Ανάπτυξη Ασφαλών Εφαρμογών Ανοικτού Κώδικα

Transcript

1 Πανεπιστήµιο Αιγαίου Τµήµα Μηχανικών Πληροφοριακών κ Επικοινωνιακών Συστηµάτων ΠΜΣ: Ασφάλεια Πληροφοριακών & Επικοινωνιακών Συστηµάτων Ανάπτυξη Ασφαλών Εφαρμογών Ανοικτού Κώδικα ιπλωµατική Εργασία: ιβάνης Παναγιώτης 323Μ/ Όσσας Λεωνίδας 323Μ/ Επιβλέπων Καθηγητής: Γκρίτζαλης Στέφανος Καθηγητής και Αναπληρωτής Πρόεδρος τμήματος ΜΠΕΣ Θεσσαλονίκη, Ιανουάριος 2010

2 -Σελίδα Σκόπιµα Κενή- Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 2

3 Ευχαριστίες Πρώτα απ όλα θα θέλαµε να ευχαριστήσουµε τον καθηγητή κ. Γκρίτζαλη Στέφανο για την εµπιστοσύνη που µας έδειξε για να αναλάβουµε αυτή την διπλωµατική εργασία, καθώς και για την δυνατότητα να την υλοποιήσουµε σε ένα επαγγελµατικό περιβάλλον. Επίσης, θα θέλαµε να ευχαριστήσουµε θερµά τους κ.κ. Φιλιππίδη Ε., Γρηγοριάδη Χρ., διευθυντές της εταιρίας easycomtech, όπου και απασχοληθήκαµε το χρονικό διάστηµα που χρειάστηκε για την υλοποίηση της εργασίας. Τους ευχαριστούµε για την πολύτιµη καθοδήγησή τους, την παροχή τεχνογνωσίας καθώς και την υποστήριξή τους. Τέλος, θα θέλαµε να ευχαριστήσουµε τις οικογένειές µας και τους φίλους µας που µας «ανέχονται» τόσα χρόνια και στηρίζουν τις επιλογές µας. Η παρουσία τους και η συµβολή τους δεν θα µπορούσε να χαρακτηριστεί παρά ως πολύτιµη ώστε να προσπεράσουµε κάθε εµπόδιο φτάνοντας στο τέλος της φοιτητικής µας ζωής. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 3

4 Περιεχόμενα Ευχαριστίες... 3 Περιεχόµενα... 4 Πρόλογος... 7 Εισαγωγή Χρήση Content Management Systems (CMS) Ιστορικά Στοιχεία Ορισμός- Περιγραφή Η βάση Της Λειτουργίας Των CMS Πλεονεκτήματα Χαρακτηριστικά Είδη Συστημάτων Διαχείρισης Περιεχομένου ASP και Licensed (με βάση το χώρο αποθήκευσης και διαχείρισης) Commercial, Open source, Managed Open Source (με βάση το είδος του παρόχου) Κριτήρια Επιλογής CMS Ελεύθερο λογισμικό, λογισμικό ανοιχτού κώδικα Άδειες ελεύθερου λογισμικού Εγχειρίδια λογισμικού Λογισμικό ανοιχτού κώδικα Joomla Χαρακτηριστικά Σχεδίαση και ανάπτυξη εφαρµογής HCI Human Computer Interaction (Αλληλεπίδραση Ανθρώπου-Υπολογιστή) Display Designs Εγκατάσταση Joomla Περιγραφή ιστοσελίδας Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 4

5 2.3.1 Περιγραφή του front-end της εφαρμογής Περιγραφή Περιοχής Διαχειριστή Του Joomla Ασφάλεια Ασφάλεια στο Joomla Secure Socket Layer - SSL Search Engine Optimization - SEO Παραμετροποίηση Apache Web Server Παραμετροποίηση MySQL Νοµικά Ζητήµατα «Πολιτική Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων» easy-print ΓΕΝΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΤΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ Συµπεράσµατα Πηγές Πίνακας Εικόνων Εικόνα 1: Λειτουργία ενός CMS Εικόνα 2: Τυπικό διάγραμμα ροής εργασίας σε ένα CMS Εικόνα 3: Επιλογή γλώσσας Εικόνα 4: Έλεγχος ρυθμίσεων συστήματος Εικόνα 5: Άδεια χρήσης Joomla Εικόνα 6: Εισαγωγή στοιχείων βάσης δεδομένων και διαχειριστή Εικόνα 7: Αρχικό temlate - Τελική μορφή Εικόνα 8: Αρχική σελίδα Εικόνα 9: Κατηγορία Flyer Εικόνα 10: Κατηγορία βάρους χαρτιού(135gr) Εικόνα 11: Προϊόντα - αριθμός κομματιών Εικόνα 12: Πληροφορίες παραγγελίας Εικόνα 13: Στοιχεία παραγγελίας Εικόνα 14: Στοιχεία παραγγελίας Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 5

6 Εικόνα 15: Πληροφορίες πελάτη Εικόνα 16: Μέθοδοι αποστολής Εικόνα 17: Μέθοδοι πληρωμής Εικόνα 18: Επιβεβαίωση παραγγελίας Εικόνα 19: Περιοχή διαχειριστή Joomla Εικόνα 20: Περιοχή διαχείρισης Joomla (2) Εικόνα 21: Διαχείριση virtuemart Εικόνα 22: Configuration - virtuemart Εικόνα 23: Configuration/ Security - virtuemart Εικόνα 24: Configuration/ Shipping - virtuemart Εικόνα 25: Λίστα κατηγοριών Εικόνα 26: Δημιουργία κατηγορίας προϊόντων Εικόνα 27: Λίστα προϊόντων Εικόνα 28: Πληροφορίες προϊόντος Εικόνα 29: Λίστα προμηθευτών Εικόνα 30: Λίστα χρεώσεων αποστολής Εικόνα 31: Λεπτομέριες χρέωσης Εικόνα 32: sh404sef Εικόνα 33: JoomlaPack Εικόνα 34: log-file Εικόνα 35: log-file Εικόνα 36: Φόρμα επικοινωνίας Εικόνα 37: Φόρμα επικοινωνίας Εικόνα 38: Φόρμα επικοινωνίας Εικόνα 39: Διαχείριση jsecure Εικόνα 40:Δημιουργία CSR Εικόνα 41:Δημιουργία CSR Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 6

7 Πρόλογος Στα πλαίσια της παρούσας διπλωµατικής εργασίας, η οποία έγινε σε συνεργασία µε την εταιρεία «Easycomtech» που εδρεύει στην Θεσσαλονίκη ασχοληθήκαµε µε την ανάλυση, σχεδίαση και υλοποίηση µιας ασφαλής εφαρµογής ανοιχτού κώδικα, η οποία λειτουργεί στα πλαίσια ενός e-shop. Για την σχεδίαση και υλοποίηση της εφαρµογής χρησιµοποιήσαµε ένα σύστηµα διαχείρισης περιεχοµένων, το οποίο είναι ανοικτού κώδικα και στην συνέχεια ασχοληθήκαµε µε θέµατα ασφάλειας πάνω στην εφαρµογή αυτή. Αρχίζοντας κάποιος την ανάγνωση της διπλωµατικής συναντά τον πρόλογο και την εισαγωγή της εργασίας. Έτσι, ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να ενηµερωθεί για τον ρόλο και την χρηστικότητα των συστηµάτων διαχείρισης περιεχοµένων στην σηµερινή εποχή. Στο πρώτο κεφάλαιο, συνεχίζεται η γενική αναφορά στα συστήµατα αυτά, παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά τους, τα πλεονεκτήµατα από την χρήση τους, αλλά και οι διάφορες κατηγορίες τους. Επιπλέον, γίνεται αναφορά στο Ελεύθερο Λογισµικό και στο Λογισµικό Ανοικτού Κώδικα (ΕΛ/ΛΑΚ) και στις άδειες χρήσης αυτών καθώς όπως έχει αναφερθεί, η υλοποίηση της διπλωµατικής εργασίας έχει βασιστεί σε τέτοιου είδους προϊόντα. Έπειτα, αναφερόµαστε σε ένα συγκεκριµένο και αρκετά γνωστό σύστηµα διαχείρισης περιεχοµένων, το Joomla. Σε αυτό το σηµείο κάνουµε µια γενική αναφορά στα χαρακτηριστικά του Joomla. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναφερόµαστε στην σχεδίαση και στην ανάπτυξη της εφαρµογής. Στην αρχή του κεφαλαίου αναφερόµαστε στην αλληλεπίδραση του ανθρώπουχρήστη µε τον υπολογιστή και πόσο σηµαντικός είναι ο τοµέας αυτός για την σχεδίαση µιας εφαρµογής στην σηµερινή εποχή. Στην συνέχεια, περνάµε στην εγκατάσταση του Joomla τοπικά σε έναν υπολογιστή και µετά από αυτό γίνεται µια παρουσίαση της εφαρµογής που σχεδιάσαµε, τόσο στο µέρος που βλέπει ο απλός χρήστης (front-end), όσο και στην περιοχή του διαχειριστή (back-end). Επίσης, γίνεται αναφορά σε ορισµένα δοµικά στοιχεία του Joomla, τα οποία χρησιµοποιήθηκαν κατά την υλοποίηση της εφαρµογής (modules, plugins, components κλπ). Στο τρίτο κεφάλαιο ο αναγνώστης θα πληροφορηθεί σχετικά µε θέµατα ασφαλείας και µε προβληµατισµούς που αντιµετωπίζει κάποιος που ασχολείται µε την ανάπτυξη εφαρµογών χρησιµοποιώντας το Joomla. Πιο συγκεκριµένα, αναφερόµαστε σε όσα µπορεί να κάνει κάποιος ώστε να ενισχύσει την ασφάλεια της εφαρµογής του, αλλά και όσα µπορεί να κάνει και στον server όπου βρίσκεται η εφαρµογή, ώστε να αποτρέψει ορισµένα πράγµατα τα οποία µπορούν να αποβούν µοιραία για την ακεραιότητα, την εµπιστευτικότητα Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 7

8 και την διαθεσιµότητα του ίδιου του server, της εφαρµογής και των δεδοµένων που χειρίζεται η δεύτερη και αποθηκεύονται στον server. Φτάνοντας προς το τέλος της διπλωµατικής εργασίας, ο αναγνώστης έχει την δυνατότητα να ενηµερωθεί για τα νοµικά θέµατα που πρόκειται να λάβει υπ όψιν του όποιος ασχολείται µε την ανάπτυξη τέτοιων εφαρµογών. Τέλος, στο πέµπτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στα συµπεράσµατα που προέκυψαν µε το πέρας της εργασίας και στο τελευταίο κεφάλαιο αναφέρονται οι πηγές στις οποίες βασιστήκαµε. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 8

9 Εισαγωγή Ο ρυθµός ανανέωσης της πληροφορίας µεταβάλλεται συνεχώς από τις αρχές του 21ου αιώνα. Πλοηγός της νέας κοινωνίας της πληροφορίας αποτελεί το ιαδίκτυο, που παρουσιάζει ολοένα και µεγαλύτερη διεισδυτικότητα στα σύγχρονα νοικοκυριά. Οι χιλιάδες χρήστες πλέον απαιτούν «φρέσκες» πληροφορίες, µε ανανέωση τουλάχιστον ανά ώρα ή και ανά λεπτά. Η απαίτηση αυτή συνοδεύεται ταυτόχρονα από την ανάγκη για την ύπαρξη µία ευέλικτης πλατφόρµας για την παρουσίαση αυτών των πληροφοριών. Τα δύο αυτά χαρακτηριστικά, σύµφυτα της ανάπτυξης του ιαδικτύου, επηρεάζουν µία µεγάλη γκάµα οργανισµών, όχι απαραίτητα κερδοσκοπικών. Για παράδειγµα, µία ηλεκτρονική εφηµερίδα χρειάζεται εξίσου το κοινό της, όπως και µία εµπορική επιχείρηση, για να επιβιώσει αρχικά και για να µπορεί να ασκεί επιρροή στην σύγχρονη πραγµατικότητα αφετέρου. Η αυτοµατοποίηση των διαδικασιών δηµιουργίας των πληροφοριών, που αποτελούν το περιεχόµενο του ιαδικτύου, δηµοσίευσης τους και παρουσίασης τους συνιστά το επόµενο βήµα στις προηγούµενες απαιτήσεις. Ο µεγάλος όγκος της πληροφορίας σε συνδυασµό µε την απαιτούµενη τεχνική γνώση δεν επέτρεπε στους οργανισµούς να επιτύχουν την ισορροπία ανάµεσα σε ένα εύχρηστο και ελκυστικό περιβάλλον παρουσίασης και σε ένα συνεχώς ανανεώσιµο περιεχόµενο, που θα τους εξασφάλιζε µία σταθερή βάση επισκεψιµότητας στη ιστοσελίδα τους. Όταν δε έµπαινε και ο παράγοντας του ελέγχου της ροής της πληροφορίας από πολλαπλά άτοµα, η κατάσταση γινόταν ακόµη πιο δύσκολη. Αποτέλεσµα ήταν η δηµιουργία µεγάλων ιστοχώρων µε καλή σχεδίαση, αλλά ξεπερασµένο χρονικά περιεχόµενο, ή µε κακή σχεδίαση χωρίς µεγάλα περιθώρια ευελιξίας, αλλά µε υπέρ-ανανεωµένο περιεχόµενο. Η έλλειψη τεχνικών γνώσεων από τα στελέχη του οργανισµού οδηγούσε τις επιχειρήσεις σε δηµιουργία γραφείων ή σε εκµίσθωση ειδικευµένων εταιριών για την διατήρηση των ιστοσελίδων τους. Εκτός από το φανερό κόστος της κίνησης αυτής, η λύση της δηµιουργίας ενός ειδικού γραφείου παρουσίαζε σηµαντικά προβλήµατα. Λίγα άτοµα µε τεχνικές γνώσεις επιµερίζονταν τον τεράστιο όγκο των πληροφοριών του ιστοχώρου, ενώ επιµερίζονταν ταυτόχρονα και όλες τις λειτουργίες, από την εύρεση του περιεχοµένου, την επεξεργασία του, την δηµοσίευση του και την αποθήκευση του για µελλοντική χρήση. Συνέπεια ήταν να µην µπορεί το γραφείο πολλές φορές να διαχειριστεί τον τεράστιο όγκο των πληροφοριών, αυτές να δηµοσιεύονται µε καθυστέρηση και να µην υπάρχει πολυφωνία και Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 9

10 πλούτος περιεχοµένου. Ιδιαίτερα, αν η ιστοσελίδα ήταν µεγάλη, τότε πολλές φορές το περιεχόµενο της διαµοιράζονταν σε πολλά γραφεία, µε αποτέλεσµα έναν ιστοχώρο µε έλλειψη διασύνδεσης και χωρίς πολλές φορές καµία συνοχή. Το τοπίο λοιπόν ήταν γόνιµο για την δηµιουργία των ηλεκτρονικών εργαλείων, που θα έδιναν λύση στο πρόβληµα της επιτυχηµένης ηλεκτρονικής παρουσίας των οργανισµών στο διαδίκτυο. Τα CMS (content management systems) επιτρέπουν στους οργανισµούς να δηµιουργούν, αλλά και να εισάγουν έτοιµο πολυµεσικό υλικό. Να πιστοποιούν τους χρήστες του συστήµατος και να επιµερίζουν ξεχωριστούς ρόλους στον καθένα στον κύκλο της λειτουργίας τους. Επίσης, επιτρέπουν τον προσδιορισµό εργασιών ροής του περιεχοµένου, συχνά σε συνδυασµό µε την λειτουργία των ειδοποιήσεων συµβάντων, που επιτρέπουν στους διαχειριστές του περιεχοµένου να ειδοποιούνται για οποιαδήποτε αλλαγή. Τα CMS δίνουν ακόµη στους χρήστες την δυνατότητα να εντοπίζουν και να διαχειρίζονται πολλαπλές εκδόσεις ενός µόνο αρχείου περιεχοµένου, να το αποθηκεύουν σε µία ξεχωριστή βάση δεδοµένων, ενώ ταυτόχρονα προσφέρουν την δυνατότητα ευρετηρίου, διευκολύνοντας τον έλεγχο και την επαναφορά παλαιότερου υλικού της ιστοσελίδας. Το βασικότερο, όµως, χαρακτηριστικό που προσφέρουν είναι η δυνατότητα διαχωρισµού του περιεχοµένου από την παρουσίαση της ιστοσελίδας. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 10

11 1.Χρήση Content Management Systems (CMS) 1.1 Ιστορικά Στοιχεία Ο όρος Content Management Systems (CMS) αρχικά χρησιµοποιήθηκε για να δηλώσει τα συστήµατα δηµοσίευσης ιστοσελίδων στο ιαδίκτυο γενικότερα, καθώς επίσης και για τα προγράµµατα διαχείρισης περιεχοµένου ευρύτερα. Τα πρώτα Συστήµατα ιαχείρισης Περιεχοµένου αναπτύσσονταν εσωτερικά στους οργανισµούς από το τεχνικό τους τµήµα, καθώς ήταν απαραίτητα για την δηµοσιοποίηση ενός µεγάλου όγκου υλικού, από ηλεκτρονικά περιοδικά και εφηµερίδες των επιχειρήσεων µέχρι την δηµοσίευση και αποστολή των εταιρικών newsletters. Το 1995, η εταιρία CNET αποφάσισε να επεκτείνει το εσωτερικό σύστηµα διαχείρισης περιεχοµένου, που χρησιµοποιούσε, για την δηµοσίευση ηλεκτρονικού υλικού και να δηµιουργήσει την ξεχωριστή εταιρία Vignette. Στόχος της ήταν να εκµεταλλευτεί εµπορικά τα CMS. Στην διάρκεια της δεκαετίας που ακολούθησε η αγορά εξελίχτηκε και σήµερα υπολογίζεται ότι υπάρχουν περί τις 500 εφαρµογές CMS κάθε είδους. Η αγορά εξελίσσεται συνεχώς αναγκάζοντας τους οργανισµούς να ενηµερώνονται συνεχώς για τις εξελίξεις και να µετακινούνται στα συστήµατα, που πλέον καλύπτουν ακόµη περισσότερο τις ανάγκες τους. 1.2 Ορισμός- Περιγραφή Το Content Management System (CMS) είναι µία µορφή λογισµικού για ηλεκτρονικούς υπολογιστές, που αυτοµατοποιεί τις διαδικασίες δηµιουργίας, οργάνωσης, ελέγχου και δηµοσίευσης περιεχοµένου σε µία πληθώρα µορφών. Τα περισσότερα CMS έχουν την δυνατότητα να διαχειριστούν περιεχόµενο στις εξής µορφές: κείµενα, εικόνες, βίντεο, java animation, πρότυπα σχεδίασης, βάσεις δεδοµένων κ.α. Πολλές φορές ένα CMS επιτρέπει και την οµαδική δηµιουργία κειµένων και άλλου υλικού, για αυτό συχνά χρησιµοποιείται, για παράδειγµα, στα εκπαιδευτικά προγράµµατα πολλών εταιριών. Τα CMS χρησιµοποιούνται συχνά και για την αποθήκευση, τον έλεγχο, την διαχείριση και την δηµοσίευση εκδόσεων, ο προσανατολισµός των οποίων εξαρτάται από τον φορέα, στον οποίο ανήκει το περιεχόµενο. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 11

12 Έτσι, µπορεί οι εκδόσεις αυτές να αποτελούνται από ειδησεογραφικά άρθρα, εγχειρίδια λειτουργίας, τεχνικά εγχειρίδια, οδηγίες πωλήσεων έως και εµπορικό διαφηµιστικό υλικό. Ένα Web Content Management System ή Web Publishing System είναι η µορφή λογισµικού, που παρέχει επιπρόσθετες δυνατότητες, για την διευκόλυνση των απαραίτητων εργασιών δηµοσίευσης ηλεκτρονικού περιεχοµένου σε µία ιστοσελίδα. Τα Web CMS έχουν την µεγαλύτερη διείσδυση στους οργανισµούς σήµερα. Αποτελούν ένα συνδυασµό µία µεγάλης βάσης δεδοµένων, ενός συστήµατος αρχειοθέτησης και άλλων στοιχείων λογισµικού, τα οποία χρησιµοποιούνται για την αποθήκευση και την µετέπειτα ανάκτηση των δεδοµένων, καθώς επίσης χρησιµοποιούνται και για τις διάφορες ξεχωριστές λειτουργίες των CMS. Αυτά τα συστήµατα ηλεκτρονικής δηµοσίευσης, λοιπόν, γίνεται φανερό ότι διαφέρουν από τις απλές βάσεις δεδοµένων υπό την έννοια ότι µπορούν να καταλογογραφήσουν κείµενο, ηχητικά αποσπάσµατα, αποσπάσµατα βίντεο ή εικόνες. Οι χρήστες των Web CMS µπορούν να εντοπίσουν σχετικό υλικό στην βάση δεδοµένων, ψάχνοντας µε κριτήριο µία λέξη-κλειδί, τον συγγραφέα του κειµένου, την ηµεροµηνία δηµιουργίας του αρχείου κτλ. Έτσι, µπορούν να αποτελέσουν πλέον τα Web CMS µία πύλη πληροφοριών, ή οποία µπορεί να χρησιµεύσει σαν ραχοκοκαλιά για την διαχείριση δεδοµένων του ιδιοκτήτη της ιστοσελίδας. Για παράδειγµα, θα µπορούσε να χρησιµεύσει αποθηκεύοντας κάθε άρθρο, που δηµοσιεύτηκε σε µία ηλεκτρονική εφηµερίδα τα τελευταία τρία χρόνια, και δηµιουργώντας ένα ευρετήριο. Έτσι δηµιουργεί στην ουσία αυτόµατα ένα αρχείο της εφηµερίδας εύχρηστο και προσβάσιµο σε κάθε συντάκτη, χωρίς να χρειάζεται να εκτυπώνεται κάθε άρθρο και να διατηρείται ένα ογκώδες και απροσπέλαστο αρχείο. Εικόνα 1: Λειτουργία ενός CMS Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 12

13 1.3 Η βάση Της Λειτουργίας Των CMS Ταυτόχρονα, πέρα από τις δυνατότητες σχετικά µε την διαχείριση βάσεων δεδοµένων, τα λογισµικά αυτά επιτρέπουν στον καθένα να συνεισφέρει πληροφορίες σε µία ιστοσελίδα µε την χρήση µίας Γραφικής ιασύνδεσης Χρήστη (Graphical User Interface- GUI). Η διασύνδεση αυτή βασίζεται σε προκατασκευασµένα πρότυπα της ιστοσελίδας και παρέχει µία πλατφόρµα για την εισαγωγή δεδοµένων σε κάθε τµήµα της ιστοσελίδας αυτής. Εποµένως, µπορούν πλέον οι συντάκτες των ιστοσελίδων να διαχωριστούν από τους τεχνικούς και να εισάγουν απευθείας δεδοµένα. ιαχωρίζεται δηλαδή το περιεχόµενο από την παρουσίαση της ιστοσελίδας, που αποτελεί ένα από τα βασικά πλεονεκτήµατα των CMS. Τα Web CMS µπορούν ακόµη να διανείµουν υλικό σε πελάτες και εταιρικούς συνεργάτες πέρα από τα όρια ενός οργανισµού, παραδείγµατος χάρη µε την αυτόµατη αποστολή newsletters στους πελάτες και την αυτόµατη σύνταξη ελτίων Τύπου και στατιστικών στοιχείων και την ηλεκτρονική αποστολή τους σε συνεργαζόµενες επιχειρήσεις ή ΜΜΕ. Ο πυρήνας, όµως, ενός CMS είναι η διαχείριση του περιεχοµένου σε όλο τον κύκλο ζωής της πληροφορίας, δηλαδή από την παραγωγή της µέχρι την δηµοσίευση της, αλλά και την µετέπειτα αποθήκευση της. Τα CMS, εποµένως, είναι όλα βασισµένα στην ίδια ιδέα (εικονα 1): η διαχείριση περιεχοµένου επιτρέπει στους σχεδιαστές να επικεντρωθούν στην σχεδίαση µε το χτίσιµο προτύπων (templates). Από την άλλη, οι συντάκτες χτίζουν το περιεχόµενο σε ξεχωριστό περιβάλλον, ο κεντρικός διακοµιστής παίρνει το περιεχόµενο, το εισάγει στο σωστό template και το στέλνει όλο µαζί στους τελικούς χρήστες Πλεονεκτήματα Υπάρχουν πολλά πλεονεκτήµατα, που απορρέουν από την χρήση ενός CMS. Μερικά από αυτά είναι γενικά και µερικά εξαρτώνται από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του συγκεκριµένου CMS, που χρησιµοποιείται. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 13

14 Γενικά Πλεονεκτήµατα Στα γενικά πλεονεκτήµατα θα µπορούσαµε να τοποθετήσουµε την µείωση των εξόδων για την διατήρηση της ιστοσελίδας. Ακόµη, σηµαντικό πλεονέκτηµα είναι η δυνατότητα ιεράρχησης και ροής της διαδικασίας δηµιουργίας και δηµοσίευσης αντικειµένων στην ιστοσελίδα µε την χρήση των CMS. Συνεπώς, ιδιαίτερα στην δηµιουργία ενός ιστοχώρου, όπου πολλά άτοµα θα έχουν πρόσβαση, ώστε να εισάγουν υλικό και να διατηρήσουν ενηµερωµένη την ιστοσελίδα, χρειάζεται ένας έλεγχος των σταδίων, που θα ακολουθήσει η πληροφορία για να δηµοσιευτεί. Ακόµη, µε την βοήθεια των CMS µπορεί να αυξηθεί κατακόρυφα η ποιότητα µίας ιστοσελίδας µε την χρήση υψηλής ποιότητας προτύπων σχεδίασης, που θα δίνουν µία εντυπωσιακή εικόνα για τον ιδιοκτήτη τους. Στα γενικά πλεονεκτήµατα ενός Συστήµατος ιαχείρισης Περιεχοµένου, θα µπορούσαν να τοποθετηθούν και οι λιγότερες ανάγκες εκπαίδευσης, που απαιτεί. Με τις έτοιµες φόρµες εισαγωγής, µορφοποίησης και προεπισκόπησης, που προσφέρουν, δεν απαιτούνται πλέον ειδικές γνώσεις προγραµµατισµού και σχεδίασης ιστοσελίδων. Ειδικά Πλεονεκτήµατα Πιο εξειδικευµένα πλεονεκτήµατα από την χρήση ενός Content Management System µπορεί να έχει ένας οργανισµός βραχυπρόθεσµα και ανάλογα µε το είδος του CMS, που χρησιµοποιεί. Πρώτον, ένας οργανισµός µπορεί να αποκεντρώσει την διατήρηση του περιεχοµένου της ιστοσελίδας του, µειώνοντας τις οποιεσδήποτε καθυστερήσεις. Πλέον τα βήµατα, που ακολουθούνται, µειώνονται και απλουστεύονται, ενώ η δηµιουργία του περιεχοµένου µπορεί να διανεµηθεί σε πολλούς. Εξαιτίας της οµοιοµορφίας του προτύπου σχεδίασης που προσφέρει το κάθε CMS, πλέον µπορούν να δηµιουργηθούν συνεκτικοί, αλλά και πολύ πλούσιοι σε περιεχόµενο ιστοχώροι. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, ο διαχωρισµός της λειτουργικότητας και της παρουσίασης της ιστοσελίδας από την δηµοσίευση και το περιεχόµενο αντίστοιχα, µπορεί να συνεισφέρει σηµαντικά σε έναν οργανισµό. Μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη ιεράρχηση των υπεύθυνων για την δηµιουργία και διαχείριση της ιστοσελίδας, καθώς επίσης και στην εστίαση του κάθε υπεύθυνου συγκεκριµένα σε κάποιους τοµείς της ιστοσελίδας. Αποτέλεσµα είναι ο καλύτερος καταµερισµός της εργασίας, ώστε να προκύψουν τα µέγιστα δυνατά αποτελέσµατα. Για παράδειγµα, ο διευθυντής πωλήσεων σε µία επιχείρηση µπορεί να έχει την δική του ενότητα στην ιστοσελίδα της επιχείρησης, όπου Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 14

15 δηµοσιεύει τους ισολογισµούς, τους προϋπολογισµούς και τα µελλοντικά επιχειρηµατικά σχέδια της επιχείρησης. Από την άλλη, ο υπεύθυνος τύπου της επιχείρησης έχει στην διάθεση του επίσης την δική του ενότητα, ώστε να δηµοσιεύει ελτία Τύπου, ειδήσεις σχετικά µε την επιχείρηση, νέες καµπάνιες διαφηµιστικές κ.τ.λ. Αµφότερες αυτές οι ενότητες παρουσιάζουν µία οµοιοµορφία, χωρίς να είναι φανερή η διαφορετική ταυτότητα του υπεύθυνου, ενώ στην πρώτη σελίδα υπάρχουν σύντοµες καταχωρήσεις µε υπερσυνδέσεις προς όλα όσα καταχωρούνται εσωτερικά. Παραδείγµατος χάρη, µπορεί να υπάρχει ένα ηµερολόγιο στο οποίο µπορεί να προστίθεται αυτόµατα η καταχώρηση ενός γεγονότος, όταν αυτό καταχωρείται στην ενότητα του γραφείου τύπου. Εµφανή είναι και τα οφέλη από την παροχή πληροφοριών σε τακτά χρονικά διαστήµατα, βασική δυνατότητα που προσφέρουν τα CMS στους οργανισµούς. Αποτέλεσµα είναι να αυξάνονται θεαµατικά οι επισκέπτες, που επισκέπτονται την ιστοσελίδα ή επιστρέφουν σε αυτή, καθώς µέχρι τώρα δεν µπορούσαν να εντοπίσουν τις άµεσες πληροφορίες, που χρειάζονταν. Επιπλέον, εκτός από την αύξηση των επισκεπτών, αυξάνεται και η συχνότητα επισκεψιµότητας της ιστοσελίδας, αφού πλέον ο ίδιος επισκέπτης την επισκέπτεται συχνότερα, για να µπορέσει να βρει νέες πληροφορίες. Σε αυτήν την περίπτωση, ο κερδοσκοπικός οργανισµός κερδίζει από την δηµιουργία πολλές φορές ενός µεγάλου πελατολογίου µέσω του ιαδικτύου, ενώ ο µη κερδοσκοπικός οργανισµός από την αύξηση της επιρροής του. Βασικό στοιχείο εδώ είναι ότι σχεδόν όλα τα CMS παρέχουν στατιστικά στοιχεία σχετικά µε την επισκεψιµότητα, την συχνότητα επισκεψιµότητας και τις επιλογές των επισκεπτών της ιστοσελίδας. Επιπροσθέτως, ένα από τα πιο σηµαντικά πλεονεκτήµατα αποτελεί η δυνατότητα πολλαπλών δηµοσιεύσεων της πληροφορίας σε διάφορα κανάλια. Ως εκ τούτου µπορεί ένας οργανισµός να δηµοσιεύσει αυτόµατα περιεχόµενο σε διάφορα σηµεία στην κεντρική σελίδα του, σε διάφορα τµήµατα του δικτυακού τόπου του, αλλά πλέον µπορεί πολύ γρήγορα και αυτόµατα να δηµοσιεύσει υλικό και σε διάφορες συνεργαζόµενες ιστοσελίδες άλλων οργανισµών. Η παροχή προσωποποιηµένων υπηρεσιών αποτελεί την κορωνίδα στις υπηρεσίες, που προσφέρουν τα CMS, καθώς στον σύγχρονο εξατοµικευµένο κόσµο το νέο µοντέλο της πληροφόρησης βασίζεται πλέον στις επιθυµίες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 15

16 ατόµου. Είναι απαραίτητο πια στην ιστοσελίδα κάθε µεγάλου οργανισµού να υπάρχει µία περιοχή µελών, είτε αυτοί αποτελούν τα µέλη του οργανισµού, είτε αποτελούν τους επισκέπτες της ιστοσελίδας, που επιθυµούν να ενηµερώνονται σχετικά µε τον οργανισµό, να έχουν οικονοµικές σχέσεις µαζί του ή να συµµετάσχουν στην βελτιστοποίηση του. Τα CMS παρέχουν την δυνατότητα για την δηµιουργία τέτοιων υπηρεσιών, συµβάλλοντας στην παροχή καλύτερων υπηρεσιών του οργανισµού προς τους επισκέπτες της ιστοσελίδας του και µεγαλύτερη ικανοποίηση από τα µέλη του είτε εσωτερικά είτε εξωτερικά Χαρακτηριστικά Τα χαρακτηριστικά των CMS αφορούν στη σύνθεση κάθε τέτοιου τύπου λογισµικού. Υπάρχουν πολλαπλά χαρακτηριστικά στα πιο απλά πακέτα, ενώ έχουν αναδειχτεί ακόµη και πιο πλούσιες σε χαρακτηριστικά λύσεις. Σηµαντικό είναι σε αυτό το σηµείο να τονιστεί, ότι τα open-source CMS, των οποίων ο κώδικας προγραµµατισµού διατίθεται δωρεάν στο ιαδίκτυο, έχουν θεωρητικά άπειρες δυνατότητες βελτίωσης, σε σχέση µε τα εµπορικά (commercial), τα οποία έχουν κάποιο κόστος και η βελτίωση των χαρακτηριστικών τους µπορεί να γίνει µόνο από την ίδια την εταιρεία δηµιουργίας τους. Βασικά Χαρακτηριστικά Βάση εδοµένων Περιεχοµένου: πρόκειται για µία βάση δεδοµένων, η οποία συγκεντρώνει και ιεραρχεί όλο το περιεχόµενο, το οποίο πρόκειται να δηµοσιευτεί στην ιστοσελίδα. Οι λύσεις των Συστηµάτων ιαχείρισης Περιεχοµένου έχουν, όπως είναι φυσικό, την δυνατότητα να διαχειρίζονται µία πολύ µεγάλη ποικιλία περιεχοµένου, καθώς επίσης και διάφορες µορφές του περιεχοµένου αυτού. Μπορούν να διαχειρίζονται διάφορες µορφές κειµένων, αρχείων (PDF, Word, Excel, PowerPoint, Zip), άρθρα, ελτία Τύπου, εικόνες, streaming ήχου και βίντεο, html, γραφικά, υπερσυνδέσεις κ.α. Βάση εδοµένων Ατόµων: πρόκειται για µία βάση δεδοµένων όλων των ατόµων που σχετίζονται µε την ιστοσελίδα, την οποία διαχειρίζεται το CMS. Αυτά τα άτοµα µπορεί να είναι επισκέπτες, µέλη, εγγεγραµµένοι στα newsletters της ιστοσελίδας, εθελοντές κ.λ.π. Σηµειώνεται εδώ ότι δεν παρέχουν όλα τα CMS αυτήν την δυνατότητα, καθώς πολλές φορές Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 16

17 βασίζονται στην βάση δεδοµένων της Εξυπηρέτησης πελατών, µε την οποία πολλές φορές τα CMS µπορούν να συνεργαστούν. Βάση ιαχείρισης Χρηστών: πρόκειται για µία βάση δεδοµένων, που αποτελείται από τα στοιχεία όλων των διαχειριστών και των συντακτών περιεχοµένου της ιστοσελίδας, που διαχειρίζεται το CMS. Σε αυτήν την βάση αποθηκεύονται οι κωδικοί των χρηστών αυτών, καθώς επίσης οι συσχετισµένοι ρόλοι τους και τα καθήκοντα τους. Πληροφοριακή Αρχιτεκτονική (Information Architecture- IA): πρόκειται για τον χάρτη πλοήγησης της ιστοσελίδας. Ένα CMS επιτρέπει στον διαχειριστή του να εγκαταστήσει και να διαχειριστεί την Πληροφοριακή Αρχιτεκτονική και να ρυθµίσει την παρουσίαση των σχετικών µενού πλοήγησης. Σχεδίαση Παρουσίασης: πρόκειται για την οπτική και την αίσθηση της ιστοσελίδας, όπως αυτές δηµιουργούνται µέσω της γραφικής σχεδίασης της. Η παρουσίαση της ιστοσελίδας χωρίζεται σε δύο µέρη: Α) Πλαίσιο: αναφέρεται στην εµφάνιση των δοµικών χαρακτηριστικών της σελίδας, όπως για παράδειγµα της κεφαλίδας, του υποσέλιδου, της αριστερής, κεντρικής και δεξιάς στήλης, καθώς επίσης και των κύριων στοιχείων πλοήγησης. Β) Γραφική Προσέγγιση: αναφέρεται στην χρωµατική παλέτα, τα είδη και τα µεγέθη των γραµµατοσειρών και τα γραφικά στοιχεία, που βρίσκονται σε κοινή χρήση σε όλη την ιστοσελίδα, όπως για παράδειγµα το φόντο. Η παρουσίαση µπορεί να σχεδιαστεί από ένα πρόγραµµα γραφικού σχεδιασµού, το οποίο µπορεί να είναι ενσωµατωµένο στο CMS, ή να χρειάζεται χειροκίνητο προγραµµατισµό σε γλώσσες, όπως η HTML, CSS και άλλες γλώσσες για την δηµιουργία script. Σε κάθε περίπτωση, δηµιουργούνται από τους προγραµµατιστές του CMS πρότυπα ή «συσκευασίες» παρουσίασης(packages), οι οποίες µπορούν να εφαρµοστούν σε όλη ή σε µέρος της ιστοσελίδας. ηµιουργία Περιεχοµένου: Εργαλεία φορµών και προγραµµατισµού HTML σε µορφή WYSIWYG (Αυτό Που Βλέπεις Είναι Αυτό Που Παίρνεις) βοηθούν τους χρήστες του CMS να προσθέσουν υλικό χωρίς να χρειάζονται να χρησιµοποιήσουν τεχνικούς πόρους. Τα WYSIWYG εργαλεία βοηθούν τους συντάκτες περιεχοµένου όχι µόνο να προσθέσουν περιεχόµενο στην ιστοσελίδα χωρίς να χρειάζονται πολλές τεχνικές γνώσεις, αλλά και να παράγουν ένα άρτιας σχεδίασης τελικό προϊόν. Ένα CMS συνήθως περιλαµβάνει µία µεγάλη ποικιλία λειτουργιών, όπως για παράδειγµα: την εισαγωγή γραφικών, µορφοποίηση κειµένου Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 17

18 (γραµµατοσειρά, µέγεθος, χρώµα, υπογράµµιση, πλάγια κ.λ.π.), δηµιουργία πινάκων, ορθογραφικό έλεγχο κ.α. Η λειτουργία προεπισκόπησης επιτρέπει φυσικά στον χρήστη να ελέγξει ξανά το περιεχόµενο µέσα στα πλαίσια της παρουσίασης του, πριν αυτό δηµοσιευτεί στην ιστοσελίδα. Αυτό είναι ένα από τα βασικά πλεονεκτήµατα των CMS. Εργαλεία Ροής: πρόκειται για εργαλεία, που βοηθούν την αυτοµατοποίηση της διαδικασίας της ροής του περιεχοµένου κατά την διάρκεια της παραγωγής του. Σε ένα CMS εµφανίζονται συνήθως τρία στάδια : ο ρόλος του σχεδιαστή, ο ρόλος του συντάκτη/διορθωτή και ο ρόλος του εκδότη, που δίνει την έγκριση του. Μία νέα ή µία αναµορφοποιηµένη σελίδα περνάει από κάθε στάδιο, πολλές φορές περισσότερες από µία φορές, µέχρι να δηµοσιευτεί. Μικρότεροι ή λιγότερο σύνθετοι οργανισµοί χρησιµοποιούν συχνά µία απλούστερη προσέγγιση ενός σταδίου, για τη δηµοσίευση του περιεχοµένου. Ο κάθε συντάκτης, δηλαδή, δηµοσιεύει ο ίδιος το περιεχόµενο του απευθείας στην ιστοσελίδα, ενσωµατώνοντας στο πρόσωπο του και τους τρεις ρόλους. Εικόνα 2: Τυπικό διάγραμμα ροής εργασίας σε ένα CMS Φόρµες Βάσεων εδοµένων: πρόκειται για φόρµες, που εµφανίζονται στην δηµοσιευµένη ιστοσελίδα και χρησιµοποιούνται για την επί τόπου συγκέντρωση στοιχείων από τους επισκέπτες της. Αυτές οι φόρµες χειρίζονται τις βασικές ανάγκες στην συλλογή δεδοµένων. Εργαλεία Αναζήτησης: πρόκειται για εργαλεία, που επιτρέπουν την αναζήτηση χαρακτηριστικών στοιχείων τόσο σε όλο το µήκος τον δικτυακό τόπο, όσο και σε κάποια συγκεκριµένη περιοχή, που καθορίζεται από τον χρήστη. Επίσης, αφορά τα εργαλεία αναζήτησης κειµένου από τους επισκέπτες της ιστοσελίδας, τα οποία την κάνουν πιο προσβάσιµη και εύχρηστη. Τα καλύτερα εργαλεία αναζήτησης ερευνούν στα κείµενα και στις σελίδες του δικτυακού τόπου και προσφέρουν λειτουργίες σύνθετης αναζήτησης. Τέλος, πρέπει να σηµειωθεί ότι, για να βελτιώσουν τα αποτελέσµατα της αναζήτησης, οι Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 18

19 διαχειριστές χρησιµοποιούν συχνά ειδικά εργαλεία, τα οποία τεµαχίζουν ή κατηγοριοποιούν τα κείµενα, τα αρχεία και τις εικόνες, διευκολύνοντας µε αυτό τον τρόπο την αναζήτηση τους. Εργαλεία Ενσωµάτωσης: πρόκειται για πολύ µικρές εφαρµογές, που υποστηρίζουν την γρήγορη διασύνδεση ανάµεσα στα CMS και στα συστήµατα διαχείρισης οικονοµικών δεδοµένων, όπως είναι, για παράδειγµα, της λογιστικής, των τραπεζικών συναλλαγών και του ηλεκτρονικού εµπορίου. Αναφορές Ιστοσελίδας: πρόκειται για στατιστικά στοιχεία που συγκεντρώνονται από ένα CMS, ώστε ο διαχειριστής να έχει καλύτερη επίβλεψη. Οι αναφορές αυτές αναλύουν την καθηµερινή κίνηση της ιστοσελίδας, τις σελίδες που συνάντησαν το µεγαλύτερο ενδιαφέρον από τους επισκέπτες, την προέλευση των επισκεπτών, την µέση διάρκεια των επισκέψεων στην ιστοσελίδα. Ακόµη, αναφέρουν τον πιο συχνό όρο που αναζητήθηκε από τα εργαλεία αναζήτησης, πια µέθοδος αναζήτησης χρησιµοποιήθηκε περισσότερο, αλλά και άλλα στατιστικά στοιχεία. Σχεδόν κάθε εργαλείο από τα προηγούµενα είναι διαθέσιµο στα περισσότερα open source CMS. Παρόλα αυτά, η προηγούµενη συλλογή εργαλείων αποτελεί την αρχική σύνθεση ενός CMS, που απευθύνεται σε αρχάριους στον χώρο ή σε οργανισµούς, που επιζητούν µία απλά αξιοπρεπή παρουσία στον χώρο του ιαδικτύου. Περισσότερο εξελιγµένες και σύνθετες λύσεις, καθώς επίσης και χαρακτηριστικά, τα οποία δεν είναι απαραίτητα σε κάθε ιστοσελίδα, παρέχονται από εξειδικευµένα CMS. Τα χαρακτηριστικά αυτά βρίσκονται ενσωµατωµένα στο CMS, δηλαδή για τον χειρισµό τους είναι υπεύθυνος και πάλι ο διαχειριστής του προγράµµατος, µοιράζονται τον ίδιο πίνακα ελέγχου και έχουν κοινή βάση δεδοµένων µε τα βασικά χαρακτηριστικά, στα CMS στα οποία προσφέρονται. Εξειδικευµένα Χαρακτηριστικά Αυτόµατη ηµοσίευση: πρόκειται για την δυνατότητα που προσφέρουν τα CMS, ώστε ένα αντικείµενο να δηµιουργείται µία φορά, αλλά να δηµοσιεύεται πολλές φορές σε διαφορετικές ενότητες της σελίδας. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 19

20 ιαχείριση Πολλαπλών Ιστοσελίδων: πρόκειται για το χαρακτηριστικό, που δίνει τη δυνατότητα στον διαχειριστή να χρησιµοποιήσει τον ίδιο πίνακα ελέγχου για να χειριστεί πολλαπλές ιστοσελίδες. Παραδείγµατος χάριν, µπορεί να διαχειρίζεται ταυτόχρονα: Α) Κεντρικές και περιφερειακές ιστοσελίδες ίδιας ιδιοκτησίας, Β) Βασικές και συµπληρωµατικές ιστοσελίδες διαφηµιστικών και άλλων εκστρατειών. Κοινοπραξία: πρόκειται για την δηµιουργία και διαχείριση του περιεχοµένου στην κεντρική ιστοσελίδα και στην συνέχεια την προώθηση ενός µέρους αυτού του περιεχοµένου σε ιστοσελίδες τρίτων, τα οποία όµως δεν ελέγχονται από το CMS. Αυτή είναι µία τυπική πρακτική της µονόδροµης τροφοδοσίας των συνδεόµενων εταιριών. υναµικά Συστατικά: πρόκειται για εξειδικευµένες ζώνες σε µία ιστοσελίδα, που αυτόµατα και δυναµικά παρέχουν περιεχόµενο σε µία σελίδα, ανάλογα µε τις αποφάσεις που έχει πάρει ή τις επιλογές που έχει κάνει, ο χρήστης στον οποίο απευθύνεται. Ένα παράδειγµα θα ήταν η εµφάνιση των τίτλων των τριών πιο πρόσφατων ελτίων Τύπου στο τµήµα της ιστοσελίδας «Επιλεγµένα Νέα». Πολυκάναλη ηµοσίευση: πρόκειται για την δηµοσίευση περιεχοµένου σε τρία κανάλια ταυτόχρονα. ηλαδή: στην κύρια ιστοσελίδα, σε µία έκδοση φιλική προς εκτύπωση, σε µία υποµονάδα του CMS, υπεύθυνη για την αποστολή της ιστοσελίδας σε ένα προκαθορισµένο κοινό. Το χαρακτηριστικό αυτό περιλαµβάνει και την δηµοσίευση του υλικού σε µορφή κατάλληλη για τα ασύρµατα smart phones και τα PDA. ιαχείριση Εγγράφων: πρόκειται για τη διαχείρισης της πρόσβασης (ελεγχόµενη είσοδος- ελεγχόµενη έξοδος) και την προσαρµογή των εσωτερικών και εξωτερικών εγγράφων. Χρησιµοποιήθηκε από πολλούς οργανισµούς, οι οποίοι είχαν στην βάση δεδοµένων τους χιλιάδες έγγραφα και χρειάζονταν γρήγορη πρόσβαση σε αρχειοθετηµένες πληροφορίες, οι οποίες µέχρι προσφάτως αποθηκεύονταν σε χαρτί. Εσωτερικό ίκτυο: πρόκειται για µία προστατευµένη µε κωδικό πρόσβασης πύλη, όπου, για παράδειγµα, οι υπάλληλοι του οργανισµού και εθελοντές αποθηκεύουν και ανακτούν έγγραφα, συνεργάζονται, επικοινωνούν και οργανώνουν τις προσπάθειες τους. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 20

21 Ήχος/ Βίντεο: πρόκειται για την δυνατότητα streaming ψηφιακού ήχου ή βίντεο, δηλαδή θα µπορούν πλέον οι επισκέπτες της ιστοσελίδας να βλέπουν ή να ακούν τις µεταδόσεις των διαχειριστών της. Αυτή η εξειδικευµένη υπηρεσία απαιτεί ιδιαίτερα µεγάλο χώρο αποθήκευσης, υψηλή ταχύτητα σύνδεσης στο ιαδίκτυο και ειδικό λογισµικό. Προσωποποίηση/ Κατηγοριοποίηση: πρόκειται για τον διαχωρισµό του περιεχοµένου, δηλαδή σελίδων, εγγράφων και εικόνων, σε κατηγορίες και την δυναµική του παρουσίαση στους επισκέπτες του δικτυακού τόπου, µε βάση αποκλειστικά τις κατηγορίες περιεχοµένου του προφίλ ενδιαφερόντων του επισκέπτη. Χώρος Εργασιών Χρηστών: πρόκειται για µία εικονική περιοχή, όπου οι διαχειριστές του συστήµατος και οι συντάκτες του περιεχοµένου επικοινωνούν, παρουσιάζοντας λίστες των απαιτούµενων ενεργειών από τον καθένα, προειδοποιήσεις του συστήµατος, καθώς και µηνύµατα µεταξύ τους, για την βελτίωση της απόδοσης τους. Αναζήτηση: πρόκειται για εξελιγµένα εργαλεία, για την δηµιουργία λειτουργιών αναζήτησης στην ιστοσελίδα σχετικά µε ολόκληρο τον δικτυακό τόπο, ανάλογα µε το είδος του περιεχοµένου, µε ένα τµήµα της ιστοσελίδας, µε την σελίδα, µε την ηµεροµηνία κ.λ.π. 1.4 Είδη Συστημάτων Διαχείρισης Περιεχομένου Τα Content Management Systems διακρίνονται σε ορισµένες κατηγορίες ανάλογα µε ορισµένα βασικά χαρακτηριστικά τα οποία παρουσιάζουν. Μπορούν, λοιπόν, να κατηγοριοποιηθούν ανάλογα µε το είδος του παρόχου τους και ανάλογα µε το που βρίσκεται ο χώρος αποθήκευσης και διαχείρισης της βάσης δεδοµένων και του CMS ASP και Licensed (με βάση το χώρο αποθήκευσης και διαχείρισης) Στα Application Service Provider (ASP) CMS, δηλαδή Υποστήριξης Παρόχου Υπηρεσίας, ο κατασκευαστής τους φιλοξενεί όλα τα δεδοµένα και το λογισµικό στους server της εταιρίας του. Με αυτόν τον τρόπο απαλείφονται τα έξοδα για µία ακριβή αγορά λογισµικού και hardware του συστήµατος, που θα φιλοξενεί το CMS. Παράλληλα µειώνονται και οι ανάγκες για τεχνικούς πόρους, όπως για παράδειγµα για συντηρητές του δικτύου των Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 21

22 υπολογιστών. Τέλος, βασικότερο πλεονέκτηµα ενός τέτοιου είδους συστήµατος είναι η συνεχής εξέλιξη, καθώς ο πάροχος προωθεί διαρκώς νέες λειτουργίες του προϊόντος και ανανεώσεις στου πελάτες του, προσφέροντας έτσι το χαρακτηριστικό της άµεσης ανανέωσης και πρωτοπορίας της ιστοσελίδας. Στα CMS µε παροχή άδειας (Licensed), ο πάροχος του πουλάει το προϊόν, δηλαδή παρέχει άδεια χρήσης του, δεν εµπλέκεται στην όλη διαδικασία λειτουργίας του και ο χρήστης είναι πλέον υπεύθυνος, ώστε να το εγκαταστήσει, να το ρυθµίσει και να το συντηρήσει. ιαχειριστής σε αυτήν την περίπτωση είναι το τεχνικό τµήµα του οργανισµού. Η προσέγγιση αυτών των CMS εξασφαλίζει ότι φιλοξενείς και διαχειρίζεσαι τα δικά σου δεδοµένα. Επίσης, τα Licensed είναι ιδανικά για οργανισµούς, οι οποίοι διατηρούν ήδη στις εγκαταστάσεις του κάποιο είδος υπηρεσίας παρόµοιας, όπως για παράδειγµα το σύστηµα ιαχείρισης Εξυπηρέτησης Πελατών (CRM), οπότε θα ήταν πιο φθηνό να συντηρούν ταυτόχρονα και ένα CMS Commercial, Open source, Managed Open Source (με βάση το είδος του παρόχου) Commercial: πρόκειται για λογισµικό, που προέρχεται είτε από κερδοσκοπικές είτε από µη κερδοσκοπικές εταιρίες. Οι πάροχοι αυτοί αναπτύσσουν κατά κύριο λόγο το λογισµικό, το οποίο στην συνέχεια πουλάνε και υποστηρίζουν τεχνικά. Στην σηµερινή εποχή, οι εµπορικές αυτές λύσεις είναι πιο συχνές από τις ελεύθερες λύσεις των open source CMS. Open Source: πρόκειται για µία λύση CMS, που δηµιουργείται και συντηρείται από έναν ανεπίσηµο και ανιδιοτελή συνεργάτη µίας κοινότητας χρηστών. Στην συνέχεια, το λογισµικό αυτό διανέµεται για συγκεκριµένο σκοπό στα µέλη αυτής της κοινότητας. Για αυτά τα ανοιχτά λογισµικά θα πρέπει σαφώς στο κόστος τους να συµπεριληφθεί και τα έξοδα τεχνικής υποστήριξης τους, τα οποία σαφώς και είναι αυξηµένα σε αυτό το µοντέλο. Ακόµη, θα πρέπει να προστεθεί το εσωτερικό hardware και λογισµικό και το τεχνικό προσωπικό που χρειάζεται για να συντηρηθεί αυτό το σύστηµα, όπως είναι για παράδειγµα οι προγραµµατιστές, οι οποίοι εγκαθιστούν τις ανανεώσεις και εξελίσσουν τις λειτουργίες του προγράµµατος. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 22

23 Managed Open Source: πρόκειται για έναν συνδυασµό της εµπορικής και της ελεύθερης προσέγγισης, όπου ένας πάροχος υιοθετεί µία open- source λύση σαν την βασική του πλατφόρµα και στην συνέχεια προσφέρει την λύση αυτή σε άλλους σε συνδυασµό µε συµπληρωµατικές υπηρεσίες τεχνικής υποστήριξης. Αυτή η λύση ουσιαστικά σχεδόν δεν υπάρχει σήµερα στην κοινότητα των µη-κερδοσκοπικών παρόχων. Παρόλα αυτά, καθώς οι λύσεις open-source ωριµάζουν, οι ειδικοί περιµένουν ότι θα εµφανιστούν πολύ πιο έντονα. Όσον αφορά τη διάκριση των CMS σε σχέση µε τον τρόπο παράδοσης τους, έχουµε δύο µορφές λογισµικού. Υπάρχουν εκατοντάδες επιλογές από CMS και των δύο κατηγοριών και η κάθε µία από αυτές διαφέρει στην υλοποίηση, στο κόστος και στην εξυπηρέτηση. 1.5 Κριτήρια Επιλογής CMS Ένα CMS αποτελεί για τους περισσότερους οργανισµούς, οποιουδήποτε µεγέθους, µία αγορά κεφαλαίου. Επειδή, λοιπόν, οι λύσεις που προσφέρονται στην διαχείριση περιεχοµένου είναι πολλαπλές και πολλές φορές πολύπλοκες και εξειδικευµένες, υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που πρέπει να λάβει κανείς υπόψη πριν αγοράσει, κατεβάσει από το ιαδίκτυο και εγκαταστήσει ένα CMS. Τα κριτήρια επιλογής του λογισµικού αυτού, εποµένως θα πρέπει να είναι τα εξής: Open Source ή Commercial: στην επιλογή αυτή σηµαντικό παράγοντα παίζει η έννοια κόστος. Στην περίπτωση του open-source λογισµικού, αυτό παρέχεται «δωρεάν». Στην πραγµατικότητα, όµως, κρύβει κόστη σχετικά µε την τεχνική υποστήριξη του. ASP ή Licensed: στην επιλογή αυτή σηµαντικό παράγοντα παίζει το που θα εγκατασταθεί το λογισµικό και η βάση δεδοµένων. Υπάρχουν οργανισµοί, που προτιµούν να έχουν τον άµεσο έλεγχο της ιστοσελίδας και των δεδοµένων τους, και να φιλοξενούν για το λόγο αυτό το CMS στις εγκαταστάσεις τους. Άλλοι οργανισµοί, για να γλιτώσουν το διαχειριστικό κόστος, αναθέτουν την εγκατάσταση και την συντήρηση του CMS σε εξωτερικούς συνεργάτες. Χρήστες- Συντάκτες Περιεχοµένου: στο κριτήριο αυτό απαιτείται να υπολογιστεί ρεαλιστικά ο αριθµός των χρηστών, που θα συνεισφέρουν στην ιστοσελίδα. Παράλληλα, σηµαντικό ρόλο παίζει και το είδος του περιεχοµένου, για το οποίο ο καθένας από αυτούς θα Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 23

24 είναι υπεύθυνος, και αν το περιεχόµενο αυτό θα δηµοσιεύεται άµεσα στον δικτυακό τόπο ή θα περνάει από τον έλεγχο κάποιου αρχισυντάκτη. Είδη Περιεχοµένου: το κριτήριο αυτό αφορά τις µορφές του υλικού, που θα εµφανίζεται στην ιστοσελίδα. Οι περισσότερες εφαρµογές διαχειρίζονται κείµενα, γραφικά και φωτογραφίες. Αν, όµως, στο δικτυακό τόπο δηµοσιεύεται υλικό µε πλούσια µορφοποίηση, όπως για παράδειγµα µε πλάγια, έντονα, υπογραµµισµένα και µαρκαρισµένα γράµµατα, ή πίνακες και λίστες µε κουκίδες, συλλογές φωτογραφιών και ήχος ή βίντεο streaming, τότε, το CMS, που θα επιλεγεί, θα πρέπει να προσφέρει αυτές τις δυνατότητες. Μονάδα Συσχετιζόµενων Συστηµάτων: το κριτήριο αυτό αφορά την ύπαρξη κάποιας µορφής διασύνδεσης ανάµεσα στο CMS και στα υπόλοιπα συστήµατα, όπως αυτό των χορηγιών από τους επισκέπτες της ιστοσελίδας (Donation System), του συστήµατος εξυπηρέτησης πελατών και του συστήµατος των ηλεκτρονικών πωλήσεων. Όλες αυτές οι διασυνδέσεις είναι διαθέσιµες από κάποιους εξειδικευµένους παρόχους, οι οποίοι συνεργάζονται µε εταιρίες που σχεδιάζουν τα παραπάνω συστηµάτα, ώστε να υπάρχει η κατάλληλη συνεργασία. Επανασχεδίαση ή Μετακίνηση: το κριτήριο αυτό αφορά την πιθανότητα ανασχεδίασης του δικτυακού χώρου και την µετακίνηση στοιχείων, που θα χρησιµοποιηθούν από την παλιά ιστοσελίδα. Η δυνατότητα εύκολης µετακίνησης του κώδικα και των δεδοµένων της ιστοσελίδας είναι πολύ σηµαντική σε αυτήν την περίπτωση. Πολυπλοκότητα Εµφάνισης: το κριτήριο αυτό αφορά την υποστήριξη από το λογισµικό της πολύπλοκης παρουσίασης του δικτυακού τόπου. Όταν η ιστοσελίδα περιέχει δυναµικά µενού πλοήγησης, στοιχεία Flash, ή άλλες σύνθετες γλώσσες γραφικού σχεδιασµού, χρειάζεται ένα πιο σύνθετο σύστηµα διαχείρισης περιεχοµένου. [1] 1.6 Ελεύθερο λογισμικό, λογισμικό ανοιχτού κώδικα Το ελεύθερο λογισµικό όπως ορίζεται από το Ίδρυµα Ελευθέρου Λογισµικού (Free Software Foundation), είναι λογισµικό που µπορεί να χρησιµοποιηθεί, αντιγραφεί, µελετηθεί, Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 24

25 τροποποιηθεί και αναδιανεµηθεί χωρίς περιορισµό. Η ελευθερία από τέτοιους περιορισµούς είναι βασικό στοιχείο στην ιδέα του "ελεύθερου λογισµικού", έτσι ώστε το αντίθετο του ελεύθερου λογισµικού είναι το ιδιόκτητο λογισµικό, και όχι το λογισµικό που πωλείται για κέρδος, όπως το εµπορικό λογισµικό. Το ελεύθερο λογισµικό ορισµένες φορές αναφέρεται και σαν ανοιχτό λογισµικό ή λογισµικό ανοιχτού κώδικα αλλά οι δύο έννοιες δεν είναι ταυτόσηµες. Σύµφωνα µε τον Richard Stallman δεν είναι κάθε λογισµικό ελεύθερο µόνο και µόνο επειδή είναι ανοιχτού κώδικα Άδειες ελεύθερου λογισμικού Εν γένει, σύµφωνα µε την ισχύουσα νοµοθεσία περί πνευµατικής ιδιοκτησίας, η ελεύθερη αντιγραφή, διανοµή και τροποποίηση του λογισµικού δεν επιτρέπεται. Για το λόγο αυτό, οι εκδόσεις ελεύθερου λογισµικού κάνουν χρήση ειδικής άδειας (free software licence) σύµφωνα µε την οποία, παραχωρείται το δικαίωµα αντιγραφής, τροποποίησης και αναδιανοµής του λογισµικού, στους χρήστες. Σύµφωνα µε το Ίδρυµα Ελεύθερου Λογισµικού, οι άδειες χρήσης ελεύθερου λογισµικού πρέπει να περιλαµβάνουν τις εξής ελευθερίες: Ελευθερία 0: Ελευθερία χρήσης του προγράµµατος για οποιονδήποτε σκοπό. Ελευθερία 1: Ελευθερία µελέτης και τροποποίησης του προγράµµατος. Ελευθερία 2: Ελευθερία αντιγραφής του προγράµµατος. Ελευθερία 3: Ελευθερία βελτίωσης του προγράµµατος και επανέκδοσης του, προς το συµφέρον της κοινότητας των χρηστών. Οι ελευθερίες 1 και 3 προϋποθέτουν την πρόσβαση των χρηστών στον πηγαίο κώδικα του λογισµικού. Ένα πρόγραµµα θεωρείται ελεύθερο λογισµικό όταν οι χρήστες του έχουν όλες τις παραπάνω ελευθερίες. Εποµένως, θα πρέπει να είναι κάποιος ελεύθερος να αναδιανέµει αντίγραφα, µε ή χωρίς τροποποιήσεις, δωρεάν ή χρεώνοντας για την διανοµή, στον οποιονδήποτε και οπουδήποτε. Το να είναι ελεύθερος να κάνει όλα τα παραπάνω σηµαίνει (µεταξύ άλλων) πως δεν χρειάζεται να ζητήσει εξουσιοδότηση ή να πληρώσει κάποιον ώστε να λάβει την ανάλογη άδεια. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 25

26 Θα πρέπει επίσης να έχει την ελευθερία να κάνει τροποποιήσεις και να τις χρησιµοποιεί ιδιωτικά στην δουλειά ή για διασκέδαση, χωρίς να χρειάζεται να το αναφέρει. Αν δηµοσιεύσει τις αλλαγές του, δεν είναι υποχρεωµένος να ειδοποιήσει κάποιο συγκεκριµένο άτοµο. Η ελευθερία της χρήσης ενός προγράµµατος σηµαίνει πως δίδεται η ελευθερία σε κάθε άτοµο ή επιχείρηση να το χρησιµοποιήσει σε κάθε είδους υπολογιστικό σύστηµα, για κάθε είδος εργασίας χωρίς να είναι υποχρεωµένο να επικοινωνήσει εκ των προτέρων µε τον προγραµµατιστή ή µε κάποια άλλη οντότητα. Σε αυτή την ελευθερία, είναι η άποψη του χρήστη που έχει σηµασία, και όχι η άποψη του κατασκευαστή. Ο χρήστης είναι ελεύθερος να εκτελεί το πρόγραµµα για τους δικούς του λόγους, και αν το διανέµει σε οποιονδήποτε άλλο άνθρωπο, τότε και εκείνος είναι ελεύθερος να το εκτελεί για τους δικούς του λόγους, δίχως να έχει το δικαίωµα να του υποβάλει δικές του κυρώσεις. Η ελευθερία της αναδιανοµής αντιγράφων θα πρέπει να περιλαµβάνει εκτελέσιµες (executable) µορφές του προγράµµατος, καθώς και τον πηγαίο κώδικα, τόσο για την τροποποιηµένη όσο και για την αρχική έκδοση του προγράµµατος. (Η διανοµή προγραµµάτων σε εκτελέσιµη µορφή είναι απαραίτητη για εγκατεστηµένα ελεύθερα λειτουργικά συστήµατα). Θεωρείται δεκτό όταν δεν υπάρχει τρόπος να δηµιουργηθεί η εκτελέσιµη µορφή για κάποιο συγκεκριµένο πρόγραµµα (από τη στιγµή που µερικές γλώσσες δεν υποστηρίζουν κάτι τέτοιο), αλλά θα πρέπει να έχει την ελευθερία να αναδιανέµει τέτοιες µορφές σε περίπτωση που αναπτύξει ή βρει κάποιο δικό του τρόπο να τις δηµιουργήσει). Για να ισχύουν πρακτικά οι τέσσερις βασικές ελευθερίες, και να µπορεί κάποιος να δηµοσιεύει βελτιωµένες εκδόσεις, θα πρέπει να έχει πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα του προγράµµατος. Εποµένως, η πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα είναι απαραίτητη προϋπόθεση στο ελεύθερο λογισµικό. Μία σηµαντική µέθοδος τροποποίησης ενός προγράµµατος είναι η συγχώνευση του µε διαθέσιµες ελεύθερες υπορουτίνες και υποπρογράµµατα (modules). Εάν η άδεια του προγράµµατος αναφέρει ότι δεν έχει το δικαίωµα να το συγχωνεύσει µε ένα υπάρχον υποπρόγραµµα, για παράδειγµα εάν απαιτεί να είναι ο χρήστης αυτός που κατέχει τα πνευµατικά δικαιώµατα (copyright holder) για οποιονδήποτε κώδικα έχει προσθέσει, τότε η άδεια είναι πολύ περιοριστικά ώστε να µπορεί να θεωρηθεί ελεύθερη (δηλαδή άδεια ελεύθερου λογισµικού). Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 26

27 Αυτές οι ελευθερίες θα είναι πραγµατικές και αµετάκλητες όσο δεν κάνει κάτι λάθος. Αν ο προγραµµατιστής του λογισµικού ανακαλέσει την άδεια, χωρίς να έχει δώσει ο χρήστης την αφορµή τότε το λογισµικό δεν θεωρείται ελεύθερο. Ωστόσο, µερικοί κανόνες που αφορούν τον τρόπο µε τον οποίο διανέµεται το ελεύθερο λογισµικό είναι αποδεκτοί όταν δεν συγκρούονται µε τις τέσσερις βασικές ελευθερίες. Για παράδειγµα, στην άδεια αντιγραφής (copyleft) όταν αναδιανέµει κάποιος κάποιο πρόγραµµα, δεν µπορεί να προσθέσει περιορισµούς ώστε να µειώσετε από τον χρήστη τις τέσσερις βασικές ελευθερίες. Αυτός ο κανόνας δεν συγκρούεται µε τις βασικές ελευθερίες, αλλά τις προστατεύει. Μπορεί να έχει πληρώσει για να προµηθευτεί κάποια αντίγραφα ελεύθερου λογισµικού, ή να έχει προµηθευτεί τα αντίγραφα χωρίς κάποια οικονοµική επιβάρυνση. Ανεξαρτήτως όµως από τον τρόπο προµήθειας, θα πρέπει πάντα να έχει την ελευθερία να τροποποιήσει το λογισµικό, ακόµα και να πουλάει αντίγραφα του. Ελεύθερο λογισµικό δεν σηµαίνει µη εµπορικό. Ένα ελεύθερο πρόγραµµα θα πρέπει να είναι διαθέσιµο για εµπορική χρήση, εµπορική ανάπτυξη ή εµπορική διανοµή. Η εµπορική ανάπτυξη του ελευθέρου λογισµικού δεν είναι ασυνήθιστη. Αντιθέτως, τέτοιου είδους ελεύθερο λογισµικό είναι πολύ σηµαντικό να υπάρχει. Κανόνες για την διαδικασία πακεταρίσµατος (packaging) µίας τροποποιηµένης έκδοσης είναι αποδεκτοί όταν δεν σας περιορίζουν ουσιαστικά την ελευθερία να δηµοσιεύει κάποιος τις διάφορες τροποποιηµένες εκδόσεις. Κανόνες του τύπου εάν διαθέτεται το πρόγραµµα µε τον τάδε τρόπο θα πρέπει να διατίθεται επίσης και µε τον δείνα τρόπο είναι αποδεκτοί, µε την ίδια προϋπόθεση. (Σηµειώστε ότι ένας τέτοιος κανόνας δίνει επίσης τη δυνατότητα να µη δηµοσιεύεται η έκδοση του προγράµµατος καθόλου). Κανόνες οι οποίοι απαιτούν τη δηµοσίευση του πηγαίου κώδικα στους χρήστες των προγραµµάτων όλων των εκδόσεων που έχει κάποιος δια-θέσει δηµόσια είναι επίσης αποδεκτοί. Επίσης είναι αποδεκτό σε µία άδεια ελεύθερου λογισµικού να υπάρχουν και άλλου είδους απαιτήσεις, Όπως π.χ. εάν έχει κάποιος διανέµει µία τροποποιηµένη έκδοση ενός προγράµµατος και κάποιος προηγούµενος κατασκευαστής ζητήσει αντίγραφο του, θα πρέπει να του αποστείλετε ένα, ή να δηλώσετε τον εαυτό σας στις µετατροπές που κάνατε. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 27

28 Πολλές φορές κρατικοί κανονισµοί έλεγχου εξαγωγών και εµπορικά σωµατεία (trade sanctions) µπορούν να περιορίσουν την ελευθερία κάποιου να διανέµει αντίγραφα προγραµµάτων παγκοσµίως. Οι προγραµµατιστές δεν µπορούν να εξουδετερώσουν ή να παρακάµψουν τέτοιους περιορισµούς, αλλά αυτό που µπορούν και πρέπει να κάνουν είναι να αρνηθούν να τους επιβάλλουν για την χρήση του προγράµµατος. Με αυτόν τον τρόπο, οι περιορισµοί δεν θα επηρεάσουν δραστηριότητες και ανθρώπους εκτός της δικαιοδοσίας αυτών των κυβερνήσεων. Οι περισσότερες άδειες ελεύθερου λογισµικού βασίζονται στα πνευµατικά δικαιώµατα (copyright) και υπάρχουν όρια ως προς το είδος των απαιτήσεων που µπορούν να επιβληθούν µέσω αυτών. Εάν µία άδεια βασισµένη στα πνευµατικά δικαιώµατα σέβεται την ελευθερία µε βάση την παραπάνω περιγραφή, είναι απίθανο να έχει κάποιο άλλο πρόβληµα που δεν είναι αναµενόµενο (αν και αυτό συµβαίνει περιστασιακά). Ωστόσο, κάποιες άδειες ελεύθερου λογισµικού είναι βασισµένες σε συµβόλαια και τα συµβόλαια µπορούν να επιβάλλουν ένα πολύ µεγαλύτερο εύρος περιορισµών. Αυτό σηµαίνει πως υπάρχουν πολλοί τρόποι µε τους οποίους µία τέτοια άδεια µπορεί να είναι απαράδεκτα περιοριστική και ανελεύθερη. εν είναι δυνατόν να αναφέρουµε όλους τους πιθανούς περιορισµούς συµβολαίων που θα ήταν µη αποδεκτοί. Εάν µία άδεια βασισµένη σε συµβόλαια περιορίζει τον χρήστη κατά ένα παράξενο τρόπο που οι άδειες βασισµένες στα πνευµατικά δικαιώµατα αδυνατούν, και ο οποίος δεν αναφέρεται εδώ ως νόµιµος, θα πρέπει να το σκεφτούµε και πιθανότατα θα αποφασίσουµε πως είναι ανελεύθερη. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 28

29 Όταν µιλάµε για το ελεύθερο λογισµικό, είναι καλό να αποφεύγουµε όρους όπως «το δίνει έτσι» (give away) ή «δωρεάν» (for free), διότι αυτοί υπονοούν ότι το θέµα είναι το κόστος και όχι η ελευθερία. Κάποιοι δηµοφιλείς όροι όπως πειρατεία ενσωµατώνουν απόψεις που ελπίζουµε πως δεν θα ασπαστεί κάποιος. Τέλος, αξίζει να σηµειωθεί πως κριτήρια σαν και αυτά που υπάρχουν στον ορισµό του ελεύθερου λογισµικού απαιτούν προσεκτική σκέψη για την ερµηνεία τους. Για να αποφασιστεί κατά πόσο µία συγκεκριµένη άδεια κατατάσσεται ως άδεια ελεύθερου λογισµικού, κρίνεται για το κατά πόσο πληρεί το πνεύµα και την πληρότητα των κριτηρίων. Εάν µία άδεια επιβάλλει παράλογους περιορισµούς, απορρίπτεται, ακόµα και αν δεν αναµένονταν στα κριτήρια. Πολλές φορές ή απαίτηση κάποιας άδειας δηµιουργεί ένα ζήτηµα που απαιτεί εκτενή σκέψη, συµπεριλαµβανοµένων και συζητήσεων µε δικηγόρο, πριν αποφασιστεί αν η απαίτηση είναι αποδεκτή Εγχειρίδια λογισμικού Τα εγχειρίδια λογισµικού πρέπει να είναι επίσης ελεύθερα, για τους ίδιους λόγους για τους οποίους πρέπει να είναι και το λογισµικό, και επιπρόσθετα επειδή αποτελούν αναπόσπαστο κοµµάτι του λογισµικού. Οι ίδιες απόψεις έχουν νόηµα και για άλλα είδη εργασίας που έχουν πρακτικά χρήση, δηλαδή για εργασίες που ενσωµατώνουν πολύτιµη γνώση, όπως οι επιµορφωτικές και επιστηµονικές εργασίες. Η Βικιπαίδεια είναι το πιο δηµοφιλές παράδειγµα. Οποιοδήποτε είδος εργασίας µπορεί να είναι ελεύθερο, µε αποτέλεσµα ο ορισµός του ελεύθερου λογισµικό να χει επεκταθώ στον ορισµός των ελεύθερων πολιτισµικών εργασιών που µπορεί να εφαρµοστεί σε όλα τα είδη εργασίας Λογισμικό ανοιχτού κώδικα Μία άλλη οµάδα έχει αρχίσει να χρησιµοποιεί τον όρο ανοιχτός κώδικας (open source) για να επισηµάνει κάτι παραπλήσιο (αλλά όχι ίδιο) µε το ελεύθερο λογισµικό (free software). Προτιµούµε τον όρο ελεύθερο λογισµικό(free software) διότι, µόλις ακούσει κάποιος ότι Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 29

30 αναφέρεται στην ελευθερία και όχι στο κόστος, φέρνει στο νου του την ελευθερία. Η λέξη ανοιχτός αδυνατεί να αναφερθεί στην ελευθερία. Ελεύθερο Λογισµικό / Λογισµικό Ανοικτού Κώδικα είναι το λογισµικό που ο καθένας µπορεί ελεύθερα να χρησιµοποιεί, να διανέµει, να αντιγράφει και να τροποποιεί ανάλογα µε τις ανάγκες του, χωρίς να απαιτείται η απόκτηση άδειας. Είναι ένα εναλλακτικό µοντέλο ανάπτυξης και χρήσης λογισµικού, στο οποίο η δυνατότητα αλλαγών ή βελτιώσεων (ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες αυτού που το χρησιµοποιεί) παρέχεται στο χρήστη µέσω της ελεύθερης διάθεσης και του πηγαίου κώδικα του λογισµικού. Γύρω από αυτή τη λογική δηµιουργήθηκε µια τεράστια κοινότητα χρηστών και προγραµµατιστών, µε βάση το ιαδίκτυο, οι οποίοι συµβάλλουν από κοινού στη συνεχή βελτίωση του λογισµικού, παρέχοντας δωρεάν τις γνώσεις και τη δουλειά τους σε όλους. Ένα ανοικτό δίκτυο "εθελοντών" προγραµµατιστών και εταιρειών του κλάδου, οι οποίοι αναπτύσσουν και διορθώνουν τον κώδικα των προγραµµάτων παράλληλα, κυκλοφορώντας ταχύτατα και σε µεγάλη συχνότητα τις νέες εκδόσεις λογισµικού, ΕΛ/ΛΑΚ. Το ιαδίκτυο αποτελεί τη βασική πρόσβαση στο διαθέσιµο Ελεύθερο Λογισµικό / Λογισµικό Ανοικτού Κώδικα. Η σχέση τους, εξ αρχής, υπήρξε στενή και αµφίδροµη. Η εξάπλωση του ΕΛ/ΛΑΚ έχει στηριχθεί στην ευρεία χρήση του ιαδικτύου και η διαδικασία ανάπτυξης του ιαδικτύου βασίζεται, κατά κύριο λόγο, στο ΕΛ/ΛΑΚ. Το Λογισµικό Ανοιχτού Κώδικα, µε συνεχείς βελτιώσεις και αυξηµένη πλέον φιλικότητα προς το χρήστη, κερδίζει διαρκώς νέους φίλους παγκοσµίως. Στην εκπαίδευση, στη δηµόσια διοίκηση και στις επιχειρήσεις, ενδιαφέρονται, ενηµερώνονται και αποκτούν ένα ιδιαίτερα ελκυστικό εργαλείο, αξιόπιστο, σταθερό στη λειτουργία και απαλλαγµένο από σηµαντικά κόστη, απόκτησης και αναβαθµίσεων. [2] 1.7 Joomla Το Joomla είναι ένα απλό, ευέλικτο, ελεύθερο, ανοιχτού κώδικα σύστηµα διαχείρισης περιεχοµένου που έχει δοθεί στο κοινό κάτω από το GNU general public license. Το Joomla ήταν το αποτέλεσµα µιας διαφωνίας ανάµεσα στην Miro Corporation, που τότε ήταν η ιδιοκτήτρια του ονόµατος του Μambo, και στους υπεύθυνους ανάπτυξης του πυρήνα του Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 30

31 project. Οι δύο οµάδες χώρισαν τους δρόµους τους στις 17 Αυγούστου 2005 και κάποιοι από τους τότε σχεδιαστές του Mambo δηµιούργησαν µια µετονοµασµένη έκδοση του Mambo,την οποία ονόµασαν Joomla, ενώ η Miro corporation, σχηµάτισε µια µη κερδοσκοπική οργάνωση µε σκοπό να χρηµατοδοτήσει το project και να το προστατέψει από µηνύσεις και δίκες. Το όνοµα Joomla είναι ένας φωνητικός συλλαβισµός από τη λέξη «jumla» στα σουαχίλι, που σηµαίνει «όλοι µαζί» ή «ολόκληρος», και επιλέχθηκε, για να αντικατοπτρίσει την αφοσίωση της οµάδας ανάπτυξης και της κοινότητάς του στο project. Αυτό που κάνει τη διαφορά του Joomla από τα υπόλοιπα CMS, είναι η αφοσίωσή των σχεδιαστών στο να κρατήσουν τα πράγµατα όσο πιο απλά γίνεται και, ταυτόχρονα, να παρέχουν όσα περισσότερα χαρακτηριστικά γίνεται, έτσι ώστε οι απλοί χρήστες να έχουν ολοκληρωµένο έλεγχο στις ιστοσελίδες τους, χωρίς να πληρώνουν υπέρογκα ποσά για ένα κλειστό, ιδιόκτητο λογισµικό. Η πρώτη έκδοση του Joomla, δηλαδή το Joomla ανακοινώθηκε στις 16 Σεπτεµβρίου του 2005 και ήταν µια βελτιωµένη επανέκδοση του Μambo , συνδυασµένη µε κάποιες άλλες διορθώσεις ασφαλείας µετρίου επιπέδου Χαρακτηριστικά Καθώς το Joomla αποτελεί µετεξέλιξη του Mambo η αρχιτεκτονική τους είναι η ίδια. Υπάρχει ένας κεντρικός διακοµιστής, είναι γραµµένο σε PHP, η οποία επιτρέπει στους χρήστες να δηµοσιοποιούν εύκολα το περιεχόµενο, τόσο στον παγκόσµιο ιστό, όσο και στα εσωτερικά δίκτυα (intranets), και χρησιµοποιεί επίσης µια βάση δεδοµένων MySQL. Το Joomla έχει δηµιουργηθεί σαν ένα project ανοιχτού κώδικα, όπου άτοµα και οµάδες έχουν συνεισφέρει µε τις ικανότητές τους, τόσο στην ανάπτυξή του όσο και στα συστήµατα, που το υποστηρίζουν. Παρόλο που το Joomla προσφέρει κυρίως τα βασικά χαρακτηριστικά ενός CMS, το µεγαλύτερό του πλεονέκτηµα είναι ότι είναι τόσο επεκτάσιµο, που είναι ελάχιστες οι λειτουργίες, που δεν υποστηρίζει. Τα βασικά του χαρακτηριστικά είναι : Αποθήκευση σελίδων Καταλογογράφηση δικτύου R.S.S. feeds Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 31

32 Εκτυπώσιµες εκδόσεις σελίδας Περιλήψεις ειδήσεων Blogs Forum ηµοσκοπήσεις Ηµερολόγια Αναζήτηση στην ιστοσελίδα Εκδόσεις σε διαφορετικές γλώσσες Εφαρµογές Το Joomla χρησιµοποιείται σε όλο τον κόσµο για να ενδυναµώσει τα πάντα, από απλές προσωπικές ιστοσελίδες έως περίπλοκες συνεταιρικές εφαρµογές δικτύου. Το Joomla µπορεί να χρησιµοποιηθεί από οποιονδήποτε απλό χρήστη, για την εύκολη διαχείριση κάθε θέµατος για την ιστοσελίδα, από την προσθήκη περιεχοµένου και εικόνων µέχρι την αναβάθµιση ενός καταλόγου από προϊόντα ή για online κρατήσεις. Μερικοί τρόποι µε τους οποίους χρησιµοποιείται το Joomla είναι για: Εταιρικές ιστοσελίδες ή portals Εµπόριο online Μικρές επιχειρησιακές ιστοσελίδες Μη κερδοσκοπικές ιστοσελίδες και ιστοσελίδες οργανισµών Κυβερνητικές εφαρµογές Επιχειρηµατικά εσωτερικά και εξωτερικά δίκτυα Σχολικές ιστοσελίδες Προσωπικές ή οικογενειακές ιστοσελίδες Portals σε κοινοτικό επίπεδο Εφηµερίδες και περιοδικά Το βασικό πακέτο του Joomla είναι σχεδιασµένο για εύκολη εγκατάσταση καθώς υπάρχει πολύ υποστηρικτικό υλικό καθώς και µια αναπτυσσόµενη, ενεργή κοινότητα µε περισσότερους από φιλικούς χρήστες και υπεύθυνους ανάπτυξης, που είναι πρόθυµοι να βοηθήσουν. Άλλες εφαρµογές που υποστηρίζει το Joomla µέσω µιας απλής πλατφόρµας διασύνδεσης, που βασίζεται σε φυλλοµετρητή, είναι η προσθήκη καινούριων δελτίων τύπου και καινούριων αντικειµένων, η διαχείριση σελίδων περιεχοµένου (staff pages), λιστών Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 32

33 εργασιών και προϊόντα εικόνων, καθώς επίσης η δηµιουργία τοµέων ή σελίδων απεριόριστου περιεχοµένου στις ιστοσελίδες του κάθε χρήστη. Για πολλούς ανθρώπους, εντούτοις, η αληθινή δύναµη του Joomla βρίσκεται στο πλαίσιο της εφαρµογής, που κάνει δυνατό για χιλιάδες σχεδιαστές ανά τον κόσµο να δηµιουργήσουν δυναµικές προσθήκες και επεκτάσεις. Μερικά παραδείγµατα από τις εκατοντάδες διαθέσιµες επεκτάσεις είναι τα εξής: Σχεδιαστές δυναµικών φορµών Εταιρικοί κατάλογοι ιαχείριση εγγράφου Συλλογή εικόνων και πολυµέσων Ηλεκτρονικό εµπόριο Forum και λογισµικό chat Ηµερολόγια Λογισµικό blogging Υπηρεσίες διευθύνσεων newsletters Συλλογή δεδοµένων και εργαλεία αναφορών Συστήµατα διαφήµισης µε χρήση banner Υπηρεσίες συνδροµών Τέλος, επειδή πολλές εταιρείες και οργανισµοί έχουν απαιτήσεις, που δεν καλύπτονται από το βασικό πακέτο του Joomla ή από κάποια δωρεάν διαθέσιµη επέκταση, το Joomla προσφέρει ένα δυνατό πλαίσιο εφαρµογής, που κάνει εύκολο για τους προγραµµατιστές του, να δηµιουργήσουν συστατικά που επεκτείνουν την δύναµη του σε απεριόριστες διευθύνσεις. Χρησιµοποιώντας το πλαίσιο του πυρήνα του, οι χρήστες του µπορούν εύκολα να χτίσουν: Ενσωµατωµένα συστήµατα ηλεκτρονικού εµπορίου Καταγραφικά συστήµατα ελέγχου Εργαλεία αναφορών δεδοµένων Περίπλοκοι επαγγελµατικοί κατάλογοι Εργαλεία επικοινωνίας Γέφυρες εφαρµογών(application Bridges), για την εύκολη διασύνδεση µε άλλα συστήµατα, όπως το CRM(Customer Relations Management). [3] Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 33

34 2. Σχεδίαση και ανάπτυξη εφαρμογής Αφού λοιπόν αναφερθήκαµε στο τί είναι ένα σύστηµα διαχείρισης περιεχοµένων (cms) και ποιό cms χρησιµοποιήσαµε στην ανάπτυξη της εφαρµογής µας, στην συνέχεια θα µιλήσουµε για την αλληλεπίδραση ανθρώπου-υπολογιστή και πως ο τοµέας αυτός της πληροφορικής παίζει σηµαντικό ρόλο στην κατασκευή µιας εφαρµογής. 2.1 HCI Human Computer Interaction (Αλληλεπίδραση Ανθρώπου- Υπολογιστή) Human-Computer Interaction (HCI) είναι η επιστήµη που ασχολείται µε την αλληλεπίδραση ανθρώπου και υπολογιστή. Επειδή το HCI είναι η επιστήµη που µελετά τη σχέση µεταξύ ανθρώπου και υπολογιστή, συχνά χαρακτηρίζεται ως ο συνδυασµός µιας σειράς από επιστήµες, όπως είναι αυτή της επιστήµης των υπολογιστών, της κοινωνιολογίας, της ψυχολογίας, της σχεδίασης συστηµάτων, του προγραµµατισµού κ.α. Η αλληλεπίδραση µεταξύ υπολογιστή και ανθρώπου υλοποιείται µε το user interface που αποτελείται τόσο από το software όσο και από το hardware ενός συστήµατος. Έτσι, για παράδειγµα, έχουµε τους χαρακτήρες που εισάγει ο χρήστης όταν γράφει ένα κείµενο χρησιµοποιώντας το πληκτρολόγιό του και αυτοί εµφανίζονται στην οθόνη του Η/Υ. Σύµφωνα µε την Ένωση Υπολογιστικών Συστηµάτων (Association Computer Machinery, ACM) η αλληλεπίδραση ανθρώπου-υπολογιστή ορίζεται ως η επιστήµη που ασχολείται µε το σχεδιασµό, την αξιολόγηση και την εφαρµογή των διαδραστικών συστηµάτων πληροφορικής που προορίζονται για ανθρώπινη χρήση και µε τη µελέτη σηµαντικών φαινοµένων γύρω από αυτά Display Designs Ένας χρήστης µιας εφαρµογής πρέπει να είναι σε θέση να διαχειρίζεται οποιαδήποτε πληροφορία που παράγει και εµφανίζει ένα υπολογιστικό σύστηµα. Επιπλέον, η πληροφορία Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 34

35 πρέπει να εµφανίζεται µε βάση κάποιες αρχές οι οποίες υποστηρίζουν την αντίληψη, την επίγνωση της κατάστασης και την κατανόηση από τον χρήστη. Αρχές σχεδίασης μιας εφαρμογής Οι αρχές που ασχολούνται µε την αντίληψη του χρήστη και της επεξεργασίας της πληροφορίας χρησιµοποιούνται ώστε να επιτευχθεί η αποτελεσµατικότητα της χρήσης της εφαρµογής. Η υλοποίηση βασικών αρχών επιφέρει αποτελέσµατα όπως η µείωση λαθών από τον χρήστη, η µείωση του χρόνου εκµάθησης του χρήστη για την χρήση της εφαρµογής, η αύξηση της ικανοποίησης του χρήστη κ.α. Ωστόσο δεν είναι εύκολο να πούµε ότι κάποια από αυτές τις αρχές είναι πιο σηµαντική από άλλες καθώς η υλοποίησή τους εξαρτάται από τον λόγο σχεδίασης και χρήσης µιας εφαρµογής. Αρχές αντίληψης 1. Φτιάχνοντας την εφαρµογή ευανάγνωστη Το να είναι µια εφαρµογή ευανάγνωστη είναι αρκετά σηµαντικό. Αν οι χαρακτήρες και τα αντικείµενα που παρουσιάζονται στην οθόνη του χρήστη δεν είναι ευανάγνωστα και ευδιάκριτα, τότε ο χρήστης δεν µπορεί να χρησιµοποιήσει µε αποτελεσµατικότητα την εφαρµογή. 2. Αποφυγή απόλυτων ορίων κρίσης Καλό είναι να αποφεύγεται να ερωτάται ο χρήστης σχετικά µε αισθητήριες µεταβλητές, όπως για παράδειγµα η φωτεινότητα, το σχήµα, το χρώµα αντικειµένων κλπ. 3. ιαδικασία top-down Σε ορισµένες περιπτώσεις ίσως χρειαστεί να ερωτηθεί ο χρήστης κατά πόσο είναι κατανοητός ο τρόπος λειτουργίας της εφαρµογής και αυτό εξαρτάται από την ικανότητα που έχει αποκτήσει ο χρήστης κατά το παρελθόν από ανάλογες εφαρµογές. 4. Ωφέλιµος πλεονασµός Ορισµένες φορές είναι καλό κάποια αντικείµενα της εφαρµογής να επαναλαµβάνονται. Με αυτό τον τρόπο είναι αρκετά πιθανό να γίνονται πιο κατανοητά από τον χρήστη. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 35

36 5. Η οµοιότητα προκαλεί σύγχυση Καλό είναι να αποφεύγονται αντικείµενα που είναι αρκετά όµοια µεταξύ τους και χρησιµοποιούνται για διαφορετικό σκοπό, καθώς έτσι µπορεί να µπερδευτεί ο χρήστης. Αρχές διανοητικού μοντέλου Αρχή εικονογραφηµένου ρεαλισµού Συνήθως ένας ήχος που χρησιµοποιείται αντιπροσωπεύει ένα συγκεκριµένο γεγονός. Εάν υπάρχουν πολλαπλά στοιχεία, µπορούν να ρυθµιστούν κατά τέτοιο ώστε να βρίσκονται σε ένα αντιπροσωπευτικό περιβάλλον. Αρχή κίνησης αντικειµένων Η κίνηση των αντικειµένων σε µια εφαρµογή πρέπει να είναι αληθοφανής και να γίνεται όπως θα γινόταν σε ένα φυσικό περιβάλλον. Αρχές βασισμένες στην προσοχή Ελαχιστοποίηση του κόστους πρόσβασης σε πληροφορία - Όταν η προσοχή του χρήστη εκτρέπεται από το ένα σηµείο στο άλλο για την πρόσβαση σε απαραίτητες πληροφορίες, υπάρχει ένα σχετικό κόστος σε χρόνο και στην προσπάθεια που καταβάλλεται. Ο σχεδιασµός µιας εφαρµογής πρέπει να γίνεται µε τέτοιο τρόπο ώστε να η πρόσβαση σε πληροφορία να είναι όσο πιο άµεση και αποτελεσµατική γίνεται. Αρχή συµβατότητας Η διαίρεση της προσοχής µεταξύ δύο πηγών πληροφορίας µπορεί να είναι απαραίτητη για την ολοκλήρωση µιας ενέργειας. Οι πηγές αυτές πρέπει να είναι ενιαίες διανοητικά και να έχουν καθοριστεί ώστε να συµβαδίζουν διανοητικά. Αρχή πολλαπλών πηγών πληροφοριών Ο χρήστης πρέπει να έχει την δυνατότητα σε πολλαπλές πηγές που του παρέχουν την ίδια πληροφορία. Για παράδειγµα, οπτική και ακουστική πληροφορία πρέπει να εµφανίζονται ταυτόχρονα. Αρχές βασισμένες στην μνήμη Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 36

37 Αντικαθιστώντας την µνήµη µε οπτικές πληροφορίες - Ο χρήστης δεν χρειάζεται να διατηρεί στην µνήµη του σηµαντικές πληροφορίες. Ένα menu, µια λίστα ή ένα άλλο οπτικο-ακουστικό αντικείµενο µπορούν να βοηθήσουν τον χρήστη στην αναζήτηση πληροφοριών. Αρχή της συνοχής Συνήθως οι παλιές συνήθειες ενός χρήστη µεταφέρονται εύκολα σε µια νέα εφαρµογή ώστε να επεξεργαστούν οι νέες πληροφορίες. Οι εφαρµογές καλό είναι να σχεδιάζονται µε παρόµοιο τρόπο ώστε να διευκολύνεται ο χρήστης. [4] Λαµβάνοντας υπ όψιν τα χαρακτηριστικά και τις αρχές σχεδίασης του HCI που παρουσιάστηκαν παραπάνω προχωρήσαµε στον σχεδιασµό και στην υλοποίηση της εφαρµογής µας. Πριν όµως από αυτό, θεωρήσαµε σωστό να αναφερθούµε εν συντοµία στον τρόπο εγκατάστασης του Joomla σε έναν απλό υπολογιστή χρήστη. 2.2 Εγκατάσταση Joomla Η εγκατάσταση ενός Joomla setup είναι µια πολύ αυτοµατοποιηµένη και πλέον γρήγορη διαδικασία που απαρτίζεται από συγκεκριµένα βήµατα. Για την εγκατάσταση απαιτείται µια προ εγκατεστηµένη Βάση εδοµένων που θα χειριζόµαστε µέσω ενός mysql account. Στην υπό ενότητα αυτή θα δώσουµε την περιγραφή της εγκατάστασης του Joomla από έναν home user. Για την εγκατάσταση θα χρειαστούµε έναν λογαριασµό mysql για την διαχείριση της βάσης δεδοµένων που θα αποθηκεύσουµε, το username και το password µπορεί να µας τα δώσει ο administrator του δικτύου που θα εγκαταστήσουµε την εφαρµογή ή ο host provider που έχουµε «σηκωµένη» την ιστοσελίδα µας.θα πρέπει να ρυθµίσουµε την βάση µας και να αποθηκεύσουµε το όνοµα της και το username password του λογαριασµού mysql. Μετά από αυτό η ολοκλήρωση της εγκατάστασης είναι εύκολη και απαιτεί τα εξής βήµατα: Να αλλάξουµε κάποια δικαιώµατα σε αρχεία. Να εισάγουµε τις πληροφορίες της Βάσης εδοµένων Να αντιγράψουµε το αρχείο ρυθµίσεων στον server Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 37

38 Να διαγράψουµε τον φάκελο install Πλοηγούµαστε στον ιστότοπο και κατεβάζουµε την τελευταία έκδοση που κυκλοφορεί σε µορφή zip/tar.gz /tar.bz2. Κάνουµε extract το κατεβασµένο αρχείο στον σκληρό µας και µε την χρήση οποιουδήποτε ftp ή sftp προγράµµατος (winscp, filezilla κλπ) ανεβάζουµε τον φάκελο που προέκυψε από την αποσυµπίεση στον public_html φάκελο στον web server µας. Λεπτομέρειες Mysql 1.To hostname της database στο 99% των περιπτώσεων χρησιµοποιούµε localhost. 2.To username - password του database root user το Α και το Ω του ελέγχου µας πάνω στην database. 3.To όνοµα της database µε το οποίο αναγνωρίζεις την βάση δεδοµένων για το συγκεκριµένο website. Αφού λοιπόν έχουµε ανεβάσει τα αρχεία στον φάκελο του server πηγαίνουµε µέσω του browser µας στον φάκελο αυτό και εισερχόµαστε έτσι στο κεντρικό µενού διαχείρισης της εγκατάστασης όπου διαλέγουµε καταρχάς την γλώσσα εγκατάστασης. Εικόνα 3: Επιλογή γλώσσας Στο δεύτερο βήµα πραγµατοποιείται µια αυτόµατη ρουτίνα αναγνώρισης των παραµέτρων του συστήµατος για εξακρίβωση πληρότητας των κριτηρίων εγκατάστασης. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 38

39 Παρουσιάζονται λοιπόν µε πράσινο χρώµα όλα όσα τηρούνται και µας ενηµερώνει για το αν υπάρχουν αστοχίες του συστήµατος. Εικόνα 4: Έλεγχος ρυθμίσεων συστήματος Αµέσως µετά τον έλεγχο των κριτηρίων εγκατάστασης παρουσιάζεται η άδεια χρήσης µε την οποία έρχεται το Joomla, η γνωστή GNU/GPL άδεια για τα περισσότερα open source προγράµµατα. Ο χρήστης πρέπει να διαβάσει και εγκρίνει την άδεια για να προχωρήσει. Εικόνα 5: Άδεια χρήσης Joomla Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 39

40 Φτάνουµε έτσι στο σηµαντικότερο βήµα της εγκατάστασης, τις βασικές ρυθµίσεις της εφαρµογής. Εδώ θα εισάγουµε τα στοιχεία της βάσης εδοµένων, το username του ανθρώπου θα διαχειρίζεται µε πλήρη δικαιώµατα την ιστοσελίδα καθώς και ρυθµίσεις τεχνικής φύσεως όπως και ftp details. Εικόνα 6: Εισαγωγή στοιχείων βάσης δεδομένων και διαχειριστή Ολοκληρώνοντας την εγκατάσταση επιλέγουµε την εφαρµογή δεδοµένων µέσα στην σελίδα για λόγους πειραµάτων µε τις λειτουργίες της. Μόλις ολοκληρώσαµε την εγκατάσταση της εφαρµογής και είµαστε έτοιµοι να ξεκινήσουµε την διαδικασία δηµιουργίας. 2.3 Περιγραφή ιστοσελίδας Η υποενότητα αυτή χωρίζεται σε δύο κυρίως µέρη. Στο πρώτο γίνεται αναφορά σε όλα όσα βλέπει κάποιος που επισκέπτεται την ιστοσελίδα που αναπτύξαµε και στο δεύτερο µέρος παρουσιάζεται η περιοχή του administrator (διαχειριστή) της ιστοσελίδας. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 40

41 2.3.1 Περιγραφή του front-end της εφαρμογής Κατά την διάρκεια της διπλωµατικής εργασίας µας αναπτύξαµε ένα ηλεκτρονικό κατάστηµα το οποίο λειτουργεί σαν τυπογραφείο. Ο πελάτης δηµιουργεί λογαριασµό, συνδέεται µε τα στοιχεία του λογαριασµού του και στην συνέχεια µπορεί να επιλέξει ανάµεσα σε πολλά προϊόντα ώστε να εκτυπώσει αυτό που θέλει, στο µέγεθος και στην ποσότητα που επιθυµεί. Παρακάτω παρουσιάζονται εικόνες από την εφαρµογή αυτή. Εικόνα 7: Αρχικό temlate - Τελική μορφή Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 41

42 Εικόνα 8: Αρχική σελίδα Στο δεξιό µέρος του site παρατηρούµε το menu Συνδεθείτε. Σε περίπτωση που δεν έχουµε δηµιουργήσει λογαριασµό πατάµε στο link ηµιουργία λογαριασµού και συµπληρώνουµε µια φόρµα µε τα στοιχεία µας. Έπειτα, συµπληρώνουµε τα πεδία Όνοµα Χρήστη και το δεύτερο που αντιστοιχεί στο συνθηµατικό του χρήστη. Αφού συνδεθούµε, µπορούµε από το menu στα δεξιά µας να επιλέξουµε το προϊόν που επιθυµούµε και να ζητήσουµε να τυπωθεί σε όποιο βάρος, µέγεθος και ποσότητα επιθυµούµε. Έστω λοιπόν ότι επιλέγουµε την κατηγορία Flyer, τότε οδηγούµαστε στην επόµενη σελίδα, όπως φαίνεται παρακάτω Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 42

43 . Εικόνα 9: Κατηγορία Flyer Εικόνα 10: Κατηγορία βάρους χαρτιού(135gr) Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 43

44 Από αυτό το σηµείο επιλέγουµε το βάρους του χαρτιού, στο οποίο µπορούµε να εκτυπώσουµε το σχέδιο που θέλουµε, όπως απεικονίζεται στις εικόνες 9 και 10. Στη συνέχεια επιλέγουµε τις διαστάσεις του χαρτιού και µας εµφανίζονται τα προϊόντα, δηλαδή ο αριθµός των κοµµατιών που µπορούµε να παραγγείλουµε. Εικόνα 11: Προϊόντα - αριθμός κομματιών Εικόνα 12: Πληροφορίες παραγγελίας Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 44

45 Πατώντας στο κουµπί Αγορά αρχίζει η διαδικασία παραγγελίας του προϊόντος εµφανίζοντας την παραπάνω σελίδα. Κατόπιν µπορούµε να δούµε τα στοιχεία της παραγγελίας µας, τί έχουµε παραγγείλει, το όνοµα και τον κωδικό του προϊόντος και την τιµή του. Στη συνέχεια πατάµε Ταµείο ώστε να συνεχίσουµε την παραγγελία µας και την αγορά. Σε περίπτωση που δεν έχουµε δηµιουργήσει λογαριασµό µας εµφανίζεται η παρακάτω εικόνα, όπου µας ζητείται να συµπληρώσουµε κάποια πεδία. Εικόνα 13: Στοιχεία παραγγελίας-1 Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 45

46 Εικόνα 14: Στοιχεία παραγγελίας-2 Πατώντας Ταµείο εκτός από τις πληροφορίες των εικόνων 13 και 14 µας εµφανίζονται και στοιχεία χρέωσης και αποστολής που έχουµε εισάγει κατά την δηµιουργία του λογαριασµού µας. Εικόνα 15: Πληροφορίες πελάτη Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 46

47 Σε αυτό το σηµείο γίνεται χρήση του πιστοποιητικού έτσι ώστε να διασφαλισθεί η ασφαλής µεταφορά των προσωπικών δεδοµένων που εισάγει ο χρήστης στην φόρµα. Για τον λόγο αυτό παρατηρούµε ότι το url είναι πλέον της µορφής και κάτω δεξιά στον browser µας Εικόνα 16: Μέθοδοι αποστολής εµφανίζεται το εικονίδιο µιας κλειδαριάς. Πατώντας στο Επόµενο οδηγούµαστε στις µεθόδους αποστολής των προϊόντων που παραγγείλαµε (εικόνα 16). Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 47

48 Αφού έχουµε επιλέξει και τον τρόπο παραλαβής του προϊόντος που παραγγείλαµε πατάµε στο κουµπί Επόµενο και πηγαίνουµε στο στάδιο κατά το Εικόνα 17: Μέθοδοι πληρωμής οποίο θα δηλώσουµε τον τρόπο πληρωµής, όπως παρουσιάζεται και στην εικόνα 17. Έπειτα ο χρήστης περνάει στο τελικό στάδιο της παραγγελίας του που είναι το ανέβασµα των αρχείων που θέλει να εκτυπώσει και η επιβεβαίωση της παραγγελίας όπως Εικόνα 18: Επιβεβαίωση παραγγελίας φαίνεται και στην εικόνα 18. Τέλος, αφού επιβεβαιώσει την παραγγελία του, τότε η Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 48

49 εφαρµογή τον επιστρέφει στην αρχική σελίδα. Για να ανεβάσουµε ένα αρχείο στον server ώστε στη συνέχεια να εκτυπωθεί στο προϊόν που παραγγείλαµε πατάµε στο κουµπί Προσθήκη και ανοίγει ένα παράθυρο ώστε να επιλέξουµε το αρχείο που θέλουµε από τον υπολογιστή µας. Το αρχείο που επιλέξαµε εµφανίζεται στο δεξιό µέρος της εφαρµογής αυτής και αφού το επιλέξουµε ενεργοποιείται το πλήκτρο Αποστολή, το πατάµε και το αρχείο εµφανίζεται στο αριστερό µέρος της εφαρµογής, το οποίο αναφέρεται στον server. Άρα το αρχείο µας έχει σταλθεί Περιγραφή Περιοχής Διαχειριστή Του Joomla Κατά την είσοδό µας στην περιοχή του διαχειριστή του Joomla (πολλές φορές αναφέρεται στην βιβλιογραφία ως back-end) µας ζητείται να εισάγουµε όνοµα χρήστη και κωδικό πρόσβασης. Αφού συνδεθούµε µας εµφανίζεται η εικόνα 18. Εικόνα 19: Περιοχή διαχειριστή Joomla Στην παρούσα εργασία θα προσπεράσουµε τα εργαλεία και τις επιλογές διαχείρισης που προσφέρει το Joomla και θα ασχοληθούµε περισσότερο µε κάποιες ενέργειες που γίνανε ώστε να ενισχύσουµε την ασφάλεια του site, αλλά και µε το virtuemart που περάσαµε ώστε να υλοποιηθεί το ηλεκτρονικό µας κατάστηµα. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 49

50 Διαχείριση virtuemart Το virtuemart είναι ένα παρά πολύ καλό shopping cart ανοικτού κώδικα, φτιαγµένο ειδικά για το γνωστό CMS Joomla και τον "πρόγονο" του Mambo. [5]. Παρακάτω θα δούµε ορισµένα στοιχεία που αφορούν την διαχείριση του virtuemart. Το virtuemart µπορούµε να το κατεβάσουµε από την επίσηµη σελίδα (virtuemart.net) και να το εγκαταστήσουµε ως Εικόνα 20: Περιοχή διαχείρισης Joomla (2) component του Joomla. Έτσι, για να το χρησιµοποιήσουµε πηγαίνουµε components virtuemart και έχουµε την εικόνα της επόµενης σελίδας. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 50

51 Εικόνα 21: Διαχείριση virtuemart Στο συγκεκριµένο σηµείο παρατηρούµε τις επιλογές διαχείρισης που µας παρέχει το virtuemart ώστε να διαχειριστούµε το ηλεκτρονικό µας κατάστηµα. Για παράδειγµα, στο menu αριστερά βλέπουµε την επιλογή users, µε την οποία µπορούµε να διαχειριστούµε τους χρήστες που έχουν συνδεθεί στο κατάστηµά µας ή την επιλογή configuration µε την οποία καθορίζουµε διάφορες ρυθµίσεις σχετικά µε το κατάστηµα. Configuration Εικόνα 22: Configuration - virtuemart Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 51

52 Στην παραπάνω εικόνα βλέπουµε τις επιλογές που έχουµε για το configuration του ηλεκτρονικού µας καταστήµατος. Έτσι, για παράδειγµα, µπορούµε να ορίσουµε το µήνυµα που θα εµφανίζεται σε περιπτώσεις που για κάποιο λόγο το site θα είναι off-line, µπορούµε να ρυθµίσουµε αν θα εµφανίζονται οι τιµές των προϊόντων ή όχι, αν οι τιµές προκύπτουν από τον υπολογισµό του φόρου προστιθέµενης αξίας (Φ.Π.Α) κλπ. Επιπλέον, αν επιλέξουµε την καρτέλα security µπορούµε να ενεργοποιήσουµε κάποιες ρυθµίσεις που σχετίζονται µε την ασφάλεια του shopping cart που αναπτύσσουµε. Πιο συγκεκριµένα, οι επιλογές αυτές φαίνονται στην ακόλουθη εικόνα: Εικόνα 23: Configuration/ Security - virtuemart Παρατηρούµε ότι µπορούµε να εισάγουµε το url του ηλεκτρονικού καταστήµατος, αλλά και το ασφαλές url του καταστήµατος, κάτι που είναι απαραίτητο όταν χρησιµοποιούµε ssl είτε σε όλες τις σελίδες ή σε µερικές. Στην περίπτωσή µας έχουµε επιλέξει, όπως φαίνεται, να γίνεται χρήση του ssl στο σηµείο όπου ένας χρήστης καλείται να παραγγείλει και να αγοράσει ένα προϊόν (checkout). Επίσης, έχουµε ορίσει την συνάρτηση κρυπτογράφησης που χρησιµοποιείται ώστε να κρυπτογραφηθούν ευαίσθητα δεδοµένα που εισάγει ο χρήστης κατά την αλληλεπίδρασή του µε το shopping cart που αναπτύξαµε. Ακόµη, έχουµε ορίσει και το κλειδί κρυπτογράφησης που χρησιµοποιεί η συνάρτηση κρυπτογράφησης. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 52

53 Κάποιες άλλες ρυθµίσεις που µπορεί κάποιος να κάνει σε αυτό το σηµείο είναι το αν θα αποθηκεύονται ή όχι πληροφορίες που σχετίζονται µε την πιστωτική κάρτα, το url του διαµεσολαβητή σε περίπτωση που γίνεται χρήση αυτού κ.α. Αν επιλέξουµε την καρτέλα shipping καθορίζουµε τους τρόπους αποστολής και την χρέωση αποστολής των προϊόντων. Φυσικά µπορούµε να επιλέξουµε και να µην υπάρχει τρόπος αποστολής, όπως φαίνεται και στην παρακάτω εικόνα. Επίσης, από το menu στα αριστερά µας, επιλέγοντας Shipping, το virtuemart µας δίνει την δυνατότητα να επεξεργαστούµε ορισµένες από τις µεθόδους αυτές, σύµφωνα µε τις ανάγκες του καταστήµατός µας. Εικόνα 24: Configuration/ Shipping - virtuemart ιαχείριση προϊόντων: Αν επιλέξουµε από το menu αριστερά την επιλογή Products παρατηρούµε ότι εµφανίζεται µια λίστα µε αρκετές επιλογές διαχείρισης προϊόντων. Στην συνέχεια θα ασχοληθούµε µε την δηµιουργία κατηγοριών προϊόντων και µε αυτή των προϊόντων. Για να δηµιουργήσουµε µια κατηγορία προϊόντων επιλέγουµε Products List Categories και µας εµφανίζεται η ακόλουθη εικόνα. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 53

54 Εικόνα 25: Λίστα κατηγοριών Στην παραπάνω εικόνα βλέπουµε τις κατηγορίες προϊόντων που έχουν δηµιουργηθεί για το συγκεκριµένο ηλεκτρονικό κατάστηµα. Στην συνέχεια θα δούµε την δηµιουργία µιας κατηγορίας προϊόντων. Εικόνα 26: Δημιουργία κατηγορίας προϊόντων Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 54

55 Κατά την δηµιουργία µιας κατηγορίας ορίζουµε το όνοµά της, µια σύντοµη περιγραφή (αν το θεωρούµε απαραίτητο), αν θα είναι υποκατηγορία κάποιας άλλης κατηγορίας ή όχι (επιλογή Parent), το πλήθος των προϊόντων που θα εµφανίζονται σε αυτή κ.α. Στην καρτέλα images µπορούµε να ορίσουµε την εικόνα που θα έχει η κατηγορία αυτή. Επιλέγοντας List Products από το menu στα αριστερά µας εµφανίζονται τα προϊόντα που έχουµε δηµιουργήσει. Εικόνα 27: Λίστα προϊόντων Η επόµενη εικόνα µας δείχνει το περιβάλλον δηµιουργίας ενός προϊόντος. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 55

56 Εικόνα 28: Πληροφορίες προϊόντος Κατά την δηµιουργία ενός προϊόντος ορίζουµε το όνοµα του προϊόντος, σε ποια κατηγορία ανήκει, την τιµή που κοστίζει, µια σύντοµη περιγραφή αν το επιθυµούµε κλπ. Στην καρτέλα Display Options ορίζουµε επιλογές που σχετίζονται µε τα στοιχεία που θα εµφανίζονται µαζί µε το προϊόν, όπως για παράδειγµα η επιλογή εµφάνισης ποσότητας προϊόντος. Ενώ στην καρτέλα Product Dimensions and Weight δηλώνουµε τις διαστάσεις του προϊόντος και το βάρος του. Διαχείριση μεθόδων αποστολής προϊόντων Αν επιλέξουµε Shipping θα παρατηρήσουµε κάποιες επιλογές διαχείρισης των µεθόδων αποστολής προϊόντων. Έτσι για παράδειγµα, επιλέγοντας Shipper, µας εµφανίζεται η λίστα µε τις µεθόδους αποστολής, όπως παρουσιάζονται στην επόµενη εικόνα: Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 56

57 Εικόνα 29: Λίστα προμηθευτών Ενώ αν επιλέξουµε Shipping Rates µας εµφανίζεται η λίστα µε τις χρεώσεις αποστολής όπως τις έχουµε διαµορφώσει σύµφωνα µε τις ανάγκες µας. Εικόνα 30: Λίστα χρεώσεων αποστολής Αν επιλέξουµε µια κατηγορία µπορούµε να επεξεργαστούµε κάποια χαρακτηριστικά της που αφορούν τον τρόπο χρέωσης των προϊόντων µας, τα έξοδα αποστολής κλπ. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 57

58 Εικόνα 31: Λεπτομέρειες χρέωσης Για περισσότερες πληροφορίες µπορείτε να επισκεφτείτε την σελίδα όπου βρίσκεται το εγχειρίδιο χρήσης του virtuemart, η οποία είναι καθώς και το επίσηµο forum του component, το οποίο βρίσκεται στην διεύθυνση Χρήση δομικών στοιχείων Joomla για την ενίσχυση της ασφάλειας της εφαρμογής Στην συνέχεια αυτού του κεφαλαίου θα αναφερθούµε στα δοµικά στοιχεία που περάσαµε στο Joomla ώστε να ενισχύσουµε, να ενδυναµώσουµε, την ασφάλεια της εφαρµογής. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 58

59 Διαχείριση Search Engine Friendly Urls Για την χρήση sef urls, µε τα οποία θα ασχοληθούµε σε επόµενο κεφάλαιο, έγινε εγκατάσταση και χρήση του component sh404sef. Για να χρησιµοποιήσουµε το component αυτό πηγαίνουµε στο menu components και από την λίστα που µας εµφανίζεται επιλέγουµε το sh404sef και µας εµφανίζεται η παρακάτω εικόνα: Εικόνα 32: sh404sef Όπως φαίνεται και από την εικόνα, µας δίνεται η δυνατότητα να διαχειριστούµε όχι µόνο τα urls που υπάρχουν στο site µας αλλά και τα µετα-δεδοµένα (meta-data) που υπάρχουν σε κάποια σηµεία της εφαρµογής µας, τα µηνύµατα τύπου 404 που ενδεχοµένως να εµφανιστούν σε κάποιον χρήστη κ.α. Το συγκεκριµένο component µπορεί κάποιος να το κατεβάσει από το εξής site στο οποίο υπάρχουν συγκεντρωµένα όλα τα δοµικά στοιχεία που χρειάζονται για την ανάπτυξη ενός site µε την χρήση του Joomla (plugins, modules, components κλπ). Διαχείριση JoomlaPack Επίσης, περάσαµε το component JoomlaPack ώστε να µπορούµε να παίρνουµε back-up του site. Σύµφωνα µε το component αυτό µας δίνεται η δυνατότητα να πάρουµε back-up είτε Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 59

60 από το front-end ή από το back-end ή και από τα δύο µέρη της εφαρµογής µας. Επιπλέον, µπορούµε να ορίσουµε σε ποιόν φάκελο του συστήµατος θα αποθηκεύονται τα back-up που Εικόνα 33: JoomlaPack παίρνουµε και αν θα µας αποστέλλεται αυτό µε mail σε διεύθυνση που ορίζουµε. Παρακάτω έχουµε εικόνες από το component αλλά και από το log file που προκύπτει µετά την εκτέλεση του back-up. To log-file που προκύπτει ύστερα από την διαδικασία του back-up περιέχει πληροφορίες όπως είναι αυτές που φαίνονται στις παρακάτω εικόνες. Εικόνα 34: log-file-1 Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 60

61 Εικόνα 35: log-file-2 Διαχείριση ChronoForms Για την δηµιουργία της φόρµας επικοινωνίας εγκαταστήσαµε ένα ακόµα component το οποίο ονοµάζεται ChronoForms, το οποίο χρησιµοποιείται κυρίως για την κατασκευή διαφόρων φορµών που µπορεί να χρησιµοποιήσει ο χρήστης ενός site. Στην περίπτωσή µας κατασκευάσαµε µια φόρµα επικοινωνίας, την οποία µπορεί να χρησιµοποιήσει κάποιος που θέλει να επικοινωνήσει µε την εταιρία που διαχειρίζεται το ηλεκτρονικό κατάστηµα. Εικόνα 36: Φόρμα επικοινωνίας-1 Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 61

62 Στην προηγούµενη εικόνα παρατηρούµε τις ρυθµίσεις που µπορούµε να κάνουµε στην φόρµα επικοινωνίας new_mailform που κατασκευάσαµε. Μπορούµε να ορίσουµε που θέλουµε να µας στέλνονται mails χρηστών ή όχι, ανάλογα µε την λειτουργία της φόρµας µας. Παρακάτω παρατηρούµε πως φαίνεται στον διαχειριστή η φόρµα επικοινωνίας που σχεδιάσαµε. Τα δοµικά στοιχεία που θέλουµε να έχει, τα δηµιουργούµε απλά µε drag and drop από την λίστα στα δεξιά και προκύπτει το αποτέλεσµα που βλέπουµε. Επίσης, αξίζει να αναφερθούµε στο στοιχείο [imagevirification], το οποίο αναφέρεται στο captcha που έχουµε περάσει ώστε να προστατευτούµε από spam mails. Όταν ο χρήστης συµπληρώσει τα στοιχεία όπως το ονοµατεπώνυµό του, την διεύθυνσή του και το κείµενο που θέλει να αποστείλει καλείται να συµπληρώσει σε ένα textbox ένα αλφαριθµητικό που βλέπει. Με αυτό τον τρόπο είµαστε σίγουροι ότι το mail έχει σταλθεί από κάποιο φυσικό πρόσωπο. Εικόνα 37: Φόρμα επικοινωνίας-2 Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 62

63 Εικόνα 38: Φόρμα επικοινωνίας-3 Στην εικόνα 38 βλέπουµε τις ρυθµίσεις που µπορούµε να κάνουµε ώστε να ορίσουµε αυτά που θα περιέχονται στο mail που θα λάβουµε, εκτός από τα στοιχεία που πληκτρολογεί ο χρήστης. Καθορίζουµε σε ποιό mail θα αποσταλθεί η φόρµα, τον τίτλο που θα έχει κλπ. Και σε αυτή την περίπτωση τα στοιχεία αυτά δηµιουργήθηκαν µε drag and drop. Σε αυτό το σηµείο να πούµε ότι στα στοιχεία που βλέπετε παραπάνω µπορούν να προστεθούν και άλλα και ότι η µορφή της φόρµας είναι ενδεικτική και αλλάζει σύµφωνα µε τις ανάγκες µας. Διαχείριση jsecure administrator Στη συνέχεια βλέπουµε το περιβάλλον διαχείρισης του plugin jsecure administrator. Σύµφωνα µε αυτό ο διαχειριστής µπορεί να ορίσει µια µυστική λέξη ώστε να συνδέεται στο back-end. Είναι γνωστό στους περισσότερους χρήστες του Joomla ότι για να µπει κάποιος στο περιβάλλον διαχείρισης του site αρκεί να συµπληρώσει στο url το /administrator. Με αυτό το plugin για να µπούµε στο back-end ενώνουµε την µυστική λέξη µε το παραπάνω. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 63

64 Εικόνα 39: Διαχείριση jsecure Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 64

65 3. Ασφάλεια 3.1 Ασφάλεια στο Joomla Στα προηγούµενα κεφάλαια αναφερθήκαµε στην επιλογή ενός cms, στον τρόπο που εγκαθίσταται αυτό και στην κατασκευή της εφαρµογής µας µε βάση το Joomla. Ωστόσο, χρειάζεται να κάνουµε ορισµένες ενέργειες ώστε να κάνουµε ποιό στιβαρή και πιο ασφαλή την εφαρµογή που µόλις δηµιουργήσαµε. Ορισµένες από τις ενέργειες που αναφέρονται στην βιβλιογραφία παρουσιάζονται παρακάτω. Μετακίνηση εµπιστευτικών αρχείων έξω από τον γονικό φάκελο της ιστοσελίδας: Ένα από τα θέµατα ασφάλειας που προκύπτουν στις εφαρµογές που αναπτύσσονταν µε το Joomla είναι το γεγονός ότι αρχεία που περιέχουν ευαίσθητα δεδοµένα του συστήµατος ή εκτελέσιµο κώδικα χρειάζεται να προστατεύονται από απευθείας πρόσβαση. Υπάρχουν αρκετοί τρόποι για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο. Παρακάτω παρουσιάζουµε έναν τρόπο που θεωρείται ο πιο απλός ώστε να περιορίσουµε την πρόσβαση σε αρχεία που έχουν µόνο δικαίωµα ανάγνωσης. Στο παράδειγµά µας θέλουµε να προστατεύσουµε το αρχείο coonfiguration.php που περιέχει πληροφορίες όπως είναι αυτές που σχετίζονται µε την εφαρµογή, την βάση δεδοµένων, το όνοµα χρήστη και τον κωδικό πρόσβασης για τον ftp server κ.α. Τα βήµατα που ακολουθούµε είναι τα εξής: 1. Μεταφέρουµε το αρχείο configuration.php σε έναν φάκελο έξω από τον γονικό της εφαρµογής και το µετονοµάζουµε µε ένα όνοµα της αρεσκείας µας. Έστω ότι το µετονοµάζουµε σε joomla.conf. 2. Στη συνέχεια δηµιουργούµε ένα νέο αρχείο µε όνοµα configuration.php στον γονικό φάκελο στο οποίο γράφουµε <?php require( dirname( FILE ). '/../joomla.conf' );?> Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 65

66 Χωρίς να αφήνουµε κενά διαστήµατα ή άλλους χαρακτήρες πριν το php tag ή µετά από αυτό. [6] Με αυτό τον τρόπο δηλώνουµε την ακριβή τοποθεσία του παλιού configuration.php αρχείου. Επιπλέον, να σηµειώσουµε ότι τα δικαιώµατα των αρχείων είναι 644, όπως αυτά ορίζονται σε ένα Unix σύστηµα και ότι όποιες αλλαγές θέλουµε να πραγµατοποιήσουµε στο µέλλον θα πραγµατοποιούνται στο αρχείο joomla.conf. Αλλαγή ονόµατος φακέλου αποθήκευσης log files: Πολλές από τις πληροφορίες του συστήµατος και της εφαρµογής καταγράφονται στα log files, κάτι που µπορεί να αποβεί αρκετά χρήσιµο για έναν επιτιθέµενο. Για αυτό τον λόγο συνίσταται η αλλαγή του ονόµατος του φακέλου όπου αποθηκεύονται τα log files µε ένα όνοµα της αρεσκείας µας. Καλό είναι να αποφύγουµε το όνοµα tmp. Για να γίνει κάτι τέτοιο πρέπει να έχουµε δικαιώµατα διαχειριστή για την εφαρµογή και να συνδεθούµε στο back-end του site και πηγαίνοντας στο global configuration να αλλάξουµε το path που δηλώνουµε τον συγκεκριµένο φάκελο, το οποίο βρίσκεται στην καρτέλα System. [7] Αλλαγή του εξορισµού ονόµατος του διαχειριστή της ιστοσελίδας: Το εξορισµού όνοµα διαχειριστή µιας ιστοσελίδας που χρησιµοποιεί Joomla είναι admin. Κατά την διάρκεια εγκατάστης του Joomla θα ζητηθεί κάποιες φορές να οριστεί κωδικός πρόσβασης για τον χρήστη admin. Καλό είναι να αλλάξουµε το όνοµα αυτό µετά την εγκατάσταση του Joomla καθώς ο επιτιθέµενος γνωρίζοντας το user name του διαχειριστή καλείται απλά να µαντέψει τον κωδικό πρόσβασης. Για να αλλάξουµε το όνοµα ακολουθούµε τα παρακάτω βήµατα: 1. Συνδεόµαστε στο back-end της εφαρµογής έχοντας δικαιώµατα διαχειριστή. 2. Επιλέγουµε το µενού User Manager. 3. Επιλέγουµε τον λογαριασµό µε το όνοµα admin. 4. Αλλάζουµε την τιµή στο πεδίο username µε κάτι της αρεσκείας µας και ευκολοµνηµόνευτο. 5. Αποθηκεύουµε την αλλαγή που κάναµε.[8] Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 66

67 Αλλαγή ονόµατος του πίνακα jos_users: Οι περισσότερες επιθέσεις Sql Injection που έχουν γραφεί για επιθέσεις σε Joomla websites προσπαθούν να ανακτήσουν δεδοµένα από την πίνακα της βάσης δεδοµένων µε όνοµα jos_users. Έτσι µπορούν να κλέψουν το username & password του super administrator αποκτώντας πλήρη πρόσβαση στην διαχείριση του website προκαλώντας την καταστροφή αν το θελήσουν. Με την αλλαγή του προθέµατος (prefix) που χρησιµοποιείται για την ονοµασία των πινάκων της βάσης δεδοµένων που χρησιµοποιούνται από την εφαρµογή, σε κάτι τυχαίο της επιλογής µας ταυτόχρονα προλαµβάνουµε όλα τα scripts που χρησιµοποιούν το όνοµα αυτό για την υποκλοπή των δεδοµένων µας και εµποδίζουµε µεγάλο αριθµό επιθέσεων από το να λάβουν µέρος στον server µας.[9] Μετονοµασία του αρχείου htaccess.txt σε.htaccess: Με την εγκατάσταση του Joomla δηµιουργείται ένα αρχείο µε όνοµα htaccess.txt. Όσο το αρχείο αυτό παραµένει µε το όνοµα αυτό δεν επηρεάζει την λειτουργία της εφαρµογής. Η µετονοµασία του αρχείου σε.htaccess γίνεται συνήθως σε περίπτωση που θέλουµε να χρησιµοποιήσουµε sef-urls, όπως αυτά θα αναφερθούν στην ενότητα seo-sef της εργασίας αυτής. Το αρχείο.htaccess περιέχει πληροφορίες για το πως θα χειρίζονται τα αρχεία που βρίσκονται κάτω από κάποιο directory. Συνήθως, ορίζονται οι λειτουργίες της εφαρµογής καθώς το αρχείο αυτό βρίσκεται στον γονικό φάκελο της ιστοσελίδας. Ο ουσιαστικός λόγος ύπαρξης του αρχείου αυτού είναι να ορίζονται δικαιώµατα πρόσβασης σε κάποια αρχεία. Ωστόσο, στο αρχείο αυτό αναφέρονται και κάποιες ρυθµίσεις που αφορούν το σύστηµα.[10] Για σωστή χρήση του συγκεκριµένου αρχείου πρέπει να τεθούν τα σωστά permissions καθώς και να απαγορευθεί από οποιονδήποτε η θέαση του µε την χρήση του συγκεκριµένου κώδικα στην αρχή του αρχείου.htaccess <Files.htaccess> order allow, deny deny from all </Files> Είναι επίσης πολύ καλή πρακτική να προστατεύει κανείς την σελίδα του ενάντια στο HTTP Tracking & Tracing, το οποίο µπορεί εύκολα να υλοποιηθεί προσθέτοντας στο αρχείο : Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 67

68 RewriteCond %{REQUEST_METHOD} ^(TRACE TRACK) RewriteRule.* [F] [11] Επίσης, πιο αναλυτική αναφορά για το αρχείο.htaccess πρόκειται να γίνει στην παράγραφο Ενέργειες ενίσχυσης ασφάλειας στην πλευρά του εξυπηρετητή της παρούσας εργασίας. Προστασία του φακέλου <host>/administrator/ στον Apache server: Οι ενέργειες που θα περιγράψουµε παρακάτω για την προστασία του συγκεκριµένου φακέλου προϋποθέτουν την χρήση htpasswd utility του apache. Επίσης, οι οδηγίες αυτές µπορούν να προσαρµοστούν για την προστασία και άλλων φακέλων. Η βασική αυθεντικοποίηση δεν θεωρείται αρκετή σε περιπτώσεις που επιθυµούµε αυστηρούς µηχανισµούς ασφάλειας. Παρ όλο που το συνθηµατικό του χρήστη βρίσκεται αποθηκευµένο στον server και σε κρυπτογραφηµένη µορφή, ωστόσο αυτό ταξιδεύει από τον client στον server σε plaintext µορφή, όπως και το όνοµα του χρήστη. Έτσι, ο οποιοσδήποτε µπορεί µε ένα εργαλείο packet sniffer να υποκλέψει αυτά τα δεδοµένα παρακολουθώντας την κίνηση της κάρτας δικτύου του θύµατος. Επίσης, τα στοιχεία αυτά ενσωµατώνονται στο πακέτο και αποστέλλονται κάθε φορά που ο χρήστης κάνει µια αίτηση προς τον server, την βάση της εφαρµογής, µε αποτέλεσµα να αρκεί απλώς η παρακολούθηση της κάρτας δικτύου για ένα χρονικό διάστηµα. Για να αποφύγουµε κάτι τέτοιο προτιµούµε την χρήση του πρωτοκόλλου ssl ώστε τα ευαίσθητα δεδοµένα να κινούνται στο διαδίκτυο κρυπτογραφηµένα και σε ασφαλή κανάλι επικοινωνίας ανάµεσα στον server και στον client της εφαρµογής. Η διαδικασία προστασίας του φακέλου administrator/ περιγράφεται µε τα παρακάτω βήµατα: 1. Στην αρχή καλό είναι να συµβουλευτούν το εγχειρίδιο χρήσης του apache server ώστε να εξοικειωθούµε µε το θέµα της αυθεντικοποίησης, πιστοποίησης και ελέγχου πρόσβασης στον συγκεκριµένο wev server. Πληροφορίες σχετικά µε αυτά µπορούµε να βρούµε στο link 2. Στη συνέχεια ελέγχουµε για την ύπαρξη του αρχείου.htaccess και αν δεν υπάρχει το δηµιουργούµε, όπως αναφέραµε παραπάνω. 3. Τοποθετούµε το αρχείο.htaccess στο επίπεδο που επιθυµούµε. Όσο πιο ψηλά το έχουµε, τόσο περισσότερους φακέλους θα χειρίζεται, αφού θα βρίσκεται στην ρίζα του Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 68

69 δέντρου αρχείων. 4. ηµιουργούµε τα αρχεία.htpasswd και.htgroups όπως αναφέρεται στο εγχειρίδιο του apache και αποφασίζουµε πού θα τα τοποθετήσουµε. Ωστόσο, τα αρχεία αυτά δεν πρέπει να είναι προσβάσιµα µέσω διαδικτύου. Ένα παράδειγµα παρουσιάζεται παρακάτω, στο οποίο έχουµε δηµιουργήσει τους φακέλους auth/.htpasswd/ και auth/.htgroups και τα συγκεκριµένα αρχεία βρίσκονται σε αυτους. /home/mysite/public_html/.htaccess /home/mysite/auth/.htpasswd/ /home/mysite/auth/.htgroups/ 5. Στο αρχείο.htaccess προσθέτουµε το ακόλουθο κοµµάτι κώδικα σύµφωνα µε το οποίο ορίζουµε την κατγορία admins, η οποία θα έχει δικαιώµατα πρόσβασης στο αρχείο αυτό: AuthUserFile /home/auth/.htpasswd AuthGroupFile /home/auth/.htgroups AuthType Basic AuthName "LWS" require group admins 6. οκιµάζουµε την λειτουργία των αρχείων που δηµιουργήσαµε. [12] Αποφυγή επιθέσεων τύπου έγχυσης (injection): Για την αποφυγή επιθέσεων τύπου injection χρησιµοποιείται συνήθως η συνάρτηση JRequest της php. Ωστόσο, κάποιες φορές δεν είναι αρκετή µόνο η χρήση της συνάρτησης αυτής. Στη συνέχεια παρουσιάζουµε κάποιους επιµέρους τρόπους ενίσχυσης της αποφυγής τέτοιων επιθέσεων. Επιβολή του επιθυµητού τύπου µεταβλητών: Καλό είναι να γίνεται casting σε ορισµένες µεταβλητές έτσι ώστε να διατηρείται ο τύπος µεταβλητών που επιθυµούµε. Για παράδειγµα, αν θέλουµε ένα πεδίο να δέχεται µεταβλητές τύπου integer τότε καλό είναι να γίνεται casting σε integer. Ένα ανάλογο παράδειγµα κώδικα είναι το ακόλουθο: $sql = 'UPDATE # mytable SET `id` = '. (int) $int; Αν θέλουµε να κάνουµε χρήση ηµεροµηνίας καλό είναι να χρησιµοποιούµε µεθόδους της κλάσης Jdate της php, όπως γίνεται στο παρακάτω παράδειγµα: Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 69

70 $date =& JFactory::getDate($mydate); false); $sql = 'UPDATE # mytable SET `date` = '. $db->quote( $date->tomysql(), Αποτροπή αλφαριθµητικών (strings): Κατά την εισαγωγή στοιχείων από τον χρήστη, καλό είναι να αποφεύγονται µεταβλητές τύπου string. Κάτι τέτοιο γίνεται µε το παρακάτω κώδικα: $sql = 'UPDATE # mytable SET `string` = '. $db->quote( $db->getescaped( $string ), true); Όπως παρατηρούµε, η µέθοδος quote παίρνει σαν δεύτερο όρισµα µεταβλητή µε τιµή true, ώστε να δηλώσουµε την αποφυγή του string. Αποτροπή επιθέσεων τύπου Άρνησης Εξυπηρέτησης (Denial of Service DoS): Υπάρχει περίπτωση η εφαρµογή µας να γίνει ευάλωτη σε επιθέσεις τύπου DoS και αυτό γίνεται συνήθως σε περιπτώσεις που χρησιµοποιούµε την µεταβλητή LIKE στην εντολή Where στον κώδικα SQL. Και σε αυτή την περίπτωση, µε την µέθοδο getescaped(), µπορούµε να αποτρέψουµε την χρήση ειδικών χαρακτήρων όπως % και _. Για παράδειγµα µπορούµε να δούµε τον παρακάτω κώδικα: $sql = 'UPDATE # mytable SET... WHERE `string` LIKE '. $db->quote( $db->getescaped( $string, true ), false ); [13] Οι τελευταίες επιθέσεις ασφαλείας στο πακέτο CMS του Joomla αφορούσανε και αφορούν κυρίως τους προ-αναφερόµενους τύπους επιθέσεων και έχουν οδηγήσει τους developers του λογισµικού σε συνεχόµενες αναβαθµίσεις ασφαλείας για την αντιµετώπιση του προβλήµατος. Όπως και οποιοδήποτε άλλο CMS της κατηγορίας του, το Joomla γίνεται στόχος των προσπαθειών επίδοξων crackers να κάνουν deface την σελίδα γνωστών δικτυακών τόπων. Με την τεχνική του deface είτε µε Sql Injection µε κώδικα SQL µέσα σε κάποιο από τα άρθρα που ανεβάζεις ως χρήστης είτε µε Cross Site Sripting (XSS) µέσα από τις φόρµες εισαγωγής δεδοµένων οι crackers κερδίζουν την άµεση και προσβάσιµη καταστροφή της όψης της σελίδας που επιτίθενται και την ταυτόχρονη διάδοση του κατορθώµατος τους ως µοναδικό στοιχείο στην σελίδα που αλλοιώσανε. [12] Αυτές οι επιθέσεις είναι και οι πιο διαδεδοµένες προς το Joomla και απαιτούν συγκεκριµένο τρόπο αντιµετώπισης, όπως αυτός έχει παρουσιαστή παραπάνω, ώστε να µην βρεθεί ποτέ ένας διαχειριστής στην δυσάρεστη θέση να πρέπει να ανακάµψει την σελίδα του Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 70

71 από τέτοιο πλήγµα Secure Socket Layer - SSL Το Secure Socket Layer (SSL) είναι ένα πρωτόκολλο που χρησιµοποιείται ώστε να επικοινωνήσουν µε ασφάλεια δύο σταθµοί (ή ένας σταθµός κι ένας εξυπηρετητής) που είναι συνδεδεµένοι στο διαδίκτυο ή απλά σε ένα δίκτυο. Παρακάτω ακολουθεί αναφορά στον τρόπο λειτουργίας του πρωτοκόλλου αυτού. Σε περίπτωση που δεν διαθέτουµε ssl στην επικοινωνία δύο σταθµών, είναι σαν να µιλάνε στο τηλέφωνο δύο άνθρωποι. Σε αυτή την περίπτωση πως µπορούµε να διαβεβαιωθούµε ότι το πρόσωπο που καλέσαµε είναι όντως το σωστό; Αν δεν έχουµε ξαναµιλήσει µαζί του, τότε είναι ιδιαίτερα δύσκολο να το αναγνωρίσουµε. Ακόµη, υπάρχει περίπτωση να απαντήσει στην κλήση µας κάποιος κακόβουλος ο οποίος έχει σκοπό να µας εξαπατήσει. Επιπλέον, υπάρχει περίπτωση η κλήση µας να υποκλέπτεται από κάποιον ενδιάµεσο. Θεωρείται σχετικά εύκολο να παγιδευτούν οι τηλεφωνικές γραµµές και να παρακολουθηθούν οι συζητήσεις δύο ατόµων. Σε αυτή την περίπτωση το διαδίκτυο δεν διαφέρει και πολύ. Τι θα γινόταν αν κάποιος είχε παγιδέψει την σύνδεσή σας και παρακολουθούσε την κίνησή σας µε τέτοιο τρόπο ώστε να έχει πρόσβαση σε ευαίσθητα προσωπικά δεδοµένα, όπως κωδικοί πρόσβασης, αριθµοί πιστωτικών καρτών, απόρρητα έγγραφα κλπ; Τα δύο βασικά θέµατα ασφαλείας που προκύπτουν µε τα όσα έχουµε πει παραπάνω είναι: Πρέπει να είµαστε βέβαιοι ότι επικοινωνούµε µε τον σωστό σταθµό, Η/Υ. Για παράδειγµα πρέπει να είµαστε βέβαιοι ότι όντως συνδεθήκαµε µε το site µιας τράπεζας και όχι µε ένα site που µοιάζει να είναι ίδιο µε αυτό. Πρέπει να είµαστε βέβαιοι για την ασφαλή µεταφορά των δεδοµένων µας. Η τεχνολογία του SSL βασίζεται στον µηχανισµό κρυπτογράφησης δηµοσίου κλειδιού. Κατά την περίπτωση αυτή κάθε µέρος της επικοινωνίας διαθέτει δύο κλειδιά κρυπτογράφησης-αποκρυπτογράφησης, το δηµόσιο και το ιδιωτικό. Οι πληροφορίες που µεταδίδονται κρυπτογραφούνται µε το δηµόσιο κλειδί και αποκρυπτογραφούνται µε το ιδιωτικό κλειδί ενός σταθµού. Το δηµόσιο κλειδί του κάθε σταθµού είναι διαθέσιµο σε όποιον θέλει να επικοινωνήσει µε τον σταθµό αυτό. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 71

72 Τρόπος λειτουργίας ssl Α. Αποκτώντας πιστοποιητικό ssl Έστω ο οργανισµός XYZ Inc. που επιθυµεί να διασφαλίσει κάποιες ενέργειες των πελατών του, όπως η µετάδοση ευαίσθητων δεδοµένων προς την ιστοσελίδα του, xyz.com. Βήµα 1: Ο οργανισµός δηµιουργεί ένα πιστοποιητικό αίτησης υπογραφής (Certificate Signing Request CSR) και κατά την διαδικασία αυτή δηµιουργείται ένα ιδιωτικό κλειδί. Βήµα 2: Ο οργανισµός επικοινωνεί µε µία Αρχή Πιστοποίησης (Certificate Authority CA). Η Αρχή αυτή επικυρώνει το CSR σε δύο διαδικασίες. Η Αρχή επικυρώνει ότι ο συγκεκριµένος οργανισµός ελέγχει την ιστοσελίδα xyz.com και ότι ο οργανισµός αυτός είναι επίσηµος και υφίσταται. Βήµα 3: Η Αρχή Πιστοποίησης αφού ολοκληρώσει την διαδικασία της επικύρωσης, προµηθεύει στον οργανισµό έναν νέο δηµόσιο κλειδί (πιστοποιητικό) κρυπτογραφηµένο µε το ιδιωτικό της κλειδί. Βήµα 4: Ο οργανισµός εγκαθιστά το πιστοποιητικό στην ιστοσελίδα του. Β. Επικοινωνία πελάτη-εξυπηρετητή µε χρήση του ssl Με βάση το παραπάνω σχήµα έχουµε: Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 72

73 Βήµα 1: Ο πελάτης συνδέεται µε την ιστοσελίδα του οργανισµού, συνήθως στην θύρα 443 και µέσω του πρωτοκόλλου https αντί του http. Βήµα 2: Ο οργανισµός µέσω της ιστοσελίδας του xyz.com στέλνει το δηµόσιο κλειδί του στον πελάτη. Μόλις ο πελάτης λάβει το κλειδί αυτό, ο φυλλοµετρητής του (browser) αποφασίζει για το αν προχωρήσει την περιήγηση ή όχι. Το κλειδί που στέλνεται από την xyz.com δεν πρέπει να έχει λήξει. Το κλειδί πρέπει να αντιστοιχεί µόνο στην xyz.com Ο πελάτης πρέπει να έχει εγκατεστηµένο το δηµόσιο κλειδί στον φυλλοµετρητή. Με αυτό τον τρόπο ελέγχεται αν το πιστοποιητικό αντιστοιχεί στην xyz.com Βήµα 3: Αν ο πελάτης αποφασίσει να εµπιστευθεί το πιστοποιητικό της xyz.com, τότε στέλνει στην xyz.com το δηµόσιο κλειδί του. Βήµα 4: Η xyz.com δηµιουργεί µια µοναδική hash και την κρυπτογραφεί µε την χρήση του ιδιωτικού της κλειδιού και µε το δηµόσιο κλειδί που έχει στείλει ο πελάτης στο προηγούµενο βήµα. Το κρυπτογράφηµα που θα παραχθεί το στέλνει στον πελάτη. Βήµα 5: Στην µεριά του πελάτη γίνεται η αποκρυπτογράφηση της hash κι έτσι εξασφαλίζεται ότι η hash έχει σταλθεί από την xyz.com και ότι µόνο ο συγκεκριµένος πελάτης µπορεί να την αποκρυπτογραφήσει. Βήµα 6: Ο πελάτης και ο εξυπηρετητής µπορούν να ανταλλάξουν µε ασφάλεια διάφορες πληροφορίες. [14] Εγκατάσταση και χρήση πιστοποιητικού Για την ασφαλή µεταφορά των προσωπικών δεδοµένων των χρηστών της εφαρµογής µας προχωρήσαµε στην δηµιουργία και χρήση ενός πιστοποιητικού. εδοµένου ότι κατά την διάρκεια µιας συναλλαγής, παραγγελίας και αγοράς από έναν χρήστη δηλώνονται ευαίσθητα προσωπικά δεδοµένα, όπως ονοµατεπώνυµο, διεύθυνση, αριθµός πιστωτικής κάρτας κλπ, θεωρήσαµε απαραίτητο να χρησιµοποιήσουµε πιστοποιητικό όπως περιγράψαµε και παραπάνω. Στη συνέχεια θα παρουσιάσουµε τον τρόπο µε τον οποίο δηµιουργήθηκε το πιστοποιητικό, αλλά και τον τρόπο µε τον οποίο το εγκαταστήσαµε στον web server µας και στη συνέχεια το χρησιµοποιήσαµε. Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 73

74 Όπως περιγράψαµε και παραπάνω, για την δηµιουργία και την έκδοση ενός Εικόνα 40:Δημιουργία CSR-1 πιστοποιητικού χρειάζεται µια αρχή πιστοποίησης. Στην περίπτωσή µας βασιστήκαµε στην Cacert [15]. Το πρώτο βήµα που κάναµε ήταν να δηµιουργήσουµε ένα CSR. Για να γίνει κάτι τέτοιο συνδεθήκαµε στον Apache και εκτελέσαµε την εντολή openssl req -nodes -new - keyout private.key -out server.csr όπως φαίνεται στις παρακάτω εικόνες. Όπως φαίνεται και στην εικόνα, µε την συγκεκριµένη εντολή δηµιουργήσαµε ένα αρχείο.csr το οποίο θα δούµε στην συνέχεια ότι θα µας χρειαστεί για την δηµιουργία του πιστοποιητικού και επίσης δηµιουργήθηκε κι ένα ιδιωτικό κλειδί µήκους 1024 bits. Επίσης, δίνουµε τα στοιχεία της εταιρίας που δηµιουργεί την εφαρµογή, που παρέχει δηλαδή κάποιες υπηρεσίες και χρησιµοποιεί το πιστοποιητικό. Αυτές οι πληροφορίες θα περιέχονται κρυπτογραφηµένες στο πιστοποιητικό. Εικόνα 41:Δημιουργία CSR-2 Διβάνης Παναγιώτης, Όσσας Λεωνίδας Σελ. 74