προκύπτει από τη λέξη «ιδίως» που χρησιμοποιείται στις διατάξεις αυτές. Κατά συνέπεια μπορούν να προστατευθούν και άλλες επιμέρους εξουσίες ανεξάρτητα αν περιλαμβάνονται ή όχι στις συγκεκριμένες ρυθμίσεις. Περαιτέρω, ως απόλυτο δικαίωμα η πνευματική ιδιοκτησία έχει ισχύ έναντι όλων και δίνει δημιουργό την εξουσία να στραφεί και να αποκρούσει κάθε προσβολή των τρίτων πάνω στο έργο, ενώ ο όρος αποκλειστικό δικαίωμα υποδηλώνει ότι ο δημιουργός έχει την άμεση και αποκλειστική εξουσία πάνω στο έργο του και ότι μόνο αυτός μπορεί να επιτρέψει ή να απαγορεύσει την εκμετάλλευση του 26. Το περιουσιακό δικαίωμα, ολόκληρο ή μέρος αυτού, είναι ελεύθερα μεταβιβαστό και κληρονομητό 27. Αυτό ισχύει τόσο για τον δημιουργό όσο και για τον δικαιούχο του δικαιώματος (σε περίπτωση που ο δημιουργός έχει μεταβιβάσει σε τρίτον εξουσίες ή ολόκληρο το περιουσιακό του δικαίωμα ή έχει καταστεί συνδικαιούχος με τρίτον). Το ηθικό δικαίωμα είναι ανεξάρτητο από το δικαίωμα της προσωπικότητας, η δε προσβολή του δεν αποτελεί πλέον και προσβολή αυτής. Συνεπώς, δεν είναι δυνατή η επικουρική εφαρμογή του άρθρου 57 του ΑΚ σε προσβολή ηθικού δικαιώματος, χωρίς να αποκλείεται η παράλληλη άσκηση απαιτήσεων από τη διάταξη αυτή, όταν συντρέχουν οι προϋποθέσεις 24 Κουμάντος, Ένας οδηγός στο νέο νόμο για την πνευματική ιδιοκτησία, σ. 11 Μελά, Γύρω από το πρόβλημα της φύσης του δικαιώματος του πνευματικού δημιουργού ΕΕμπΔ 1994, ΕφΑθ 5866/2003 ΔΕΕ 2003, 1330 ΕφΑθ 931/2000 ΧρΙΔ 2001, 170 ΠΠρΘεσ 18201/1998 ΕλλΔνη 1999, 458 ΜΠρΑθ 1639/2001 ΔΕΕ 2001, 858 ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις βλ. Εφ Θεσ 3340/1998 ΕπισκΕΔ 1999,848 με παρατηρήσεις Παμπούκη/Παπαντώνη όπου επαναφέρεται η εγκαταληφθείσα άποψη ότι η πνευματική ιδιοκτησία απορροφάται από το γενικό δικαίωμα προσωπικότητας. Το γενικό δικαίωμα προσωπικότητας όμως παραμερίστηκε οριστικά από το νομοθέτη του ν. 2121/ Κοτσίρης, Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, σ Επ Ανταγ Ολ 245/ΙΙΙ/2003 ΔΕΕ 2003,1055 ΜΠρΑθ 11923/98 ΕΕμπΔ 1999, 153 9

10 εφαρμογής της, δηλαδή στις περιπτώσεις όπου δεν συντρέχει προσβολή του ηθικού δικαιώματος, αλλά μόνο της προσωπικότητας Το υποκείμενο του δικαιώματος Ι) Η αρχή του δημιουργού Σύμφωνα με την αρχή του δημιουργού, που διατυπώνεται ρητά στο άρθρο 6 παρ.1, αρχικός δικαιούχος του περιουσιακού και ηθικού δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ο δημιουργός του έργου 29. Η αρχή αυτή υποδηλώνεται και από το άρθρο 1 του ν. 2121/1993 κατά το οποίο «οι πνευματικοί δημιουργοί με τη δημιουργία του έργου αποκτούν πάνω σε αυτό πνευματική ιδιοκτησία 30». Ακόμα τα δύο αναγκαία στοιχεία της αρχής του δημιουργού είναι η έννοια του δημιουργού και η έννοια της δημιουργικής πράξης. Ακόμα υπάρχει και η αρχή της πρωτογενούς κτήσης, που διατυπώνεται στο άρθρο 6 παρ.2, καθορίζει τον τρόπο κτήσης του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας από τον αρχικό δικαιούχο, δηλαδή το δημιουργό. Μοναδική και επαρκής προϋπόθεση για την πρωτογενή κτήση του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας είναι η δημιουργία του έργου ενώ ρητά διατυπώνεται η έλλειψη οποιασδήποτε τυπικής διαδικασίας ή διατύπωσης για την απόκτηση του δικαιώματος από τον αρχικό δικαιούχο 31. Δημιουργία έργου υπάρχει ακόμη κι όταν ο δημιουργός δεν έχει ολοκληρώσει το έργο του και δεν έχει προσδώσει την οριστική του μορφή. Αρκεί η μορφοποίηση ενός περιεχομένου που διαθέτει το στοιχείο της πρωτοτυπίας Το υποκείμενο του δικαιώματος ΙΙ) Πρωτότυπη κτήση χωρίς διατυπώσεις Ο δημιουργός αποκτά αυτοδικαίως πνευματική ιδιοκτησία στο έργο του με τη δημιουργία του έργου (αρθ.1 παρ.1 ν.2121/1993). Δεν απαιτείται η τήρηση οποιουδήποτε τύπου. Ο δημιουργός είναι και ο αρχικός δικαιούχος των δικαιωμάτων που απορρέουν από την πνευματική ιδιοκτησία, του ηθικού και περιουσιακού. Τα δικαιώματα αυτά αποκτώνται πρωτογενώς χωρίς διατυπώσεις(αρθ.6 ν.2121/1993). Η αρχή αυτή καθιερώνεται και στη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης(αρθ.5 παρ.2): «η απόλαυσις και η άσκησις των δικαιωμάτων του δημιουργού δεν υπόκεινται εις οιανδήποτε διατύπωσιν» ΕφΘεσ 2165/2011 ΔΙΜΕΕ 2012, ΑΠ 152/2005 ΔΕΕ 2005,1177 ΕφΑθ 2768/2003 ΕλλΔνη 2005, Κοτσίρης, Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, σ Εισ. Εκθ. σ.2 32 ΑΠ 20/2005 ΧρΙΔ 2005, Κοτσίρης, Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, σ.88 10

11 3. Το υποκείμενο του δικαιώματος ΙΙΙ) Συμβάσεις και άδειες εκμετάλλευσης Η οικονομική αξιοποίηση(εκμετάλλευση) των έργων του πνεύματος επιτυγχάνεται με την πλήρη ή περιορισμένη μεταβίβαση του περιουσιακού δικαιώματος ή των εξουσιών που απορρέουν από αυτό στον αντισυμβαλλόμενο του δημιουργού, κυρίως με την κατάρτιση συμβάσεων ή συμβατικών αδειών εκμετάλλευσης. Η μάλλον κρατούσα στη νομολογία 34 και στη θεωρία άποψη 35 διακρίνει μεταξύ συμβάσεων μεταβίβασης και συμβάσεων αδειών εκμετάλλευσης με κριτήριο την επέλευση ή μη μεταβίβασης περιουσιακών εξουσιών στο πλαίσιο τους και τη συνακόλουθη αποξένωση του δημιουργού από αυτές 36. Η διάταξη της παρ.1 του άρθρου 13 περιέχει το νομοθετικό ορισμό των συμβάσεων, ενώ στην παρ.2 του ίδιου άρθρου προσδιορίζεται η έννοια των αδειών εκμετάλλευσης. Σύμφωνα με το περιεχόμενο των διατάξεων αυτών ο δημιουργός μπορεί α)να καταρτίζει συμβάσεις, με τις οποίες αναθέτει στον αντισυμβαλλόμενο του και αυτός αναλαμβάνει, την υποχρέωση να ασκήσει τις εξουσίες που απορρέουν από το περιουσιακό δικαίωμα 37 ή β) να επιτρέπει σε κάποιον άλλο την άσκηση των εξουσιών αυτών 38. Καταρχάς και στις δυο περιπτώσεις πρόκειται για υποσχετικές συμβάσεις 39 που αποσκοπούν στην οικονομική εκμετάλλευση των πνευματικών έργων. Στις μεν συμβάσεις εκμετάλλευσης ο αντισυμβαλλόμενος του δημιουργού αναλαμβάνει την υποχρέωση να ασκήσει τις παραχωρούμενες περιουσιακές εξουσίες, ενώ στις συμβατικές άδειες εκμετάλλευσης δεν υπάρχει τέτοια υποχρέωση, με αποτέλεσμα η υποχρέωση του να περιορίζεται μόνο στην καταβολή της αντιπαροχής 40, είτε αυτός προβεί στην εκμετάλλευση του έργου είτε όχι. Με άλλη διατύπωση, η σύμβαση εκμετάλλευσης επιβάλλει υποχρέωση εκμετάλλευσης, ενώ η άδεια έχει απλώς επιτρεπτικό χαρακτήρα 41. Σύμφωνα με τη διάκριση που υιοθετείται στο κείμενο του νόμου οι συμβάσεις και οι άδειες εκμετάλλευσης μπορεί να είναι αποκλειστικές ή μη αποκλειστικές, δηλαδή «απλές» 42. Πότε μια σύμβαση ή άδεια εκμετάλλευσης είναι αποκλειστική ή απλή αποτελεί ζήτημα ερμηνείας της σύμφωνα με τους γενικούς κανόνες των άρθρων 173 και 200 ΑΚ και δεν έχει σημασία ο χαρακτηρισμός της από τα συμβαλλόμενα μέρη 43. Συγχρόνως στην παράγραφο 4 του άρθρου 13 εισάγεται ειδικός ερμηνευτικός κανόνας, ο οποίος για λόγους 34 ΕφΑθ 8532/2006 ΔΕΕ 2007,924 ΕφΑθ 143/2004 ΕπισκΕΔ 2004,481 ΕφΑθ 8138/2000 ΔΕΕ 2001,60 ΕφΑθ 7909/2002 ΕλλΔνη 2004, Κουμάντος, Πνευματική Ιδιοκτησία, σ ΠΠρΑθ 5417/2000 ΕπισκΕΔ 2001, ΜΠρΠειρ 5745/2002 ΔΙΜΕΕ 2004,98 ΜΠρΘεσ 6345/1995 ΔΙΜΕΕ 2004,98 ΜΠρΑθ 10024/1995 αδημ. 38 ΜΠρΠειρ 5745/2002 ΔΙΜΕΕ 2004,98 39 ΕφΑθ 8532/2006 ΔΕΕ 2007,924 ΜΠρΑθ 2122/2004 ΔΙΜΕΕ 2005, ΕφΑθ 8138/2000 ΔΕΕ 2001,60 41 ΕφΑθ 8532/2006 ΔΕΕ 2007,924 ΕφΑθ 8138/2000 ΔΕΕ 2001,60 ΠΠρΑθ 1322/1997 ΝοΒ 2000,285 ΜΠρΑθ 2122/2004 ΔΙΜΕΕ 2005, Κοτσίρης, Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, σ. 190 Κουμάντος, Πνευματική Ιδιοκτησία, σ. 317 Μαρίνος, Πνευματική Ιδιοκτησία, σ Μαρίνος, Πνευματική Ιδιοκτησία, σ

12 προστασίας του δημιουργού ορίζει ότι σε περίπτωση αμφιβολίας, η σύμβαση ή η άδεια εκμετάλλευσης θεωρείται μη αποκλειστική 44. Στο άρθρο 13 παρ.3 εδ. β προβλέπεται ότι οι αποκλειστικές συμβάσεις και άδειες εκμετάλλευσης παρέχουν στον αντισυμβαλλόμενο του δημιουργού το δικαίωμα να ασκεί τις εξουσίες, στις οποίες αναφέρεται η σύμβαση ή η άδεια, κατ αποκλεισμό οποιουδήποτε τρίτου 45. Η φύση συνεπώς της αποκλειστικής σύμβασης ή άδειας εκμετάλλευσης συνίσταται στην παραχώρηση ορισμένων ή και όλων των περιουσιακών εξουσιών, στην ενάσκηση των οποίων δικαιούται να προβεί μόνον όταν ο αντισυμβαλλόμενος του δημιουργού. Θετική διάσταση της αποκλειστικής σύμβασης ή άδειας εκμετάλλευσης αποτελεί η ανενόχλητη εκμετάλλευση του έργου από τον αντισυμβαλλόμενο του δημιουργό κατά συμφωνημένο τρόπο, χρόνο και στη συμφωνημένη περιοχή 46. Ωστόσο η αποκλειστική σύμβαση ή άδεια εκμετάλλευσης περιέχει και μια αρνητική διάσταση. Παρέχει στον αποκλειστικό συμβασιούχο ή αδειούχο το δικαίωμα να αποκρούει κάθε τρίτο, ακόμη και τον ίδιο το δημιουργό, από τα συμφωνημένα χρονικά, τοπικά κ.α. όρια εκμετάλλευσης 47. Γι αυτό κατά την κρατούσα και ορθή άποψη, η αποκλειστική σύμβαση ή άδεια εκμετάλλευσης έχει «οιονεί» εμπράγματο χαρακτήρα (erga omnes) 48. Απ την άλλη στο πλαίσιο της σύμβασης μη αποκλειστικής (απλής) σύμβασης ή άδειας εκμετάλλευσης, ο δημιουργός αναθέτει ή αντιστοίχως επιτρέπει στον αντισυμβαλλόμενο του την εκμετάλλευση του έργου με την συμφωνημένη μορφή, χωρίς να αποκλείεται στο δημιουργό ή και σε κάθε άλλο πρόσωπο η εκμετάλλευση του έργου με την ίδια μορφή. Η απλή σύμβαση ή άδεια εκμετάλλευσης έχει συνεπώς ενοχικό χαρακτήρα 49. Ειδικότερα όσον αφορά τη νομική φύση του παραχωρούμενου δικαιώματος στον αδειούχο με τη σύμβαση αποκλειστικής εκμετάλλευσης, επισημαίνεται ότι, σε αντίθεση με την απλή άδεια εκμετάλλευσης, στην οποία παραχωρείται στον αδειούχο απλό ενοχικό δικαίωμα, στην αποκλειστική άδεια εκμετάλλευσης ο αδειούχος αποκτά απόλυτο και αποκλειστικό δικαίωμα, το οποίο σε περίπτωση προσβολής του μπορεί να αντιτάξει τόσο στους τρίτους όσο και στον ίδιο τον παραχωρήσαντα το δικαίωμα. Οι θέσεις αυτές σχετικά με τη νομική φύση του αποκλειστικού δικαιώματος εκμετάλλευσης που αποκτά ο αδειούχος είναι σήμερα, τόσο στο ελληνικό δίκαιο όσο και διεθνώς, οι κρατούσες. 44 ΜΠρΑθ 12729/1997 ΔΕΕ 1997, 829 ΜΠρΑθ 10024/1995 αδημ. 45 ΠΠρΑθ 9188/1995 ΕλλΔνη 1997, 161 ΜΠρΘεσ 6345/1995 Αρμ 1995, Κοτσίρης, Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, σ Κοτσίρης, Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, σ. 189 Μαρίνος, Πνευματική Ιδιοκτησία, σ. 248 ΠΠρΑθ 5417/2000 ΧρΙΔ 2001,651 με παρατηρήσεις Σταυρίδου 48 Κοτσίρης, Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, σ. 189 Καλλινίκου, Πνευματική Ιδιοκτησία και Δικαιώματα, σ. 159 Μαρίνος, Πνευματική Ιδιοκτησία, σ Μαρίνος, Πνευματική Ιδιοκτησία, σ. 250 Ρόκας (γνμδ.) ΕΕμπΔ 2002, 148 αντίθ. Κουμάντος, Πνευματική Ιδιοκτησία, σ

13 Επίσης κατά τον Κοτσίρη 50 η σύμβαση αποκλειστικής εκμετάλλευσης του έργου επιτρέπει στο δικαιούχο, κατ αποκλεισμό οποιουδήποτε άλλου, συμπεριλαμβανομένου και του δημιουργού, να το εκμεταλλεύεται κατά το συμφωνηθέντα τρόπο εκμετάλλευσης. Ο δικαιούχος θετικά, έχει αποκλειστικό δικαίωμα εκμετάλλευσης του έργου, ενώ αρνητικά αποκρούει κάθε άλλον( δημιουργό και τρίτο) ως προς την παραχωρηθείσα συγκεκριμένη εκμετάλλευση. Γι αυτό, κατά την κρατούσα γνώμη, η σύμβαση αποκλειστικής εκμετάλλευσης έχει οιονεί εμπράγματο χαρακτήρα. Η «εμπραγματοποίηση» (αποκλειστικός και απόλυτος) χαρακτήρας του δικαιώματος από σύμβαση αποκλειστικής εκμετάλλευσης του έργου δικαιολογείται τόσο από την ουσία του πράγματος όσο και από την ανάγκη συνδρομής του «απόλυτου» κατά παντός ως συσχετικού για την προστασία του συμφωνηθέντος «αποκλειστικού» στοιχείου σύμβασης. Ακόμα ο Μαρίνος 51 επισημαίνει ότι «θα πρέπει λοιπόν να δεχθεί κανείς ότι η αποκλειστική άδεια ή σύμβαση εκμετάλλευσης, κατά τα διεθνώς κρατούντα, έχει οιονεί εμπράγματο χαρακτήρα, ακόμη και έναντι του δημιουργού-παραχωρήσαντα την περιουσιακή εξουσία». Ο δημιουργός ή ο δικαιούχος του περιουσιακού δικαιώματος δεν μπορεί να παραχωρήσει άλλη αποκλειστική άδεια εκμετάλλευσης ως προς την παραχωρηθείσα εξουσία ούτε και ο ίδιος να ασκήσει το δικαίωμα. Θα πρέπει ωστόσο να επισημανθεί ότι ειδικά για τον αποκλειστικό συμβασιούχο ή αδειούχο η παραπάνω δυνατότητα, που αναγνωρίζει σε κάθε αντισυμβαλλόμενο του δημιουργού η διάταξη του εδ. δ της παρ.3, συνάγεται από την ίδια τη φύση του δικαιώματος που αυτός αποκτά σε εκτέλεση της υποσχετικής σύμβασης ή άδειας αποκλειστικής εκμετάλλευσης. Και αυτό διότι, η έστω και περιορισμένη μεταβίβαση μιας ή περισσότερων απόλυτων και αποκλειστικών περιουσιακών εξουσιών θα ήταν ατελής, αν με αυτήν παρεχόταν στο δικαιοδόχο μόνον εξουσία αποκλειστικής εκμετάλλευσης(θετική διάσταση) και όχι και εξουσία απαγόρευσης κάθε τρίτου από τη συγκεκριμένη εκμετάλλευση(αρνητική διάσταση). Τούτο σημαίνει ότι εκείνος που καταρτίζει αποκλειστική σύμβαση ή άδεια εκμετάλλευσης με το δημιουργό έχει, εξ ιδίου δικαιώματος, κατά τρίτων προσβολέων όλες τις αξιώσεις του δικαιούχου απόλυτου δικαιώματος, τις οποίες μπορεί να ασκήσει και κατά του ίδιου του αντισυμβαλλομένου του(δημιουργού) σε περίπτωση εκ μέρους του προσβολής των μεταβιβασθεισών περιουσιακών εξουσιών 52. Η πρακτική λοιπόν, σημασία της προαναφερόμενης διάταξης αναδεικνύεται κυρίως στην περίπτωση της απλής(μη αποκλειστικής) σύμβασης ή άδειας εκμετάλλευσης, όπου ο αντισυμβαλλόμενος του δημιουργού έχει απλό ενοχικό δικαίωμα. Ειδικότερα, η ρύθμιση του εδ. δ της παρ.3 προσδίδει απόλυτη ενέργεια στο ενοχικό δικαίωμα του απλού συμβασιούχου ή 50 Δίκαιο Πνευματικής ιδιοκτησίας,1999,σ Πνευματική Ιδιοκτησία, σ Κοτσίρης, Νόμος για την Πνευματική Ιδιοκτησία, Κατ άρθρο ερμηνεία. Αρθρογραφία - Βιβλιογραφία Νομολογία, σ

14 αδειούχου, μόνο ως προς τις αρνητικές εξουσίες του και υπό την προϋπόθεση ότι δεν υπάρχει αντίθετη συμφωνία με το δημιουργό 53. Τα όσα αναφέρθηκαν δεν ισχύουν, βέβαια, σε περίπτωση που υπάρχει αντίθετη συμφωνία μεταξύ του δημιουργού και του απλού συμβασιούχου ή αδειούχου, εφόσον δηλαδή έχει συμφωνηθεί ότι ο αντισυμβαλλόμενος του δημιουργού δεν θα έχει το κατά το άρθρο 13 παρ.3 εδ. δ δικαίωμα αυτοτελούς ενεργητικής νομιμοποίησης κατά τρίτων βάσει ειδικών διατάξεων του άρθρου 64 επ. ν.2121/1993. Στην εν λόγω περίπτωση, χάνεται η απολυτότητα του δικαιώματος του απλού συμβασιούχου ή αδειούχου και απομένει σ αυτόν μια ενοχική αξίωση κατά του δημιουργού για εξασφάλιση της ακώλυτης εκμετάλλευσης των παραχωρηθεισών κατά χρήση περιουσιακών εξουσιών, που σε περίπτωση παραβίασης της γεννά(δευτερογενή) αξίωση αποζημίωσης κατά του τελευταίου. Κατά τρίτων προσβολέων ο ίδιος (απλός συμβασιούχος ή αδειούχος) δικαιούται να στραφεί λόγω αδικοπραξίας, μόνο εάν συντρέχουν οι προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 919ΑΚ, δηλαδή συμπεριφορά αντίθετη στα χρηστά ήθη και πρόθεση επαγωγής ζημίας. 4. Ι) Η έννοια της προσβολής του έργου πνευματικής ιδιοκτησίας Όπως πολλά δικαιώματα, ιδίως όσα η κτήση τους δεν απαιτεί κάποια τυπική δημοσιότητα, η πνευματική ιδιοκτησία συναντά δυσκολίες κατά την αναγνώριση και την προστασία της, σχετικά με την κτήση της και με την έκταση της ζημίας που προκαλεί η προσβολή της. Η έννομη προστασία είναι αναγκαία σε περίπτωση προσβολής του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων. Η έννοια της προσβολής δεν καθορίζεται στο νόμο. Γίνεται όμως δεκτό ότι η ύπαρξη προσβολής της πνευματικής ιδιοκτησίας ή των συγγενικών δικαιωμάτων προκύπτει από τις διατάξεις που αφορούν το αντικείμενο, το υποκείμενο και το περιεχόμενο των δικαιωμάτων αυτών. Η προσβολή δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας που εκδηλώνεται στον εξωτερικό κόσμο, είναι αυτή που ενεργοποιεί το δικαίωμα παροχής δικαστικής προστασίας. Γι αυτόν τον λόγο τη νομολογία και τη θεωρία έχει απασχολήσει ο ορισμός της «προσβολής», η οποία αποτελεί βασική προϋπόθεση για την παραδοχή του ενδίκου βοηθήματος που ασκεί ο φερόμενος ως θιγόμενος. Ειδικότερα, αποτελεί προσβολή του δικαιώματος της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων, «κάθε πράξη που έχει αντικείμενο και περιεχόμενο όμοιο με το αντικείμενο και το περιεχόμενο της πνευματικής ιδιοκτησίας ή του συγγενικού δικαιώματος, σε όσο μέτρο αυτά προστατεύονται από το νόμο, εφόσον η πράξη δεν γίνεται από το δικαιούχο ή 53 Κοτσίρης, Νόμος για την Πνευματική Ιδιοκτησία, Κατ άρθρο ερμηνεία. Αρθρογραφία - Βιβλιογραφία Νομολογία, σ

15 με τη συναίνεση του ή δεν εμπίπτει στους νόμιμους περιορισμούς του περιουσιακού δικαιώματος» Μετά δε την ισχύ του ν. 2121/1993, η προσβολή του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας μπορεί να ορισθεί και ως κάθε πράξη, που επεμβαίνει στις εξουσίες (ηθικές και περιουσιακές) και γίνεται χωρίς την άδεια του δημιουργού ή δικαιούχου ή χωρίς να συντρέχει άλλος λόγος που να αίρει τον παράνομο χαρακτήρα της 56. Πρέπει να θεωρηθεί ως αυτονόητο ότι στην έννοια της πράξης περιλαμβάνεται και η παράλειψη. Από τον ορισμό αυτό προκύπτει ότι οι πράξεις προσβολής βρίσκονται σε αντιστοιχία με το αντικείμενο του δικαιώματος και τις εξουσίες του περιουσιακού ή του ηθικού δικαιώματος του δημιουργού ή με το περιεχόμενο των συγγενικών δικαιωμάτων που αναγνωρίζονται στο νόμο 57. Ο δυνητικά τεράστιος κίνδυνος προσβολής της πνευματικής ιδιοκτησίας εξηγεί και τη μεγάλη σημασία των ηθικών δικαιωμάτων. Η προσβολή εμφανίζεται σε τρεις μορφές: α) πιστή αντιγραφή του πρωτότυπου χωρίς καμία ή εντελώς επουσιώδεις αλλαγές(δουλική ανάληψη), εφόσον υπάρχει σχέση ανταγωνισμού μεταξύ δικαιούχου και προσβολέα, δημιουργείται και έδαφος συμπληρωματικής εφαρμογής του ν.146/1914 για τον αθέμιτο ανταγωνισμό, β) τροποποίηση, διασκευή ή προσαρμογή του πρωτότυπου έτσι ώστε να υπάρχει ομοιότητα μεταξύ των 2 έργων, γ) προσβολή του έργου ανεξάρτητα από την ύπαρξη άλλου έργου 58. Στο άρθρο 16 του ν.2121/1993 ο νομοθέτης αναφέρεται ρητά σε «πράξεις ή παραλείψεις τρίτων», που θα αποτελούσαν προσβολή του ηθικού δικαιώματος αν είχαν γίνει χωρίς τη συναίνεση του δημιουργού. Κλασικό παράδειγμα προσβολής δια παραλείψεως είναι η δημοσίευση έργου από πρόσωπο, που έχει άδεια να προβεί σ αυτήν, χωρίς όμως τη μνεία του ονόματος του δημιουργού στα αντίτυπα του έργου, παρότι ο τελευταίος το απαιτεί και είναι εφικτό. Η συγκεκριμένη παράλειψη προσβάλλει απόλυτο ηθικό δικαίωμα του δημιουργού, που αποτελεί έκφανση της εξουσίας του να απαιτεί την αναγνώριση της πατρότητας του στο έργο δια της μνείας του ονόματος του στα αντίτυπα αυτού 59. Ο ν.2121/1993 παρέχει ένα πλαίσιο προστασίας, το οποίο ως ειδικό υπερισχύει κατ αρχήν των γενικών διατάξεων του Αστικού Κώδικα, οι οποίες εφαρμόζονται συμπληρωματικά. Η αστική προστασία με βάση αυτό το νόμο επικεντρώνεται στις προσβολές που βάλλουν κατά των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Αφορά επομένως τα αποκλειστικά και απόλυτα δικαιώματα τα οποία προσδιορίζονται από τις διατάξεις του (περιουσιακό και 54 Καλλινίκου, Πνευματική Ιδιοκτησία και Συγγενικά Δικαιώματα, σ ΑΠ 919/2007 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΕφΑθ 7632/2005 ΝοΒ 2006, Κιουπτσίδου, Προσβολή δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, άρση και παράλειψη στο μέλλον, Αρμ. 2009, Μαρίνος, Η προσβολή του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων, ΕλλΔνη 1994, Μαρίνος, Η προσβολή του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων, ΕλλΔνη 1994, ΕφΠατρ 1002/2007 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Κουμάντος, Πνευματική Ιδιοκτησία, σ

16 ηθικό) και τα οποία, λόγω της φύσης τους κατευθύνονται κατά παντός 60. Επειδή δε η προσβολή οποιουδήποτε απόλυτου δικαιώματος συνιστά παράνομη πράξη, αφού ενέχει εναντίωση στην αποκλειστική εξουσία που παρέχει στο δικαιούχο η προσβολή των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, είναι αντικειμενικώς παράνομη 61, χωρίς να απαιτείται να συντρέχει οποιαδήποτε περαιτέρω προϋπόθεση και ιδίως πταίσμα του προσβολέως. Η προσβολή του απόλυτου δικαιώματος της πνευματικής ιδιοκτησίας αποτελεί πράξη παράνομη και εφόσον γίνεται υπαίτια, συνιστά αδικοπραξία, επειδή ενέχει αφεαυτής εναντίωση προς την αποκλειστική εξουσία του δικαιούχου. Δηλαδή το γεγονός της επέμβασης δημιουργεί και την παράνομη πράξη κατά την ειδική διάταξη του άρθρου 65. Για το λόγο αυτό ο ενάγων δικαιούχος δεν οφείλει να αποδείξει το γεγονός ότι η προσβολή έγινε χωρίς την άδεια του, αφού η ίδια η πράξη της προσβολής συνεπάγεται και το παράνομο, αλλά και ο εναγόμενος-προσβολέας που αρνείται τη συνδρομή της προσβολής(επικαλούμενος π.χ. νόμιμη άδεια εκμετάλλευσης), θα πρέπει να ισχυρισθεί κατ ένσταση και να αποδείξει τα γεγονότα που αποκλείουν τον παράνομο χαρακτήρα της προσβολής 62. Αντίθετα η παράβαση των συμβατικών υποχρεώσεων που έχει αναλάβει ο αντισυμβαλλόμενος απέναντι στο δημιουργό στο πλαίσιο των συμβάσεων εκμετάλλευσης, δεν αποτελεί προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας ή του συγγενικού δικαιώματος 63 καθώς έχουν ενοχικό χαρακτήρα, στρέφονται μόνο κατά του αντισυμβαλλομένου του και είναι δυνατό να προσβληθούν μόνο απ αυτόν. Οι παραβιάσεις υποχρεώσεων που απορρέουν από τέτοια δικαιώματα, δεν αποτελούν προσβολές με την έννοια που προσδίδεται στον όρο από το ν.2121/1993 και δεν αντιμετωπίζονται από τις αστικές κυρώσεις που προβλέπει, αλλά απευθείας από τις διατάξεις του ΑΚ. Από την άλλη πλευρά μόνη η ύπαρξη συμβατικής σχέσης μεταξύ δικαιούχου και άλλου προσώπου δεν αποκλείει την προσβολή των απόλυτων δικαιωμάτων από τον τελευταίο, όταν χωρίς να προβλέπεται στη σύμβαση επεμβαίνει σε εξουσίες που ισχύουν έναντι όλων. Έτσι έχει γίνει δεκτό από τη νομολογία ότι η εκμετάλλευση του έργου για μη συμβατικά προβλεπόμενη χρήση ή η υπέρβαση της συνιστά προσβολή του δικαιώματος π.χ. αναπαραγωγή και διάθεση στο κοινό περισσότερων έργων τέχνης από όσα προέβλεπε η σύμβαση 64. Ιδιαίτερα δυσχερής καθίσταται, σε κάθε περίπτωση, η απόδειξη της ζημίας που προκαλεί η προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας. Ο λόγος της δυσκολίας είναι ότι η προσβολή, κατά κανόνα, είναι εκμετάλλευση του έργου από κάποιον που δεν δικαιούται να την επιχειρήσει. Ακόμα πιο δυσχερής 60 Κιουπτσίδου, Προσβολή δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, άρση και παράλειψη στο μέλλον, Αρμ 2009, ΑΠ 919/2007 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΑΠ 963/2006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΕφΑθ 6234/2007 ΕλλΔνη 2008, Μαρίνος, Η προσβολή του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων, ΕλλΔνη 1994, 1447 Σαουνάτσου, ΕΕμπΔ 1996, 624 ΠΠρΑθ 9188/1995 ΕλλΔνη 1997,163 ενώ αντίθετα ότι ο ενάγωνδικαιούχος υποχρεούται να αποδείξει ότι η προσβολή έγινε χωρίς την άδεια του ΠΠρΑθ 9456/1995 ΕΕμπΔ 1996, ΠΠρΑθ 3318/1998 ΔΕΕ 1999, σ ΕφΑθ 7632/2005 ΝοΒ 2006,

17 καθίσταται κα ο τρόπος καθορισμού του ποσού της αποζημίωσης που δικαιούται ο θιγόμενος, καθώς τα κέρδη μπορεί να οφείλονται και στις επιχειρηματικές ικανότητες του παρανόμως εκμεταλλευόμενου το έργο. Για το λόγο αυτό, ο νόμος ορίζει και ένα ελάχιστο όριο οφειλόμενης αποζημίωσης σαν ένα είδος τεκμαρτής ζημίας, ήτοι το διπλάσιο της αμοιβής που συνήθως καταβάλλεται για το είδος της εκμετάλλευσης που έγινε παρανόμως (ν.2121/1993 άρθρο 65 παρ.2) ΙΙ) Υποκείμενα στη σχέση της προσβολής διάδικοι στην σχετική δίκη Θιγόμενος από την προσβολή των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας είναι συνήθως ο δημιουργός ή δικαιούχος, ενώ προσβολέας μπορεί να είναι κάθε άλλος που επεμβαίνει στις εξουσίες του χωρίς άδεια ή σχετικό δικαίωμα. Στο άρθρο 65 του ν.2121/1993, που προβλέπει αστικές κυρώσεις σε περίπτωση προσβολής, αναφέρεται ως προστατευόμενος μόνο ο δημιουργός ή ο δικαιούχος του συγγενικού δικαιώματος. Αυτονόητο είναι ότι την ίδια με το δημιουργό προστασία έναντι τρίτων δικαιούται και αυτός που απέκτησε περιουσιακά δικαιώματα με παράγωγο τρόπο και ειδικότερα δια της μεταβιβάσεως τους. Το άρθρο 13 παρ.3 εδ, δ του ν.2121/1993 ορίζει ότι, όταν υπάρχει σύμβαση ή άδεια εκμετάλλευσης, ο αντισυμβαλλόμενος του δημιουργού νομιμοποιείται, εφόσον δεν υπάρχει αντίθετη συμφωνία, να ζητεί στο δικό του όνομα τη δικαστική προστασία των εξουσιών που ασκεί, από παράνομες προσβολές των τρίτων (αυτοτελές εναγωγικό δικαίωμα) 66. Δεδομένου ότι η διάταξη δεν εισάγει κάποια διάκριση, γίνεται ομόφωνα δεκτό ότι αυτή αναφέρεται τόσο στην αποκλειστική όσο και στην απλή σύμβαση ή άδεια εκμετάλλευσης 67. Με αυτό τον τρόπο η διάταξη επεκτείνει την προστασία και επί αυτών που κατήρτισαν ενοχική σύμβαση ή άδεια εκμετάλλευσης 68. Εκτός από τις περιπτώσεις μεταβίβασης, θεωρείται ότι και οι συμβάσεις ή άδειες αποκλειστικής εκμετάλλευσης έχουν «οιονεί εμπράγματο» χαρακτήρα, με συνέπεια να ασκεί ουσιαστικά ο αντισυμβαλλόμενος του δημιουργού τα απόλυτα περιουσιακά δικαιώματα και εξουσίες του τελευταίου. Κατά την διατύπωση της παραπάνω διάταξης, την ίδια προστασία δικαιούται και ο αντισυμβαλλόμενος του δημιουργού, ο οποίος κατήρτισε μαζί του απλή(μη αποκλειστική) σύμβαση, ή στον οποίο παραχωρήθηκε απλή άδεια εκμετάλλευσης 69. Οι αξιώσεις του βέβαια περιορίζονται στις περιπτώσεις 65 Κουμάντος, Η πολιτική δικονομία της πνευματικής ιδιοκτησίας στο Αφιέρωμα στην Πελαγία Γέσιου-Φαλτσή, σ Κιουπτσίδου, Προσβολή δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, άρση και παράλειψη στο μέλλον, Αρμ 2009, 182 ΜΠρΘεσ 6345/1995 Αρμ 1995, ΠΠρΑθ 9188/1995 ΕλλΔνη 1997,161, με παρατ. Μαρίνου ΜΠρΑθ 10024/1995 αδημ. ΜΠρΑθ 12729/1997 ΔΕΕ 1997,829 Κουμάντος, Πνευματική Ιδιοκτησία, σ.325 Κοτσίρης, Νόμος για την Πνευματική Ιδιοκτησία, Κατ άρθρο ερμηνεία. Αρθρογραφία - Βιβλιογραφία Νομολογία, σ.354 πρβλ όμως Εισ. Εκθ., σ.3, που αναγνωρίζει το εν λόγω δικαίωμα νομιμοποίησης μόνο στον αποκλειστικό συμβασιούχο ή αδειούχο. 68 ΕφΘρ 290/2007 ΧρΙΔ 2008,65 69 Ρόκας, Γνωμοδότηση ΕΕμπΔ 2002,142 17

18 προσβολών των εξουσιών που του παρασχέθηκαν και για όση έκταση του παρασχέθηκαν. Και σ αυτή την περίπτωση, οι δικές του, περιορισμένες έστω εξουσίες λειτουργούν υπό την αρνητική τους έκφανση με απόλυτο και αποκλειστικό τρόπο έναντι τρίτων, που δεν έχουν όμοια δικαιώματα. Παρότι ο απλός συμβασιούχος ή αδειούχος δεν υποκαθίσταται στη θέση του δημιουργού, που διατηρεί και εκείνος έναντι τρίτων τις αξιώσεις του, έχουν παραλλήλως και οι δύο αυτοτελές εναγωγικό δικαίωμα. Αυτό μπορεί να αποβεί καθοριστικό κυρίως εάν ο δημιουργός αδρανεί 70. Θα πρέπει ωστόσο να επισημανθεί ότι ειδικά για τον αποκλειστικό συμβασιούχο ή αδειούχο η παραπάνω δυνατότητα, που αναγνωρίζει σε κάθε αντισυμβαλλόμενο του δημιουργού η καινοτόμος διάταξη του εδ. δ της παρ.3, συνάγεται και από την ίδια τη φύση του δικαιώματος που αυτός αποκτά σε εκτέλεση της υποσχετικής σύμβασης ή άδειας αποκλειστικής εκμετάλλευσης 71. Η πρακτική λοιπόν σημασία της προαναφερόμενης διάταξης αναδεικνύεται κυρίως στην περίπτωση της απλής (μη αποκλειστικής) σύμβασης ή άδειας εκμετάλλευσης, όπου όπως ελέχθη, ο αντισυμβαλλόμενος του δημιουργού έχει απλό ενοχικό δικαίωμα. Ειδικότερα, η ρύθμιση του εδαφίου δ της παρ.3, προσδίδει απόλυτη ενέργεια στο καταρχήν ενοχικό δικαίωμα του απλού συμβασιούχου ή αδειούχου 72,μόνο ως προς τις αρνητικές εξουσίες του και υπό την προϋπόθεση ότι δεν υπάρχει αντίθετη συμφωνία με το δημιουργό. Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται προφανώς η θέση εκείνου που εκμεταλλεύεται το έργο και επενδύει σημαντικά για το σκοπό αυτό κεφάλαια, αφού αυτός πλέον παύει να εκτίθεται στον κίνδυνο της αδιαφορίας του δημιουργού. Παράλληλα, μειώνεται αλλά δεν εξαλείφεται, η σημασία της θεωρητικής συζήτησης σχετικά με την ενοχική ή εμπράγματη φύση της απλής σύμβασης ή άδειας εκμετάλλευσης. Και τούτου διότι διαφορές από τη φύση της αποκλειστικής σύμβασης/άδειας εξακολουθούν να υπάρχουν, δεδομένου ότι η απολυτότητα που προκύπτει νομοθετικά από την προαναφερόμενη διάταξη της παρ.3 αναφέρεται μόνο στο αρνητικό περιεχόμενο του δικαιώματος του απλού συμβασιούχου ή αδειούχου, δηλαδή μόνο στο δικαίωμα του να αντιταχθεί κατά παντός τρίτου/προσβολέα, συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου του δημιουργού 73. Οι συμβασιούχοι ή αδειούχοι (απλοί ή αποκλειστικοί) δεν είναι δυνατό να θεωρηθεί ότι λειτουργούν ως μη δικαιούχοι διάδικοι, διότι επιδιώκουν αναγνωριζόμενο από το νόμο δικό τους προσωπικό όφελος και έχουν δικαίωμα 70 Μαρίνος, Πνευματική Ιδιοκτησία,σ Κοτσίρης, Νόμος για την Πνευματική Ιδιοκτησία, Κατ άρθρο ερμηνεία. Αρθρογραφία - Βιβλιογραφία Νομολογία, σ Κοτσίρης, Νόμος για την Πνευματική Ιδιοκτησία, Κατ άρθρο ερμηνεία. Αρθρογραφία - Βιβλιογραφία Νομολογία, σ Κουμάντος, Πνευματική Ιδιοκτησία, σ. 325, που αναφέρει ότι τα αποτελέσματα της ως άνω αυτοτελούς ενεργητικής νομιμοποίησης διαφέρουν ανάλογα με το αν η σύμβαση ή η άδεια είναι αποκλειστική ή απλή 18

19 να ζητήσουν να επιδικασθεί απευθείας στους ίδιους ακόμη και αποζημίωση για τη ζημία που υπέστησαν 74. Την ακριβώς αντίθετη άποψη υποστηρίζει ο Κουμάντος, καθώς υποστηρίζει ότι «Αν η πνευματική ιδιοκτησία ή εξουσίες που απορρέουν απ αυτήν μεταβιβασθούν σε κάποιον, αυτός γίνεται δικαιούχος και σε περίπτωση προσβολής, έχει όλα τα δικαιώματα του δικαιούχου. Αν όμως απλώς του παραχωρηθεί άδεια εκμετάλλευσης ή έστω αναλάβει την υποχρέωση της εκμετάλλευσης (ν.2121/1993 αρθρ. 13 παρ.3), αυτός κανονικά έχει δικαιώματα (ενοχικά) μόνο κατά του δικαιούχου, που μόνο αυτός δικαιούται να προστατεύσει την πνευματική ιδιοκτησία, κι αν δεν το κάνει θα υποχρεωθεί να αποζημιώσει τον αντισυμβαλλόμενο του. Η περίπτωση εμφανίζει κάποιες ομοιότητες με εκείνη που κάποιος τρίτος προσβάλλει την κυριότητα σε εκμισθωμένο πράγμα και αφαιρώντας την κατοχή, θίγει το μισθωτικό δικαίωμα. Για να αντιμετωπισθεί αυτή η περίπτωση με τις ιδιομορφίες και την ευχέρεια προσβολής που εμφανίζει εξαιτίας του άυλου χαρακτήρα του αντικειμένου της πνευματικής ιδιοκτησίας, ο νόμος φρόντισε να δώσει μια ισχυρότερη θέση στον αντισυμβαλλόμενο του δικαιούχου κατά τρίτων προσβολέων, αν δεν υπάρχει αντίθετη συμφωνία, ο αντισυμβαλλόμενος αποκτά κάτι σαν εμπράγματο δικαίωμα και νομιμοποιείται κι αυτός να ζητήσει στο όνομα του δικαστική προστασία των εξουσιών που ασκεί(άρθρο 13 παρ.3). Έτσι ο νόμος περί πνευματικής ιδιοκτησίας καθιερώνει μια ακόμα περίπτωση νομιμοποίησης μη δικαιούχου διαδίκου 75». Αξιώσεις όμοιες μ αυτές του δημιουργού, έχει και ο εργοδότης, στον οποίο μεταβιβάζονται αυτοδικαίως εξουσίες από το περιουσιακό δικαίωμα επί του έργου που δημιούργησαν οι μισθωτοί σε εκτέλεση της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας, στο μέτρο που προβλέπεται από το άρθρο 8 παρ.1 ν.2121/1993. Για την προστασία αυτών των εξουσιών του, τις οποίες απέκτησε παραγώγως νομιμοποιείται και αυτός ενεργητικά να εγείρει αγωγή 76. Οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης νομιμοποιούνται επίσης να ζητήσουν δικαστική προστασία, είτε ως δικαιούχοι διάδικοι όταν τα περιουσιακά δικαιώματα μεταβιβάσθηκαν σ αυτούς, είτε ως μη δικαιούχοι διάδικοι όταν παρασχέθηκε σ αυτούς πληρεξουσιότητα. Σύμφωνα με το άρθρο 54 παρ.3 ν.2121/1993, στην τελευταία περίπτωση της πληρεξουσιότητας, αν η σχετική δυνατότητα δεν είχε προβλεφθεί ειδικώς από το νομοθέτη, θα έπρεπε να θεωρηθεί ότι υφίσταται μη επιτρεπτή από τις γενικές διατάξεις περίπτωση εκούσιας αντιπροσώπευσης ενώπιον των δικαστηρίων. Εφόσον όμως ο νόμος 74 Κιουπτσίδου, Προσβολή δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, άρση και παράλειψη στο μέλλον, Αρμ. 2009, Κουμάντος, Η πολιτική δικονομία της πνευματικής ιδιοκτησίας στο Αφιέρωμα στην Πελαγία Γέσιου-Φαλτσή, σ. 613 βλ. και Κολοτούρο, Η απόδειξη της προσβολής των δικαιωμάτων της πνευματικής ιδιοκτησίας, ΕΠολΔ 2013, 474 όπου υποστηρίζει την άποψη ότι πρόκειται για μη δικαιούχους διαδίκους 76 Κιουπτσίδου, Προσβολή δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, άρση και παράλειψη στο μέλλον, Αρμ 2009,

20 προβλέπει ρητά αυτή την δυνατότητα, οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης θα πρέπει να θεωρηθούν ως μη δικαιούχοι διάδικοι 77». Η αγωγή κατά του προσβολέως μπορεί να ασκηθεί από κοινού από το δημιουργό, που διώκει την προστασία του ηθικού δικαιώματος του, και από τον αντισυμβληθέντα με αυτόν στον οποίο παραχωρήθηκε περιουσιακό δικαίωμα και ο οποίος διώκει την προστασία αυτών 78. Υποχρέωση ωστόσο κοινής εναγωγής δεν υφίσταται. Η σχέση όμως μεταξύ αυτών ορθότερο είναι να αντιμετωπισθεί ως περίπτωση αναγκαστικής ομοδικίας, εάν κατά το περιεχόμενο της αγωγής, με την ίδια υλική ενέργεια προσβλήθηκε ταυτοχρόνως και το ηθικό και το περιουσιακό δικαίωμα. Σ αυτή την περίπτωση, που θα είναι και η συνηθέστερη, δεν είναι δυνατό να υπάρξουν απέναντι τους αντίθετες αποφάσεις εξαιτίας των περιστάσεων που συνοδεύουν την υπόθεση, ανεξαρτήτως και του γεγονότος ότι η ύπαρξη του αρχικού δικαιώματος του δημιουργού αποτελεί κύριο αντικείμενο δίκης γι αυτόν και προδικαστικό ζήτημα για την προστασία του δικαιοδόχου του περιουσιακού δικαιώματος. Περαιτέρω δεν αποκλείεται ως ενάγων, θιγόμενος από την προσβολή, να φέρεται πρόσωπο που απέκτησε με παράγωγο τρόπο περιουσιακό δικαίωμα ή την αποκλειστική εκμετάλλευση του από το δημιουργό, η δε αξίωση του να στρέφεται κατά του ίδιου του δημιουργού. Έτσι μπορεί να εναγάγει ο εργοδότης το δημιουργό του έργου, πρώην μισθωτό του, που εκπόνησε πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή εις εκτέλεση σύμβασης εργασίας και αποχωρώντας από αυτήν εκμεταλλεύεται το έργο, αυτούσιο ή αλλοιώνοντας το, για δικό του λογαριασμό ή για λογαριασμό άλλου εργοδότη. Η παραπάνω ενδεικτική αναφορά στα υποκείμενα των σχέσεων που δημιουργούνται από την προσβολή δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας καταδεικνύει την περιπλοκότητα των καταστάσεων που εμφανίζονται στην πράξη όταν επιζητείται η προστασία τους, ενόψει και των πολλαπλών εκφάνσεων τους. Τέλος το δικαίωμα ενεργητικής νομιμοποίησης του αντισυμβαλλομένου του δημιουργού κατ άρθρο 13 παρ.3 εδ.δ δεν αποκλείει την αυτοτελή νομιμοποίηση του τελευταίου (δημιουργού) να ζητεί στο όνομα του τη δικαστική προστασία της εξουσίας ή των εξουσιών που παραχώρησε προς άσκηση(απλή σύμβαση ή άδεια εκμετάλλευσης) ή μεταβίβασε περιορισμένα(αποκλειστική σύμβαση ή άδεια), εφόσον με την πράξη της προσβολής προσβάλλεται και η βασική έννομη σχέση του με το έργο 79. Ειδικότερα, ο δημιουργός που μεταβίβασε περιορισμένα μία η περισσότερες περιουσιακές εξουσίες στο πλαίσιο σύμβασης ή άδειας αποκλειστικής εκμετάλλευσης, νομιμοποιείται να στραφεί κατά των τρίτων 77 Κιουπτσίδου, Προσβολή δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, άρση και παράλειψη στο μέλλον, Αρμ. 2009, ΕφΘρ 290/2007 ΧρΙΔ 2008,65 79 Κοτσίρης, Νόμος για την Πνευματική Ιδιοκτησία, Κατ άρθρο ερμηνεία. Αρθρογραφία - Βιβλιογραφία Νομολογία, σ