Συνέντευξη με τον κύριο Εξουζίδη Παύλο στη Σητεία

Transcript

1 Συνέντευξη με τον κύριο Εξουζίδη Παύλο στη Σητεία Επιμέλεια / οργάνωση έρευνας : Καθηγητής Γ. Αμαργιανάκης Βοηθοί : Ειρ. Θεοδωσοπούλου Σ. Σπυρόπουλος Ερ *. Γεννηθήκατε στην Κριμαία. Μάλιστα. Εκεί ήρθατε σε επαφή για πρώτη φορά με τη μουσική; Όχι, όχι. Όχι; Όχι. Πού; Πότε φύγατε; Φύγαμε το τριανταεννέα. Δηλαδή ήσασταν πόσω χρονώ; Οχτώ χρονώ. Το τριανταένα γεννήθηκα, το τριάντα εννέα εφύγαμε. Μας διώξαν τότες. Γιατί δεν ηθέλαμε να γίνουμε επήκοοι Ρώσοι, οι γονείς μου και φύγαμε, μας διώξαν δηλαδή και μας φέρανε χιλιάδες κόσμο τότες, άλλους τους αφήσαν στη Θεσσαλονίκη, άλλους στον Πειραιά και μας καμιά διακοσαρά οικογένειες μας ηφέραν εδώ στη Σητεία. Εκεί στην Κριμαία πριν φύγετε; Ναι Πήγατε καθόλου στο σχολείο; Πήγα, ναι. Πρώτη τάξη δημοτικού. Σε ελληνικό σχολείο, ελληνικό σχολείο; Σ ελληνικό σχολείο, σε ελληνικό. Δηλαδή, στο σπίτι σας μιλάγατε ελληνικά; Ελληνικά. Οι γονείς μου άμα, όταν θέλαν να πουν κάτι κρυφά από μας το λέγανε ρωσικά ή τούρκικα, μιλούσαν και τούρκικα οι γονείς μου. Ήταν στη Καύκασο κοντά. Ήτανε σύνορα με τους Τούρκους ας πούμε. Εσύ είχες προλάβει να μάθεις καθόλου ρώσικα; 1

2 Καθόλου ούτε ρώσικα ούτε τούρκικα δεν τίποτα δεν έμαθα. Ελληνικά αποκλειστικά; Ελληνικά. Πόντια μιλούσα εγώ. Μικρό παιδί Αλλά μετά που ρθα και εδώ πέρα κι είχε εντωμεταξύ ο πόλεμος και, ξέχασα να σας πω ότι οι προηγούμενοι αυτοί οι άνθρωποι που φύγαν εδώ πέρα οικογένειες, φύγανε, πήγαν απάνω Θεσσαλονίκη, Αθήνα, φύγαν από δω. Εμείς τώρα ήταν, ήτανε ο θείος μου, κι ο πατέρας μου και του θείου μου πέθανε μες στο καράβι η θεία μου, τώρα απόθανε μες στο καράβι και έμεινε με δυο παιδιά κι ο θείος μου τώρα ας πούμε χήρος και αναγκάστηκε, τ είχαμε μεις μαζί μας η μητέρα μου, ο πατέρας μου κι ήμασταν και μεις τρία παιδιά, είμαστε εμείς. Μετά εκάμανε ο πατέρας μου, εκάμανε κι η μάνα μου άλλα τρία παιδιά, είμαστε έξι. Τρία κορίτσια, τρία αγόρια. Δηλαδή, μόνο εσείς οι δύο οικογένειες από τις Πόντιες Τρία παιδιά ήρθαμε απ τη Ρωσία. Τρία παιδιά; Δυο κορίτσια κι ένα αγόρι. Εγώ είμαι ο πρώτος Τότε οι οικογένειες όλες πόσες περίπου ήταν, που είχαν έρθει στην αρχή-αρχή; Εδώ; Καμιά διακοσαρά είχαν έρθει. Διακοσαριά; Ιεράπετρα και Και πόσο καιρό καθίσαν εδώ πέρα και μαζευτήκαν; Αυτοί ζήτημα να καθίσανε κανά εξάμηνο. Μετά φύγανε. Εμείς δεν είχαμε οι καημένοι λεφτά δεν μπορούσαμε να φύγουμε. Μας φέραν εδώ, μας αφήσαν εδώ, μας αφήσαν, είχε ένα χάνι εδώ κάτω στην παραλία κάτω είχε ένα χάνι το λεγαν τότες χάνι, μια σα παράγκα ήτανε, κι ήταν από κάτω άλογα κι αυτό * Ακολουθεί ερώτηση ή παρέμβαση των μελών της ερευνητικής ομάδας 2

3 ήτανε στάβλος από κάτω κι από πάνω ήτανε στον όροφο από πάνω ήτανε ας πούμε το σα καφενείο σα τέτοιο το λέγανε, χάνι. Είχατε κανένα μουσικό στο σόι; Ο πατέρας μου έπαιζε πόντια λύρα. Επαγγελματικά έπαιζε ή ερασιτεχνικά; Όι... Ναι στη Ρωσία έπαιζε επαγγελματικά. Στη Ρωσία έπαιζε επαγγελματικά. Εδώ μετά που ρθε ναι μπα. Σαν πήε όμως μετά το πενήντα δύο, διότι εμείς σου λέω με τον πόλεμο φύαμε και πήαμε στη Ζάκρο. Μόλις ήρχισε ο πόλεμος πήγαμε στη Ζάκρο. Για να βρούμε τώρα άσυλο, να γλιτώσουμε απ τους Γερμανούς κι απ τους Ιταλούς τότε. Οι Ιταλοί πρωτόρθανε. Λοιπόν, και εκεί μετά πολιτογραφτήκαμε. Εκεί πήγα δέκα χρονώ στο σχολείο εγώ. Καταλάβατε και μετά το πενήντα δύο μέχρι το πενήντα δύο κάναμε αναζητήσεις μέσω του Ερυθρού Σταυρού για να βρούμε τους δικούς μας, τον παππού μου, τη γιαγιά μου. Είχαμ έρθει μαζί, αλλά τους είχαν τους αφήσαν εδώ κι εκεί, ας πούμε και χαθήκαμε και δεν ξέρουμε πού βρισκόταν ο καθένας. Ο πατέρας σας είχε σαν αποκλειστικό του επάγγελμα την ποντιακή λύρα, ή είχε κι άλλο επάγγελμα; Όχι, ο πατέρας μου ήτανε είχε κάποια μόρφωση, ήτανε γραμματέας σε μια επιχείρηση. Σε μια επιχείρηση, δημόσια επιχείρηση στην Κριμαία σα γραμματέας ήτανε, γραφιάς που λέμε. Μέχρι το πενήντα δύο είχατε ασχοληθεί με τη μουσική; Όχι. Όχι, όι μέχρι το 52 ναι. Είχατε ασχοληθεί με τη μουσική; Βέβαια από το 41 απ το 46. Ποια ήταν έτσι η πρώτη σας επαφή με τη μουσική; Με τη μουσική; Η πρώτη επαφή ήτανε που χορεύαν τώρα στα χωριά εκεί πέρα στη Ζάκρο και εγώ είχα, ας πούμε, μ άρεσε και πήενα και κάθομνα πίσω απ τον οργανοπαίχτη, γιατί μ άρεσε το η ακουστικότητα αυτή, μ άρεσε ας πούμε, και πάω εκεί μετά και φτιάχνω μια λύρα μόνος μου. Κι ήμουνε τότες δεκατέσσερω χρονώ παιδί. Λύρα ακούγατε Βιολί. 3

4 Ή βιολί; Βιολί. Και λύρα, αλλά λύρα σπάνια, καταλάβατε; Δεν είχα τη δύναμη να πάρω βιολί τότες. Ούτε ημπορούσα να φτιάξω βιολί τότες, στην ηλικία που ήμουνα. Η λύρα ήταν εύκολο πράγμα. Πιάσαμε ένα ξύλο, το παίρνεις ε, να το κάνουμε, το ανοίξαμε, του κάναμε ένα καπάκι από πάνω του φτιάξαμε μια λύρα. Κρητική λύρα; Κρητική λύρα, ναι. Και έμαθα κει πάνω ορισμένα πράματα. Από ποιον; Μόνος σας; Μόνος μου, δεν έχουμε πάει σε δάσκαλο. Ακούγοντας; Μόνο με τ αυτιά. Ποιους ακούγατε; Αυτούς σου λεω. Κάποιον Ανατολιωτάκη ε Γιώργο τον λέγανε ήταν απ τη Ανδρακιωτάκη; Ανατολιωτάκη. Ανατολιωτάκη; Ναι, ο οποίος ήτανε, ε έπαιζε το βιολί και μετά απ αυτόνε άκουα, επήενα στα πανηγύρια, σαν έμαθα, όμως πια, έπιανα το βιολί, που πήενα στα πανηγύρια μετά. Γιατί αποφασίσατε να το γυρίσετε στο βιολί, δηλαδή, η λύρα δεν σας άρεσε; Η λύρα δεν είχε απόδοση, δεν μπορούσες να παίξεις ν ακουστείς δεν είχε μηχανήματα. Τότε η λύρα ήτανε ε! ίδια πώς ηκλαίανε; Δεν δεν απόδιδε η λύρα. Δηλαδή, αν είχαμε μηχανήματα και ακουγόταν καλύτερα Θα τη συνέχιζα. Θα τη προτιμούσατε; Θα τη συνέχιζα ας πούμε τη λύρα αλλά στο μεταξύ. Σας άρεσε περισσότερο ο ήχος Όχι, όχι το βιολί μ άρεσε. 4

5 Μάλιστα. Όι το βιολί μ άρεσε. Εγώ αμέσως, μόλις έμαθα πέντε-δέκα, έμαθα ορισμένα πράματα στη λύρα πάνω, τι έμαθα, ορισμένες κοντυλιές είχα μάθει πρώτας ορισμένες κοντυλιές, δηλαδή, του ρε την κοντυλιά, του ντο, του φα που άκουα από πλάκες, μικρές πλάκες αυτές τις, του γραμμοφώνου, με γραμμόφωνο που κουρδίζανε, ξέρεις; Από ποιον αυτές παιγμένες; Ήταν του Καλογερίδη. Καλογερίδη; Είχε η θεία μου ένα γραμμόφωνο της γυναίκας μου η θεία, που δεν την είχα τότες θεία, ήτανε στη γειτονιά μου εκεί πέρα τότες και ήξερα ότι είχε ένα γραμμόφωνο αυτή η κυρία Χρυσάνθη Κουκάκη τη λέγανε και πήενα και της ζητούσα το γραμμόφωνο και μου δινε και τις πλάκες και τις έβαζα και τις άκουα κι έτσι έπαιζα. Κατάλαβες; Σιγά-σιγά ας πούμε τελείωνε η πλάκα τη ξανάβαζα απ την αρχή και δώσ του και δώσ του, μέχρι που άρχισα και το σημείωνα ας πούμε απάνω στη λύρα. Αλλά δεν έβγαζε η λύρα σ ορισμένα αυτά, δεν έβγαζε η λύρα, γιατί η λύρα έχει τρεις κόρδες μόνο και παρακάλεσα το θείο μου, τον πατέρα μου τότες να ρθούμε δω στη Σητεία, ήταν ακριβώς το 47, 47 και του λεω, μπαμπά, να πα να πάρουμε στου Δερμιτζογιάννη του συχωρεμένου που πέθανε εδώ, αυτός πουλούσε όργανα, να πα να πάρουμε, να μου πάρεις ένα βιολί. Αλλά ο καημένος ο πατέρας μου από πού να το πάρει το βιολί, δεν είχε. Δεν είχε ο καημένος τα χρήματα για να πάρει ένα βιολί. Τότες το βιολί έκανε γύρω στο ανάμιση χιλιάρικο. Εκεί κάπου ήταν το βιολί τότες. Για την εποχή αυτή ήταν λεφτά ας πούμε. Και τέλος πάντων, δεν ήθελε να Σε τι ηλικία τώρα μιλάμε; Ε! ήμουνα, γεννήθηκα το 31 το 47 πόσο χρονώ ήμουν; Δεκαέξι χρονών; Δεκαέξι χρονώ παιδί. Τότε ξεκινήσατε το βιολί; Το βιολί. Έρχομαι δω στη Σητεία, βρίσκω το Δερμιτζογιάννη το συχωρεμένο και του λέω «Κύριε Γιάννη, θέλω ένα βιολί αλλά δεν έχω λεφτά μου θα σου δώσω ένα πενηντάρι έχω». 5

6 Γιατί απευθυνθήκατε στο Δερμιτζογιάννη; Γιατί αυτός ήτανε πολύ καλός άνθρωπος. Ήτανε, πουλούσε όργανα. Πουλούσε όργανα; Πουλούσε όργανα και δεν είχε άλλες Δεν τα έφτιαχνε ο ίδιος; Όχι τα πουλούσε. Αγόραζε τα πουλούσε. Από πού τα έπαιρνε αυτός τα όργανα; Απ την Αθήνα, ξέρω απ το Ηράκλειο απ την Αθήνα δεν ξέρω από πού τα αγόραζε. Μάλιστα. Ε! Και κιθάρες πουλούσε, αγόρασα και μία κιθάρα μετά. Μετά, όμως, έφτιαξα, έφτιαχνα μόνος μου, μετά σαν εμεγάλωσα. Θα τα πούμε αυτά ναι. Τέλος πάντων. Λοιπόν και του ζητάω να μου δώσει ένα βιολί, και του λεω: «Κυρ Γιάννη θέλω ένα βιολί αλλά θέλω», γιατί με ξερε αυτός, ερχόταν στο χωριό και πουλούσε διάφορα ψιλικά, τέτοια ξέρω γω κι είχε πολλές γνωριμίες με το χωριό, ρχόταν απ το μαγαζί του όλοι, όλοι οι Ζακρίτες, κι ήτανε, τον αγαπούσαν το Γιάννη ας πούμε, κι αυτός πουλούσε ψιλικά ε; Δεν πουλούσε, ψιλικά πράγματα πουλούσε. Τέλος πάντων ε! του λεω «έχω μόνο ένα πενηντάρικο. Θα σου δώκω κάθε μήνα ένα πενηντάρικο». Σου δίνει ο άλλος τώρα ένα βιολί που κάνει ενάμισι χιλιάρικο να σου κλείσει ένα, ένα πενηντάρικο το μήνα; Ήταν δύσκολο ας πούμε να τα βγάνει κείνα. Μάλιστα. Εγώ, τον αγάπησα αυτό τον άνθρωπο κι ήταν αυτό η αιτία. Διότι μου λέει: «Παυλιό παιδί μου, παρ το βιολί κι αν το πενηντάρικο το χεις ανάγκη κράτησέ το κι όταν σου περισσεύουν λεφτά θα μου φέρνεις». Άκου «όταν σου περισσεύουνε λεφτά θα μου φέρνεις». Εγώ, ας πούμε, εξεπλάγην ας πούμε. Λέω είναι δυνατό, ας πούμε, να υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι, ας πούμε, τότες παιδί που ήμουνα το, το σκότωνα μες στο μυαλό μου. Δηλαδή, είναι σπουδαίο, να πεις ότι, ότι ήξερες γιατί είδες, τιμή ανάμισι χιλιάρικο. Τέλος πάντων, μου δίνει 6

7 το βιολί. Ξέρεις πόσα χρόνια έκαμα να το πληρώσω; Ακριβώς δυόμισι χρόνια. Σε δυόμισι χρόνια το χα ξεπληρώσει. Ε! Πότε μου περίσσευε ένα κατοστάρικο, πότε διακόσιες δραχμές, πότε τρακόσιες. Σας έδωσε το βιολί, σας έδειξε και καθόλου; Όχι, αυτός δεν έπαιζε τότε. Τότε ο Δερμιτζογιάννης δεν ήπαιζε. Δεν έπαιζε; Δεν έπαιζε τότες. Μετά που έμαθα εγώ το βιολί, πήενα κι έπαιρνα από κει τις κόρδες, γιατί τότες παίζαμε, σαν έμαθα εγώ, αμέσως ήπαιζα στα γλέντα. Βιολί μάθατε ακούγοντας πάλι τους δίσκους; Τους δίσκους αυτούς. Του Καλογερίδη; Του Καλογερίδη τους δίσκους. Από πού τους βρήκες τους δίσκους αυτούς; Μια θεία μου, τη λέγανε Χρυσάνθη Κουκάκη απ τη Ζάκρο, είχε γραμμόφωνο, και τι είχε δηλαδή δεν ήταν θεία μου τότες. Τους έχετε τους δίσκους ακόμα; Όι αυτό ήταν το κακό. Τις είχα πάρει στο σπίτι μαζί με το γραμμόφωνο και η μητέρα, η γυναίκα μου. Ήταν πλάκες; Ναι πλάκες μικρές. Ή μικρά δισκάκια ήταν; Τέτοια δισκάκια, τόσα δισκάκια, όι μεγάλες πλάκες Λοιπόν, και το χα πάρει στο σπίτι τότε σαν επαντρεύτηκα με την Ειρήνη που ταν θεια της, της γυναίκας μου τώρα της Ειρήνης ήταν θεία της καλή της θεία, της μητέρας της αδελφή αυτή, ήταν δασκάλα κι είχε κάνει στην Αίγυπτο δασκάλα, ήταν δασκάλα και στην κατοχή απάνω είχε έρθει πίσω. Και μου χε δώσει το γραμμόφωνο και τις πλάκες. Τις είχα γω φαίνεται κανά δυο, τρία χρόνια, τέσσερα χρόνια στο σπίτι, πέντε παραπάνω και μια μέρα πάω σπίτι, λείπει το γραμμόφωνο, λείπουνε τα πάντα, λεω γιάντα Ειρήνη, που ν το γραμμόφωνο; Λεει: «το δωσα πίσω της θειας μου να μη θαρρεί πως θέλουμε να της το φάμε», ξέρω γω και το πήγε μόνη της πίσω, χωρίς να το ζητήξει η θεία μας ας πούμε. «Κακώς το πήες». Και δεν πέρασε ένας χρόνος και ένας άλλος δήθεν 7

8 μακρινός όμως ανιψιός, όχι κοντινός, μακρινός εδώ στη Σητεία, έκανε τον ηλεκτρολόγο και με κατσικλίκι της λέει ότι ήταν χαλασμένο, κάτι τέτοιο, το πήρε για να το σιάξει δήθεν, το ξαφάνισε. Μαζί με τα πάντα. Δηλαδή, και οι πλάκες; Και τις πλάκες. Δηλαδή, δάσκαλό σας, ας πούμε, θεωρείτε τον Καλογερίδη; Τον Καλογερίδη γιατί άκουα τα αυτά, αλλά μετά όμως, εκεί ήταν αυτός ο Ανατολιωτάκης λέω Ο; Ανατο Ανατολιωτάκης Γιώργος, ο οποίος ήταν απ το κάτω χωριό της Ιεράπετρας κι ήτανε παντρεμένος εκεί στη Ζάκρο. Ήταν ένας Ανατολιωτάκης Λευτέρης που είναι τώρα στην Ιεράπετρα, ο πατέρας του ήταν αυτός, ο οποίος είχε ένα μεγάλο οίκημα το χε ονομάσει «μάγκα» ήταν ιδιόκτητο δικό του και το χε μόνο για χορόσπιτο, χορό μόνο, για χορό μόνο. Χορόσπιτο το χε κάνει και κει ας πούμε ύστερα άκουσα του Φοραδάρη κοντυλιές, που τις είπε αυτός και μετά σαν έφυγα κι ήμουνα μπλιό μεγάλος κι είχα γίνει, είχα παντρευτεί, γιατί παντρεύτηκα δεκαεννιά χρονώ Μικρός παντρεύτηκα, αστράτευτος. Μετά έπιασα τα πανηγύρια, πήενα Αρμένους Μαγκασά, Σίτανο εδώ στη Σητεία, Πισκοκέφαλο, Ρούσσα Εκκλησά, Παλαιόκαστρο, όλ αυτά τα χωριά της Σητείας τα χα, τα γύριζα. Ποιος σας συνόδευε στο βιολί; Ε! όι, τότες τυχαία όποιος ετύχαινε. Όποιος ήξερε; Όχι με τέλεια. Μπράτσου, μπρούτσου, μπρούτσου. Δεν είχε τότε πασαδόρους να ξέρουνε με νότες και τέτοια. Αϊ του δειχνα, λεω βάστηξε ρε ματζόρε του βανα τα δάχτυα πάνω στην κιθάρα και έκανε πλάτσου πλούτσου, δεν είχε μουσικούς τότε να σου βαστήσουνε σωστά πάσο. Εγώ δε, το βιολί το έμαθα σχεδόν με τέτοιο. Ποιο, δεν είχα ποτέ πάσο, τώρα που παίζουμε πάσα σωστά παίζω απ το 90 και δώθε. Το χα εγκαταλείψει το βιολί απ το 36, τριάντα πέντε χρονώ που πήα στην Ιεράπετρα τριάντα πέντε, τριάντα έξι χρονώ. Όι ψέματα λεω, μέχρι τριάντα οχτώ χρονώ, διότι εκεί στην Ιεράπετρα που ήμουνα 8

9 με παίρνανε τότε στη Σητεία σε ορισμένους γάμους με ζητούσαν και με παίρνανε. Με πληρωμή πηγαίνατε; Τι πληρωμή; Ή ό,τι σας δίνανε εκείνοι; Ό,τι μας δίνανε με παίρνανε και καμιά φορά ερχόμουνα και δεν ήβγαινα ούτε το δώρο, γιατί εγώ δεν έπιασα σε κανένα γάμο και να μη πάω δώρο, απ όταν ήμουνα στην Ιεράπετρα και πήενα κι ήκανε το δώρο, ας πούμε, είκοσι χιλιάρικα κι ήπιανα είκοσι δυο ήκανε το δώρο, ας πούμε, δεκαπέντε χιλιάρικα κι έπιανα δέκα, πολλές φορές. Δηλαδή, δεν είχε ψωμί η δουλειά που λέμε. Γι αυτό το εγκατέλειψα εγώ σαν επήα στην Ιεράπετρα. Γιατί στην Ιεράπετρα είχα δυο νοίκια σπίτι και μαγαζί τα παιδιά μου μικρά τότες πηαίνανε στο σχολειό και ξέρω γω, δεν είχα τη δύναμη να απασχολούμαι με το βιολί που βγαλα πενταροδεκάρες, κοίταξα το μαγαζί, τη δουλειά μου, τη ξυλουργική. Δηλαδή ερασιτέχνη θα λέγατε τον εαυτό σας; Ερασιτέχνη. Μετά μόλις ήφυγα απ το χωριό που φυγα σου λεω τριάντα χρονώ, τριάντα πέντε χρονώ που φυγα απ το χωριό απ τη Ζάκρο Ναι; Μέχρι τα τριάντα πέντε μου τριάντα έξι μου μπορεί να το κανα επάγγελμα, το κανα επάγγελμα ας πούμε. Δηλαδή με συμφωνία πηγαίνατε; Η τέχνη η ξυλουργική, όχι μετά που άνοιξα το μαγαζί εξεπλάγησαν, σου λεει στην Ιερα στη Ζάκρο το χω ανοίξει το μαγαζί, το άνοιξα τότε που απολύθηκα απ το στρατό το μαγαζί είκοσι τεσσάρων χρονώ. Κατάλαβες; Γιατί δεν είχα πάει σε μαστόρους να ξέρει ο άλλος ότι είμαι ξυλουργός Δε το ξερε κανείς. Δηλαδή πριν το 35 πληρωνόσασταν κατά κάποιο τρόπο. Κάνατε τίποτ άλλο παράλληλα; Κάποια άλλη δουλειά, κάνατε; Τίποτα, την ξυλουργική δεν την είχα. Την ήξερα μεν αλλά Όχι κάτι άλλο εκτός απ την ξυλουργική; 9

10 Το ο πατέρας μου είχε ένα μύλο κει πέρα στη Ζάκρο και κάναμε το κάναμε το μυλωνά. Δηλαδή δεν ήτανε η μόνη σας ασχολία το βιολί; Όχι, ήκανα το μυλωνά. Ήτανε και κάτι άλλο; Ήκανα το μυλωνά κει πέρα, βόηθαγα τον πατέρα μου Ναι; Και ο πατέρας μου καμιά φορά έφτιαχνε αυτό το κεμενζέ που λέμε έφτιαξε πέντε, έξι, εφτά κεμενζέδες τέτοιους, κεμενζέ δεν το λένε το ποντιακό αυτό λύρα και εξαιτίας αυτουνού ας πούμε που έφτιαχνε Τη λύρα; Πιάνω και γω, φτιάχνω μια λύρα κρητικιά έτσι μικρό παιδί που ήμουν τότες, ας πούμε, στο δημοτικό, κι εφτιάξ τη λύρα κι έτσι έμαθα, ας πούμε, σιγά-σιγάσιγά-σιγά ξεκίνησα με τη λύρα πρώτας μετά ξανά πα αυτά θα τα πω. Καταλάβατε; Μάλιστα. Απ τα κομμάτια που παίζατε τις ονομασίες ποιος σας τις είπε, δηλαδή, κοντυλιά; Μετά τσ ήμαθα γω, μεγάλος μετά. Απ τις πλάκες που έμαθα το καθετί το γράφαν απάνω οι πλάκες κατάλαβες; Πώς το καταλαβαίνετε εσείς όταν παίζεται η κοντυλιά του ρε, τι σημαίνει κοντυλιά του ρε; Είναι η νότα του ρε. Ξεκινάει από το ρε; Το ρε, το ντο, το φα. Λέμε, ας πούμε, μια κοντυλιά που ξεκινά από ρε ματζόρε, λέμε του ρε ματζόρε, ας πούμε, μια του φα, του φα, του ντο, του ντο, του λα, του λα, έτσι το βγάζαμε τότες. Πώς το καταλαβαίνεις ότι είναι ρε ματζόρε ή μινόρε; Πώς το καταλαβαίνω; Ε! απ τη φωνή του βιολιού μου, απ το αυτό που βγαίνει ο ήχος του βιολιού. Δεν ήξερα εγώ νότες, νότες δεν ήξερα να διαβάσω. 10

11 Για παίξε μου ένα Πες μου τι θες να σου παίξω; Ας πούμε, ένα ρε ματζόρε. Ρε ματζόρε είναι αυτό (μουσική). Πώς το παίζεις; Αυτό είν το ρε ματζόρε. Αυτό είν το ρε. Το ρε μινόρε τώρα είναι σ ορισμένα γυρίσματα. Το ρε μινόρε τώρα μπαίνει σ ορισμένα γυρίσματα του ρε μέσα. Παίξε ένα λα μινόρε. (Μουσική). Κι ένα λα χρωματικό; Δε ξέρει τι είναι το λα χρωματικό. Εντάξει-εντάξει, ναι. Κατάλαβες; Ή σα του φα (μουσική). Αυτό είναι του φα. Ναι, εντάξει, εντάξει. Μετά είναι το ντο (μουσική) και το ντο. Δηλαδή, όλα τα χω μάθει με το μυαλό, ας πούμε, όχι ότι ήμαθα καθόλου, δεν ξέρω νότες, ούτε να γράψω ξέρω, ούτε να διαβάσω ξέρω μόνο με τ αυτί τώρα, ότι ξέρω μες στ αυτί, μες στο μυαλό μου, αυτά παίζω. Όταν δηλαδή, ένας παίζει πραχτικά, πρέπει να ξέρει το τραγούδι για να το παίξεις. Να σας ρωτήσουμε κάτι. Παλιότερα πριν τα μέχρι τα 35 σας πληρωνόσασταν με χρήματα ή με είδος; Με χρήματα βάλανε. Χρήματα; Μες στη κιθάρα τα βάζανε. Δηλαδή, δε λέγατε θέλω, ας πούμε, αυτό να παίξω κι εγώ; Όχι, ό,τι θέλανε όχι ποτέ. Και γω να ένα τσουβάλι αλεύρι, ξέρω γω. Ποτέ. Δίνατε καθόλου αμοιβή σ αυτόν που Το μόνο πράγμα που θυμάμαι από είδος που λες εσύ, το θυμάμαι μια φορά στη Ζάκρο πριν παντρευτώ, όι, όχι, ήμουνα παντρεμένος, ήμουνα παντρεμένος κι είχα γυρίσει απ το στρατό. Είχα μόλις γυρίσει απ το στρατό, κι πάω σ ένα 11

12 μαγαζί κει πέρα καφενείο κι ήτανε γεροντοπαρέα μια γεροντοπαρέα κει πέρα και λέει, «Παύλο μας επαίξεις κανά δυο κοντυλιές να τραγουδήξομαι; Να σας παίξω». Λοιπόν, είχαμε κει ένα γέρο απ τη Ζάκρο που τανε, Αϊλαμάκης λεγότανε. Αϊ; Αϊλαμάκης, ναι. Κουφό τόνε παρομοιάζαμε τον ελέγαμε τότες, που ήτανε κουφός δεν άκουγε. Τον έλεγαν κουφό. Είναι μια καλή οικογένεια εκεί στη Ζάκρο αυτοί οι ανθρώποι και αυτός σαν ετελείωσε τώρα η παρέα μου λεει, «με συγχωρείς δα παιδί μου που θέλω αυτό το πράμα να σου δώσω κανένα φράγκο να σου δώσω, αλλά θα σε ικανοποιήσω», μου λέει, «αύριο». Ε! ορισμένοι τώρα, ο καφετζής κει πέρα, που τον ήξερε αυτόν τον άνθρωπο λέει, «Παυλί, αυτός ήτανε βοσκός, Παυλί αύριο το πρωί» μου λέει «θα χεις οπωσδήποτε στο σπίτι ή κανά αρνάκι ή κανά ριφάκι. Ώρε, κάμε καλά που θα μου φέρει εμένα αρνάκι και ριφάκι ξέρω γω». Πραματικά, το πρωί κατά τις δέκα η ώρα, έρχεται ο γιος του και λέει «πάρε κύριε Παύλο αυτό το αρνί που μου το δωκε ο πατέρας μου.» Και μου φέρνει ένα αρνί που θα τανε οχτώ κιλά. Μάλιστα. Το μόνο δηλαδή πράμα που θυμάμαι ως είδος στη ζωή μου κει πέρα απ το βιολί. Τ άλλα... ο κιθαρωρός εδώ πέρα και κάνει κλατς, κλουτς, κλατς, κλουτς δεν είχε δεν είχανε, ας πούμε, και μόλις ήθελα πο χορέψουνε το ταγκό, το βαλς, το κρητικό, χανιώτη, οτιδήποτε καλαματιανό, εκεί που βάλανε μέσα κει στην τρύπα της κιθάρας, βάζαν τα κέρματα. Ε! καμιά φορά βάζανε και κομπιά. Εσείς δε δίνατε κάτι στο, σ αυτόν που σας συνόδευε; Ε! Ναι κείνα τα χρόνια ήτανε όλοι ερασιτέχνες, δηλαδή, κανείς δεν ήθελε, δεν ήπαιρνε λεφτά. Δε δίνατε εσείς από την αμοιβή που παίρνατε; Όχι, οι πασαδόροι ήταν τώρα σε κάθε χωριό που πήγαινες, έτσι ηθελουσίως βαστούσανε όσοι ξέρανε λίγο έτσι δηλαδή, ηθελουσίως ας πούμε βοηθούσανε έτσι την κατάσταση. Και να τους έδινες δηλαδή, δεν 12

13 Δεν τα παίρνανε. Οι πασαδόροι τότες δεν παίρνανε λεφτά. Εχτός τώρα αν είχες μετά από το 90, τώρα που ξανάπιασα το όργανο το 90, το 1990 απ την Ιεράπετρα, σαν επήρα τη σύνταξή μου και σταμάτησα τη δουλειά, λεω να ξαναπιάσω τώρα πάλι το βιολί, να το ξανακινήσω σιγά, σιγά, σιγά, σιγά μέχρι που μετά βρήκαμε, παίζω με συγκροτήματα, μπαίνω πάντοτε σφήνα μέσα. Με καλιούνε και μπαίνω πώς να στο πω τώρα, δεν έχω δω συγκρότημα δικό μου Ας πούμε παίζει σ ένα γάμο τώρα ένα συγκρότημα δικό σας, παίζεις εσύ βιολί, μπουζούκι, κιθάρα και ο γαμπρός λέει «θέλω και τον Παύλο να πάρετε». Κι έτσι μπαίνω σφήνα σ όλα τα γλέντια. Μάλιστα. Κατάλαβες; Και πληρώνομαι και γω ανάλογα με τα λεφτά που παίρνουν αυτοί. Τη συμφωνία που έχουν κάνει. Αλλά σου λέω σπάνια. Τώρα εγώ, πολλές φορές πάω και πότε παίρνω λεφτά, πότε δεν παίρνω, δηλαδή δε θέλω να πάρω κι όλας, γιατί λέω να πάω τώρα να μπω σφήνα που παίζουν αυτοί τόση ώρα και κει χάμου, ξέρω γω, να μπω γω τώρα να παίξω τρία, τέσσερα, πέντε κομμάτια και να θέλω να πάρω τα λεφτά, δηλαδή πιο πολλές φορές τ αφήνω, φεύγω. Μόνο με το ζόρι αυτοί καμιά φορά μου βάνουνε κει κάτι στη τσέπη και σηκώνομαι και φεύγω. Δηλαδή, δεν το χω κάνει επάγγελμα, το χω, δηλαδή πώς να στο πω έτσι ερασιτεχνικά. Για πες μου κάτι εσύ έχεις ζήσει και στην Ιεράπετρα και στη Σητεία. Και έχεις γνωρίσει έτσι και τους Στειακούς Μεδιολάτορες και τους Γεραπετρίτες. Βρίσκεις ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις δύο επαρχίες; Σε είντα ζήτημα όμως; Στη μουσική, στη μελωδία που παίζουν, ξέρω γω; Ε! καλά οι Στειακοί έχουν άλλο στυλ. Οι στειακοί είναι άλλοι, είναι πιο μερακλήδες, έχουν άλλο στυλ. Όχι το παίξιμο του βιολιού, θέλω να μου πεις; 13

14 Ερ, Έχουν άλλο παίξιμο. Μέσα όμως, απ την Ιεράπετρα και μέσα κι αν δεις και τσι καινούργιους έχουν ακούσματα μεσαπαντήτικα, ηρακλειώτικα, ρεθυμνιώτικα, χανιώτικα. Δηλαδή, αν ακούσετε κάτι μπορείτε να πείτε ότι αυτό είναι απ τη Σητεία ενώ το άλλο είναι απ την Ιεράπετρα; Μπορείτε να το πείτε; Μπορώ, μπορώ, πώς; Πού βλέπετε δηλαδή, ή όταν λέτε μερακλήδες είναι ποιοι, οι Στειακοί είναι μερακλήδες, δηλαδή τι κάνουνε στις κοντυλιές; Μπαίνουν στην παρέα μέσα, τραγουδάνε, ξέρω γω, διασκεδάζουνε, δεν είναι γκωμιασμένοι. Όχι αν ακούσουμε μόνο βιολί; Ποιοι; Δηλαδή, μόνο βιολί αν ακούσουμε, χωρίς τραγούδι έτσι, σε παρέα μέσα αν ακούσουμε βιολί να παίζει ένας Ιεραπετρίτης, βιολί να παίζει κι ένας Στειακός; Άκου να δεις πώς γίνεται τώρα. Εξαρτάται, μπορεί του Γιεραπετρίτη να μη του αρέξει ο Στειακός. Όχι, αν τους αρέσει. Εσείς θα ξεχωρίσετε ότι αυτός είναι από τη Σητεία; Γιατί, τι θα βάλει; Ε! απ το παίξιμό του θα καταλάβω. Μια στιγμή είπες, του Ιεραπετρίτη μπορεί να μη του αρέσει ο Στειακός. Ο Στειακός είναι πηδηχτός. Όχι, λέω οι στειακές κοντυλιές, πώς να το πω Α! Οι στειακές κοντυλιές. Δηλαδή, το γενικό το στειακό, και να χει συνηθίσει τους δικούς του μέσα, τους ντόπιους τούτους, πώς ήταν ο Παντελής ο Μπαριταντωνάκης. Κοντυλιές έπαιζε κι ο Παντελής, κοντυλιές παίζει κι ο Εξουζίδης. Ο Παντελής, όμως, ο Μπαριταντωνάκης ήτανε πολύ σωστός, ήπαιζε πολλά στειακά γνήσια του Καλογερίδη. Γω τον Παντελή τον επαραδεχόμουνα από την Μεσαπαντήτισσα, γιατί μη μου λες τώρα, άμα πιάσουμε τώρα το τυφλό, που 14

15 ρχεται απ τη μια το Σταυροχώρι, αυτός ήτανε Στειακός, ήτανε μες στα στειακά, ήτανε ο μόνος που έπαιζε πραγματικά του Καλογερίδη, δηλαδή, έμπαινε στον Καλογερίδη μέσα, νόμιζες ότι ήπαιζε ο Καλογερίδης. Εσείς την αναγνώριση την κάνετε από το Το παίξιμο. Από τον τρόπο; Απ το παίξιμο. Απ τον τρόπο που στολίζει τη μελωδία; Ναι τη μελωδία. Ή από το δοξάρι; Όχι απ τη μελωδία βγάνω αν παίζει στειακά ή παίζει μεσαπαντήτικα ή παίζει χανιώτικα. Αυτό το στόλισμα το λέτε γύρισμα εσείς; Πώς το λέτε; Ναι γυρίσματα τα λένε αυτά; Πώς να πούμε τώρα τον ήχο; Μελωδία. Ε! αυτή η μελωδία, άλλη μελωδία, είδες τώρα προηγμένως με το αγκαλιαστό. Εγώ, μετά το τραγούδησε, μπήκα κανονικά έτσι, πρώτα το παιζα πιο γρήγορα, το παιζα μονοκόμματο (ή μοναχό) χωρίς τραγούδι. Αυτό παίζει μεγάλο ρόλο. Τα χρόνια, όμως, τα παλιά, αυτό που το παιξα τώρα στην αίθουσα του Κάρολου Κουν απάνω στην Ηλιούπολη μια φορά, που το παιξε ο δεν ξέρω τώρα, το χε παίξει νομίζω ο Παπαχατζάκης, το χε παίξει του Παντελή του Βαγγέλη του Βαρδάκη, το χε παίξει νομίζω, δε ξέρω τώρα ο Χατζουδάκης δεν ξέρω ποιος του το χε δείξει, το χε παίξει, αλλά το παιζε λάθος, δε το παιζε σωστά κατάλαβες; Και μετά εγώ το πιασα και το παιξα και το θυμήθηκα τα παλιά, όπως το τραγουδούσαν και το χορεύανε, γιατί χορεύοντας τραγουδούσε ο κόσμος. Κι από κει μετά έβγαλα γω και το ένα γύρισμα και το άλλο γύρισμα. Είδα ζερβόδεξο, ο Βαγγέλης το παιζε στην αρχή καλά το πρώτο κομμάτι, αλλά ήπαιζε το ίδιο συνέχεια δεν είχε πάρει το άλλο κομμάτι, αλλά πήα γω να του το δείξω μια δόση πριν ξεκινήσει να το παίξει, γιατί το παιζε, το δικό μου βιολί δεν το χα μαζί τότες, γιατί πήγα σ ένα χοροδιδασκαλείο που ήπαιζε και πήα να του δείξω. Αλλά το βιολί του αυτός, αυτός παίζει αριστερά και δεν μπόρεσα να του το δώσω να το καταλάβει. Δηλαδή, ο Βαγγέλης είναι πολύ καλό παιδί κι είχε καλές αρχές πρώτα-πρώτα, έχει μουσικό αυτί, που τόνε 15

16 θαυμάζω στο μουσικό αυτί που έχει, έτσι ακούσει κάτι τελείωσε. Δηλαδή αυτό το πράμα τόνε παραδέχομαι πολύ, δηλαδή, όσο μπάει, έτσι περνά ο χρόνος ο Βαρδάκης θα γίνει ένας δεύτερος Καλογερίδης. Αυτό το χω μες στο μυαλό μου και το πιστεύω, ότι μια ημέρα των ημερών ο Βαγγέλης ο Βαρδάκης, όταν θα ρθει στην ηλικία μου, θα είναι ο ίδιος ο Καλογερίδης. Μια που μιλάτε για ικανότητα. Τι θεωρείτε εσείς καλό σ έναν καλλιτέχνη σ έναν βιολάτορα σ έναν μουσικό καλλιτέχνη; Μ αρέσει να μη κάνει λάθη, δηλαδή, στις νότες. Εγώ, όταν μία νότα δεν μπορώ να τη βγάλω την αποφεύγω για να μη κάνω λάθος. Τι εννοείτε νότα; Ένα κατέβασμα στο βιολί. Α! ένα κατέβασμα. Επειδή εγώ βγαίνω τώρα εδώ πέρα (μουσική). Τώρα σας κάνω ένα κατέβασμα του Καλογερίδη (μουσική), όι ντο, ρε, μι (μουσική). Αυτό το κατέβασμα τώρα, τα χέρια μου τώρα είναι κουρασμένα, δεν μπορώ να το πάω αυτό είναι επειδή δε μπορώ να το βρω καλύτερα να τ αποφεύγω και το κάνω μόνο το (μουσική), κάνω αυτό ε; Για να το κάνω αυτό όμως το γιατί έχω κατέβει χαμηλά (μουσική) δε μπορώ να το πάει, γιατί τα χέρια μου είναι κουρασμένα δεν μπορώ να πάω κει κάτω καταλάβατε; Κι επειδή δεν μπορώ να το βρω, γιατί τα χέρια μου έχουνε ξεσυνηθίσει δεν τα χω να παίζω κάθε μέρα, κάθε μέρα, παίζω αυτό τώρα το κάμω με κιθάρα, καλό βοηθό, να κάτσω να το κάνω μία, δύο, τρεις, τέσσερις μέχρι να το βρω να το συνηθίσει το δαχτύλι μου. Καλύτερα άμα κάτι δεν μπορώ να το παίξω τ αποφεύγω για μα μη το χαλάσω το υπόλοιπο. Επομένως αυτό δε σας αρέσει; Αυτό Δε μ αρέσει. Θέλω κάτι που θα κάνεις άμα είναι να το κάνεις να το κάνεις σωστό αλλιώς μη το κάμεις. Τι άλλο, τι άλλο δεν σας αρέσει; Το μονότονο. Το μονότονο. Θέλετε ποικιλία; 16

17 Ποικιλία και όλες οι κοντυλιές, στις κοντυλιές δε θέλω να σηκωθείς στην παρέα, για να κάμεις μια καλή παρέα, δε πρέπει να κάνεις ορισμένα γρήγορα, δε θέλει γρήγορο βιολί. Πιο αργό; Πιο αργό να μπορεί να τραγουδήσει ο άλλος άνετα, και να μη τ αλλάσσεις συνέχεια, να κάνεις τα γυρίσματα σωστά. Να κάνεις το κάθε κομμάτι τρεις φορές, άλλοι το κάνουνε μια φορά και το πάνε αλλού. Εάν δεν μπορεί να παίξει κάποιος ένα γύρισμα μια φράση, δεν είναι καλύτερα να μη τη παίξει καθόλου τη κοντυλιά; Ναι χίλιες φορές. Αυτό ήθελα να πω τώρα. Ότι τότεσα η έννοια είναι αυτή, δηλαδή μ αρέσει κάτι που ξέρεις να παίξεις, κάτι που δε απόφυγέ το, αφού δε το ξέρεις να το παίξεις, γιατί αν το παίξεις και το χαλάσεις είναι σα να μη το παιξες. Τα χάλασες όλα. Επειδή είπατε εσείς ότι, όταν, ας πούμε, κάτι δε μπορείτε να το βγάλετε, το παραλείπετε Το παραλείπω. Δεν είναι καλύτερα να μη παίξετε όλο το κομμάτι; Όι, παίζω το υπόλοιπο. Το παίζω πάλι το ίδιο γύρισμα, αλλά το παίζω σ άλλη νότα που μπορώ και το βγάνω. Παρά να το κατεβάσω χαμηλά και να μπερδευτώ. Επειδής τα χέρια μου δεν πάνε τώρα, είναι βαρά, αν είναι τώρα με μ άκουες στα τριάντα μου χρόνια βιολί θα λεες ποιος είν αυτό.. Τώρα δεν μπορείς ας πούμε. Τώρα δεν έχω. Έχουν βαρύνει τα χέρια μου, όλα έχουνε βαρύνει. Και πάλι παίζετε ωραία. Κατάλαβες, όλα έχουνε βαρύνει. Όι, εγώ πολλά πράγματα ας πούμε τα παίζω και πάλι δεν είμαι ευχαριστημένος. Διότι βλέπω ότι δεν μπορώ να το βγάλω έτσι που το βγαζα πρώτα. Καταλάβατε; Ή ταγκό ή βάλς ή κοντυλιές ή χανιώτικα ή καλαματιανά όλα τώρα που τα παίζω δεν είμαι ευχαριστημένος, 17

18 ΕΡ. όπως τα παιζα όταν ήμουν τριάντα πέντε χρονών και τριάντα χρονών και είκοσι χρονώ. Τώρα τι κομμάτια παίζατε τότε εκείνη την εποχή; Παίζαμε πιο πολύ σιγανούς, κοντυλιές. Δηλαδή, διάφορες κοντυλιές; Διάφορες κοντυλιές, χανιώτες. Χανιώτικο συρτό; Χανιώτικο συρτό, καλαματιανά Και καλαματιανά; Και καλαματιανά, χορεύαμε. Και πεντοζάλη; Και πεντοζάλη. Το μικρό, μικρό μ που λέγανε. Αυτά εσείς πού τα μάθατε, επειδή είχατε πει ότι τις κοντυλιές τις μάθατε απ τον Καλογερίδη, έτσι; Αυτά τώρα τα υπόλοιπα; Αυτά τα υπόλοιπα τα μαθα σου λέω Τα ευρωπαϊκά αυτά όλα. Τα ευρωπαϊκά τα μαθα σου λέω απ το στραβό το Παπαχατζάκη, όπως το τυφλό που πέθανε, τον Ανδρουλιδάκη απ τους Αρμένους, κάτι γέροι, δε τους θυμούμαι τώρα τα ονόματά τους, από τη Ζήρο παίζανε διάφορα ταγκά έτσι της κατοχής. Στη κατοχή μέσα. Ναι, ναι. Παίζανε κάτι ταγκά κάτι βαλς. Δεν μας ενδιαφέρουν τόσο τα ευρωπαϊκά όσο τα κρητικά. Δηλαδή αν θα μπορούσατε να θυμηθείτε τι παίζανε άλλο εκείνη την εποχή; Ε! τι παίζανε, τι παίζανε; Παίζανε μόνο τα καλαματιανά. Χανώτικα, πεντοζάλη. Τα καλαματιανά αρέσανε; Ναι, χορεύανε. Να σου πω στο γλέντι το ένα τρίτο ήτανε καλαματιανά. Το πιο πολύ ήταν ο πηδηχτός ο στειακός ήτανε εδώ στα μέρη μας. Όπως τώρα 18

19 βλέπεις το μαλεβιζώτη μες στο Ηράκλειο, Ρέθυμνο και ξέρω γω πού παίζετε πιο πολύ ο μαλεβιζώτης, έτσι ήταν και δω ο στειακός, τα χρόνια εκείνα. Ο πρινιώτικος τι είναι; Τον πρινιώτη εγώ τον άκουσα πρώτη φορά από ένα λυράρη Ηρακλειώτη, δεν ξέρω απ το Ηράκλειο, δε ξέρω από πούθε είναι ένας Μανουράς λέγεται Μανώλης Μανουράς. Παίζει λύρα. Απ αυτόν είχα ακούσει κάποτε αυτή τη κοντυλιά και τη λέγανε πως ήτανε πρινιώτης, και την έμαθα αυτή, το πρινιώτη τον έμαθα εγώ στη Ιεράπετρα. Δηλαδή οντενήμουνε νεαρός πριν να πάω στην Ιεράπετρα. Πριν απ τα 35 μου χρόνια δεν τον ήξερα τον πρινιώτη, δεν τον είχα ακούσει ότι ήτανε απ τα μέρη τα δικά μας. Ούτε το ζερβόδεξο. Ο πρινιώτης μήπως μοιάζει με κοντυλιά του σολ του Καλογερίδη, ή όχι; Όχι, αυτοί τώρα τα βάλανε, να σου πω τι γίνεται. Μπορεί σε ορισμένα γυρίσματα του Καλογερίδη να τα μεταποιήσανε, όπως και τώρα μεταποιούνται πολλά του Καλογερίδη. Πολλά γυρίσματα του Καλογερίδη τα μεταποιούνε. Εσείς δηλαδή, τον πρινιώτικο δεν τον μάθατε απ τον Καλογερίδη απ τα δισκάκια; Όχι. Αλλά από Ηρακλειώτες; Από ένα Ηρακλειώτη, τον άκουσα κι αυτόν στην τηλεόραση, αυτό τ άκουσα εγώ στην τηλεόραση στην Ιεράπετρα, όταν ήρθε η τηλεόραση. Τον τραγουδούσανε κιόλας; Τον τραγουδούσανε. Και χορεύανε; Όχι χορεύανε, κοντυλιά μόνο παίζανε. Σκέτη; Σκέτη κοντυλιά. Και η κοντυλιά αυτή ήρθαν στην Ιεράπετρα κάτι φίλοι μου δάσκαλοι και μου λέγανε «ωρέ, θέλω να χορέψομε να μας παίξεις τον πρινιώτη». Λέω τώρα, ποιος είναι τώρα ο πρινιώτης; Ποιος είναι τώρα ο πρινιώτης που θέλει, του παιζα διάφορες κοντυλιές. Και μετά θυμήθηκα, για κάμετέ μου πέντε ζάλα του χορού. Κάμετε μπροστά μου και χορεύετε. Ο χορευτής ο δάσκαλος 19

20 έκανε πέντε βήματα του χορού και μετά λέω αυτό το γύρισμα ταιριάζει σ αυτό το χορό, Κι έτσι είπα ότι είναι πρινιώτης. Αλλά τον είχατε ακούσει προηγουμένως που λέγατε στην τηλεόραση; Ναι, μα δεν ήξερα ότι ήταν πρινιώτης. Δεν ήξερα, είπα ότι χορεύεται πρινιώτης. Δηλαδή το γύρισμα αυτό μπορείς να το χορέψεις πρινιώτη χορό. Η μελωδία δηλαδή μοιάζει με καμιά άλλη μελωδία; Δεν ξέρω άλλη μελωδία δεν ξέρω εγώ τον πρινιώτη τώρα, εγώ τώρα αν κάποιος άλλος παίζει. Όχι, απ αυτές που παίζετε τις μελωδίες. Δηλαδή το ονομάζετε πρινιώτικο, επειδή το χορεύουνε πρινιώτικα; Ναι, το χορεύουνε, αλλά τι γίνεται, είναι σαν το σιγανό, απλώς αυτό το γύρισμα επίσης έχει ορισμένα γυρίσματα μέσα άκου να δεις (μουσική) έχει ορισμένα γυρίσματα μέσα και ταιριάζει με τα ζάλα που θέλει να κάμει ο χορευτής. Δηλαδή όπως κι ο σιγανός, ο σιγανός είναι (μουσική) όποια κοντυλιά κι αν παίζεις είναι σιγανός. Όποια κοντυλιά, δηλαδή και του ρε τη κοντυλιά να παίξεις και του σολ την κοντυλιά να παίξεις και του φα τη κοντυλιά να παίξεις. Όλα αυτά είναι ο σιγανός. Όλα χορεύονται σιγανός. Του λα κοντυλιά να παίξεις, όλα χορεύονται σιγανός. Εσείς, όταν παίξατε αυτόν κι είπατε αυτός είναι ο πρινιώτικος, τον ευχαριστήθηκαν; Ναι, όπως έπαιξα εγώ απάνω γιατί δεν ξέρω τώρα αυτό το πρινιώτη τους τον είχα παίξει κάπως αλλιώς. Δεν ξέρω τώρα ποιος τον είχε παίξει, ο Βαρδάκης τον είχε παίξει. Γιατί εγώ τον έπαιξα αυτόν στην Ιεράπετρα. Ναι, και τι είπανε γι αυτό; Και, δεν θυμάμαι τώρα, γιατί εγώ έχω την κασέτα του Βαγγέλη, αλλά δεν θυμάμαι τώρα τον πρινιώτη πώς τον ήπαιξα, γιατί δεν το ήβαλα κι αυτόν να τονε καταλάβω μόνο ήβαλα, ήπαιξα εγώ ορισμένα κομμάτια και μετά λέω του χορευτή «θα βάλω του Βαγγέλη την κασέτα και να μου πεις ποιο θες αυτό τον πρινιώτη που παίζει ο Βαγγέλης ή εγώ, θες αυτό το» πώς το λέμε τώρα, που κάνει το κόψιμο; Αγκαλιαστό; Όχι, όχι το 20

21 Ζερβόδεξο; Το ζερβόδεξο. «Θες να παίξω το ζερβόδεξο που παίζει ο Βαγγέλης» του λέω; Όχι, ας μη φύγουμε απ τον πρινιώτικο. Μα θέλω να σου πω επίσης ό,τι είπαμε για τα παιξίματα πώς τα μαθα, αυτό θες να πεις; Όχι εγώ θέλω να πω ο πρινιώτικος που λένε. Τον χορέψανε πρινιώτικο και είπανε ότι αυτός είναι ο σωστός; Ναι έτσι εγώ με το βιολί με το χρόνο αυτό που παίζεις ή το κομμάτι αυτό τονε βρίσκουν ωραίο, τον βρίσκουν στο χορό πολύ ωραίο. Καντάδες κάνατε; Ποιες κοντυλιές παίζατε εκεί; Τι παίζατε; Συνέχεια παίζαμε πιο πολύ παίζαμε του ντο. Και του ρε τη ψηλή, αυτή που έπαιξα προηγουμένως τελευταία έπαιξα με το γιατρό. Του λα όχι; Όι. Παίζαμε και φωνές ψηλά. Εμείς βγαίναμε πολύ ψηλά. Στο γάμο; Στο γάμο έπαιζα, ήπαιξα ορισμένα κομμάτια του γάμου. Το σκοπό της νύφης δηλαδή; Το σκοπό την νύφης δεν τον επαίξαμε, τον επαίξαμε; Παίξαμε μόνο του Φοραδάρη. Του Φοραδάρη που είναι ένα γύρισμα μόνο. Κοντυλιά του Φοραδάρη; Ναι, της νύφης ήταν αυτό. Τι ήταν αυτό; Του λα; Ήταν του λα και του μι. Του λα και το παίζεις από μι, είναι σε ρε. Μάλιστα. Και λα, αν δεν κάνω λάθος. Γιατί τη λέτε αυτή του Φοραδάρη ενώ δεν μπορούμε να τη πούμε ότι είναι η λα του Καλογερίδη; Όχι δεν είναι. Ο Φοραδάρης ήτανε, πώς να σου πω, πιο παλιός νομίζω. Απ τον Καλογερίδη; 21

22 Ναι ήταν πιο παλιός. Γι αυτό δηλαδή την αποδίδετε στον Φοραδάρη; Ναι, έχει ορισμένα γυρίσματα ο Καλογερίδης μέσα που ταιριάζουν με το γύρισμα αυτό. Αλλά πιο πολύ το άκουσα απ αυτόν. Απ το Φοραδάρη γι αυτό; Μάλιστα. Δηλαδή, όχι απ αυτόν τον ίδιο το Φοραδάρη. Όχι αυτός, όταν έμαθα εγώ, δε ζούσε αυτός. Απλά νομίζετε ότι επειδή ήταν παλιότερος ο Φοραδάρης πρέπει να ταν δικιά του; Όταν μάθαινα το βιολί πήγα σε γάμο πρώτη φορά, μου λένε «θέλουμε την τάδε κοντυλιά να μας επαίξεις» εγώ δεν την ήξερα. «Είναι του Φοραδάρη» μου λέει ένας μια μονότονη κοντυλιά μ ένα γύρισμα κι ήτανε κάτι κοπέλες τότες και μου το τραγουδήσανε σε μαντινιάδα τραγουδιστό και μετά έτσι που το τραγουδούσαν αυτοί το πήρα εγώ. Ούτε από πλάκα, από κοπέλες που τραγουδήσαν. Καταλάβατε; Από κει το πήρα εγώ. Υπήρχαν άλλες επώνυμες έτσι κοντυλιές; Επώνυμες κοντυλιές τώρα υπάρχουνε άμα τα πιάσουμε όλα είναι, πώς να σου πω τώρα, πρέπει να τα χω σημειωμένα ένα-ένα για να τα θυμούμαι. Ας έχετε άλλο όνομα όπως ο Καλογερίδης. Δηλαδή να βγάλετε εσείς μια κοντυλιά. Εγώ αυτή τη στιγμή ως Εξουζίδης Παύλος παίζω μεν, μ αρέσουν του Καλογερίδη οι κοντυλιές, αλλά παίζω με δικό μου στυλ που λέμε. Δεν εννοούμε αυτό. Ποιο; Εννοούμε αν καθιερώθηκε όπως καθιερώθηκε η κοντυλιά του Καλογερίδη, αν ξέρετε και κάποιο άλλο όνομα που έμεινε μέσα στο χρόνο, όπως είναι του Φοραδάρη. Δηλαδή, να το πούμε πιο απλά. Εγώ παίζω βιολί, ο Σπύρος παίζει βιολί και βγάζει μια ωραία κοντυλιά και διαδίδεται αυτή η κοντυλιά και δεν μοιάζει με του Καλογερίδη. Είναι κάτι άλλο. Ούτε με του Φοραδάρη. Είναι μια 22

23 καινούργια, ας πούμε, μελωδία. Υπήρχαν τέτοιοι άλλοι σκοποί που λέγανε να αυτό είναι του Χρήστου, αυτό είναι του Σπύρου. Εγώ απ τη στιγμή που άκουα του Καλογερίδη της κοντυλιές δεν έχω ακούσει άλλες. Μονάχα ορισμένα χανιώτικα, κισσαμίτικα από μέσα. Ήτανε του Καβρού. Του; Καβρός, πώς λεγότανε αυτός. Καβρός. Α! Ναι; Αυτός έπαιζε λύρα. Έχω και τώρα μα δεν το σκέφτηκα να τα φέρω τα ονόματα που παίζανε βιολί. Να χανε βγάλει δικιά τους μελωδία δηλαδή, όχι να παίζανε απλά του Καλογερίδη. Δε ξέρω. Δεν έχετε ακούσει; Εγώ απ τα χρόνια τα δικά μου για να βγάλει κάποιος τώρα απ της μεριάς μας κάτι δικό του στο βιολί δεν έχω δει. Απλώς παίζομε, η μήτρα είν αυτή. Και κάνετε τις παραλλαγές σας; Και πάνω στη μήτρα αυτή απάνω κάναμε εμείς τις παραλλαγές μας. Τίποτ άλλο. Η μήτρα ήταν ο Καλογερίδης μόνο; Ο Καλογερίδης. Έτσι το βλέπω εγώ. Αλλά πάνω στη μήτρα του Καλογερίδη έχω βγάλει όλ αυτά τα πράγματα. Ενώ αυτός που είπατε ο Φοραδάρης πώς τον είπατε; Φοραδάρης ήτανε απ τη Ζάκρο. Αυτός δεν θεωρείται μήτρα; Μήτρα ναι. Και αυτός; Ναι ήταν. Όπως ήταν κάποιοι άλλοι. Ήτανε ο πες το, να μες στο μυαλό μου τώρα έχει σταματήσει. Ο Σκυλάς όπου ήτανε απ τα Αρμενοχάντρενα, παλιός μαραγκός ήταν κι αυτός. Κι αυτός έπαιζε, αλλά έπαιζε ανοιχτές κοντυλιές, δηλαδή ανοιχτές δοξαριές που λέμε. Πιο πολύ έπαιζε με το τόξο. Παρά με το δάχτυλο. 23

24 Παρά με τα δάχτυλα, δηλαδή ήπαιζε ανοιχτές κοντυλιές και μ αρέσανε αυτά που παιζε, τ ανοιχτά. Πάνω στις κοντυλιές, όμως του Φοραδάρη, του Καλογερίδη έπαιζε; Του Καλογερίδη ναι. Πάνω σ αυτά; Παραγγελιές γινόντουσαν εκείνα τα χρόνια; Παραγγελιές να σου πω ένα πράμα. Μάλλον δε γινότανε. Δηλαδή, δε θυμάμαι εγώ ποτέ. Εδώ που παίζατε ή στην Ιεράπετρα; Βάρηγε, ας πούμε, πηδηχτό, χορεύανε πηδηχτό. Ένα άλλο ζευγάρι ήθελε να χορέψει, πήενε και σταματούσε στο μέσα μέρος του, όπως έπαιζα εγώ τώρα βιολί, συ κιθάρα και γω βιολί, ή πίσω από μένα ή πίσω από σένα ένα άλλο ζευγάρι και χορεύανε οι άλλοι και μόλις να του χορτάσει ο μπροστινός να πιάσει τ άλλο ζευγάρι. Και δώστου και δώστου. Δηλαδή, δεν δίνανε χρήματα στους μουσικούς. Όχι, όχι να πει ότι πάρε αυτά και παίξε μου εκείνο όχι. Όχι; Όχι. Δεν είχατε τέτοια; Όχι. Εσείς πού καθόσασταν, στο κέντρο; Στο κέντρο. Μέχρι ποια εποχή αυτό; Πότε ανεβήκαν δηλαδή, απάνω σε πάλκο; Εγώ στα μέρη τα δικά μας εδώ πέρα μέχρι το 65 που πήα στην Ιεράπετρα. Στη Ζάκρο, έπαιζα μ αυτό τον τρόπο. Μέσα στο χορό; Μέχρι και το εβδομήντα. Μετά άλλαξαν τα πράγματα; Μετά ήρθαν αυτά τα, ενισχυτάδες, ήρθαν οι λυράρες, λαούτα, με τα μηχανήματα, με τα μεγάφωνα με τ αυτά. Ε! τότες εγώ είχα φύγει κι είχα πάει Ιεράπετρα και το χα αφήσει το βιολί. Διότι, αν εδώ πέρα εγώ είχα οικονομική 24

25 ευκέρεια να μη το είχα εγκαταλείψει το βιολί και να κάνω συγκρότημα με καλούς πασαδόρους να παίζουνε με νότες, όπως τώρα ο γιατρός κι εσείς που ξέρετε νότες. Γιατί δεν μπορείς, δηλαδή παίζεις μια κοντυλιά, το ρε ας πούμε, μα δεν είναι συνέχεια ρε, έχει τόσες παραλλαγές μέσα, τόσα περάσματα μέσα. Ε, ο άλλος έπαιζε συνέχεια ρε, ντούκου, ντούκου, παίζω γω λα, αυτός παίζει συνέχεια ρε, δηλαδή απλώς βάζω τον πασαδόρο και βάστα αυτό που ήταν πιο πολύ στη μουσική μέσα. Ήταν το ρε πιο πολύ, το ρε βάστα, ήταν το ντο, το ντο βαστούσε, ήταν το λα, το λα βαστούσε. Αυτός που συνόδευε στους δίσκους του Καλογερίδη έπαιζε καλή κιθάρα; Άλλαζε, έβαζε; Ναι, αλλά έκανε απλές, ήτανε πολύ απλές, δεν τις ανεβάζεις μια κοντυλιά του Καλογερίδη παλιά την ίδια την κασέτα του δίσκου, αυτή που χουν αντιγράψει από δίσκο, να μην είναι δηλαδή από άλλο παίξιμο, του ίδιου του Καλογερίδη το παίξιμο, δηλαδή, τη μήτρα που λέμε. Θα δεις ότι η κιθάρα παίζει μέσα δυο τρία γυρίσματα μόνο, δηλαδή, παίζει απλά, με απλό χρόνο, ένα χρόνο έτσι μπ μπ μπ. Απλό ρυθμό. Ναι, ένα καθαρό πράμα. Τα ακόρντα όμως, τα πιασίματα αυτά, αλλάζανε; Οι αρμονίες ας πούμε. Αλλάζανε, ήταν ας πούμε δεν έχω επαέ την κιθάρα τώρα να σου δείξω. Ήτανε πολλά όπως είναι τώρα. Δεν ήταν τόσο αυτό που κάνανε αυτοί που δε ξέρανε όλο το ίδιο, άλλαζε αρμονία; Ναι, ναι ήξερε. Γιατί του είχε δείξει ο Καλογερίδης, ήτανε με νότες, δεν ήταν πρακτικός, ήξερε νότες, έπαιξε με νότες ο Καλογερίδης. Το βιολί πάντα το κρατάτε εδώ; Ποτέ στο στήθος; Το βιολί πως το κρατάτε; Πάντα εκεί όχι πιο κάτω; Το βιολί έτσι το κρατάω. Πάντα όι δε μπορώ να παίξω εγώ έτσι. Εγώ τώρα το βιολί Στο λαιμό; Τώρα εγώ αυτή τη στιγμή επειδής έχω παχύνει εδώ πέρα στο αυτό. Το στηρίζεται στο λαιμό σας; 25

26 Ναι, δηλαδή χτυπάω και μου φεύγει το βιολί. Γιατί πιστεύετε ότι μερικοί Χανιώτες το βάζουνε κάτω; Αυτοί δε παίζουνε, αυτοί παίζουν σα γέροι σα να. ή παίζεις μια λύρα. Γιατί το κάνουν αυτό, λέτε; Πρώτα, πρώτα για να κάμεις κατεβασιές πρέπει να το στηρίξεις εδώ. Πώς θα κάμεις κατεβασιές, θα σου φύγει το βιολί. Β. Πλευρά Εγώ τώρα λέω τη δική μου γνώμη. Για να κάμεις κατεβασιές στο βιολί απάνω αν δεν το στηρίξεις το βιολί εδώ στο πηγούνι, εμένα τώρα μου γλιστρά, βλέπεις μου γλιστρά, γιατί έχω χοντρύνει, τώρα απά ο λαιμός μου έχει χοντρύνει και δεν εσταματάει εδώ. Έπρεπε να βγάλω αυτό να βάλω πιο μεγάλο. Κατάλαβες; Ναι θα σου φύγει το βιολί άμα δεν το κρατήσεις βέβαια. Πας να κάνεις κατεβασιά (μουσική) μετά στην επιστροφή οοπ θα σου φύγει το βιολί. Τραγουδάγατε εσείς όταν παίζατε βιολί; Εγώ δε τραγουδούσα. Να σου πω γιατί δεν τραγουδούσα. Διότι τα χρόνια τα δικά μας, είμαστε στη μέση του 68 και χορεύανε γύρου-γύρου κι από πάνω από μας μαζεύονταν τρία, τέσσερα, πέντε άτομα γυναίκες και αγόρια και κορίτσια κι αρχίζανε το τσάκωμα της μαντινιάδας. Δε λέγανε μαντινιάδες από δω κι από κει. Λέγανε μαντινιάδες σειρά, δηλαδή, σα να κάναμε διάλογο μαζί με τις μαντινιάδες. Κάναμε διάλογο. Μ αγαπάς, σ αγαπώ ξέρω γω, διάλογος με στιχάκια και τραγουδούσαν δε σ αφήναν τότε, δε μας αφήναν εμάς ποτέ να τραγουδήσουμε. Γι αυτό δεν έμαθα εγώ να τραγουδάω. Δηλαδή, τώρα στην παρέα, όταν κεφίσω με όλους μαζί, μπορώ να πω και δύο και σ ένα γάμο, όταν έρθω κοντά μαζί με τους άλλους, κάτι θα πω κι εγώ, αλλά για να κάτσω να βγάλω γλέντι να τραγουδώ μόνος μου δεν. Δεν σας εμποδίζει πάντως όταν τραγουδάτε το βιολί που το έχετε στο λαιμό; Όχι, μα όταν τραγουδάς το αφήνεις. Το αφήνεις; 26

27 Το λασκαίρνεις δε το βαστάς έτσι και να παίζεις. Αυτό είναι η ουσία. Έτσι είναι η γνώμη μου τώρα, δε ξέρω τώρα αν είναι σωστή. Ναι, αυτή είναι η άποψή σας. Ναι η άποψή μου είν αυτή. Εκτός από το ψυχαγωγικό χαρακτήρα που είχε ένα γλέντι, νομίζετε ότι εξυπηρετούσε κάποιους άλλους σκοπούς; Σε είντα ζήτημα τώρα το λες αυτό; Δηλαδή, ήτανε κάποιος τρόπος, κάποιο μέσο συνάντησης των νέων με τις νέες; Ή ήταν ένας τρόπος να δείξουν οικονομική άνεση; Την ίδια απάντηση αυτή έδωσα και στο Μιαουδάκη, τον κύριο Μανώλη κάποτε που χαμε παίξει εδώ στην τηλεόραση. Γιατί ρωτούσαν για ποιο λόγο σβήσαν τα γλέντια τα παραδοσιακά που γινότανε. Ε! είπε ένας το κοντό του, είπε το μακρύ του κι ήρθε κι η σειρά μου και μου λέει ο κύριος Μανώλης: «Εσύ» λέει «κύριε Παύλο τι γνώμη έχεις». Λέω «κύριε Μανώλη, είμαι αντίθετος με όλ αυτά που λέτε. Έχω κάποια άλλη έννοια». «Ποια είναι η δική σου η άποψη» λέω εγώ «για μένα φταίνε οι γυναίκες και να με συγχωρούν». Κάνω έτσι. Γιατί μ έβλεπε, μ έπαιρνε η κάμερα. Και λέει «γιατί;» «να σου πω γιατί» του λέω. «Γιατί τα χρόνια τα δικά μας για να δεις την αγαπητική σου, τη γκόμενά σου, έπρεπε να δημιουργήσει κάποιο γλέντι, να δημιουργήσεις μια παρέα, μετά να κάμεις γλέντι και να πάει ο ένας να φέρει την αδελφή του, ο άλλος τη ξαδέλφη του ο άλλος τη φιλενάδα του και ξέρω γω». Που σπάνια, καμιά φορά δεν αφήνανε ούτε με τον αδερφό να πάει η κοπελιά. Με τη μαμά της πήγαινε; Ή η μαμά θα τη φέρει στο χορό ή ο πατέρας, σπάνια αφήνανε να πάει με το ξάδερφο. Μόνο τώρα τελευταία απ το 60 και μετά. Ναι καλά αργότερα. Παλιά, όταν άρχισα εγώ κι έπαιζα βιολί και έμπαινα στα γλέντια είχα μπει στα γλέντια Ναι, να μη ξεφύγουμε όμως απ το θέμα. Μα αυτό εκεί θα πάω ήταν αυτή η ουσία ότι έπρεπε τώρα να δημιουργήσουν μια παρέα ποιο, με ποιος, με ποιο, ήταν το συφέρον. Το 27

28 συφέρον ήτανε πώς θα φέρουμε στο χορό. Δεν υπήρχαν τα μπαράκια και αυτά που υπάρχουν τώρα που πάνε οι νέοι και σμίγουνε. Δηλαδή, ο κύριος λόγος ήτανε. Ο λόγος ήτανε αυτός. Δε μπορούσες να σμίξεις τη κοπελιά, αν δεν βάλεις ένα γλέντι δημόσιο και κοντά σε μας μετά εμπαίνανε κι οι γέροι, εμπαίνανε στο γάλα κι οι γέροι, στο κέφι και γλεντούσαμε μέρες, δηλαδή ξημερωνόταν το γλέντι. Ερχόντουσαν από άλλα χωριά. Αμέ, στα πανηγύρια, ναι. Σ όλα τα πανηγύρια. Οπότε ήταν κι ένας τρόπος να γνωριστούνε κι με άλλες από πιο κοντό χωριό. Ναι, γνωριζόνταν στα πανηγύρια. Πώς, έτσι γίνονταν οι γνωριμίες. Πώς; Άλλοι παίρνανε απ τη Ζάκρο, απ τη Ζάκρο παίρνανε Ζηριώτισσα, η Ζηριώτισσα έπαιρνε Ζακρίτη, η Ζακρίτισσα έπαιρνε Στειακό, ο Στειακός έπαιρνε τη Ζακρίτισσα. Έτσι γινότανε οι γνωριμίες στα γλέντια αυτά. Τώρα γίνονται διαφορετικά. Ήταν όμως κι ένας τρόπος διασκέδασης έτσι δεν είναι; Και τρόπος διασκέδασης, γιατί δεν υπήρχε τι άλλο. Δεν υπήρχε άλλο; Δεν υπήρχε άλλο, πού να πας αλλού να διασκεδάσεις; Στα χωριά προπαντός, εδώ τα χρόνια εκείνα δεν υπήρχε ένας σινεμάς, που λέει ο λόγος, εδώ στη Σητεία τα παλιά χρόνια. Ε! καλά πας να ξεσκάσεις στο σινεμά, ας πούμε, τότες οι νεαροί πού θα πάνε; Να μπει σε καφενείο ο νεαρός δε μπορούσε τα χρόνια εκείνα. Ο τρόπος που ντυνόντουσαν ήτανε, δηλαδή, ήθελαν να δείξουν κάποια οικονομική επιφάνεια; Ε! ναι αυτό. Ήτανε και τρόπος να δείξουν ή άμα πληρώνανε τα όργανα; Όχι, συγνώμη ναι, όταν πληρώνανε τι γινότανε. Θέλανε να κάνουνε τους κουβαρντάδες; Το μόνο που θυμάμαι που κάναμε μια φορά σ ένα γλέντι, επειδής σ αυτό το χωριό δεν επληρώνανε και σκεφτήκαμε δυο οργανοπαίχτες και κάναμε το εξής. Μαζέψαμε, δώκαμε ενούς νέου πεντακόσιες δραχμές και ο άλλος που ήτανε 28

29 αυτού με τ αλλουνού νεαρού άλλες πεντακόσιες δραχές, δικά μας λεφτά τώρα και τόνε βάλαμε και πετούσε τάλιρα. Ποιος θα χορέψει μπροστά, πήτε και πετούσε τάλιρο. Για να τον κάνετε να πληρώσει; Για να ντραπεί ο άλλος, σου λέει αυτός να δώσει τάλιρο και γω να δώσω πενηνταράκι, έτσι. Μάλιστα. Και μ αυτό τον τρόπο το κάναμε μια φορά θυμάμαι σ ένα πανηγύρι το κάναμε αυτό το πράμα για πλάκα και έπιασε. Έπιασε όμως; Ναι, κατάλαβες; Δηλαδή, από ντροπή, σου λέει ο άλλος βάνει τάλιρο. Άρα ήταν ένας τρόπος να δείξουνε ότι κι αυτοί έχουνε; Ναι σου λέει εντάξει, από ντροπή μετά γιατί κει είχαμε χορεύαμε έτσι χορεύαμε όταν τελείωνε το γλέντι ο χορός ερχότανε και πληρώνανε και βάνανε στη κιθάρα μέσα ό,τι βάζανε. Ναι αυτό έπιασε όμως. Ναι αυτό γινότανε τότες. Δεν είν τώρα όπως θα σου κάνουν παραγγελία και σου πει θα σου πετάξει το πεντοχίλιαρο ή το δεκαχίλιαρο και θα σου πει βάλε μου αυτό το χορό. Και τόνε χόρευε μόνο η παρέα. Γι αυτό κάναμε παραγγελία απαέ, γιατί είναι παραγγελία. Τη στιγμή που είναι παραγγελία δε μπορούσες εσύ να πα να πας να μπεις στου αλλουνού, αφού του έχει παραγγείλει το χορό να πας εσύ να μπεις σφήνα. Τα χρόνια μας τα δικά μας δε, ήτανε παραγγελίες. Έπαιζα εγώ ταγκό, χορεύανε όλοι ταγκό. Και μόλις σταματούσα ερχότανε άλλος επλήρωνε, άλλος δεν επλήρωνε, άλλος κοίταγε πώς να το σκάσει άμα δεν τον έβλεπες. Να σας ρωτήσω, εσείς ως μουσικός και γενικά οι μουσικοί, οι οργανοπαίχτες είχανε περισσότερες ελπίδες να κερδίσουν μια όμορφη γυναίκα; Να σου πω εγώ κείνα τα χρόνια, μπορώ να πω ότι είχαμε πέραση. Αυτός που έπαιζε βιολί μόνο ή αυτός που έπαιζε και μπάσο; Και κιθάρα, μουσική. Αρκεί να ήτανε στο κέντρο; 29

30 Να ταν στο κέντρο μέσα. Ε! είχε κάποια ας πούμε παραπάνω πώς να σου πω τώρα Παραπάνω κατακτήσεις; Ναι, πώς να σου πω τώρα ένα ατού, ας πούμε, στο γλέντι. Με τη μουσική κυρίως ή με τα λόγια με τη μαντινάδα που θα λεγε; Εκεί τώρα εξαρτάται, α! τώρα εδώ, τώρα θα μπαίνουμε στην ουσία. Ο κάθε άνθρωπος για ν αγαπηθεί, αγαπείται σύμφωνα με τον τρόπο του, πώς θα φερθεί στην παρέα έτσι; Διότι άμα πας σε μια παρέα, δε πα να σαι οργανοπαίχτης καλός οργανοπαίχτης άμα είσαι χυδαίος, όσο και καλός να σαι στο όργανο δε μετράς. Έτσι το βλέπω εγώ. Δηλαδή, δεν παίζει ρόλο, αν παίζω βιολί, θα κατακτήσω μια γυναίκα; Όχι, απλά λέμε αν βοηθούσε, ας πούμε, εφόσον ήσουνα καλός άνθρωπος και δεν ήσουνα. Ναι εγώ το βλέπω πιο πολύ το άτομο, δε βλέπω εγώ, δε μπορώ να πω ότι επειδής παίζει βιολί ο Παυλίς καλό, θα τον αγαπήσει μια γυναίκα. Αυτό εγώ δε το βλέπω. Θα τον αγαπήσει σύμφωνα με το άτομό του, το πώς φέρεται, αν είναι καλός, αν είναι να μη θέλει το κακό ο ένας τ αλλουνού ανθρώπου και ξέρω γω να μην είναι χυδαίος. Πάντως δε σας είχε τύχει σε γλέντια ν ακούσετε κάποιον να λέει μαντινάδες σε κάποια κοπέλα και να την κερδίζει έτσι; Τσακωνότανε και τσακωνότανε στις μαντινάδες. Όχι αν τσακωνόνταν; Τσακωνόνταν κι όποιος ήταν τώρα ο πιο επιβλητικός κι ήξερε πιο καλή μαντινιάδα δηλαδή, ήξερε ν απαντήσει. Για μια κοπέλα τσακωνόντουσαν; Για μια κοπέλα ναι. Λέγανε μαντινιάδες της αγάπης ας πούμε τώρα. Αναμεταξύ μας λέμε εμείς τώρα, λέει ο κύριος λέω γω, έτσι; Ε! Και τώρα ποιος θα υπερτερήσει, ποιος θα ρίξει τον άλλο κάτω. Ε! αυτός άμα μ έριχνε κάτω εμένα, αισθανόμουνα υποτιμημένος. Σαν αγώνες δηλαδή; 30

31 Αισθανόσουν έτσι, πώς να σου πω, ταπεινωμένος. Σου λέει μ έριξε ο άλλος. Και ταπεινωνόσουνα, γιατί μες στο γλέντι αυτό, δεν ήτανε μες σε δυο, πέντε άτομα. Εσείς έχετε πάρει είδηση να υπάρχει ας πούμε μία έχθρα μεταξύ κάποιων και να λυθεί μέσω του γλεντιού; Έχουνε γίνει καυγάδες. Όχι, να λυθεί η διαφορά μέσα από τις μαντινάδες που θα πούνε. Να εκτονωθούνε δηλαδή, οι διαφορές. Ναι όταν ξέρουνε είναι κι οι δυο σωστοί κι οι δυο μπορεί από τις μαντινιάδες να πούνε, αν έχουνε διαφορές με μια γυναίκα ή δε ξέρω γω, και που να μιλήσουνε σωστά στις μαντινιάδες. Εντάξει. Αν όμως, μιας στιγμής ο Μανώλης μου πέταξε μια μαντινιάδα εμένα προσβλητική, θα αναγκαστώ να του πετάξω κι εγώ μια άλλη προσβλητική και έτσι γινότανε πολλές φορές, βγήκανε καυγάδες σε γλέντια. Άρα και δημιουργούνται διαφορές και λύνονται όμως; Ναι, μου τύχανε. Παραλίγο μια φορά να μου σπάσουν το βιολί. Με πλακώσανε στη μέση που λες και δεν ήξερα ούτε πού βρισκόμουνα. Κι ο λόγος ποιος ήτανε; Με τις μαντινιάδες. Λες μια μαντινιάδα και με θίγεις, σου λέω γω άλλη μια και τσακωνούμαστε. Και πέφτει και πλακώνονται στο ξύλο. Κατάλαβες; Μια δόση ήπαιζα εγώ τώρα στου Μάρκου το καφενέ το παλιό, ήτανε ταβάνι κάτω και τσακωθήκανε ορισμένοι στις μαντινιάδες τώρα πώς τα φερε αυτό και πιάσανε στα χέρια. Και ο πασαδόρος ο δικός μου είπε μια μαντινιάδα για τους δυο που τσακωνότανε. Και βλέπω μετά τόνε βουτούν από κει και αυτοί που τσακωνότανε, παρεξηγήσανε τον άλλο που μπήκε στη μέση. Και δικαίως δηλαδή, παρεξηγηθήκανε. Αφού βλέπεις ο άλλος κι είναι τσακωμένοι εσύ τι μπαίνεις στη μέση σα σφήνα και δηλαδή εν μέρει τους ήδωκα δίκιο. Και παρατώ το βιολί έτσι για να τον γλιτώσω, του χυθήκανε Μανώλη και ετσά που τον άρπαξα γω έτσι παράτησα το βιολί απάνω κει, μου το σπάσανε. Το κάνω έτσι, τ αφήνω απάνου στη καρέκλα, τόνε βουτώ, τόνε σήκωσα να τόνε βγάλω όξου. Αλλά με το σήκωμα που του καμα, κουτούλησε το λούξι, είχε λούξι από πάνου με αμίαντο. Σκοτίδι τώρα μες στο καφενείο. Ξέρεις τι ξύλο 31

32 έφαγα απ αυτόν τον ίδιο που πήγα να τόνε σώσω; Κατάλαβες; Ήφαγα ξύλο, πού επόνιε η ράχη μου με τις γροθιές που μου δωκε, διότι κι εγώ πήα να τόνε σώσω. Μες στο σκοτάδι άφαα ξύλο, γι αυτό λέει καμιά φορά, αυτός που πάει, ο ξεχωριστής, τρώει τις πολλές. Πώς σας αντιμετώπιζαν τους μουσικούς; Δηλαδή, κάποιος θα άφηνε το παιδί του να γίνει μουσικός, τους έβλεπαν έτσι πιο παρακατιανούς; Όχι. Μα εγώ τώρα παλεύω να μάθω ένα παιδί δικό μου. Και δεν έχω, Μόνο ο Μάριος. Όχι τώρα, παλιότερα λέμε. Και παλιότερα τους άρεσε. Δε λέγανε, ας πούμε, θα έρθουνε οι γύφτοι ή ξέρω γω. Αφού σας είπα μια κουβέντα. Ότι σε όποιο πανηγύρι και πήγαινα ποτέ δεν είχα πασαδόρο. Ποτέ δεν είχαμε τότες. Όλα σ όλα τα χωριά ξέρανε πάσο και παίζανε και παίζανε δωρεάν. Δε σου λέγανε για να σου παίξω πάσο θέλω μερδικό. Δε μιλάμε για λεφτά. Πώς σας αντιμετώπιζαν όχι σε σχέση με τα χρήματα δηλαδή. Εσείς τώρα αν είχατε ένα γιο, θα τον παροτρύνατε να γίνει μόνο μουσικός; Έχετε γιο δε ξέρω; Έχω γιο. Μου χει κι εγγόνια. Δηλαδή, η κοινωνική θέση του μουσικού ποια ήτανε; Τον θεωρούσανε ότι είναι παρακατιανός; Τον θεωρούσανε ότι είναι αξιόλογο άτομο; Όχι για τα πανηγύρια, δε το θυμάμαι, αυτό. Για τα πανηγύρια ας πούμε; Δε θυμάμαι ποτέ, όπου πήγαινα στα πανηγύρια τα χρόνια που πήγαινα δεν έβλεπα να μ έχουνε για παρακατιανό. Με βγάζανε στα άστρα πρώταπρώτα. Δεν είχα δηλαδή, να καταλάβω ότι κάποιος δε με θέλει. Ε! Καμιά φορά τι γινότανε. Το μόνο που γινότανε καμιά φορά, είμαι τώρα γω, παίζω βιολί, αλλά παίζω της πλάκας βιολί έτσι. Αλλά επίσης ορισμένοι κάναμε παρέες και θέλανε τώρα με το ζόρι βάνω γω ένα γλέντι κι είμαι ο οργανοπαίχτης εγώ, είμαι καλεσμένος εγώ στο καφενείο, να παίζω βιολί έτσι; Και για να επιβάλουν τώρα να σηκωθώ για να παίξει ένας άλλος βιολί, δημιουργούσαν μια παρέα και 32