ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Transcript

1 ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Ειδίκευσης στις Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές Κατεύθυνση: Διεθνής Πολιτική Οικονομία ΜΑΘΗΜΑ : ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΔΙΔΑΣΚΩΝ :κ. ΑΡΒΑΝΙΤΟΠΟΥΛΟΣ, κ. ΡΟΥΣΣΟΣ, κ. ΦΑΚΙΟΛΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΒΙΒΛΙΟΥ : DAN REITER and ALLAN STAM DEMOCRECIES AT WAR ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ : ΣΕΡΓΑΚΗ ΦΙΛΙΑ Α.Μ Μ. 072 ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ

2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΤΕΤΑΡΤΗ ΑΡΕΤΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Με το τέλος του 20 ου αιώνα οι συγγραφείς παρατηρούν μία ροπή εκδημοκράτισης κρατών σε όλο τον κόσμο ακόμα και των πιο αυταρχικών καθεστώτων, στα πλαίσια της πεποίθησης πολλών επιστημόνων και πολιτικών ότι οι φιλελεύθερες (liberal) δημοκρατίες διακρίνονται για τρεις αρετές: 1. Την ελευθερία, συνήθως σχετίζεται με το αίτημα για ελεύθερες και αξιοκρατικές εκλογές και η προστασία των ατομικών ελευθεριών 2. Την ευημερία, η κινητήρια δύναμη του εν λόγω κύματος εκδημοκράτισης 3. Την ειρήνη, οι δημοκρατίες δεν πολεμούν σχεδόν μεταξύ τους. Αυτή η πεποίθηση επηρέασε την αμερικανική πολιτική και αναδείχθηκε επί προεδρία Κλίντον ως ο καλύτερος τρόπος σταθεροποίησης επικίνδυνων περιοχών, όπως η Ανατολική Ευρώπη. Αυτές οι τρεις αρετές αποτελούν την τέλεια «συνταγή» για την οργάνωση της κοινωνίας. 4. Η τέταρτη αρετή (αν και έχει υποβαθμιστεί η σημασία της από επιστήμονες και πολιτικούς αναλυτές) είναι η ικανότητα των δημοκρατιών να κερδίζουν τους πολέμους στους οποίους εμπλέκονται. Ο σκοπός, κατά τους συγγραφείς, του βιβλίου είναι εντοπιστούν τα χαρακτηριστικά εκείνα που είναι καθοριστικά για την έκβαση του πολέμου, καθώς και να κατανοήσουμε για ποιο λόγο ξεκινούν οι πόλεμοι (εφόσον οι αρχηγοί κρατών σκέπτονται αν πρόκειται να κερδίσουν ή όχι έναν πόλεμο προτού καν τον ξεκινήσουν). Το κεντρικό τους επιχείρημα εστιάζει στο ότι οι δημοκρατίες κερδίζουν τους πολέμους από: 1. την κοινωνική συναίνεση και 2. ότι οι αρχηγοί είναι υπόλογοι στους ψηφοφόρους. Αυτοί που κυβερνούν καθίστανται υπόλογοι κατά κάποιο τρόπο στη συναίνεση του λαού. Στις δημοκρατίες οι αρχηγοί, που ενεργούν χωρίς τη συναίνεση των ψηφοφόρων λαμβάνουν μεγάλο πολιτικό ρίσκο απομάκρυνσής τους από την εξουσία. Αυτή η δέσμευση στη συναίνεση προσφέρει στις δημοκρατίες πλεονεκτήματα τα οποία συνεισφέρουν στην επικράτησή τους στον πόλεμο Στη συνέχεια, αναφέρονται οι τέσσερις θεωρητικές διαστάσεις της φύσης και της συμπεριφοράς των δημοκρατιών (σχετικά με το ερώτημα για ποιο λόγο και πώς οι δημοκρατίες κερδίζουν τους πολέμους) 1. Ο ΣΚΕΛΕΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Οι πολιτικές δομές κανόνες και νόμοι που δίνουν τον άμεσο ή έμμεσο έλεγχο των αρχηγών κρατών από τους πολίτες. Α. Η «αμοιβαία ψήφος» (retrospective voting), οι ψηφοφόροι μπορέσουν να τιμωρήσουν ή να επιβραβεύσουν τη συμπεριφορά και έργα του αρχηγού του κράτους - 2 -

3 Β. Η «προσδοκώμενη ψήφος» (prospective voting), οι ψηφοφόροι θα επιλέξουν για επόμενο ηγέτη τους εκείνο που πιστεύουν ότι θα είναι ο πιο ικανός να αντιμετωπίσει τις μελλοντικές προκλήσεις Γ. Οι πολιτικοί θεσμοί μπορεί κατηγορηματικά να απαιτούν αρχηγούς που να χρειάζονται τη λαϊκή συναίνεση για την εφαρμογή μιας πολιτικής απόφασης. 2. ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Ο πολιτικός πολιτισμός οι διαφορές στον πολιτικό πολιτισμό βοηθούν τις δημοκρατίες να κερδίζουν πολέμους, όχι όμως με τον τρόπο που οι περισσότεροι οι πολιτικοί επιστήμονες και οι ιστορικοί υποθέτουν: οι δημοκρατικοί θεσμοί ενισχύουν όχι μόνο το άτομο αλλά και το σύνολο. (βλ. κεφ. 3 περί πρωτοβουλιών των στρατιωτών) 3. Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Η διεθνής κοινότητα ορισμένοι αιτιολογούν την σχεδόν μηδενική απουσία πολέμων μεταξύ δημοκρατιών στην ισχυρή ύπαρξη της διεθνούς κοινότητας: όταν μια δημοκρατία γίνεται στόχος επίθεσης, όλοι οι υπόλοιποι έρχονται να τη διασώσουν. 4. Η ΙΣΧΥΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Η οικονομική ισχύς οι δημοκρατίες κερδίζουν πολέμους λόγω της ικανότητάς του να συγκεντρώνουν περισσότερα υλική και βιομηχανική ισχύ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΕΝΑΡΞΗ ΠΟΛΕΜΟΥ & ΝΙΚΗ Ο στόχος του κεφαλαίου είναι να εξηγήσουμε πώς η αρχική απόφαση της έναρξης ενός πολέμου και η τελική έκβαση των στρατιωτικών επιχειρήσεων στο πεδίο της μάχης μπορούν να προσδιορίσουν ποιοι κερδίζουν και ποιοι χάνουν τους πολέμους. Οι συγγραφείς προτείνουν δύο ειδών εξηγήσεων: - Η πρώτη είναι η επονομαζόμενη «επιλεκτικές συνέπειες» (selection effects). η διαδικασία βάσει της οποίας οι αρχηγοί των κρατών «επιλέγουν» ποιους πολέμους να ξεκινήσουν και ποιους να αποφύγουν. (Ποιος νικά και ποιος χάνει, οφείλεται εν μέρει άμεσα από τις επιλογές των αρχηγών κρατών προτού καν ξεκινήσει ο πόλεμος. - Η δεύτερη είναι η επονομαζόμενη «warfighting explanation» οι δημοκρατίες κερδίζουν τους πολέμους επειδή είναι πιο αποτελεσματικές στο πεδίο της μάχης μόλις ξεκινήσουν οι εχθροπραξίες, ανεξάρτητα αν ένα δημοκρατικό κράτος επιλέξει να ξεκινήσει έναν πόλεμο ή αποτελεί τον στόχο της επίθεσης. Οι συγγραφείς αρχικά σημειώνουν κάποιες παραμέτρους που πρέπει να λάβουμε υπόψη: Ένας πόλεμος ξεκινά μόλις ένα κράτος επιλέξει να επιτεθεί σε ένα άλλο

4 Προτού το κράτος αυτό επιτεθεί παράγει κάποιες υποθέσεις σχετικά με το εάν πρόκειται να νικήσει ή όχι Επίσης, ένα κράτος θα επιλέξει τον πόλεμο μόνο εάν οι πιθανότητες είναι πολύ μεγάλες (υπάρχει δηλαδή ένα ελάχιστο ποσοστό πιθανοτήτων, το οποίο φυσικά διαφέρει από κράτος σε κράτος και από αρχηγό σε αρχηγό οι πιο συντηρητικοί δηλαδή δεν θα το αποφασίσουν εύκολα) Τέλος, πρέπει να διαχωρίσουμε το αντικειμενικό ποσοστό πιθανοτήτων (που υποθέτουμε ότι ως κλίμακα έχει από το 0 έως το 100 όπου το κράτος είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα νικήσει) και το υποκειμενικό που εξαρτάται από την αντίληψη που έχει το έκαστο κράτος μεμονωμένα. Το ερώτημα που θέτουν στο σημείο αυτό είναι κατά πόσο μπορούμε να προβλέψουμε με ακρίβεια την τελική έκβαση ενός πολέμου. Στο βιβλίο υποστηρίζεται ότι εάν οι προβλέψεις των κρατών ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα τότε τα κράτη που θα επιτεθούν θα έχουν γενικά περισσότερες πιθανότητες να νικήσουν συγκριτικά με τις προβλέψεις εκείνων των κρατών που σχετίζονται λιγότερο με τις πραγματικές πιθανότητες νίκης. Ιστορικά πάντως έχει καταγραφεί ότι εκείνα τα κράτη που ξεκινούν τους πολέμους έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να νικήσουν και ότι ορισμένα κράτη αποδεικνύεται ότι έχουν ορθότερη κρίση όσον αφορά τις προβλέψεις. Στη συνέχεια, θίγεται το ζήτημα γιατί παρουσιάζεται το φαινόμενο του πολέμου. Συνήθως οφείλεται είτε από την υπερεκτίμηση της μιας πλευράς όσον αφορά τις στρατιωτικές της ικανότητες και είτε την υποτίμηση των στρατιωτικών ικανοτήτων της άλλης πλευράς (του αντιπάλου κράτους) (Σενάριο 1: ο δυνητικός επιτιθέμενος υποτιμά τις ικανότητες το στόχου: απαιτεί εκχωρήσεις, το κράτος-στόχος αρνείται και υπερ-αισιόδοξος επιτιθέμενος ξεκινά και χάνει τον πόλεμο. Σενάριο 2: το κράτος-στόχος υποτιμά την απειλή που αντιμετωπίζει: ο επιτιθέμενος απαιτεί εκχωρήσεις, ο στόχος αρνείται γενναία να εκχωρήσει οποιοδήποτε κεκτημένο του και ο επιτιθέμενος αναγνωρίσει το λάθος του κράτους-στόχου, επιτίθεται και κερδίζει.) Βέβαια θα αναρωτηθεί κανείς για ποιο λόγο ένα κράτος-στόχος γνωρίζει ότι οι πιθανότητες να κερδίσει δεν είναι πολλές γιατί δεν το αποφεύγει κάνοντας κάποιες υποχωρήσεις: 1. Μερικές φορές το κράτος-στόχος υποτιμά την θέληση του επιτιθέμενου κράτους να πάει σε πόλεμο, 2. Ο επιτιθέμενος δεν μπορεί παρά μόνο μέσω του πολέμου να διεκδικήσει τα συμφέροντά του παρακάμπτοντας την διπλωματική οδό), 3. ο αρχηγός του κράτους-στόχου ì πορεί να μη θεωρήσει ότι οι απειλές του επιτιθέμενου κράτους εννοούνται στην πραγματικότητα και 4. το επιτιθέμενο κράτος μπορεί να αποφασίσει σε κάποιο σημείο των διαπραγματεύσεων ότι ο πόλεμος είναι αναπόφευκτος. Ωστόσο, παρατηρείται το φαινόμενο ότι μερικά κράτη-στόχοι, παρότι γνωρίζουν ότι οι πιθανότητες δεν είναι με το μέρος τους, προτιμούν να πολεμήσουν παρά να παραδοθούν για τους εξής λόγους: η αποδοχή παράδοσης θα σήμαινε και το πολιτικό τέλος του αρχηγού του κράτους-στόχου επικρατεί η γενική η πεποίθηση ότι η τιμή υποστηρίζει την ισχύ. Μερικές φορές προτιμάται ο πόλεμος απ ότι μετριοπαθείς υποχωρήσεις - 4 -

5 ΓΙΑΤΙ ΚΕΡΔΙΖΟΥΝ ΟΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΕΣ (σύμφωνα με την εξήγηση SELECTION EFFECT) 1. Μεταξύ των επιτιθέμενων κρατών, όσο πιο εκδημοκρατισμένο είναι τόσο πιο πιθανό είναι να κερδίσει τον πόλεμο 2. Μεταξύ των επιτιθέμενων κρατών, οι δημοκρατίες είναι πιο πιθανό να κερδίσουν, οι δικτατορίες έχουν το αμέσως καλύτερο ποσοστό πιθανοτήτων νίκης και τα μικτά καθεστώτα έχουν τις λιγότερες Η ουσία της δημοκρατίας είναι ο λαϊκός έλεγχος της κυβέρνησης. Και οι ηγέτες των δημοκρατικών αυτών κυβερνήσεων πρέπει να λογοδοτήσουν στο λαό, συνήθως μέσω των εκλογών. Μια ενδεχόμενη ήττα πλήττει το γόητρο ενός έθνους, χάνει ανθρώπινες ζωές, τεράστια ποσά δαπανούνται. Γι αυτό το λόγο οι κοινωνίες απαιτούν εύκολες νίκες. Από την άλλη πλευρά, οι ηγέτες απολυταρχικών καθεστώτων, είναι περισσότερο διατιθέμενοι να πάρουν μεγαλύτερα ρίσκα λόγω της σταθερής τους παρουσίας στην εξουσία. Πολλές φορές μάλιστα, θεωρούν ότι μόλις ξεκινήσει ο πόλεμος τα δημοκρατικά κράτη θα υποχωρήσουν αθώς οι ανθρώπινες απώλειες θα αυξάνονται και ταυτόχρονα και η λαϊκή κατακραυγή. Οι δημοκρατίες παράγουν ορθότερες εκτιμήσεις όσον αφορά τις πιθανότητες νίκης απ ότι τα απολυταρχικά καθεστώτα επειδή: α. διαθέτουν πιο αξιόπιστες πηγές πληροφόρησης β. ισχυρότεροι θεσμοί: - αντιπολίτευση - ελευθερία του τύπου - προαγωγή των ικανότερων αξιωματικών στις ανώτερες θέσεις της αρχηγίας. 3. Τα δημοκρατικά κράτη-στόχοι είναι πιθανότερο να κερδίσουν απ ότι άλλα κράτη. Τα εμπόλεμα κράτη θα αυξήσουν τις πιθανότητες νίκης εάν αυξήσουν την ικανότητά τους να απορροφήσουν τα ενδεχόμενα κόστη που θα προκύψουν από τον πόλεμο α. οι στρατιώτες (πολεμούν με περισσότερο σθένος όταν προασπίζονται δημοκρατίες) β. η διεθνής κοινότητα (οι δημοκρατίες συνάπτουν συμμαχίες κατά αυταρχικών καθεστώτων) γ. η οικονομική ισχύς (οι οικονομίες των δημοκρατικών κρατών είναι ισχυρότερες και σχετικά πιο αποτελεσματικές στην διανομή πολεμικού υλικού στο πεδίο μάχης και μπορούν να αποσπάσουν περισσότερους πόρους με την ανοχή και υποστήριξη ενδεχομένως από τις κοινωνίες) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3-5 -

6 ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ Σε αυτό το κεφάλαιο οι συγγραφείς προτείνουν τέσσερις παραμέτρους ως προς για ποιο λόγο οι δημοκρατίες μπορούν να διαθέτουν πιο αποτελεσματικό στρατό. 1. Οι στρατιώτες δημοκρατικών κρατών μάχονται με υψηλότερο ηθικό απ ότι των απολυταρχικών καθεστώτων (είναι πιθανότερο να αντιληφθούν τον πόλεμο αλλά και την ηγεσία του κράτους τους ως την αντανάκλαση των προσωπικών τους συμφερόντων, καθώς και η εθνική συνείδηση και η πολιτική ιδεολογία που θα κινητοποιήσει τους στρατιώτες) 2. Οι στρατιώτες δημοκρατικών κρατών θα επιδείξουν μεγαλύτερα επίπεδα πρωτοβουλιών στο πεδίο της μάχης (Ο στρατός είναι μικρόκοσμος των κοινωνιών. Η έμφαση στην ατομική πρωτοβουλία στον φιλελεύθερο πολιτικό πολιτισμό αντανακλάται και στο πεδίο της μάχης. 3. Οι στρατιώτες είναι πιθανότερο να παραδοθούν σε δημοκρατικούς στρατούς παρά σε απολυταρχικών καθεστώτων (τα δημοκρατικά κράτη μπορούν να δεσμευθούν για δίκαιη μεταχείριση των αιχμάλωτων στρατιωτών, κάτι που ενισχύει τους στρατούς δημοκρατικών κρατών αποδυναμώνοντας κατά αυτόν τον τρόπο την ισχύ του εχθρού) 4. Οι στρατοί δημοκρατικών κρατών απολαμβάνουν υψηλού επιπέδου ηγεσία (η ικανή στρατιωτική ηγεσία ενώνει το στράτευμα, εφαρμόζει αποτελεσματικές στρατηγικές και προσαρμόζεται σε αλλαγές των συνθηκών στο πεδίο της μάχης) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΕΞΙΣΟΡΡΟΠΗΤΕΣ Η ΘΕΑΤΕΣ Οι παλαιοί θεωρητικοί όπως ο Καντ και ο Χέγκελ υποστήριζαν ότι οι δημοκρατίες λειτουργούσαν ειρηνικά συνασπιζόμενες για βοήθεια μεταξύ τους. Σήμερα ιστορικά έχει αποδειχθεί ότι αυτό δεν ισχύει, για παράδειγμα το ΝΑΤΟ στον Ινδοπακιστανικό πόλεμο υποστήριξε την μη δημοκρατική χώρα το Πακισταν. Οι συνασπιζόμενες μεταξύ τους δημοκρατίες πάντα νικούν στους πολέμους? Όχι. Αλλά ούτε είναι εύκολο να συγκεντρώσουν περισσότερους συμμάχους με το μέρος τους από ότι τα μη δημοκρατικά κράτη. Επίσης το κριτήριο της απόφασης εμπλοκής ή συμμαχίας σε ένα πόλεμο είναι ανεξάρτητο από το πολίτευμα και επιτάσσεται μόνο από τα ίδια συμφέροντα (π.χ. η εισχώρηση της Αμερικής στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο). Η συμμετοχή όμως ενός κράτους στον πόλεμο δεν επηρεάζει καθοριστικά την έκβαση αυτού καθώς συνήθως είναι είτε πολύ μικρή, είτε πολύ καθυστερημένη. Εξαίρεση στον κανόνα αποτέλεσε η ανάμειξη της Αμερικής στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην έκβαση του πολέμου

7 Οι δημοκρατίες έχουν ακριβώς τις ίδιες πιθανότητες να εμπλακούν σε πόλεμο με τις μη δημοκρατικές χώρες. Το μόνο που τις διαφοροποιεί είναι η καλύτερη ποιότητα των δημοκρατικών συνασπισμών. Βέβαια ιστορικά παραδείγματα μας αποδεικνύουν ότι η συνεργασία μεταξύ δημοκρατιών δεν εξασφαλίζει πάντα θετικό αποτέλεσμα. Μετά από μελέτη πολλαπλών παραδειγμάτων οι συγγραφείς έχουν οδηγηθεί σε ένα αλάνθαστο αποτέλεσμα. Όταν μία δημοκρατία εμπλακεί σε πόλεμο και βρεθεί σε κίνδυνο, καμία άλλη δημοκρατία δεν θα λειτουργήσει αλτρουιστικά για να βοηθήσει. Η συμμετοχή μιας δημοκρατικής χώρας σε μια εμπόλεμη κατάσταση πρέπει απαραιτήτως να συνοδεύεται από ίδια κρατικά συμφέροντα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ Η υπεροχή της δημοκρατίας στον πόλεμο ενέχει στο ότι επιλέγει τους αρχηγούς της και δίνει κίνητρα για καλύτερη απόδοση στους στρατιώτες. Υπάρχουν κίνητρα που πυροδοτούν την απόδοση. Έτσι άλλωστε ξεχώρισαν οι ΗΠΑ στο Α και Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά το πέρας του πολέμου, ο λαός θα απολαύσει από κοινού την ευδαιμονία. Σε αντίθεση με τα μοναρχικά καθεστώτα, στην δημοκρατία τα κέρδη του πολέμου επιστρέφουν στον λαό. Η δημοκρατία και η ανάπτυξη είναι έννοιες αλληλένδετες, το παράδειγμα της δημοκρατικής Αμερικής που εξασφάλισε την ευημερία είναι χαρακτηριστικό. Βέβαια αξίζει να αναφέρουμε ότι η οικονομική ανάπτυξη δεν είναι απόλυτα συνειφασμένη με την δημοκρατία (εδώ οι συγγραφείς αναφέρουν το παράδειγμα των Τίγρεων και Κίνας που πέτυχαν μεγάλη οικονομική μεγέθυνση). Έτσι έχουμε παραδείγματα δημοκρατικών χωρών που γνώρισαν την ήττα σε πολέμους τις 2 τελευταίες δεκαετίες επειδή η συστεμική οικονομία τους ήταν μεγαλύτερη από των αντιπάλων τους. Κατά την διάρκεια του πολέμου, οι δημοκρατίες μπορούν να εξάγουν περισσότερο (ανθρώπινο δυναμικό, οικονομικά στοιχεία) από ότι οι μοναρχίες, αυξάνοντας την πιθανότητα της νίκης. Και έτσι εκεί που η δημοκρατία ανακυκλώνει τα αγαθά, η μοναρχία τα καρπίζεται μόνη της για να διατηρήσει την εξουσία. Επίσης στατιστικά τα δημοκρατικά καθεστώτα επιστρατεύουν λιγότερους στη μάχη χρησιμοποιώντας ταυτόχρονα ανθρώπινο δυναμικό σε παραγωγικούς σκοπούς τροφοδοτώντας τον στρατό. Ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο που οδηγεί στην νίκη είναι η εξάλειψη της διαφθοράς στους δημοκρατικούς κόλπους. Π.χ. οι φασιστικές κυβερνήσεις (Ιαπωνία, ΕΣΣΔ, Γερμανία, Ιταλία) κατά την διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου απαίτησαν πολλές θυσίες από τους πληθυσμούς τους (σε φαγητό, ρούχα, παροχές) για να ενισχύσουν τον στρατό τους, οδηγώντας τον λαό στην εξαθλίωση και την φτώχεια, σε αντίθεση με τις δημοκρατικές ΗΠΑ και Βρετανία που δεν προχώρησαν σε τέτοιου είδους αλλαγές. Εξαίρεση αποτελεί η Γερμανία που αξιοποιώντας φυσικούς πόρους, ανθρώπινο δυναμικό και την βιομηχανική της βάση, στήριξε την οικονομία της και κατά συνέπεια τους - 7 -

8 πολίτες. Ενώ η Ρωσία το 1918 με τους Μπολσεβίκους ανέτρεψε το πολιτικό καθεστώς του Τσάρου, βελτιώνοντας τις συνθήκες διαβίωσης των Ρώσων. Κατά την διάρκεια του πολέμου καμία εμπλεκόμενη χώρα δεν μπορεί να επιτύχει οικονομική μεγέθυνση. Ούτε καν όταν εκμεταλλεύεται τις κατεχόμενες περιοχές. Η εμπειρία των δυο Παγκοσμίων Πολέμων μας υποδεικνύει την αναποτελεσματικότητα της διαλυμένης γραφειοκρατίας και σύνθετη σχέση μεταξύ ολιγαρχικών καθεστώτων και δημοκρατίας. Ένας τρόπος αντιμετώπισης είναι η συγκέντρωση στις μεγαλουπόλεις (κάτι που επιτυγχάνεται με μεγαλύτερη επιτυχία στις δημοκρατίες) ì ε δυο όμως αρνητικές συνέπειες: 1. προσβάλλεται η καινοτομία, ειδικότερα στην στρατιωτική βιομηχανία 2. προκαλείται δομική ακαμψία στις οργανωτικές κατασκευές Στην διάρκεια του Α Παγκοσμίου Πολέμου η κεντρική διοίκηση των οικονομιών ποίκιλε. Οι δημοκρατικές χώρες έδωσαν βάση στην παραγωγή ενώ οι μη στάθηκαν λιγότερο ικανές να το κάνουν. Κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο υπάρχει διχασμός για το ποιες χώρες ήταν πιο αποτελεσματικές. Το σίγουρο είναι ότι όποιες είχαν την τεχνολογία προπορεύονταν. Υπάρχουν ποικίλα παραδείγματα χωρών, και από τις δυο πλευρές, που ανέπτυξαν τεχνολογία χωρίς όμως απαραίτητα να κερδίσουν τον πόλεμο (η Βρετανία το ραντάρ, οι ΗΠΑ την ατομική βόμβα, η Γερμανία ιδιότυπα πλοία και αεροπλάνα και η Ρωσία το τανκ). Φαίνεται λοιπόν ότι οι δημοκρατίες δεν κέρδισαν τον πόλεμο ούτε λόγω των στρατιωτικών κινήτρων, ούτε λόγω της ελεύθερης διακίνησης αγαθών αλλά και ούτε λόγω της τεχνολογικής υπεροχής. Συμπερασματικά συμπεραίνεται ότι: 1. οι δημοκρατικοί εμπλεκόμενοι δεν έχουν θεαματικά μεγαλύτερες οικονομίες από τους υπόλοιπους 2. οι δημοκρατίες δεν εξάγουν από τις κοινωνίες τους περισσότερο από ότι οι άλλοι σε καιρό ειρήνης ή πολέμου 3. οι δημοκρατίες δεν στρατολογούν περισσότερο στρατό 4. οι δημοκρατίες δεν πριμοδοτούν τον στρατό τους με περισσότερο στρατιωτικό υλικό από ότι οι άλλοι 5. οι δημοκρατίες δεν πριμοδοτούν τον στρατό τους με βελτιωμένη τεχνολογία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΣΥΝΑΙΝΕΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ Γιατί οι δημοκρατίες κερδίζουν τους πολέμους? Σε αυτό το κεφάλαιο επικεντρωνόμαστε στο γεγονός του φόβου των επιπτώσεων της ήττας. Ακόμη, υπάρχει πάντα η συναίνεση του λαού ακόμα και σε ιμπεριαλιστικές επιχειρήσεις με χρήση βίας κατά των αδυνάτων. Σύμφωνα με την άποψη του Καντ «οι δημοκρατίες αποζητούν την συναίνεση των πολιτών για ένα πόλεμο», όμως αυτό δεν σημαίνει ότι η δημοκρατία με την ειρήνη είναι συνυφασμένες. Πολλοί δημοκρατικοί ηγέτες, μεταχειρίζονται - 8 -

9 την κοινή γνώμη με σκοπό να οδηγήσουν την χώρα σε πόλεμο. Ο λαός άλλωστε δύσκολα κριτικάρει τις αποφάσεις μιας κυβέρνησης. Επίσης ότι είναι λογική αιτία πολέμου για μια χώρα δεν είναι απαραίτητα και για μία άλλη, αυτό καθορίζεται κυρίως από το εθνικό συμφέρον. Η ισχύς δεν είναι η μόνη ειδοποιός διαφορά στην φύση της συναίνεσης του λαού, σημαντικά στοιχεία είναι η αυξημένη εξωτερική απειλή καθώς και η ιστορία. Η εθνική εξωτερική πολιτική πέρα από την λαϊκή συναίνεση στηρίζεται και στις νόρμες ειρηνικής επίλυσης των προβλημάτων (συμμετοχή στην πολιτική ατζέντα και ανοιχτό διάλογο). Στις δημοκρατίες υπάρχει πάντα η επιλογή της ειρηνικής διαπραγμάτευσης προτού καταφύγουν στην χρήση βίας. Όπως οι αυτοκρατορίες παλαιότερα που οδηγούνταν σε πόλεμο με σκοπό την οικονομική και πολιτική τους επέκταση, έτσι και οι δημοκρατίες σήμερα μπορούν να πείσουν τους πολίτες τους ότι οι ιμπεριαλιστικές πολιτικές και τα μέσα που χρησιμοποιούνται είναι για το κοινό συμφέρον. Η έλλειψη ειρηνικών κινήτρων αποδεικνύεται άλλωστε από την ιστορία με τις Αμερικανικές επιθέσεις κατά των Ινδιάνων, τον Ισπανοαμερικανικό πόλεμο και τον πόλεμο της Αμερικής στις Φιλιππίνες, που έχουν στιγματίσει τον Αμερικανικό Ιμπεριαλισμό. Ακόμη και σήμερα οι φυλετικές και πολιτιστικές διαφορές παίζουν μεγάλο ρόλο στις προσπάθειες των δημοκρατιών να εκπληρώσουν ανθρωπιστικούς σκοπούς όπως την παύση των γενοκτονιών. Είναι πάντως γεγονός ότι οι κρυφές δράσεις των κυβερνήσεων μπορούν να καταστρατηγήσουν την λαϊκή συναίνεση ή να εξαπατήσουν τον λαό. Βέβαια κάτι τέτοιο ελλοχεύει κινδύνους αποτυχίας και φυσικά τείνει να συγκλίνει τις τάσεις των δημοκρατιών και μη δημοκρατικών χωρών. Έτσι οι δημοκρατικές προτιμούν την διαφάνεια χωρίς βέβαια να υπάρχουν εξαιρέσεις. Εν κατακλείδι το μοντέλο της συναίνεσης και των νορμών του λαού έιναι η απάντηση κλειδί στην ερώτηση «πότε μια δημοκρατία εμπλέκεται σε πόλεμο?». Όμως πρέπει να αναφερθεί ότι οι δημοκρατίες δεν είναι απαραίτητα φιλειρηνικές ούτε εξαντλούν πάντα τα διπλωματικά μέσα. Όταν η βούληση του λαού επιτάσσει πόλεμο, απλά υπακούν. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΤΑ ΦΘΙΝΟΝΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Οι δημοκρατίες πρέπει να είναι σίγουρες για την νίκη πριν εμπλακούν σε πόλεμο, επίσης στηρίζονται στην κοινή συγκατάθεση, πρέπει όμως να την εξασφαλίσουν και κατά την διάρκεια του πολέμου όταν οι απώλειες κλονίσουν την πίστη τους. Ποιοι είναι όμως οι λόγοι που καθορίζουν την υποχώρηση από τον πόλεμο και την επιδίωξη της ειρήνης? Όσο λιγότερα είναι τα κέρδη, τόσο πιο εύκολα υποχωρεί μια χώρα και όσο πιο πολλές οι απώλειες τόσο πιο δύσκολη η αποδοχή του κοινού. Και αυτό γιατί ο λαός είναι αυτός που πληρώνει το τίμημα των απωλειών και όχι η κοινωνική ελίτ. Επειδή το τίμημα του πολέμου επηρεάζει την κοινή γνώμη ακολουθούν διευκρινήσεις χειρισμού

10 1. όσο συνεχίζεται ο πόλεμος, οι δημοκρατίες περισσότερο από τις μοναρχίες αναζητούν την ειρήνη 2. οι δημοκρατίες πιθανόν να δεχθούν ισοπαλία ενώ οι μοναρχίες μόνο νίκη 3. όσο περισσότερο κρατά ο πόλεμος αυξάνει τις πιθανότητες για νίκη των μοναρχιών 4. οι πόλεμοι μεταξύ των μοναρχιών θα καταλήξουν σε νίκη ενώ η ανάμειξη της δημοκρατίας εμπεριέχει την πιθανότητα ισοπαλίας Στο πως επιδρά όμως η συναίνεση στην εξέλιξη του πολέμου, θα το δούμε πρακτικά εξετάζοντας τον πόλεμο του Βιετνάμ και τον πόλεμο του κόλπου το Ο πόλεμος του Βιετνάμ: ήταν ένας μη δημοφιλής πόλεμος με μεγάλες απώλειες και από τις δυο πλευρές. Και ενώ οι Βιετναμέζοι δεν υποχωρούσαν, οι Αμερικάνοι αναγκάστηκαν σε οπισθοχώρηση γιατί έχασαν την συναίνεση των πολιτών. Ο πόλεμος του Κόλπου: οι πολιτικές καταστάσεις οδήγησαν την Αμερική σε σύγκρουση με το Ιράκ, με απώτερο σκοπό την γρήγορη νίκη. Ο Σανταμ Χουσεΐν δημιουργώντας εντυπώσεις επιδίωξε να φοβίσει τους Αμερικανούς διαλαλώντας για μεγάλες απώλειες. Δεν τα κατάφερε, το πνεύμα των Αμερικανών συσπειρώθηκε και ο λαός υποστήριξε τις στρατιωτικές αποφάσεις. Συμπερασματικά βλέπουμε ότι οι δημοκρατίες δεν ξεκινούν απλά πολέμους αλλά πολέμους που μπορούν να νικήσουν γρήγορα, ενώ από την άλλη οι λαοί δεν χορεύουν στον χορό των ηγετών αλλά έχουν την δική τους βούληση και θέληση που είναι ικανή να κινήσει τα νήματα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΕΣ ΚΕΡΔΙΖΟΥΝ ΤΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ Οι δυο έννοιες που συγκροτούν την δημοκρατία και εξηγούν την υπεροχή της στους πολέμους είναι: 1. ο ίδιος ο σκελετός της δημοκρατίας (θεσμοί) 2. το πνεύμα της δημοκρατίας (ανθρώπινα δικαιώματα και δικαιώματα λόγου και πρωτοβουλίας) Τα δημοκρατικά λοιπόν καθεστώτα, οδηγούμενα από ικανούς εκλεγμένους ηγέτες και με πολίτες που συμμετέχουν στα κοινά, ξεχωρίζουν απέναντι στα τυραννικά και ηγεμονικά καθεστώτα. Η δύναμη της δημοκρατίας πραγματικά στηρίζεται στην μοναδική σχέση πολιτείας και πολιτών. Σύμφωνα με τον Clausewitz ο πόλεμος δεν είναι τίποτα παραπάνω από την συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα, όμως οι δημοκρατίες δεν θα προχωρούσαν σε τέτοια κίνηση αν δεν ήταν σίγουρες για την νίκη. Έχουν πολύ περισσότερα να υπολογίσουν από τις ηγεμονίες και γι αυτό προτιμούν στρατιωτικές στρατηγικές γρήγορες και με μικρό κόστος. Οι τέσσερις διαστάσεις ή χαρακτηριστικά της δημοκρατίας είναι: 1. ο σκελετός 2. το πνεύμα 3. η οικογένεια

11 4. η δύναμη της δημοκρατίας Τα κύρια πλεονεκτήματα που προσφέρει η δημοκρατία μεταξύ άλλων: 1. προάγει την ελευθερία 2. προάγει την ανθρώπινη ανάπτυξη 3. εξασφαλίζει τα δικαιώματα και τα αγαθά που απολαμβάνουν οι άνθρωποι Όλα αυτά εξασφαλίζουν μια πολυτέλεια που δεν βρίσκει σύμφωνους τους πολιτικούς ρεαλιστές. Οι δημοκρατίες όμως είναι αρεστές καθώς επιτρέπουν στα κράτη να υπηρετούν και να διασφαλίζουν τους πολίτες τους. Γιατί μπορούν να υπερασπίζονται τους εαυτούς τους και τον λαό ταυτόχρονα. Αν και το άναρχο διεθνές σύστημα (κατά τους ρεαλιστές) αποζητά τον απόλυτο ηγεμόνα, οι δημοκρατίες μπορούν να είναι ήσυχες και ασφαλείς. Τέλος συνοψίζουμε τι μπορούν να κάνουν οι δημοκρατίες στην εξωτερική πολιτική: σπανίως επιλέγουν πόλεμο με άλλες δημοκρατίες δεν αρέσκονται στο να επιλέγουν συμμάχους ή βοηθούς στον πόλεμο προτιμούν τους πολέμους με μη δημοκρατικές χώρες επιλέγουν την χρήση συγκεκριμένης στρατιωτικής ισχύος εναντίον άλλων δημοκρατιών καμιά φορά χρησιμοποιούν την πολιτική της γενοκτονίας σε πολέμους αυτοκρατοριών το πιθανότερο είναι να συνθηκολογήσουν δεν χαραμίζουν μεγάλη στρατιωτική ισχύ σε πόλεμο κάνουν τις καλύτερες επιλογές στρατιωτικής στρατηγικής. και εμπειρικά πως λειτουργούν οι δημοκρατίες σε πόλεμο? Το πιθανότερο είναι να κερδίσουν Ειδικότερα όταν αυτές αρχίζουν τον πόλεμο Εκτός αν χάσουν την συναίνεση του λαού Ελπίζουν σε σύντομη νίκη Όταν αρχίζουν αυτές έχουν τις λιγότερο πιθανές απώλειες Όσο μεγαλύτερες οι απώλειες, τόσο υποχωρούν οι δυνάμεις Οι δημοκρατικοί στρατιώτες μάχονται με καλύτερη αρχηγία και κίνητρα Το δίδαγμα που οι συγγραφείς θέλουν να περάσουν μέσα από το βιβλίο τους είναι ότι οι πόλεμοι των δημοκρατιών κινούνται από ηθικά ζητήματα, οι αρμόδιοι επιλέγονται πολύ προσεκτικά, η ελίτ δεν διαφέρει από άλλων καθεστώτων, μάχονται καλύτερα, είναι απαραίτητη η κοινή συναίνεση, το να ξεκινήσεις πόλεμο σε δημοκρατία είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο καθώς οι δεσμοί σε διεθνές επίπεδο είναι ιδιαιτέρως χαλαροί. Η δημοκρατία μπορεί να λειτουργήσει μόνο ούσα πιστή στους νόμους, όταν προστατεύει τα δικαιώματα των πολιτών της και όταν επιτρέπει την πολιτική εξέλιξη ενώ ταυτόχρονα εξασφαλίζει σε όλους ένα ικανοποιητικό επίπεδο κοινωνικής και οικονομικής ευημερίας. Οι θεσμοί της δημοκρατίας, η ψήφος, η μοιρασμένη δύναμη και ο ελεύθερος τύπος συνιστούν την δημοκρατία. Όλα τα παραπάνω συνθέτουν την επιτυχία και ελευθερία της εξωτερικής πολιτικής. Στο βωμό της διεθνούς αναρχίας η δημοκρατία δεν χρειάζεται παζάρια