ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Η Τέχνη του Μεσαίωνα. Η ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ Διδάσκουσα: Επίκ. Καθηγήτρια Αρετή Αδαμοπούλου

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Η Τέχνη του Μεσαίωνα Η ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ Διδάσκουσα: Επίκ. Καθηγήτρια Αρετή Αδαμοπούλου

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.

3

4 Μεσαιωνική τέχνη Κωνσταντίνος Μέγας (4 ος αιώνας) Ανακάλυψη της Αμερικής (15 ος αιώνας)

5 4 ος - 6 ος αιώνας μ.χ. Οι αρχές της χριστιανικής αρχιτεκτονικής και εικονογραφίας σε Ανατολή και Δύση

6 Βυζαντινός πολιτισμός (ο μεσαίωνας στην Ανατολή) Παλαιοχριστιανική περίοδος: μ.χ. Πρωτοβυζαντινή περίοδος: μ.χ. Μεσοβυζαντινή ή κυρίως Βυζαντινή περίοδος: μ.χ. Υστεροβυζαντινή περίοδος: μ.χ. Μεταβυζαντινή περίοδος: μ.χ

7 Ο Μεσαίωνας στη Δύση «Σκοτεινοί χρόνοι»: 5 ος -8 ος αιώνας μ.χ. «Καρολιγγιανή Αναγέννηση»: 9 ος αιώνας μ.χ. Οθωνική τέχνη: 10 ος αιώνας μ.χ. Ρομανική τέχνη: 11 ος -12 αιώνας μ.χ. Γοτθική τέχνη: 12 ος 14 ος (16 ος ) αιώνας μ.χ

8 Θρησκείες και λατρείες που επηρέασαν το χριστιανικό τελετουργικό κατά τους πρώιμους χριστιανικούς χρόνους. -Μυστικιστικές λατρείες (π.χ. η αιγυπτιακή λατρεία της Ίσιδας και του Όσιρη, οι ελληνικές λατρείες της Δήμητρας, του Διόνυσου και της Κυβέλης). -Μονοθεϊστικές θρησκείες και τελετουργικά (π.χ. ο Νεοπλατωνισμός, ο Ζοροαστρισμός, η λατρεία του Μίθρα και του Sol Invictus).

9 Πολιτική της Ρωμαϊκής / Βυζαντινής Αυτοκρατορίας απέναντι στους χριστιανούς. 202: Ο Σεπτίμιος Σεβήρος επέτρεψε τη χριστιανική θρησκεία, χωρίς όμως να επιτρέπει τον προσηλυτισμό : Ο Γαλιανός θεωρεί τη χριστιανική θρησκεία religio licite (επιτρεπόμενη θρησκεία). 303: Ο Διοκλητιανός με έδικτο επιβάλλει τις θυσίες στο Δία και το δωδεκάθεο και ξεκινά διωγμούς εναντίον των εβραίων και των χριστιανών. 313: Ο Μέγας Κωνσταντίνος μαζί με το Λικίνιο εκδίδουν έδικτο ανεξιθρησκείας. 324: Ο Μέγας Κωνσταντίνος γίνεται μονοκράτορας και οι διωγμοί εναντίον τον χριστιανών παύουν : Ο Θεοδόσιος Α μετέτρεψε τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία σ ένα απόλυτα χριστιανικό κράτος. Έκλεισε οριστικά ναούς και μαντεία των θεών του Ολύμπου και απαγόρευσε τους Ολυμπιακούς και Ελευσίνια Μυστήρια ( ).

10 Μέγας Κωνσταντίνος ( ), μ.χ.

11 Ο αγώνας κατά των αιρέσεων. Α Οικουμενική Σύνοδος (325), Νίκαια Βιθυνίας. Καταδίκασε τον Αρειανισμό (ο Υιός είναι δημιούργημα του Πατρός). Β Οικουμενική σύνοδος (381), Κωνσταντινούπολη. Καταδίκασε τον Αρειανισμό. Γ Οικουμενική Σύνοδος (431), Έφεσος. Καταδίκασε το Νεστοριανισμό (υπεροχή της ανθρώπινης φύσης του Υιού). Δ Οικουμενική Σύνοδος (451), Χαλκηδόνα. Καταδίκασε το Μονοφυσιτισμό (στο πρόσωπο του Χριστού η θεία φύση απορρόφησε την ανθρώπινη).

12 Θριαμβικό τόξο Τίτου, Ρώμη, 81 μ.χ.

13

14 Θριαμβικό τόξο του Μεγάλου Κωνσταντίνου, Ρώμη, μ.χ.

15 Missorium Θεοδοσίου Ι, 338. Ασήμι, 74cm. Βρέθηκε στην Εστραμαδούρα

16 Ψηφιδωτό Καλού Ποιμένα, στην είσοδο του Μαυσωλείου της Galla Placidia, Ραβένα.

17 Συναγωγή στην Δούρα-Ευρωπό, Συρία, περ. 250

18 Συναγωγή στη Δούρα-Ευρωπό, Συρία, περ. 250

19 Βαπτιστήριο στη Δούρα-Ευρωπό, Συρία, πριν το 256

20 Βαπτιστήριο στη Δούρα-Ευρωπό, Καλός Ποιμήν, πριν το 256. Σχέδιο: Henry Pearson.

21 Τρεις παίδες εν καμίνω, Κατακόμβη Πρισίλας, Ρώμη, 3 ος αιώνας

22 Βρεφοκρατούσα, Κατακόμβη Πρισίλας, Ρώμη, 3 ος αιώνας

23 Καλός Ποιμένας, Κατακόμβη Πρισίλας, Ρώμη, 3 ος αιώνας

24 Ο Ιωνάς και το θαλάσσιο τέρας, μ.χ.. Μάρμαρο, 30,5-53,3 εκ.

25 Χριστός / Ηλιος, Μαυσωλείο των Julii, 3 ος αιώνας. Ψηφιδωτό, 198,1 χ 162,6 cm. Βατικανό

26 Σαρκοφάγος του Junius Bassus, Ρώμη, περ Μάρμαρο, 1,22 χ 2,44 μ.

27 Σαρκοφάγος του Θείου Πάθους, Κατακόμβη Αγ. Δομιτίας, Ρώμη, δεύτερο μισό 4 ου αιώνα.

28 Santa Sabina, Ρώμη,

29

30 Η Βασιλική του Λατερανού πριν την ανακατασκευή της στον 17 ο αιώνα. S. Martino ai Monti, νωπογραφία, Ρώμη.

31 St Constanza, Ρώμη, περ Σύμπλεγμα με βασιλική, ταφική βασιλική και κατακόμβη, που βρισκόταν στις αυτοκρατορικές γαίες έξω από τη Ρώμη, γύρω από το σημείο ταφής της S. Agnese, δίπλα στη Via Nomentana.

32

33 Ναός Αναστάσεως, Ιερουσαλήμ, μέσα 4 ου αιώνα

34 Ναός Αναστάσεως, εσωτερικό. S.Martino ai Monti, νωπογραφία, Ρώμη.

35 Ανάσταση, ελεφαντοστό, Ναός Παναγίου Τάφου, αρχές 5 ου αιώνα, 18,7 χ 11,4 cm. Bayerische Staatsbibliothek, Μόναχο.

36 Παλιός ναός Αγ. Πέτρου στη Ρώμη. Απεικόνιση περ. 1450

37 Παλαιός Ναός Αγ. Πέτρου, Ρώμη, 4 ος αιώνας. Μήκος (με το αίθριο) 199m.

38 Βασιλική Αγ. Παύλου extra muros. Εσωτερικό κατά τον 18 ο αιώνα. Χαρακτικό, 1749, G.B. Piranesi.

39 Santa Maria Maggiore, Ρώμη,

40 Santa Maria Maggiore, Ρώμη, Σχέδιο-αποκατάσταση του 19 ου αιώνα. Οροφή του 1492.

41 Santa Maria Maggiore, Ρώμη,

42 Μαυσωλείο Galla Placidia, περ. 425, Ραβέννα

43

44

45

46 Βαπτιστήριο ορθοδόξων, Ραβέννα,

47

48 Όσιος Δαυίδ, Θεσσαλονίκη, περ. 470

49 Πρωτοβυζαντινή περίοδος

50

51 Χάρτης της Κωνσταντινούπολης από τον Φλωρεντινό χαρτογράφο Cristoforo Buondelmonte, 1422

52 Θεοδοσιανά τείχη (του Θεοδοσίου ΙΙ), Κωνσταντινούπολη,

53 Θεοδοσιανά τείχη, Πύλη Δευτέρου, Κωνσταντινούπολη, 412-3

54 Ο Ιουστινιανός και η ακολουθία του, ψηφιδωτό βόρειου τοίχου αψίδας, San Vitale, Ραβέννα, περ ,64 χ 3,65 m.

55 Αγ. Σοφία, Κωνσταντινούπολη,

56

57

58

59

60

61 Αγ. Μάρκος, Βενετία, (Εμπνευσμένος από το Ναό των Αγ. Αποστόλων της Κωνσταντινούπολης, που καταστράφηκε το 1469).

62

63 S. Apollinare in Classe, Classis, Ravenna,

64

65 S.Apollinare Nuovo, Ravenna, 6 ος αιώνας.

66 S.Apollinare Nuovo, Ravenna, 504.

67 S.Vitale, Ravenna,

68 S.Apollinare Nuovo, Ravenna. Ψηφιδωτό στον τοίχο του κλίτους, πριν το 526.

69 S.Vitale, Ravenna, κόγχη ιερού, πριν το 548.

70 Ο Ιουστινιανός και η ακολουθία του, ψηφιδωτό βόρειου τοίχου αψίδας, San Vitale, Ραβέννα, περ ,64 χ 3,65 m.

71

72 S. Apollinare in Classe, Classis, Ravenna, ψηφιδωτό κόγχης ιερού, 549.

73 Μονή Αγ. Αικατερίνης, Σινά, ψηφιδωτό της κόγχης του ιερού,

74 Μοναχισμός περ. 285: Ο Άγ. Αντώνιος (περ ) αναχώρησε στην έρημο της Αιγύπτου. Μέχρι το 315 και άλλοι ακολούθησαν το παράδειγμά του και δημιουργήθηκαν οι πρώτες κοινότητες. 370: Ο Αγ. Βασίλειος Καισαρείας ( ) έθεσε τους πρώτους μοναστικούς κανόνες. 6 ος αιώνας: ο Άγ. Βενέδικτος της Νόρσια (Benedetto da Norcia, ) θέσπισε κανόνες για τους μοναχούς του Monte Cassino, προσαρμόζοντας τους κανόνες του Αγ. Βασιλείου στη Δύση. Οι βενεδικτίνοι μοναχοί τους ακολουθούν μέχρι σήμερα.

75

76

77

78 Η Θυσία του Αβραάμ, Καθολικό, Εγκαυστική Τοιχογραφία, 7ος αι Η Θυσία του Ιεφθάε, Καθολικό, Εγκαυστική Τοιχογραφία, 7ος αι.

79 Ο Παλαιός των Ημερών, Εγκαυστική Εικόνα, 6ος αι.

80 Συναγωγή Beit Alpha, Γαλιλαία, περ. 518

81

82 Συναγωγή Beit Alpha, Γαλιλαία, περ. 518

83

84 Αρχάγγελος Μιχαήλ, ελεφαντοστέινο δίπτυχο, αρχές 6 ου αιώνα. 42,9 x 14,3 cm.

85 Ο αυτοκράτορας θριαμβευτής, the Barberini ivory, 6ος αιώνας

86 ECCE CROCEM DOMINI FUGITE PARTES ADVERSE -VICIT LEO DEI TRIBU JUDA RADIX DAVID Stavelot Triptych, 12th century, 48 x 66 cm. Pierpont Morgan Library. Reliquary of the True Cross, Mosan, Belgium.

87 Cloisonné Champlevé

88 Cloisonné: cloisonnes = τμήματα. Πάνω σε μεταλλική επιφάνεια, σύρματα από χαλκό ή ασήμι οριοθετούν τα ξεχωριστά τμήματα του σχεδίου. Η τεχνική Υπάρχει από την αρχαιότητα. Champlevé: champ élevée = υπερυψωμένο πεδίο. Το σχέδιο δημιουργείται πάνω στη μεταλλική επιφάνεια με χάραξη. Η τεχνική άκμασε από τον 11 ο αιώνα και εξής. Στην τεχνική cloisonné τα σύρματα δημιουργούν ένα ανάγλυφο (υπερυψωμένο) σχέδιο. Στην τεχνική champlevé αντίθετα, δημιουργούμε ένα εσώγλυφο (βαθουλωμένο) σχέδιο.

89 Double-Sided Pendant Icon with the Virgin and Christ Pantokrator, ca Byzantine; Made in Constantinople. Cloisonné enamel, 3.3 x 2.4 x 2 cm. Metropolitan Museum NY

90 ca. 1100

91 Plaque with St Paul Disputing with the Jews, Gilded copper with champlevé enamel, England, About , V&A, Museum no

92 Plaque from a reliquary casket, Gilded copper with champlevé enamel, Limoges, France, About , V&A, Museum no. CIRC

93 Τύποι βιβλίων: 1. ειλητάριο ή ειλητό 2. Κώδικας (μέσα 2 ου αι. κ.ε.) Υλικά: 1. Πάπυρος 2. Περγαμηνή Ειλητάριο. Θεία Λειτουργία Μεγάλου Βασιλείου 12ος αι. Σινά, Μονή της Αγίας Αικατερίνης. Ευαγγελιστάριο, 11 ος αιώνας Codex Purpureus (πορφυρό χειρόγραφο)

94 Πορτρέτο του συγγραφέα και βοηθού του, Διοσκουρίδης, De materia medica, Κωνσταντινούπολη, ,1 x 33 cm

95 Η Ρεβέκκα στο πηγάδι, Vienna Genesis, Κωνσταντινούπολη, 6 ος αιώνας. 33,7 x 25,1 cm

96 Ο Ιωσήφ στη φυλακή, Vienna Genesis, Κωνσταντινούπολη, 6 ος αιώνας. 33,7 x 25,1 cm

97 Σταύρωση, Ευαγγέλιο Rabbula, Zagba, Syria, 586

98 Βρεφοκρατούσα, εγκαυστική, 68,6 x 49,2 cm. Κωνσταντινούπολη, 6 ος αιώνας.

99

100 Τέλος Ενότητας

101 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

102 Σημειώματα

103 Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση 1.0 διαθέσιμη εδώ.

104 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκουσα: Επίκ. Καθηγήτρια Αρετή Αδαμοπούλου. «Η Τέχνη του Μεσαίωνα. Η ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση:

105 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Παρόμοια Διανομή, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη. [1]