ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: «ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΡΝΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΕ ΒΑΡΟΣ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΘΕΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΟΜΩΝ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑ». Επιβλέπων καθηγητής: Γρηγορίου Παναγιώτης Επιμέλεια εργασίας: Καβάζη Γεωργία Μυτιλήνη,

2 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πρόλογος Κεφάλαιο 1 1. Εισαγωγή Το έργο των ΗΕ για την προώθηση της ισότητας ανδρών και γυναικών Μέτρα που πρέπει να λάβουν τα συμβαλλόμενα κράτη Δικαιώματα που πρέπει να πραγματώσουν τα συμβαλλόμενα κράτη Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα Άλλα δικαιώματα Συμπεράσματα Ευρωπαϊκή Ένωση και ανθρώπινα δικαιώματα Η σημασία της προστασίας των Δικαιωμάτων του ανθρώπου Το πλαίσιο προστασίας των Δικαιωμάτων του ανθρώπου στην Ένωση Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων Σταθμός στη θεσμική ωρίμανση της Ευρωπαϊκής Ένωσης Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα EQUAL Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των φύλων Χάρτης Πορείας για την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών ( ) Ισότητα ανδρών και γυναικών στον αναθεωρημένο Κοινωνικό Χάρτη Συμπεράσματα Ελληνική Νομοθεσία

3 1.3.1 Μητρότητα και εργασία Εργαζόμενοι με οικογενειακές υποχρεώσεις (Ν. 1483/1984) Ισότητα αμοιβών ανδρών και γυναικών Ίση μεταχείριση ανδρών και γυναικών στην αγορά εργασίας Εθνικές νομοθεσίες Διακρίσεις των νόμων σε βάρος των γυναικών Συμπεράσματα Κεφάλαιο 2 2. Εισαγωγή Γυναίκα και πολιτική Η πορεία της Ελληνίδας στην πολιτική Γυναίκα και τοπική αυτοδιοίκηση Η γυναίκα στην πολιτική ζωή της Ευρωπαϊκής Ένωσης Η τηλεόραση ως φορέας Γυναικείων προτύπων και στερεοτύπων Μεθοδολογία Η προβολή της γυναίκας στην Τηλεόραση Σχόλια Παρατηρήσεις Γυναίκα, Πολιτική και Μ.Μ.Ε Συμπεράσματα και παρατηρήσεις Κεφάλαιο 3 Συμπεράσματα Παράρτημα Βιβλιογραφία

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το θέμα της ισότητας των δύο φύλων, είναι ένα ζήτημα το οποίο με έχει απασχολήσει αρκετά κατά την διάρκεια των φοιτητικών μου χρόνων. Μέσα από μαθήματα και διάφορες συζητήσεις, το ενδιαφέρον που μου δημιουργήθηκε ήταν αρκετό να με ωθήσει να ασχοληθώ παραπάνω με την θέση της σύγχρονης γυναίκας. Επίσης, και εγώ η ίδια ως γυναίκα, είμαι ευαισθητοποιημένη και προβληματισμένη. Οι δυσκολίες και τα προβλήματα που μία γυναίκα αντιμετωπίζει καθημερινά, τα αντιμετωπίζω κι εγώ κι όσο μεγαλώνω θα τα αντιμετωπίζω ακόμη περισσότερο, μέσα από την δουλειά μου, την οικογένεια που θα δημιουργήσω, τον κοινωνικό μου περίγυρο. Η πτυχιακή μου ήταν καθαρά προσωπική υπόθεση, διότι ήθελα να μάθω, να γνωρίσω σε βάθος αυτό που λένε όλοι με τόση ευκολία «ισότητα». Για μένα αυτή η έρευνα αποτέλεσε ένα «σχολείο» η ενασχόλησή μου με τα ανθρώπινα δικαιώματα μου έμαθε πολλά, μου δίδαξε σημαντικά πράγματα και, πάνω από όλα, με έκανε καλύτερο άνθρωπο. Τώρα που η έρευνά αυτή έχει ολοκληρωθεί, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους αυτούς που στάθηκαν δίπλα μου από την πρώτη στιγμή. Πρώτα από όλα ένα μεγάλο ευχαριστώ στους γονείς μου, που με στήριξαν με κάθε δυνατό τρόπο στην απόφασή μου να ζήσω και να σπουδάσω μακριά από τη Δράμα. Η αγάπη τους, η βοήθειά τους, οι συμβουλές και η υπομονή τους, μου έδιναν δύναμη και κουράγιο να συνεχίσω και να πατώ γερά στα πόδια μου. Η πτυχιακή μου είναι αφιερωμένη σε αυτούς, για να τους ευχαριστήσω για όλα αυτά τα χρόνια! Όσων αφορά τις σπουδές μου, οφείλω να ευχαριστήσω όλους τους καθηγητές και που πάντα προσπαθούσαν για το καλύτερο δυνατό. Ιδιαίτερα θα ήθελα να ευχαριστήσω των κ. Παναγιώτη Γρηγορίου, ο οποίος υπήρξε σημαντικός καθοδηγητής και υπεύθυνος καθηγητής της πτυχιακής μου. Έπειτα, θα ήθελα να ευχαριστήσω τρεις πολύ σημαντικούς ανθρώπους, που και αυτοί συνέβαλλαν με το κάθε δυνατό τρόπο στην ολοκλήρωση αυτής της έρευνας. Τον Γεώργιο Σαραγά, τον Γεώργιο Τσακμάκη και τον Ηλία Σταθόπουλο. Η βοήθειά τους πολύτιμη και καταλυτική 4

5 Το τελευταίο ευχαριστώ ανήκει σε όλους μου τους φίλους, που ήταν δίπλα μου, είτε από το τηλέφωνο είτε εδώ κοντά μου! και τα τέσσερα χρόνια στο νησί, αυτοί οι άνθρωποι ήταν πάντα δίπλα μου σε κάθε ευχάριστο και δυσάρεστο γεγονός Φεύγοντας από το νησί είμαι πολύ περήφανη που εκτός από τις σπουδές μου, έκανα και φιλίες που θα κρατήσουν για μια ζωή! Γεωργία 5

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αν θέλουμε να πετύχουμε στην πράξη την αρχή της ισότητας των δύο φύλων, πρέπει να ξεκινήσουμε από τη βάση του προβλήματος. Η γνώση, η παραγωγή και η αναπαραγωγή της γνώσης είναι ένας βασικός παράγοντας, όπως άλλωστε και η γλώσσα. Ας μην ξεχνάμε ότι στην Γραμματική μαθαίνουμε ότι το αρσενικό είναι γενικά το πιο δυνατό γένος και έτσι χρησιμοποιείται και για τα δύο φύλα. Ακόμη για τα περισσότερα επαγγέλματα δεν υπάρχει το θηλυκό γένος, όπως για παράδειγμα ο, η δικηγόρος ο, δικαστής ο, η ηθοποιός ο, η δημοσιογράφος ο, η βουλευτής ο, η υπουργός κ.τλ. Είναι χαρακτηριστικό εξάλλου ότι η γλώσσα 1 ορίζει με διαφορετικό τρόπο τις γυναίκες και τους άνδρες, προβάλλει θετικά τους άνδρες και υποβιβάζει τις γυναίκες 2. Το πρώτο κεφάλαιο της έρευνάς μου, είναι βασισμένο σε βιβλιογραφική έρευνα. Αποτελείται από τρία μέρη τα οποία και αφορούν: - Το έργων των ΗΕ για την Ισότητα ανδρών και γυναικών. - Ευρωπαϊκή Ένωση και ανθρώπινα δικαιώματα. - Η Ελληνική Νομοθεσία. Πριν προχωρήσουμε στην εξέταση και ανάλυση αυτών των ενοτήτων, θεωρώ σκόπιμο να διευκρινιστούν ορισμένοι όροι 3, που θα φανούν χρήσιμοι: ΕΡΓΑΣΙΑ: Η συνειδητή σωματική ή πνευματική προσπάθεια του ανθρώπου, η οποία αποβλέπει στην ικανοποίηση των υλικών και πνευματικών αναγκών του. η καταβολή προσπάθειας για την παραγωγή έργου. Η έννοια της εργασίας στις σύγχρονες κοινωνίες μπορεί να γίνει κατανοητή με τον προσδιορισμό της στα πλαίσια δύο βασικών παραμέτρων: της αμοιβής για την εκτέλεση της εργασίας και τον χώρο απασχόλησης 4. 1 Που ο ρόλος της είναι τόσο σημαντικός για την κοινωνικοποίηση του ανθρώπου. 2 Για παράδειγμα μιλάμε για λεβέντη, για γεροντοκόρη και για γεροντοπαλίκαρο αντίστοιχα, για «αντρίκεια» συμπεριφορά και «γυναικουλίστικη» αντίστοιχα. Η «κατηγοριοποίηση» των γυναικών, σε δύο «τάξεις» στις δεσποινίδες και στις κυρίες, με βασικό κριτήριο την τέλεση ή όχι γάμου. 3 Σχετικά με τους όρους ΦΕΜΙΝΙΣΜΟΣ, ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΖΗΤΗΜΑ, ΣΕΞΙΣΜΟΣ, ΙΣΟΤΗΤΑ, ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ, ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ, ΘΗΛΥΚΟΤΗΤΑ, βλ. ΤΕΣΣΑ ΔΟΥΛΚΕΡΗ, «Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις», ΑΘΗΝΑ, εκδ. ΠΑΠΑΖΗΣΗ, 1994, σελ Σχετικά με τον ορισμό της εργασίας, βλ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Π. ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ, «Σύγχρονο λεξικό των βασικών εννοιών του υλικού-τεχνικού, πνευματικού και ηθικού πολιτισμού», ΑΘΗΝΑ, εκδ. ΠΑΤΑΚΗ, 2002,σελ

7 ΦΕΜΙΝΙΣΜΟΣ: (Λατινικός όρος που επικράτησε και στα ελληνικά). Έννοια πολιτική, σημαίνει ένα κίνημα που έχει στόχο να καταργήσει τις διακρίσεις σε βάρος των γυναικών, που σημειώνονται στην οικογένεια, εργασία, κοινωνική ζωή. Έχει στόχο να επιβάλλει την «αρχή της ισότητας των δύο φύλων» στην κοινωνία. ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΖΗΤΗΜΑ: Είναι ένα κίνημα που έχει στόχο να καταργήσει την εξάρτηση και καταπίεση των γυναικών μέσα και έξω από το σπίτι. Αποβλέπει στην ίση μεταχείριση ανδρών και γυναικών, τόσο στην οικογενειακή όσο και στην επαγγελματική τους ζωή. Επιθυμεί να καταργήσει την παραδοσιακή εικόνα της γυναίκας (αντικείμενο, χωρίς οντότητα, res). ΣΕΞΙΣΜΟΣ: (Λατινικός όρος) που δηλώνει την μεροληπτική μεταχείριση και αντιμετώπιση του ενός φύλου, την κοινωνική ανισότητα σε βάρος του ενός φύλου. ΙΣΟΤΗΤΑ: Αρχή της ισότητας των δυο φύλων: δηλώνει την ίση πιθανότητα που προσφέρεται προς όλα τα άτομα, να αναπτύξουν εξ ολοκλήρου τις ικανότητές τους, να ενεργοποιηθούν αποτελεσματικά στην κοινωνική ζωή. ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ: Αφορά την κατάργηση των προκαταλήψεων, διακρίσεων σε βάρος των γυναικών που αφορούν τον ιδιωτικό βίο, πιο συγκεκριμένα τις διαπροσωπικές σχέσεις. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ: Αφορά την κατάργηση των διακρίσεων και προκαταλήψεων σε θέματα δημόσιας ζωής. ΘΗΛΥΚΟΤΗΤΑ: Είναι μια έννοια που στην πραγματικότητα δεν υπάρχει. Η θηλυκότητα είναι για ορισμένους, ένας μύθος που προσπαθούν να δικαιολογήσουν και να διαιωνίσουν για την κοινωνική και ψυχολογική κατάσταση της γυναίκας. Η σεξουαλική διαφοροποίηση των δύο φύλων, οι σωματικές και βιολογικές ανομοιότητές τους, φαίνεται να προσφέρουν βάσιμα επιχειρήματα για αυτή την διάκριση ανάμεσα σε θηλυκό και αρσενικό. Έτσι μιλάμε για το μυστήριο του αιώνιου θηλυκού και όχι για του αιώνιου αρσενικού. Πάντως στη γλώσσα μας με την έννοια «θηλυκό» δηλώνουμε ένα άτομο πονηρό, τρυφερό, χαριτωμένο. 7

8 1.1. ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΩΝ ΗΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΑΝΔΡΩΝ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΩΝ Η ισότητα αποτελεί τον «θεμέλιο λίθο» κάθε δημοκρατικής κοινωνίας που σέβεται το κράτος δικαίου και τις ελευθερίες του ανθρώπου. Η ισότητα όμως των δύο φύλων και η κατάσταση των γυναικών στον κόσμο καταδεικνύει μια εικόνα διαφορετική. Οι προσπάθειες της διεθνούς κοινωνίας για την ισότητα ξεκίνησαν από παλιά και ήταν συνεχείς με κορύφωση την υιοθέτηση, στο πλαίσιο του ΟΗΕ της Σύμβασης, για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων κατά των γυναικών. Το ενδιαφέρον του Οργανισμού για την ισότητα ανδρών και γυναικών εκδηλώθηκε ήδη από τη σύστασή του 5. Ο Χάρτης του ΟΗΕ αναφέρει στο Προοίμιό του την αρχή της ισότητας των δικαιωμάτων ανδρών και γυναικών, το δε άρθρο 1 3 προβλέπει ανάμεσα στους σκοπούς και στις αρχές του Οργανισμού «το σεβασμό προς τα δικαιώματα του ανθρώπου και τις θεμελιώδεις ελευθερίες, για όλους χωρίς διάκριση φυλής, φύλου, γλώσσας ή θρησκείας» 6. Εξάλλου, η ΟΔΔΑ τονίζει μεταξύ άλλων στο Προοίμιό της «την ισότητα των δικαιωμάτων ανδρών και γυναικών» και στο άρθρο 1 ρητά αναφέρει ότι «όλα τα ανθρώπινα όντα γεννώνται ελεύθερα και ίσα ως προς την αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα». Επί πλέον διακηρύσσει την ισότητα των δύο φύλων και στα άρθρα 7 (ισότητα ενώπιον του νόμου και την ίση προστασία), 15 (στο δικαίωμα στην ιθαγένεια), 16 (δικαίωμα σύναψης γάμου και στη δημιουργία οικογένειας), 17 (δικαίωμα στην ατομική ιδιοκτησία), 21 (δικαίωμα συμμετοχής στις κρατικές υποθέσεις), 22 (δικαίωμα στην εργασία), 23 (δικαίωμα στην κοινωνική ασφάλιση) και άρθρο 26 (δικαίωμα στην εκπαίδευση). Οι παραπάνω διατάξεις αποτέλεσαν τη βάση για μια σειρά μέτρων που έλαβε ο ΟΗΕ στην προσπάθειά του να προάγει τη θέση της γυναίκας στο διεθνές πεδίο. Η αρχή της ισότητας των δύο φύλων καθιερώνεται και στα Διεθνή Σύμφωνα του ΟΗΕ, του Συγκεκριμένα, το ΣΑΠΔ στο 5 ο Χάρτης του ΟΗΕ υπήρξε ένα από τα πρώτα διεθνή κείμενα που καθιέρωσαν την αρχή της ισότητας των δυο φύλων 6 η φράση «χωρίς καμία διάκριση των δυο φύλων» αναφέρεται και στα άρθρα 8, 13β, 55γ και 76γ του Χάρτη 8

9 άρθρο 2 αναφέρει «τα αναγνωριζόμενα από το παρόν Σύμφωνο δικαιώματα χωρίς οποιαδήποτε διάκριση και δη φυλής, χρώματος, γένους, γλώσσης» στο δε άρθρο 3 τονίζει ότι «τα κράτη αναλαμβάνουν την υποχρέωση να διασφαλίζουν τα ίσα δικαιώματα ανδρών και γυναικών». Παρόμοιο είναι και το περιεχόμενο των άρθρων 2 και 3 του ΣΟΚΠΔ, όπως εξετάστηκαν ανωτέρω. Για την εφαρμογή της αρχής της ισότητας των δύο φύλων ο ΟΗΕ συνέστησε (στα πλαίσια του ECOSOC) την Επιτροπή για το καθεστώς των γυναικών η οποία διαδραμάτισε και εξακολουθεί να διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στον τομέα αυτό 7. Η Επιτροπή διαθέτει διαδικασία αναφορών, σύμφωνα με την οποία δύναται να λαμβάνει αναφορές από γυναίκες που διατείνονται ότι είναι θύματα διακρίνουσας μεταχείρισης και παραβιάζονται τα δικαιώματά τους. Η διαδικασία αυτή, που είναι εμπιστευτική, δεν οδηγεί σε λήψη αποφάσεων εκ μέρους της Επιτροπής αυτής, αλλά στην εξακρίβωση των προβλημάτων και στο σχεδιασμό πολιτικής για την καλύτερη δυνατή προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Επιτροπή έχει ως σκοπό την προετοιμασία προτάσεων και εκθέσεων προς το ECOSOC, για την προαγωγή των δικαιωμάτων των γυναικών στον πολιτικό, αστικό, οικονομικό, κοινωνικό και εκπαιδευτικό τομέα. Επί πλέον, προβαίνει σε συστάσεις προς το ανώτερο Συμβούλιο για επείγοντα θέματα που απαιτούν άμεση προσοχή στο πεδίο των δικαιωμάτων των γυναικών με στόχο την εφαρμογή της αρχής της ισότητας των δύο φύλων 8. Στα πλαίσια της παραπάνω Επιτροπής καταρτίσθηκαν τρεις διεθνείς Συμβάσεις που αναφέρονται αποκλειστικά στις γυναίκες: 1. Πρόκειται για τη Σύμβαση για τα πολιτικά δικαιώματα των γυναικών (υιοθετήθηκε από τη Γεν. Συνέλευση το Σύμφωνα με τη Σύμβαση αυτή παρέχεται σε όλες τις γυναίκες το δικαίωμα συμμετοχής στη διακυβέρνηση της χώρας τους, τα 7 η Επιτροπή συστάθηκε με την Resolution 11(2), και την Resolution 48(4) του ECOSOC 8 η Επιτροπή αποτελείται από 32 αντιπροσώπους κρατών μελών του ΟΗΕ που εκλέγονται από το ECOSOC για μια περίοδο τριών ετών. Συνέρχεται δύο φορές το χρόνο και οι σύνοδοί της διαρκούν 3 εβδομάδες. Στο διάστημα αυτό υιοθετεί τις αποφάσεις της ή τα σχέδια αποφάσεων που υποβάλλει στη συνέχεια στο ECOSOC μαζί με μια έκθεση κατά το πέρας κάθε συνόδου. Στις συνόδους της δύναται να παρίστανται ως παρατηρητές αντιπροσωπείες κρατών-μελών του ΟΗΕ, των Ειδικευμένων τους Οργανώσεων, των ΜΚΟ που ασχολούνται με τα δικαιώματα των γυναικών, καθώς και της Ενδοαμερικανικής Επιτροπής για τις γυναίκες που εκπροσωπείτε ενεργά από το

10 δε κράτη-μέλη υποχρεούνται να παρέχουν ίσες ευκαιρίες σε άνδρες και γυναίκες στην απόλαυση και άσκηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων. Τέθηκε σε ισχύ στις την κύρωσαν 120 κράτη, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα). 2. Τη Σύμβαση για την ιθαγένεια της εγγάμου γυναίκας ( υιοθετήθηκε από τη Γεν. Συνέλευση το 1957 μετά από πρόταση της Επιτροπής για το Καθεστώς των Γυναικών προς το ECOSOC. Σύμφωνα με αυτή τη Σύμβαση, ο γάμος, το διαζύγιο ή η αλλαγή ιθαγένειας του συζύγου κατά τη διάρκεια του γάμου δε θα επιδρά αυτομάτως στην ιθαγένεια της συζύγου. Τέθηκε σε ισχύ στις Την κύρωσαν 73 κράτη, μη συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας). 3. Τη Σύμβαση σχετικά με τη συγκατάθεση, την ηλικία και την καταχώρηση των γάμων, που συμπληρώθηκε λίγο μετά την Σύσταση της Γεν. Συνέλευσης το 1965 (σκοπός της Σύμβασης να απαγορεύσει τους γάμους με νέες μικρής ηλικίας και να εξασφαλίσει την αρχή της ελεύθερης συγκατάθεσης στο γάμο. Τέθηκε σε ισχύ στις Την κύρωσαν 54 κράτη, μη συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας). Δύο ακόμη διεθνείς πράξεις (με πρωτοβουλία του ECOSOC) συμπληρώνουν την προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών. Πρόκειται για: 1. ΤηΣύμβαση και τη καταστολή της εμπορίας ανθρώπων και της εκμεταλλεύσεως της πορνείας τρίτου (υιοθετήθηκε με την απόφαση 317 (4) της Τέθηκε σε ισχύ στις Την κύρωσαν 80 κράτη, μη συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Οι διατάξεις της Σύμβασης αυτής στοχεύουν στην κατάργηση της πορνείας ενώ παράλληλα ζητούν από τα κράτημέλη να καταδικάσουν το εμπόριο των ανθρώπων). 2. Τη συμπληρωματική Σύμβαση για την κατάργηση της δουλείας, του δουλεμπορίου και ανάλογων θεσμών και πρακτικών (υιοθετήθηκε από διάσκεψη πληρεξουσίων που συνήλθε μετά από την απόφαση 608 (XXI) της του ECOSOC. Τέθηκε σε ισχύ στις Την κύρωσαν 122 κράτη, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Περιλαμβάνει διατάξεις κατά παραδοσιακών θεσμών που ισχύουν συνεστώτος του γάμου). Χαρακτηριστικό όλων των Συμβάσεων αυτών είναι η έλλειψη μηχανισμού εφαρμογής των διατάξεών τους. Η έλλειψη μηχανισμού εφαρμογής των συμβάσεων που προστατεύουν τα δικαιώματα των γυναικών 10

11 απασχόλησε ιδιαίτερα τα όργανα του ΟΗΕ. Το 1967 η Γεν. Συνέλευση του Οργανισμού υιοθέτησε τη Διακήρυξη για την εξάλειψη των Διακρίσεων σε βάρος των Γυναικών, μετά από τετράχρονες συζητήσεις στην Επιτροπή για το Καθεστώς των Γυναικών και στην ίδια τη Γεν. Συνέλευση. Πρόκειται για μια από τις σημαντικότερες διακηρύξεις του ΟΗΕ στον τομέα της προαγωγής των δικαιωμάτων των γυναικών 9. Η Διακήρυξη (που αποτελείται από 11 άρθρα) οριοθέτησε το πλαίσιο των πιο βασικών και επειγόντων μέτρων που θα πρέπει να ληφθούν από τα κράτη-μέλη με στόχο την ισότητα των δύο φύλων. Επί πλέον στα πλαίσια του ECOSOC καθιερώθηκε από το 1968 ένα σύστημα εκθέσεων προς την Επιτροπή για το Καθεστώς των Γυναικών σχετικά με την εφαρμογή της Διακήρυξης, σύστημα που από το 1972 επεκτάθηκε και στις άλλες συμβάσεις που προστατεύουν τα δικαιώματα των γυναικών 10. Παρ όλα αυτά όμως ο χαρακτήρας της Διακήρυξης παρέμενε μη δεσμευτικός. Η Διακήρυξη του 1967 αποτέλεσε την αφετηρία μιας σειράς πρωτοβουλιών (στα πλαίσια του ΟΗΕ) με στόχο την αποτελεσματικότερη προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών. Μεταξύ άλλων ανακηρύχθηκε το 1975 ως Διεθνές Έτος της Γυναίκας και αποφασίστηκε η πραγματοποίηση στο Μεξικό μιας παγκόσμιας συνόδου για να εξεταστούν προβλήματα σχετικά με τα δικαιώματα των γυναικών. Η Γεν. Συνέλευση του ΟΗΕ υιοθέτησε τα πορίσματα της Συνόδου του Μεξικού και αποδέχτηκε την ονομασία της δεκαετίας ως Δεκαετία των ΗΕ για τη Γυναίκα. Βασική επιδίωξη της δεκαετίας αυτής ήταν η εφαρμογή από μέρους των κυβερνήσεων των κρατών-μελών του ΟΗΕ των συμπερασμάτων και πορισμάτων της Συνόδου πάνω στο τρίπτυχο: ανάπτυξη, ισότητα και ειρήνη. Τον Ιούλιο του 1980 πραγματοποιήθηκε στην Κοπεγχάγη η δεύτερη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το καθεστώς των Γυναικών με επί μέρους θέματα:την απασχόληση, την υγεία και την εκπαίδευση. Επί πλέον, κατά τη διάρκεια των εργασιών της Κοπεγχάγης υπογράφηκε από 75 κράτη η Σύμβαση για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων σε βάρος των γυναικών. Ακολούθησε η Τρίτη Διάσκεψη στο Ναϊρόμπι, το 1985, στα πλαίσια της οποίας υιοθετήθηκε ένα καταληκτικό κείμενο για την μελλοντική στρατηγική έως το 2000, γνωστό ως Στρατηγικές του Ναϊρόμπι για την περαιτέρω Ανάπτυξη των Γυναικών, με το οποίο προτείνονται μέτρα για την βελτίωση της ζωής των γυναικών μέχρι το τέλος του αιώνα. 9 υιοθετήθηκε με την απόφαση 2263 (XXll) της Γεν. Συνέλευσης στις όπως η Σύμβαση για τα πολιτικά δικαιώματα του 1952, η Σύμβαση και η Σύσταση για την συγκατάθεση, την ηλικία και την καταχώρηση των γάμων του 1962 και 1965 αντίστοιχα και η Σύμβαση για την καταστολή εμπορίας ανθρώπων και εκμετάλλευσης της πορνείας τρίτων του

12 Το 1993 ακολούθησε η σημαντική Διακήρυξη της Βιέννης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, όπου προωθείται το θέμα της ισότητας των δύο φύλων, ενώ σειρά άρθρων αναφέρονται στις γυναίκες, χαρακτηρίζοντας τις διακρίσεις σε βάρος τους ως βαριές παραβιάσεις των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Ταυτόχρονα καθιερώθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο η αρχή, ότι τα δικαιώματα της γυναίκας είναι δικαιώματα του ανθρώπου. Στη Διακήρυξη της Βιέννης έγιναν οι πρώτες συζητήσεις για την δημιουργία ενός θεσμού που θα ελέγχει τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων των γυναικών μέσω δυνατότητας υποβολής ατομικής προσφυγής κατά του κράτους μέρους που παραβιάζει τα δικαιώματά τους. Δύο χρόνια μετά, το 1995 πραγματοποιήθηκε στο Πεκίνο η τέταρτη Παγκόσμια Διάσκεψη του ΟΗΕ για την Γυναίκα, που χαρακτηρίστηκε ως η Διάσκεψη του αιώνα, στα πλαίσια της οποίας υιοθετήθηκε η Διακήρυξη του Πεκίνου και το Πρόγραμμα Δράσης. Η Διακήρυξη αναγνώρισε την παγκοσμιότητα του προβλήματος της ισότητας των δύο φύλων, ενώ συνέδεσε την ισότητα με την δημοκρατία και την ανάπτυξη. Το Πρόγραμμα, από την πλευρά του, έθεσε 12 τομείς ενδιαφέροντος και χάραξε την στρατηγική δράση που πρέπει να ακολουθήσουν τα κράτη και η κοινωνία για την εφαρμογή τους. Μέσα σε αυτό το κλίμα υιοθετήθηκε το Προαιρετικό Πρωτόκολλο στη Σύμβαση για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων κατά των γυναικών, το οποίο εγκαθιδρύει δύο μηχανισμούς: τον μηχανισμό ατομικών αναφορών και τον μηχανισμών ελέγχου και έρευνας, για όσα κράτη το κύρωσαν 11. Την ανάγκη για την ύπαρξη καθορισμένων τρόπων εξάλειψης των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών πέρα από διεθνή κείμενα και διακηρύξεις τονίζει το προοίμιο της Σύμβασης. Συγκεκριμένα: μνημονεύει μια σειρά από διεθνή κείμενα που καθιερώνουν την ισότητα των δύο φύλων και απαγορεύουν τις διακρίσεις σε βάρος των γυναικών. Ανάμεσα σε αυτά που αναφέρονται ο Χάρτης του ΟΗΕ, η ΟΔΔΑ και τα Διεθνή Σύμφωνα του Επί πλέον: -Λαμβάνει υπόψη τις σχετικές διεθνείς συμβάσεις που υιοθετήθηκαν στα πλαίσια του ΟΗΕ και των Ειδικευμένων Οργανώσεων καθώς και τις αποφάσεις, διακηρύξεις και συστάσεις που υιοθετήθηκαν από τον παραπάνω Οργανισμό - ανησυχεί διότι οι διακρίσεις σε βάρος των γυναικών συνεχίζονται - επισημαίνει ότι οι διακρίσεις αυτές παραβιάζουν τις αρχές της ισότητας των δικαιωμάτων ανδρών και γυναικών και του σεβασμού στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια 11 η Ελλάδα κύρωσε το Πρωτόκολλο με το Ν. 2952/2001- ΦΕΚ Α 248/

13 - γνωρίζει ότι σε καταστάσεις φτώχειας η γυναίκα υποφέρει περισσότερο - εκφράζει την πεποίθηση ότι η νέα διεθνής οικονομική τάξη βασισμένη στην αρχή της ισότητας και της δικαιοσύνης θα βοηθήσει στην προαγωγή της θέσης της γυναίκας - δίνει έμφαση στη συμμετοχή των γυναικών προκειμένου να επιτευχθούν: η παγκόσμια ειρήνη, η ύφεση, ο γενικός και πλήρης αφοπλισμός και η πραγματοποίηση του δικαιώματος των λαών στην αυτοδιάθεση τέλος, αναφέρεται στη συμβολή της γυναίκας στη βελτίωση της κοινωνίας, της οικογένειας και το ρόλο της ως μητέρας, δέχεται την κοινωνική σημασία της μητρότητας και τη συμβολή αμφοτέρων των γονιών στην ανάπτυξη των παιδιών τους και τονίζει τη διάθεση των συμβαλλομένων κρατών να εφαρμόσουν τις αρχές της Διακήρυξης του 1967 και να υιοθετήσουν τα απαραίτητα μέτρα για την εξάλειψη των διακρίσεων. Σύμφωνα με το άρθρο 1 της Σύμβασης, ο όρος «διάκριση σε βάρος των γυναικών» σημαίνει «κάθε διαφοροποίηση, αποκλεισμό ή απαγόρευση που γίνεται βασισμένη στη διαφορά του φύλου και έχει ως συνέπεια ή σκοπό να εξασθενήσει ή να ακυρώσει την αναγνώριση, απόλαυση ή άσκηση από μέρους των γυναικών, άσχετα με τη ληξιαρχική τους κατάσταση, βάση της ισότητας ανδρών και γυναικών, των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών στον πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, αστικό ή άλλο τομέα». Ο εννοιολογικός αυτός προσδιορισμός δεν είναι καινούργιος. Το συναντάμε σε μια σειρά διεθνών πράξεων για την προάσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου σχετικά με τις διακρίσεις 13. Θεωρείται όμως χρήσιμος διότι μας παρέχει μια παραδεκτή ερμηνεία των δικαιωμάτων των γυναικών Μέτρα που πρέπει να λάβουν τα συμβαλλόμενα κράτη: Τα κράτη που μετέχουν στην παρούσα Σύμβαση καταδικάζουν τις διακρίσεις σε βάρος των γυναικών και συμφωνούν να λάβουν τα εξής μέτρα εξάλειψής τους : 1.Νομοθετικά μέτρα, τα οποία ενσωματώνουν τις υποχρεώσεις των κρατών μερών και την πολιτική που θα εφαρμόσουν για την κατάργηση των διακρίσεων. Αυτά συνίστανται στην ενσωμάτωση της αρχής της ισότητας ανδρών και γυναικών στα συντάγματα των κρατών μελών (στην περίπτωση 12 αναφέρεται στο γενικό περιεχόμενο των άρθρων 1 και 55 του Χάρτη του ΟΗΕ ή στα άρθρα 1 και 2 της ΟΔΔΑ 13 Διεθνείς Σύμβαση για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων (άρθρο 1), η Σύμβαση της UNESCO κατά των διακρίσεων στην εκπαίδευση (άρθρο 1), και η Σύμβαση αριθμ. 111 της ΔΟΕ (άρθρο 1) σχετικά με τις διακρίσεις στις προσλήψεις και στο επάγγελμα 13

14 που δεν έχει γίνει ήδη αυτό) και στη διασφάλιση, με νόμο ή άλλων κατάλληλων μέσων, της πρακτικής εφαρμογής της αρχής αυτής 14. Στην υιοθέτηση σχετικών νομοθετικών και άλλων μέτρων, συμπεριλαμβανομένων ποινών όπου απαιτείται, που θα απαγορεύουν κάθε διάκριση σε βάρος των γυναικών 15. Στην καθιέρωση της νομικής προστασίας των δικαιωμάτων των γυναικών σε ίση βάση με τους άνδρες 16. Στην αποχή από δέσμευση πράξης ή πρακτικής διακρίσεων σε βάρος των γυναικών και στη διαβεβαίωση ότι οι δημόσιες υπηρεσίες και τα δημόσια ιδρύματα θα ενεργούν σύμφωνα με την υποχρέωση αυτή 17. Στη λήψη των απαραίτητων μέτρων για την εξάλειψη των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών από οποιοδήποτε πρόσωπο, οργάνωση ή επιχείρηση 18 συμπεριλαμβανομένων και νομοθετικών για την κατάργηση ή τροποποίηση νόμων, διατάξεων, εθίμων, πρακτικών που περιέχουν διάκριση σε βάρος των γυναικών 19. Τέλος, στην ανάκληση όλων των ποινικών διατάξεων που περιέχουν διάκριση 20 και στη διαβεβαίωση της πλήρους ανάπτυξης και προώθησης των γυναικών με σκοπό την εγγύηση, την άσκηση και την απόλαυση των δικαιωμάτων τους σε ισότιμη βάση με αυτά των ανδρών Προσωρινά μέτρα, τα κράτη μέρη συμφωνούν να υιοθετούν ειδικά προσωρινά μέτρα για την επίσπευση της ισότητας των δύο φύλων. Η υιοθέτηση όμως προσωρινών μέτρων με σκοπό να επιταχυνθεί σίγουρα η ισότητα των δύο φύλων δε θα θεωρηθεί διάκριση κατά τον ορισμό της Σύμβασης 22 διότι η ύπαρξη νομοθετικού πλαισίου για ίση μεταχείριση δεν σημαίνει αυτόματα ότι υπάρχει και στην πράξη. Τα μέτρα αυτά θα πάψουν να ισχύουν όταν επιτευχθούν οι στόχοι της ίσης ευκαιρίας και μεταχείρισης. Με το ίδιο πνεύμα τα ειδικά μέτρα που προστατεύουν τη μητρότητα δε θα θεωρηθούν ότι περιέχουν διάκριση σε βάρος του άλλου φύλου Αλλαγή κοινωνικών και πολιτιστικών προτύπων, η Σύμβαση προσθέτει μία διάταξη πρωτοποριακή και νέα στις διεθνείς πράξεις δικαιωμάτων του ανθρώπου που ασχολούνται με διακρίσεις. Ζητάει από τα κράτη μέρη να λάβουν όλα τα ενδεδειγμένα μέτρα για να τροποποιηθούν τα κοινωνικά και πολιτιστικά πρότυπα συμπεριφοράς ανδρών και γυναικών με σκοπό να πετύχουν την εξάλειψη των προκαταλήψεων και εθίμων και κάθε άλλης 14 άρθρο 2, α της Σύμβασης 15 άρθρο 2, β, ibid 16 άρθρο 2, γ, ibid 17 άρθρο 2, δ, ibid 18 άρθρο 2, ε, ibid 19 άρθρο 2, στ, ibid 20 άρθρο 2, ζ, ibid 21 άρθρο 3, ibid 22 άρθρο 4, 1, ibid 23 άρθρο 4, 2, ibid 14

15 πρακτικής που βασίζεται στην ιδέα της κατωτερότητας ή ανωτερότητας ενός των δύο φύλων ή σε στερεότυπους ρόλους ανδρών και γυναικών 24. Με την κατάλληλη οικογενειακή εκπαίδευση θα πρέπει να κατανοήσουν τη μητρότητα ως κοινωνικό λειτούργημα και να αναγνωρίσουν την κοινή ευθύνη ανδρών και γυναικών στην ανατροφή και ανάπτυξη των παιδιών τους. Ως γνώμονας για τα παραπάνω λαμβάνεται πάντοτε το συμφέρον των παιδιών Καταπολέμηση της εμπορίας και έκθεσης των γυναικών στην πορνεία, τα συμβαλλόμενα κράτη θα λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα, συμπεριλαμβανομένων και νομοθετικών, για την καταπολέμηση κάθε μορφής εμπορίας των γυναικών και την έκθεση τους στην πορνεία 26. Αναλαμβάνουν την υποχρέωση να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο στη βάση και να επιβάλλουν ποινικές κυρώσεις για την πλήρη και αποτελεσματική τους καταπολέμηση Δικαιώματα που πρέπει να πραγματώσουν τα συμβαλλόμενα κράτη 1. Ισότητα ενώπιον του νόμου: Τα συμβαλλόμενα κράτη παρέχουν στις γυναίκες ισότητα με τους άνδρες ενώπιον του νόμου, σύμφωνα με το άρθρο 15, και όσον αφορά τα αστικά θέματα, νομική ικανότητα ίση με των ανδρών και ίσες δυνατότητες άσκησής της ειδικότερα ως προς τη σύναψη συμβολαίων, τη διαχείριση περιουσιακών στοιχείων, την ίση μεταχείριση σε όλα τα στάδια της διαδικασίας ενώπιον των δικαστηρίων 27, και την εκπροσώπηση σε δημόσιες θέσεις. Επίσης, συμφωνούν να κηρύξουν άκυρα τα συμβόλαια ή τα νομικά έγγραφα παντός είδους που περιορίζουν την νομική ικανότητα των γυναικών 28. Τέλος, παρέχουν ίσα δικαιώματα για τη μετακίνηση των προσώπων και την ελεύθερη επιλογή της διαμονής και κατοικίας τους Το δικαίωμα σύναψης γάμου και δημιουργίας οικογένειας: αφετηρία των ρυθμίσεων στο σχετικό πεδίο του οικογενειακού δικαίου αποτέλεσε το άρθρο 16 της ΟΔΔΑ που προβλέπει ότι άνδρες και γυναίκες έχουν ίσα δικαιώματα για να συνάψουν γάμο, κατά τη διάρκεια του γάμου και τη λύση του 30. Η Σύμβαση του 1979 ενισχύει περαιτέρω την προστασία προβλέποντας, στο άρθρο 16, πέρα από την 24 άρθρο 5, ibid 25 άρθρο 5, β, ibid 26 άρθρο 6, ibid 27 άρθρο 15, 2, ibid 28 άρθρο 15, 3, ibid 29 άρθρο 15, 4, ibid 30 βλ. και τα άρθρα 23 του ΣΑΠΔ, άρθρο 12 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου 15

16 εξάλειψη κάθε διάκρισης στα θέματα γάμου και των οικογενειακών σχέσεων και μια σειρά δικαιωμάτων που τα συμβαλλόμενα κράτη θα παράσχουν ισότιμα στα δύο φύλα. Ως τέτοια αναφέρονται το δικαίωμα σύναψης γάμου, ελεύθερης επιλογής συζύγου με την ελεύθερη και πλήρη συγκατάθεσή του, ίσα δικαιώματα και ευθύνες διαρκούντος του γάμου και κατά τη λύση του, ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις ως γονείς, έγγαμοι ή μη, για ζητήματα που αφορούν τα τέκνα τους. Σε όλες τις περιπτώσεις θα λαμβάνεται πάντοτε υπόψη το συμφέρον του παιδιού 31. Επίσης, παρέχονται ίσα δικαιώματα για να αποφασίζουν ελεύθερα και υπεύθυνα για τον αριθμό των παιδιών που θα αποκτήσουν και θα λάβουν γνώση στοιχεία παιδείας και μέσων για την άσκηση των δικαιωμάτων αυτών. Ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις για την επιμέλεια, κηδεμονία, υιοθεσία των παιδιών ή παρόμοιων θεσμών όπως υφίστανται στις εθνικές νομοθεσίες με γνώμονα πάντοτε το συμφέρον του παιδιού. Ίσα δικαιώματα για την επιλογή του οικογενειακού ονόματος, επαγγέλματος και απασχόλησης, την κατοχή, απόκτηση, διοίκηση, διαχείριση, απόλαυση και διάθεση περιουσίας 32. Η σπουδαιότητα της διάταξης αυτής είναι αναμφισβήτητη, βεβαιώνεται δε η σημασία της από μια σειρά δηλώσεων και επιφυλάξεων στις οποίες προέβησαν τα συμβαλλόμενα μέρη προσπαθώντας να συμβιβάσουν τις ρυθμίσεις της με αυτές των εθνικών νομοθεσιών. 3. Πολιτικά δικαιώματα: Το πρόβλημα των πολιτικών δικαιωμάτων της γυναίκας απασχόλησε τα Ηνωμένα Έθνη και πριν από τη Σύμβαση του Από τις πρώτες ημέρες της σύστασής της, η Επιτροπή για το Καθεστώς των Γυναικών έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στην προώθηση των πολιτικών δικαιωμάτων των γυναικών σε ισότιμη βάση με αυτά των ανδρών. Οι προσπάθειές της απέδωσαν σύντομα καρπούς και το 1952 υπογράφηκε η Διεθνής Σύμβαση για τα Πολιτικά Δικαιώματα των Γυναικών 33. Η Σύμβαση αυτή δεν προβλέπει μηχανισμό ελέγχου της εφαρμογής των διατάξεών της, από το 1959 όμως, με απόφαση του ECOSOC, τα συμβαλλόμενα κράτη καλούνται να παράσχουν πληροφορίες για την εφαρμογή της υποβάλλοντας εκθέσεις που εξετάζει η παραπάνω Επιτροπή. Από το 1963 το σύστημα αυτό των περιοδικών εκθέσεων επεκτείνεται σε όλα 31 άρθρο 16, α,,β, γ, όπως κατοχυρώνεται στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (άρθρο 2) 32 άρθρο 16, δ, ε, στ, ζ, η, ibid 33 η Σύμβαση αυτή αποτελεί την πρώτη διεθνή πράξη στην οποία εφαρμόζεται η αρχή του Χάρτη για ίσα δικαιώματα ανδρών και γυναικών. Σε περιφερειακό επίπεδο όμως προηγήθηκε η Διαμερικανική Σύμβαση που εγγυούταν πολιτικά δικαιώματα στις γυναίκες και υιοθετήθηκε στη Bogota το

17 τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ, ανεξάρτητα αν είναι συμβαλλόμενα, που καλούνται έτσι να υποβάλλουν στον Γεν. Γραμματέα του ΟΗΕ έκθεση κάθε δύο χρόνια παρέχοντας πληροφορίες σχετικά με την εκλογή γυναικών στα εθνικά κοινοβούλια, τον διορισμό τους σε υψηλές θέσεις κυβερνητικές, στο δικαστικό, διπλωματικό σώμα κ.α. 34 Η Σύμβαση του 1979 αφιερώνει τρία άρθρα για την κατοχύρωση των πολιτικών δικαιωμάτων των γυναικών. Σύμφωνα με το άρθρο7, τα κράτη μέρη υποχρεούνται να λαμβάνουν όλα τα κατάλληλα μέτρα για την εξάλειψη των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών στην πολιτική και δημόσια ζωή της χώρας και ειδικότερα να βεβαιώσουν την ισότητα μιας σειράς δικαιωμάτων: το δικαίωμα να ψηφίζουν σε όλες τις εκλογές και τα δημοψηφίσματα και το δικαίωμα να εκλέγονται σε όλα τα δημόσια εκλεγόμενα σώματα 35. Το δικαίωμα συμμετοχής στη διαμόρφωση της κυβερνητικής πολιτικής και της εφαρμογής της, διορισμού σε δημόσια υπηρεσία και την άσκηση δημόσιου λειτουργήματος σε όλα τα κυβερνητικά επίπεδα 36. Το δικαίωμα συμμετοχής σε μη κυβερνητικούς οργανισμούς και σωματεία που ασχολούνται με τη δημόσια και πολιτική ζωή της χώρας 37. Το άρθρο 8 προβλέπει για τις γυναίκες τη δυνατότητα να εκπροσωπούν σε ισότιμη βάση και χωρίς καμία διάκριση τις κυβερνήσεις τους σε παγκόσμιο επίπεδο και να συμμετέχουν στις εργασίες διεθνών οργανισμών. Η τελευταία αυτή ρύθμιση αποτελεί νεωτερισμό της Σύμβασης σε σχέση με προγενέστερες ρυθμίσεις. Τέλος, σύμφωνα με το άρθρο 9 της Σύμβασης, τα κράτη μέρη παρέχουν σε ισότιμη βάση, ίδια δικαιώματα ως προς την απόκτηση, αλλαγή ή διατήρηση της ιθαγένειάς του 38. συγκεκριμένα, προβλέπεται ότι ούτε ο γάμος με αλλοδαπό ούτε η αλλαγή ιθαγένειας από το σύζυγο διαρκούντος του γάμου θα επιφέρει αυτόματη αλλαγή της ιθαγένειας της συζύγου, θα της στερεί την ιθαγένειά της ή θα της επιβάλλει την ιθαγένεια του συζύγου της Resolution of ECOSOC 961 B(XXXVI) της Άρθρο 7, α της Σύμβασης. 36 Άρθρο 7, β ibid. 37 άρθρο 7, γ. 38 το άρθρο 15 της ΟΔΔΑ καθιερώνει το δικαίωμα να έχει ο καθένας μία ιθαγένεια. 39 Το πρόβλημα της ιθαγένειας της συζύγου αντιμετωπίστηκε έγκαιρα από τη διεθνή κοινωνία. Το 1930 υιοθετήθηκε στη Χάγη η Σύμβαση σχετικά με τα προβλήματα από τη Σύγκρουση Νόμων Ιθαγένειας που καθιέρωσε την αρχή της μη αυτόματης αλλαγής της ιθαγένειας με το γάμο. Η Σύμβαση του ΟΗΕ για την ιθαγένεια της έγγαμης γυναίκας του 1957 προσχωρεί περισσότερο. Στα άρθρα 1 και 2 τα κράτη συμφωνούν ότι ούτε η τέλεση, ούτε η λύση του γάμου ανάμεσα σε ημεδαπό και αλλοδαπό, ούτε η αλλαγή της ιθαγένειας του συζύγου διαρκούντος του γάμου θα έχει σαν αποτέλεσμα την αυτόματη μεταβολή της ιθαγένειας της συζύγου. 17

18 Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα 1. Το δικαίωμα στην εκπαίδευση: Το δικαίωμα στην εκπαίδευση για όλους, χωρίς διάκριση φύλου κατοχυρώνεται σε μια σειρά διεθνών πράξεων. Αναφέρεται εδώ ενδεικτικά το άρθρο 26 της ΟΔΔΑ, το άρθρο 13 του ΣΟΚΠΔ και το άρθρο 2 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου στην ΕυρΣΔΑ. Ωστόσο, το πρόβλημα της εκπαίδευσης των γυναικών «δεν είναι ένα μικρό πρόβλημα που θα πρέπει να περιμένει τη σειρά του μετά την επίλυση των πιο σημαντικών προβλημάτων». Το άρθρο 10 της Σύμβασης ζητά από τα κράτη μέρη να διασφαλίσουν στις γυναίκες, έγγαμες ή άγαμες, ίσα δικαιώματα με τους άνδρες στον τομέα της εκπαίδευσης πιστεύοντας ότι η εκπαίδευση θα βοηθήσει στην πλήρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας στο αίσθημα της αξιοπρέπειας και θα ενισχύσει το σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών 40. Η Σύβαση ζητά από τα συμβαλλόμενα κράτη να επισπεύσουν τη μικτή εκπαίδευση, που θα υποβοηθήσει και θα καταργήσει τη στερεότυπη αντίληψη των ρόλων αρρένων και θηλέων 41. Να παρέχουν ίσες δυνατότητες για τα ίδια επαγγελματικά προγράμματα, τις ίδιες εξετάσεις, τον ίδιο σχολικό εξοπλισμό και ίδιας ποιότητας εγκαταστάσεις 42, τις ίδιες ευκαιρίες για υποτροφίες και εκπαιδευτικές επιχορηγήσεις 43, τους ίδιους όρους σταδιοδρομίας δυνατότητας εκπαίδευσης, απόκτησης διπλώματος σε εκπαιδευτικά ιδρύματα όλων των κατηγοριών και όλων των επιπέδων 44, την ίση ευκαιρία παρακολούθησης προγραμμάτων μετεκπαίδευσης και ιδιαίτερα μορφωτικών προγραμμάτων με σκοπό τη μείωση του υφισταμένου κενού γνώσεων μεταξύ ανδρών και γυναικών 45. Επιπλέον, ζητά να προβλεφθούν ειδικά προγράμματα για τις νεανίδες που εγκατέλειψαν νωρίς το σχολείο για διάφορους λόγους και να χορηγούνται συγκεκριμένες εκπαιδευτικές πληροφορίες που θα βοηθήσουν στην εξασφάλιση της υγείας και ευμάρειας των οικογενειών καθώς και συμβούλων για τον οικογενειακό προγραμματισμό. 40 Οι φράσεις αυτές που δεν εμφανίζονται στο τελικό κείμενο, υπήρχαν στο σχέδιο της Σύμβασης του 1977 και δείχνουν την αρχική βούληση των μερών. 41 Άρθρο 10, γ, της Σύμβασης. 42 Άρθρα 10, β, ibid. 43 Άρθρα 10, δ, ibid. 44 Άρθρο 10, α, ibid. 45 Άρθρο 10, ε, ibid. 18

19 2. Το δικαίωμα στην υγεία: Τέθηκε ως ένα από τα τρία υποθέματα στην δεύτερη Παγκόσμια Διάσκεψη του ΟΗΕ για τις Γυναίκες, και υπήρξε ένας από τους πρωταρχικούς στόχους για δράση. Το άρθρο 12 της Σύμβασης αναφέρει ότι τα συμβαλλόμενα κράτη θα πρέπει να εξαλείψουν κάθε μορφής διάκριση σε βάρος των γυναικών, στον τομέα της υγείας και να παράσχουν σε αυτές (ισότιμη βάση) υπηρεσίες για την προστασία της υγείας συμπεριλαμβανομένων και αυτών που σχετίζονται με τον οικογενειακό προγραμματισμό 46. Θα παράσχουν στις γυναίκες τις απαραίτητες υπηρεσίες διαρκούσης της εγκυμοσύνης, του τοκετού και της περιόδου μετά τον τοκετό, δωρεάν δε όταν χρειαστεί κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του θηλασμού Το δικαίωμα στην εργασία: Το πρόβλημα της παροχής ίσων δικαιωμάτων στις γυναίκες στον τομέα της εργασίας δεν είναι μόνον από τα πιο παλαιά, αλλά και από τα πιο σύγχρονα προβλήματα. Αρχίζει με τα κινήματα για τη χειραφέτηση των γυναικών τέλη του 19 ου και αρχές του 20 ου αιώνα, με τις πρώτες διεθνείς συμβάσεις για την απαγόρευση της νυκτερινής εργασίας των γυναικών σε εργοστάσια 48, για να συνεχίσει στα πλαίσια της ΔΟΕ στην υιοθέτηση μιας σειράς διεθνών συμβάσεων που προστατεύουν τους όρους εργασίας των γυναικών. Η Επιτροπή για το Καθεστώς των Γυναικών μελέτησε τα εργασιακά προβλήματα των γυναικών σε συνεργασία με τη ΔΟΕ με βάση το άρθρο 23 της ΟΔΔΑ 49. Η επαγγελματική εκπαίδευση και καθοδήγηση των γυναικών, η ίση αμοιβή εργασίας, η ίση σύνταξη κ.α. είναι μερικά από τα πρώτα θέματα που αντιμετώπισε με επιτυχία. Το δικαίωμα στην εργασία καθιερώνεται στη Σύμβαση στο άρθρο Στο ίδιο άρθρο αναφέρονται το δικαίωμα στην ίση ευκαιρία πρόσληψης και εφαρμογής των ίδιων κριτηρίων επιλογής 51, το δικαίωμα στην ελεύθερη επιλογή επαγγέλματος και απασχόλησης, στην προαγωγή, στην εξασφάλιση εργασίας και όλων των πλεονεκτημάτων και όρων υπηρεσίας καθώς και το δικαίωμα να λαμβάνουν επαγγελματική εκπαίδευση και επανεκπαίδευση εφ όσον χρειαστεί 52. Το δικαίωμα στην ίση αμοιβή συμπεριλαμβανομένων των 46 Άρθρο 12, 1, της Σύμβασης. 47 Άρθρο 12, 2, ibid. 48 Πρόκειται για τη Σύμβαση του Το άρθρο 23 αναφέρεται στο δικαίωμα της εργασίας, στην ίση αμοιβή χωρίς διάκριση στη δίκαιη και ικανοποιητική ανταμοιβή εργασίας και στο δικαίωμα ιδρύσεως συνδικάτων και συμμετοχή σε αυτά. 50 Άρθρο 11, α της Σύμβασης. 51 Άρθρο11, β, ibid. 52 Άρθρο 11, γ, ibid. 19

20 ωφελημάτων και στην ίση μεταχείριση για εργασία ίσης αξίας σε σχέση με την εκτίμηση της ποιότητας εργασίας 53. Το δικαίωμα, ισότιμα με τους άνδρες της κοινωνικής ασφάλισης, ειδικότερα στις περιπτώσεις συνταξιοδότησης, ανεργίας, ασθένειας, ανικανότητας και γήρατος ή άλλης ακαταλληλότητας για εργασία καθώς και το δικαίωμα λήψης άδειας με αποδοχές 54. Το δικαίωμα προστασίας της υγείας και ης ασφάλισης των όρων εργασίας συμπεριλαμβανομένης της λειτουργίας αναπαραγωγής 55. Πέρα όμως από τα δικαιώματα αυτά η Σύμβαση προβλέπει και μια σειρά άλλων δικαιωμάτων που στοχεύουν στην αποφυγή των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών λόγω γάμου ή της μητρότητας. Τέτοια δικαιώματα είναι η απαγόρευση απόλυσης για λόγους εγκυμοσύνης ή μητρότητας και η διάκριση στις απολύσεις με βάση το καθεστώς της έγγαμης γυναίκας, η δυνατότητα παροχής άδειας με αποδοχές ή ανάλογα κοινωνικά ωφελήματα λόγω εγκυμοσύνης χωρίς απώλεια της εργασίας ή των κοινωνικών επιδομάτων, η παροχή των απαραίτητων κοινωνικών υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένης της παροχής υπηρεσιών επιμέλειας τέκνων καθώς και η δυνατότητα των γονιών να συνδυάζουν τις υποχρεώσεις προς της οικογένεια με την ευθύνη προς την εργασία και να συμμετέχουν στη δημόσια ζωή προάγοντας ολόκληρο το σύστημα παροχής διευκολύνσεων σε σχέση με τη φροντίδα του παιδιού 56. Τέλος, προβλέπεται η προστασία της εγκύου από εργασίες που είναι αποδεδειγμένα επικίνδυνες για την ίδια 57. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το περιεχόμενο της 3 του άρθρου 11 σύμφωνα με το οποίο η σχετική νομοθεσία των κρατών μερών θα πρέπει να αναθεωρείται περιοδικά λαμβανομένης υπόψη τόσον της επιστημονικής όσο και της τεχνολογικής εξέλιξης Άλλα δικαιώματα Το δικαίωμα της αγρότισσας γυναίκας: Ενδιαφέρουσες είναι οι ρυθμίσεις του άρθρου 14 της Σύμβασης που απαριθμούν τα δικαιώματα της αγρότισσας γυναίκας βεβαιώνοντας το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει στην διαδικασία της ανάπτυξης. Συγκεκριμένα, ζητά από 53 Άρθρο 11, δ, ibid. 54 Άρθρο 11, ε, ibid. 55 Άρθρο 11, στ, ibid. 56 Άρθρο 11, 2, α, β, γ, ibid. 57 Άρθρο 11, 2δ, ibid. 20

21 τα κράτη μέρη την παροχή μιας σειράς δικαιωμάτων βασισμένα στην αρχή της ισότητας των δύο φύλων. Τα δικαιώματα αυτά είναι: η συμμετοχή των αγροτισσών στη λειτουργία και εφαρμογή προγραμμάτων ανάπτυξης σε όλα τα επίπεδα, ίση μεταχείριση σε θέματα υγείας, πληροφόρησης, συμβουλών και υπηρεσιών για τον οικογενειακό προγραμματισμό 58, όλα τα πλεονεκτήματα από τα προγράμματα κοινωνικής ασφάλισης, παροχής πάσης εκπαίδευσης από επίσημα και ανεπίσημα προγράμματα για την επαγγελματική επίδοση 59, την οργάνωση ομάδων αυτοβοήθειας και συνεργασίας με σκοπό την απόκτηση ίσης πρόσβασης σε οικονομικές ευκαιρίες για την πρόσληψη ή την αυτοπρόσληψη 60. Τη συμμετοχή στις δραστηριότητες της κοινότητας, την δυνατότητα παροχής αγροτικών πιστώσεων και δανείων, ευκολίες αγοράς, σύγχρονης τεχνολογίας, στην απόλαυση των απαραίτητων όρων διαμονής σε σχέση με την κατοικία, αποχέτευση, ηλεκτροδότηση, υδροδότηση, μεταφορικών και τηλεπικοινωνιακών μέσων 61. Η αγρότισσα γυναίκα θα πρέπει να τύχει υποστήριξης από τα κράτη προκειμένου να αλλάξει τους παραδοσιακούς ρόλους και να απολαύσει συνθήκες ζωής, ισότιμα με τους άνδρες σε όλα τα επίπεδα Συμπεράσματα Η γνώση των μέχρι σήμερα προβλημάτων της γυναίκας καταδεικνύει ότι όταν παραβιάζονται δικαιώματα του ανθρώπου οι γυναίκες υποφέρουν περισσότερο. Όπου υπάρχει πολιτική καταπίεση, φυλετικές διακρίσεις, ταξικές διακρίσεις, οι γυναίκες θεωρούνται οι περισσότερο καταπιεσμένες. Ακόμη και στις προηγούμενες κοινωνίες που τα δικαιώματα του ανθρώπου τυγχάνουν σεβασμού, αυτές είναι τα θύματα των βιασμών και της πορνείας. Επιπλέον, τα διεθνή κείμενα, που όπως μελετήθηκαν παραπάνω όλα σχεδόν αναφέρονται στην αρχή της ισότητας των δύο φύλων, δεν παρέχουν στις γυναίκες την πλήρη απόλαυση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών. Γεγονός είναι ότι οι διεθνείς πράξεις που αφορούν τις γυναίκες είναι περιορισμένες όχι τόσο σε αριθμό, όσο σε αποτελεσματικότητα. Στερούνται μηχανισμού ελέγχου της εφαρμογής των 58 Παρ. α και β του άρθρου 14, ibid. 59 Παρ. γ και δ του άρθρου 14, ibid. 60 Άρθρο 14, γ, ibid. 61 Άρθρο 14, στ, ζ και η ibid. 21

22 διατάξεών τους με συνέπεια τη μη επαρκή εφαρμογή των δικαιωμάτων τους 62. Η Σύμβαση του 1952 αποτελεί το σημαντικότερο διεθνές κείμενο που υιοθετήθηκε μέχρι σήμερα για θέματα ισότητας των δύο φύλων. Περιλαμβάνει διατάξεις δεσμευτικές για τα κράτη μέρη και μέτρα προαγωγής της κατάργησης των διακρίσεων, έτσι ώστε οι γυναίκες να απολαύσουν πλήρη ισοτιμία με τους άνδρες σε όλους τους τομείς. Το Πρωτόκολλο επαυξάνει την εξουσία της Επιτροπής στην επίβλεψη και στον έλεγχο της εφαρμογής της Σύμβασης για ην διασφάλιση της προστασίας των δικαιωμάτων των γυναικών. Η υιοθέτηση του Πρωτοκόλλου κρίνεται επιπλέον θετική για μια σειρά από λόγους ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Η σημασία της προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου Η ιστορική εξέλιξη των κυβερνητικών ευρωπαϊκών συστημάτων είναι συνδεδεμένη με τους αγώνες για την αναγνώριση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και για τη συνταγματική προστασία τους 64. Παράλληλα, ο βαθμός προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποκαλύπτει την ένταση της δημοκρατικής δόμησης των συνταγματικών κειμένων μιας πολιτείας 65. Εντούτοις, οποιαδήποτε άσκηση της εξουσίας που προσβάλλει τα δικαιώματα του ανθρώπου συνιστά εξ ορισμού προσβολή της δημοκρατικής αρχής, θεμελιώδης αποστολή της οποίας είναι η κατοχύρωση όλων των δικαιωμάτων που διασφαλίζουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Για αυτό το λόγο, άλλωστε, σήμερα δεν νοείται ότι ένα πολίτευμα είναι δημοκρατικό εάν δεν κατοχυρώνει τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. 62 Η κριτική στρέφεται κυρίως κατά της πρώην Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του ΟΗΕ και της Επιτροπής για το Καθεστώς των Γυναικών που λόγω έλλειψης αρμοδιοτήτων και εξουσιών, στάθηκε ανίκανη να δράσει αποτελεσματικά στον τομέα αυτό. 63 Βλ Δεν συνιστά υπερβολή να τονιστεί ότι τα συντάγματα καθορίζονται πλέον από τον τρόπο, την έκταση και το μέγεθος προστασίας που απολαμβάνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα. 65 Με τον όρο δημοκρατία εννοούμε κατά βάση τη διασφάλιση της λαϊκής κυριαρχίας, ιδίως μέσω μηχανισμών και οργανωτικών αρχών ποτ επιτρέπουν το σύνολο των κρατικών εξουσιών να ασκείται από φορείς, τους οποίους νομιμοποιεί άμεσα ή έμμεσα ο λαός μέσω των αντιπροσώπων του. 22

23 Ο προσδιορισμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων υπόκειται αναμφίβολα σε διαφορετικές παραμέτρους, όπως, έστω και προσχηματικά, κατέδειξε η σύντομη, ευτυχώς ιστορία των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Ωστόσο, η αναντικατάστατη συνεισφορά της ιστορίας επέτρεψε να αναδειχθούν στέρεες αντιλήψεις για το αναγκαίο περιεχόμενο που πρέπει να προσλάβει η γενική έννοια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τα δικαιώματα του ανθρώπου δύναται να διακριθούν στις ακόλουθες κατηγορίες: 1. Πολιτικά δικαιώματα. 2. Ατομικά δικαιώματα. 3. Κοινωνικά δικαιώματα. Η ανάδειξη αυτών των κατηγοριών έγινε κατά την ιστορική εξέλιξη του οργανωμένου ανθρώπινου βίου και εκφράζουν τη σταδιακή ωριμότητα των κρατών, καθώς επίσης και την εμφάνιση νέων αναγκών, η αντιμετώπιση των οποίων έπρεπε να γίνει στο πλαίσιο καθιέρωσης νέων δικαιωμάτων. Η τελευταία αυτή διαπίστωση ισχύει και για αυτό που απεκλήθη «τέταρτη κατηγορία», ή «νέα γενιά δικαιωμάτων», η οποία αναφέρεται, ιδίως, σε περιβαλλοντικά δικαιώματα, σκοπός των οποίων είναι η ανακοπή περαιτέρω υποβάθμισης των οικολογικών συνθηκών Το πλαίσιο προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου στην Ένωση Η πορεία της ενοποίησης της Ευρώπης χαρακτηρίζεται από μια διαρκή προσπάθεια δημοκρατικότερης δόμησης της Κοινότητας, συμπεριλαμβανομένης της σταδιακής αύξησης της προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου που θίγονται από τη δραστηριότητά της. Η κοινοτική δράση αφορά συγκεκριμένους οικονομικούς τομείς, η ενοποιητική διαχείριση των οποίων απαιτούσε τη μεταβίβαση των απαραίτητων εξουσιών στα κοινοτικά όργανα. Κατά συνέπεια, το πρόβλημα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο κοινοτικό πλαίσιο είναι μειωμένης εκτάσεως. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει μειωμένες εγγυήσεις προκειμένου να προστατευθούν εκείνα τα ανθρώπινα δικαιώματα που πράγματι υφίσταντο τις αυθαίρετες παρεμβάσεις των κοινοτικών οργάνων. Η αρχική έλλειψη καθιέρωσης εγγυητικών μηχανισμών προστασίας από τις τρεις ιδρυτικές κοινοτικές συνθήκες, ταχέως αντικαταστάθηκε από το πλαίσιο προστασίας που εξασφάλισαν οι αποφάσεις του Δικαστηρίου των 23

24 Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΔΕΚ), οι οποίες καθιέρωσαν τις λεγόμενες αρχές του δικαίου 66. Κατ αυτόν τον τρόπο, το ΔΕΚ αναγνώρισε, μεταξύ άλλων, το δικαίωμα της ιδιοκτησίας, την ελεύθερη άσκηση των οικονομικών και επαγγελματικών δραστηριοτήτων, το δικαίωμα στο σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, της κατοικίας και της αλληλογραφίας και, τέλος της ισότητας των δύο φύλων. Η συνεισφορά του Δικαστηρίου στην προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων υπήρξε πολύτιμη. Η κοινότητα άρχισε να γίνεται αποδεκτή χωρίς μεγάλες αντιδράσεις από τα συμμετέχοντα κράτη. Οι απαιτήσεις για περισσότερη δημοκρατία στο επίπεδο της Ένωσης, με την αύξηση των αρμοδιοτήτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και την ισχυροποίηση και επέκταση της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έγιναν πιο εύλογες. Υπό το πρίσμα αυτό, η ένταξη της Ένωσης στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων 67 του Ανθρώπου δεν συνιστά παρά μερική απάντηση στο όλο πρόβλημα, επειδή η Σύμβαση αυτή κατοχυρώνει μέρος μόνο των δικαιωμάτων. Στο σημείο αυτό, σημαντικό είναι να αναφερθεί το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) 68. Έργο του Δικαστηρίου είναι ο έλεγχος της εφαρμογής της Σύμβασης εκδικάζοντας προσφυγές πολιτών κατά παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων οι οποίες διαπράχθηκαν από κράτη μέλη. Πρόκειται για τον πρώτο σε διεθνές επίπεδο δικαστικό μηχανισμό προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Παρέχει τη δυνατότητα τόσο διακρατικής όσο και ατομικής προσφυγής, μετά την εξάντληση των εσωτερικών ένδικων μέσων 69. Το ΕΔΑΔ είναι τελείως διαφορετικό από το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων οι αρχές αυτές, προερχόμενες από το σύστημα, τον σκοπό και το πνεύμα των συνθηκών, καθώς επίσης και από τις κοινές δικαϊκές αξίες των ιδρυτικών μελών της Κοινότητας, συμπεριέλαβαν και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. 67 Για την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων, βλ. παράρτημα Συχνά αναφέρεται ανεπίσημα και ως «Δικαστήριο του Στρασβούργου», ιδρύθηκε με σκοπό να συστηματοποιήσει την εξέταση προσφυγών που αφορούν τα ανθρώπινα δικαιώματα κατά των κρατών μελών βάσει της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα ανθρώπινα δικαιώματα του ανθρώπου (ΕΣΔΑ), η οποία υιοθετήθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης το Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων εδρεύει στο Στρασβούργο. 70 Το οποίο είναι όργανο της Ε.Ε., εδρεύει στο Λουξεμβούργο και μεριμνά για την ορθή εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου. 24

25 Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων Σταθμός στη θεσμική ωρίμανση της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης αντιπροσωπεύει τη σύνθεση των κοινών αξιών των κρατών μελών της και (για πρώτη φορά) συγκεντρώνει σε ένα ενιαίο κείμενο τα κλασικά αστικά και πολιτικά, καθώς και τα οικονομικά και κοινωνικά, δικαιώματα. Ο στόχος του εξηγείται στο προοίμιό του: «Eίναι αναγκαίο να ενισχυθεί η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, υπό το πρίσμα των κοινωνικών αλλαγών, της κοινωνικής προόδου και των επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων». Tον Ιούνιο του 1999 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Κολωνίας έκρινε σκόπιμο να συγκεντρώσει τα θεμελιώδη δικαιώματα που ίσχυαν σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης σε έναν Χάρτη ώστε να τα καταστήσει περισσότερο εμφανή στους πολίτες. Σύμφωνα με τις προσδοκίες των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων, ο Χάρτης αυτός θα έπρεπε να περιλαμβάνει τις γενικές αρχές που περιέχονται στη σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης του 1950, εκείνες που προκύπτουν από την κοινή συνταγματική παράδοση των κρατών μελών, τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών της Ένωσης και τα οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα όπως προβλέπονται στον Ευρωπαϊκό κοινωνικό Χάρτη και στον Κοινοτικό Χάρτη θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων των εργαζομένων, καθώς και τις αρχές που προκύπτουν από τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Την εκπόνηση του Χάρτη ανέλαβε μια Συνέλευση η οποία αποτελείται από εκπροσώπους των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων των κρατών μελών, έναν αντιπρόσωπο του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς και μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των εθνικών κοινοβουλίων (δύο από κάθε εθνικό κοινοβούλιο). Ο Χάρτης, ο οποίος εγκρίθηκε επίσημα στη Νίκαια τον Δεκέμβριο 2000 από τους προέδρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής, σηματοδοτεί μια πολιτική δέσμευση, χωρίς να είναι νομικά δεσμευτικός. Η Συνθήκη της Λισσαβόνας 71, η οποία τροποποιεί τις ισχύουσες συνθήκες, καθιστά τον Χάρτη νομικά δεσμευτικό, καθώς έχει προστεθεί σε 71 Σχετικά με την Συνθήκη της Λισσαβόνας βλ. ημερομηνία πρόσβασης: 15/05/