ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΟΣ ΘΕΜΑ: «ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΛΙΣΘΑΙΝΟΥΣΑΣ ΖΩΝΗΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΑΣ Ν.ΑΧΑΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΠΟΚΛΙΣΙΟΜΕΤΡΩΝ» Μισύρη Ζωή Επιβλέπων καθηγητής: Γ. Παπαθεοδώρου ΠΑΤΡΑ 2014

2 Μέλη Τριμελούς Επιτροπής: Γ. Παπαθεωδόρου, Καθηγητής (Επιβλέπων) Ν. Σαμπατακάκης, Καθηγητής Κ. Νικολακόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΠΕΡΙΛΛΗΨΗ 1. ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΓΕΝΙΚΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΤΕΧΝΙΚΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΣΕΙΣΜΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΓΕΝΙΚΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΗ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΑΣ Γενικά Ιστορικό της κατολίσθησης Περιγραφή φαινομένου ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΛΙΣΘΑΙΝΟΥΣΑΣ ΖΩΝΗΣ ΕΝΟΡΓΑΝΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΓΕΝΙΚΑ ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΠΟΚΛΙΣΙΟΜΕΤΡΩΝ Αρχή λειτουργίας αποκλισιομέτρων Περιπτώσεις τοποθέτησης αποκλισιομέτρων Εξοπλισμός αποκλισιομετρικών οργάνων Διαδικασία λήψης μετρήσεων Υπολογισμός τμηματικής οριζόντιας απόκλισης Υπολογισμός αθροιστικής οριζόντιας απόκλισης 42

4 επεξεργασία δεδομένων Παρουσίαση και ερμηνεία αποτελεσμάτων Εντοπισμός σφαλμάτων ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΑΣ Αρχείο δεδομένων Επεξεργασία και ερμηνεία αποτελεσμάτων Υφιστάμενες συνθήκες ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ..66 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..68 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα Διατριβή Διπλώματος με τίτλο «Μελέτη της κατολισθαίνουσας ζώνης της Παναγοπούλας Ν. Αχαΐας με την εγκατάσταση αποκλισιομέτρων» εκπονήθηκε στα πλαίσια του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, στις «Περιβαλλοντικές Επιστήμες» κατά την ακαδημαϊκή περίοδο Η εκπόνηση της Διατριβής πραγματοποιήθηκε υπό την επίβλεψη των κ. Γεωργίου Παπαθεοδώρου, Καθηγητή και κ. Νικολάου Σαμπατακάκη, Καθηγητή. Στην Τριμελή Εξεταστική Επιτροπή συμμετείχε και ο κ. Κ. Νικολακόπουλος.

6 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Με την ολοκλήρωση της εργασία αυτής, αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω θερμά όλους αυτούς που συνέβαλλαν στην πραγματοποίησή της Διατριβής Διπλώματος. Αρχικά θα ήθελα να ευχαριστήσω τους επιβλέποντες καθηγητές της διατριβής, Καθηγητές του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών κ. Γεώργιο Παπαθεοδώρου και κ. Νικόλαο Σαμπατακάκη. Τους ευχαριστώ πραγματικά για την εμπιστοσύνη που μου έδειξαν καθ όλη τη διάρκεια των μεταπτυχιακών σπουδών μου, καθώς και για τις συμβουλές τους στα πλαίσια της εργασίας αυτής. Οι παρατηρήσεις και οι υποδείξεις τους υπήρξαν καθοριστικοί παράγοντες για το σχεδιασμό και την ολοκλήρωση αυτής της ερευνητικής προσπάθειας. Θέλω να ευχαριστήσω τον κ. Κ. Νικολακόπουλο, επίκουρο καθηγητή του τμήματος Γεωλογίας για τη συμμετοχή του στη Τριμελής Εξεταστική Επιτροπή και για τις πολύτιμες οδηγίες για τη δημιουργία των χαρτών. Ιδιαίτερα θέλω να ευχαριστήσω τη συνάδελφο, φίλη και υποψήφια διδάκτορα Κατερίνα Κάβουρα, του Εργαστηρίου Τεχνικής Γεωλογίας του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών για την έμπρακτη βοήθεια της στη συλλογή των δεδομένων και τη βοήθεια της στις ασκήσεις υπαίθρου. Χωρίς τη βοήθειά της θα ήταν αδύνατη η ολοκλήρωση της συγκεκριμένης διπλωματικής εργασίας. Τέλος, αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω την οικογένειά μου ( ιδιαίτερα το σύζυγο μου και τα παιδιά μου) και τους κοντινούς μου φίλους για την αμέριστη κατανόηση και συνεχή συμπαράσταση σε όλη τη διάρκεια της διπλωματικής εργασία μου.

7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η περιοχή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των συχνών κατολισθητικών φαινομένων. Σκοπός της εργασίας είναι η παρακολούθηση της κατολισθαίνουσας ζώνης της Παναγοπούλας βάση μετρήσεων που έχουν ληφθεί μέσα στο χρόνο και ο προσδιορισμός του ρυθμού μετακίνησης της περιοχής λόγω της κατολίσθησης. Τα συμπεράσματα που θα προκύψουν δίνουν μια εικόνα για την εξέλιξη της κατολισθαίνουσας ζώνης στο χρόνο, από τα οποία ίσως βγουν συμπεράσματα για την πορεία της στο μέλλον. Στο Κεφάλαιο 1 ακολουθεί μια περιγραφή της περιοχής μελέτης. Περιγράφεται η γεωγραφική θέση, το μορφολογικό ανάγλυφο, η υδρογεωλογία και η σεισμολογία της περιοχής. Επίσης, γίνεται αναφορά στην γεωλογική δομή και στις γεωλογικές συνθήκες καθώς και περιγραφή των γεωλογικών σχηματισμών που δομούν την περιοχή. Το Kεφάλαιο 2 αναφέρεται στα κατολισθητικά φαινόμενα της περιοχής μελέτης. Αρχικά γίνεται αναφορά στα διάφορα είδη κατολισθητικών κινήσεων (ονοματολογία, ταξινόμηση, αίτια μετακίνησης) και στην συνέχεια γίνεται λεπτομερής παρουσίαση του ιστορικού των κατολισθητικών φαινομένων στην περιοχή της Παναγοπούλας με τις συνεχείς επαναδραστηριοποιήσεις από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 έως και σήμερα. Στο Kεφάλαιο 3 γίνεται αρχικά αναφορά στην περιγραφή και χρήση των αποκλισιομετρικών οργάνων γενικότερα, καθώς και παρουσίαση της μεθοδολογίας και λειτουργίας τους. Στην συνέχεια παρουσιάζονται ερμηνεύονται τα αποτελέσματα των αποκλισιομετρικών μετρήσεων στην περιοχή.

8 1.ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 1.1. ΓΕΝΙΚΑ Η περιοχή της Παναγοπούλας βρίσκεται στα βόρια παράλια της Πελοποννήσου, μεταξύ της Πάτρας και του Αιγίου, στο βορειοδυτικό τμήμα του Κορινθιακού κόλπου. Η περιοχή θεωρείται ως μία από τις πλέον επιρρεπής στην αστάθεια πρανών στο τμήμα του Ε95 αυτοκινητόδρομου που συνδέει την Αθήνα με τη Πάτρα. Η κατολίσθηση της Παναγοπούλας προκάλεσε σοβαρές επιπτώσεις στη λειτουργία του συγκοινωνιακού άξονα, ενώ σήμερα το φαινόμενο εξελίσσεται περιορισμένα λόγω των διάφορων τεχνικών έργων που κατασκευάστηκαν για τη σταθεροποίηση του (Χάρτης 1.1). Χάρτης 1.1: Τοποθεσία της περιοχής μελέτης 1.2. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η περιοχή της Παναγοπούλας αναπτύσσεται σε ήπιο σχετικά ανάγλυφο με μέση κλίση περίπου 30 και υψόμετρο μέχρι 300 m περίπου. Εκατέρωθεν προς Δύση και Ανατολή οριοθετείται από δύο μορφολογικές ταπεινώσεις. [1]

9 Δυτικά της περιοχής διαμορφώνεται ρέμα γενικής κατεύθυνσης από ΝΑ προς ΒΔ, το οποίο παρουσιάζει σημαντικές λεκάνες απορροής με συνολικό μήκος κύριου κλάδου της τάξης των 2.5 km περίπου. Η κοίτη χαρακτηρίζεται από την διαμόρφωση απότομων κλίσεων και έντονη διάβρωση σε βάθος. Στην περιοχή μελέτης η διέλευση του ρέματος γίνεται στο αλπικό υπόβαθρο. Στη συνέχεια, Ανατολικά της περιοχής διαμορφώνεται ρέμα γενικής κατεύθυνσης αρχικά από ΝΑ προς ΒΔ, το οποίο στο ύψος της περιοχής στρέφεται προς ΒΑ. Το συνολικό μήκος του κύριου κλάδου είναι της τάξης του 1.2 km περίπου. Χαρακτηρίζεται από ηπιότερες σχετικά κλίσεις και λιγότερο έντονα φαινόμενα κατά βάθους διάβρωσης. Όσον αφορά την απορροή των ρεμάτων, αυτά δεν έχουν μόνιμη ροή κατά την διάρκεια του έτους. Το Δυτικό ρέμα διατηρεί σχετικά περισσότερο χρόνο την απορροή του. ΑΘΗΝΑ ΠΑΤΡΑ Εικόνα 1.1: Μορφολογία της περιοχής μελέτης [2]

10 1.3. ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Στην περιοχή της Παναγοπούλας, το αλπικό υπόβαθρο συνίσταται από γεωλογικούς σχηματισμούς που ανήκουν στην γεωτεκτονική ενότητα της Πίνδου. Οι επιφανειακές εμφανίσεις του αλπικού υπόβαθρου εντοπίζονται κυρίως στο Δυτικό τμήμα της περιοχής. Ελάχιστες εμφανίσεις επίσης υπάρχουν στο ανάντη τμήμα της κατολίσθησης καθώς επίσης και στο Ανατολικό τμήμα, στα ανατολικά πρανή του ρέματος. Στους αλπικούς σχηματισμούς τοποθετούνται ασύμφωνα τα πρόσφατα μεταλπικά ιζήματα του Πλειοπλειστόκαινου και του Τεταρτογενούς. Τα Πλειοπλειστόκαινα ιζήματα αντιπροσωπεύονται αποκλειστικά από τα κροκαλοπαγή, τα οποία καλύπτουν μεγάλη έκταση προς τα Ανατολικά της περιοχής. Τα υλικά παλαιών και πρόσφατων κατολισθητικών φαινομένων συνιστούν τους σχηματισμούς του Τεταρτογενούς, το πάχος των οποίων αυξάνει σημαντικά στο κατάντη τμήμα της Νέα Εθνικής Οδού (Ν.Ε.Ο.) σε σχέση με ανάντη αυτής ενώ στο κεντρικό τμήμα της περιοχής, κατάντη της στέψης της κατολίσθησης, καταλαμβάνουν μεγάλη έκταση τα βραχώδη διαταραγμένα ολισθημένα υλικά. Παρακάτω παρουσιάζονται οι γεωλογικοί σχηματισμοί που έχουν χαρτογραφηθεί στη περιοχή της Παναγοπούλας όπως τοποθετούνται στρωματογραφικά από τους παλαιότερους στους νεότερους (Χάρτης 1.2): ΑΛΠΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Ενότητα Πίνδου Πολύχρωμοι κερατόλιθοι (hn). Ο σχηματισμός συνίσταται σχεδόν αποκλειστικά από κερατολίθους και πηλίτες, πολύχρωμους, κυρίως κόκκινους και πράσινους, Ιουρασικής ηλικίας. Κατά θέσεις εμπεριέχει ηφαιστειακά πετρώματα. Το πάχος της στρώσης φθάνει μέχρι και 20 cm, ενώ το συνολικό πάχος του σχηματισμού είναι της τάξης των 40 m περίπου. Παρουσιάζει πτωχά μηχανικά χαρακτηριστικά. Έχει περιορισμένες εμφανίσεις διάσπαρτες στο Ανατολικό, Κεντρικό και Νότιο τμήμα. Στο σύνολο του ο σχηματισμός αυτός έχει καθοριστικό ρόλο στην εκδήλωση των κατολισθητικών φαινομένων. Ασβεστόλιθοι και κερατόλιθοι (kr). Ο σχηματισμός συνίσταται από εναλλαγές λεπτοπλακωδών ασβεστόλιθων κερατολίθων και αργιλομαργαϊκών σχιστόλιθων, Ιουρασικής ηλικίας. Έχει χαρακτηριστικό καφεκόκκινο χρώμα. Το πάχος της στρώσης είναι μικρό και δεν υπερβαίνει τα 10 cm, ενώ το συνολικό πάχος του σχηματισμού είναι της τάξης των 50 m περίπου. Παρουσιάζει στο σύνολό του [3]

11 μέτρια μηχανικά χαρακτηριστικά. Ο σχηματισμούς έχει πολύ περιορισμένη εμφάνιση στο Ανατολικό τμήμα της περιοχής στα πρανή του ρέματος. Κρητιδικοί ασβεστόλιθοι (ks).πρόκειται για πελαγικούς γενικά λεπτοστρωματώδεις ασβεστόλιθους, μέσα στους οποίους συναντώνται μικρές ενστρώσεις και κόνδυλοι κερατολίθων καθώς και ενδιαστρώσεις αργιλικών σχιστόλιθων. Το συνολικό πάχος του σχηματισμού είναι της τάξης των m περίπου. Οι ασβεστόλιθοι έχουν πάχος στρώσης συνήθως 2 15 cm, ενώ τοπικά μπορεί να φθάσει έως 30 cm, οπότε παρουσιάζουν και μεγαλύτερη κρυσταλλικότητα. Το χρώμα τους ποικίλει. Στα κατώτερα τμήματα είναι περισσότερο κοκκινωποί, στα μεσαία γκρι έως γκριζόλευκοι, ενώ στα ανώτερα λευκοί έως γκριζόλευκοι. Οι κερατόλιθοι απαντούν σε μικρές ενστρώσεις, πάχους έως και 8 cm κυρίως στα κατώτερα και μεσαία μέλη των ασβεστόλιθων, ενώ κόνδυλοι κερατολίθων απαντούν κυρίως στα ανώτερα μέλη τους. Το χρώμα τους είναι κυρίως μαύρο αλλά και ερυθρωπό. Οι αργιλικοί σχιστόλιθοι εμφανίζονται ως λεπτές ενδιαστρώσεις μέσα στη μάζα των ασβεστόλιθων. Το πάχος των ενδιαστρώσεων προς τα κατώτερα μέλη, δηλαδή προς τον πρώτο φλύσχη, φθάνει έως και τα 10 cm, ενώ προς τα ανώτερα είναι της τάξης του 1 cm. Το χρώμα των αργιλικών σχιστόλιθων στα κατώτερα μέλη είναι κυρίως πρασινωπό, ενώ προς τα ανώτερα κυρίως ερυθρωπό έως γκρίζο. Οι Κρητιδικοί ασβεστόλιθοι (ks) αποτελούν την σημαντικότερη εμφάνιση του αλπικού υπόβαθρου στην περιοχή μελέτης. Αναπτύσσονται κυρίως στο Δυτικό τμήμα της περιοχής. Μεταβατικοί ασβεστόλιθοι (kf). Αποτελούν μεταβατικό σχηματισμό προς τον Ηωκαινικό φλύσχη και είναι Α. Κρητιδικής ηλικίας. Ο μεταβατικός ορίζοντας συνίσταται από εναλλαγές λεπτοπλακωδών ασβεστόλιθων με ιλυολίθους αργιλικούς σχιστόλιθους και ψαμμίτες. Οι ασβεστόλιθοι έχουν χρώμα γκριζοκίτρινο. Οι ιλυόλιθοι έχουν χρώμα μπεζ και παρουσιάζουν συνήθως φυλλώδη χαρακτηριστικά. Τοπικά μπορούν να συναντηθούν και λεπτές ενστρώσεις ή κόνδυλοι μαύρων κερατολίθων. Στα κατώτερα μέλη του σχηματισμού υπερτερούν οι ασβεστόλιθοι, ενώ στα ανώτερα μέλη οι ψαμμιτικοί πάγκοι. Το συνολικό πάχος του σχηματισμού είναι της τάξης των m περίπου. Οι μεταβατικοί ασβεστόλιθοι συναντώνται επιφανειακά κυρίως στο Δυτικό και Κεντρικό τμήμα της περιοχής υπερκείμενοι στους κρητιδικούς ασβεστόλιθους. Στο σύνολό του ο σχηματισμός αυτός έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση των κατολισθητικών φαινομένων. [4]

12 Φλύσχης (fl). Ο σχηματισμός είναι Ηωκαινικής ηλικίας και συνίσταται κυρίως από εναλλαγές ψαμμιτών και ιλυολίθων. Τοπικά μπορεί να απαντηθούν και αραιές ασβεστολιθικές ενστρώσεις. Οι ψαμμιτικοί πάγκοι, οι οποίοι υπερτερούν στα κατώτερα μέλη, έχουν πάχος στρώσης έως και 2 m. Το πάχος του σχηματισμού είναι γκρίζο έως τεφροπράσινο. Ο φλύσχης στην περιοχή μελέτης εμφανίζεται επιφανειακά σε πολύ περιορισμένη έκταση Ανατολικά και ανάντη της κατολίσθησης. Οι γεωλογικοί σχηματισμοί της ενότητας της Πίνδου, όπως περιγράφηκαν παρακάτω, εμφανίζονται έντονα τεκτονισμένοι και πτυχωμένοι, ενώ κατά τόπους παρουσιάζουν δομή λεπιών με επάλληλες εφιππεύσεις. ΜΕΤΑΛΠΙΚΑ ΙΖΗΜΑΤΑ Πλειοπλειστόκαινο Κροκαλοπαγή (cg). Πρόκειται για ισχυρά συγκολλημένα κροκαλοπαγή μεγάλου πάχους έως και 300 m (νότια και ανατολικά της περιοχής μελέτης), βραχώδους συμπεριφοράς, με ψαμμιτικό, ψαμμιτομαργαϊκό, ή ασβεστομαργαϊκό συνδετικό υλικό. Το μέσο μέγεθος των κροκαλών είναι της τάξης των 8 cm. Σπανιότερα συναντώνται ενστρώσεις αργίλων ή και χαλαρών ψαμμιτών. Η ηλικία τους είναι Αν. Πλειόκαινο Κατ. Πλειστόκαινο. Κατά θέσεις παρουσιάζουν διασταυρούμενη στρώση. Τα κροκαλοπαγή αναπτύσσονται κυρίως προς το Νότιο τμήμα της περιοχής μελέτης, όπου δεν εμφανίζεται πλέον το Αλπικό υπόβαθρο. Επίσης συναντώνται στις υψηλότερα μορφολογικά θέσεις του Ανατολικού τμήματος, όπου επιφανειακά παρουσιάζουν έντονη αποσάθρωση. Τεταρτογενές. Τα υλικά αυτά καλύπτουν μεγάλη έκταση στην περιοχή μελέτης και επικάθονται ασύμφωνα στους προαναφερθέντες σχηματισμούς του αλπικού υπόβαθρου και των Πλειοπλειστοκαινικών αποθέσεων. Διακρίνονται ανάλογα με τις συνθήκες δημιουργίας τους σε: Α. ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ: Υλικά πρόσφατων κατολισθήσεων (LS): Αποτελούν χαλαρά, εδαφικά υλικά που προέρχονται από πρόσφατες κατολισθήτικες κινήσεις. Συνίστανται από ογκόλιθους κυρίως ασβεστολιθικής αλλά και κερατολιθικής σύστασης σε αργιλοιλυώδες [5]

13 συνδετικό υλικό. Έχουν καστανό χρώμα και το πάχος τους φθάνει έως 20 m περίπου. Υλικά παλαιών κατολισθήσεων (LM): Αποτελούν χαλαρά εδαφικά υλικά με έντονη ετερογένεια που προέρχονται από παλαιότερες κατολισθητικές κινήσεις. Συνίστανται από διάσπαρτους λίθους και ογκόλιθους ασβεστόλιθων, κερατολίθων και ψαμμιτών σε κυρίως ιλυολιθικό συνδετικό υλικό. Το πάχος τους φθάνει έως 50 m. Β. ΚΟΡΗΜΑΤΙΚΑ ΥΛΙΚΑ Ασβεστολιθικά κορήματα (SC). Πρόκειται για μικρού πάχους υλικά της τάξης των 5 m, τα οποία προέρχονται από τους ασβεστόλιθους και τα κροκαλοπαγή και αποτελούνται από καστανή έως καστανοκόκκινη άργιλο με λατύπες ή κροκάλες. Αργιλικά κορήματα (SF). Προέρχονται κυρίως από την αποσάθρωση του φλύσχη και έχουν συνήθως αμελητέα περιεκτικότητα σε αδρόκοκκα υλικά. Το πάχος τους είναι της τάξης των 5 m. Γ. ΑΛΛΟΥΒΙΑΚΕΣ ΑΠΟΘΕΣΕΙΣ Αποθέσεις κοίτης (RD). Είναι ασύνδετα υλικά, τα οποία απαντούν στις κοίτες των δύο χειμάρρων της περιοχής. Στο μεγαλύτερό τους ποσοστό αποτελούνται από κροκάλες και συνήθως περιέχουν φακοειδείς ενστρώσεις άμμων ή/και αργιλοιλύων. Το πάχος τους είναι γενικά μικρό της τάξης των 5-7 m. Αλλουβιακό ριπίδιο (ΑF). Συνίσταται από αποθέσεις αργιλωδών έως ιλυωδών χαλίκων που προέρχονται από την μεταφορά και απόθεση των υλικών από τα ρέματα της περιοχής. Το πάχος τους είναι της τάξης των 30 m. Όσον αφορά τη Τεκτονική, από τη περιοχή της Παναγοπούλας διέρχεται μια από τις έξη κύριες ενεργές ρηξιγενείς ζώνες, διεύθυνσης Α-Δ, οι οποίες έχουν συμβάλλει στην διάνοιξη του Κορινθιακού κόλπου. Το ίχνος της ζώνης αυτής εκτιμάται ότι διέρχεται στη βάση του ασβεστολιθικού πρανούς πάνω στην Ν.Ε.Ο. Στο δυτικό τμήμα της περιοχής η διεύθυνση της ζώνης αυτής γίνεται ΒΑ-ΝΔ. Η ενεργός αυτή ρηξιγενής ζώνη έχει κλίση περίπου προς Β και εκτιμάται ότι παρουσιάζει σημαντικού πάχους ζώνη κατακερματισμού (αργιλώδη αμμοχάλικα, τεκτονικό λατυποπαγές κλπ). Ανάντη της ρηξιγενούς ζώνης της Παναγοπούλας, το αλπικό υπόβαθρο της ενότητας της Πίνδου έχει υποστεί την επίδραση ρηγματογόνου και πτυχογόνου τεκτονισμού κατά την φάση της παλαιάς ορογένεσης. [6]

14 [7] Χάρτης 1.2: Γεωλογικός χάρτης Παναγοπούλας

15 Επιφανειακά σε δύο θέσεις εντοπίζεται εφίππευση των πολύχρωμων κερατολίθων (hn) επί των μεταβατικών ασβεστόλιθων (kf) με γενική κλίση της εφίππευσης προς Ν έως ΝΑ. Οι θέσεις αυτές είναι μια στο ανατολικό τμήμα της περιοχής μέσα στο ρέμα και μια στο νοτιοδυτικό τμήμα πάνω στον επαρχιακό δρόμο. Η εφίππευση αυτή στο Κεντρικό τμήμα της περιοχής αποκτά κλίση σχεδόν ομόρροπη με το πρανές προς Β έως ΒΑ. Οι κύριες διευθύνσεις των ρηγμάτων που παρατηρούνται στη περιοχή της Παναγοπούλας είναι: ΒΑ-ΝΔ, με κατερχόμενο το ΒΔ τέμαχος και πιθανά νεώτερης ηλικίας. Συναντάται ένα ρήγμα σχεδόν κατά μήκος του ανατολικού ρέματος. ΔΒΔ-ΑΝΑ με κατερχόμενο το ΝΔ τέμαχος. Χαρακτηριστική εμφάνιση του συστήματος αυτού συναντάται στην κοιλάδα του Δυτικού ρέματος μέσα στους κρητιδικούς ασβεστόλιθους. ΒΔ-ΝΑ με κατερχόμενο το ΒΑ τέμαχος. Ένα ρήγμα αποτελεί το δυτικό όριο της κατολίσθησης της Παναγοπούλας ενώ ένα άλλο ρήγμα συναντάται ανατολικότερα ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ Σημαντικό ρόλο στη διαχρονική εκδήλωση των φαινομένων αστάθειας στη περιοχή της κατολίσθησης της Παναγοπούλας παίζουν οι υδρογεωλογικές συνθήκες. Οι υδρογεωλογικές συνθήκες διαμορφώνονται από την υδρολιθολογική συμπεριφορά των γεωλογικών σχηματισμών σε συνδυασμό με την στρωματογραφική και τεκτονική τους τοποθέτηση (επαφή διαπερατών αδιαπέρατων σχηματισμών). Από υδρολιθολογική άποψη το αλπικό υπόβαθρο κατατάσσεται: Στους σχηματισμούς υψηλής έως μέτριας διαπερατότητας, όπου ανήκουν οι κρητιδικοί ασβεστόλιθοι (ks), οποίοι αποτελούν την κύρια μάζα στο κεντρικό και δυτικό τμήμα της περιοχής. Η κυκλοφορία του νερού γίνεται μέσω των ασυνεχειών της βραχόμαζας και αναμένεται να παρουσιάζουν υψηλό συντελεστή κατείσδυσης. Στους σχηματισμούς μέτριας έως χαμηλής διαπερατότητας, όπου ανήκουν οι μεταβατικοί ασβεστόλιθοι (kf) με τις εναλλαγές ασβεστολιθικών και ιλυολιθικών φάσεων, οι οποίοι βρίσκονται στο κεντρικό τμήμα της Παναγοπούλας. Στο σημείο εκείνο εκδηλώθηκε η κατολίσθηση και είναι υπερκείμενοι στους κρητιδικούς ασβεστόλιθους (ks). [8]

16 Στους σχηματισμούς χαμηλής έως ασήμαντης διαπερατότητας, όπου ανήκουν οι ασβεστόλιθοι και κερατόλιθοι (kr), οι πολύχρωμοι κερατόλιθοι (hn) καθώς και ο Ηωκαινικός φλύσχης (fl). Η θέση των σχηματισμών αυτών είναι καθοριστική στην εκδήλωση φαινομένων ασταθειών, όταν επικάθονται σε αυτούς σχετικά πιο διαπερατά υλικά, βραχώδη και εδαφικά. Οι μεταλπικοί σχηματισμοί που συναντώνται στην περιοχή μελέτης, δηλαδή τα υλικά παλαιών (LM) και νέων κατολισθήσεων (LS), τα κορηματικά υλικά (SC, SF), οι αλλουβιακές αποθέσει (RD, AF) καθώς και οι τεχνητές επιχώσεις που καλύπτουν σημαντική έκταση στο κεντρικό και νότιο παράλιο τμήμα αποτελούν εδαφικά υλικά με κυρίως χαμηλή έως πολύ χαμηλή διαπερατότητα. Τα κροκαλοπαγή (cg) παρουσιάζουν την κύρια ανάπτυξή τους στο νότιο και ανατολικό τμήμα και χαρακτηρίζονται από μέτρια έως χαμηλή διαπερατότητα ΤΕΧΝΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ Αλπικοί Σχηματισμοί Φλύσχης (fl). Η πολυπτυχωμένη δομή του σε συνδυασμό με την επικράτηση της αργιλοϊλυολιθικής σύστασης έχουν ως αποτέλεσμα την σχετικά υψηλή αποσάθρωση και χαλάρωση του σχηματισμού και τη δημιουργία ζώνης αποσάθρωσης, η οποία χαρακτηρίζεται από φαινόμενα αστάθειας ακόμα και σε ήπια πρανή. Μεταβατικοί ασβεστόλιθοι (kf). Ο έντονος τεκτονισμός έχει ως αποτέλεσμα τον ισχυρό κερματισμό των ετερογενών πετρωμάτων και τη χαλάρωση της δομής τους που αυξήθηκε με τη δράση των αποσαθρωτικών παραγόντων. Αποτέλεσμα αυτού είναι η διαμόρφωση ευνοϊκών συνθηκών αστάθειας ακόμα και σε χαμηλού σχετικά ύψους πρανή. Στην ενότητα των μεταβατικών ασβεστόλιθων έγινε η μεγάλη ολίσθηση των ανάντη της Ν.Ε.Ο. πρανών το Παρουσιάζουν γενικά ανομοιογενή υδραυλική συμπεριφορά με ισχυρά κυμαινόμενη υδροπερατότητα ανάλογα με το πρωτογενές και δευτερογενές πορώδες. Γενικά έχουν μέτρια χαμηλή διαπερατότητα με δυνατότητα σχηματισμού υδροφόρων οριζόντων. Κρητιδικοί ασβεστόλιθοι (ks). Είναι λεπτοστρωματώδεις με παρεμβολές και κονδύλους κερατολίθων και λεπτές ενστρώσεις αργιλικών σχιστόλιθων. Εμφανίζονται έντονα πτυχωμένοι και κερματισμένοι, ενώ διατέμνονται από τρία, [9]

17 συνήθως, κύρια συστήματα ασυνεχειών και ένα ή δύο δευτερεύοντα. Οι επιφάνειες ασυνεχειών είναι γενικά τραχείες μέχρι πολύ τραχείες, έχουν μικρό άνοιγμα, χωρίς ή με υλικό πλήρωσης μικρού πάχους (κυρίως αργιλικής και ασβεστιτικής σύστασης) και με μέτρια μέχρι μεγάλη συνέχεια. Η ασβεστολιθική βραχόμαζα είναι γενικά μέτριας ποιότητας με μειωμένα γεωμηχανικά χαρακτηριστικά σε υπαίθριες και υπόγειες εκσκαφές. Παρουσιάζει υψηλή μέχρι μέτρια διαπερατότητα. Ασβεστόλιθοι και κερατόλιθοι (kr). Είναι εναλλαγές πλακωδών ασβεστόλιθων, κερατόλιθων και αργιλομαργαϊκών σχιστόλιθων χαρακτηριστικού καφεκόκκινου χρώματος. Είναι σχηματισμός έντονα κερματισμένος και πτυχωμένος με μειωμένα γεωμηχανικά χαρακτηριστικά μεγενικά χαμηλή ποιότητα βραχόμαζας και χαμηλή διαπερατότητα. Πολύχρωμοι κερατόλιθοι (hn). Η λιθολογική ανομοιομορφία σε συνδυασμό με την έντονη τεκτονική καταπόνηση του σχηματισμού και της διεργασίας της αποσάθρωσης και εξαλλοίωσης έχουν προκαλέσει την αποσύνθεση των γεωλογικών υλικών, η μηχανική συμπεριφορά των οποίων χαρακτηρίζεται από έντονη ανομοιομορφία και κυμαίνεται από αυτή των σκληρών αργιλικών εδαφών μέχρι των μαλακών βράχων. Η ποιότητα της βραχόμαζας είναι γενικά πτωχή, ενώ ο σχηματισμός είναι μικρής διαπερατότητας μέχρι αδιαπέρατος. ΠΛΕΙΟΠΛΕΙΣΤΟΚΑΙΝΟ Κροκαλοπαγή (cg). Το βραχώδες υλικό ταξινομείται ως μέσης μέχρι χαμηλής αντοχής. Η βραχόμαζα είναι γενικά συμπαγής χωρίς με μεμονωμένες μικροασυνέχειες και τοπικές διαρρήξεις κατά θέσεις. Η παρουσία των αργιλομαργαϊκών ενστρώσεων μειώνει την ποιότητα της βραχόμαζας με σημαντικές επιδράσεις στις υπόγειες και επιφανειακές εκσκαφές. Εμφανίζουν μέτρια υψηλή διαπερατότητα και μέτρια μικρή επιδεκτικότητα σε χαλάρωση. Μεταλπικοί Σχηματισμοί ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΕΣ Υλικά πρόσφατων κατολισθήσεων (LS). Είναι εδαφικά υλικά σε τελείως χαλαρή κατάσταση με διατμητική αντοχή στα όρια της παραμένουσας, ενώ εμφανίζουν σχετική διαπερατότητα και σημαντική επιδεκτικότητα σε διάβρωση. Ταξινομούνται ως αμμώδεις άργιλοι αργιλώδεις άμμοι (CL και SC) και αργιλοαμμώδη αμμοχάλικα (GC, CM, GC-GM). [10]

18 Υλικά παλαιών κατολισθήσεων (LM). Είναι εδαφικά υλικά, τα οποία δεν βρίσκονται σε τελείως χαλαρή κατάσταση αλλά έχουν υποστεί κάποια συμπύκνωση και συμπεριφέρονται ως μέτρια πυκνά αμμοχάλικα ή μέτρια στιφρές αργιλοαμμώδεις άργιλοι. Εμφανίζουν σχετική διαπερατότητα και μέτρια μεγάλη επιδεκτικότητα σε διάβρωση. Η διάκριση των δύο παραπάνω ενοτήτων είναι αρκετά δύσκολη, ενώ το μέγιστο πάχος τους είναι της τάξης των 26 m στην παραλιακή ζώνη. ΥΛΙΚΑ ΚΟΡΗΜΑΤΩΝ Ασβεστολιθικά κορήματα (SC). Εμφανίζουν μέτρια διαπερατότητα και υψηλή επιδεκτικότητα σε διάβρωση. Αργιλικά κορήματα (SF). Παρουσιάζουν χαμηλή διαπερατότητα, μεγάλη επιδεκτικότητα σε διάβρωση και αρκετά χαμηλή τιμή διατμητικής αντοχής. ΑΛΛΟΥΒΙΑΚΕΣ ΑΠΟΘΕΣΕΙΣ Αποθέσεις κοίτης (RD). Παρουσιάζουν υψηλή διαπερατότητα, μεγάλη ανομοιομορφία και μεγάλη επιδεκτικότητα σε διάβρωση. Αλλουβιακό ριπίδιο (AF). Παρουσιάζουν μέτρια διαπερατότητα και μεγάλη επιδεκτικότητα σε διάβρωση ΣΕΙΣΜΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Η περιοχή του Κορινθιακού κόλπου χαρακτηρίζεται από υψηλή σεισμικότητα, όπως αυτό αποδεικνύεται τόσο από τις ενόργανες σεισμικές καταγραφές όσο και από την πλούσια βιβλιογραφία ιστορικής σεισμικότητας. Αποτελεί μία από τις πιο σεισμικά ενεργές περιοχές όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης. Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι το στενό αυτό ακολουθεί μία αλλαγή του τεκτονικού καθεστώτος. Ο Κορινθιακός κόλπος οριοθετείται από ρήγματα τα οποία χαρακτηρίζονται ως κανονικά, με διεύθυνση Α- Δ και κλίση είτε προς Βορρά είτε προς Νότο (Εικόνα 1.2). Στην περιοχή εμφανίζονται μερικά από τα μεγαλύτερα ρήγματα του Ελλαδικού χώρου όπως είναι της Ελίκης, του Ξυλόκαστρου, της Κορίνθου. Η ύπαρξη των ρηγμάτων αυτών έχει συνδεθεί με μεγάλου μεγέθους σεισμούς στο παρελθόν. Η ιδιαίτερη μορφολογία του Κορινθιακού μαρτυρά και την υψηλή σεισμικότητά του. [11]

19 Ο Κορινθιακός κόλπος αποτελεί μία σημαντική νεοτεκτονική δομή μιας τάφρου η οποία εξελίσσεται σταδιακά κατά το Πλειο-Τεταρτογενές και παραμένει ενεργή μέχρι και σήμερα. Αυτό είναι φανερό από την έντονη σεισμική δραστηριότητα. Εικόνα 1.2: Ρήγματα Κορινθιακού Κόλπου (Koukis et al.2009). [12]

20 2. ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 2.1. ΓΕΝΙΚΑ Οι κατολισθήσεις είναι το φαινόμενο της διατάραξης της ισορροπίας μιας μάζας εδάφους ή βράχου με αποτέλεσμα την κίνηση υλικών σε περιοχές με χαμηλότερα υψόμετρα. Αποτελούν μέρος των φυσικών διεργασιών εξέλιξης του γήινου ανάγλυφου, ωστόσο μπορούν να προκληθούν και από τεχνητές παρεμβάσεις με την έμμεση ή άμεση συμβολή του ανθρώπου. Οι κατολισθήσεις αποτελούν μία από τις πιο ευρέως διαδεδομένες φυσικές καταστροφές που εκδηλώνονται με ποικίλους τρόπους και δημιουργούν κοινωνικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές συνέπειες. Τα φαινόμενα κατολισθήσεων σε πολλές χώρες του κόσμου κατέχουν την πρώτη θέση ανάμεσα στα φυσικά καταστροφικά φαινόμενα από άποψη πρόκλησης ζημιών. Η αύξηση του πληθυσμού οδήγησε στην ανάπτυξη και την δημιουργία νέων αστικών κέντρων και την κατασκευή τεχνικών έργων ενώ παράλληλα παρατηρήθηκε αύξηση των φαινομένων αστάθειας τόσο σε φυσικά όσο και σε τεχνητά πρανή. Έτσι λοιπόν, παρουσιάζεται η ανάγκη για τη μελέτη και τον προσδιορισμό του φαινομένου και την πρόληψη μέτρων προστασίας για την αντιμετώπισή του ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ Ο όρος κατολίσθηση (landslide) περιλαμβάνει την έννοια της ολίσθησης, της πτώσης, της ανατροπής και της ροής, αν και ετυμολογικά δεν διακρίνονται όλες οι παραπάνω κατηγορίες. Επιπλέον, το φαινόμενο της κατολίσθησης μπορεί να παρατηρηθεί τόσο στη ξηρά όσο και μέσα σε θάλασσες, λίμνες και ταμιευτήρες (Varnes 1978). Ο πρώτος ορισμός του όρου προτάθηκε το 1950 από τον TERZAGHI, σύμφωνα με τον οποίο κατολίσθηση είναι μια γρήγορη κίνηση μάζας πετρώματος, υπολειμματικού εδάφους ή ιζήματος ενός πρανούς, της οποίας το κέντρο βάρους μετακινείται προς τα κάτω και προς τα έξω. Στη συνέχεια, οι ZARUBA and MENCL (1969) ορίζουν την κατολίσθηση σαν μία γρήγορη κίνηση πετρωμάτων που οφείλεται στην ολίσθηση ενός τμήματος πρανούς, το οποίο διαχωρίζεται από το υπόλοιπο σταθερό τμήμα με μία καλά καθορισμένη επιφάνεια. [13]

21 Ο COATES (1977) δίνει τις παρακάτω προϋποθέσεις για την ταξινόμηση μιας εδαφικής μάζας στις κατολισθήσεις: Η βαρύτητα είναι η δύναμη που κατέχει πρωτεύοντα ρόλο Η ταχύτητα της κίνησης πρέπει να είναι σχετικά μεγάλη (άρα δεν συμπεριλαμβάνεται ο ερπυσμός), Η κίνηση μπορεί να εκδηλώνεται με πτώση, ολίσθηση ή ροή, Η ζώνη ή το επίπεδο της κίνησης δεν ταυτίζεται με γεωλογικό ρήγμα, Η κίνηση πρέπει να γίνεται προς τα κάτω και προς τα έξω με τη δημιουργία ελεύθερης επιφάνειας (άρα δεν συμπεριλαμβάνονται οι καθιζήσεις), Το μετακινούμενο υλικό έχει καθορισμένα όρια και αποτελεί συνήθως περιορισμένο τμήμα μιας ορεινής ή λοφώδους έκτασης, Το μετακινούμενο υλικό περιλαμβάνει μέρος του μανδύα αποσάθρωσης των πετρωμάτων ή μέρος του μητρικού πετρώματος ή και τα δύο, Ολισθήσεις που οφείλονται σε φαινόμενα παγετού συνήθως δε συμπεριλαμβάνονται στις ολισθήσεις. Ο VARNES (1978) χρησιμοποιεί τον όρο μετακίνηση μαζών (mass movements), στον οποίο περιλαμβάνει κάθε μετακίνηση τμήματος πρανούς που οφείλεται σε ολίσθηση, κατάπτωση, ανατροπή, ροή και ερπυσμό. Με αυτό τον ορισμό δεν περιλαμβάνονται στις κατολισθήσεις φαινόμενα όπως οι καθιζήσεις, οι χιονοστιβάδες και οι μετακινήσεις πάγου. Η ευρύτητα που αποδίδεται στον όρο κατολίσθηση, φαίνεται και από τον ορισμό που δίνει ο CRUDEN (1991), σαν Πρόεδρος της Ομάδας Εργασίας της UNESCO για τη διεθνή καταγραφή των κατολισθήσεων (WP/WLI), o οποίος ορίζει την κατολίσθηση σαν «την κίνηση μιας μάζας βράχου, εδάφους ή κορημάτων προς τα κατάντη ενός πρανούς». Η ταξινόμηση των κατολισθήσεων αφορά την κατηγοριοποίηση του φαινομένου βάση διάφορων κριτηρίων (Κούκης & Σαμπατακάκης, 2007), σχετίζονται με: 1. τον τύπο - είδος του υλικού που μετακινείται 2. τον τύπο της κίνησης 3. την ταχύτητα εκδήλωσης 4. τη σχέση ολίσθησης και επιφάνειας ολίσθησης 5. την περιεχόμενη υγρασία του υλικού που κατολισθαίνει 6. την μορφολογία και τη γεωμετρία του πρανούς 7. τα αίτια εκδήλωσης 8. το περιβαλλοντικό καθεστώς και τις κλιματικές συνθήκες [14]

22 9. το μηχανισμό ολίσθησης 10. την τοποθεσία που γίνεται η ολίσθηση (ξηρά, θάλασσα, λίμνη) Για τη διευκόλυνση στη μελέτη των κατολισθήσεων έχουν προταθεί διάφορα συστήματα ταξινόμησής, τα οποία βασίζονται σε διαφορετικά κριτήρια και χρησιμοποιούνται κατά περίπτωση. Διάφορα συστήματα ταξινόμησης έχουν προταθεί από τους: Sharpe (1939), Varnes (1958), Erskine (1973), Zaruba and Mencl (1969,1976), Coates (1977), Varnes (1978), Hutchinson (1988), Flageollet-EPOCH (1993), Dikau et al. (1996a, b). Ταξινόμηση κατά VARNES Ο Varnes (1978) πρότεινε ένα σύστημα ταξινόμησης κατολισθήσεων (Πίνακας 1) και ανάλογα με τον τύπο της μετακίνησης διακρίνει τις εξής περιπτώσεις: Καταπτώσεις (falls) Ανατροπές (topples) Ολισθήσεις (slides) Πλευρικές εξαπλώσεις (lateral spreads) Ροές (flows) Σύνθετες μετακινήσεις (complex slides) Τα βασικά κριτήρια για την ταξινόμηση είναι: (α) ο τύπος της μετακίνησης και (β) το είδος του μετακινούμενου υλικού. Το είδος του γεωλογικού υλικού που μετακινείται διακρίνεται: α) στο βραχώδες υπόβαθρο (bedrock) και β) στους εδαφικούς σχηματισμούς (soils) που διακρίνονται περεταίρω σε κορήματα (debris) και γαίες (earth). Οι σχηματισμοί αυτοί προσδιορίζονται ως: Βραχώδες υπόβαθρο: είναι μία μάζα η οποία πριν την μετακίνηση της ήταν ένα σκληρό συνεκτικό πέτρωμα το οποίο βρίσκονταν από γεωλογική άποψη στη φυσική του θέση. Έδαφος: είναι χαλαρά ή ασθενώς συνδεδεμένα συσσωματώματα ορυκτών και πετρωμάτων που έχουν προκύψει από αποσάθρωση και μεταφορά προϋπαρχόντων πετρωμάτων ή από την επί τόπου αποσάθρωσή τους. Οι πόροι του σχηματισμού μπορεί να είναι κενοί ή να πληρώνονται από νερό. Γαίες: περιγράφονται τα εδαφικά υλικά που το 80% της μάζας τους έχει μέγεθος μικρότερο των 2mm (κλάσμα, άμμου, ιλύος και αργίλου). [15]

23 Κορήματα: περιγράφονται τα εδαφικά υλικά που περιέχουν ποσοστό 20-80% χονδρόκοκκων υλικών μεγέθους μεγαλύτερου των 2mm (χαλίκια, κροκάλες, λατύπες, ογκόλιθοι), ενώ το υπόλοιπο είναι μικρότερο των 2mm. Ο όρος κορήματα όπως προκύπτει έχει σχέση με την κοκκομετρική διαβάθμιση και όχι με την γεωλογική έννοια του όρου. Η παραπάνω διάκριση αναφέρεται στα υλικά της μάζας της κατολίσθησης πριν εκδηλωθεί το φαινόμενο. Ειδικά για τους εδαφικούς σχηματισμούς, η κίνηση της ολισθαίνουσας μάζας δεν είναι απαραίτητο να είναι ακαριαία, αλλά να εξελίσσεται στο χρόνο προοδευτικά. Επίσης το φαινόμενο σε αυτούς τους σχηματισμούς μπορεί αρχικά να μην εκδηλωθεί ομοιόμορφα σε όλη την επιφάνεια αλλά να διευρυνθεί με την πάροδο του χρόνου. Πίνακας 2.1: Ταξινόμηση μετακίνησης πρανών κατά Varnes (Κούκης & Σαμπατακάκης,2007). Τύπος κίνησης Κατάπτωση Βραχώδες υπόβαθρο Κατάπτωση βράχων Τύπος μετακινούμενου υλικού Μηχανικά εδάφη Χονδρόκοκκα Κατάπτωση κορημάτων Λεπτόκοκκα Κατάπτωση γαιών Ανατροπή Ανατροπή βράχων Ανατροπή κορημάτων Ανατροπή γαιών Περιστροφική Ολίσθηση Μεταθετική Πλευρική εξάπλωση Ροή Σύνθετη Περιστροφική ολίσθηση βραχώδους υποβάθρου Περιστροφική ολίσθηση κορημάτων Περιστροφική ολίσθηση γαιών Μεταθετική ολίσθηση βραχώδους υποβάθρου Μεταθετική ολίσθηση κορημάτων Μεταθετική ολίσθηση γαιών Πλευρική Πλευρική εξάπλωση Πλευρική εξάπλωση εξάπλωση βραχώδους υποβάθρου κορημάτων γαιών Ροή βραχώδους Ροή κορημάτων Ροή γαιών υποβάθρου (ερπυσμός) (ερπυσμός εδάφους) Συνδυασμός δύο ή περισσότερων τύπων Καταπτώσεις (falls) Στις καταπτώσεις μία μάζα οποιουδήποτε μεγέθους, κυρίως πετρώματος αλλά και συνεκτικού εδάφους, αποσπάται από ένα απότομο εδαφικό ή βραχώδες πρανές κατά μήκος μιας επιφάνειας, χωρίς ή ελάχιστη διατμητική μετατόπιση. Η πτώση γίνεται κυρίως ελεύθερα, με αναπήδηση ή κύλιση στην επιφάνεια του πρανούς, δημιουργώντας κώνους κορημάτων ή πλευρικά κορήματα. Είναι συνηθισμένο φαινόμενο σε απότομα πρανή πολύ συνεκτικών εδαφών ή βράχων, τα οποία υποσκάπτονται από την ενέργεια θαλάσσιων [16]

24 κυμάτων ή το ρεύμα ποταμών ή και από ανθρωπογενούς παρέμβασης. Η ταχύτητα της μετακίνησης χαρακτηρίζεται από πολύ γρήγορη έως εξαιρετικά γρήγορη ενώ μπορεί να έχει προηγηθεί της πτώσης προοδευτικός αποχωρισμός της μετακινούμενης μάζας. Διακρίνονται σε: 1. Καταπτώσεις βράχων (rock fall), όπου η μετακινούμενη μάζα είναι βράχια που αποσπάστηκαν από μια περιοχή του υποβάθρου 2. Καταπτώσεις κορημάτων (debris fall), όπου η μάζα που αποσπάται είναι κορήματα αποτελούμενα από θραύσματα, που δημιουργήθηκαν πριν την εκδήλωση του φαινομένου 3. Καταπτώσεις γαιών ή εδάφους (earth fall), οι οποίες είναι σπάνιο φαινόμενο καθόσον τα υλικά αυτά υπόκεινται στις δύο άλλες κατηγορίες. Εικόνα 2.1: Καταπτώσεις βράχων, κορημάτων και γαιών: (1) τυπική κατάπτωση βράχων (VARNES 1978), (2) κατάπτωση λόγω διαφορικής αποσάθρωσης (LETOURNEUR and MICHEL 1971), (3) λόγω φυσικού κατακερματισμού ή από εκρήξεις, (4) λόγω ρωγμών και διαφορικής διάβρωσης από το κύμα, (5) λόγω ρωγμών και διαφορικής διάβρωσης από το ποτάμι (VARNES 1978), (6) (α) άμεση κατάπτωση γαιών- εδάφους ή (β) μετά από ολίσθηση (Κούκης & Σαμπατακάκης,2007) [17]

25 Ανατροπές (topples) Στις ανατροπές πραγματοποιείται μια προς τα έξω περιστροφή της αποσπώμενης μάζας γύρω από ένα σημείο ή άξονα περιστροφής το οποίο βρίσκεται χαμηλότερα από το κέντρο βάρος της μετακινούμενης μάζας. Παρατηρείται κυρίως σε βραχώδη πρανή και προκαλείται κυρίως από την βαρύτητα καθώς και από δυνάμεις που ασκούνται από τα γειτονικά τεμάχη (τα οποία κλίνουν όμοια με το πρανές) ή την επίδραση του νερού (υδροστατικές πιέσεις, παγετός) που γεμίζει τις ασυνέχειες. Η ταχύτητα μετακίνησης είναι εξαιρετικά αργή στα πρώτα στάδια ενώ μετατρέπεται σε εξαιρετικά γρήγορη στα τελευταία στάδια εξέλιξής της. Διακρίνονται σε: 1. Ανατροπές βράχων (rock topple) 2. Ανατροπή κορημάτων (debris topple) 3. Ανατροπή εδαφών (earth topple) Οι δύο τελευταίες περιπτώσεις είναι εξαιρετικά σπάνιες και στην κατηγορία αυτή εντάσσονται κυρίως δευτερογενείς ανατροπές λόγω εφελκυστικών ρωγμών. Εμφανίζονται κυρίως σε σχιστόλιθους, ασβεστόλιθους, βασάλτες και δολερίτες. Εικόνα 2.2: (α) Ανατροπή λόγω κάμψης, (β) Ανατροπή λόγω παρουσίας εφελκυστικών ρωγμών, (γ) Ανατροπή εδαφικών υλικών (Κούκης & Σαμπατακάκης,2007). [18]

26 Ολισθήσεις (slides) Η μετακίνηση προϋποθέτει κυρίως διατμητική παραμόρφωση και μετατόπιση ή θραύση του υλικού κατά μήκος μίας ή περισσότερων επιφανειών που μπορεί να είναι ορατές ή όχι και να εκδηλώνεται σε μία σχετικά στενή ζώνη. Η θραύση μπορεί να μη συμβαίνει ταυτόχρονα σε όλη την επιφάνεια που θα αποτελέσει τελικά την κατολίσθηση, αλλά να επεκτείνεται διαδοχικά πέρα από την αρχική θραύση. Διακρίνονται σε: 1. Περιστροφικές ολισθήσεις (rotational slides), γίνονται κατά μήκος κοίλων προς τα επάνω επιφανειών με μικρή παραμόρφωση στο εσωτερικό της μετακινούμενης μάζας. Εκδηλώνονται κυρίως σε ομοιογενή εδαφικά υλικά ενώ πιο σπάνια μπορούν να εμφανιστούν και σε έντονα κερματισμένες βραχομάζες οι οποίες μπορεί να θεωρηθούν ως «ισότροπες». Εικόνα 2.3: Περιστροφικές ολισθήσεις κατά VARNES 1978: (α) βραχώδους υποβάθρου, (β) γαιών (Κούκης & Σαμπατακάκης,2007) 2. Μεταθετικές ολισθήσεις (translational slides), γίνονται κατά μήκος μιας κατά προσέγγιση επίπεδης ή ομαλής-κυματοειδούς επιφάνειας, με την μετακινούμενη μάζα να κινείται προς τα έξω ή προς τα κάτω και έξω και πολύ μικρή ή καθόλου περιστροφή ή κάμψη. Η κίνηση ελέγχεται συνήθως από επιφάνειες ασυνέχειας όπως ρήγματα, διακλάσεις, επίπεδα στρώσης (για τους βραχώδεις σχηματισμούς), καθώς και τη λιθολογία των στρωμάτων των οποίων η διατμητική αντοχή ποικίλει (για τους εδαφικούς σχηματισμούς). Ειδικά για τους βραχώδεις σχηματισμούς διακρίνονται οι : α. Ολίσθηση τεμάχους (block slide) ή επίπεδες ολισθήσεις (planar slides), γίνεται κατά μήκος μιας συγκεκριμένης ασυνέχειας σε ασυνεχείς βραχομάζες. β. Σφηνοειδής ολίσθηση (wedge failure), η ολίσθηση γίνεται πάνω σε δύο τεμνόμενες επιφάνειες ασυνεχειών και κατά μήκος της τομής τους. [19]

27 γ. Κλιμακωτές μεταθετικές ολισθήσεις (stepped translational slides), μπορούν να συμβούν όταν η βραχόμαζα διατέμνεται από δύο ή περισσότερα συστήματα ασυνεχειών. Εικόνα 2.4:Μεταθετικές ολισθήσεις (HANSEN 1965 και VARNES 1978) (α) αποσαθρωμάτων, (β) εδαφικού τεμάχους, (Κούκης & Σαμπατακάκης,2007) Πλευρικές εξαπλώσεις (lateral speads) Χαρακτηρίζεται από πλευρική διάσταση ενός συνεκτικού πετρώματος ή μιας συμπαγούς μάζας εδάφους που υπέρκειται πλαστικών και μαλακών υλικών (πχ ρευστοποιημένο στρώμα άμμου και ιλύος) και διευκολύνεται από διατμητικές ή εφελκυστικές ρωγμές. Διακρίνονται σε: 1. Εξαπλώσεις τεμαχών (block spreads), όπου βραχώδεις σχηματισμοί που υπέρκεινται άλλων ασθενέστερων διαχωρίζονται με κατακόρυφες ρωγμές σε τεμάχη. Η μετατόπιση κατανέμεται σε όλη την επιφάνεια χωρίς καθορισμένη επιφάνεια διάτμησης ή ζώνη πλαστικής ροής. 2. Εξαπλώσεις λόγω ρευστοποίησης (liquefaction spreads), δημιουργούνται σε ευαίσθητες αργίλους και ιλύες οι οποίες παρουσιάζουν απώλεια της αντοχής τους όταν διαταραχθούν και αλλοιωθεί η αρχική τους δομή. 3. Σύνθετες πλευρικές εξαπλώσεις (complex spreads), έντονες παραμορφώσεις (κάμψη) σε σχεδόν οριζόντια σκληρά και διερρηγμένα πετρώματα που υπέρκεινται [20]

28 παχιών στρωμάτων σκληρών ρωγματωμένων αργίλων ή μαλακών σχιστολίθων, ενώ ακολουθούν έντονες παραμορφώσεις και ανύψωση του υποβάθρου (αναθόλωση). Εικόνα 2.5: Σύνθετη ολίσθηση: Πλευρική εξάπλωση ασβεστόλιθων και αναθόλωση των υποκείμενων αργιλικών σχιστόλιθων (Κούκης & Σαμπατακάκης,2007). Ροές (flows) Αποτελούν μία μη αναστρέψιμη παραμόρφωση υλικών, κυρίως χαλαρών, που συμβαίνει ως αντίσταση σε ασκούμενη πίεση. Οι ροές μπορεί να είναι γρήγορες ή αργές, ξηρές ή υγρές. Διακρίνονται σε: 1. Ροές βραχώδους υποβάθρου (rock flows), περιλαμβάνουν παραμορφώσεις της βραχόμαζας που κατανέμονται μεταξύ ασυνεχειών χωρίς τον εντοπισμό της μετατόπισης κατά μήκος μιας καθορισμένης επιφάνειας. 2. Ροές κορημάτων (debris flows), οι επιφάνειες ολίσθησης δεν είναι ορατές ενώ η παραμόρφωση στο σώμα της μετακινούμενης μάζας είναι πολύ μεγάλη. Όταν η μετακίνηση γίνεται πιο γρήγορη λόγω της παρουσίας χαλαρών υλικών, η περιεκτικότητα σε νερό είναι μεγάλη και τα πρανή έχουν μεγάλη κλίση τότε μετατρέπεται στη λεγόμενη «χιονοστιβάδα κορημάτων»(debris avalanche). 3. Ροές γαιών (earth flows), όταν αναφέρονται σε γαιώδη υλικά αρκετά διαβρεγμένα που ρέουν σχετικά γρήγορα με περιεκτικότητα τουλάχιστον 50% σε άμμο, ιλύ και άργιλο, ονομάζονται λασποροές (mudflows). Σε ξηρές συνθήκες και με κυρίαρχο το κλάσμα της άμμου διακρίνονται οι ξηρές ροές άμμου (dry sand flows). Οι αργές ροές στις οποίες δεν γίνεται άμεσα ορατή η κίνηση του επιφανειακού μανδύα του εδάφους ή του σαθρού καλύμματος πετρωμάτων χαρακτηρίζονται από τον Varnes ως ερπυσμός (creep),. Ο όρος ερπυσμός πρέπει να χρησιμοποιείται με επιφύλαξη και να περιορίζεται στις αργές και συνεχείς στον χώρο παραμορφώσεις (VARNES 1976). [21]

29 Εικόνα 2.6: (α) (β) Ροή κορημάτων, (γ) Ροή γαιών, (δ) Ροή άμμου ιλύος (Κούκης & Σαμπατακάκης,2007) Σύνθετες μετακινήσεις (composite slides) Αποτελούν έναν συνδυασμό όλων των παραπάνω που εκδηλώνονται είτε στα διάφορα τμήματα της μετακινούμενης μάζας είτε στα διάφορα στάδια εξέλιξής της. Σαν σύνθετες ολισθήσεις ταξινομούνται αυτές στις οποίες διαφορετικού τύπου μετακινήσεις γίνονται σε διαφορετικές περιοχές της ολισθαίνουσας μάζας, μερικές φορές ταυτόχρονα (CRUDEN and VARNES 1996). Εικόνα 2.7: Σύνθετες μετακινήσεις:(α) Καταπτώσεις Ροή (Κούκης & Σαμπατακάκης,2007) [22]

30 2.3. ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ Η Διεθνής Ένωση Τεχνικής Γεωλογίας (International Association of Engineering and the environment, IAEG) αναγνωρίζοντας την ανάγκη ύπαρξης μίας ενιαίας διεθνούς ονοματολογίας των κατολισθήσεων σύστησε μία Ειδική Διεθνή Επιτροπή (Commission on Landslides), η οποία το 1990 πρότεινε μία λεπτομερή ονοματολογία για τις περιστροφικές ολισθήσεις, η οποία σε γενικές γραμμές συμπληρώνει αυτήν του Varnes που αναφέρθηκε παραπάνω. Τα επιμέρους χαρακτηριστικά και η ονοματολογία που προτάθηκαν, περιγράφονται αναλυτικά στη συνέχεια στους Πίνακες 2.1 και 2.2 και απεικονίζονται στα Σχήματα 2.2 και 2.3. Επισημαίνεται ότι, η συγκεκριμένη ονοματολογία χρησιμοποιείται για την περιγραφή όλων των κατολισθήσεων γενικότερα (όχι μόνον των περιστροφικών) σε διεθνές πλέον επίπεδο. Σχήμα 2.1:(α) Μορφή, χαρακτηριστικά και ονοματολογία περιστροφικής ολίσθησης (βλέπε πίνακα για περιγραφή) [23]

31 Πίνακας 2.2: Περιγραφή των χαρακτηριστικών και ονοματολογίας μιας περιστροφικής κατολίσθησης σύμφωνα με την Επιτροπή Κατολισθήσεων της Διεθνούς Ένωσης Τεχνικής Γεωλογίας (IAEGCommission on Landslides 1990) (περιγραφή από Κούκη & Σαμπατακάκη 2007). Οι αριθμοί σε παρένθεση αναφέρονται στο Σχήμα. Α/Α ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΟΡΙΣΜΟΣ 1 Στέψη (Crown ) 2 Κύρια κατακρήμνιση ή Κύρια απότομη πλαγιά (Main scarp) 3 Κορυφή (Top) 4 Κεφαλή (Head) 5 Δευτερεύουσα κατακρίμνηση ή Δευτερεύουσα απότομη πλαγιά (Minor scarp) 6 Κύριο σώμα (Main body) 7 Πόδι (Foot) 8 Άκρο (Tip) 9 Απόληξη ή Δάκτυλο (Toe) Επιφάνεια ολίσθησης ή θραύσης (Surface of rupture) Απόληξη της επιφάνειας ολίσθησης ή Δάκτυλο της επιφάνειας θραύσης (Toe of Surface of rupture) Επιφάνεια διαχωρισμού ή αποκόλλησης (Surface of separation) Μετακινούμενη ή Εκτοπισμένη μάζα (Displaced material) Ζώνη απομείωσης (Zone of depletion) 15 Ζώνη συσσώ ρευσης 16 Απομείωση (Depletion) Απομειούμενη μάζα ή Μάζα βύθισης (Dep leted mass) Συσσώρευσης ή Διόγκωση (Accumulation) 19 Πλευρά (Flank) 20 Αρχική επ ιφάνεια εδάφους (Orig inal ground surface) Το ανώτερο σταθερό τμήμα του φυσικού εδάφους, το πλησιέστερο προς την κύρια κατακρήμνιση (2). Απότομο βύθισμα της επιφάνειας του φυσικού εδάφους στο ανώτερο τμήμα της ολίσθησης (στέψη), που προκλήθηκε από την κίνηση της ολισθαίνουσας μάζας. Είναι το ορατό μέρος της επιφάνειας αστοχίας (10). Το υψηλότερο σημείο επαφής της μετακινούμενης μάζας (13) και της κύριας κατακρήμνισης. Τα ανώτερα τμή ματα της κατολίσθησης κατά μήκος της επαφής της μετακινούμενης μάζας (13) και της κύριας κατακρή μνισης (2). Δευτερεύουσα επιφάνεια θραύσης της μετακινούμενης μάζας που έχει προέλθει από διαφορικές μετακινήσεις της μάζας αυτής. Το τμήμα της μετακινούμενης μάζας που υπέρκειται της επιφάνειας ολίσθησης (10), μεταξύ της κύριας κατακρήμνισης και της απόληξης της επιφάνειας ολίσθησης (11). Το τμήμα της κατολίσθησης που έχει κινηθεί πέραν της απόληξης της επιφάνειας ολίσθησης (11) και το οποίο πέρκειται της αρχικής επιφάνειας του εδάφους. Το σημείο της απόληξης (9) που απέχει τη μεγαλύτερη απόσταση από την κορυφή της κατολίσθησης. Το κατώτερο, συνήθως κυρτό όριο της μετακινούμενης μάζας (13). Απέχει τη μεγαλύτερη απόσταση από την κύρια κατακρήμνιση. Η επιφάνεια που αποτελεί επέκταση της κύριας κατακρήμνισης κάτω από τη μετακινούμενη μάζα της κατολίσθησης, πάνω στην οποία έγινε η ολίσθηση. Η τομή μεταξύ του κατώτερου τμήματος της επιφάνειας ολίσθησης ή θραύσης (10) και της αρχικής επιφάνειας του φυσικου εδάφους (20). Τμήμα της αρχικής επιφάνειας του φυσικού εδάφους (20) που καλύπτεται από το πόδι (7) της κατολίσθησης. Υλικό μετατοπισμένο από την αρχική του θέση στο πρανές, λόγω της κατολίσθησης. Σχηματίζει τόσο τη μάζα βύθισης (17) όσο και τη μάζα διόγκωσης (18). Περιοχή της κατολίσθησης στην οποία το μετατοπισμένο υλικό (17, 18) βρίσκεται κάτω από την αρχική επιφάνεια του φυσικού εδάφους (20). Περιοχή της κατολίσθησης στην οποία το μετατοπισμένο υλικό βρίσκεται πάνω από την αρχική επιφάνεια του φυσικού εδάφους (20). Όγκος που περιορίζεται από την κύρια τομή της κατακρήμνισης (2), της απομειούμενης μάζας (17) και της αρχική επιφάνειας του φυσικού εδάφους (20). Τμήμα του μετατοπισμένου υλικού (13), που βρίσκεται πάνω από την επιφάνεια ολίσθησης (10), αλλά κάτω από την αρχική επιφάνεια του φυσικού εδάφους (20). Τμήμα του μετατοπισμένου υλικού (13), που βρίσκεται πάνω από την αρχική επιφάνεια του φυσικού εδάφους (20). Αμετακίνητο υλικό, δίπλα στις πλευρές της επιφάνειας της κατολίσθησης (20), όπως φαίνεται απο τη στέψη, και είναι προέκταση της κύριας κατακρήμνισης. Για την περιγραφή των πλευρών, προτιμώνται οι ενδείξεις της πυξίδας, διαφορετικά, περιγράφονται ως δεξί ή αριστερό έχοντας ως στάση τη στέψη (1). Επιφάνεια του αρχικού φυσικού εδάφους πριν την εκδήλωση της κατολίσθησης (20). [24]

32 Σχήμα 2.2:(β) Τυπικές διαστάσεις περιστροφικής ολίσθησης (βλέπε Πίνακα για περιγραφή) Πίνακας 2.3: Ορισμός χαρακτηριστικών των διαστάσεων και γεωμετρικών στοιχείων μιας τυπικής περιστροφικής κατολίσθησης σύμφωνα με την Επιτροπή Κατολισθήσεων της Διεθνούς Ένωσης Τεχνικής Γεωλογίας (IAEG Commission on Landslides, 1990) (περιγραφή από Κούκη & Σαμπατακάκη, 2007). Οι αριθμοί σε παρένθεση αναφέρονται στο Σχήμα A/A ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΟΡΙΣΜΟΣ 1 Πλάτος ολισθαίνοuσας μάζας (Wd) Η μέγιστη απόσταση μεταξύ των πλευρικών ορίων της ολισθαίνουσας μάζας, κάθετα στο μήκος της (Ld) Πλάτος της επιφάνειας ολίσθησης (Wr) Μήκος ολισθαίνοuσας μάζας (Ld) Μήκος επιφάνειας ολίσθησης (Lr) Βάθος της ολισθαίνοuσας μάζας (Dd) Η μέγιστη απόσταση μεταξύ των πλευρών της κατολίσθησης, κάθετα στο μήκος της επιφάνειας ολίσθησης (ΙΓ). Η ελάχιστη απόσταση από την κορυφή στο άκρο της κατολίσθησης. Η ελάχιστη απόσταση από τη στέψη μέχρι την απόληξη της επιφάνειας ολίσθησης. Το μέγιστο βάθος της μάζας που έχει ολισθήσει, μετρημένο κάθετα στο επίπεδο που ορίζουν τα Wd και Ld. 6 Βάθος της επιφάνειας ολίσθησης (Dr) 7 Ολικό μήκος (L) 8 Μήκος της κεντρικής γραμμής (Lc) Το μέγιστο βάθος της επιφάνειας ολίσθη σης από την αρχική επιφάνεια του εδάφους μετρη μένο κάθετα στο επίπεδο που ορίζουν τα Wr και Lr. Η ελάχιστη απόσταση από τη στέψη της κατολίσθησης μέχρι το άκρο της. Η απόσταση από τη στέψη μέχρι το άκρο της κατολίσθησης κατά μήκος των σημείων που ισαπέχουν από τις πλευρές της κατολίσθησης και τα όρια της επιφάνειας θραύσης. [25]

33 Επισημαίνεται ότι, ο καθορισμός των παραπάνω γεωμετρικών χαρακτηριστικών τα οποία περιγράφουν τις διαστάσεις μιας τυπικής κατολίσθησης είναι βασικής σημασίας για την εκτίμηση του όγκου της κατολισθαίνουσας μάζας, που αποτελεί σημαντικό παράγοντα στο σχεδιασμό των μέτρων αποκατάστασης και αντιμετώπισης του φαινομένου (Κούκης & Σαμπατακάκης 2007). Η ενεργότητα με τη σειρά της αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα στην έρευνα των κατολισθήσεων. Σύμφωνα με την ομάδα Εργασίας της UNESCO (WP/WLI, 1993), προσδιορίζονται: το καθεστώς ενεργότητας που αναφέρεται στο χρονικό των μετακινήσεων την κατανομή ενεργότητας, με την οποία περιγράφονται ποια τμήματα της κατολίσθησης μετακινούνται τον τύπο της ενεργότητας με τον οποίο καθορίζεται ο τρόπος που εκδηλώνονται οι διάφορες μετακινήσεις μέσα στη μάζα της κατολίσθησης ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ Για να εκδηλωθεί μια κατολίσθηση πρέπει να πραγματοποιηθεί μια αλληλουχία γεγονότων που επηρεάζουν την ισορροπία του πρανούς και προκαλούν τη διατάραξή του με τελικό αποτέλεσμα τη θραύση και μετακίνηση αυτού. Αυτά τα γεγονότα χαρακτηρίζονται ως αίτια της κατολίσθησης (landslide causes) και όταν συνδυάζονται θέτουν τη μάζα σε οριακή κατάσταση ισορροπίας. Ο τελικός παράγοντας που αποτελεί την αφορμή μετακίνησης της οριακά σταθερής μάζας χαρακτηρίζεται ως έναυσμα μετακίνησης (triggering factor). Από πλευράς φυσικής κατάστασης και ευστάθειας, ένα πρανές διέρχεται από τρία στάδια: Σταθερό, το οποίο μπορεί και αντιστέκεται σε όλες τις δυνάμεις αποσταθεροποίησης, Οριακά σταθερό, που κάποια στιγμή αναμένεται η εκδήλωση αστάθειας από την επίδραση των δυνάμεων αποσταθεροποίησης, Ενεργά ασταθές, όπου οι δυνάμεις αποσταθεροποίησης προκαλούν συνεχείς ή περιοδικές μετακινήσεις. Οι δυνάμεις αποσταθεροποίησης στα δύο πρώτα στάδια χαρακτηρίζονται ως τα γνωστά μας αίτια ή προκαταρκτικοί παράγοντες, ενώ στο τρίτο στάδιο χαρακτηρίζονται ως το έναυσμα της μετακίνησης ή παράγοντες εναύσματος. Ανάλογα με την προέλευσή τους, οι παράγοντες αυτοί ταξινομούνται στις παρακάτω κατηγορίες (Πίνακας 2.4): [26]

34 Εδαφικές συνθήκες, που αναφέρονται στα γενικά χαρακτηριστικά των εδαφικών και βραχωδών σχηματισμών. Γεωμορφολογικές διεργασίες, που αναφέρονται στις μεταβολές της γεωμορφολογίας του εδάφους. Φυσικές διεργασίες, που αναφέρονται στον ευρύτερο περιβάλλοντα χώρο και μπορούν να εκτιμηθούν με την εγκατάσταση οργάνων, όπως πιεζόμετρα, σεισμογράφοι, βροχόμετρα, κ.τ.λ. Ανθρωπογενείς διεργασίες, που αφορούν την επίδραση του ανθρώπινου παράγοντα στην ευρύτερη περιοχή. [27]

35 Πίνακας 2.4: Οι πιο σημαντικοί παράγοντες εκδήλωσης κατολισθήσεων σύμφωνα με το WP/WLI 1994 (Κούκης & Σαμπατακάκης,2007). 1.ΕΔΑΦΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ 1 Πλαστικό χαμηλής αντοχής υλικό 2 Ευαίσθητο υλικό 3 Υλικό επιρρεπές σε θραύση 4 Αποσαθρωμένο υλικό 5 Διατμημένο υλικό 6 Ρωγματωμένο ή διακλασμένο υλικό 7 Βραχομάζα με δυσμενή προσανατολισμό ασυνεχειών (στρώση, σχιστότητα, διακλάσεις) Βραχομάζα με δυσμενή προσανατολισμό ασυνεχειών (ρήγματα, επιφάνειες επαφής, 8 ασυμφωνίες) 9 Διαφοροποιήσεις στην υδροπερατότητα 10 Διαφοροποιήσεις στη δυσκαμψία (στιφρό ή πυκνό υλικό υπερκείμενο πλαστικού υλικού) 2. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ 1 Τεκτονική ανύψωση 2 Ανύψωση λόγω ηφαιστείων 3 Επίδραση παγετώνων 4 Ποτάμια διάβρωση της βάσης του πρανούς 5 Θαλάσσια διάβρωση της βάσης του πρανούς 6 Διάβρωση της βάσης του πρανούς από παγετώνα 7 Διάβρωση των πλευρών του πρανούς 8 Εσωτερική διάβρωση 9 Φόρτιση από φυσική απόθεση υλικών στη στέψη του πρανούς 10 Απομάκρυνση φυτοκάλυψης ( από πυρκαγιά, διάβρωση κ.α) 3. ΦΥΣΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ 1 Έντονη, μικρής διάρκειας βροχόπτωση 2 Γρήγορο λιώσιμο χιονιού 3 Παρατεταμένη υψηλή βροχόπτωση Γρήγορη πτώση στάθμης νερού μετά από πλημμύρες, παλίρροιες ή διάρρηξη φυσικών 4 φραγμάτων 5 Σεισμοί 6 Εκρήξεις ηφαιστείων 7 Διάρρηξη λιμνών σε κρατήρες ηφαιστείων 8 Λιώσιμο παγωμένου εδάφους 9 Αποσάθρωση λόγω παγετού 10 Αποσάθρωση από διόγκωση και συρρίκνωση εδαφών 4. ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ 1 Εκσκαφές στη βάση (πόδα) του πρανούς 2 Φόρτιση στο μέτωπο ή πάνω από τη στέψη του πρανούς 3 Υποβιβασμός της στάθμης σε ταμιευτήρες 4 Άρδευση 5 Κακή συντήρηση αποστραγγιστικών έργων 6 Διαρροή νερών από τεχνικά έργα (δίκτυα, δεξαμενές κ.α) 7 Αποψίλωση 8 Λατομεία και μεταλλεία 9 Δημιουργία χωματερών 10 Τεχνητές δονήσεις (κυκλοφορία οχημάτων, λειτουργία μηχανών, τοποθέτηση πασσάλων κ.α) [28]

36 Σύμφωνα με τον Varnes (1978) οι παράγοντες που συμβάλουν στην εκδήλωση των κατολισθήσεων ομαδοποιούνται σε τρεις κατηγορίες (Πίνακας 2.5): στους παράγοντες που συμβάλλουν στην αύξηση της διατμητικής τάσης που επιδρά πάνω στο υπό μετακίνηση υλικό στους παράγοντες που συμβάλλουν στην πιθανή χαμηλή διατμητική αντοχή του υλικού στους παράγοντες που συντελούν στη μείωση της διατμητικής αντοχής του υλικού Πίνακας 2.5: Ομαδοποίηση παραγόντων που προκαλούν κατολίσθηση κατά Varneς 1.ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΤΜΗΤΙΚΗΣ ΤΑΣΗΣ 1 Αφαίρεση της υποστήριξης 2 Επιφόρτιση 3 Παροδικές τάσεις 4 Τοπική ανύψωση 5 Πλευρική πίεση 2. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΝ ΣΤΗ ΧΑΜΗΛΗ ΔΙΑΤΜΗΤΙΚΗ ΑΝΤΟΧΗ 1 Λιθολογική σύσταση και υφή 2 Δομή των πετρωμάτων και γεωμετρία του πρανούς 3. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΝ ΣΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΤΜΗΤΙΚΗΣ ΑΝΤΟΧΗΣ 1 Αποσάθρωση και άλλες φυσικοχημικές διαδικασίες 2 Μεταβολές των ενεργών τάσεων λόγω του νερού των πόρων 3 Μεταβολές της δομής των πετρωμάτων 4 Άλλοι παράγοντες [29]