ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ. Τομέας Δημοσίου Δικαίου

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Τομέας Δημοσίου Δικαίου Θέμα : «Ψήφος εμπιστοσύνης και δυσπιστίας την περίοδο » Καθηγητής: Α. Δημητρόπουλος Μπάρλα Δέσποινα Ελένη Α.Μ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ - Ο ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΣΜΟΣ I. ΓΕΝΙΚΑ II. III. IV. ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΣΜΟΣ Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ Η ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ V. ΤΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΠΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΛΕΓΧΟΥ ΣΕ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΕΛΙΚΑ ΣΕ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ 1. ΤΟ ΥΠΟΤΥΠΩΔΕΣ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 2. ΤΟ ΕΞΕΛΙΓΜΕΝΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ i. Η «αρχή της δεδηλωμένης» ως μερικότερη αρχή του κοινοβουλευτικού συστήματος ii. iii. Ιστορικά στοιχεία για την αρχή της δεδηλωμένης Η νομική φύση της αρχής της δεδηλωμένης Πριν το 1875 Μετά το 1875 η αρχή ως πολιτικός κανόνας Μεταβολή του νοήματος και ένταξη της αρχής στο Σύνταγμα του 1864

3 iv. Το Σύνταγμα του 1927,1952,1975 και η αναθεώρηση του Συντάγματος το 1986 σε σχέση με την αρχή της δεδηλωμένης 3. ΤΟ ΠΡΩΙΜΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Η καθιέρωση του κοινοβουλευτικού συστήματος στην Ελλάδα Η κοινοβουλευτική αρχή και η αρχή της δεδηλωμένης στο Σ η «δεδηλωμένη» ως προεμπιστοσύνη Α) ΠΡΟΤΑΣΗ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ Πότε υπερψηφίζεται η πρόταση εμπιστοσύνης Β) ΠΡΟΤΑΣΗ ΔΥΣΠΙΣΤΙΑΣ Γ) ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΤΗ ΒΟΥΛΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΠΑΡΟΧΗ ΨΗΦΟΥ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ ΚΑΙ ΔΥΣΠΙΣΤΙΑΣ ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ 1975 ΕΩΣ ΤΟ 2012 Α) ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1) Η Γ Ελληνική Δημοκρατία ( ) 2) : η καμπή του «89» και ο εκσυγχρονισμός «90» Β) ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ ΠΟΥ ΖΗΤΗΣΑΝ ΨΗΦΟ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΥΛΗ α) Η μεταπολίτευση (1974) ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Κ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ ( ) ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Κ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ ( )

4 ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Γ. ΡΑΛΛΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Α.ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ( ) ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ( ) β) Ο διορισμός των Κυβερνήσεων υπό το αναθεωρημένο Σύνταγμα (1975/1986) ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ( ) γ) ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ Κ. ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ (Ν.Δ.) Χ. ΦΛΩΡΑΚΗ (ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΟΟΔΟΥ) ( ) ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ (ΠΑΣΟΚ) ( ) ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Κ. ΣΗΜΙΤΗ ( ) ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Κ. ΣΗΜΙΤΗ ( ) ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Κ. ΣΗΜΙΤΗ ( ) ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Κ. ΣΗΜΙΤΗ ( ) δ) ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Α. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ ( ) ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Α. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ (2007) ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ (2009) ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΛΟΥΚΑ ΠΑΠΑΔΗΜΟΥ ( ) ΥΠΗΡΕΣΙΑΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Π. ΠΙΚΡΑΜΜΕΝΟΥ (2012) ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Α. ΣΑΜΑΡΑ ( )

5 Γ)ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΔΥΣΠΙΣΤΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ( ) ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ( ) ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ Κ. ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ ( ) ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ( ) ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ Κ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ ( ) ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ Κ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ ( ) ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ - Ο ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΣΜΟΣ I. ΓΕΝΙΚΑ Στις χώρες με δημοκρατικό πολίτευμα η άσκηση της πολιτικής εξουσίας δεν νοείται χωρίς την παράλληλη καθιέρωση ευθύνης εκείνων που την ασκούν. Κατά τον Hans Kelsen, η πρόβλεψη ευθύνης των μελών της Κυβέρνησης χωριστά και της ίδιας ως συλλογικού οργάνου είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του Κράτους Δικαίου. II. KOΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΣΜΟΣ Ο όρος «κοινοβουλευτισμός» υποδηλώνει μία συγκεκριμένη μορφή σχηματισμού πολιτικής θέλησης, μέσω ενός εκλεγόμενου συλλογικού αντιπροσωπευτικού οργάνου. Ο κοινοβουλευτισμός υπήρξε το πολιτικό ιδεώδες του 19 ου αιώνα. Ο αγώνας που διεξήχθη στα τέλη του 18 ου αιώνα ενάντια στην αυταρχία, ήταν ουσιαστικά αγώνας για την καθιέρωση του κοινοβουλευτισμού. Κοινοβουλευτισμός και αντιπροσωπευτισμός είναι δύο διαφορετικές ονομασίες του ίδιου πολιτικού συστήματος. Με τον πρώτο τονίζεται το βασικό όργανο, ενώ με τον δεύτερο η βασική αρχή της ίδιας πολιτικής κυριαρχίας. Ο όρος αντιπροσωπευτισμός είναι πάντως ευρύτερος, γιατί αντιπροσώπευση είναι δυνατή και από άλλα όργανα εκτός από το κοινοβούλιο, τα οποία είναι δυνατό να στερούνται και του στοιχείου της εκλογής. Γι αυτό η ταυτόχρονη χρησιμοποίηση και των δύο ορών (αντιπροσωπευτικός κοινοβουλευτισμός) είναι εκείνη που αποδίδει στην κυριολεξία το πολιτικό σύστημα, που βασίζεται στις αρχές που διακηρύχθηκαν την εποχή της γαλλικής επανάστασης. Το κοινοβουλευτικό σύστημα είναι «τεχνικός όρος» με συγκεκριμένο εννοιολογικό περιεχόμενο: σημαίνει ότι η Κυβέρνηση ο πρωθυπουργός και οι υπουργοί που διορίζει

7 και παύει ο αρχηγός του κράτους, εξαρτάται από την εμπιστοσύνη του Κοινοβουλίου. Πρόκειται για ένα θεσμό που έχει τρία οργανικά στοιχεία: α) τον αρχηγό του κράτους «ανώτατο άρχοντα» - είτε κληρονομικό (βασιλιά) είτε αιρετό (πρόεδρο), β) το Κοινοβούλιο (σημασία έχει ιδίως η αιρετή Βουλή, σαν «λαϊκή αντιπροσωπεία») και γ) την Κυβέρνηση, συλλογικό όργανο, που τα μέλη του προέρχονται κατά κανόνα από το Κοινοβούλιο. Κύριο γνώρισμα του κοινοβουλευτικού συστήματος είναι η πολιτική ευθύνη των υπουργών (ατομικά) και της Κυβέρνησης (συλλογικά) απέναντι στο Κοινοβούλιο. Η κοινοβουλευτική ή πολιτική ευθύνη των Υπουργών και της Κυβέρνησης προϋποθέτει ότι είναι καθιερωμένο το αντιπροσωπευτικό σύστημα και υπάρχει Βουλή που ελέγχει αδιάκοπα (κοινοβουλευτικός έλεγχος) τους Υπουργούς και την Κυβέρνηση συλλογικώς (Interorgankontrollen) και μπορεί να την υποχρεώνει σε παραίτηση, εφόσον απορρίψει πρόταση εμπιστοσύνης ή αποδεχθεί πρόταση δυσπιστίας (parliamentary government). Η κοινοβουλευτική ευθύνη των Υπουργών και της Κυβέρνησης περιλαμβάνει τους εξής επιμέρους κανόνες: α) το δικαίωμα της Βουλής να ελέγχει διαρκώς τους Υπουργούς (α.70 παρ.6 Σ.), μέσω των αιτήσεων καταθέσεως εγγράφων, αναφορών (α.69 Σ.), ερωτήσεων, επερωτήσεων, σύστασης εξεταστικών των πραγμάτων επιτροπών (α.68 παρ.2 Σ.). β) την υποχρέωση των Υπουργών να λογοδοτούν ενώπιον της Βουλής (α.69 εδ.β,α.66 παρ.3 Σ.). γ)την υποχρέωση της Κυβερνήσεως και των Υπουργών να παραιτηθούν, εφόσον στερηθούν της εμπιστοσύνης της πλειοψηφίας της Βουλής, με τη διαδικασία που προβλέπεται στο α.84 παρ.1-7 Σ.

8 Βέβαια, η εξάρτηση της Κυβέρνησης από τη Βουλή δε φθάνει μέχρι του σημείου η Βουλή να υπαγορεύει με οδηγίες της στην Κυβέρνηση ποιές πολιτικές αποφάσεις πρέπει αυτή να λάβει. Αντίθετα, η Κυβέρνηση δρα μεν ως ανεξάρτητος από τη Βουλή φορέας εξουσίας, συνδέεται όμως με αυτή μέσω του κοινοβουλευτικού ελέγχου και της πολιτικής ευθύνης ειδικότερα. Εξάλλου, δεδομένου ότι η κοινοβουλευτική πλειοψηφία ανταποκρίνεται στην πλειοψηφία του εκλογικού σώματος, το οποίο εκδήλωσε την προτίμησή του για το πρόγραμμα και τις προεκλογικές δεσμεύσεις του κόμματος εκείνου που τελικά επικράτησε και σχημάτισε δική του Κυβέρνηση, πρώτη υποχρέωση της κοινοβουλευτικής αυτής Κυβέρνησης είναι να παραμείνει πιστή στην τήρηση και εφαρμογή του διακηρυχθέντος προγράμματος της. Η ανάγκη ύπαρξης εμπιστοσύνης της Βουλής διαπιστώνεται γενικά στις εξής περιπτώσεις: (α)με την ανάληψη των καθηκόντων της, η Κυβέρνηση οφείλει να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης (le vote de confiance) από τη Βουλή, (β) η Βουλή μπορεί καθ όλη τη διάρκεια της βουλευτικής περιόδου να άρει την εμπιστοσύνη της από την Κυβέρνηση (la motion de censure), (γ) η Κυβέρνηση μπορεί οποτεδήποτε να ζητήσει την εμπιστοσύνη του Κοινοβουλίου (la question de confiance). III. Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ Το κοινοβουλευτικό σύστημα είναι το κατεξοχήν προϊόν της πολιτικής ιστορίας της Αγγλίας mater parliamentorum -. Ειδικότερα, οι αρνητικές συνέπειες του παλιού αγγλικού αξιώματος ότι ο βασιλιάς είναι ανεύθυνος (the King can do no Wrong), οδήγησαν στην καθιέρωση της ευθύνης, για τις πράξεις του, των συμβούλων υπουργών του, οι οποίοι διώκονταν ποινικά με τη διαδικασία του Impeachment. Αρχικά, η υπουργική ευθύνη ήταν μόνο ατομική και ποινική. Όμως, μετά την Επανάσταση του 1688 και τη σταδιακή ανάπτυξη της κομματικής Κυβέρνησης, με την παράλληλη μείωση των εξουσιών του Βασιλιά, περιορίσθηκαν οι περιπτώσεις ποινικής

9 δίωξης των υπουργών και κρίθηκε ότι πρακτικά είναι πιο αποτελεσματική η καθιέρωση της κοινοβουλευτικής ή πολιτικής ευθύνης αυτών, η οποία συνδυαζόταν με την ανάγκη ομαλής συνεργασίας Βασιλιά Υπουργών και Κοινοβουλίου. Διαμορφώθηκε, λοιπόν, πρακτική, σύμφωνα με την οποία ο βασιλιάς έπρεπε να επιλέγει ως υπουργούς του πρόσωπα που να απολαμβάνουν την εμπιστοσύνη του Κοινοβουλίου και εκείνοι να υποβάλλουν την παραίτησή τους, εφόσον αυτή αιρόταν. IV. Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ Η ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Από την Αγγλία, όπου και ξεκίνησε το κοινοβουλευτικό σύστημα, στη συνέχεια διαδόθηκε και στις χώρες της Ηπειρωτικής Ευρώπης. Στην πορεία του όμως μεταφυτεύτηκαν πολλά εθνικά στοιχεία, υπέστη εθνική διαμόρφωση. Παρά τα κοινά στοιχεία και τις ομοιόμορφες εξελικτικές τάσεις, ο κοινοβουλευτισμός απέκτησε στις διάφορες χώρες και στην Ελλάδα εθνικές ιδιαιτερότητες. Πέρα από τις ιδιομορφίες και τα εθνικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα των διάφορων ευρωπαϊκών χωρών ως προς την εφαρμογή και την εξέλιξη του κοινοβουλευτικού συστήματος, είναι δυνατή η διάκριση δύο βασικών ομάδων. Στην πρώτη ανήκουν οι χώρες που διατήρησαν το «τυπικό παραδοσιακό σχήμα», της επιλογής του πρωθυπουργού από τον ανώτατο άρχοντα, τον οποίο όμως προτείνουν τα πολιτικά κόμματα. Στην δεύτερη ανήκουν οι χώρες που προχώρησαν στη συνταγματική καθιέρωση της εκλογής του πρωθυπουργού από το κοινοβούλιο. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ελληνικού κοινοβουλευτικού συστήματος αφορούν αφενός τη δημιουργία του, αφετέρου την εξέλιξη του. Και στην Ελλάδα, όπως και σε άλλα κράτη, η δημιουργία του κοινοβουλευτικού συστήματος ήταν αποτέλεσμα της σύγκρουσης ανακτόρων και κοινοβουλευτικών δυνάμεων. Η διαμόρφωση της «αστικής τάξης» των Αθηνών είχε πλέον προχωρήσει σε κάποιο βαθμό και οδηγήθηκε σε ρήξη με τον Όθωνα. Από την επανάσταση του 1843 η «αστική τάξη» βγήκε ενισχυμένη και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των πολιτικών κομμάτων και στην άσκηση της εξουσίας. Στον

10 κοινωνικοπολιτικό τομέα υπάρχει το «κατεστημένο της αριστοκρατίας των επαναστατών και των επιγόνων του». Πρόκειται για μία «ένδοξη γενιά» που συγκρούστηκε με τον Όθωνα και νίκησε. V. ΤΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ, ΑΠΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΛΕΓΧΟΥ ΣΕ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΕΛΙΚΑ ΣΕ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ Με το Σύνταγμα του 1844 ιδρύθηκε και λειτούργησε το πρώτο ελληνικό κοινοβούλιο και η γερουσία. Η ιστορική εξέλιξη του κοινοβουλευτικού συστήματος, ως συστήματος καθορισμού των σχέσεων Κυβέρνησης και Κοινοβουλίου, διαιρείται σε τρεις φάσεις, οι οποίες ορίζουν και τις τρεις διαστάσεις του στην ελληνική συνταγματικοπολιτική πραγματικότητα. Ξεκίνησε ως σύστημα ελέγχου της Κυβέρνησης, ακολούθησε η διάσταση της διατήρησης της Κυβέρνησης στην εξουσία με την εμπιστοσύνη της Βουλής και τελικά εμφανίστηκε η -ιστορικά- τρίτη διάσταση, η ανάδειξη της Κυβέρνησης με τη βούληση του Κοινοβουλίου, σύμφωνα με την αρχή της δεδηλωμένης. Μπορούμε, επομένως, να διακρίνουμε και τρεις περιόδους: α) , β) , γ) ΤΟ ΥΠΟΤΥΠΩΔΕΣ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Κατά την πρώτη περίοδο (περίοδος του υποτυπώδους κοινοβουλευτισμού), το κοινοβουλευτικό σύστημα εμφανίζεται με την ιστορικά πρώτη μορφή του, δηλαδή ως σύστημα ελέγχου, και κυριαρχεί ο έλεγχος της Κυβέρνησης από το Κοινοβούλιο και τη Γερουσία. Στην υποτυπώδη αυτή φάση, η Βουλή απλώς ελέγχει τους αστικά και ποινικά υπεύθυνους Υπουργούς. Κατά το στάδιο αυτό δεν έχει καθιερωθεί ακόμα ο πολιτικός έλεγχος και η πολιτική ευθύνη. Η περίοδος αυτή, κρινόμενη σύμφωνα με τους κανόνες του Συντάγματος του 1844 (στο οποίο καθιερώνεται ρητά το υποτυπώδες κοινοβουλευτικό σύστημα ως σύστημα ελέγχου της κυβέρνησης), είναι περίοδος ισορροπίας μονάρχη Κοινοβουλίου. Στην πραγματικότητα όμως πρόκειται για μία ιστορική φάση ουσιαστικής

11 υπεροχής του μονάρχη, ο οποίος με κάθε μέσο προσπάθησε να παρεμποδίσει την ιστορικά αναπότρεπτη εξέλιξη του κοινοβουλευτικού συστήματος. Στην περίοδο που ακολούθησε ( : περίοδος πρώιμου κοινοβουλευτικού συστήματος), αναγνωρίζεται η κοινοβουλευτική ευθύνη της κυβέρνησης και διαμορφώνεται ο κανόνας της παραίτησης των υπουργών, που δεν διαθέτουν την εμπιστοσύνη της Βουλής. Το 1875, με τη διακήρυξη της δεδηλωμένης, αρχίζει στην Ελλάδα η περίοδος της διαμόρφωσης του κοινοβουλευτικού συστήματος, ως συστήματος ανάδειξης της Κυβέρνησης. 2. ΤΟ ΕΞΕΛΙΓΜΕΝΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ i. Η «αρχή της δεδηλωμένης» ως μερικότερη αρχή του κοινοβουλευτικού συστήματος. Το κοινοβουλευτικό σύστημα αποτελεί σύμπλεγμα πολλών μερικότερων αρχών, στις οποίες ανήκουν και οι κανόνες ανάδειξης της Κυβέρνησης. Κεντρική θέση στο μερικότερο σύστημα ανάδειξης της Κυβέρνησης κατέχει η αρχή της δεδηλωμένης. Επομένως, η αρχή της δεδηλωμένης δε συμπίπτει με το κοινοβουλευτικό σύστημα στο σύνολό του, αλλά αποτελεί μερικότερη αρχή, αναφερόμενη σε συγκεκριμένη διάστασή του, την ανάδειξη της κυβέρνησης, και όχι στη διατήρησή της στην εξουσία. Αρχή της δεδηλωμένης και κοινοβουλευτικό σύστημα δεν ταυτίζονται. ii. Ιστορικά στοιχεία για την αρχή της δεδηλωμένης Ως το 1875 ο βασιλιάς Γεώργιος Α κυβερνούσε αυθαίρετα, καταχρώμενος τόσο της αρμοδιότητάς του να διαλύει τη Βουλή όσο και της αρμοδιότητάς του να αντικαθιστά τις κυβερνήσεις που δε συμφωνούσαν με την πολιτική του. Ο Χαρίλαος Τρικούπης, ανερχόμενος τότε πολιτικός, δημοσίευσε στην εφημερίδα «Καιροί», στις 29 Ιουνίου 1874, το περίφημο πλέον άρθρο του «Τίς πταίει;», στο οποίο προέβαινε σε κριτική εναντίον του βασιλιά. Η στάση του αυτή οδήγησε στην ποινική του δίωξη, χωρίς όμως τελική καταδίκη. Λόγω της πολιτικής έντασης που δημιουργήθηκε, ο Γεώργιος Α αναγκάστηκε να αναθέσει στο Χαρίλαο Τρικούπη το σχηματισμό νέας κυβέρνησης τον Απρίλιο του 1875.

12 Ο λόγος του θρόνου, ο οποίος εκφωνήθηκε στις 11 Απριλίου του ίδιου χρόνου και τον οποίο είχε συντάξει ο ίδιος ο Χαρίλαος Τρικούπης, έμελε να θέσει τις βάσεις για μία πρώτη αρχή του κοινοβουλευτικού συστήματος. Συγκεκριμένα, ακούστηκαν τα εξής: «Απαιτών, ως απαραίτητον προσόν των καλούμενων παρ εμού στην κυβέρνησιν του τόπου την δεδηλωμένην προς αυτούς εμπιστοσύνην της πλειοψηφίας των αντιπροσώπων του Έθνους, απεκδέχομαι ίνα η Βουλή καθιστά εφικτή την ύπαρξιν του προσόντος τούτου, ου άνευ αποβαίνει αδύνατος η εναρμόνιος λειτουργία του πολιτεύματος». Επρόκειτο για μία πολιτική δέσμευση του βασιλιά, η οποία έμεινε γνωστή στη συνταγματική ιστορία ως «αρχή της δεδηλωμένης». iii. Η νομική φύση της αρχής της δεδηλωμένης Πριν το 1875 Το Σύνταγμα του 1864 δεν περιέχει expressis verbis την αρχή της δεδηλωμένης. Παρά το γεγονός ότι δεν περιέχεται, δε σημαίνει a priori και αναγκαία ότι απαγορεύεται, ωστόσο η αρχή της δεδηλωμένης σε αντίθεση με την αρχή της διατήρησης δεν έχει αυτόνομη διατύπωση, αλλά ούτε και περιέχεται στο αρχικό συνταγματικό κείμενο, δεν προκύπτει δηλαδή από τη συστηματική κλπ, ερμηνεία του αρχικού περιεχομένου των κοινοβουλευτικών και άλλων διατάξεων του Συντάγματος του 1864 υπό το φως και της συνταγματικοπολιτικής πραγματικότητας. Μετά το 1875 η αρχή ως πολιτικός κανόνας Παρόλο που το προηγηθέν Σύνταγμα του 1864 που ευνοούσαν την καθιέρωση του κοινοβουλευτισμού (α.58 εδ.β Σ.1864, α.78 εδ.β Σ.1864), υποστηρίζεται ότι το σύστημα αυτό, μετά το 1875, δεν εφαρμόσθηκε «κατά νομικήν ανάγκην», δηλαδή ως εθιμικός κανόνας δικαίου, αλλά μάλλον ως «πρακτική ή συνθήκη πολιτεύματος», χωρίς νομικές κυρώσεις. Δηλαδή, οι παρατεθείσες συνταγματικές διατάξεις καθιέρωναν ένα ατελές κοινοβουλευτικό σύστημα. Ο κοινοβουλευτισμός ίσχυε απλώς ως πολιτικός κανόνας. Μεταβολή του νοήματος και ένταξη της αρχής στο Σύνταγμα του 1864

13 Όσο όμως δε μπορεί να υποστηριχθεί ότι η αρχή της δεδηλωμένης «συνγενήθηκε» με το Σύνταγμα του 1864, άλλο τόσο ανεπαρκής φαίνεται η άποψη, κατά την οποία εξακολουθεί η αρχή και μετά το 1875 να αποτελεί εξωνομικό κανόνα, δεδομένης της εμφάνισης των πολιτικών κομμάτων, στην οποία οφείλεται η διάσταση του Σ. του 1864 και της πριν το 1875 συνταγματικής πραγματικότητας, δυνάμει της οποίας χώρησε η μεταβολή του νοήματος του Σ. του Η μεταβολή αυτή συνίσταται στο ότι κατέστη γνωστή η θέληση του κοινοβουλίου πριν τη ψηφοφορία εμπιστοσύνης. Η δημιουργία του κανόνα δικαίου, της αρχής της δεδηλωμένης, προϋπόθετε τη δημιουργία της συνταγματικοπολιτικής κατάστασης που εκφράζει ο όρος αυτός, δηλαδή το να καθίσταται γνωστή η θέληση του κοινοβουλίου, η προεμπιστοσύνη, ήδη πριν από το διορισμό της Κυβέρνησης. iv. Τα Συντάγματα του 1927,1952,1975 και η αναθεώρηση του Συντάγματος το 1986 σε σχέση με την αρχή της δεδηλωμένης Τόσο το Σύνταγμα του 1927 (α.71) όσο και το Σύνταγμα του 1952 δεν περιείχαν ρητά ολοκληρωμένη τη σχετική αρχή της δεδηλωμένης. Η ατελής ή σχετική αρχή της δεδηλωμένης αποτελεί μία μορφή κατανομής της εξουσίας επιλογής της κυβέρνησης, ανάμεσα στο κοινοβούλιο και τον ανώτατο άρχοντα. Στις περιπτώσεις που υπάρχει πλειοψηφία στο κοινοβούλιο, η εξουσία προσδιορισμού της κυβέρνησης ανήκει στη βουλή. Αντίθετα, στις περιπτώσεις που δεν υπάρχει η απαιτούμενη για το σχηματισμό βιώσιμης κυβέρνησης πλειοψηφία, η εξουσία προσδιορισμού της κυβέρνησης περιέρχεται στον ανώτατο άρχοντα. Το Σύνταγμα του 1975 διακρίνει τις περιπτώσεις εκείνες κατά τις οποίες υπάρχει και εκείνες κατά τις οποίες δεν υπάρχει δεδηλωμένη. Όταν υπάρχει δεδηλωμένη (πλειοψηφία και βούληση σχηματισμού κυβέρνησης) πρωθυπουργός διορίζεται ο αρχηγός της πλειοψηφίας (α.37). Η ρύθμιση αυτή αναφέρεται στην ατελή αρχή της δεδηλωμένης. Και

14 τούτο διότι, κατά το Σύνταγμα του 1975, είναι δυνατός ο διορισμός κυβέρνησης μειοψηφίας, όταν δεν υπάρχει δεδηλωμένη στο κοινοβούλιο. Κατά το άρθρο 37 παρ.2 του ισχύοντος Συντάγματος που αναθεωρήθηκε το 1986: «Πρωθυπουργός διορίζεται ο αρχηγός του κόμματος το οποίο διαθέτει στη Βουλή την απόλυτη πλειοψηφία εδρών». Με αυτή τη ρητή δέσμευση του αρχηγού του κράτους ως προς την επιλογή του πρωθυπουργού, κατοχυρώνεται συνταγματικά για πρώτη φορά expressis verbis η «τέλεια αρχή της δεδηλωμένης», έναν αιώνα μετά τη διακήρυξή της. Με τις διαδικασίες που θεσπίζει το Σύνταγμα στο α.37 εξυπηρετούνται οι εξής σκοποί του συντακτικού νομοθέτη: Α) Με το α.37 2 για πρώτη φορά καθιερώνεται μία απόλυτα ολοκληρωμένη μορφή της κοινοβουλευτικής αρχής, όπως είχε διατυπωθεί το 1875 από τον Χ. Τρικούπη, η «αρχή της δεδηλωμένης». Εύστοχα για την περίπτωση αυτή ο Ι. Δρόσος ομιλεί για θέσπιση τεκμηρίου κοινοβουλευτικής εμπιστοσύνης. Β) Η ρύθμιση αποσκοπεί επίσης στην ανάδειξη Κυβέρνησης που στηρίζεται στην απόλυτη εμπιστοσύνη της Βουλής και συνακόλουθα στην, έτσι τεκμαιρόμενη, πλειοψηφία του λαού. Γ) Στη λογική της ρύθμισης ανήκει ακόμα η διευκόλυνση σχηματισμού Κυβέρνησης, έστω κι αν κανένα κόμμα δεν διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία εδρών στη Βουλή, δηλαδή η διευκόλυνση δημιουργίας συμμαχικών Κυβερνήσεων. 3. ΤΟ ΠΡΩΙΜΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Η ιστορική έναρξη του πρώιμου κοινοβουλευτικού συστήματος στην Ελλάδα, σύμφωνα με τη νομική επιστήμη, τοποθετείται το Και πριν το 1875 υπήρχαν «δείγματα κοινοβουλευτικού συστήματος», όχι όμως και διαμορφωμένο κοινοβουλευτικό σύστημα. Το γεγονός αυτό δημιουργεί την εντύπωση ότι την περίοδο δεν καθιερώθηκε και δεν λειτούργησε κοινοβουλευτικό σύστημα. Απλώς αναφέρεται ότι π.χ. «η κοινοβουλευτική ιδέα είχε ωριμάσει». Το ενδιαφέρον στρέφεται κυρίως προς την αρχή

15 της δεδηλωμένης, δηλαδή το 1875, με αποτέλεσμα τη σημαντική υποτίμηση της περιόδου Υποστηρίζεται, δηλαδή, ότι πριν το 1875 δεν υπήρχε κοινοβουλευτικό σύστημα ούτε ως σύστημα ανάδειξης, ούτε ως σύστημα διατήρησης, παρά μόνο «κοινοβουλευτικές τάσεις» ή «δείγματα» κοινοβουλευτισμού. Όμως η άποψη αυτή δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, καθόσον το κοινοβουλευτικό σύστημα εφαρμόζεται ως σύστημα διατήρησης δέκα τρία χρόνια πριν από την αρχή της δεδηλωμένης. Το χρονικό σημείο της ιστορικής έναρξης του πρώιμου κοινοβουλευτικού συστήματος, όπως προκύπτει από την εμπεριστατωμένη έρευνα των κυβερνήσεων της εποχής εκείνης, συμπίπτει με την έναρξη της μεταβατικής περιόδου. Η καθιέρωση του κοινοβουλευτικού συστήματος στο ελληνικό Σύνταγμα Ένα κύριο χαρακτηριστικό της κοινοβουλευτικής αρχής, της αρχής της δεδηλωμένης, είναι η εξάρτηση της Κυβέρνησης από τη Βουλή, ο κανόνας δηλαδή ότι η Κυβέρνηση οφείλει να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της Βουλής. Ο εν λόγω κανόνας αποτυπώνεται υπό τον τίτλο «Σχέσεις Βουλής και Κυβέρνησης» στο άρθρο 84 1 του Συντάγματος: «Η Κυβέρνηση οφείλει να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής. Μέσα σε δεκαπέντε ημέρες από την ορκωμοσία του Πρωθυπουργού, η Κυβέρνηση υποχρεούται να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης της Βουλής και μπορεί να τη ζητεί και οποτεδήποτε άλλοτε. Η Βουλή, αν έχουν διακοπεί οι εργασίες της κατά το σχηματισμό της Κυβέρνησης, καλείται μέσα σε δεκαπέντε ημέρες να αποφανθεί για την πρόταση εμπιστοσύνης». Η κοινοβουλευτική αρχή και η αρχή της δεδηλωμένης στο Σ η «δεδηλωμένη» ως προεμπιστοσύνη Η διαδικασία διορισμού Κυβέρνησης είναι στην κυριολεξία διορισμός του Πρωθυπουργού, ο οποίος γίνεται με διάταγμα του Προέδρου της Δημοκρατίας και μάλιστα προηγείται χρονικά της ψηφοφορίας για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης στην Κυβέρνηση. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την αρμοδιότητα του ΠτΔ να διορίζει

16 Πρωθυπουργό τον αρχηγό του κόμματος που «τεκμαίρεται» ότι θα απολαύσει την εμπιστοσύνη της Βουλής, καταδεικνύει ακριβώς το χαρακτήρα της δεδηλωμένης ως πρόωρης έκφρασης εμπιστοσύνης. Πράγματι, η ύπαρξη οργανωμένων κομμάτων σε επίπεδο επικρατείας και το φαινόμενο της κομματικής πειθαρχίας επιτρέπουν τη διαπίστωση της ύπαρξης ή μη δεδηλωμένης πλειοψηφίας, καθώς και τις θέσεις των κομμάτων πριν από τη σύγκληση της Βουλής και τη συγκρότησή της σε σώμα με την εκλογή του Προέδρου της. Έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι η διαδικασία διορισμού της Κυβέρνησης αρχίζει αμέσως μετά τις γενικές βουλευτικές εκλογές και την ουσιαστική οριστικοποίηση του αποτελέσματος, και πολύ πριν από την επίσημη ανακήρυξη των βουλευτών και τη σύγκληση της νέας Βουλής. Α) ΠΡΟΤΑΣΗ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ Η πρόταση εμπιστοσύνης διακρίνεται σε υποχρεωτική, την πρώτη της βουλευτικής περιόδου, την πρώτη αμέσως μετά το σχηματισμό της κυβέρνησης, και σε δυνητική, που υποβάλλεται με πρωτοβουλία της κυβέρνησης οποτεδήποτε μέσα στη βουλευτική περίοδο. Μετά τη διενέργεια των βουλευτικών εκλογών ο ΠτΔ, εντός των αμέσως προσεχών ημερών, διορίζει με διάταγμά του που δεν χρειάζεται προσυπογραφή (α.35 2 εδ.α Σ.) ως Πρωθυπουργό τον αρχηγό του κόμματος που διαθέτει στη Βουλή την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών, δηλαδή τουλάχιστον 151 (α.37 2). Συγχρόνως ή εντός βραχύτατου χρόνου, εκδίδεται και δεύτερο διάταγμα με πρόταση του Πρωθυπουργού, με το οποίο διορίζονται και τα υπόλοιπα μέλη της Κυβερνήσεως καθώς και οι Υφυπουργοί (α.37 1). Ακολουθεί αμέσως η ορκωμοσία της Κυβέρνησης ενώπιον του ΠτΔ.

17 Η μετέπειτα πρώτη νομική υποχρέωση της Κυβέρνησης είναι σύμφωνα με το άρθρο 84 1 να ετοιμάσει τις προγραμματικές δηλώσεις και να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, καταθέτοντας σχετική πρόταση εμπιστοσύνης. Ο Πρόεδρος της Βουλή, ύστερα από συνεννόηση με την Κυβέρνηση ορίζει την ημέρα που θα αρχίσει η συζήτηση για τις προγραμματικές δηλώσεις και την παροχή ψήφου. Η ανάγνωση των προγραμματικών δηλώσεων της Κυβέρνησης και η πρόταση εμπιστοσύνης εγγράφονται σε ειδική ημερήσια διάταξη. Η Κυβέρνηση μπορεί και οποτεδήποτε άλλοτε να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης της Βουλής με γραπτή ή προφορική δήλωση του Πρωθυπουργού στη Βουλή (α εδ.α ΚΒ). Σχετικές δηλώσεις του Πρωθυπουργού σε άλλους χώρους δεν έχουν νομική δεσμευτικότητα. Η πρόταση εμπιστοσύνης εγγράφεται επίσης σε ειδική ημερήσια διάταξη. Η συζήτηση αρχίζει μετά από δύο ημέρες από την υποβολή της και τερματίζεται με ψηφοφορία. Η ψηφοφορία για τις προτάσεις εμπιστοσύνης είναι πάντοτε ονομαστική. Στην ψηφοφορία μετέχουν και οι Υπουργοί και οι Υφυπουργοί, αν είναι μέλη της Βουλής. Το Σύνταγμα θέτει ρητή προθεσμία για την πρώτη, ex constitutione πρόταση εμπιστοσύνης της Κυβέρνησης. Η πρώτη αυτή πρόταση εμπιστοσύνης έχει υποχρεωτικό χαρακτήρα και πραγματοποιείται μέσα σε δέκα πέντε ημέρες από την ορκωμοσία του Πρωθυπουργού δηλαδή από της ορκωμοσίας της Κυβέρνησης, αφού, κατά την τακτική που τηρείται, Πρωθυπουργός και Υπουργοί ορκίζονται συγχρόνως. Αν, παρά ταύτα, οι προταθέντες Υπουργοί ορκισθούν την επόμενη ή μεθεπόμενη ημέρα, από τότε θα αρχίσει να υπολογίζεται το δεκαπενθήμερο, ώστε να υπάρχει και ο χρόνος για την προετοιμασία των προγραμματικών δηλώσεων, για την οποία καθιερώθηκε, άλλωστε, και η δεκαπενθήμερη αυτή προθεσμία -. Η διακοπή των εργασιών της Βουλής δεν επηρεάζει το χρόνο παροχής εμπιστοσύνης. Αν έχουν διακοπεί οι εργασίες της Βουλής κατά το σχηματισμό της Κυβέρνησης, «καλείται μέσα σε δέκα πέντε ημέρες να αποφανθεί για την πρόταση εμπιστοσύνης» (α.84 1 εδ.γ Σ.). Αν, εντός του δεκαπενθημέρου αυτού, χρειαστεί να γίνουν αλλαγές ορισμένων Υπουργών, η προθεσμία αυτή προφανώς δεν παρατείνεται, διότι έτσι θα καταστρατηγείτο

18 έμμεσα η συνταγματική επιταγή να εμφανισθεί η νέα Κυβέρνηση συντομότατα ενώπιον της Βουλής για να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης. Εφόσον η Κυβέρνηση λάβει ψήφο εμπιστοσύνης τεκμαίρεται ότι τη διατηρεί καθ όλη τη διάρκεια του βίου της, εκτός αν αναφανεί δεδηλωμένη δυσπιστία. Η κοινοβουλευτική εμπιστοσύνη δεν παρέχεται για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Αντίθετα είναι ανακλητή κάθε στιγμή κατά τη διάρκεια της βουλευτικής περιόδου. Η Βουλή μπορεί με απόφασή της, οποτεδήποτε να αποσύρει την εμπιστοσύνη της από την Κυβέρνηση συλλογικά ή από μέλος της (α.84 2 εδ.α Σ.). Η άρση της εμπιστοσύνης είναι αποτέλεσμα νέας ψηφοφορίας στη Βουλή και μπορεί να προκληθεί είτε από πρόταση εμπιστοσύνης, που θέτει η ίδια η Κυβέρνηση, είτε από πρόταση δυσπιστίας, με πρωτοβουλία της αντιπολίτευσης. Πότε υπερψηφίζεται η πρόταση εμπιστοσύνης Κατά την κρατούσα και πιο σωστή άποψη, η κάθε νέα Κυβέρνηση, ύστερα από εκλογές ή οποτεδήποτε άλλοτε, θεωρείται ότι έχει λάβει την ψήφο εμπιστοσύνης βουλευτών, η οποία όμως δεν επιτρέπεται να είναι κατώτερη των δύο πέμπτων του όλου αριθμού αυτών. Τίθεται δηλαδή ένα ελάχιστο όριο 120 επί 300 βουλευτές, εφόσον αυτοί αποτελούν την πλειοψηφία των βουλευτών στη συγκεκριμένη συνεδρίαση. Αν ο αριθμός των παρόντων βουλευτών συμπίπτει με τον αριθμό του συνόλου, όπως άλλωστε συμβαίνει στις κορυφαίες αυτές συνεδριάσεις (300 στους 300) απαιτούνται 151 ψήφοι (α.84 6 εδ.α Σ και α.14 6 ΚΒ). Β) ΠΡΟΤΑΣΗ ΔΥΣΠΙΣΤΙΑΣ Με την πρόταση δυσπιστίας η αντιπολίτευση υποβάλλει αίτηση προς το Κοινοβούλιο με την οποία ζητά να άρει την εμπιστοσύνη που έχει παράσχει στην Κυβέρνηση με προηγούμενη απόφασή του. Η πρόταση δυσπιστίας αποτελεί το κορυφαίο μέσο κοινοβουλευτικού ελέγχου και υποβάλλεται από την αντιπολίτευση, καθώς το ενδεχόμενο

19 υποβολής της από κυβερνητικούς βουλευτές είναι απίθανο, αφού άλλωστε με αυτή την ίδια την υποβολή οι καταθέτοντες μεθίστανται στην αντιπολίτευση. Στις παραγράφους 2 έως 7 του άρθρου 84 του Συντάγματος ορίζεται ο τρόπος με τον οποίο αίρεται η εμπιστοσύνη της Βουλής. Όπως αναφέρεται ρητά στην παράγραφο 2, η απόσυρση της εμπιστοσύνης της Βουλής μπορεί να αφορά ολόκληρη την Κυβέρνηση ή κάποιο μέλος της, ενώ για να γίνει δεκτή η πρόταση δυσπιστίας πρέπει να είναι υπογεγραμμένη από το ένα έκτο τουλάχιστον των βουλευτών και να περιλαμβάνει σαφώς τα θέματα για τα οποία θα διεξαχθεί η συζήτηση (α.84 2 εδ.γ Σ και α ΚΒ). Το Σύνταγμα ορίζει ένα ελάχιστο αριθμό βουλευτών, ώστε να εξασφαλίζονται οι ελάχιστες προϋποθέσεις σοβαρότητας της πρότασης και να αποφεύγεται άσκοπη απασχόληση του Κοινοβουλίου. Η πρόταση δυσπιστίας υποβάλλεται στον πρόεδρο σε δημόσια συνεδρίαση της Βουλής (α ΚΒ). Η πρόταση δυσπιστίας μπορεί να υποβληθεί οποτεδήποτε. Κατ εξαίρεση, εφόσον έχει ήδη υποβληθεί πρόταση δυσπιστίας μέσα στην ίδια βουλευτική περίοδο και απορρίφθηκε, δεν μπορεί να υποβληθεί νέα παρά μόνο μετά την πάροδο εξαμήνου αφότου η Βουλή απέρριψε την προηγούμενη πρόταση δυσπιστίας. Ο χρονικός προσδιορισμός αναφέρεται μόνο στις απορριφθείσες προτάσεις δυσπιστίας και όχι σε εκείνες που έγιναν δεκτές αλλά ούτε και στις προηγούμενες προτάσεις εμπιστοσύνης. Ο συντακτικός νομοθέτης θέτει το χρονικό αυτό περιορισμό, ώστε να αποφεύγονται καταχρήσεις του μέσου και να μην επιβαρύνεται το πρόγραμμα της Βουλής με άσκοπες διαδικασίες. Κατ εξαίρεση όμως της εξαίρεσης (και επομένως επάνοδο στον κανόνα) μπορεί να υποβληθεί πρόταση δυσπιστίας και πριν από την πάροδο εξαμήνου, αν είναι υπογεγραμμένη από την πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών (α.84 3 Σ και α ΚΒ). Πρόταση δυσπιστίας γίνεται δεκτή, μόνο αν εγκριθεί από την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών (α.84 6 εδ.β Σ και α ΚΒ). Η αναφερόμενη στην πλειοψηφία της πρότασης δυσπιστίας συνταγματική ρύθμιση, διαφοροποιείται από εκείνη που απαιτείται για την πρόταση εμπιστοσύνης και ευθυγραμμίζεται προς τη ρύθμιση του άρθρου 37. Η διαφοροποίηση της πλειοψηφίας των προτάσεων εμπιστοσύνης και

20 δυσπιστίας δεν αποτελεί επιτυχημένη ρύθμιση. Ο συντακτικός νομοθέτης απαιτεί απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών. Επομένως επί 300 βουλευτών απαιτείται η υπερψήφιση της πρότασης από 151 βουλευτές. Το Σύνταγμα αναφέρεται σε αριθμό βουλευτών και όχι σε αριθμό εδρών. Η ρύθμιση αυτή δημιουργεί ερμηνευτικά προβλήματα, όταν οι δύο αυτοί αριθμοί δεν συμπίπτουν. Για την υποβολή πρότασης δυσπιστίας το Σύνταγμα προβλέπει ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις κατά πολύ δυσκολότερες από αυτές που απαιτούνται για την έκφραση εμπιστοσύνης της Βουλής προς την Κυβέρνηση. Φαίνεται δηλαδή ότι το Ελληνικό Σύνταγμα διευκολύνει την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης και, άρα, τη διατήρηση της Κυβέρνησης στην εξουσία, ενώ θέτει πολλαπλούς φραγμούς στην πρόταση δυσπιστίας. Με τον τρόπο αυτό ελαχιστοποιούνται οι περιπτώσεις πολιτικού αδιεξόδου, τις οποίες θα ευνοούσε ένα Σύνταγμα ελαστικό ως προς τις προϋποθέσεις της έγκρισης μίας πρότασης δυσπιστίας. Γ) ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΤΗ ΒΟΥΛΗ Η συζήτηση για την πρόταση εμπιστοσύνης ή δυσπιστίας αρχίζει μετά από δύο ημέρες από την υποβολή της σχετικής πρότασης, εκτός αν η κυβέρνηση, σε περίπτωση πρότασης δυσπιστίας, ζητήσει να αρχίσει αμέσως η συζήτηση, η οποία δεν μπορεί να παραταθεί πέρα από τρεις ημέρες από την έναρξή της (α.84 4 Σ). Αν διαπιστωθεί ότι η πρόταση υπογράφεται από τον ελάχιστο απαιτούμενο αριθμό βουλευτών, η Βουλή διακόπτει τις εργασίες της για δύο ημέρες, εκτός αν η κυβέρνηση ζητήσει να αρχίσει αμέσως η συζήτηση για την πρόταση δυσπιστίας. Η ψηφοφορία για την πρόταση εμπιστοσύνης ή δυσπιστίας διεξάγεται αμέσως μόλις τελειώσει η συζήτηση, μπορεί όμως να αναβληθεί για σαράντα οχτώ ώρες, αν το ζητήσει η κυβέρνηση (α.84 5 Σ). Κατά την ψηφοφορία για τις προτάσεις εμπιστοσύνης ή δυσπιστίας, ψηφίζουν οι υπουργοί και υφυπουργοί που είναι μέλη της Βουλής (α.84 7 Σ).

21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΠΑΡΟΧΗ ΨΗΦΟΥ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ ΚΑΙ ΔΥΣΠΙΣΤΙΑΣ ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ 1975 ΕΩΣ ΤΟ 2012 Α) ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1) Η Γ Ελληνική Δημοκρατία ( ) Βασικό γνώρισμα της Γ Ελληνικής Δημοκρατίας στην περίοδο είναι ο πρωθυπουργικός κοινοβουλευτικός χαρακτήρας του πολιτεύματος. Έτσι, τα προεδρικά στοιχεία, κυρίως οι περίφημες προεδρικές «υπερεξουσίες», παρέμειναν σε πλήρη αδράνεια, διότι ανάμεσα στην κυβερνητική πλειοψηφία και τον ΠτΔ υπήρξε πολιτική ομοιογένεια. 2) : η καμπή του «89» και ο εκσυγχρονισμός του «90» Το πολιτικό σύστημα της χώρας γνώρισε την περίοδο κλυδωνισμούς εξαιτίας του «σκανδάλου Κοσκωτά» και κυρίως της σχετικής σκανδαλολογίας που αναπτύχθηκε έντονα στα ΜΜΕ και της συναφούς «ποινικοποίησης» της πολιτικής ζωής (παραπομπή του πρωθυπουργού Α. Παπανδρέου σε δίκη κλπ) που τερματίστηκε με την αθωωτική απόφαση του Ειδικού Δικαστηρίου (1992) και απέτρεψε έτσι τη διαφαινόμενη πόλωση. Μετά από μία σύντομη καμπή, παρένθεση στην εναλλαγή αυτοδύναμων μονοκομματικών κυβερνήσεων (με το σχηματισμό της κυβέρνησης συνεργασίας Τζ. Τζαννετάκη και της «οικουμενικής» Ξ. Ζολώτα), διαμορφώθηκε ένα ιδεολογικό κλίμα, με επίκεντρο την ανάγκη εκσυγχρονισμού.

22 Β) ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ ΠΟΥ ΖΗΤΗΣΑΝ ΨΗΦΟ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΥΛΗ α) Η μεταπολίτευση (1974) Στις 24 Ιουλίου αποκαθίσταται η δημοκρατική νομιμότητα. Με την επάνοδο του Κ. Καραμανλή στην Ελλάδα επιλέγεται η «λύση Καραμανλή» και σχηματίζεται «Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητος». Στις 26 Ιουλίου 1974 δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως το π.δ. 519/1974, η πρώτη επίσημη πολιτειακή πράξη της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας με την οποία χορηγείται αμνηστία στους πολιτικούς κρατούμενους και στους φυλακισμένους από τη Χούντα. Στις 23 Σεπτέμβρη 1974 με το νομοθετικό διάταγμα 59/1974 «περί συστάσεως και επαναλειτουργίας πολιτικών κομμάτων» καταργείται ο περιβόητος εμφυλιοπολεμικός νόμος 509/48 και νομιμοποιείται το παράνομο ως τότε Κ.Κ.Ε. Στις αρχές Σεπτέμβρη αποφασίζεται η διεξαγωγή εκλογών τον Νοέμβριο, προκαλώντας ποικίλες αντιδράσεις στον πολιτικό κόσμο, τόσο για το χρόνο διεξαγωγής των εκλογών, όσο και για το σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής, που προτεινόταν με τον κατατεθέντα στη Βουλή «εκλογικό νόμο». ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Κ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ ( ) Στις 17 Νοεμβρίου έγιναν οι εκλογές με αντικειμενικό και αδιάβλητο τρόπο. Ο Κ. Καραμανλής με την «Νέα Δημοκρατία» εξασφάλισε μια ευρύτερη εκλογική βάση και πέτυχε εκλογικό θρίαμβο με ποσοστό 54,37%. Την Τετάρτη 11 Δεκεμβρίου η Κυβέρνηση εκφώνησε τις προγραμματικές της δηλώσεις στη Βουλή. Εκείνες στράφηκαν κυρίως γύρω από τέσσερις άξονες: i. Την αναθεώρηση του Συντάγματος

23 ii. iii. iv. Τα προβλήματα της εθνικής ακεραιότητας και ανεξαρτησίας (σχέση με ΝΑΤΟ, Τουρκία κλπ) Την «κάθαρση» στις Ένοπλες Δυνάμεις και στον κρατικό μηχανισμό Την οικουμενική προοπτική της χώρας με τη λήψη διάφορων μέτρων (φιλελευθεροποίηση της οικονομίας, εισοδηματική πολιτική, φορολογία, επίσπευση της ένταξης στην Οικουμενική Κοινότητα). Η Κυβέρνηση ζήτησε και έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή με 217 θετικές και 78 αρνητικές ψήφους σε σύνολο 295 ψηφισάντων. ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Κ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ ( ) Στις έγιναν πρόωρα εκλογές που ανέλαβε να διενεργήσει η Κυβέρνηση Κ. Καραμανλή με βασικούς κομματικούς σχηματισμούς τη Ν.Δ., την ΕΔΗΚ (Ένωση Δημοκρατικού Κέντρου), το ΠΑΣΟΚ, το ΚΚΕ κλπ. Η Ν.Δ. αναδείχθηκε πρώτη με ποσοστό 41,84% και συνολικά 172 έδρες, ενώ δεύτερο αναδείχθηκε το ΠΑΣΟΚ με ποσοστό 25,34%. Η φθορά που υπέστη με απώλειες και προς τα αριστερά και προς τα δεξιά η Ν.Δ. συρρίκνωσε την εκλογική της βάση όχι όμως και την κοινοβουλευτική της δύναμη χάρη στο εκλογικό σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής. ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Γ. ΡΑΛΛΗ Στις 21 Οκτωβρίου 1980 η Κυβέρνηση Γ. Ράλλη αποφάσισε την επανένταξη της Ελλάδας στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ για να «αποφευχθούν εθνικές περιπέτειες». Η αντιπολίτευση αντέδρασε αλλά μετά από τριήμερη συζήτηση στη Βουλή η απόφαση επικυρώθηκε με ψήφο εμπιστοσύνης που πήρε η Κυβέρνηση από 182 βουλευτές (20 ψήφισαν κατά και 95 ήταν απόντες).

24 ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Α.ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ( ) Στις 16 Σεπτεμβρίου 1981 ορκίστηκε η «υπηρεσιακή κυβέρνηση» Γ. Ράλλη για τη διεξαγωγή εκλογών, που τελικά διεξήχθησαν στις 18 Οκτωβρίου Στις 22 Νοεμβρίου 1981 ο Πρόεδρος της νέας Κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ εμφανίζεται ενώπιον της Βουλής (Περίοδος Γ Προεδρευόμενης Δημοκρατίας, Σύνοδος Α, Συνεδρίαση Δ ). κύριος ιδεολογικός άξονας των προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησης υπήρξε η επαγγελία της «Αλλαγής». Στόχοι της κυβέρνησης «η Εθνική Ανεξαρτησία, η Εδαφική Ακεραιότητα, η Λαϊκή Κυριαρχία και η Δημοκρατία, η αυτοδύναμη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, η πολιτιστική μας αναγέννηση, το ξαναζωντάνεμα της υπαίθρου, η ριζική βελτίωση της ποιότητας της ζωής στην πόλη και στο χωριό, η Κοινωνική Δικαιοσύνη και τελικά η Κοινωνική Απελευθέρωση». Στην ψηφοφορία που ακολούθησε τη συζήτηση επί των προγραμματικών δηλώσεων η Κυβέρνηση πήρε ψήφο εμπιστοσύνης από 172 βουλευτές σε σύνολο 298 ψηφισάντων ( κατά ψήφισαν 115 βουλευτές και 13 δήλωσαν παρών). ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ( ) Στις 23 Απριλίου 1985 ο Πρωθυπουργός πρότεινε στον ΠτΔ την πρόωρη διάλυση της Βουλής που έγινε στις 7 Μαΐου «Δύο εξαιρετικής σημασίας θέματα για το Έθνος» υπαγόρευαν, κατά τον Πρωθυπουργό, τη λύση αυτή: α) η ολοκλήρωση της αναθεωρητικής διαδικασίας και β) το «κυπριακό» και η εξωτερική πολιτική που συνδέεται με αυτό και ειδικότερα οι σχέσεις με την Τουρκία. Τις εκλογές διενέργησε στις 2 Ιουνίου η «υπηρεσιακή πλέον Κυβέρνηση Α. Παπανδρέου σύμφωνα με τον εκλογικό νόμο (π.δ. της ) που ψηφίστηκε λίγο πριν διαλυθεί η Βουλή και προέβλεπε πάλι τρεις κατανομές αλλά με αρκετές καινοτομίες στο θέμα της τελικής κατανομής των εδρών. Το ΠΑΣΟΚ εξελέγη πρώτο με ποσοστό 45,82% και 161 έδρες, η Ν.Δ. έλαβε 126 έδρες, το ΚΚΕ 1 έδρα και καμία η ΕΠΕΝ. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στο ΠΑΣΟΚ είχε προσχωρήσει ο Γ. Μαύρος και η ΕΔΗΚ καθώς και η Χριστιανική Δημοκρατία.

25 β) Ο διορισμός των Κυβερνήσεων υπό το αναθεωρημένο Σύνταγμα (1975/1986) Στα θετικά στοιχεία που εισήγαγε στο Σύνταγμα η αναθεώρηση του Σ. είναι η κατάργηση των «υπερεξουσιών» του ΠτΔ: α) η κατάργηση διαμέσου της διαδικασίας των διερευνητικών εντολών κάθε πολιτικής ευχέρειας του ΠτΔ να επιλέξει πρωθυπουργό και να «κατασκευάζει» κοινοβουλευτική πλειοψηφία όταν από τις εκλογές ή στην διάρκεια της βουλευτικής περιόδου δεν προκύπτει στη Βουλή μονοκομματική ή πολυκομματική απόλυτη πλειοψηφία, β) η θεσμοποίηση της ειδικής εκλογικής κυβέρνησης που μπορεί να πάρει δύο μορφές: 1) «οικουμενική», αν όλα τα κόμματα συμφωνούν, και 2) κυβέρνηση της μεγαλύτερης δυνατής αποδοχής με Πρωθυπουργό τον Πρόεδρο του Αρείου Πάγου ή του Συμβουλίου Επικρατείας ή το Ελεγκτικού Συνεδρίου, γ) η κατάργηση της πιο επίμαχης και αντικοινοβουλευτικής αρμοδιότητας του ΠτΔ να παύει την Κυβέρνηση (α.38 2 Σ.1975), δ) η κατάργηση της αμφιλεγόμενης και δυνάμει επικίνδυνης για την ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος αρμοδιότητας του ΠτΔ να διαλύει τη Βουλή επικαλούμενος την «προφανή δυσαρμονία της πλειοψηφίας της προς το λαϊκό αίσθημα». ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ( ) Στη συνεδρίαση της 19 ης Μαΐου 1987 (Συνεδρίαση ΡΚ ) ο Α. Παπανδρέου, επικαλούμενος την ανάπτυξη «εκφυλιστικών φαινομένων στην κοινωνία και την οικονομία», ζήτησε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή. Ειδικότερα, στο λόγο του ο Α. Παπανδρέου αναφέρθηκε τόσο στις εξωτερικές απειλές (παράνομη κατοχή ενός τμήματος της Κύπρο, επεκτατική απειλή της Τουρκίας), όσο και στις εσωτερικές αδυναμίες, τις οποίες κληροδότησε το «αυταρχικό κράτος της Δεξιάς». Επισημαίνει κατόπιν την αλλαγή που έφερε στη χώρα η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία μετά «τη λαϊκή νίκη του 1981» και επιτίθεται στους «κύκλους του κατεστημένου, της συντήρησης και της αντίδρασης, ξένους και ντόπιους, που επιχειρούν και πάλι να ανακόψουν και να ματαιώσουν την πορεία της

26 αλλαγής με τελευταίο όπλο τους τη σκανδαλολογία, τον ψίθυρο, την γκεμπελική συκοφαντία [ ] και δε διστάζουν να δημιουργήσουν κλίμα σήψης του δημοσίου βίου και να καταρρακώσουν τους θεσμούς. Θέλουν τη σύγχυση, την απογοήτευση, την ιδιώτευση των πολιτών, θέλουν να ψαρέψουν σε θολά νερά». Κατηγορεί για «μικρόψυχο κομματισμό» την Ν.Δ. του Κ. Μητσοτάκη. Στο τέλος της συζήτησης επί της πρότασης της Κυβέρνησης για παροχή ψήφου εμπιστοσύνης τα αποτελέσματα είχαν ως εξής: ψήφισαν 298, ναι 157, όχι 139, παρών 2. γ) ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ Κ. ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ (Ν.Δ.) Χ. ΦΛΩΡΑΚΗ (ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΟΟΔΟΥ) ( ) Η Κυβέρνηση Συνασπισμού των κομμάτων της Ν.Δ. και του Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου εμφανίστηκε ενώπιον της Βουλής στις 24 Απριλίου 1990 ζητώντας ψήφο εμπιστοσύνης. Στις προγραμματικές δηλώσεις γινόταν μεταξύ άλλων λόγος για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και τους νέους οικονομικούς προσανατολισμούς της χώρας σε σχέση με εκείνη, καθώς επίσης εξαγγέλλονται γενικόλογα μέτρα για «την έξοδο από την κρίση, την ανόρθωση της οικονομίας, την ανάπτυξη με ποιότητα ζωής και σεβασμό στον άνθρωπο [ ] διαφάνειας, ενίσχυσης του διεθνούς ρόλου και κύρους της χώρας». Μετά τη συζήτηση επί των προγραμματικών δηλώσεων η Βουλή περιέβαλε με την εμπιστοσύνη της την Κυβέρνηση με 152 ψήφους επί συνόλου 299 ψηφισάντων (146 την καταψήφισαν). ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ (ΠΑΣΟΚ) ( ) Στις 25 Οκτωβρίου 1993 η Κυβέρνηση Α. Παπανδρέου προσήλθε ενώπιο της Βουλής (Συνεδρίαση ΣΤ ) και έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης ως ακολούθως: ΨΗΦΙΣΑΝ 299

27 «ΝΑΙ» 170 «ΟΧΙ» 129 ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Κ. ΣΗΜΙΤΗ ( ) Μετά την παραίτηση του Προέδρου της Κυβέρνησης, Α. Παπανδρέου, λόγω ασθένειας και αδυναμίας τέλεσης των καθηκόντων του, Πρωθυπουργός διορίστηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ο Κ. Σημίτης κατά τη ρύθμιση του α.38 2 Σ.1975/1986. Στις 31 Ιανουαρίου 1996 η Κυβέρνηση προσήλθε ενώπιον της Βουλής και ζήτησε ψήφο εμπιστοσύνης. Στο λόγο του ο Πρωθυπουργός Κ. Σημίτης ανέλυσε διεξοδικά τους χειρισμούς της Κυβέρνησης κατά την κρίση στα «Ίμια». Όσον αφορά τα μέτρα που εξήγγειλε στο επίπεδο της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής τόνισε ότι «αποτελούν την αρχή μιας νέας εποχής». Η Κυβέρνηση έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή στις 31 Ιανουαρίου 1996, με 166 ψήφους επί συνόλου 292 ψηφισάντων. Την ψήφο εμπιστοσύνης αρνήθηκαν 123 βουλευτές, ενώ 3 ψήφισαν «παρών». ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Κ. ΣΗΜΙΤΗ ( ) Επίσης στις 12 Οκτωβρίου 1996 μετά τις εκλογές η Κυβέρνηση έλαβε την ψήφο εμπιστοσύνης της Βουλής. Συγκεκριμένα, σε σύνολο 295 βουλευτών, η Κυβέρνηση υπερψηφίστηκε από τους 161, καταψηφίστηκε από 134. ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Κ. ΣΗΜΙΤΗ ( ) Την Κυριακή 1 Νοεμβρίου 1998 ο Πρωθυπουργός προσήλθε στη συνεδρίαση (ΙΑ ) της (Συνόδου Γ ) της Βουλής και ζήτησε την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης επικαλούμενος κυρίως:

28 (α) την επιδίωξη της νομιμοποίησης των πολιτικών πρωτοβουλιών της Κυβέρνησης (ένταξη της ΟΝΕ, οικονομική σύγκλιση), (β) τη διασαφήνιση του θολού πολιτικού τοπίου μετά τις δημοτικές και νομαρχιακές εκλογές (γ) την ενημέρωση του πολίτη σχετικά με τις θέσεις, τους στόχους, τα μέσα, τα αποτελέσματα των ενεργειών της Κυβέρνησης. Η βουλή έδωσε ψήφο εμπιστοσύνης στην Κυβέρνηση στη Συνεδρίαση ΙΓ της 3 ης Νοεμβρίου. Από σύνολο 299 ψηφισάντων ψήφισαν «ΝΑΙ» 163 και «ΟΧΙ» 136. ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Κ. ΣΗΜΙΤΗ ( ) Μετά τις εκλογές της 9 ης Απρίλη του 2000, που ανέδειξε για άλλη μια φορά την Κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ με πρόεδρό του τον Κ. Σημίτη με ποσοστό 43,79% σε ψήφους και 158 βουλευτές σε σύνολο 300, ο Κ. Σημίτης έλαβε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κ Στεφανόπουλο εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στις 11 Απριλίου και ορκίστηκε στις13 Απριλίου 2000 μαζί με την Κυβέρνησή του (3η του Κ. Σημίτη). Παρουσιάστηκε μετά από δύο βδομάδες στη Βουλή και διάβασε τις προγραμματικές δηλώσεις της Κυβέρνησης, ακολούθησε τριήμερη συζήτηση επί των δηλώσεων και έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης: επί συνόλου 298 ψηφισάντων, οι 157 είπαν «ΝΑΙ» υπερψηφίζοντας την Κυβέρνηση και οι 141 είπαν «ΟΧΙ». δ) ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Α. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ ( ) Η κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή σχηματίστηκε μετά τις εκλογές που έγιναν στης 7 Μαρτίου 2004 κατά τις οποίες αναδείχτηκε νικητής το κόμμα του, της Ν.Δ. με ποσοστό

29 45,36% σε ψήφους και 165 βουλευτές σε σύνολο 300, διαδεχόμενη την Κυβέρνηση Κ. Σημίτη Ο Καραμανλής έλαβε από τον ΠτΔ Κ. Στεφανόπουλο εντολή σχηματισμού Κυβέρνησης στις 8 και ορκίστηκε στις 10 Μαρτίου μαζί με την κυβέρνησή του, διατηρώντας ο ίδιος και το χαρτοφυλάκιο του Υπουργού Πολιτισμού. Παρουσιάστηκε στη νέα βουλή στις 20 Μαρτίου 2004 και διάβασε τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησής του, ακολούθησε 3ήμερη συζήτηση επί των δηλώσεων και έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης στις 22 Μαρτίου 2004 (165 Ναι έναντι 135 Όχι). Κύρια θέματα που χειρίστηκε αυτή η κυβέρνηση, ήταν πρώτον η επιτυχής διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας και δεύτερο η συναινετική (Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ) εκλογή του παλαιού στελέχους των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ Καρόλου Παπούλια ως Προέδρου της Δημοκρατίας από την Βουλή στις 8 Φεβρουαρίου Στην πρώτη σοβαρή πολιτική δοκιμασία της ως νέα κυβέρνηση, δηλαδή τις Ευρωεκλογές της 13ης Ιουνίου 2004 βγήκε νικήτρια. Στις 15 Οκτωβρίου 2006 διεξήχθησαν οι Νομαρχιακές και Δημοτικές εκλογές, όπου με μικρές αυξομειώσεις το σκηνικό διατηρήθηκε περίπου το ίδιο. Τον Φεβρουάριο του 2007 αντιμετώπισε πρόταση μομφής που κατατέθηκε από το ΠΑΣΟΚ. Επίσης στις 15 Οκτωβρίου 2004 η Ελλάδα εξελέγη ως μη μόνιμο Μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για δυο χρόνια, του οποίου ανέλαβε την 1 Σεπτεμβρίου 2006 την περιοδική (μηνιαία) προεδρία (Υπουργός Εξωτερικών Ντόρα Μπακογιάννη). Άλλα θέματα που αντιμετώπισε η κυβέρνηση Καραμανλή με σχετική οξύτητα, ή εναλλασσόμενες φάσεις ήταν: Το Δημοψήφισμα στην Κύπρο (Σχέδιο Ανάν) και το Κυπριακό με έξαρση την αναγνώριση της Κύπρου από την Τουρκία και τις αντιδράσεις της Άγκυρας στις πρόσφατες έρευνες της Κύπρου για πετρέλαια. Η απογραφή της οικονομίας και η επιτήρηση από τις Βρυξέλλες. Η διακύμανση των Ελληνοτουρκικών σχέσεων και οι επαφές ανωτάτου επιπέδου (Πρωθυπουργοί, Υπουργοί Εξωτερικών). Τα θέματα της Παιδείας με αιχμή το νόμο πλαίσιο και την αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος.

30 Η διαδικασία της Αναθεώρησης άρθρων του Συντάγματος που ολοκληρώθηκε τον Φεβρουάριο του Η συζήτηση για νέο Εκλογικό νόμο που θα ισχύει για την μεθεπόμενη εκλογική αναμέτρηση. Η υπόθεση των δομημένων ομολόγων των ασφαλιστικών ταμείων. Οι πυρκαγιές το καλοκαίρι του 2007 που στοίχισαν τη ζωή σε 74 τουλάχιστον ανθρώπους. ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Α. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ (2007) Η θητεία της κυβέρνησης έληγε το Μάρτιο του 2008, αλλά ο πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής ζήτησε στις 17 Αυγούστου 2007 από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κ. Παπούλια τη διάλυση της Βουλής και τη διεξαγωγή πρόωρων εκλογών, επικαλούμενος ως εθνικό θέμα τις μεταρρυθμίσεις στην παιδεία, οικονομία και την κατάρτιση του προϋπολογισμού του Οι εκλογές έγιναν με τον νέο εκλογικό νόμο, τον νόμο 3231/2004, ή όπως είναι γνωστός στον τύπο, τον νόμο Σκανδαλίδη. Νικήτρια στις εκλογές της 16ης Σεπτεμβρίου 2007 αναδείχθηκε και πάλι η Ν.Δ. με Πρωθυπουργό τον Κ. Καραμανλή, με ποσοστό 41,84% και 152 έδρες στη Βουλή, συνεχίζοντας με αυτό τον τρόπο το έργο της Κυβέρνησης Καραμανλή του Ο Κ. Καραμανλής έλαβε από τον ΠτΔ εντολή σχηματισμού Κυβέρνησης στις 17 Σεπτεμβρίου 2007 και ορκίστηκε μαζί με την Κυβέρνησή του στις 19 Σεπτεμβρίου. ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ (2009) Η Κυβέρνηση Γεωργίου Α. Παπανδρέου 2009 (6 Οκτωβρίου Νοεμβρίου 2011) σχηματίστηκε από τον πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ που αναδείχθηκε νικητήριο κόμμα στις εκλογές της 4ης Οκτωβρίου 2009 με ποσοστό 43,92% και 160 έδρες στη Βουλή και ανέλαβε τη διοίκηση της χώρας από την προηγούμενη Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Α. Καραμανλή Ο Παπανδρέου έλαβε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κ. Παπούλια εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στις 5 Οκτωβρίου 2009 και ορκίστηκε στις 6 Οκτωβρίου μόνος του. Η σύνθεση της κυβέρνησης ανακοινώθηκε το

31 απόγευμα της ίδιας μέρας και ορκίστηκε από τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο την επομένη, 7 Οκτωβρίου Το σημαντικότερο ζήτημα που κλήθηκε να αντιμετωπίσει η Κυβέρνηση Γιώργου Παπανδρέου ήταν η Ελληνική κρίση χρέους του 2010 που τελικά είχε ως αποτέλεσμα την παραίτηση του πρωθυπουργού. ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΛΟΥΚΑ ΠΑΠΑΔΗΜΟΥ ( ) Η Κυβέρνηση Λουκά Παπαδήμου σχηματίστηκε στις 11 Νοεμβρίου 2011 ως συνέχεια της ανακοίνωσης της παραίτησης του έως τότε Πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου και της Κυβέρνησής του έτσι, ώστε να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις σύστασης Κυβέρνησης ευρείας αποδοχής. Έπειτα από συμφωνία τριών κοινοβουλευτικών κομμάτων, του κυβερνώντος κόμματος του ΠΑΣΟΚ, του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης της Ν.Δ. και του ΛΑΟΣ διορίστηκε από τον ΠτΔ Κ. Παπούλια Πρωθυπουργός ο Λουκάς Παπαδήμος, πρώην Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και πρώην Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος. Η Κυβέρνηση, που θεωρήθηκε μεταβατική, απέβλεπε στην επίτευξη των στόχων που προέβλεπαν «οι συμφωνίες της Συνόδου Κορυφής των ηγετών της Ευρωζώνης της 26ης Οκτωβρίου 2011», η «εφαρμογή της οικονομικής πολιτικής που συνδέεται με τις αποφάσεις αυτές» και η διεξαγωγή εκλογών στις αρχές του επόμενου χρόνου, έπειτα από την ολοκλήρωση των απαραίτητων διεργασιών. Η Κυβέρνηση Παπαδήμου ορκίστηκε στις 11 Νοεμβρίου 2011 με τη συμμετοχή σε αυτή 35 στελεχών της προηγούμενης Κυβέρνησης Παπανδρέου, έξι στελεχών από τη Ν.Δ. και τεσσάρων από το ΛΑΟΣ. Η επιλογή του Πρωθυπουργού Ήδη μήνες πριν την παραίτηση του Γιώργου Παπανδρέου ο Λ. Παπαδήμος είχε δεχτεί προτάσεις για συμμετοχή σε κυβερνητικό σχήμα. Οι Financial Times εκτιμούσαν ότι «Το όνομα του κ. Λουκά Παπαδήμου πρώην κεντρικού τραπεζίτη της Ελλάδας και τέως αντιπροέδρου της ΕΚΤ, αναφέρεται για πιθανή συμμετοχή σε μια κυβέρνηση εθνικής

32 σωτηρίας υπό τον κ Παπανδρέου, που θα έχει την διετή εντολή να εφαρμόσει τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις» και, σύμφωνα με την εφημερίδα Ημερησία, πιθανολογούσαν την «υπουργοποίησή» του. Μετά την πρόθεση της παραίτησης του Γιώργου Παπανδρέου με σκοπό τη συγκρότηση κυβέρνησης συνεργασίας τον Νοέμβριο του 2011 και έπειτα από διεργασίες των κομμάτων που θα μπορούσαν να στηρίξουν την πρωτοβουλία, επήλθε συμφωνία στις 10 Νοεμβρίου μεταξύ του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια, του Πρωθυπουργού Γιώργου Παπανδρέου, του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης Α. Σαμαρά και του Προέδρου του ΛΑ.Ο.Σ. Γ. Καρατζαφέρη στο όνομα του Λουκά Παπαδήμου. Στις πρώτες του δηλώσεις, ο νέος Πρωθυπουργός κάλεσε όλους τους Έλληνες να στηρίξουν ενωμένοι το έργο της Κυβέρνησης προκειμένου να ξεπεράσει η χώρα την κρίση χρέους. Η αποδοχή της Κυβέρνησης Ο σχηματισμός κυβέρνησης συνεργασίας και η επιλογή ως πρωθυπουργού ενός τεχνοκράτη αντιμετωπίστηκε με ανακούφιση από τις ξένες κυβερνήσεις και μεγάλη μερίδα του ελληνικού και ξένου Τύπου, κάνοντας λόγο για τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει η νέα κυβέρνηση, στην προσπάθεια για την αντιμετώπιση της κρίσης χρέους. Ικανοποιημένος από την επιλογή του εντολοδόχου πρωθυπουργού, δήλωσε ο πρώην πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωστής Στεφανόπουλος, οικονομικοί και κοινωνικοί φορείς στήριξαν με δηλώσεις τους την επιλογή Παπαδήμου, ανεξάρτητοι βουλευτές του κοινοβουλίου προέβησαν σε θετικές δηλώσεις, ενώ αίσθηση ανακούφισης υπήρξε σε μεγάλη μερίδα της κοινής γνώμης. Στις 15 Νοεμβρίου, με 255 θετικές ψήφους και 38 αρνητικές, η νέα κυβέρνηση πήρε ψήφο εμπιστοσύνης από τα 4/5 των βουλευτών του Κοινοβουλίου. Εκτός των δυο αριστερών κοινοβουλευτικών κομμάτων, του ΚΚΕ και του ΣΥΡΙΖΑ που καταψήφισαν την νέα κυβέρνηση, η ΔΗΜΑΡ δηλώνοντας αρνητική ψήφο εμπιστοσύνης, επισήμανε ότι «θα συνεισφέρει με προτάσεις υπέρ της κοινωνίας που θα οδηγήσουν τη χώρα έξω από την κρίση».

33 ΥΠΗΡΕΣΙΑΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Π. ΠΙΚΡΑΜΜΕΝΟΥ (2012) Η υπηρεσιακή κυβέρνηση Παναγιώτη Πικραμμένου ανέλαβε μετά την κυβέρνηση Λουκά Παπαδήμου όταν τα κόμματα που εξέλεξαν βουλευτές στις εκλογές της 6ης Μαΐου 2012 απέτυχαν να σχηματίσουν κυβέρνηση γιατί δεν μπόρεσε να σχηματιστεί η δεδηλωμένη πλειοψηφία των κομμάτων της Βουλής προς στήριξή της. Την εντολή σχηματισμού υπηρεσιακής κυβέρνησης έλαβε ο Πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας Π. Πικραμμένος από τον ΠτΔ Κ. Παπούλια στις 16 Μαΐου. Ο Πρωθυπουργός διορίστηκε στις 16 και τα υπόλοιπα μέλη της Κυβέρνησης στις 17 Μαΐου Η κυβέρνηση Πικραμμένου ανέλαβε να διενεργήσει τις εκλογές της 17ης Ιουνίου. Στο Υπουργικό Συμβούλιο της 10ης Ιουνίου 2012 αποφασίστηκε να μη λάβουν τις προβλεπόμενες αποδοχές για τη διάρκεια της θητείας τους τόσο ο Πρωθυπουργός όσο και οι Υπουργοί. ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Α. ΣΑΜΑΡΑ ( ) Η Κυβέρνηση Αντώνη Σαμαρά είναι η τρέχουσα κυβέρνηση της Ελλάδας που προέκυψε από τις εκλογές της 17ης Ιουνίου 2012 αναλαμβάνοντας μετά την υπηρεσιακή κυβέρνηση του Π. Πικραμμένου. Πρόκειται για κυβέρνηση συνεργασίας των κομμάτων Νέα Δημοκρατία, ΠΑΣΟΚ και Δημοκρατική Αριστερά. Η συνεργασία αυτή ήταν απαραίτητη, καθώς η Νέα Δημοκρατία δεν είχε συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών για τον "αυτοδύναμο" σχηματισμό Κυβέρνησης, παρά την ανάδειξή της σε πρώτο κόμμα στις εκλογές. Η σύνθεσή της ανακοινώθηκε στις 21 Ιουνίου 2012, με την ορκωμοσία των περισσότερων μελών της κυβέρνησης να γίνεται αυθημερόν, ενώ μία μέρα νωρίτερα είχε ορκιστεί ως Πρωθυπουργός ο πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας Αντώνης Σαμαράς. Με ένταση και διαξιφισμούς διεξήχθη η τελευταία μέρα συζήτησης των προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησης η οποία έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης. Με 179 ψήφους υπέρ η κυβέρνηση του Αντώνη Σαμαρά έλαβε την εμπιστοσύνη της Βουλής των Ελλήνων. Σε σύνολο 300 ψηφισάντων βουλευτών, ψήφο εμπιστοσύνης έδωσαν οι 129