Εισαγωγή στην Ψυχολογία των οµάδων

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Εισαγωγή στην Ψυχολογία των οµάδων"

Στέφανος Ζυγομαλάς
8 χρόνια πριν
Προβολές:

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Σχολή Καλών Τεχνών Τμήμα Θεάτρου ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΡΙΤΣΑΤΟΥ ) Εαρινό εξάμηνο 2014 (Υποχρεωτικό 6ου και 8ου εξαμήνου. Κωδ. Μαθ. ΣΓ0200) Περιγραφή Στο μάθημα παρουσιάζονται τα ψυχο- κοινωνιολογικά φαινόμενα που παρατηρούνται στις μικρές ανθρώπινες ομάδες, τα θεωρητικά μοντέλα που έχουν αναπτυχθεί για τη μελέτη τους, καθώς και οι μέθοδοι εμψύχωσης και ανάπτυξης της δυναμικής τους. Παράλληλα με τη συγκριτική παρουσίαση βασικών θεωρητικών και μεθοδολογικών αναφορών (θεωρία του πεδίου, μορφές ηγεσίας, εκπαιδευτικές ομάδες, ομάδες συνάντησης, ψυχόδραμα, κοινωνιόδραμα, ψυχαναλυτικές προτάσεις, κ.ά.), προτείνονται εργασίες και εισαγωγικά εργαστήρια σχετικά με τις διεργασίες της εμψύχωσης και της ανάλυσης των φαινομένων της δυναμικής των ομάδων. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ Ενότητες μαθημάτων Α. Εισαγωγή - Μεθοδολογικά - Ιστοριογραφικά - Βιβλιογραφικά ζητήματα 1. Αποσαφήνιση των όρων: Ομάδα, Ψυχολογία των Ομάδων, Κοινωνική Ψυχολογία, Ψυχοκοινωνιολογία. 2. Τα τέσσερα επίπεδα ανάλυσης της κοινωνιοψυχολογικής πραγματικότητας: - Ενδο- ατομικό επίπεδο - Δι- ατομικό επίπεδο - Δι- ομαδικό επίπεδο - Ιδεολογικό επίπεδο 3. Ιστορική αναδρομή: - Η προ- επιστημονική περίοδος: Le Bon, Η Ψυχολογία του όχλου, (1895) - Οι βάσεις της ψυχαναλυτικής ψυχολογίας των ομάδων: Freud, Τοτέμ και ταμπού, (1913) και Ψυχολογία των μαζών και ανάλυση του Εγώ, (1921) 4. Κοινωνικές αναπαραστάσεις, στερεότυπα και προκαταλήψεις στις διομαδικές σχέσεις - D. Campbell, «Στερεότυπα και αντίληψη των διαφορών μεταξύ των ομάδων» (1967) - Henri Tajfel, «Κοινωνικά στερεότυπα και κοινωνικές ομάδες» (1978) 5. Παιδαγωγική σχέση και ρυθμιστική παρέμβαση Β. Η ουδέτερη σχέση: ο Kurt Lewin ( ) και η Δυναμική των Ομάδων - Βασικές αρχές της Μορφολογικής ή Gestalt- Θεωρίας - Η θεωρία του πεδίου (Field- Theory) - Η μεθοδολογία του Kurt Lewin Κωνσταντίνα Ριτσάτου 1

και οι μέθοδοι εμψύχωσης και ανάπτυξης της δυναμικής τους.

2 - Οι έρευνες για τις «μορφές ηγεσίας» - Η μη- Κατευθυντικότητα και η Δυναμική των Ομάδων - Η θεωρία του Δυναμικού Πεδίου για τις ομάδες - Η Εκπαιδευτική Ομάδα (Training Group) και η μη Κατευθυντικότητα - Τα επίπεδα παρέμβασης - Κριτική του έργου του Kurt Lewin Γ. Η συν- πάσχουσα σχέση: ο Carl Rogers ( ) και η μη Κατευθυντικότητα - Οι τέσσερις περίοδοι του έργου του Rogers - Οι βασικές έννοιες - Η διεργασία της Αλλαγής - Η θεραπευτική διεργασία - Οι ομάδες - Τα στάδια εξέλιξης της Ομάδας Συνάντησης (Encounter Group) - Αιτία της ταχύτατης διάδοσης του φαινομένου των ομάδων - Οι έρευνες για τις ομάδες - Τομείς εφαρμογής - Η μέθοδος και η παιδαγωγική πρόταση του Carl Rogers - Η μη Κατευθυντικότητα του Carl Rogers σε σχέση με εκείνη του Kurt Lewin Δ. Η παρεμβατική σχέση: Michel Lobrot - Η μεθοδολογία της παρέμβασης α) Ταξινόμηση των επιθυμιών β) Ανάγνωση των επιθυμιών γ) Προτάσεις δ) Συνοδεία ε) Συνειδητοποίηση - Κριτική αποτίμηση της θεωρίας του Michel Lobrot Ε. Ο Jacob Moreno, το Ψυχόδραμα και η Κοινωνιομετρία - Το Ψυχόδραμα - Τα μέσα του Ψυχοδράματος - Κανόνες και μέθοδοι Ψυχοδράματος - Το Κοινωνιόδραμα - Τα Παιχνίδια Ρόλων - Η θεωρία των Ρόλων - Ο ρόλος του Φανταστικού στο έργο του Moreno - Η Κοινωνιομετρία - Το Κοινωνιομετρικό Τεστ - Η Κοινωνική Μήτρα - Το Κοινονιόγραμμα - Το Κοινωνικό Άτομο ΣΤ. Τα στάδια ανάπτυξης της ομάδας - Αλληλεπίδραση - Η γέννηση της ομάδας και το άγχος απέναντι στην ετερότητα - Ο αποχωρισμός και το άγχος του θανάτου - Οι ρόλοι μέσα στην ομάδα α) Οι ηγετικοί ρόλοι β) Το εξιλαστήριο θύμα Κωνσταντίνα Ριτσάτου 2

Η συν- πάσχουσα σχέση: ο Carl Rogers (1902-1987) και η μη Κατευθυντικότητα - Οι τέσσερις περίοδοι του έργου του Rogers - Οι βασικές έννοιες - Η διεργασία της Αλλαγής - Η θεραπευτική διεργασία - Οι

3 Ζ. Οι εφαρμογές της μη κατευθυντικής παρεμβατικότητας στην εμψύχωση των ομάδων - Τεχνικές Έκφρασης - Οι θεραπείες μέσω τέχνης: Εικαστική θεραπεία (Αrt Τherapy) και Δραματοθεραπεία (Dramatherapy) - Ομάδες Ψυχοθεραπείας - Ομάδες εκπαίδευσης - Ομάδες κοινωνικής εργασίας - Πρακτικά ζητήματα που αφορούν την ομάδα (διάρκεια, μέγεθος, επιλογή των μελών, χώρος, υλικά) - Η δομή της συνάντησης (εισαγωγή - ανάπτυξη - κλείσιμο) και οι βιωματικές ασκήσεις (οδηγίες, χρόνοι, δουλειά σε ζευγάρια ή υποομάδες, εμπλοκή του σώματος, συμμετοχή του εμψυχωτή, ατμόσφαιρα, κ.α.). Πέρα από την παρουσίαση, την ανάλυση και τον κριτικό σχολιασμό των παραπάνω ζητημάτων το μάθημα θα περιέχει εργασίες πάνω στη βιβλιογραφία και «Βιωματικές ασκήσεις για εμψύχωση ομάδων» με στόχο τη στοιχειώδη σύνδεση του θεωρητικού προβληματισμού με την πράξη. Προτεινόμενα Συγγράμματα: 1. Μπακιρτζής Κωνσταντίνος, Η Δυναμική της αλληλεπίδρασης στην επικοινωνία. Κριτική παρουσίαση της συμβολής των Kurt Lewin, Jacob Moreno και Carl Rogers, Gutenberg, Αθήνα Ναυρίδης Κλήμης, Ψυχολογία των ομάδων. Κλινική ψυχοδυναμική προσέγγιση, Παπαζήσης, Αθήνα ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αρχοντάκη Ζ. - Φιλίππου Δ., 205 Βιωματικές ασκήσεις για εμψύχωση ομάδων, Αθήνα: Καστανιώτης «Αφιέρωμα στη μη Κατευθυντική- Παρεμβατική μέθοδο του Μ. Lobrot», Τετράδια Ψυχιατρικής, τ. 42, Γεώργας Δ., Κοινωνική Ψυχολογία: στάσεις, αντίληψη του προσώπου, στερεότυπα, επιθετικότητα, δυαδικές σχέσεις και επικοινωνία, τ. Α, Αθήνα Dalley Tessa, Caroline Case, Joy Schaverien, κ.ά., Νέοι δρόμοι στην ψυχοθεραπεία: Θεραπεία μέσω Τέχνης - Η εικαστική προσέγγιση, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Douglas Tom, Η επιβίωση στις ομάδες, Βασικές αρχές της συμμετοχής σε ομάδες, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Ευδοκίμου- Παπαγεωργίου Ράνια, Δραματοθεραπεία - Μουσικοθεραπεία, Η επέμβαση της τέχνης στην ψυχοθεραπεία, Θεωρία - Ασκήσεις - Εφαρμογές, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Girard Rene, Το εξιλαστήριο θύμα. Η βία και το ιερό, Αθήνα: Εξάντας Goffman E., Συναντήσεις. Δύο μελέτες στην κοινωνιολογία της αλληλεπίδρασης, Αθήνα: Αλεξάνδρεια Goffman E., Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, Αθήνα: Αλεξάνδρεια Hogg M. A. G. M. Vaughan, Κοινωνική Ψυχολογία, επιμ. Α. Χαντζή, Αθήνα: Gutenberg Κωνσταντίνα Ριτσάτου 3

4 Jennings Sue, Ase Minde, Νέοι δρόμοι στην ψυχοθεραπεία: Μάσκες της ψυχής - Εικαστικά και θέατρο στη θεραπεία, μτφ. Σκαρβέλη Γ., επιμ. Αναγνωστοπούλου Ν., Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Κοσμόπουλος Α. - Μουλαδούδης Γ., Ο Carl Rogers και η πρωσοποκεντρική του θεωρία για την ψυχοθεραπεία και την εκπαίδευση, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Λαμνίδης Ν., «Η χρήση της Ψυχανάλυσης στην ομαδική ανάλυση», Κλινική Ψυχοδυναμική, Αθήνα, τ. 1, 1997, σ Landy J. Robert, Προσωπικότητα και προσωπείο, Ο Ρόλος στο Δράμα, τη Θεραπεία και την καθημερινότητα, επιμ. Κρασανάκης Στέλιος, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Λουμπράνο- Κωτούλα Κλορίνα και Κόμη Μαριλένα, Η ομάδα, το Σώμα και η Ψυχοθεραπεία, Η ομαδική Σωματική Ψυχοθεραπεία: Θεωρίες, Δυναμική και Πρακτική, Αθήνα: Θυμάρι Maisonneuve Jean, Εισαγωγή στην Ψυχοκοινωνιολογία, Αθήνα: Τυπωθήτω Μπακιρτζής Κ., «Από το Δημοκρατικό ύφος ηγεσίας στη μη Κατευθυντικότητα του T- Group, ή η μη Κατευθυντική μέθοδος του Lewin», Τετράδια Ψυχιατρικής, τ. 42, Μπακιρτζής Κ., «Από τη δυαδική στην ομαδική συνάντηση, ή η μη Κατευθυντικότητα του Carl Rogers», Τετράδια Ψυχιατρικής, τ. 42, Μπακιρτζής Κ., Η Δυναμική της Αλληλεπίδρασης στην Επικοινωνία, Αθήνα: Gutenberg Ναυρίδης Κλ., Κλινική Κοινωνική Ψυχολογία, (περιλαμβάνονται επίσης κείμενα των Max Pages, Vincent de Gaulejac, Jacqueline Barus- Michel και Claude Revault d Allonnes), Αθήνα: Παπαζήση Ναυρίδης Κλ. - Χρηστάκης Ν. (επιμ.), Ταυτότητες. Ψυχοκοινωνική συγκρότηση, Αθήνα: Καστανιώτη Ναυρίδης Κλ., Ψυχολογία των ομάδων - Κλινική ψυχοδυναμική προσέγγιση, Αθήνα: Παπαζήση Pages Max, Ψυχοθεραπεία και πολυπλοκότητα, Αθήνα: Παπαζήση Πάξτον Ρόμπερτ, Η ανατομία του φασισμού, μτφ. Κατερίνα Χαλμούκου, Αθήνα: Κέδρος 2006 [2004]. Παπαστάμος Σ. (επιμέλεια- εισαγωγή), Σύγχρονες έρευνες στην Κοινωνική Ψυχολογία - Διομαδικές σχέσεις, μετ. Τριανταφυλλοπούλου Κ., Αθήνα: Οδυσσέας Ρήγα Α.- Β., «Το αρχαίο δράμα και η σχέση του με την ψυχανάλυση και το ψυχόδραμα», Η αρχαία Ελλάδα και ο σύγχρονος κόσμος, Πρακτικά 2 ου Παγκόσμιου Συνεδρίου, Αρχαία Ολυμπία, Ιουλίου 2002, Πανεπιστήμιο Πατρών, σ Rogers C., Ομάδες συνάντησης: αυτογνωσία, ψυχολογία των ομάδων, επικοινωνία, Αθήνα: Δίοδος Rogers C., Ένας τρόπος να υπάρχουμε, Αθήνα, Ερευνητές: 2006 Σαρρής Ν., Εισαγωγή στην Κοινωνιομετρία, στην Ομαδική Ψυχοθεραπεία και στο Ψυχόδραμα, Αθήνα: Δανιάς Σπάρκς Κόλιν, Ποτέ ξανά. Πώς και γιατί να σταματήσουμε το φασισμό, χ. μτφ. Αθήνα: Κίνηση Απελάστε τον φασισμό Κωνσταντίνα Ριτσάτου 4

, «Η χρήση της Ψυχανάλυσης στην ομαδική ανάλυση», Κλινική Ψυχοδυναμική, Αθήνα, τ. 1, 1997, σ. 45-70. Landy J.

5 Συλλογικό, Το Ψυχόδραμα. Θεωρία και πρακτική, πρόλογος Zerka T. Moreno, μετ. Αλεξάνδρα Πενταράκη, επιμ. Λία Ζωγράφου, University Studio Press, Θεσσαλονίκη ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ (Συμπληρώνονται από τις προτάσεις των φοιτητών) 1. C. Rogers, Ομάδες συνάντησης. 2. C. Rogers, Ένας τρόπος να υπάρχουμε. 3. Μ. Lobrot, Αντι- φρόυντ. 4. Ο J. Moreno και το Ψυχόδραμα. 5. Η αριστοφανική κωμωδία και το Ψυχόδραμα. 6. E. Goffman, Συναντήσεις. Δύο μελέτες στην κοινωνιολογία της αλληλεπί- δρασης. 7. Τα στάδια ανάπτυξης της ομάδας: Η γέννηση της ομάδας και το άγχος απέναντι στην ετερότητα. 8. Τα στάδια ανάπτυξης της ομάδας: Ο αποχωρισμός και το άγχος του θανάτου. 9. Οι ρόλοι μέσα στην ομάδα: Το εξιλαστήριο θύμα. Rene Girard, Το εξιλαστήριο θύμα. Η βία και το ιερό. 10. Θεραπείες μέσω τέχνης: Δραματοθεραπεία (Dramatherapy). 11. Θεραπείες μέσω τέχνης: Εικαστική θεραπεία (Art Therapy). 12. Robert J. Landy, Προσωπικότητα και προσωπείο. Ο ρόλος στο δράμα, τη θεραπεία και την καθημερινότητα. 13. Le Bon, Ψυχολογία του όχλου. 14. Etiene Balibar, Ο φόβος των μαζών. 15. Χέρμπερτ Μαρκούζε, «Θεωρία των ορμών και ελευθερία», στο: Ψυχανάλυση και πολιτική. 16. Βίλχελμ Ράιχ, Γιατί επικράτησε ο Χίτλερ; 17. Ρόμπερτ Πάξτον, Η ανατομία του φασισμού. 18. Κόλιν Σπάρκς, Ποτέ ξανά. Πώς και γιατί να σταματήσουμε το φασισμό. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Η εργασία είναι προαιρετική και βαθμολογείται με άριστα 2 μονάδες. Θέματα μπορούν να προταθούν και από τους φοιτητές. Οριστικοποίηση των θεμάτων γίνεται στο τρίτο μάθημα. 2. Υποχρεωτική είναι η προφορική παρουσίαση μέσα στην τάξη, διάρκειας περίπου μισής ώρας, στην ημερομηνία που έχει οριστεί από την αρχή του εξαμήνου, σύμφωνα με τη ροή των μαθημάτων. 3. Την ώρα της παρουσίασης παραδίδεται στη διδάσκουσα και στους φοιτητές/φοιτήτριες γραπτό διάγραμμα της εργασίας, όπου αποτυπώνονται τα βασικά σημεία της προφορικής ανάπτυξης, μαζί με τη βιβλιογραφία που έχει χρησιμοποιηθεί. 4. Μετά την παρουσίαση ακολουθεί συζήτηση και παραπέρα ανάπτυξη του θέματος με τη συνεργασία φοιτητών διδάσκουσας. 5. Ο βαθμός της εργασίας υπολογίζεται αθροιστικά στο βαθμό της γραπτής εξέτασης, σε οποιαδήποτε εξεταστική λάβει μέρος ο φοιτητής/φοιτήτρια. Κωνσταντίνα Ριτσάτου 5

Moreno και το Ψυχόδραμα. 5. Η αριστοφανική κωμωδία και το Ψυχόδραμα. 6. E. Goffman, Συναντήσεις. Δύο μελέτες στην κοινωνιολογία της αλληλεπί- δρασης. 7.

Σχετικά έγγραφα

Εκπαίδευση στην Μη Κατευθυντική Σωματική Ψυχοθεραπεία - Σωματοσυναισθηματική N.D.S.P-S.E.R

Εκπαίδευση στην Μη Κατευθυντική Σωματική Ψυχοθεραπεία - Σωματοσυναισθηματική Απελευθέρωση N.D.S.P-S.E.R Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΦΟΡΕΑΣ Το Κέντρο θεραπείας και εκπαίδευσης ΧΡΥΣΑΛΛΙΔΑ, ιδρύθηκε το 1996. Σκοπός του