Ο ΑΓ. ΙΩ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΟΧΕΙΑ

Transcript

1 Διεθνές Επιστημονικόν Συνέδριον επί τη 1600 επετείων Ιωάννου του Χρυσοστόμου Κωνσταντινουπόλει Σεπτεμβρίου 2007 Ο ΑΓ. ΙΩ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΟΧΕΙΑ ΟΜΙΛΙΤΗΣ Μητροπολίτης Χαλεπίου, Βεροίας και Αλεξανδρέττας Κ. Παύλος Yazigi (Δρ. Θεολογίας) ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ GREEK ORTHODOX ARCHDIOCESE OF ALEPPO, ALEXANDRETTA & DEPENDENCIES (PATRIARCHATE OF ANTIOCH AND ALL THE EAST) PO. BOX : 6976 ALEPPO SYRIA PHONE : (+ 963) & FAX : ARCH@ALEPPORTHODOX.ORG WEBSITE : Χαλέπιον (Συρία)

2 Περιεχόμενα Εισαγωγή.. 3 Αντιόχεια (Ιστορικά, σχέδιο πόλης, κάτοικοι, γράμματα, τέχνες, Εκκλησίες).. 6 Η επιρροή του περιβάλλοντος της Αντιόχειας στον Χρυσοστόμου Οι φιλοσοφικές Σχολές Η στωϊκή Ηθικολογία Η ρητορική στην Αντιόχεια Σύγχρονες δογματικές επιρροές Ο Ιουδαϊσμός Ο Συριακός μοναχισμός Κλίμα διωγμών των Ορθοδόξων Το κοινωνικοθρησκευτικό περιβάλλον.. 27 Επίλογος Βασικά γεγονότα στην ζωή του Ι. Χρυσοστόμου.. 29 Πηγές και βιβλιογραφία

3 Εισαγωγή: Ο Χώρος κι ο Χρόνος είναι οι δυο βασικοί προάγοντες του Πολιτισμού κι της σκέψεως. Ίνα καταλάβουμε σωστά το έργο του Ιω. Χρυσοστόμου, είναι πολύ απαραίτητο να μελετήσουμε τα γνωρίσματα της εποχής κι της περιοχής του. Αντιόχεια, η περιοχή στην οποία γεννήθηκε, μεγάλωσε, μορφώθηκε, κι κήρυττε ο Χρυσόστομος 1, η μεγάλη κι δεύτερη πόλη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας τότε 2, είχε κατοίκους Έλληνες, Σύριους, Ιουδαίους, εννοείτε με ποικίλους, πολιτισμούς κι διάφορες θρησκείες. Είχε η πόλη τότε περίφημη φιλοσοφική σχολή, κι ανθούσε ο Συριακός μοναχισμός γύρο της με τα δικά του γνωρίσματα. Στην Αντιόχεια επίσης έδρασαν μεγάλες αιρέσεις όπως κι μεγάλοι θεολόγοι. κι όλη η Εκκλησιαστική κατάσταση ήταν τότε ιδιάζουσα. Όλα αυτά επηρέασαν βαθύτατα στην διαμόρφωση της προσωπικότητας του Αγίου κι κατεύθυναν καθαρά την ποιμαντική δράση κι το συγγραφικό έργο του. Εκείνη η συγκεκριμένη στιγμή από την ιστορία της πόλεως γνώρισε μια ειδική πολιτική κατάσταση, προβλήματα, ταραχές, που επηρέασαν βαθέως την τότε ζώσα μάχη μεταξύ του νεοφανή Χριστιανισμού κι της παλαιάς θρησκεία της ειδωλολατρίας. Παράγοντες που διαμόρφωσαν το κοινωνικό όπως κι το θρησκευτικό περιβάλλον της ζωής του Αγίου κι όλης της Εκκλησίας. Η Αντιόχεια ήταν μεγαλούπολη, και είχε (η οποία είχε) κατά τόν Χρυσόστομο κατοίκους ελευθέρους 3 με τους δούλους δε και τους ξένους, ίσως δε και τα παιδιά, Ο εκκλησιαστικός βίος είχε εμπλοκές από εξωτερικές και εσωτερικές συνθήκες. Δεν ήταν μόνο οι εθνικοί, πολυάριθμοι ακόμη άλλ' επτοημένοι, ούτε οι Ιουδαίοι οι οποίοι επηρέαζαν και μία μερίδα Χριστιανών, οι παρεμβάλλοντες εμπόδια στην πρόοδο τού χριστιανικού έργου ήταν και οι αιρετικοί, Αρειανοί, Ανόμοιοι και Απολιναριστές, και το χειρότερο οι αποσχισμένοι Ορθόδοξοι υπό τον Παυλίνο. Μετά τον θάνατο του τελευταίου δεν εξελέγη νέος σχισματικός Catholic Encyclopedia: St. John Chrysostom: The Journal of Ecclesiastical History, Cambridge University Press, 2004, 55: ( B10.tomcat1?fromPage=online&aid=230819##). 3 Παπαδοπούλου, Στ, Πατρολογία, τοµ.β, σ

4 επίσκοπος και μετ' ολίγον αποκαταστάθηκαν οι σχέσεις των δύο μερίδων, αφού η Αλεξάνδρεια αναγνώρισε τον Φλαβιανό το 394, η δε Ρώμη αργότερα κατόπιν επεμβάσεων τού Χρυσοστόμου, ως αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως ήδη, και αποστολής εκεί τού Ακακίου Βέροιας και τού Αλεξανδρινού πρεσβυτέρου Ισιδώρου. Κάτω απ αυτές τις συνθήκες άρχισε το ιερατικό του στάδιο ο Χρυσόστομος στην Αντιόχεια και κατόρθωσε να κυριαρχήσει την πνευματική ζωή τής πόλεως. Το μεγαλύτερο όπλο του ήταν ό λόγος. Ομιλούσε τακτικά κάθε Κυριακή και Παρασκευή, τις δε Τεσσαρακοστές και Διακαινησίμους κάθε ημέρα, περιερχόμενος όλους τους ναούς τής πόλεως και τα παρεκκλήσια, αλλά προτιμούσε την Μεγάλη Εκκλησία την οποία είχε ιδρύσει ό Μ. Κωνσταντίνος. Προφύλαττε τον λαό από τις αιρέσεις, συμπαριστόταν σ αυτόν κατά τις δύσκολες ημέρες ως η στάση των ανδριάντων (387), ανέλυε σ αυτόν τα περιεχόμενα τής Γραφής, προϊστόταν την κοινή προσευχή, οργάνωσε την φιλανθρωπία. Η Εκκλησία Αντιοχείας έτρεφε κατά τους χρόνους του καταγεγραμμένων χηρών και παρθένων και μεγάλο αριθμό ορφανών, περιέθαλπε δε πολυάριθμους ξένους, ασθενείς και φυλακισμένους. Από την περίοδο αυτήν προέρχεται ο μεγαλύτερος όγκος των ομιλιών του. Ό Ιωάννης Χρυσόστομος διαμορφώθηκε θεολογικά στην Αντιόχεια 4, κορύφωσε τήν πολυσήμαντη δράση του στην Κωνσταντινούπολη 5 και ήταν μεγάλη η προσφορά του ως Αντιοχέως στην Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως, διότι μετέφερε σ αυτήν το αρχαίο οικουμενικό πνεύμα της Αντιοχείας 6. 4 ιάλογος E%BF_%CE%A7%CF%81%CF%85%CF%83%CF%8C%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BC%CE% BF%CF% Η σπουδαιότερα πηγή είναι βεβαίως ο ιάλογος περί βίου και πολιτείας του µακαρίου Ιωάννου, τον οποίον συνέταξαν το 407 ή 408. Μεγάλης αξίας είναι επίσης οι αποσπασµατικές σηµειώσεις των ιστορικών του ε αιώνος Σωκράτους, Σωζοµένου, και Θεοδωρήτου (Κατά σειράν 6, , , 27-36). Ευθύς µετά τον θάνατον του Χρυσοστόµου συντάχθηκε το Εγκώµιον Ιωάννου (PG 47, XLIII-LI.). Ενδιαφέρον είναι το σύντοµο εγκώµιο από τον Πρόκλο Κωνσταντινουπόλεως, του ανακοµίσαντος τα λείψανά του (PG 65, ). Ο υπό το όνοµα του πατριάρχου Αλεξανδρείας Γεωργίου Β, φερόµενος Βίος και πολιτεία και θαύµατα του Ιωάννου του Χρυσοστόµου (H. Savilii, Chrysostomi Opera Omnia 8 (1612), ) έγινε πηγή δι όλα τα µεταγενέστερα αγιογραφικά κείµενα περί του Ιωάννου, ακόµη δε και ο εκτενέστατος Βίος του Συµεών Μεταφραστού (PG 114, ). Βλ. Παπαδοπούλου, Στ., Πατρολογία, τοµ.b, 9. 6 Κονιδάρη, Γ., Η διαµόρφωσις της Καθολικής Εκκλησίας, Αθήνα, Πολάκη, Π., Η Ελληνική Εκκλησία και ο κόσµος των βαρβάρων, Ε.Ε.Θ.Σ.Π.Θ., τοµ.1, (1953). Κονιδάρης, Γ., «Αντιόχεια», ΘΗΕ, τοµ.2, στ

5 Μπορούμε να κατάξουμε την ζωή του Αγίου σε πέντε περιόδους: 1. Από την γέννησή του μέχρι τη βάπτισμά του ( ) 2. Η μοναχική του ζωή ( ) 3. Διακονία του ως Διάκονος και πρεσβύτερος και κήρυκας στην Αντιόχεια ( ) 4. Η πατριαρχία του στην Κωνσταντινούπολη ( ) 5. εξορίες ( ) Και στο θέμα μας θα ασχοληθούμε με τις πρώτες τρεις περιόδους. Ο Χρυσόστομος υπήρξε άνδρας θεληματικός και ευρύτατης παιδείας, ταλαντούχος και πληθωρικός ρήτορας, υπήρξε ακόμη ασκητής - αναχωρητής υψηλών μέτρων. Ενώ ο Άγιος έζησε στην συριακή πρωτεύουσα του ελληνορωμαϊκού κόσμου, η οποία ήταν χώρος πολλών ερμηνευτικών και κοινωνικών αντιθέσεων, κατόρθωσε να υπερβεί τις ακρότητες όλων, να ορθοδοξήσει καί να γίνει ο κατ' εξοχήν οικουμενικός διδάσκαλος. Η Αντιοχειανή Σχολή κατά την εποχή αυτήν του Χρυσοστόμου, διατηρούσε όχι μόνο τις ωριγενείους παραδόσεις, άλλα και παρουσίαζε ορθολογισμό, του οποίου την προέλευση δεν γνωρίζομε. Αυτόν κατ εξοχήν εξεπροσώπουν τότε, οι δύο μεγάλοι ερμηνευτές της γραμματικής και ιστορικής επιστημονικής ερμηνείας της Αγίας Γραφής, ο Διόδωρος ο Ταρσού (+ 394) και ο Θεόδωρος ο Μοψουεστίας (+ 428). Οι διδασκαλίες τους με καθαρά ροπή της Αριστοτελείου Φιλοσοφίας απετέλεσαν την βάση του νεστοριανισμού 7. Ήταν όμως ο Ι. Πατήρ πολύ μεγάλος και φωτισμένος για να δουλωθεί σε σχολές και πολύ ευσυνείδητο όργανο του Θεού για να σιωπήσει ενώπιον των θεολογικών προβλημάτων. Έτσι, έναντι τών σχολών γίνεται εκλεκτικός, ένώ ακολουθεί αδιόρατα από άποψη ορολογίας την πνευματική πορεία του Μεγάλου Αθανασίου και τών καππαδοκών Πατέρων 8. Υιοθετεί δηλαδή και βιώνει απόλυτα ολόκληρη την Ορθόδοξη Παράδοση της Εκκλησίας 9. Ποιοι είναι αυτοί οι τοπικοί και χρονικοί, παράγοντες; Κι ποια ήταν τα αποτελέσματα της συναντήσεως τους με τον Ιω. Χρυσοστόμου; 7 Σωκρ. Ζ' 19. Κονιδάρης, Γ., «Αντιόχεια», ΘΗΕ, τοµ.2, στ Βλ. Παναγιώτη, Χ., Ο Ιωάννης Χρυσόστοµος και οι Καππαδόκαι, από ΑΒ, Θεσσαλονίκη Παπαδοπούλου, Στ., Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστοµος, τοµ. Α, Αποστολική ιακονία, Αθήνα, εκδ , σ

6 Αντιόχεια 10 -Ιστορικά, σχέδιο πόλης, κάτοικοι, γράμματα, τέχνες, Εκκλησίες- Η Αντιόχεια η επί Δάφνη (ή επί Ορόντου) γνωστότερη ως Αντιόχεια η Μεγάλη ή απλά Αντιόχεια (τουρκ. κι αραβ. Antakya) είναι μια πόλη στην σημερινή Τουρκία. Βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του ποταμού Ορόντη. Ιδρύθηκε στα τέλη του 4ου αιώνα π.χ. από τον Σέλευκο Α' τον Νικάτορα προς τιμή και μνήμη του πατρός του Αντίοχου και ήταν η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας του στην Συρία. Ο Σέλευκος ήταν στρατηγός του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και το όνομα Αντίοχος ήταν κοινό ανάμεσα στα μέλη της οικογενείας του. Υπήρξε μια από τις πλέον μεγάλες και ενδοξότερες (ελληνικές) πόλεις της αρχαιότητας. Η συμβολή της στο παγκόσμιο πολιτισμό κρίθηκε ουσιώδης. Από την ημέρα της κτίσεώς της, από τον ιδρυτή της μεγάλης Ελληνικής δυναστείας των Σελευκιδών, ακριβώς το 300 π.χ. μέχρι που την οριστική ηγεμονία του ελληνικού κόσμου έλαβε η Κωνσταντινούπολη τον Στ' αι. μ.χ. δηλαδή επί 8 αιώνες, υπήρξε μαζί με την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου η μεγάλη Ελληνική μητρόπολη των τεχνών, των γραμμάτων του ωραίου αλλά και του θορυβώδη κοινονικού βίου. Αν και λίγο μικρότερη της Αλεξάνδρειας συνέβαλε το ίδιο στη λάμψη του Ελληνιστικού πολιτισμού των μεταλεξανδρινών χρόνων στην κομψότητα και ευμάρεια. Τα μεγάλα χαρακτηριστικά γεγονότα που συνέβησαν ήταν εκείνα που φημολόγησαν την αξία της πόλης αυτής 11. Από την εποχή του Ιουστινιανού η Αντιόχεια ονομάζεται Θεούπολις, όθεν δημιουργήθηκε ο σημερινός τίτλος του Πατριάρχου Αντιοχείας, ονομαζόμενου «τής μεγάλης Θεουπόλεως Αντιοχείας, Συρίας, Αραβίας, Κιλικίας, Ιβηρίας και Μεσοποταμίας και πάσης Ανατολής» 12. Η μεγαλοπρέπεια και η ανάπτυξή της δεν έπαψαν και στις τρεις περιόδους της ιστορίας της {(Ελληνιστική περίοδος π.χ.), (Ρωμαιοκρατία 64 π.χ.-325) και (Βυζαντινή εποχή μ.χ} να τη διατηρούν σε περίλαμπρη παρουσία B9%CE%B1 11 Οι Εθνικοί την ονοµάζουν «Αντιόχεια η µεγάλη» ενώ οι Χριστιανοί Θεούπολη. Ο ίδιος ο Λιβάνιος (Εθνικός φιλόσοφος) διατυπώνει πλήθος εγκώµια για αυτήν. Μας λέει ότι αρχή του κατοικισµού της είναι ο Ζεύς ο Βοττιαίος που ιδρύθηκε από τον Αλέξανδρο και η ακρόπολη που έλαβε το όνοµά της πατρίδας του και ονοµάσθηκε Ηµαθία. Ο Μαρκελλήνιος λέει «πόλη γνωστή στην οικουµένη προς την οποία ουδεµία άλλη δύναται να συγκριθεί». Από άποψη µεγέθους έλεγαν ότι µόνο η Ρώµη την περνούσε σε µέγεθος. ( 12 Κονιδάρης, Γ., «Αντιόχεια», ΘΗΕ, τοµ.2, στ

7 Σχέδιο πόλης Η νέα πόλη άρχισε να αναπτύσσεται με ταχύτατο ρυθμό με δημιουργία τεσσάρων μεγάλων συνοικιών αποκαλούμενη έτσι και Αντιόχεια η Τετράπολη. Οι τέσσερεις αυτές συνοικίες ήταν τόσο μεγάλες, ως πόλεις, που κάθε μία περιβαλλόταν από ίδιο τείχος και όλες μαζί επί Αντιόχου Δ' του Επιφανή από μέγα περίβολο τείχος. Για τη διαδρομή της περιφέρειας της Αντιόχειας απαιτείτο χρόνος πέντε ωρών, που συνάγει ότι ήταν μικρότερη μόνο από τη Ρώμη. Η Δάφνη είχε αφιερωθεί στον Απόλλωνα τον Πύθιο, τον μυθολογούμενο πρόγονο των Σελευκιδών. Περίφημοι ναοί του Απόλλωνα, της Άρτεμης, της Αφροδίτης και της ελληνο-αιγυπτιακής θεάς Ίσιδας στόλιζαν τον εξαίσιο αυτό χώρο που συνάμα ήταν και άσυλο των καταδιωκομένων σε ανάμνηση της μυθικής νύμφης Δάφνης που καταδιωκόμενη από τον Απόλλωνα μεταμορφώθηκε σε θάμνο. Έτσι ώστε ο Τάκιτος (360) να χαρακτηρίζει τη πόλη "εντευκτήριο αποβλήτων συναναστροφών". Η ομορφιά όμως του γοητευτικού περιβάλλοντος συνέβαλε στα έκλυτα ήθη που έμειναν παροιμιώδη στους λαούς της δύσης ως "δαφνικά ήθη". Και όμως σ αυτό τον ίδιο χώρο δημόσια εξαίρετα οικοδομήματα, λουτρά, παλάτια των Σελευκιδών Βασιλέων αλλά και Ρωμαίων και Βυζαντινών Αυτοκρατόρων με ανδριάντες παραπλεύρως των αγαλμάτων των Θεών αναδείκνυαν τον τόπο αυτό από τους ωραιότερους του τότε κόσμου. Οι Αντιοχείς πλούσιοι και λαός έτρεχαν για να διασκεδάσουν στους ονομαστούς αγώνες και στις ποικίλες εορτές της Δάφνης η ηχώ των οποίων διαδόθηκε για πολλούς αιώνες αφού εξακολουθούσαν και μετά τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους. Κάτοικοι Στην Αντιόχεια αμέσως μετά τη κτίση της και την ολοκλήρωση των τειχών άρχισαν να συρρέουν Έλληνες και εγχώριοι Σύριοι καθώς και από άλλες φυλές έτσι ώστε πολύ γρήγορα να γίνει τετράπολις ενώ ο πληθυσμός της άγγιζε τις κατοίκους 13. Πολλοί Ιουδαίοι εγκαταστάθηκαν ήδη από τον Σέλευκο Α' που τους έδωσε ίσα δικαιώματα με τους Έλληνες. Το κυρίαρχο όμως στοιχείο και στη διοίκηση και στο κοινωνικό βίο ήταν οι 13 Η πόλη απόκτησε τότε πληθυσµό όπου και οι Ιουδαίοι είχαν ίσα δικαιώµατα µε τους Έλληνες. Η Αντιόχεια ήταν µεγαλούπολη, και είχε κατά τον Χρυσόστοµο 200,000 κατοίκους ελεύθερους µε τους δούλους δε και τους ξένους, ίσως δε και τα παιδία, 500,000. Εις Ιγνάτιον,4. Glanville, D., Transactions and Proceedings of the American Philological Association, Vol. 89, 1958, pp

8 Έλληνες 14. Ό Harnach παρατηρεί όμως, ότι εκχριστιάνιση σήμαινε τότε εξελλήνιση, (διο και η σταθερά διάδοση του χριστιανισμού συνέβαινε στις ελληνίζουσες περιοχές και πόλεις 15. Βέβαια αριθμητικά υπερίσχυαν οι Σύριοι με αποτέλεσμα ο ατομικός χαρακτήρας των Ελλήνων να αλλοιωθεί και η ανάμιξη αυτή να παράγει ένα νέο σύμμεικτο πληθυσμό ευκίνητο όμως και τρυφηλό όπως εκδηλωνόταν στο δημόσιο βίο. Εδώ όμως πρέπει να σημειωθεί, ότι ο ελληνισμός, στον οποίο στηρίχθηκε η Εκκλησία της Αντιοχείας, ήταν αστικός, διότι Έλληνες και Ελληνίζοντες ζούσαν κυρίως στις πόλεις, ενώ οι πολλοί, οι χωρικοί, οι ποιμένες και οι γεωργοί μιλούσαν την συριακή ή αραμαϊκή. Οι Σύροι, οι Βαβυλώνιοι και οι Ιουδαίοι εξελληνίζονταν μόνον έφ' όσον έρχονταν στις πόλεις και εμάνθαναν και λίγα γράμματα. Αλλά για εμπορικούς λόγους και στις πόλεις πολλοί εμάνθαναν την συριακή ή αραμαϊκή, δηλαδή την γλώσσα των πελατών τους της υπαίθρου. Γι αυτό, όταν ήλθαν βραδύτερον οι Άραβες, ταχέως λησμονήθηκε η ελληνική, πολλοί δε Έλληνες εξηραβίσθησαν γλωσσικώς ως και οι Σύροι 16. Από πολιτική άποψη οι Αντιοχείς διακρίνονταν για την αστάθειά τους, από θρησκευτική για τον φανατισμό και τις δεισιδαιμονίες τους που οι ορμητικές διαθέσεις των τους παρέσυραν σε στάσεις και ακόμη σε εμφύλιες ταραχές. Από δε τον κοινωνικό βίο ήταν περίφημοι θιασώτες αγώνων και διασκεδάσεων με πολυδάπανο βίο. Η εξαίσια Δάφνη καθημερινά δονούταν από πανηγύρεις δημόσιες και ιδιωτικές. Οι ηδυπαθείς Ρωμαίοι εδώ βρίσκανε τη "γη της επαγγελίας". Με μια λέξη η Αντιόχεια δεν υστερούσε σε τίποτε στη διασκέδαση με αυτή των σύγχρονων κοσμοπόλεων. Καμία ίσως στη παγκόσμια ιστορία άλλη πόλη δεν γνώρισε τόση λαμπρότητα τελετών, στρατιωτικών παρελάσεων, δημόσιων δείπνων που έδιναν οι νικηφόροι Βασιλείς και στρατηγοί και με τόσες πολλές γιορτές, προϊόν του μεγάλου αριθμού των Ιερών. Διαπρεπείς έμειναν οι ορχηστρίδες, οι μίμοι κ.ά. καλλιτέχνες της Αντιόχειας. Η προς τις ηδονές όμως και τα θεάματα των κατοίκων κλίση ιστορικά δεν ήταν χυδαία, τουναντίον ήταν ανεπτυγμένη η χάρις και οι λεπτοί τρόποι συνδυαζόμενοι με εύθυμη σκωπτική διάθεση. 14 Festugiere, A. J., Antioche paienne et chretienne, The Journal of Hellenic Studies, Vol. 81, 1961, pp Κονιδαρης, Γ., «Αντιόχεια», ΘΗΕ, τοµ.2, στ.888. Harnach, A. v., Mission und Ausbreitung des Christentums in der drei ersten Jahrhunderten, Δ έκδ., Leipzig 1924, σ Κονιδαρης, Γ., «Αντιόχεια», ΘΗΕ, τοµ.2, στ

9 Στην Αντιόχεια η αποδοχή του Χριστιανισμού από μη Ιουδαίους Εθνικούς, που δεν ακολουθούσαν τις επιταγές του Μωσαϊκού Νόμου, ήταν ο αποφασιστικός σταθμός στην εξέλιξη του Χριστιανισμού από θρησκεία των Ιουδαίων σε παγκόσμια θρησκεία 17. Αξιοσημείωτο είναι ότι για πρώτη φορά ονομάστηκαν στην Αντιόχεια οι μαθητές του Χριστού, Χριστιανοί 18. Η Ονομασία αυτή δεν προήλθε από τους ίδιους τους Χριστιανούς, που αυτοαποκαλούνταν «αδελφοί, μαθητές, πιστοί», ούτε βέβαια από τους Ιουδαίους, για τους οποίους Χριστός σήμαινε Μεσσίας, και επομένως, εάν ονόμαζαν Χριστιανούς τους οπαδούς του Χριστού, θα ομολογούσαν ότι ο Χριστός είναι ο Μεσσίας. Έτσι είναι πιθανόν οι έλληνες εθνικοί να ονόμασαν τους οπαδούς του Χριστού Χριστιανούς, ακολουθώντας το συνηθισμένο για την εποχή τύπο (π.χ. Ηρωδιανοί, Καρποκρατιανοί, κ.λ.π.) Έχει επίσης υποστηριχθεί ότι η ονομασία χριστιανοί έχει προέλθει από τις επίσημες ρωμαϊκές αρχές της εποχής, όταν θέλησαν να ξεχωρίσουν τους οπαδούς του Χριστού από τις υπόλοιπες θρησκείες και αιρέσεις που υπήρχαν στην πόλη 19. Η σημασία της Αντιόχειας για τον χριστιανισμό προκύπτει και από τους Κανόνες της Οικουμενικής συνόδου της Νίκαιας το 325, όταν αναφέρεται μαζί με την ρώμη και την Αλεξάνδρεια ως «επισκοπές με ιδιαίτερο κύρος για την Εκκλησία» (Η Κωνσταντινούπολη έλαβε τη θέση της δίπλα σε Ρώμη, Αλεξάνδρεια και Αντιόχεια το 381 στην Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης, ενώ η Ιερουσαλήμ τον 5 ο αιώνα 20. Τέλος ιστορικά οι Αντιοχείς θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μάλλον ανυπότακτοι, ζηλωτές της ελευθερίας, φιλοτάραχοι, ηδυπαθείς και άστατοι 21. Το 387 εξεγέρθηκαν κατά του Τάκιτου επί φορολογίας, όθεν προέρχονται οι δώδεκα ομιλίες του περί Ανδριάνων. Μετά όμως από συνεχείς εμφύλιες έριδες και συντελουμένων σεισμών άρχισε και η δύση της Πόλης. Οι Σύριοι έμποροι, πράγματι υπήρξαν ονομαστοί κατά τους πριν και μετά Χριστό χρόνους. Ονομαστά ήταν τα είδη υφαντουργίας, λεπτοϋφαντά, υφάσματα πορφυρά, είδη υαλουργίας κ.ά. της Συρίας και μάλιστα της Αντιόχειας. Το διαμετακομιστικό εμπόριο σε αρώματα, μεταξουργία, πολύτιμους λίθους και μπαχαρικά υπήρξε τόσο έντονο που αργότερα αυτό προκάλεσε την αναζήτηση νέων θαλασσίων οδών και ανακαλύψεων. Σ αυτό Πράξ. Αποστολ. 11, Ό.π. 21 Emmanuel S., Le sacré et le salut à Antioche au IVe siècle: 9

10 όμως συνέβαλε και η διάνοιξη ασφαλέστερων οδών από τους Σελευκίδες που προστάτευσαν οι Ρωμαίοι και διατήρησαν οι Βυζαντινοί παράλληλα με την άνθιση των θαλάσσιων μεταφορών. Εξαιρετική υπήρξε ακόμη η ανάπτυξη της γεωργίας με πλήθος αρδευτικών έργων, δεξαμενών και τελειοποίησης μεθόδων της καλλιέργειας που αργότερα έμαθαν οι Άραβες και διέδωσαν στο μεταγενέστερο κόσμο. Στην εποχή εκείνη η Αντιόχεια υπήρξε το βασικότερο κέντρο του εμπορίου. Γράμματα, Τέχνες Παρά τον ηδυπαθή βίο των κατοίκων της, η Αντιόχεια είχε να επιδείξει πλήθος λογίων και σπουδαίων φιλελεύθερων ανδρών όπως καταμαρτυρεί ο Κικέρων. Ο Μαρκελίνος ο Λιβάνιος δάσκαλος του Ιωάννου του Χρυσοστόμου αυτήν είχαν πατρίδα. Το χαρίεν και παιγνιώδες πνεύμα που διακρίνει γενικά τη λογοτεχνία της Ελληνιστικής περιόδου οφείλεται στη πόλη αυτή. Ακόμη και η λάμψη της χριστιανικής λογοτεχνίας οφείλει πολλά στην αγάπη των Αντιοχέων στα γράμματα και στη Βιβλιοθήκη των. Αλλά και στις τέχνες η Αντιόχεια υπήρξε κέντρο λαμπρότατο στη ελληνιστική και παλαιοβυζαντινή τέχνη. Από τους συνεχείς σεισμούς δεν υπάρχουν πολλά μνημεία, αλλά από τη λεπτή και πλούσια διακόσμηση και τη δομική μεγαλοπρέπεια εκείνων της Παλμύρας και της Ηλιούπολης ίσως μπορούμε ν αντιληφθούμε τη λαμπρότητα της Αντιόχειας που εξιστορούν ο Παυσανίας και ο Μαλάλας και που βλέπουμε στα νομίσματα, το πλήθος των αγαλμάτων και των κειμηλίων που στόλιζαν τη πόλη. Εκκλησίες Σημαντική υπήρξε η μετά το "θρίαμβο της Εκκλησίας" περίοδος όπου μια ανάμειξη Ελληνισμού, Χριστιανισμού και Ανατολής δημιουργούν νέα μορφή τέχνης όπου η Αντιόχεια πρωτοστατεί και δεν είναι άλλη από αυτή που αργότερα ονομάστηκε βυζαντινή. Η Ελληνο-συριακή αρχιτεκτονική και μικροτεχνία δεσπόζουν. Κατά το Δ' και Ε' αι. η τέχνη αυτή συναρπάζει ακόμη και τους Αυτοκράτορες από τον Μέγα Κωνσταντίνο μέχρι τον Θεοδόσιο που διαμένουν και εδρεύουν στη πόλη αυτή κτίζοντας πολυπληθή και μεγαλοπρεπή οικοδομήματα. Μετά την ειρήνευση, το 333, ο Κωνσταντίνος έκτισε στην Αντιόχεια λαμπρά μεγάλη βασιλική 22, η περίφημη οκτάγωνη Εκκλησία, η "χρυσή εκκλησία", μοναδική στο κόσμο για το μέγεθος και το κάλλος της (κατά Ευσέβιο) με ευρείς στοές, υψηλούς 22 Κονιδάρης, Γ., «Αντιόχεια», ΘΗΕ, τοµ.2, στ

11 ορόφους και επένδυση χρυσών πλακών. Εύλογος λοιπόν ο χαρακτηρισμός "Θεούπολις" και ως η πρώτη χριστιανική μητρόπολη 23. Αλλά περί των μνημείων της γενικώς δεν μπορούμε να έχουμε ασφαλείς και απηκριβωμένες ειδήσεις, διότι «μετά την κατάληψιν υπό τών Αράβων (638) και κατά το διάστημα τών βυζαντινών χρόνων ολονέν είς μεγαλυτέραν έκτασιν τελικώς κατέπεσεν ή Αντιόχεια και τελικώς σχεδόν έξηφανίσθη από της επιφανείας τής γής» Ότι γνωρίζομε ανάγεται σε φιλολογικές ειδήσεις, ως τα περί της παλαιάς εκκλησίας τού Γ αιώνος, που καταστράφηκε επί Διοκλητιανού, τα περί της μεγάλης εκκλησίας ( ), της λεγομένης των εγκαινίων (341), και σε υπολείμματα μωσαϊκών και επιγραφών 24. Έχουμε επίσης πληροφορίες για άλλα μνημεία όπως: την μονή του Αγίου Συμεώνος του Στυλίτη (μετά 459), την εκκλησία «Τυχαίον», την μικρά εκκλησία του Παυλίνου και άλλη του νεκροταφείου. Μεγάλοι όμως σεισμοί κατέστρεψαν την Αντιόχεια, την οποία ανωκοδόμησαν οι αυτοκράτορες 25. Τέσσερις περίοδοι της παγκόσμιας Ιστορίας (η Ελληνιστική, η Ρωμαϊκή, η Βυζαντινή και η ακόμη Μεταβυζαντινή) είχαν κέντρο ή παράκεντρο των ιστορικών εξελίξεων τους αυτή τη πόλη και που όμως, η κάθε μία, δεν τη στέρησαν από ξεχωριστή κάθε φορά περίλαμπρη δόξα. Τρεις μεγάλοι πολιτισμοί ο Ελληνικός, ο Αιγυπτιακός και ο Ασιατικός, πίσω από τις οποίες σχετικές αναστατώσεις στη περιοχή, συμπλέκονται για πρώτη φορά σ αυτή τη πόλη τόσο ομαλά έτσι ώστε ο ένας καλύπτοντας τα όποια κενά του άλλου κατάφεραν να δημιουργήσουν το υπόβαθρο για το παγκόσμιο πολιτισμό, που αργότερα θα λάβει το όνομα Ελληνιστική Περίοδος ή πρώιμος Βυζαντινός πολιτισμός. Ένα ακριβώς παρόμοιο φαινόμενο που συνέβη και στην "εξέλιξη" αλλά και εδραίωση της νέας Θρησκείας, του Χριστιανισμού. Τρεις Θρησκείες: η Ανθρωπόμορφη Ιδεατή Δωδεκάθεη εκείνη των Ελλήνων, (στηριζόμενη στην ελεύθερη αλληγορική σκέψη και στο δέος των συμπερασμάτων αυτής), ο Μιθραϊσμός (ή Ζωροαστρισμός) στην Ασία, (στηριζόμενος περισσότερο στη καταγραφή των φυσικών φαινομένων και το σεβασμό προς αυτά) και ο Μεσσιανισμός των Ιουδαίων (ή Ιουδαϊσμός), (στηριζόμενος κυρίως στο φόβο και το τρόμο του αγνώστου) με κάποια 23 B9%CE%B1 24 Κονιδάρης, Γ., «Αντιόχεια», ΘΗΕ, τοµ.2, στ Εltester, W., Die Kirchen Antiochias im IV Jahrh., εν Zeitschr. Fur Neutest. Wiss. 1937, σ

12 σπέρματα Φαραωνικά, κατάφεραν και δημιούργησαν εκείνο το αναγκαίο "εξελικτικό" υπόβαθρο της νέας πλέον θρησκείας, του Χριστιανισμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της σύμμειξης των παραπάνω θρησκειών αποτελεί η «σπηλαιο-θεο-γέννηση», τόσο του Διός, όσο και του Μίθρα και που μυθολογούμενη (= προφορικά εξιστορούμενη) πέρασε και στη γέννηση του Θεανθρώπου, στους θρησκευτικούς ύμνους του Χριστιανισμού, με κάποιες προσθήκες εκ του Ιουδαϊσμού (π.χ. «...παιδίον νέον» -προφητεία της Π.Δ.). Και είναι τόσο χαρακτηριστικό αφού πουθενά δεν αναφέρεται το «σπήλαιο» στα κείμενα των ιερών Ευαγγελίων. Άλλα επίσης παραδείγματα είναι οι ονομασίες των χριστιανικών εορτών στο πληθυντικό κατ' απομίμηση εκείνων των Ελλήνων (Χριστούγεννα, Θεοφάνια, Εισόδια κλπ -Διονύσια, Ελευσίνια, Παναθήναια κλπ), η μεταφορά περικοπών αρχαίων ύμνων (π.χ. «Ώ γλυκύ μου Έαρ, γλυκύτατο μου τέκνο» των Ελευσίνιων πέρασε αυτούσιο στη γ' στάση των Εγκωμίων της Μ. Παρασκευής) η μεταφορά ύμνων τροποποιημένων όπως εκείνος του Απόλλωνα και που μετονομάστηκε ως Επιλύχνιος ύμνος - ο αρχαιότερος ύμνος του Χριστιανισμού, γνωστότερος ως «Φώς ιλαρόν...») κλπ. για να καταλήξει (η σύμμειξη αυτή) στη «συνέχεια της ιερότητας των τόπων» με την ανέγερση των νέων ναών επί των αρχαίων και πολλές φορές με τα ίδια «ιερά» δομικά υλικά. Κάτι τέτοιο έγινε στην ζωή του Χρυσοστόμου, διάφοροι παράγοντες, από μία πόλη τόσο πλούσια στις παραδόσεις και στα γεγονότα, συνέβαλλαν όλοι μαζί στην ζωή του Αγίου. Η επιρροή του περιβάλλοντος της Αντιόχειας στον Χρυσόστομο 26 Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος γεννήθηκε, κατά τους κριτικούς, μεταξύ 344 και Τα πρώτα γράμματα τα διδάχθηκε από τη μητέρα του. Στη συνέχεια σπούδασε ρητορική στη σχολή του Λιβάνιου 28, δασκάλου και 26 E%BF_%CE%A7%CF%81%CF%85%CF%83%CF%8C%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BC%CE% BF%CF%82 27 Ο Π. Χρήστου αναλύει αυτό το πρόβληµα και διορίζει το έτος 351 χρονολογία γεννήσεως του Αγίου, βλ. Χρήστου, Π., Ελληνική Πατρολογία, τοµ., σ Baur, Ch., John Chrysostom and his time, vol.1, part 1, Buchervertriebsanstalt 1988,

13 πολυγραφότατου συγγραφέα στην Αντιόχεια 29, και του Ανδραγαθίου 30 φιλοσοφία. Χαρακτηριστικό της ρητορικής του δεινότητος, που από τότε ανέπτυξε, ήταν και ο λόγος του δασκάλου του, ο οποίος ήθελε τον Ιωάννη για συνεχιστή του έργου του στη σχολή, «αν δεν ήταν Χριστιανός», όπως ο ίδιος έλεγε 31. Στην ηλικία 18 ετών ο Ιωάννης εγκατέλειψε «τους σοφιστάς των λεξειδρίων», και σύμφωνα με τις ρητορικές σπουδές, άρχισε την παρακολούθηση θεολογικών μαθημάτων δίπλα στον Καρτέριο και το Διόδωρο Ταρσού, στο λεγόμενο Ασκητήριο 32, τη μεγάλη θεολογική σχολή της Αντιόχειας. Σπούδασε συνήγορος και εξάσκησε το επάγγελμα για λίγους μήνες. Εν τέλει εγκατέλειψε την δικηγορία και βαπτίστηκε Χριστιανός και μετά από τρία έτη χειροτονήθηκε αναγνώστη. Όμως σύντομα έφυγε η μητέρα του από τη ζωή (372 μ.χ.), με αποτέλεσμα να αποσυρθεί από την κοσμική ζωή ακολουθώντας τον μοναχισμό, κάτι που προκάλεσε μεγάλη έκπληξη στους Αντιοχείς. Στην έρημο μόνασε τέσσερα έτη πλησίον γέροντος και δύο άλλα μέσα σε σπήλαιο. Επιστρέφοντας έπειτα στην Αντιόχειαν, χειροτονήθηκε σε διάκονο, μετά πέντε έτη σε πρεσβύτερον και μετά άλλα δώδεκα σε αρχιεπίσκοπο (αρχές του 398) Οι Φιλοσοφικές Σχολές της Αντιόχειας Η επίδραση των κλασικών σπουδών είναι έκδηλος στην λογοτεχνική υφήν και την επιχειρηματολογία των πρώτων συγγραμμάτων του Ιωάννου, έθεσε δε την σφραγίδα της στην άνεση της γλωσσικής εκφράσεως, η οποία παρατηρείται σε ολόκληρο το έργο του. Άλλοι μεγάλοι πατέρες μετά την αποφοίτησή τους από τις κοσμικές σχολές άσκησαν το επάγγελμα του δικηγόρου ή του ρητοροδιδασκάλου, αυτό δε διαβεβαιώνει ο Σωκράτης και για τον Χρυσόστομο, ενώ και αυτός ο ίδιος ομολογεί ότι σύχναζε στα δικαστήρια και τα θέατρα 34. Ο Παλλάδιος δεν έκρινε αναγκαίο να μνημονεύσει αυτήν την ενασχόληση, η οποία δεν θα έδινε τιμή σ ένα 29 Σωκράτους, Εκκλ. Ιστορία 6,3. Σωζοµένου, Εκκλ. Ιστορία 8, Χρήστου, Π., Ελληνική Πατρολογία, τοµ., σ Ο Λιβάνιος ερωτηθείς προς τα τέλη της ζωής του περί προσώπου το οποίον θα ήθελε να υποδείξει ως διάδοχό του, απήντησε ότι θα όριζε διάδοχό του τον Ιωάννη, εάν δεν τον είχαν συλήσει οι Χριστιανοί. Σωζοµένου, 8, Χρήστου, Π., Ελληνική Πατρολογία, τοµ. ', σ.234. "Ήκµαζε κατά τήν εποχήν ταύτην τό Ασκητήριον, ήτοι ή θεολογική σχολή τήν οποίαν είχεν ιδρύσει ό διαπρεπής θεολόγος ιόδωρος µετέπειτα επίσκοπος Ταρσού µετά του Καρτερίου. Εις αυτήν έφοίτησεν ό Ιωάννης, έχων ώς συµφοιτητήν µεταξύ άλλων τον Θεόδωρον µετέπειτα επίσκοπον Μοψουεστίας". 33 Χρήστου, Π., Ελληνική Πατρολογία, τοµ., σ Περί ιεροσύνης, 1,4. 13

14 ασκητικώτατο κριτή και κατά πάσα πιθανότητα δεν συνεχίστηκε πέρα από λίγους μήνες 35. Ο Χρυσόστομος ήταν πάντοτε επιφυλακτικός απέναντι στον τρόπο σκέψεως των φιλοσόφων. Αυτό έγινε αναγκαίο διότι διαρκώς φιλοσοφικές θεωρίες ενεπλέκονταν με τα Εκκλησιαστικά δόγματα αφενώς, δημιουργώντας αιρέσεις, διότι αντιοχειανοί θεολόγοι, όπως ο δάσκαλος του Διόδωρος Ταρσού, καί αιρετικοί, όπως ο Απολινάριος και ο Ευνόμιος, χρησιμοποιώντας φιλοσοφικές αρχές παρεξέκλιναν θεολογικά ή καί κακοδόξησαν ριζικά 36. Αφετέρου η Ελληνική φιλοσοφική σκέψη επηρέαζε πολλούς Χριστιανούς στον τρόπο ζωής, αφαιρώντας τη δυνατότητα να κερδίσουν την «βασιλεία των ουρανών» οπως χαρακτηριστικά έλεγε. Ενώ ο μοναχισμός της περιοχής αποδείκνυε ότι η φιλοσοφία δεν είναι απαραίτητη για την σωτηρία 37. Σιωπηρώς δέχεται την δύναμη, το σχήμα και την ωραιότητα του λόγου, αφού τα χρησιμοποιεί, αλλά απορρίπτει την ουσία της φιλοσοφικής σκέψεως που οδηγεί στην «απώλεια». Επίσης απορρίπτει ξεκάθαρα τις απόψεις των αρχαίων Ελλήνων περί Θεού, κόσμου, ανθρώπου και ηθικής, που είναι ξένες και ασυμβίβαστες με την διδασκαλία της Εκκλησίας. Και ότι αληθές στους φιλοσόφους, όπως η ιδέα τους περί θεού «ασωμάτου» οφείλουν στους Ιουδαίους 38. Οι Έλληνες όμως έσφαλαν όχι μόνο στην μεταφυσική τους, αλλά καί στην ηθική εκτός εξαιρέσεων. Αυτό τό τόνιζε ιδιαίτερα, διότι στην Αντιόχεια κυριαρχούσαν ακόμη τά ήθη των εθνικών ελλήνων καί ή κοινωνική ζωή κυλούσε στον δικό τους ρυθμό. Αυτό έκανε τον Χρυσόστομο να είναι ο σαρκαστής τών ελλήνων φιλοσόφων 39. Εν τούτοις ο Χρυσόστομος επαινεί πολλές φορές φιλοσόφους όπως ο Σωκράτης και άλλους ελάσσονες φιλοσόφους όπως το Θηβαίο Κράτη και τον Κυνικό Διογένη, όταν διαπιστώνει στην ζωή τους ηθική συμπεριφορά ή περιφρόνηση προς τα υλικά αγαθά και ποτέ για τις μεταφυσικές τους αντιλήψεις. Επίσης καυτηριάζει τον Πλάτωνα επειδή κατά την άποψή του το πνεύμα του Έλληνα φιλοσόφου είναι φιλόυλο και αντικρούει τον Αριστοτέλη για το θέμα της προσιτότητος προς τον Θεό 40. Ο Χρυσόστομος μιλάει πάντα 35 Χρήστου Π., Ελληνική Πατρολογία, τοµ., σ Παπαδοπούλου, Στ., Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστοµος, τοµ. Β, σ Ό.π., σ ΡG 47, 347. Παπαδοπούλου, Στ., Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστοµος, τοµ. Β, σ Ό.π. σ Βλ. Bartelink, G.J.M., Philoshopie et Philosophe dans quelques œuvres de Jean Chrysostome st ses œuvres dans l histore littéraire, Louvain

15 για το απρόσιτο και ακατάληπτο της Θεότητος. (Περί ακατάληπτου, PG 48. Sur l incompréhensibilité de Dieu, SC 28.) Μερίδα σύγχρονων ερευνητών πιστεύει οτι γενικά οι Πατέρες της Εκκλησίας επεδίωξαν σύζευξη και εναρμόνιση χριστιανισμού και ελληνισμού. Ψάχνοντας χωρία που να το αποδεικνύουν, ανακαλύπτουν το Χρυσόστομο να καταφάσκει τους φιλοσόφους και το έργο τους 41. Έτσι είναι ξεκάθαρο οτι αρνείται το περιεχόμενο και τις ιδέες των Ελλήνων φιλοσόφων, αλλά όχι και την ελληνική παιδεία σε οτι έχει να κάνει με την εκμάθηση της τέχνης του λόγου, της ρητορικής, των επιστημών και τον παραδειγματισμό από γεγονότα και πρόσωπα ποιητικών και άλλων κειμένων της αρχαιότητας. Η κατάφαση τής εθνικής παιδείας είναι δυνατή μόνον όταν παρέχεται καί βιβλική παιδεία: «Ανάγνωθι, ει βούλει, καί τά παρ' ημίν καί τά έξωθεν» 42. Πριν αφήσει την Αντιόχεια ό Χρυσόστομος, για νά μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη, υπομνημάτισε τήν Προς Εφεσίους τού Παύλου καί διασαφήνισε σχετικά τίς απόψεις του, απευθυνόμενος προς τους γονείς: «έργων, ού ρημάτων. Ταύτα προξενεί τήν βασιλείαν» 43. Ο λόγος που τηρεί αρνητική στάση έναντι της ελληνικής φιλοσοφίας έχει ριζικό λόγο, τον οποίο εξηγεί στο υπόμνημά του στην Προς Ρωμαίους Επιστολή 44. Οι άνθρωποι έλαβαν από το Θεό τη γνώση και την αλήθεια αλλά την κατακάλυψαν με ξύλα και λίθους, ώστε προήλθε ανατροπή. Αφορμή είναι η φράση του Αποστολου Παύλου «το γνωστόν του θεού φανερόν εστίν εν αυτοίς...» 45, το οποίο κατά τον Χρυσόστομο σημαίνει οτι ο Θεός φανέρωσε τον εαυτό του μέσω της κτίσεως και της αρμονίας της, δηλαδή η κτίση περιέχει χώρο διδασκαλίας, που για την κατανόηση του ο Θεός έδωσε «νουν και διάνοια» 46, δυνάμεις που άνθρωποι όχι μόνο δε χρησιμοποιούν προς σωτηρίαν, αλλά τις έστρεψαν σε αντίθετη κατεύθυνση μέσω της φιλοσοφίας τους, μη αναγνωρίζοντας την κτίση και την αΐδια δύναμη και θειότητα. 2. Στωϊκή Ηθικολογία και ο Χρυσόστομος Ήταν αναμενόμενο να εκλέγει ο Χρυσόστομος στοιχεία από την Ελληνική φιλοσοφία ιδιαίτερα από την Στωϊκή Σοφία και ηθική. 41 «Τί ούν; κατασκάψωμεν τα διδασκαλία φησίν; ού τούτο λέγω...προσλάβοι ποτέ» (Πρός πιστόν πατέρα 11, PG 47, 367). Και (Εις τη β Θεσσαλονικείς, Ομιλία Α 2, PG 62, 47). 42 Εις Β Θεσσαλονίκη, Ομιλία Α' 2, ΡG 62, Παπαδοπούλου, Στ., Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστοµος, τοµ. Β, σσ Oμιλία Γ, Ρωμαίους α, PG 60,

16 Παραδείγματα είναι το προαναφερθέν έργο του «Ότι εαυτό μη αδικούντα ουδείς παραβλάψαι δύναται» 47. Η πληθωρικότητα εδώ της στωϊκής ηθικής είναι πολύ εμφανής, ενώ σχεδόν απουσιάζει ακόμα καί το όνομα Χριστός. Το έργο προϋποθέτει παραλήπτες πού έπρεπε να πεισθούν κυρίως με επιχειρήματα φιλοσοφικής ηθικής 48. Παρ όλα αυτά η βασική θεμελίωσή του είναι εδώ εσχατολογική, και διαφορετική από την φιλοσοφία 49. Η επίδραση των στωϊκών διαπιστώνεται επίσης περισσότερο στο εργίδιο «Σύγκρισις βασιλικής δυναστείας... προς μοναχόν...» 50. Εξ άλλου, χρησιμοποιεί ο Χρυσόστομος, επί παραδείγματι, την στωϊκή τριπλή κατάταξη των πραγμάτων (το καλόν, το κακόν, τα αδιάφορα), αλλά το περιεχόμενο εκάστη είναι πολύ διαφορετικό απ εκείνο των στωικών 51. Τα έργα του κατά τα πρώιμα έτη της ποιμαντικής - συγγραφικής περιόδου στην Αντιόχεια διακρίνονται για την μεγάλη φιλολογική φροντίδα και εφαρμόζουν πιστά στους νόμους και τα σχήματα της ρητορικής τέχνης γενικά και της δεύτερης σοφιστικής ειδικότερα, όπως την διδάχθηκε απο τον γνωστό αττικιστή ρητορειοδιδάσκαλο Λιβάνιο, μολονότι τα στοιχεία φιλολογικής παιδείας, της ηθικής των στωικών και τα σχήματα των ρητόρων, δεν τα λησμόνησε ποτέ στα έτη της ομιλιτικής και συγγραφικής του δράσης. 3. Η ρητορική στην Αντιόχεια και ο Χρυσόστομος Το περιβάλλον της Αντιόχειας ήταν έντονα ανταγωνιστικό από ρητορικής απόψεως. Πολλοί ζούσαν από το επάγγελμα του ρήτορα, ενώ στην εποχή του Αγίου, πολλοί μορφωμένοι παρακολουθούσαν απολαυστικά ρήτορες, τους οποίους έκριναν αυστηρά κάθε στιγμή. Άλλοτε επευφημούσαν αν κάποιος καινοτομούσε και εντυπωσίαζε, ενώ αποδοκίμαζαν τα επαναληπτικά σχήματα ή παλαιότερες ρητορείες. Έτσι αν ο Χρυσόστομος δεν επιδιδόταν σε αυτή την υψηλή ρητορεία είναι βέβαιο, οτι ουδείς θα ασχολείτο μαζί του, ούτε καν οι αμόρφωτοι Χριστιανοί που ήταν όμως εμποτισμένοι με την κρατούσα γλωσσική ιδεολογία. Έτσι παίρνουμε και μία απάντηση γιατι οι 47 PG 52, Παπαδοπούλου, Στ., Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστοµος, τοµ. Β, σσ Yazigi, Π., Εσχατολογία και ηθική, ( ιατριβή επί ιδακτορία), Θεσσαλονίκη 1992, σ ΡG 47, Yazigi, Π., Εσχατολογία και ηθική, σ.130. Spanneut, M., Le stoïcisme des pères de l église de Clément de Rome à Clèment d Alexandrie, Paris

17 πατέρες εκείνης της εποχής, χρησιμοποιούσαν σύνθετα γλωσσικά σχήματα σε σχέση με τη γλώσσα της Καινής Διαθήκης. Αντιληπτό ακόμα γίνεται γιατί ασκούσαν λεπτολόγο θεολογία με βαθιές τομές και ευρύτατες αναλύσεις αν και οι αμόρφωτοι αδυνατούσαν να παρακολουθήσουν ικανοποιητικά τη διδασκαλία τους. Πάντα βέβαια πίστευαν σε μελλοντική καλλιέργεια και ευρύτερη κατανόηση των μεταγενεστέρων. Αυτή την επικρατούσα αντίληψη της εποχής, έρχεται ο Χρυσόστομος να την ανατρέψει. Παρά τη μανία του κοινού για ρητορικές επιδείξεις, τους προτρέπει να ακολουθούν το περιεχόμενο κυρίως και οχι τα στομφώδη - πομπώδη σχήματα, ώστε να μη χάνετε το νοήμα. Ο ίδιος δεν παύει να συνεχίζει να εκτιμά το λόγο και τη δύναμή του και να κοπιάζει για την οργάνωση του. Ριζικός υπήρξε τόσο για τους ρήτορες της εποχής όσο και για τους εκκλησιαστικούς. Αυτοί έπρεπε να αψηφήσουν πλέον τις αδυναμίες και επιθυμίες του κοινού, οδηγώντας το, στις ορθές θέσεις και όχι το ανάποδο. Επίσης τους καλεί να μην αναμένουν επαίνους ώστε να επικεντρώνονται στην ουσία. Χαρακτηριστικά και καινοτομίες της ρητορικής του Εν αρχή μιλάει για λόγο διαφορετικών προϋποθέσεων από την κοινή ρητορεία των εθνικών. Στρέφει δηλαδή στο περιεχόμενο του λόγου και όχι στη μορφή. Παρ'όλα αυτά θέτει ένα άρτιο τεχνικά λόγο, με ορθή χρήση πολλών σχημάτων, προδίδοντας πρωτοφανή ρωμαλεότητα, που προέκυπτε απο τη δυναμική του νέου λόγου και το χαρακτήρα του, με σκοπό να κάνει «μέσο» των μηνυμάτων του, τη ρητορεία. Αντιλαμβάνεται την ανάγκη ενός λόγου, που πρέπει να έχει τόση τεχνική, ώστε να διευκολύνει την κατανόηση του μηνύματος και του νοήματός, απο κάθε κοινωνική και μορφωτική τάξη. Απαλλάσει το λόγο απο απο τον έντονο στόμφο και τα πολλά ψιμμύθια, που μειώνουν την ενέργειά του, χωρίς να μειώνει την καλλιέπειά του, να αδιαφορεί και να φροντίζει για την μορφή του. Προσέχει τη δομή του, αλλά με διαφορετικό ύφος, προσδίδοντας ζωντάνια στην αλήθεια των κηρυγμάτων του, ανατρέποντας τις κακοδοξίες των εθνικών και των Ιουδαίων Η μορφή του Χρυσοστομικού λόγου έχει διακυμάνσεις, ενίοτε μεγάλες. Στα πρώιμα κείμενά του στην Αντιόχεια η μορφή και η δομή διακρίνονται για την αυστηρότητα της εφαρμογής των ρητορικών κανόνων και την αδρότερη δόμησή τους. Με το πέρασμα των ετών και την ωρίμανσή του, δεν το δεσμεύουν πλέον οι κανόνες της ρητορικής και της Δευτέρας Σοφιστικής, που είχε στόμφο και πολλά γλωσσικά ψιμμύθια, αλλά της έλλειπε η 17

18 ζωντάνια, η ενάργεια και η πνευματική ρωμαλεότητα. Αυτό που έλειπε ακριβώς προσέφερε η ρητορική του Χρυσοστόμου, με αποτέλεσμα να δημιουργήσει δικό του ύφος, ξεπερνώντας τη Δεύτερη Σοφιστική σχολή. Ακόμα ο λόγος του διέπεται απο πληθωρικότητα, απουσία Δωρικότητος, με εμφάνιση εντυπωσιακών ερωταποκρίσεων, αντιθέσεων, μεταφορών, παραλληλισμών, αναστροφών και παραστατικών εικόνων. 4. Σύγχρονες δογματικές επιρροές Οι ομιλίες και τα ζητήματα που πραγματεύτηκε ο Ιερός Χρυσόστομος σε δογματικό επίπεδο, υπήρξαν θέμα έντονης έρευνας και προβληματισμού από τη σύγχρονη θεολογία. Αυτό συμβαίνει διότι υπάρχουν κείμενα τα οποία διασώζονται (η αυθεντικότητα τους είναι επιβαιβεωμένη), και φαίνεται να εκφράζει απόψεις περί σχίσματος των εκκλησιών και πρωτείων των Αποστόλων. Επίσης όπως όλοι οι μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας είναι σαφής για την φύση του προσώπου του Ιησού Χριστού. Αυτό το οποίο τονίζει είναι ότι προέχει η ενότητα της πίστης και του δόγματος, γιατι διαρκώς κινδυνεύει αυτή να διασπαστεί από κακοδοξίες 52. Η ένωση αυτή συντελείται από την συμμετοχή όλων στην Θεία Ευχαριστία, και τη συμμετοχή όλων στον ίδιο «άρτο» 53. Πρέπει, αναφέρει, όλα τα μέλη των κατά τόπους εκκλησίων, από τις Ινδίες μέχρι και την Ρώμη 54 να αισθάνονται «έν σώμα και πνεύμα» και ότι έχουν την ίδια πίστη και να μήν ενδίδουν στις κακοδοξίες και τις αιρέσεις που διασπούν την αληθινή ταυτότητα της μίας και μοναδικής αληθινής εκκλησίας 55, διότι η αληθινή θεία χάρη υπάρχει «μόνο» όταν και όπου όλοι στηρίζονται στο αυτό «θεμέλιο» και αυτή «πίστη» 56, όταν «δειχθώμεν πάντες μία πίστιν έχοντες» 57. Η πίστη σε αίρεση και σαθρό δόγμα δεν μπορεί να μεταστραφεί προς νίκης της αιωνίου ζωής ακόμα και αν «μαρτυρίου αίμα» παραδοθεί, χαρακτηριστικά λέγει 58. Το άλλο ζήτημα στο οποίο λαμβάνει θέση είναι το πρωτείο. Ο Χρυσόστομος αναφέρει σαφώς την υπεροχικότητα έναντι των υπολοίπων Αποστόλων λόγω πίστεως και πνευματικού επιπέδου του Αποστόλου Πέτρου 59. Είναι σαφής όμως και στα πιστεύω περί πρωτείου όπως αυτό 52 Εις Α Κορινθ. Οµιλία Α 1, PG 61, PG 61, PG 59, Απ. Παύλος, Προς Κορινθίους. 56 PG 61, PG 62, PG 62, Εις Ρωµαίους, Οµιλία ΛΑ 4, PG 60,

19 εκφράζεται από τις ομιλίες του 60 που χαρακτηρίζει τους Αποστόλους «ομότιμους» και εξηγεί την συμπεριφορά του Παύλου προς τον Πέτρο, όταν πρώτος τον επισκέπτεται στα Ιεροσόλυμα, λέγοντας ότι δεν είναι κατώτερος αλλά τουλάχιστον «ισότιμος». Ένα ακόμα στοιχείο που παραθέτει μιλώντας για τη μη ύπαρξη Πρωτείου είναι ότι όταν ο Χρίστος ανέφερε ότι θα οικοδομήσει πάνω στον Πέτρο την Εκκλησία, το ανέφερε για την ομολογία του και όχι για το πρόσωπο. «Τώ γούν Πέτρω ειπών «μακάριος ει Σίμων Βάρ Iωννά» και επαγειλάμενος τα θεμέλια της Εκκλησίας, επί της ομολογίας αυτού καταθήσεται» 61. Τέλος σε ότι αφορά το Πρωτείο αναφέρει ότι οι Απόστολοι χειροτονήθηκαν άρχοντες της Οικουμένης και όχι ενός τόπου ή Έθνους 62 και διερωτάται γιατί δεν «έλαβε» τον θρόνο των Ιεροσολύμων ο Πέτρος αλλά ο Ιάκωβος, εξηγώντας πως τον χειροτόνησε «της οικουμένης διδάσκαλο» 63. Ο Χρυσόστομος έζησε σε μια εποχή που τα μεγάλα κινήματα αιρέσεων είχαν καταπολεμηθεί από τον Μέγα Βασίλειο, το Μέγα Αθανάσιο, το Γρηγόριο Θεολόγο, το Γρηγόριο Νύσσης με αποτέλεσμα να βρίσκονται σε ύφεση 64. Παρ' όλα αυτά το πνευματικό κλίμα της Αντιόχειας παρέμενε ιδιαίτερα διαφοροποιημένο από τις απόψεις της Α Οικουμενικής συνόδου της Νίκαιας, της οποίας ακόλουθος και πιστός τηρητής υπήρξε ο Χρυσόστομος. Γι' αυτό το λόγο δε θεολογεί τόσο όσο οι άλλοι Ιεράρχες περί Θεότητος και Τριαδικότητος, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν έχει σαφείς αναφορές, αφού αισθανόταν ενιαία τη Γραφή και την παράδοση. Μετά από τον Φλαβιανό έρχεται ο Χρυσόστομος, το καύχημα τής Εκκλησίας Αντιοχείας 65, ως πρεσβύτερος και πνευματικός αναγεννητής της πόλεως, την οποία και έσωσε μετά τού Φλαβιανού από την οργή του βασιλέως, κατά την επανάσταση των Αντιοχέων, προκληθείσαν από την επιβολή νέων φόρων (387). Ο αυτοκράτωρ συγκινημένος έδωσε αμνηστία. 60 Εις Γαλάτας Οµιλία Β 3, PG 61, 63 και Γαλάτας, κεφ. Α 11, PG 61, 631-2: Αναφέρει (...Μετά τοσαύτα και τοιαύτα κατορθώµατα (Παύλος), µηδέν Πέτρου δεόµενος, µηδέ τίς εκείνου φωνής, αλλ'ισότιµος ών αυτώ, όµως απέρχεται είς Πέτρον...) 61 Εις Γαλάτας, Οµιλία Α 1, PG 61, Ότι χρήσιµος η τών Γραφών ανάγνωσις, Γ 4, PG 51, Εις Ιωάννη Οµιλία ΠΗ 1, PG Παναγιώτης Χ., Ο Ιωάννης Χρυσόστοµος και οι Καππαδόκαι: Baur, Ch., John Chrysostom and his time, vol.1, part 1, p Παπαδοπούλου, Χ., Ιστορία της Εκκλησίας Αντιοχείας, Αλεξάνδεια 1951, σ. 291 κ. έξ. 19

20 Απηλλαγμένος των ακροτήτων της Αντιοχειανής Σχολής, ο Χρυσόστομος τήρησε ανεξαρτησία, σε μεγάλο μέτρο, από των μεθόδων της Σχολής(Δεν μνημονεύει ουδαμού τον όρο «Θεοτόκος», ως παρατηρεί ο Αltaner) 66. Στα συγγράμματα του χρησιμοποιεί, για τον Χριστό, λιγότερο συχνά το σαφή συνοδικό όρο «Ομοούσιος» και προτιμά προσφιλείς στους ημιαρειανούς και Αντιοχειανούς όρους, όπως «όμοιος κατά πάντα ή απαράλλακτο έχοντα ή όμοιος κατά την ουσία», προσπαθόντας να μην προκαλέσει νέες εντάσεις, μεγαλύτερη σύγχυση και προσελκύοντας τους κακόδοξους. Αυτές οι επιλογές δεν εκλαμβάνονται ως απόδειξη της μη αποδοχής του περί ομοουσιότητος, καθότι είναι σαφής στην ομιλία του Εις Ιωαννη «Τη γάρ ενώσει και τη συνάφεια εν εστίν ο Θεός, Λόγος και Σαρξ...και αφράστου» 67, η οποία χρησιμοποιήθηκε στη Δ Οικουμενική σύνοδο ως κείμενο δηλωτικό της ορθής υποστάσεως. Η ανάγκη να προβεί σε αυτή την θέση, εξηγείται από τις κακοδοξίες όχι μόνο Φιλοσόφων αλλά και κληρικών (Διόδωρος Ταρσού, Θεόδωρος Μοψουεστίας), περί της φύσεως του Χριστού. Υιοθετώντας χριστολογικές απόψεις του Μεγάλου Αθανασίου και Καππαδοκών θεολόγων υπερβαίνει το Αντιοχειανό κλίμα και τον κακοδοξούντων (Αρειανός, Απολλινάριος, Διόδωρος Ταρσού κλπ). Αναφέρει διαρκώς τον όρο «συνάφεια» και «ένωση» για τον ενσαρκωμένο Λόγο, ώστε να αποκλείει τροπή και σύγχυση. Η πρώτη σημαίνει ότι η θεία φύση τρέπεται σε ανθρώπινη και η δεύτερη ότι η ανθρώπινη χάνεται, απορροφάται από την θεία, με την οποία και συγχέεται, αποκλείοντας τα άκρα δηλαδή ότι ο λόγος γίνεται άνθρωπος. Ο Χρυσόστομος εμφανίζεται κάθετος και στο θέμα της «αναμαρτησίας» του Χριστού. Στην Εις Ρωμαίους ομιλία αναφέρει ότι η αναμαρτησία της προσληφθήσας από το θείο Λόγο ανθρωπότητα, σκοπό είχε να παραμείνει αναμάρτητη και προοριζόταν να μείνει αναμάρτητη από τους πρωτοπλάστους, Όμως απέτυχε. Τώρα όμως με την ενανθρώπηση και την ανάσταση του Κυρίου η σάρκα-ανθρωπότητα φτάνει στο σκοπό της στην αναμαρτησία και την αθανασία. Η ελεύθερη προαίρεση και βούληση των ανθρώπων έγινε αντικείμενο ιδιαίτερης διδασκαλίας και ανώτερης θεολογίας από τον Χρυσόστομο. Ο ίδιος λέει ότι μετά την πτώση ο Θεός δίδει ελεύθερη βούληση στα πλάσματά του, μια ιδιότητα η οποία προκύπτει όχι από τη σάρκα αλλά από την προαίρεση 66 Αltaner, Β, Ρatrologie, Leben, Schriften und Lehre der Kirchenvater 1966, σ Κονιδάρης, Γ., «Αντιόχεια», ΘΗΕ, τοµ.2, στ Ότι εαυτό µή αδικούντα ουδείς παραβλάψαι δύναται, PG 52,

21 του ανθρώπου. Εφόσον η θέληση είναι αυτή που κινεί σε αμαρτία, τότε το σώμα δεν είναι από τη φύση του κακό. 5. Ιουδαϊσμός Γενικά Η κριτική του Χρυσοστόμου, κατά των Ιουδαίων, προκάλεσε έντονη αντίδραση σε μερίδα συγγραφέων, ο οποίοι θεωρούσαν τον Χρυσόστομο σκληρό αντισημίτη 68. Βέβαια ο Χρυσόστομος συνεχίζει μια παράδοση από αρχής του Χριστιανισμού, με επιθέσεις κατά των Ιουδαίων με κυριότερους εκφραστές τον Ιουστίνο, Απελλή, Τερτυλλιανό, τον Μέγα Αθανάσιο και τους Καππαδόκες ιεράρχες. Ο Χρυσόστομος αναφέρεται κατά των Ιουδαίων σε 8 ομιλίες του και καταφέρεται σε βάρος τους με σκληρές εκφράσεις και ασκεί έντονη κριτική των τελετών, των εθίμων και της λατρευτικής τους ακολουθίας. Η κριτική αυτή θεωρείται εφάμιλη σε σκληρότητα με τη συμπεριφορά των προφητών και του Χριστού κατά των Ιουδαίων Οι λόγοι που οδήγησαν τον ιερό Χρυσόστομο και τους άλλους ιεράρχες να ασκήσουν τόσο σκληρή κριτική κατά των Ιουδαίων, αφορά την έντονη προσπάθεια εναγκαλισμού σε επίπεδο λατρευτικό - θρησκευτικό, που θεωρούσε ότι είχε στόχο προσυλητιστικό και τελικά οδηγούσε στην απομάκρυνση από τον αληθινό Θεό και το σωτήριο μήνυμα του Χριστού. Παρατηρούμε στις ομιλίες του, οτι σημαντικός λόγος κριτικής για τον Χρυσόστομο, αποβαίνουν οι εορτές των Ιουδαίων, στις οποίες συμπαρέσυραν και τους Χριστιανούς να τελούν, με αποτέλεσμα να αδυνατούν να διαχωρίσουν τη μεγάλη αντίθεση του μηνύματος των δυο θρησκειών. Άλλος λόγος κριτικής ήταν ο πλάγιος τρόπος που πολλές φορές χρησιμοποιούσαν οι Ιουδαίοι για να προσελκύσουν Χριστιανούς. Οι Ιουδαίοι στην Αντιόχεια είχαν μεγάλη δύναμη, η οποία ήταν απόρεια της οικονομικής δύναμης αλλά και της εισχώρησης σε κρατικούς μηχανισμούς της Αυτοκρατορίας. Κατείχαν πολλές θέσεις δικαστών και δίκαζαν υποθέσεις χριστιανών, οι οποίοι για να μην πέφτουν θύματα αδικιών, υπέκυπταν στις διαθέσεις των Ιουδαίων με αποτέλεσμα να ρυθμίζουν και την θρησκευτική έκφανση της ζωής τους. 68 Βλ. 21

22 6. Ο Συριακός μοναχισμός και ο Χρυσόστομος Ο μοναχισμός στη Συρία Ο μοναχισμός υπήρξε το πρώτο πνευματικό σχολείο, στο οποίο θήτευσε και για το οποίο έγραψε ο ιερός Χρυσόστομος 69. Δεκαοκταετής ο Χρυσόστομος βεβαιώθηκε για την ματαιότητα της θύραθεν σταδιοδρομίας και την κλίση του προς τα ιερά γράμματα. Άγνωστο με ποιες συνθήκες, την εποχή αυτή άρχισε την σπουδή του στο περίφημο «Ασκητήριο» του σχεδόν πανεπιστήμονα Διόδωρου 70. Το «Ασκητήριο» ήταν είδος σχολής μοναστηριακών και άρα ασκητικών προδιαγραφών, όπου διδασκόταν κατά κύριο λόγο ερμηνεία των Γραφών, αλλά συγχρόνως καί η πίστη της Εκκλησίας, γενικά η θεολογία 71. Είχε τότε ο Χρυσόστομος συμμαθητή τον Θεόδωρο, έπειτα επίσκοπο Μοψουεστίας (+428), τον Μάξιμο, έπειτα επίσκοπο Σελευκείας της Ισαυρίας, και άλλους πού αγνοούμε 72. Μολονότι λίγα χρόνια έζησε ο Χρυσόστομος ως μοναχός μόλις έξι δεν έπαψε ποτέ να θαυμάζει τον μοναχισμό και να εφαρμόζει στον εαυτό του την πεμπτουσία του, την άσκηση. Πρέπει να σημειωθεί εμφαντικά ότι οι πληροφορίες, που ο Χρυσόστομος δίνει για μοναχούς και ασκητές, αποτελούν την πρώτη σημαντική επώνυμη πηγή, που έχουμε για τον συριακό μοναχισμό. Ο Συριακός μοναχισμός αναπτυσσόταν σε όλο τον συριακό χώρο το ιδεώδες του αυστηρού ηθικοασκητικού βίου και της εγκράτειας 73, με την επίδραση γενικά και ανατολικών σχετικών αντιλήψεων (rigorismus) και ειδικότερα με την επίδραση των αφιερωμένων ομάδων (των υιών και θυγατέρων της Διαθήκης) και των αναχωρητών της Μεσοποταμίας. Κοντά στην Αντιόχεια, στα σπήλαια του όρους Σίλπιος και στις όχθες του ποταμού Ορόντη, γύρω από και μέσα στις κωμοπόλεις Γίνδαρο (σήμερα Jenderes Jebel Cheikh) και Τελέδα (σήμερα Τel Ade), στην περιοχή της Αντιοχείας ειδικά, στα γύρω της βουνά και δη στον Σίλπιο (Habib Al- 69 Schaff, Ph., Nicene and Post-Nicene Fathers of the Christian Church, volume IX, Christian Literature Puplishing Co., New York 1886, 6. Για του πρώτο µοναχισµό. Schaff, Ph., History of the Christian Church, vol. III., Hendrickson Publishers, 1985, Σωζοµένου, Έκκλησ. ιστορία, Η' 2, Χρήστου, Π., Ελληνική Πατρολογία, τοµ. ', Παπαδοπούλου, Στ., Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστοµος, τοµ. Α, σσ Ό.π., τοµ.,β, σ

23 Naggar) και στις ερημικές όχθες του Ορόντη ποταμού (Asi Nahri) 74, ζούσαν πολλοί μοναχοί ως αναχωρητές, ανά δύο-τρεις και ως κοινοβιάτες 75 Οι αναχωρητές δεν ακολουθούσαν συγκροτημένους Κανόνες, και στον τρόπο ασκήσεως υπήρχε πολλή ελευθερία 76. Υπήρχαν πολλοί αναχωρητές, οι ρεμιόθ ή ρεμοβήθ όπως τους ονομάζει ο λατίνος Ιερώνυμος. Ο ίδιος ο Χρυσόστομος έζησε ως ρεμοβήθ τέσσερα χρόνια και ως αναχωρητής δύο. Γι' αυτό στα κείμενά του επισημαίνουμε προσωπικές εμπειρίες από τους δικούς του ασκητικούς αγώνες 77. Όταν μιλάει ο Χρυσόστομος για την άσκηση, τις προϋποθέσεις και τα επιτεύγματα της, αναφέρεται σε όλα τα είδη μοναχισμού 78. Αλλά όμως επηρεάζεται ιδιαίτερα από μοναχούς χαρισματούχους, όπως ο Μακεδόνιος και ο αγράμματος Ιουλιανός Σάββας ( 377), που επισκέπτονταν την Αντιόχεια και τα πλήθη τους τιμούσαν περισσότερο κι από τους βασιλείς: «Τί δε λέγω; ουχί πάντων βασιλέων καί τό όνομα αυτού (= του Ιουλιανού Σάββα) λαμπρότερον άδεται νυν;» 79. Έτσι τα παιδιά των αρχόντων αηδιασμένα από την πολυτέλεια και την ελευθεριότητα της ζωής στην Αντιόχεια, εγκατέλειπαν πλούτη και γονείς και ακολουθούσαν τους μοναχούς ασκητές. Απέρριπτε ο Χρυσόστομος παρεκκλίσεις, όπως των Μεσσαλιανών, που καταδικάστηκαν συνοδικά 80, αλλά και από τον Φλαβιανό στην Αντιόχεια (390). Η πλειονότητα των μοναχών τότε αγνοούσαν την ελληνική, όπως αποδεικνύει το γεγονός ότι σε ορισμένες Μονές οι Ακολουθίες και η θεία Λειτουργία ψέλνονταν και ελληνικά και συριακά. Ακόμη περισσότερο επιβλήθηκαν οι μοναχοί στην συνείδηση των χριστιανών και όταν, μετά την συντριβή των βασιλικών προτομών από το επαναστατημένο πλήθος της πόλεως, το 387, άρχισαν οι διώξεις, οι δίκες, και οι εκτελέσεις επαναστατών από τους απεσταλμένους τού αυτοκράτορα Θεοδοσίου. Τότε, πολλοί μοναχοί, πού για δεκαετίες ασκήτευαν στα κοινόβια και τα ασκητήρια, ήρθαν στην Αντιόχεια και παρακαλούσαν τους δικαστές και τους στρατιωτικούς να σπλαχνισθούν τους άτυχους επαναστάτες αντιοχείς. Πολλές φορές, μάλιστα, προσέφεραν και τον εαυτό τους ακόμα Παπαδοπούλου, Στ., Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστοµος, τοµ.,β, σ Ό.π., τοµ.,α, σ Ό.π., τοµ.,α, σ Π.χ. ΡG 47, Παπαδοπούλου, Στ., Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστοµος, τοµ. Β, σ Εις 'Εφεσ. ΚΑ', ΡG 62, 153. Παπαδοπούλου, Στ., Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστοµος, τοµ. Α, σ Βλ. Παπαδοπούλου, Στ., Πατρολογία, τόµ. Β', σσ Παπαδοπούλου, Στ., Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστοµος, τοµ. Α, σ