Παλειιήληεο 2015 ΓΙΓΑΓΜΔΝΟ ΚΔΙΜΔΝΟ

Transcript

1 Παλειιήληεο 2015 ΓΙΓΑΓΜΔΝΟ ΚΔΙΜΔΝΟ Α1. ΜΕΣΑΦΡΑΗ Με απηά ηα κέζα ινηπφλ εθνδηαζκέλνη νη άλζξσπνη, ζηελ αξρή θαηνηθνχζαλ δηαζθνξπηζκέλνη θαη γη απηφ δελ ππήξραλ αθαλίδνληαλ ινηπφλ απφ ηα ζεξία, γηαηί απφ θάζε άπνςε ήηαλ πην αδχλακνη απφ απηά, θαη νη ηερληθέο γλψζεηο ηνχο βνεζνχζαλ βέβαηα ηθαλνπνηεηηθά γηα ηελ αλεχξεζε ηξνθήο, ήηαλ φκσο αλεπαξθείο φζνλ αθνξά ζηνλ πφιεκν κε ηα ζεξία γηαηί δελ είραλ αθφκε ηελ πνιηηηθή ηέρλε ηεο νπνίαο κέξνο είλαη ε πνιεκηθή έλησζαλ ινηπφλ ηελ αλάγθε λα ζπγθεληξψλνληαη θαη λα εμαζθαιίδνπλ ηε ζσηεξία ηνπο, θηίδνληαο πφιεηο θάζε θνξά ινηπφλ πνπ ζπγθεληξψλνληαλ, αδηθνχζαλ ν έλαο ηνλ άιιν, επεηδή δελ είραλ πξαγκαηηθά ηελ πνιηηηθή ηέρλε, ψζηε πάιη δηαζθνξπίδνληαλ θαη θαηαζηξέθνληαλ. Ο Δίαο ινηπφλ, επεηδή θνβήζεθε γηα ην γέλνο καο κήπσο ραζεί εληειψο, ζηέιλεη ηνλ Εξκή λα θέξεη ζηνπο αλζξψπνπο ην ζεβαζκφ θαη ηε δηθαηνζχλε γηα λα απνηεινχλ απηά ηελ ηάμε ζηηο πφιεηο θαη δεζκνχο πνπ ζα ζπλέρνπλ (ελψλνπλ) ηνπο αλζξψπνπο κε ηε θηιία. Β1. Με ηελ έληερλν ζνθία θαη ηε θσηηά πνπ πήξε ν άλζξσπνο σο δψξα απφ ηνλ Πξνκεζέα πέηπρε λα δεκηνπξγήζεη πνιηηηζκφ, λα κεηαβάιεη ηελ φςε ηεο θχζεο θαη λα ζέζεη ηηο θπζηθέο δπλάκεηο ζηελ ππεξεζία ησλ αλζξψπηλσλ αλαγθψλ, σο δεκηνπξγφο-ζεφο. Εηδηθφηεξα, επεηδή ν άλζξσπνο έιαβε κέξνο ζηε ζετθή θχζε, δεκηνχξγεζε ζξεζθεία («ἐλφκηζε ζενχο»), γιψζζα («θσλὴ θαὶ... ηῇ ηέρλῃ»), πιηθνηερληθφ πνιηηηζκφ («νἰθήζεηο... ηξνθάο εὕξεην») θαη έθαλε απνηπρεκέλε απφπεηξα δεκηνπξγίαο πφιεσλ. Η δχλακε ηεο θσηηάο απνηεινχζε απνθιεηζηηθφ θηήκα ησλ ζεψλ, έλα απφ ηα κπζηηθά ηεο ζετθήο δχλακεο, πνπ θαηφξζσζε λα νηθεηνπνηεζεί ν άλζξσπνο θη έηζη λα απνθηήζεη ζπκκεηνρή ζηε ζετθή θχζε θαη λα γίλεη θαη ν ίδηνο δεκηνπξγφο. Η θσηηά απνηειεί ην ζετθό κεξίδην («ζείαο κνίξαο») πνπ είραλ ηελ ηύρε, ράξε ζηελ παξέκβαζε ηνπ Πξνκεζέα, λα ιάβνπλ νη άλζξσπνη. Δίλαη ζετθό: α) γηαηί ην θαηείραλ κέρξη ηόηε κόλνλ νη ζενί, β) γηαηί νη άλζξσπνη ην απέθηεζαλ κε ζετθή παξέκβαζε ηνπ Πξνκεζέα, γ) γηαηί, επηηξέπνληαο ζηνλ άλζξσπν λα αλαπηύμεη πνιηηηζκό, ηνπ επέηξεςε, θαηά ζπλέπεηα, λα γλσξίζεη ηελ ύπαξμε ησλ ζεώλ («ἐλόκηζε ζενὺο»). {Αλαθνξά ίζσο θαη ζηνλ αγλσζηηθηζκό ηνπ Πξσηαγόξα.} Η πξώηε θη άκεζε ζπλέπεηα ηνπ δώξνπ ηεο θσηηάο, ζύκθσλα κε ηνλ Πξσηαγόξα, είλαη αθξηβώο ε εκθάληζε ηεο ζξεζθείαο. Με ηελ εκθάληζε ηεο ζξεζθείαο δεκηνπξγήζεθαλ θνηλσλίεο αιιά ρσξίο πνιηηηθή αξεηή. Έηζη, ν Δίαο κνίξαζε ηελ αηδψ θαη ηε δίθε γηα λα

2 ζπγθξαηήζεη θαη λα εληζρχζεη ηελ θνηλσληθή δνκή. Οη άλζξσπνη ινηπφλ απέθηεζαλ-δηδάρζεθαλ ηελ πνιηηηθή αξεηή απφ ηνπο ζενχο. Β2. Ο άλζξσπνο, εμαηηίαο ηνπ Πξνκεζέα, έρεη θηάζεη ζην επίπεδν ηνπ έιινγνπ φληνο θαη πξνζπαζεί λα αληηκεησπίζεη ηνλ θίλδπλν ησλ ζεξίσλ θαη λα δεκηνπξγήζεη πνιηηηθή θνηλσλία. Σηελ αξρή νη άλζξσπνη θαηνηθνχζαλ δηαζθνξπηζκέλνη («ᾤθνπλ ζπνξάδελ»). Κηλδχλεπαλ φκσο απφ ηα ζεξία, ηα νπνία δελ κπνξνχζαλ λα ηα αληηκεησπίζνπλ εμαηηίαο ηεο έιιεηςεο ζσκαηηθψλ δπλαηνηήησλ ζε ζρέζε κε απηά θαη ηεο πνιεκηθήο ηέρλεο, πξνυπφζεζε ηεο νπνίαο ήηαλ ε πνιηηηθή νξγάλσζε. Έηζη, πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζνπλ απηνχο ηνπο θηλδχλνπο, αλαγθάδνληαη λα ζπγθεληξσζνύλ θαη λα ζπγθξνηήζνπλ ηηο πξώηεο κνξθέο θνηλσλίαο. Η αλάγθε απηή ελεξγνπνηεί ηελ αλζξψπηλε επξεκαηηθφηεηα, ε νπνία εθδειψλεηαη άκεζα θαη πξσηφγνλα κε ηελ πξάμε ηεο αζξνηζηηθήο ζπλύπαξμεο ησλ αλζξώπσλ γηα ηελ αληηκεηώπηζε ηνπ θηλδύλνπ από ηα άγξηα δώα. Σπγθεθξηκέλα ζην απόζπαζκα «ἐδήηνπλ δὴ ἁζξνίδεζζαη θαὶ ζῴδεζζαη θηίδνληεο πόιεηο ὅη νὖλ ἁζξνηζζεῖελ» ν Πξσηαγόξαο θάλεη ιόγν γηα κηα πξώηε πξνζπάζεηα δεκηνπξγίαο πόιεσλ, ηάζεο ζπλύπαξμεο ρσξίο όκσο νξγάλσζε θαη απνθαηάζηαζε ιεηηνπξγηθώλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζηακέιε απηώλ ησλ πξώησλ θνηλσληθώλ ζπλππάξμεσλ, όπσο θαίλεηαη από ηελ επαλάιεςε ηνπ ξήκαηνο «ἁζξνίδσ». Απηφ ππήξμε ρξνλνβφξν, φπσο δειψλεη ε ρξήζε ηνπ ξήκαηνο «ἐδήηνπλ». Επηπιένλ, ε θαηαζθεπαζηηθή ηθαλφηεηα ηνπ αλζξψπνπ («θηίδνληεο πφιεηο») πξνβάιιεηαη πάιη θαη σο ηξφπνο ζσηεξίαο αιιά θαη σο απνηέιεζκα ζηελ εκθάληζε ησλ πφιεσλ ε νπνία πξνεγείηαη ρξνληθά ζε ζρέζε κε ηνπο ζεζκνχο ηεο θαη ηνλ άπιν πνιηηηζκφ ηεο πνπ αθνινπζεί. Επνκέλσο, ε ηάζε θνηλσληθήο ζπλχπαξμεο δελ εθδειψλεηαη απφ εζσηεξηθή αλαγθαηφηεηα ηνπ αλζξψπνπ, αιιά απφ ηελ εμσηεξηθή αλαγθαηφηεηα πνπ επηβάιιεη ε θπζηθή ππεξνρή ησλ άγξησλ ζεξίσλ. Απνηέιεζκα ηεο πξψηεο θνηλσληθήο εθδήισζεο ησλ αλζξψπσλ ήηαλ ε εκθάληζε ελφο πξφζζεηνπ θηλδχλνπ αθαληζκνχ ηνπο. Λφγσ ηεο έιιεηςεο πνιηηηθήο νξγάλσζεο νη άλζξσπνη άξρηζαλ λα αδηθνχλ ν έλαο ηνλ άιινλ («ἠδίθνπλ ἀιιήινπο») θαη λα αιιεινζθνηψλνληαη, κε απνηέιεζκα λα βξεζνχλ θαη πάιη ζηελ ίδηα θαηάζηαζε («ὥζηε πάιηλ ζθεδαλλχκελνη δηεθζείξνλην»). Η επηζηξνθή ηνπο ζηελ πξνεγνύκελε θαηάζηαζε ηνπο εμέζεηε ζηνλ θίλδπλν ησλ ζεξίσλ, ελώ ε ζπλύπαξμή ηνπο ηνύο εμέζεηε ζηνλ θίλδπλν ηεο αιιεινεμόλησζήο ηνπο. Μέρξη ην ζεκείν απηό είλαη θαλεξό όηη ην αλζξώπηλν είδνο βξίζθεηαη πάιη αληηκέησπν κε ηελ αλάγθε ηεο επηβίσζήο ηνπ. ηε ζπλέρεηα, ν Πξσηαγφξαο παξνπζηάδεη ηνλ Δία λα αλεζπρεί γηα ηε δχζθνιε ζέζε ησλ αλζξψπσλ θαη λα δείρλεη ην ελδηαθέξνλ ηνπ ζηέιλνληαο ηνλ Εξκή λα ηνπο δψζεη ηελ

3 αηδψ θαη ηε δίθε. Έηζη, θξνληίδεη γηα ηελ πνιηηηζκέλε ζπκβίσζή ηνπο ζε νξγαλσκέλε πηα πνιηηηθή θνηλσλία. Β3 [Ο Γίαο δελ κπνξεί λα εμαζθαιίζεη ηελ θαζνιηθόηεηα ησλ δπν αξεηώλ ζηνπο αλζξώπνπο, κηα θαη δελ απνηεινύζαλ κέξνο ηεο αξρηθήο ηνπο θύζεο. Αλ αθαηξέζνπκε ην πεξίβιεκα ηνπ κύζνπ, ζεκαίλεη όηη ην ζέζπηζκα, ν λόκνο απηόο, ήηαλ «έξγν ηνπ ρξόλνπ, ηεο πηθξήο πείξαο θαη ηεο αλάγθεο». Δληζρύεη ηε ζέζε όηη όινη πξέπεη λα έρνπλ ζπκκεηνρή ζηελ αξεηή.] Σηο πλαίζια ηοσ μύθοσ ο Δίας ζηηά να μοιραζηούν η αιδώς και η δίκη ζε όλοσς ηοσς ανθρώποσς, ενηούηοις δεν μπορεί να διαζθαλίζει πως όλοι οι άνθρωποι θα ζσμμεηάζτοσν ζε ασηές ηις αρεηές, καθώς δεν αποηελούν έμθσηα ζηοιτεία ηης ανθρώπινης θύζης. Για ηο λόγο ασηό ο Δίας επιζείει ηην απειλή ηης θανάηωζης, ώζηε να καηαζηεί ζαθές πως οι άνθρωποι θα πρέπει να προζαρμόζοσν ηον ηρόπο ζωή ηοσς ζηα ηθικά ασηά πρόησπα, με κάθε κόζηος. Ο Γίαο, βέβαηα, ζπκβνιίδεη ηελ πηεζηηθή δύλακε ηεο αλάγθεο, θαζώο νη άλζξσπνη έθηαζαλ ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε πσο πξέπεη λα ππάξμνπλ θαζνιηθέο αξρέο δηθαηνζύλεο θαη αιιεινζεβαζκνύ, κέζα από ηηο αιιεπάιιειεο απνηπρίεο ηνπο λα ζπγθξνηήζνπλ πνιηηείεο. Η εζηθνπνίεζε ησλ αηόκσλ, επνκέλσο, δελ απνηειεί δεδνκέλν ζηνηρείν ηεο αλζξώπηλεο θύζεο, αιιά κηα επηινγή πνπ πξνέθπςε κε ηελ πάξνδν ησλ ρξόλσλ θαη ηελ πηθξή εκπεηξία ηεο πξαγκαηηθόηεηαο. Οη άλζξσπνη δελ κπνξνύλ λα ζπλππάξμνπλ αλ δελ πηνζεηήζνπλ βαζηθέο εζηθέο αξεηέο θαη γηα λα ην πεηύρνπλ απηό δηδάζθνπλ ηηο αξεηέο απηέο ζηνπο λένπο αλζξώπνπο ήδε από ηελ παηδηθή ηνπο ειηθία. Δληνύηνηο, όπσο απνδεηθλύεη θαη ε ζύγρξνλε πξαγκαηηθόηεηα, παξά ηηο ζπλερείο πξνζπάζεηεο δηαπαηδαγώγεζεο θαη παξά ην γεγνλόο όηη ε εζηθή δελ είλαη αζύκβαηε κε ηελ αλζξώπηλε ππόζηαζε, ππάξρνπλ πνιιέο πεξηπηώζεηο πνπ ε εζηθνπνίεζε δελ επηηπγράλεηαη, γη απηό θαη νη θνηλσλίεο ζεζπίδνπλ απζηεξνύο λόκνπο, γηα όζνπο δε ζπκκνξθώλνληαη κε ηα θνηλσληθώο απνδεθηά πξόηππα ζπκπεξηθνξάο. Αμίδεη λα επηζεκαλζεί ε αληίθαζε πνπ δεκηνπξγείηαη θαζώο ν Γίαο από ηε κηα κνηξάδεη ηελ πνιηηηθή αξεηή ζε όινπο (θαζνιηθόηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο), ελώ από ηελ άιιε πξνβιέπεη λόκν πνπ νξίδεη ηελ πνηλή ηνπ ζαλάηνπ ζε πεξίπησζε κε ζπκκεηνρήο ζηελ πνιηηηθή αξεηή, δειαδή πξνβιέπεη όηη ελδέρεηαη λα κε ζπκκεηέρνπλ όινη ζε απηή. Η αληίθαζε όκσο απηή αίξεηαη, αλ ιάβνπκε ππόςε ην γεγνλόο όηη, ζύκθσλα κε ην κύζν, ν Γίαο κνηξάδεη ηελ πνιηηηθή αξεηή σο πξνο ην δπλάκεη ζε όινπο θη όρη σο πξνο ην ελεξγείᾳ. Ο πνιίηεο πνπ δελ δηαζέηεη ηελ αηδώ θαη ηε δίθε είλαη ζηνηρείν επηθίλδπλν γηα ηνλ θνηλσληθό νξγαληζκό, θαηά ηνλ Πξσηαγόξα, θαη πξέπεη λα αθαλίδεηαη. Όπνηνο δειαδή δελ θαηέρεη ηελ πνιηηηθή αξεηή, απνηειεί λνζεξό ζηνηρείν ηεο πόιεο πνπ έρεη ην δηθαίσκα λα ηνλ ηηκσξήζεη, αθνύ πξώηα πξνζπαζήζεη λα ηνλ δηνξζώζεη κε όια ηα κέζα. Σήκεξα, βέβαηα, ε ζαλάησζε ζεσξείηαη ζθιεξό θη απάλζξσπν κέζν. Ο Γίαο δελ κπνξεί λα δηαζθαιίζεη ηελ θαζνιηθόηεηα ησλ δύν αξεηώλ ζηνπο αλζξώπνπο, εθόζνλ δελ απνηεινύλ κέξνο ηεο αξρηθήο ηνπο θύζεο. Πέξα από ην κπζνινγηθό πιαίζην, ν λόκνο απηόο, ε πνηλή πνπ επηβάιιεηαη από ηνλ Γία, εθθξάδεη ηελ αλαγθαηφηεηα εθαξκνγήο ησλ εζηθψλ θαλφλσλ θαη ηεο δηθαηνζχλεο. Εμάιινπ, ζε απηφ ην ζπκπέξαζκα νδεγήζεθε ν άλζξσπνο κε ην πέξαζκα ηνπ ρξόλνπ θαη ηηο πηθξέο εκπεηξίεο ηνπ αθαληζκνύ. Οη άλζξσπνη είραλ ηελ ηθαλόηεηα θαη ηε

4 λνεκνζύλε λα καζαίλνπλ δηάθνξεο ηέρλεο, αιιά ζπκπεξηθέξνληαλ κεηαμύ ηνπο κε αγξηόηεηα θαη δελ κπνξνύζαλ λα ζπλεξγαζηνύλ, δηόηη ε αξεηή απηή θαζαπηή δελ ήηαλ ζηελ αξρή κέξνο ηεο αλζξώπηλεο θύζεο. Η αλζξώπηλε θύζε θέξεη, όκσο, κέζα ηεο ηε δπλαηόηεηα γηα λα εμειηρζεί εζηθά. Γη απηό θαη είλαη αλαγθαία ε δηδαζθαιία έηζη, ε ύςηζηε ζεκαζία ηεο αηδνύο θαη ηεο δίθεο επηβεβαηώλεη ηελ πξσηαγόξεηα άπνςε όηη όινη πξέπεη λα κεηέρνπλ ζηελ αξεηή. Σην κεηαθξαζκέλν απόζπαζκα ν Πξσηαγόξαο, έρνληαο αθαηξέζεη ην κπζνινγηθό πεξίβιεκα θαη έρνληαο πξνρσξήζεη ζηε ινγηθή ηεθκεξίσζε ηεο ζέζεο ηνπ, απαληά ζην δεύηεξν επηρείξεκα ηνπ Σσθξάηε όηη νη κεγάινη πνιηηηθνί άλδξεο δελ κπνξνύλ θαη γη απηό δε δηδάζθνπλ ζηα παηδηά ηνπο ηελ πνιηηηθή αξεηή. Αλαθέξεηαη μαλά ζην ζέκα ησλ πνηλώλ θαη εηδηθόηεξα ζηε ζαλαηηθή πνηλή σο ηηκσξία εθείλσλ πνπ δελ κεηέρνπλ ζηελ αηδώ θαη ηε δηθή. Απηνί, ινηπόλ, ζύκθσλα κε ηα ιεγόκελα ηνπ Πξσηαγόξα, πξέπεη λα νδεγνύληαη ζηελ αξεηή κε ηε δηδαζθαιία θαη, αλ δελ επέιζεη βειηίσζε, λα ηηκσξνύληαη, λα εθδηώθνληαη από ηελ πόιε ή αθόκε θαη λα ζαλαηώλνληαη. Μάιηζηα, ε εμνξία θαη ε δήκεπζε ηεο πεξηνπζίαο ζεσξνύληαλ βαξύηαηεο πνηλέο δηόηη νδεγνύζαλ ζηνλ ζπλερή δηαζπξκό νιόθιεξεο ηεο γεληάο. Δδώ παξαηεξνύκε όηη ν ζνθηζηήο αλαθέξεη ηηο πνηλέο κε κηα αληνύζα θιηκάθσζε θαη δηαπηζηώλνπκε όηη επηβάιιεηαη κόλν σο έζραην κέζν ηηκσξίαο, όηαλ νη άιιεο κνξθέο ηηκσξίαο δελ έρνπλ επηθέξεη ηα επηζπκεηά απνηειέζκαηα θαη κε ζθνπό λα δηαθπιαρζεί ε ηζνξξνπία θαη ε αξκνληθή ζπκβίσζε κέζα ζηελ πόιε. Γηαπηζηώλνπκε ινηπόλ όηη, ελώ ε ζαλαηηθή πνηλή πνπ πξνηείλεη ν Γίαο είλαη ε κνλαδηθή πνηλή γηα όπνηνλ δε κεηέρεη ζηελ αηδώ θαη ηε δίθε, ν Πξσηαγόξαο ηελ παξνπζηάδεη σο κία από ηηο επηπηώζεηο γηα ηνλ παξαβάηε θαη κάιηζηα εμίζνπ ζεκαληηθή κε ηελ εμνξία, ηε δήκεπζε ηεο πεξηνπζίαο ή ηε ζπλνιηθή θαηαζηξνθή ηνπ νίθνπ, ζεσξώληαο ηηο σο έζραην κέζν απνθαηάζηαζεο ηεο ηάμεο πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί ε αξκνληθή θνηλσληθή ζπκβίσζε θαη ε εύξπζκε ιεηηνπξγία ηεο πόιεο - θξάηνπο. Δλώ δηαηείλεηαη όηη όπνηνο ηηκσξεί έιινγα ηηκσξεί γηα ζσθξνληζκό θαη παξαδεηγκαηηζκό θαη πξνθξίλεη ηελ έιινγε ηηκσξία ζε άιιε ελόηεηα, ζην κεηαθξαζκέλν απόζπαζκα εληάζζεη ζηηο πνηλέο γηα ηνπο παξαβάηεο ηε ζαλαηηθή πνηλή ε νπνία απνθιίλεη από ηελ έιινγε ηηκσξία. Βέβαηα απηό δηθαηνινγείηαη αλ ζεσξήζνπκε όηη ε πνηλή ηνπ ζαλάηνπ απνηειεί ην έζραην κέζν ζε όπνηνλ είλαη αλεπίδεθηνο θαη δελ κπνξεί λα ζπκκνξθσζεί, δηόηη βαζηθό δεηνύκελν είλαη ε αξκνληθή θνηλσληθή ζπκβίσζε. B4. α. Σσζηό β. Λάζνο γ. Λάζνο δ. Σσζηό ε. Λάζνο Β5. ινραγόο: ἄγνληα, ζπλαγσγνί ἀγαιιίαζηο: ἀγάικαηα ζξέςηο: ηξνθήλ βαζκίο: βσκνύο ἄθημηο: ἱθαλή ὀρπξόο: εἶρνλ, κεηέζρε, κεηερόλησλ, κεηέρεηλ δηάδεκα: ὑπνδέζεηο λενγλόο: γέλνηλην ὀιέζξηνο: ἀπόινηην

5 δεηζηδαίκσλ: δείζαο