Ο Βόυτσεκ του Γκέοργκ Μπύχνερ στην Ελλάδα. Προβλήματα νεοελληνικής θεατρικής μετάφρασης.

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ο Βόυτσεκ του Γκέοργκ Μπύχνερ στην Ελλάδα. Προβλήματα νεοελληνικής θεατρικής μετάφρασης."

Transcript

1 1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ» κατεύθυνση Νεοελληνικής Φιλολογίας Ο Βόυτσεκ του Γκέοργκ Μπύχνερ στην Ελλάδα. Προβλήματα νεοελληνικής θεατρικής μετάφρασης. Διπλωματική μεταπτυχιακή εργασία της Μελπομένης Γαρμπή Επόπτρια Καθηγήτρια: Μαρία Ιατρού Θεσσαλονίκη 2007

2 2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Προλογικό Σημείωμα 3 Εισαγωγή: Αντί μιας Θεωρίας της Θεατρικής Μετάφρασης 5 Ι. Η ιδιαιτερότητα της θεατρικής μετάφρασης: «Παραστασιμότητα» και «Χειρονομία» 5 ΙΙ. Η «διακριτή» και διαπολιτισμική προσέγγιση της θεατρικής μετάφρασης 12 Μέρος Πρώτο: Τα κείμενα 19 Ι. Σύνταξη 21 «Ανοιχτή» φόρμα και «απροσδιοριστία» 25 Κοινωνιοκριτική θεμελίωση ή «Ακόμη και σήμερα ξυρίζει ο Βόυτσεκ το λοχαγό του...» 26 Λογική αλληλουχία και συμπλήρωση των «κενών» 27 Το κλείσιμο της «ανοιχτής φόρμας» και το τέλος της «απροσδιοριστίας» 30 ΙΙ. Συνύφανση 33 Λαϊκός Λόγος 35 Θρησκευτικός Λόγος 38 Διαφωτιστικός Λόγος 40 Το «πραγματικό» διαλογικό πεδίο 49 Μέρος Δεύτερο: Τα παραστασιακά συμφραζόμενα 53 Ι. Προγραμματική ερμηνεία 53 ΙΙ. Το κείμενο «επί σκηνής» 62 Ο δραματικός και ο σκηνικός χωροχρόνος 63 Θεατρικότητα (και «πραγματικότητα») 65 Πέραν του κειμένου 69 ΙΙΙ. Η προοπτική της κριτικής πρόσληψης 72 «Μπύχνερ, ο σύγχρονός μας» 72 «Μπύχνερ ο μοιρολάτρης» 74 «Ο ιακωβίνος Μπύχνερ» 76 Η (δυσαν)άγνωστη δραματουργία 79 Μέρος Τρίτο: Προκαταλήψεις 85 Ι. Η αδρανοποίηση της ιστορίας 85 ΙΙ. Τραγικό εκτός Χρόνου 88 ΙΙΙ. Η χαμένη πρόσκληση της δραματουργίας 90 Αντί Επιλόγου: Η μηχανή Woyzeck 93 Παράρτημα Βιβλιογραφία 95 97

3 3 Προλογικό σημείωμα «Για να προσδιοριστεί η διαδικασία της μετάφρασης για τη σκηνή θα έπρεπε να ερωτηθούν συγχρόνως ο θεωρητικός της μετάφρασης και της λογοτεχνίας, ο σκηνοθέτης και ο ηθοποιός, να εξασφαλιστεί η συνεργασία τους και να προσδεθεί η πράξη της μετάφρασης σε εκείνη την πολλά περιλαμβάνουσα μεταβίβαση, που συνιστά η σκηνοθεσία ενός δραματικού κειμένου.» 1 H θεατρική μετάφραση, δηλαδή η μετάφραση κειμένων, δραματικών ή άλλων, προορισμένων για παράσταση, αποτελεί μιαν ορισμένη πρακτική, η κατανόηση της οποίας αξιώνει μια χωριστή θεωρητική προσέγγιση, συνδυάζουσα διαφορετικά επιστημονικά και πρακτικά πεδία. Στην Ελλάδα, το σχετικό ερευνητικό ενδιαφέρον είναι μάλλον πρόσφατο, 2 ενώ έχει συζητηθεί περισσότερο η μετάφραση του αρχαίου δράματος, κυρίως ως λογοτεχνική και δευτερευόντως αναφορικά με την παράστασή της. 3 Στην παρούσα εργασία, αναπαράγουμε καταρχάς ένα μέρος της θεωρητικής συζήτησης περί θεατρικής μετάφρασης, όχι για να επιλέξουμε ή να ορίσουμε μια συγκεκριμένη θεωρία, αλλά για να ανιχνεύσουμε τα όρια μεταξύ της ιδιαιτερότητας μιας μετάφρασης για τη σκηνή και της εγγραφής της στη λογοτεχνική μετάφραση, επιστρατεύοντας αφενός πορίσματα των «μεταφραστικών σπουδών» 4 αφετέρου εργαλεία της θεωρίας της λογοτεχνίας. Από αυτήν την σκοπιά, εξετάζουμε στη συνέχεια τις ελληνικές θεατρικές μεταφράσεις ενός κειμένου ιδιαίτερου, καθότι «ημιτελές», και κατά κοινή ομολογία 1 Patrice Pavis, Semiotik der Theaterrezeption, Tübingen 1988, σ Πβλ «Μια συζήτηση για τη Μετάφραση Θεάτρου». Συζητούν οι: Τζένη Μαστοράκη, Χρ. Μπάμπου- Παγκουρέλη, Στρατής Πασχάλης, Ανδρέας Στάικος., Μετάφραση, 2 (Σεπτ. 1996) Αναφέρω επίσης ενδεικτικά τις σχετικές με την θεατρική μετάφραση συμμετοχές στην 1 η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΝΕΩΝ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΟΛΟΓΩΝ. «Μεταφρασεολογικές Σπουδές και Έρευνα στηνελλάδα» [Διατμηματικό πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών Διερμηνείας και Μετάφρασης της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, 1-3 Νοεμβρίου 2006]: Μαρία Μυτιληνάκη «Μεταφρασεολογία και Θεατρολογία: Οι μεταφράσεις των τίτλων θεατρικών έργων», Βίκυ Μακελλαράκη «Η θεατρική μετάφραση ως θεωρία και πράξη», Κωνσταντίνος Κρίτσης «Θεατρική μετάφραση: Διδασκαλία, Εφαρμογή και Αξιολόγηση». [η πρώτη και η τρίτη συμμετοχή από το παν/μιο του Warwick, η δεύτερη από το παν/μιο Αθηνών] 3 Ως παράδειγμα τα παρακάτω άρθρα, που θίγουν και το ζήτημα της παραστασιακής χρήσης της μετάφρασης: Τάσος Λιγνάδης, «Η μετάφραση της τραγωδίας. Αισθητικό και γλωσσικό πρόβλημα.», Θεατρολογικά Ι, Αθήνα 1990, σ Βάλτερ Πούχνερ, «Για μια θεωρία της θεατρικής μετάφρασης. Σύγχρονες σκέψεις και τοποθετήσεις και η εφαρμογή τους στις μεταφράσεις του αρχαίου δράματος, ιδίως στα νεοελληνικά», Δραματουργικές αναζητήσεις, Αθήνα 1995, σ Πλάτων Μαυρομούστακος, «Το αρχαίο ελληνικό δράμα στη νεοελληνική σκηνή: από τους Πέρσες του 1571 στις προσεγγίσεις του 20 ου αιώνα», στο Επτανησιακή Γραμματεία Ελληνιστών (Γ Διεθνής Επιστημονική Συνάντηση), Παραστάσεις αρχαίου δράματος στην Ευρώπη κατά τους νεότερους χρόνους, Αθήνα 1999, σ Οι «μεταφραστικές σπουδές» επιδιώκουν μια ιστορική-περιγραφική προσέγγιση του μεταφραστικού φαινομένου και διακρίνονται από την «μεταφρασεολογία», δηλαδή τον φιλοσοφικό-θεωρητικό στοχασμό περί μετάφρασης. Πβλ, επίσης, James S. Holmes, «Θεωρία μετάφρασης, θεωρίες μετάφρασης, μεταφραστικές σπουδές και ο μεταφραστής», μτφ Ε. Χαϊδεμένου, Μετάφραση 98, σ

4 4 καθοριστικού για τη σύγχρονη δραματική γραφή, του Βόυτσεκ του Γκέοργκ Μπύχνερ. Η εξέταση αφενός περιγράφει τον τρόπο που οι μεταφράσεις ως κείμενα «χειραγωγούν» το πρωτότυπο, αφετέρου προσπαθεί να εγγράψει την χειραγώγηση αυτή στα «παραστασιακά της συμφραζόμενα». Τέλος, διακινδυνεύονται κάποιες ανοιχτές υποθέσεις ως προς τις «προκαταλήψεις» που υπόκεινται της συγκεκριμένης μεταφραστικής παραστασιακής αντιμετώπισης του Βόυτσεκ.

5 5 Εισαγωγή Αντί μιας Θεωρίας της Θεατρικής Μετάφρασης I. Η ιδιαιτερότητα της θεατρικής μετάφρασης: «Παραστασιμότητα» και «Χειρονομία» Στο βασικό για τις «μεταφραστικές σπουδές» ομώνυμο εγχειρίδιο της Susan Bassnett Translation Studies (1980), η συγγραφέας παρατηρούσε την απουσία μιας ιδιαίτερης θεωρίας για τη μετάφραση των «δραματικών κειμένων», και την μεταφραστική αντιμετώπισή τους ως λογοτεχνικών και μόνο. 5 Μολονότι ήδη από τη δεκαετία του 60 πολλαπλασιάζονταν οι μελέτες για επιμέρους ζητήματα και περιπτώσεις, 6 απουσίαζε μια γενική-συνολική προσέγγιση του θέματος, η ανάγκη της οποίας εύλογα προέκυψε τη δεδομένη στιγμή, στις αρχές της δεκαετίας του 80, ενώ είχε πρόσφατα ενταθεί σημαντικά το ενδιαφέρον τόσο για τη σημειωτική του θεάτρου όσο και για τις μεταφραστικές σπουδές. Οι δεύτερες διέθεταν πλέον μεγάλη ποικιλία εννοιολογικών εργαλείων για την περιγραφή των μεταφραστικών φαινομένων και ήδη ανέπτυσσαν μια αναστοχαστική-κριτική ματιά ως προς αυτά (τα εργαλεία και τα φαινόμενα). 7 Η πρώτη, έχοντας ήδη εξασκήσει τη δομιστική ματιά του θεατρικού φαινομένου, εισερχόταν επίσης στα μεταστρουκτουραλιστικά «αδιέξοδα». Αφετηρία για μια θεωρητική συζήτηση της θεατρικής μετάφρασης, διακριτή από εκείνη της λογοτεχνικής, θα πρέπει, κατά την Bassnett, να είναι η ιδιαιτερότητα ενός «δραματικού κειμένου», αυτό που καθιστά ανεπαρκή τον χαρακτηρισμό του ως λογοτεχνικού: Καταρχάς, ένα κείμενο για το θέατρο [theatre text] διαβάζεται διαφορετικά. Διαβάζεται σαν κάτι ανολοκλήρωτο, παρά σαν μια πλήρως συμπληρωμένη μονάδα, αφού μόνο στην παράσταση πραγματοποιείται η πλήρης δυνητικότητά του. (ό.π., σ. 120) Ο όρος «theatre text», που αντικαθιστά τον αρχικό «dramatic text», εστιάζει στην σκηνική λειτουργία των δραματικών (ίσως και όποιων άλλων, αν και δεν διευκρινίζεται) κειμένων, 5 Susan Bassnett, «Translating Dramatic Texts», Translation Studies, [2002], σ. 120 πβλ αντίστοιχη, σύγχρονη (1980), παρατήρηση του A. Lefevere (παραθέτει η G. Anderman, «Drama Translation», Routlege Encyclopedia of Translation Studies, 1998, σ ). Πβλ και αργότερα Η. Τurk, «Soziale und theatralische Konventionen als Problem des Dramas und der Übersetzung» στο Soziale und theatralische Konventionen als Problem der Dramenübersetzung, [σειρά: Forum Modernes Theater, Band 1], Tübingen, 1988, σ Βλ F. Paul F. & B. Schultze, Probleme der Dramenübersetzung, : Eine Bibliographie, [σειρά: Forum Modernes Theater, Band 7], Tübingen, Από τη δεκαετία του 80 και κυρίως από την έκδοση του συλλογικού τόμου The Manipulation of Literature [1985], οριοθετείται το «μεταστρουκτουραλιστικό στάδιο» των μεταφραστικών σπουδών, βλ S. Bassnett, «Από τη συγκριτική γραμματολογία στις μεταφραστικές σπουδές», Συγκριτική Γραμματολογία [1993], Πατάκης, 2000, σ

6 6 δηλαδή αντιλαμβάνεται «το γραπτό κείμενο» εντός της «συνολικής διαδικασίας που συγκροτεί το θέατρο». 8 Ο προορισμός της σκηνής είναι εγγεγραμμένος στο κείμενο: ένα κείμενο για το θέατρο, γραμμένο προσβλέποντας στην παράστασή του, εμπεριέχει διακριτά δομικά χαρακτηριστικά που το κάνουν παραστάσιμο [performable], εκτός των σκηνοθετικών οδηγιών. (ό.π., σ. 122) Αυτή ακριβώς η δομή συνιστά την ιδιαιτερότητα αλλά και το πρόβλημα της θεατρικής μετάφρασης: Έργο του μεταφραστή θα πρέπει να είναι το να καθορίσει ποιες είναι εκείνες οι δομές και να τις μεταφράσει στη γλώσσα-στόχο, έστω και αν χρειαστούν μείζονες αλλαγές στο γλωσσικό και υφολογικό πεδίο. (ό.π., σ. 122) Η «παραστασιμότητα» εννοείται ως μια ζητούμενη ιδιότητα της μετάφρασης που θεμελιώνεται στη δομή του πρωτοτύπου αλλά και αποκλίνει, ενδεχομένως κατά πολύ, απ αυτήν προσβλέποντας στην παράσταση για ένα ορισμένο, σύγχρονό της, κοινό. Αν και δεν προσδιορίζονται επακριβώς τα δομικά χαρακτηριστικά που θεμελιώνουν την «παραστασιμότητα», μέσω παραδειγμάτων όμως γίνεται λόγος για τη «χειρονομιακή υποδομή» των δραματικών κειμένων ή για τις υποκείμενες θεατρικές συμβάσεις (υποκριτικά στυλ, σκηνικοί χώροι, συμβάσεις των δραματικών ειδών), ενώ παράλληλα διαπιστώνεται πως η αλλαγή, στον χώρο και στον χρόνο, των «αντιλήψεων περί παράστασης» περιπλέκει «το πρόβλημα της παραστασιμότητας στη μετάφραση». 9 Ως ήδη διατυπωμένες εκδοχές του προβλήματος αυτού σχολιάζονται τα αιτήματα για «speakability» και «playability» [το μεταφρασμένο κείμενο «να μιλιέται» και «να παίζεται»], 10 που όμως, αν και είναι εύλογα, παρακάμπτονται γιατί μάλλον αξιώνουν «να συλλάβει ο μεταφραστής μια διάσταση πέραν του γραπτού κειμένου». Λίγα χρόνια αργότερα η Βassnett διαπιστώνει την ταύτιση, στη κοινή μεταφραστική πρακτική, του «επίμαχου» όρου «παραστασιμότητα» με τα ολισθηρά αυτά αιτήματα, και την «ακαθόριστη» ευρεία χρήση του ως «στρατηγική» της θεατρικής μετάφρασης: Αυτό που φαίνεται πως υποδηλώνει [η παραστασιμότητα], είναι η προσπάθεια να επιτευχθούν στη γλώσσα-στόχο απρόσκοπτοι γλωσσικοί ρυθμοί ώστε να παραχθεί ένα κείμενο που οι ηθοποιοί της γλώσσας-στόχου θα μπορούν να εκφέρουν χωρίς μεγάλη δυσκολία (τουλάχιστον κατά τη γνώμη του μεταφραστή). 11 Με το πρόσχημα ενός ρέοντος κειμένου συγκαλύπτονται συνήθως ποικίλες μεταφραστικές «ελευθερίες», ενώ οι επιλογές και οι στρατηγικές του μεταφραστή 8 Bassnett, Translation Studies, ό.π., σ «Μια σύγχρονη παραγωγή ενός σαιξπηρικού κειμένου θα επινοηθεί μέσω των ποικίλων εξελίξεων στο υποκριτικό ύφος, στον σκηνικό χώρο, στον ρόλο του κοινού και στις διαφορετικές αντιλήψεις περί τραγωδίας και κωμωδίας, που έχουν πραγματοποιηθεί από την εποχή του Σαίξπηρ.» (ό.π., σ ) 10 Η Bassnett παραπέμπει στο άρθρο του R. Corrigan, «Translating for Actors» [1961], βλ. ό.π., σ Susan Bassnett, «Ways through the Labyrinth. Strategies and Methods for translating Theatre Texts», στο T. Hermans (ed.), The Manipulation of Literature, New York 1985, σ

7 7 συστήνονται ως εγγεγραμμένες στο κείμενο. Αντί της στρατηγικής της παραστασιμότητας ως αόριστης «ποιότητας» του γραπτού κειμένου, η Bassnett προκρίνει την παραγωγή της θεατρικής μετάφρασης στον ορίζοντα μιας συγκεκριμένης παράστασης, την στρατηγική δηλαδή της «συνεργατικής μετάφρασης» (cooperative translation), διαδικασίας παράλληλης με τη δημιουργία του θεατρικού θεάματος: Ο μεταφραστής γίνεται κάποιος που φτιάχνει ένα βασικό σενάριο [scenario] το οποίο επεξεργάζεται η ομάδα. Αυτός ο τύπος μετάφρασης αποφεύγει την έννοια της «παραστασιμότητας» ως μιας ποιότητας που μπορεί να προστεθεί στο γραπτό κείμενο και εμπλέκει τον μεταφραστή συγχρόνως στις γραπτές και προφορικές εκδοχές του κειμένου. 12 Η εμπλοκή του μεταφραστή στη συνολική θεατρική διαδικασία διευκολύνει τον συγκεκριμένο παραστασιακό προορισμό της μετάφρασης. Συγχρόνως, η ομαδικότητα και η συνεργατικότητα, ως βασικές συνιστώσες της διαδικασίας αυτής, προϋποθέτουν τον καταμερισμό. Στον «λαβύρινθο των πολλαπλών κωδίκων» που συνιστά την διαδικασία της θεατρικής παράστασης, η Bassnett θεωρεί σκόπιμη τη διάκριση «γραπτού παιγμένου» και θέτει στη δικαιοδοσία και την ευθύνη του μεταφραστή το πρώτο σκέλος («πρώτη ύλη» και αφετηρία της μετάφρασης το γραπτό κείμενο). Αναστοχαζόμενη την παλιότερη προσπάθειά της να συζητήσει το «χειρονομιακό υπο-κείμενο» του γραπτού κειμένου, διαχωρίζει τη θέση του μεταφραστή από αυτήν του ηθοποιού, θεωρώντας ότι ο πρώτος θα πρέπει να εστιάσει στην λεκτική χειρονομία: Ίσως είναι πολύ χρήσιμο για τους μονογλωσσικούς ηθοποιούς να σκεφτούν για την χειρονομία [gestus] ενός κειμένου, όμως σε ό,τι αφορά στη διαγλωσσική μετάφραση θα πρέπει να αναζητηθούν άλλες λύσεις. Πιστεύω τώρα ότι αν πράγματι υπάρχει μια χειρονομιακή γλώσσα στο κείμενο, υπάρχει και τρόπος αποκωδικοποίησης και συνεπώς μετάφρασής της, και ως προς αυτό μια από τις πιο ελπιδοφόρες πορείες αναζήτησης είναι πιθανότατα οι δεικτικές μονάδες. Καθώς αυτές οι μονάδες καθορίζουν τη διάδραση των χαρακτήρων επί σκηνής, καθορίζουν επίσης τον χαρακτηρισμό τους και, τελικά, τροφοδοτούν τους άλλους κώδικες της παράστασης. (ό.π., σ. 98) Η έμφαση στις «δεικτικές μονάδες» του κειμένου, προκύπτει από την διαπίστωση ότι στον «δραματικό διάλογο», που είναι «συμβατικοποιημένος» και θεμελιώνεται σε «ένα εγώ απευθυνόμενο σε ένα εσύ, εδώ και τώρα», 13 η δείξη (deixis) πρωταγωνιστεί και μάλιστα, κατά τον Α. Serpieri, αποτελεί τη «θεμελιώδη σημειωτική μονάδα της δραματικής αναπαράστασης». Η θεωρία του Serpieri, που συζητά με μονογλωσσικούς [monolingual] όρους, ενδεχομένως βοηθά στον εντοπισμό ενός νήματος για τον μεταφραστή που ψάχνει τη μαγική διέξοδο στον λαβύρινθο των πολλαπλών κωδίκων. Διότι μια ριζική τροποποίηση του δεικτικού συστήματος του κειμένου της γλώσσας-πηγής αναγκαστικά θα τροποποιήσει τη δυναμική του κειμένου με κάθε είδους απροσδόκητους τρόπους Bassnett, «Ways through the labyrinth.» (1985), ό.π., σ Διατύπωση του Keir Elam (The Semiotics of Theatre and Drama, 1980). Παραθέτει η Bassnett, ό.π., σ Ό.π., σ. 95. Ως παράδειγμα, η Bassnett παραθέτει απόσπασμα από τον Βασιλιά Ληρ, ειδικότερα από την αντιπαράθεση Ληρ και Κορδέλιας, στο αγγλικό πρωτότυπο και σε ιταλική μετάφραση, όπου φαίνεται πώς «η μη

8 8 Ασφαλώς η αντιμετώπιση της λεκτικής δείξης του πρωτοτύπου δεν εξαντλεί τα προβλήματα της θεατρικής μετάφρασης, παραδέχεται η Bassnett, υποδεικνύει όμως την εστίαση του μεταφραστή στις «γλωσσικές δομές του ίδιου του κειμένου»: Γιατί, εν τέλει, είναι μόνο εντός του γραπτού κειμένου που το παραστάσιμο μπορεί να κωδικοποιηθεί και υπάρχουν άπειρες πιθανές παραστασιακές αποκωδικοποιήσεις για κάθε κείμενο προς παράσταση [playtext]. To γραπτό κείμενο, αν και διάτρητο [troué], είναι η πρώτη ύλη επί της οποίας ο μεταφραστής πρέπει να εργαστεί, και περισσότερο με το γραπτό κείμενο παρά με μια υποθετική παράσταση θα πρέπει να ξεκινήσει ο μεταφραστής. (ό.π., σ. 102) Στην κατακλείδα του άρθρου της η Bassnett επιστρέφει στην έννοια της παραστασιμότητας, όχι όμως στην απορριπτέα εκδοχή της που εξέθεσε παραπάνω, αλλά στον έμμεσο επαναπροσδιορισμό της, ως, θα λέγαμε, γραπτής κωδικοποιημένης δυνητικότητας προς παράσταση με άπειρες επί σκηνής λύσεις. Πέραν της λεκτικής δείξης (δεικτικές μονάδες), ως γραπτή κωδικοποίηση πιθανότατα εννοούνται και οι «πολιτισμικά καθορισμένοι κώδικες που συνιστούν συμβάσεις της παράστασης υπάρχουν όμως και στο γραπτό κείμενο», 15 που αναφέρονται νωρίτερα στο άρθρο ως «πρόβλημα» στην περίπτωση που δεν έχουν «λειτουργική σημασία» στο θέατρο της γλώσσας-στόχου. Ζητούμενο της θεατρικής μετάφρασης είναι η αναπαραγωγή ή αναδημιουργία της σκηνικής προσκλητικότητας του πρωτοτύπου στο γραπτό της κείμενο, ανεξάρτητα από το ότι η διαδικασία αυτή μπορεί να συνεργαστεί με άλλες για τη δημιουργία μιας παράστασης, σύμφωνα με την προαναφερθείσα στρατηγική της «συνεργατικής μετάφρασης». Διαφορετικά περιγράφει τη μεταφραστική πράξη ο Patrice Pavis εξετάζοντας τα «προβλήματα μιας μετάφρασης ειδικά για τη σκηνή» στο πλαίσιο μιας θεωρίας της θεατρικής παραγωγής και πρόσληψης. 16 Υπογραμμίζοντας ως κύριο προορισμό της θεατρικής μετάφρασης την επί σκηνής «εκφορά» της, 17 θεωρεί πως ο μεταφραστής πρέπει να φανταστεί το πρωτότυπο κείμενο στην «παιγνιοποίησή» του (In-Spiel-Setzung), για να δημιουργήσει τη μετάφρασή του στη γλώσσα και την κουλτούρα προορισμού, πρώτα «παιγνιοποιημένη» (νοερά) και έπειτα διατυπώνοντάς την. 18 Απώτερος στόχος δεν είναι, και πάλι, η «ευφωνία» μετάφραση ορισμένων δεικτικών μονάδων του στίχου», εν μέρει οφειλόμενη στην σύνταξη της ιταλικής γλώσσας, οδηγεί σε μια «εντελώς διαφορετική χειρονομία [gestus]» (ό.π., σ. 98). 15 Ως παραδείγματα τέτοιων γραπτών, και άρα αναγνώσιμων, θεατρικών συμβάσεων η Bassnett αναφέρει «τη χρήση της υπερβολής στο αναγεννησιακό αγγλικό θέατρο, της ειρωνίας στη γαλλική και αγγλική κωμωδία του 18 ου αιώνα, της στιχομυθίας στο ελληνικό θέατρο, του κατά τόπους επιτηδευμένου ύφους [ purple passages ] στον Ibsen και των αποστασιοποιητικών τεχνασμάτων στον Brecht.» (ό.π., σ. 92) 16 Patrice Pavis, «Probleme einer spezifischen Bühnenübersetzung. Die Übersetzung als Mittlerin von Gestik und Kultur»στο Semiotik der Theaterrezeption, Tübingen 1988, «Το μεταφρασμένο κείμενο νοείται μόνο στην κατάσταση εκφοράς του (Aussagesituation)», ό.π., σ Pavis, ό.π., σ Τον όρο «In-Spiel-Setzung» ως «παιγνιοποίηση» ή «παραστασιοποίηση» μεταφράζει ο Β. Πούχνερ, «Για μια θεωρία της θεατρικής μετάφρασης», Δραματουργικές Αναζητήσεις, Αθήνα, Καστανιώτης, 1995, σ. 36.

9 9 [Wohllaut] ή το «spielbar» του μεταφρασμένου κειμένου [πβλ playability] αλλά «η πειστική συμφωνία της χειρονομίας [Gestus] και του λόγου [Diskurs]», η επίτευξη του «παιγμένου» ή ενσωματωμένου λόγου» (Körper-Wort), 19 που ο Pavis αντιλαμβάνεται ως «μια γλωσσικά και πολιτισμικά συγκεκριμένη διευθέτηση του (χειρονομιακού και φωνητικού) ρυθμού και του κειμένου» που «είναι συγχρόνως ομιλούμενη δράση και δρώσα λέξη». 20 Η αλληλεπίδραση μεταξύ λόγου και χειρονομίας, μεταξύ «εκφωνούμενου κειμένου και εκφωνούντος σώματος» διατρέχει τη σύνολη διαδικασία μιας μετάφρασης για τη σκηνή, που ο Pavis περιγράφει ως μια διαδοχή διαφορετικών «συγκεκριμενοποιήσεων» [Konkretisationen]: «δραματουργική» συγκεκριμενοποίηση [ο μεταφραστής ως «δραματουργός» (Dramaturg) 21 αναλύει τις «μακροδομές» του πρωτοτύπου και, με τις όποιες αναγκαίες παρεμβάσεις (πχ διασκευή), τις καθιστά «αναγνώσιμες»], «σκηνική» συγκεκριμενοποίηση [η επί σκηνής δοκιμασία της προηγούμενης συγκεκριμενοποίησης], «προσληπτική» συγκεκριμενοποίηση [η μέσω της παράστασης πρόσληψη της μετάφρασης, η προσληφθείσα από το κοινό εκδοχή της, η έλευση στον «τελικό προορισμό»]. Μια τέτοια διαδικασία συνάδει με την λογική της συνεργατικής μετάφρασης, σε αντίθεση όμως με την Bassnett, ο Pavis δεν διαχωρίζει το «γραπτό» από το «παιγμένο» αλλά αξιώνει από το πρώτο να καταγράψει το δεύτερο και από τον μεταφραστή να μεριμνήσει και για τα δύο, κάτι που συνεπάγεται το ότι η μετάφραση αναπόφευκτα λειτουργεί «ως σκηνοθεσία». 22 Η συλλογιστική του Pavis φαίνεται να θεμελιώνεται σε δύο κύριους πολιτισμικούς προκαθορισμούς της θεατρικής μετάφρασης. Κατά πρώτον, σε μιαν αντίληψη της μετάφρασης, γενικά, ως «ερμηνευτικής πράξης» που από την σκοπιά του πολιτισμού-στόχου «οικειοποιείται» το κείμενο του πολιτισμού-πηγή, δηλαδή ως πράξης όπου οι συμβάσεις και οι προσδοκίες του πολιτισμού-στόχου κυριαρχούν και καθορίζουν πρωτίστως τις επιλογές της. 23 Κατά δεύτερον, στην έννοια του «παιγμένου» και «ενσωματωμένου» λόγου ως κυρίως πολιτισμικά προσδιορισμένου. Αν η Bassnett θεωρεί την λεκτική δείξη καθοριστική της επί σκηνής δράσης, ο Pavis εννοεί την δράση αυτή εντός της ευρύτερης πολιτισμικής δείξης ή χειρονομίας και την θεατρική μετάφραση ως «(δια)μεσολαβήτρια» αυτής της συνολικής χειρονομίας [Gestik] και του πολιτισμού [Kultur]: 19 Πβλ Πούχνερ, ό.π., σ Pavis, ό.π., σ Mε την έννοια του, καθιερωμένου εν γένει στην ευρωπαϊκή θεατρική πράξη, συντελεστή της παράστασης που υποστηρίζει-εξοπλίζει τη σκηνοθετική ανάγνωση και οργάνωση του γραπτού κειμένου προς παράσταση. 22 Pavis, ό.π., σ Ό.π., σ. 110.

10 10 Η μετάφραση για τη σκηνή δεν είναι ποτέ εκεί, που υποθέτει κανείς: βρίσκεται όχι στις λέξεις αλλά στις χειρονομίες και στο κοινωνικό όλο, όχι στο γράμμα, αλλά στο πνεύμα ενός ασύλληπτου και όμως πανταχού παρόντος πολιτισμού. 24 Η κατά τον Pavis έννοια του «ενσωματωμένου λόγου» ως πολιτισμικής, κυρίως, χειρονομίας παραπέμπει, μεταξύ άλλων, στην κοινωνικο-ιστορική έννοια «Gestus» του Brecht. Ο τελευταίος, περιγράφοντας τη συνεργασία του με τον ηθοποιό Charles Laughton για τη μετάφραση του Γαλιλαίου στα αγγλικά, επαληθεύει αφενός τη συνεργατικότητα, αφετέρου την «παικτική» ή «παραστατική» πρακτική της θεατρικής μετάφρασης, καθώς παραλληλίζει τη δουλειά του μεταφραστή με αυτή του ηθοποιού, υπό την έννοια ότι και οι δύο εκκινώντας από τις λέξεις πρέπει να επινοήσουν «θεατρικές σκέψεις». Στο άρθρο του «Aufbau einer Rolle: Laughton s Galileo» (1947), επισημαίνοντας την έκλειψη της βασικής υποκριτικής ικανότητας για θεατρικές σκέψεις, διαπιστώνει πόσο αποδοτική σε τέτοιες υπήρξε η συγκεκριμένη, εντελώς παραστατική, μεταφραστική διαδικασία. Την εμπειρία της μετάφρασης ως παράστασης ή ως θεατρικοποίησης του λόγου επικαλείται και αργότερα: Ήμασταν αναγκασμένοι να κάνουμε αυτό που και οι γλωσσικά επαρκέστεροι μεταφραστές οφείλουν επίσης να κάνουν: να μεταφράσουμε χειρονομίες [Gesten]. Γιατί η γλώσσα είναι θεατρική τότε, όταν εκφράζει κυρίως τη διάθεση των ομιλητών μεταξύ τους. 25 Θεατρικός είναι, κατά τον Μπρεχτ, ο λόγος σε συνθήκες ομιλίας, κάτι που αφορά μεν στην πράξη της εκφώνησης (χειρονομία, κίνηση, ρυθμός, τόνος κλπ), ταυτόχρονα όμως εννοεί αυτήν την πράξη εντός ορισμένων, δηλαδή ιστορικών-κοινωνικών, συνθηκών, κατ αντιστοιχία προς τον ορισμό του Bogatyrëv για τον «θεατρικό λόγο» ως «σημείο της κοινωνικής κατάστασης ενός χαρακτήρα». 26 Η ιστορικοκοινωνική εγγραφή του δραματικού διαλόγου προκύπτει από το Gestus κάθε δράματος, δηλαδή την «εξωτερική, υλική έκφραση 24 Pavis, 1988, ό.π., σ Σύμφωνα με την E. Nikolarea οι διαφορετικές, ιδεολογικές και επιστημονικές, σκοπιές των Bassnett και Pavis εξηγούν και τις διαφορετικές εστιάσεις τους ως προς την θεατρική μετάφραση. H Bassnett, από τη σκοπιά των μεταφραστικών σπουδών και μάλιστα της «σχολής της χειραγώγησης», ενδιαφέρεται κυρίως για τη μετάφραση ως προϊόν, ως ένα νέο κείμενο όπου έχουν συντελεστεί ιδεολογικές μετατοπίσεις από το πρωτότυπο. Ο Pavis, από τη σκοπιά της θεατρικής σημειωτικής και επιπλέον θιασώτης μιας διαμέσου της χειρονομίας επικοινωνίας των πολιτισμών που πραγματώνεται κατεξοχήν στο θέατρο, εστιάζει όχι στη γραπτότητα αλλά στην επί σκηνής εκφορά της μετάφρασης και περιγράφει την συμβολή της στην κατ αυτόν ζητούμενη διαπολιτισμική θεατρική (επι)κοινωνία. Βλ Ekaterini Nikolarea, «Performability vs Readability: A Historical Overview of a Theoretical Polarization in Theater Translation», Translation Journal, V. 6, N. 4 (October 2002), σ B. Brecht, «Theaterspielen als Methode der Übersetzung», βλ Patrick Primavesi, «The Performance of Translation: Benjamin and Brecht on the Loss of small Details», TDR, v. 43, n. 4 (1999) σ «Η γλωσσική έκφραση στο θέατρο είναι μια δομή από σημεία φτιαγμένα/διορισμένα όχι μόνο ως σημεία λόγου, αλλά και ως άλλα σημεία. Για παράδειγμα, ο θεατρικός λόγος, που θα πρέπει να είναι το σημείο της κοινωνικής κατάστασης ενός χαρακτήρα συνοδεύεται από τις χειρονομίες του ηθοποιού, ολοκληρώνεται από το κοστούμι του, τη σκηνογραφία κλπ τα οποία είναι όλα εξίσου σημεία μιας κοινωνικής κατάστασης» [Bassnett, 1980/ 1988, σ. 122]

11 11 των κοινωνικών αντιθέσεων των οποίων αποτελεί μαρτυρία». 27 Αντί όμως της πολιτισμικής «οικειοποίησης» που περιγράφει ο Pavis για την θεατρική μετάφραση-σκηνοθεσία, ο Brecht υποστήριξε την ιστορική ανάγνωση αυτού του Gestus, την «διακήρυξη» του εγγεγραμμένου στο δράμα ιστορικού σχήματος με τη χρήση των θεατρικών τεχνικών. 28 Και ο Brecht περιγράφει μια μάλλον «συνεργατική» μεταφραστική πρακτική, μπλεγμένη στην όλη διαδικασία της παράστασης. Ως προς την λογική της «συνεργατικότητας» στη θεατρική μετάφραση, δυσπιστεί ο γάλλος σκηνοθέτης και μεταφραστής Antoine Vitez, κυρίως γιατί μια τέτοια λογική φαίνεται να αμφισβητεί την «ακεραιότητα του Ποιητή» : Τίποτα δεν με ενοχλεί περισσότερο από την Ουτοπία που συνιστά η ιδέα ότι αυτό που πρέπει να γίνει είναι να βάλουμε τους συγγραφείς να συνεργαστούν με τις θεατρικές ομάδες, και ότι αυτό θα οδηγήσει στην παραγωγή καλών κειμένων που θα υπηρετούν τις ανάγκες του θεάτρου. Φυσικά και θα μπορούσε να γίνει αυτό. Θα μπορούσαν να παρουσιαστούν και νέα έργα με αυτή την διαδικασία, δεν είναι όμως αυτό το θέμα. Ό,τι με ενοχλεί σ αυτήν την ιδέα είναι η υπονοούμενη δυσπιστία που φανερώνει για τον απαραμοίωτο Ποιητή. Είναι η ακεραιότητα του Ποιητή που έχει σημασία για μένα. Το έργο του Claudel δεν θα μπορούσε να παιχτεί σύμφωνα με τις υπάρχουσες τεχνικές την εποχή που το έγραψε. Το ίδιο ισχύει και για το έργο του Chekhov. Δεν μπορούσε πραγματικά ν ανεβεί στη σκηνή μέχρι που ο σκηνοθέτης Stanislavski λάτρεψε το έργο του Chekhov και αποφάσισε να παραγάγει το δικό του έργο. Τρέφω μεγάλο σεβασμό για τη γραφή και τη μοναξιά του ποιητή. Δεν λέω ότι πρέπει ή δεν πρέπει να επικοινωνεί με τον κόσμο αυτό που ξέρω είναι ότι όταν γράφει, είναι μόνος, και ασυντρόφευτος στην γραφή. 29 Θεωρώντας τη μετάφραση ισοδύναμη με την σκηνοθεσία [«μετάφραση ή σκηνοθεσία είναι η ίδια δουλειά, είναι η τέχνη του να κάνεις επιλογές εντός της ιεραρχίας των σημείων» 30 ], υπερασπίζεται την αυτονομία του Ποιητή που εγγυάται την αυτόνομη αισθητική αξία της μετάφρασης και την καθιστά «σκηνο-θεσία»: Καλές μεταφράσεις παράγονται στις σλαβικές χώρες γιατί εκεί μεταφράζουν οι ποιητές. Η μετάφραση του Άμλετ από τον Pasternak δεν είναι πολύ «πιστή» στο πρωτότυπο, είναι όμως ένα αριστούργημα. Δεν είναι μια διαπερατή [transparent] μετάφραση. Είναι μια σκηνο-θεσία [mise en scene] του Άμλετ από τον Pasternak. Εαν ο Pasternak μεταφράζει λάθος μια παράγραφο, αυτή ανήκει στο κείμενο, είναι το κείμενο. Και δεν μπορώ να παρέμβω στην ύφανση του κειμένου.» 31 Ο Vitez περιγράφει τον μεταφραστή ως δημιουργό ενός νέου λογοτεχνικού κειμένου, που ερμηνεύει δηλαδή «σκηνοθετεί» το πρωτότυπο. Η θεατρική μετάφραση ως ερμηνεία προδιαγράφει την σκηνοθεσία και ως λογοτεχνική δημιουργία προϋποθέτει τον ασυντρόφευτο Ποιητή. Στον τελευταίο ισχυρισμό, θα μπορούσε να αντιπαρατεθεί ο «θάνατος του συγγραφέα» στον 20 ο αιώνα, η αποκάλυψη της ανεξέλεγκτης διακειμενικότητας που 27 Ορισμός του «Gestus» από τον Barthes (1972). Παραθέτει ο Jean- Pierre Sarrazac, «The Invention of Theatricality : Rereading Bernard Dort and Roland Barthes», SubStance #98/99, v. 31, nos. 2&3 (2002), σ «Εναπόκειται προφανώς στον σκηνοθέτη να διακηρύξει αυτό το gestus, αυτό το συγκεκριμένο ιστορικό σχήμα που βρίσκεται στον πυρήνα κάθε θεάματος: στη διάθεσή του, για τον σκοπό αυτό, έχει το σύνολο των θεατρικών τεχνικών.» (Barthes, 1972) Βλ Sarrazac, ό.π., σ Antoine Vitez, «Τhe Duty to Translate» [συνέντευξη στους G. Banu, A. Girault και F. Rey], στο Patrice Pavis (ed.), The Intercultural Performance Reader, Routledge 1996, σ Παραθέτει ο Pavis, 1988, ό.π., σ Ό.π., σ. 125.

12 12 διατρέχει την γραφή και αμφισβητεί το ρομαντικό συγγραφικό εγώ, αποκάλυψη που σαφώς δεν εγείρει κάποιο «αίτημα συνεργατικότητας», αποδεικνύει όμως την πολυπλοκότητα και τις ψευδαισθήσεις της συγγραφής. Η «θεατρική μετάφραση» αποτελεί συγγραφή («δημιουργία», στο βαθμό που κάθε μετάφραση αποτελεί) και συγχρόνως διαμεσολαβεί το «χαρτί» με την «σκηνή», δύο διαφορετικά πεδία με διαφορετικές πρακτικές, γεγονός που επιτρέπει ή επιφέρει την μίξη και τις εντάσεις. Πλάι στην θεατρική πράξη του Vitez, συναντάμε τις προκλητικές σκηνοθεσίες του γερμανού Peter Zadek, όπου το βασικό εργαλείο της μετάφρασης, συνδυάζοντας συνήθως διαφορετικές εκδοχές για τις επιμέρους ανάγκες της σκηνοθεσίας, καταλήγει «ένα αυτοσχέδιο κείμενο, λειτουργικό μεν για την παράσταση, όμως μάλλον μη αναγνώσιμο, γιατί δεν έχει να κάνει καθόλου με λογοτεχνία». 32 II. Η «διακριτή» και διαπολιτισμική προσέγγιση της θεατρικής μετάφρασης Οι διαφορετικές θεωρήσεις και πρακτικές της θεατρικής μετάφρασης που διατρέξαμε ενδιαφέρουν κυρίως ως απόπειρες κατανόησης και άρα θεωρίας (λιγότερο ή περισσότερο διαφωτιστικές, και πάντα σχετικές) παρά ως κανονιστικές προθέσεις μοντελοποίησης μιας ορισμένης πρακτικής. Αυτό που αποπειρώνται να κατανοήσουν και να θεωρητικοποιήσουν είναι η ιδιαιτερότητα της θεατρικής μετάφρασης, η διαφοροποίησή της από την μετάφραση άλλων κειμένων. Η διαφορά γενικά προκύπτει από τον σκηνικό προορισμό του πρoϊόντος της εν λόγω μεταφραστικής διαδικασίας (παράγει το γραπτό κείμενο μιας παράστασης). Υποκείμενη, άρα, στον όλο προβληματισμό είναι η κρίσιμη, στη θεωρία του θεατρικού φαινομένου, σχέση γραπτού κειμένου παράστασης. Καθοριστική για την προσέγγιση της σχέσης αυτής υπήρξε η συμβολή της σημειωτικής του θεάτρου που, αξιοποιώντας τα πορίσματα του τσέχικου δομισμού, 33 κατέδειξε το πλήθος και την ποικιλία των συστημάτων που συμπλέκονται στο φαινόμενο της θεατρικής παράστασης, και συνεπώς φανέρωσε το γραπτό κείμενο ως ένα από τα πολλά συστατικά της παράστασης. Το αν και 32 Ron Engle, «Audience, style and language in the Shakespeare of Peter Zadek», στο Dennis Kennedy (ed.), Foreign Shakespeare. Contemporary performance, Cambridge University Press 1993, σ Οι παρατηρήσεις για τον «συσχετισμό ετερογενών και ανεξάρτητων συστημάτων στο θέατρο», μεταξύ των οποίων και το κείμενο χωρίς καμιά «αυτόματη κυριαρχία» (Otamar Zich), για τη σπουδαιότητα του παράγοντα «κοινό», αφού τελικά το θεατρικό «αισθητικό αντικείμενο» είναι η παράσταση (ως «ενοποιημένο όλο»/ «μακροσημείο») τη στιγμή που γίνεται/προσλαμβάνεται (Jan Mukařovský), για τον αδιάκοπο μετασχηματισμό [transformability] και την πολυσημία των θεατρικών σημείων, λόγω της «σημασιοδοτικής δύναμης» με την οποία τα επενδύει η σκηνή (Peter Bogatyrëv) [πβλ «ό,τι είναι επί σκηνής είναι σημείο» (J. Veltruský)] και για την, επακόλουθη του διαρκούς μετασχηματισμού των θεατρικών σημείων, «δυναμική ιεραρχία» των στοιχείων την παράστασης που δεν μπορεί να καθοριστεί εκ των προτέρων (Jindřich Honzl), αποτέλεσαν τη βάση για το έργο των σημειωτικών του θεάτρου στη Δύση κατά τη δεκαετία του 60 και του 70. (Βλ. Nikolarea, ό.π., σ. 2-4)

13 13 κατά πόσο το γραπτό κείμενο προδιαγράφει τον τρόπο που θα παρασταθεί διχάζει τις θεωρητικές απόψεις, που επιστρατεύουν ένα ευρύ φάσμα μεταφορών για να περιγράψουν την ανυπαρξία ή την ύπαρξη και τον βαθμό εξάρτησης της παράστασης από το γραπτό της κείμενο. 34 Η Bassnett, επικαλούμενη τη σημειωτικό του θεάτρου Ann Ubersfeld, χαρακτηρίζει το γραπτό κείμενο «διάτρητο», δηλαδή προσκλητικό της παράστασης και συγχρόνως με άπειρους τρόπους «παραστάσιμο». 35 Η μόνη «παραστασιμότητα» που διαθέτει ένα τέτοιο κειμένο από μόνο του (εκτός της παράστασης) για την Bassnett είναι η διατυπωμένη χειρονομιακή γλώσσα του, δηλαδή οι «δεικτικές μονάδες» του αλλά και οι όποιες «δραματουργικές» θεατρικές συμβάσεις του, στοιχεία του κειμένου που προσκαλούν χωρίς να προεξοφλούν έναν ορισμένο τρόπο σκηνικής πραγμάτωσης και συγκροτούν την «παραστασιμότητα» ως γραπτή κωδικοποιημένη δυνητικότητα. Οι συμβάσεις ως παράδειγμα αυτής της κωδικοποίησης προϋποθέτουν ένα κείμενο γραμμένο για να παρασταθεί και αφορούν κυρίως στα δραματικά κείμενα. Η θεατρική μετάφραση θα πρέπει να εστιάσει στη γραπτότητα όπως και όλες οι μεταφραστικές διαδικασίες. Μια ιδιαίτερη πρακτική της, που ωστόσο δεν τις αποδίδει αρμοδιότητες πέραν της γραπτότητας, νοείται μόνο με την εμπλοκή της στην διαδικασία της παράστασης. Ο Pavis προϋποθέτει αυτήν την εμπλοκή, θεωρεί όμως πως ένα γραπτό κείμενο προς παράσταση προδιαγράφει την επί σκηνής «εκφορά» του, κύριο προορισμό και διακριτικό γνώρισμα ενός τέτοιου κειμένου, όχι με τις λέξεις και τις συμβάσεις του, 36 αλλά με τον υποδηλούμενο, κυρίως πολιτισμικά προσδιορισμένο, χειρονομιακό και φωνητικό ρυθμό του, τον υποκείμενο «παιγμένο» ή «ενσωματωμένο» λόγο. 34 Ο Β. Πούχνερ συγκεντρώνει ορισμένες μεταφορές της σχέσης γραπτού κειμένου παράστασης: παρτιτούρα εκτέλεση, σταθερή μεταβλητές, δομή βάθους δομή επιφάνειας, σημαίνον σημαινόμενο κ.ά. Κάποιοι υπερασπίζονται την αυτονομία κάθε μέρους, όπως η Ε. Fischer Lichte που αποκαλεί την παράσταση «ερμηνευτή» του δράματος, δηλαδή συγχρόνως «ξεχωριστό έργο» και «μεταμόρφωσή» του. Βλ Βάλτερ Πούχνερ, «Για μια θεωρία της θεατρικής μετάφρασης», Δραματουργικές Αναζητήσεις, Αθήνα, Καστανιώτης, 1995, σ. 19. Να σημειώσουμε ότι ιστορικοί και πολιτισμικοί όροι προκαθορίζουν την σχέση κειμένουπαράστασης και επαναπροσδιορίζουν τον κάθε πόλο της. Στην διάσταση από την προτεραιότητα της ποιήσεως έναντι της όψεως, όπως ορίζεται στην Ποιητική του Αριστοτέλη, μέχρι την ακραία ανατροπή της στους πειραματισμούς τους 20 ου αιώνα, αλλά και, πέραν του λογοκεντρικού δυτικού πολιτισμού, στις πλούσιες θεατρικές παραδόσεις άλλων πολιτισμών, αποκαλύπτεται η ρευστή και δυσεξέλεγκτη πολυμορφία του «δραματικού» και του «θεατρικού», της δραματουργίας και της παράστασης, και συνεπώς της διαπλοκής τους. Με την συμπερίληψη και του παράγοντα «πρόσληψη» (το κοινό ως συνδημιουργός του αισθητικού αντικειμένου), τελευταία φάση στη σημειολογία του θεάτρου, αποκλείσθηκε κάθε ενδεχόμενο γενίκευσης και διακηρήχτηκε η (ιστορικοπολιτισμικά εν μέρει περιγράψιμη) σχετικότητα. 35 Πβλ το βασικό εγχειρίδιό της Ann Ubersfeld Lire le Théâtre (1977), όπου το δραματικό κείμενο χαρακτηρίζεται σταθερά «troué», βλ αγγλική μτφρ Ann Ubersfeld, Reading Theatre, Frank Collins (transl.), Paul Perron Patrick Debbèche (ed. & foreword),university of Toronto Press, Να σημειωθεί ωστόσο ότι και ο Pavis αναφέρεται κυρίως στη μετάφραση των δραματικών κειμένων και δεν θίγει το ζήτημα της παράστασης άλλων, μη δραματικών, κειμένων.

14 14 Η «διαφωνία» για την προδιαγραφή μιας παράστασης στο γραπτό της κείμενο ανακαλεί, τηρουμένων των αναλογιών, τον προβληματισμό που έχουν εκθέσει οι αναγνωστικές θεωρίες ως προς το κατα πόσο η ερμηνεία ενός κειμένου εμπεριέχεται στο ίδιο. Πέρα από το δίπολο κειμενικός προκαθορισμός αναγνωστική ελευθερία (διαμάχη Iser Fish), ο όρος «λανθάνων αναγνώστης» του Iser επιχειρεί να οργανώσει έναν τρίτο πόλο, που περιγράφει τη διάδραση μεταξύ κειμενικής δομής και δομημένης πράξης της ανάγνωσης. 37 Κατ ανάλογο τρόπο θα μπορούσε να εννοηθεί και η «παραστασιμότητα» ενός κειμένου που προορίζεται για τη σκηνή, ως «παραστάσιμη» κειμενική δομή και δομημένη πράξη της παράστασης. Ο ορισμός της «παραστασιμότητας» που αποδέχεται η Bassnett υποδεικνύει τα εύγλωττα στοιχεία ενός κειμένου που προδιαθέτουν εν μέρει και δυνητικά τη μεταφορά του στην σκηνή (δεικτικές μονάδες, θεατρικές συμβάσεις). Αναφέρεται κυρίως στα δραματικά κείμενα, 38 και προσπαθεί να διαφυλάξει την ελευθερία της παράστασης. Ο «ενσωματωμένος λόγος» που πραγματεύετατι ο Pavis φαίνεται να εγγράφει σε μεγαλύτερο βαθμό την παράσταση στο κείμενο. Ωστόσο η έννοια ορίζεται περισσότερο πολιτισμικά παρά θεατρικά, περιγράφοντας το πολιτισμικό πλαίσιο με το οποίο θα πρέπει ή μπορεί να διαπραγματευτεί η παράσταση (και εντός αυτής η μετάφραση). Παρομοίως ο Brecht εστιάζει στην ιστορικοκοινωνική χειρονομία του κειμένου, δηλαδή σε ένα πίσω από τις λέξεις ιστορικό σχήμα (στις συνθήκες της ομιλίας κατά τον δραματικό διάλογο), που όμως επουδενί δεν προεξοφλεί και τα θεατρικά μέσα της παράστασής του. 39 Ένα ανάλογο πολιτισμικό ή ιστορικοκοινωνικό Gestus, μπορεί να διαγνωσθεί σε κάθε κείμενο σύμφωνα με την μεταγλωσσολογική αντιμετώπιση του λόγου ως χρονο- και χωροθετημένης εκφώνησης από τη σκοπιά του Μπαχτίν. Ειδικότερα όμως στα κείμενα που προορίζονται να παρασταθούν, το να σκεφτεί κανείς τις εγγεγραμμένες «συνθήκες ομιλίας» του λόγου που θα εκφωνηθεί αποκτά πρόσθετο ενδιαφέρον. Αξιοποιώντας την μπαχτινική σκοπιά και την προερχόμενη από τον 37 Πβλ W. Iser, Der Implizite Leser. Kommunikationsformen des Romans von Bunyan biw Beckett, München 1972, σ Στην πορεία ο Iser εγκατέλειψε μεν τον όρο αυτό, εστίασε όμως περαιτέρω στη διάδραση κειμενικών και αναγνωστικών διαδικασιών κατά την πρόσληψη των λογοτεχνικών κειμένων (Der Akt des Lesens [1976]) βλ R. Holub, «Θεωρία της πρόσληψης: η Σχολή της Κωνσταντίας» στο R. Selden (επιμ), Από τον φορμαλισμό στον μεταδομισμό [Τhe Cambridge History of Literary Criticism/ 8], θεώρηση μτφ Μ. Πεχλιβάνος Μ. Χρυσανθόπουλος, ΙΝΣ, Θεσσαλονίκη 2004, σ Ειδικά για την περίπτωση των δραματικών κειμένων αξιοσημείωτος είναι ο όρος «implizierte Inszenierung» (λανθάνουσα/ υποδηλούμενη σκηνοθεσία), συναφής με τον «λανθάνοντα αναγνώστη» [impliziter Leser] του Iser, που χρησιμοποιεί ο Η. Turk, αναφερόμενος κυρίως στο δίκτυο των «θεατρικών και κοινωνικών συμβάσεων» που καθορίζει κάθε φορά τη δραματική γραφή και «προβληματίζει» τη μετάφρασή της. Βλ. H. Turk, «Soziale und Theatralische Konventionen als Problem des Dramas und der Übersetzung», Forum Modernes Theater, B. 1 (1988), σ Πέραν της περιγραφής του Gestus, η αξίωση για την πολιτισμική αφομοίωσή του (Pavis) ή την διατήρηση και διακήρυξή του (Βrecht) προκρίνει μιαν ορισμένη εκμετάλλευση της δυνητικότητας.

15 15 Ingarden ορολογία του Iser, μπορούμε να εννοήσουμε το Gestus ως «σχηματοποιημένη όψη/ πλευρά» του κειμένου, συστατική συγχρόνως της «απροσδιοριστίας», και άρα ως «παραστάσιμη δομή» του, χωρίς να ακολουθούμε τον Pavis στο παραπέρα και μάλλον ανεξέλεγκτο βήμα που υποδεικνύει για τη μετάφραση, δηλαδή στη νοερή αναπαραγωγή της πράξης της ομιλίας ή της εκφώνησης βάσει του Gestus («ενσωματωμένος» λόγος). Τόσο οι συμβάσεις, στην περίπτωση των δραμάτων, όσο και η ιστορικοκοινωνική εγγραφή του (δια)λόγου δειγματίζουν, χωρίς να εξαντλούν, την μια όψη, την «κειμενική δομή», της «παραστασιμότητας» όπως την ορίσαμε παραπάνω, ως ταλάντωση μεταξύ κειμενικής δομής και εμπειρικής/ ιστορικής σκηνο-θεσίας. Η έννοια προσπαθεί να εντοπίσει τα κωδικοποιήσιμα και αναγνω(ρί)σιμα στοιχεία του κειμένου που προσδιορίζουν δυνάμει, και δεν προεξοφλούν την παράστασή του. 40 Η παραστάσιμη «προσκλητική δομή» είναι υπάλληλη στην (ή και αξεδιάλυτη από την) ευρύτερη προσκλητική δομή (Αpellstruktur) του κειμένου, ως δομή και δομημένη πράξη. Η άλλη όψη της, αυτή της δομημένης σκηνοθεσίας ή πράξης της παράστασης, μπορεί να συζητηθεί με την εμπλοκή στην συζήτηση των συγκεκριμένων παραστάσεων ενός κειμένου. Μια θεατρική μετάφραση αφενός αντιμετωπίζει ή «χειραγωγεί» την παραστάσιμη προσκλητική δομή του πρωτοτύπου, αφετέρου διαμεσολαβεί τη δομή αυτή σε μια συγκεκριμένη παράσταση του πολιτισμού-στόχου. Αν, όπως επισημάναμε, η ιδιαιτερότητά της συνίσταται στην παραστασιακή χρήση του προϊόντος της, η «διακριτή» μελέτη της θα πρέπει να εστιάσει τόσο στην διαμεσολάβηση της σκηνικής πρόσκλησης όσο και στην ανταπόκριση της παράστασης σ αυτή. Σε κάθε περίπτωση τα ερωτήματα τίθενται από την σκοπιά της σκηνής: Πώς αντιμετωπίζει η μετάφραση την λανθάνουσα παραστασιμότητα του πρωτοτύπου; Πώς προκαθορίζεται από τους «όρους της σκηνοθεσίας», 41 και ποιος είναι αντίστροφα ο προκαθορισμός μιας συγκεκριμένης παράστασης από την μετάφραση που επιλέγει; Ποια η «ερμηνευτική διαφορά» που προκύπτει από τη σύγκριση των διαφορετικών μεταφράσεων ενός δράματος και πώς εγγράφεται στον ευρύτερο ορίζοντα προσδοκιών; Η σκοπιά και πάλι δεν είναι κανονιστική αλλά περιγραφική. 40 Η «παραστασιμότητα» (performability) επιχειρεί μια «συμβατική» κωδικοποίηση και δεν συνδέεται με την ανεξέλεγκτη έννοια της «επιτελεστικότητας» (performativity) που στο θέατρο κατέληξε να εννοείται ως ανεξάρτητη του γραπτού κειμένου. [Πβλ και ένας τηλεφωνικός κατάλογος μπορεί να «παιχτεί» επί σκηνής ]. Βλ ενδεικτικά W. B. Worthen, «Drama, Performativity, and Performance», PMLA, v. 113, n. 5 (Oct. 1998) Έτσι αποκαλεί η Ε. Fischer-Lichte τις δεδομένες στον πολιτισμό-στόχο «θεατρικές και κοινωνικές συμβάσεις», εντός των οποίων διαμορφώνονται και οι μεταφραστικές επιλογές, βλ, E. Fischer-Lichte, «Die Inszenierung der Übersetzung als kulturelle Transformation», στο E. Fischer-Lichte, F. Paul, B. Schultze, H. Turk, (Hg.), Soziale und theatralische Konventionen als Problem der Dramenübersetzung, [σειρά: Forum Modernes Theater, Band 1], Tübingen, 1988, σ. 129.

16 16 Επιπλέον, η «περιγραφή» εννοείται ως ιστορική και κοινωνικοπολιτισμική. Στην εισαγωγή της μελέτης της Romy Heylen έξι γαλλικών μεταφράσεων του Άμλετ, ορίζονται οι πολιτισμικές σπουδές ως το πιο κατάλληλο πλαίσιο, καθώς μια γλωσσολογική και ερμηνευτική-λογοτεχνική προσέγγιση δεν επαρκεί (Translation in terms of acculturation). 42 Υιοθετείται δηλαδή και ως προς τις θεατρικές μεταφράσεις η «κοινωνικο-πολιτισμική σκοπιά» των μεταφραστικών σπουδών: Οι μεταφραστικές δραστηριότητες θα πρέπει να θεωρηθούν ως πολιτισμικά σημαίνουσες. Συνεπώς, η ιδιότητα της μεταφραστικής πράξης [translatorship] ισοδυναμεί καταρχάς με την ανάληψη ενός κοινωνικού ρόλου, την διεκπεραίωση δηλαδή μιας λειτουργίας αποδοσμένης από μια κοινότητα αποδοσμένης στην δραστηριότητα, σ αυτούς που την εξασκούν ή/ και στα προϊόντα της κατά έναν τρόπο που θεωρείται κατάλληλος από την κοινότητα αυτή. 43 Κάθε μετάφραση υπόκειται σε «περιορισμούς» που κυμαίνονται από τους «γενικούς κανόνες» μέχρι τις «ιδιοσυγκρασίες», τα προσωπικά ύφη των μεταφραστών. Στο ενδιάμεσο τοποθετούνται οι διυποκειμενικοί παράγοντες που ο G. Toury αποκαλεί «νόρμες» και που αποτελούν μεταφραστικές «συμπεριφορές» καθιερωμένες, λιγότερο ή περισσότερο, από την «κοινή πρακτική». Αν κάθε μετάφραση προκαθορίζεται από την κουλτούρα(/ πολιτισμό) 44 στην οποία εγγράφεται, κύριο γνώρισμα του μεταφραστικού φαινομένου αποτελεί η διαπολιτισμικότητα, αφού «η μετάφραση είναι μια τέτοιου είδους δραστηριότητα που αναπόφευκτα περιλαμβάνει τουλάχιστον δύο γλώσσες και δύο πολιτισμικές παραδόσεις». 45 Η ένταση μεταξύ των δύο πολιτισμικών πόλων ορίζει την «αρχική νόρμα» [initial norm] κάθε μετάφρασης, που αναλόγα με τον προσανατολισμό της προς τον «πολιτισμό-πηγή» ή τον «πολιτισμό-στόχο», προκρίνει είτε την «επάρκεια»(adequacy) είτε την «προσληψιμότητα/ αποδεκτότητα» (acceptability). Παραδείγματα θεατρικών μεταφράσεων, σκόρπια στον χρόνο και στον χώρο, δείχνουν μια γενική κλίση προς τον πολιτισμό προορισμού και τη νόρμα της «αποδεκτότητας», που συχνά καταλήγει στην «διασκευή» του πρωτοτύπου, με ποικίλα, θεατρικά και ιδεολογικά, κίνητρα. Η Bassnett αναφέρει την αγγλική μετάφραση της Andromache του Racine από τον Phillips γύρω στα 1700, που αποσκοπώντας στην «παραγωγή ζωντανού θεάτρου» διασκευάζει το πρωτότυπο υπό το νέο τίτλο The Distres t 42 Romy Heylen, Translation, Poetics and the Stage. Six French Hamlets, London, Routledge, [σειρά: Translation Studies, S. Bassnett A. Lefevere] 43 Gideon Toury, «The nature and role of norms in translation», στο Lawrence Venuti (ed.), The Translation Studies Reader, Routledge, 2000, σ Καταχρηστική η αδιάκριτη χρήση των δύο όρων, προκύπτουσα και από τη μετάφραση του όρου culture και των παραγώγων του. Στις «πολιτισμικές σπουδές» [cultural studies] συζητείται κυρίως η «κουλτούρα» [culture] ως «συνολικός/γενικός τρόπος ζωής» μιας κοινωνίας (R. Williams). O «πολιτισμός» (civilization) αποτελεί ευρύτερη έννοια. Ωστόσο, στα ελληνικά προτιμάται γενικά ο όρος «πολιτισμός». 45 Toury, ό.π., σ

17 17 Mother. Ο μεταφραστής απομακρύνθηκε από τις, κατά την ορολογία του Holmes (1978), «δομές επιφάνειας» (πχ περικοπές στους μονολόγους) αλλά επαναδημιούργησε τις «δομές βάθους» του δράματος του Ρακίνα. «O Philipps δημιούργησε μια ιεραρχία αντιστοιχιών όπου το γραπτό κείμενο αντιμετωπίζεται ως ένα διασκευάσιμο στοιχείο στην παραγωγή ζωντανού θεάτρου». 46 Όταν όμως ο Goethe στη Βαϊμάρη παραλλάσσει τις υπάρχουσες μεταφράσεις έργων του Shakespeare και του Calderon, ενεργεί περισσότερο στο πλαίσιο της δημιουργίας ενός εθνικού θεάτρου αποδεικνύοντας πως «τα όρια μεταξύ μετάφρασης και επεξεργασίας παραμένουν ρευστά, όταν η σκηνοθεσία πρέπει να εκπληρώσει τη λειτουργία ενός πολιτισμικού μετασχηματισμού». 47 Η θεατρική μετάφραση, προσανατολισμένη στον πολιτισμό-στόχο, μπορεί να εμπλακεί στους μηχανισμούς κατασκευής (εθνικών) ταυτοτήτων. H A. Brisset, μελετώντας θεατρικές μεταφράσεις κατά τη δεκαετία του 1970 και 80 στο Κεμπέκ, διαπιστώνει: Ο μεταφραστής αναλαμβάνει το έργο της επινόησης του εαυτού (inventing the Self) στο ξένο κείμενο. [...] Δουλειά του δεν είναι πια να εισάγει τον δέκτη σε ό,τι είναι ασυνήθιστο ή γνήσιο [unusual or original] μέσα στο ξένο έργο, αλλά να μετατρέπει το έργο αυτό σε όχημα αναπαράστασης της αλήθειας του Κεμπέκ [Québécois fact]. Oδηγημένη από την εμμονή της ταυτότητας, η μετάφραση εκπληρώνει εν προκειμένω κυρίως μια «δοξο-λογική» [doxa, doxological] λειτουργία. 48 Αλλά και οι (επιθετικά) προσκολλημένες στην «κουλτούρα- πηγή», «ξενότροπες», 49 αγγλικές μεταφράσεις έργων του Dario Fo κατά τη δεκαετία του 70, διασαλεύουν τις «δομές βάθους», αφού μετατρέπουν τη δριμεία κοινωνική σάτιρα σε φολκλορική παρωδία των Ιταλών. 50 Την «αποπολιτικοποίηση» του πρωτοτύπου παρατηρεί ο Lefevere (1982) και στις αγγλικές μεταφράσεις του μπρεχτικού Mutter Courage. 51 Αντίθετα, την «συμβατότητα» του Σαίξπηρ με την «γερμανική κουλτούρα» και την ανάδειξη της «σαιξπηρικής φαντασίας και ποίησης» μέσω της γερμανικής γλώσσας υποστηρίζει ο Ron Engle: Τα έργα του Σαίξπηρ έχουν ενσωματωθεί στο γερμανικό [/γερμανόφωνο] ρεπερτόριο και, εντός του ρεπερτορίου αυτού, είναι τα πιο πολυπαιγμένα. [...] Η δημοτικότητα του Σαίξπηρ στην Γερμανία έχει να κάνει με πολλά, κυρίως όμως με τη ρομαντική ζωτικότητα με την οποία η γερμανική γλώσσα 46 Bassnett, Translation Studies, ό.π., σ. 126). 47 Fischer-Lichte, ό.π., σ. 130) 48 Annie Brisset, A Sociocritique of Translation: Theatre and Alterity in Quebec, transl.: R. Gill R. Gannon, University of Toronto Press, 1996 [H πρωτότυπη, γαλλική, έκδοση: 1990], σ Ο Τ. Καγιαλής, συζητώντας την μετάφραση της ποίησης, παραπέμπει στη διάκριση του Antoine Berman μεταξύ «εθνοκεντρικών» και «φιλόξενων»/ «ξενότροπων» μεταφράσεων (1984), και ελέγχει την τάση των μελετητών να απενοχοποιούν τις δεύτερες, δείχνοντας ότι συχνά «η μεταφραστική ξενοτροπία δεν παραπέμπει στα φιλόξενα αισθήματα και τις πλουραλιστικές προθέσεις που τις αποδίδει η θεωρία του ξενισμού, αλλά στις αντιλήψεις του αποικιοκρατικού εξωτισμού». βλ Τάκης Καγιαλής, «Η μετάφραση της ποίησης στον μοντερνισμό: κέντρο και περιφέρεια», στην έκδοση του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, Η γλώσσα της λογοτεχνίας και η γλώσσα της μετάφρασης, [πρακτικά ημερίδας, ], Θεσσαλονίκη 1998, σ Bassnett, 1985, ό.π., σ A. Lefevere, «Mother Courage s Cucumbers: Text, System and Refraction in a Theory of Literature.», Modern Languages Studies, v. 12, n. 4 (1982) 3-20.

18 18 υπογραμμίζει τη σαιξπηρική φαντασία και ποίηση, με τη συμβατότητα μεταξύ σαιξπηρικών θεμάτων και γερμανικής κουλτούρας και με την πρόκληση της δεξιοτεχνικής παράστασης έργων με υψηλή θεατρικότητα. 52 Τάσεις όπως αυτές του «εθνοκεντρισμού» και της «ξενοτροπίας» θα πρέπει εν τέλει να διαβαστούν εντός της γενικότερης σχέσης του «πολιτισμού εκκίνησης» με τον «πολιτισμό προορισμού», κρίσιμης για την όποια διαπολιτισμική συναλλαγή. 53 Παράλληλα, το ζήτημα της διαπολιτισμικότητας περιπλέκεται αν ληφθεί υπόψιν η τεράστια συζήτηση γύρω από την έννοια «πολιτισμός»/ «κουλτούρα», στην οποία, πολύ χοντρικά, κυριαρχούν ζητήματα πολιτισμικής οικουμενικότητας και διαφοράς, αλλά και ζητήματα κοινωνιολογικά. 54 Έχοντας συζητήσει κάποιες από τις ιδιαίτερες και τις κοινές όψεις της θεατρικής μετάφρασης σε σχέση με την λογοτεχνική, προσδιορίσαμε το πεδίο όχι μιας θεωρίας της μετάφρασης για την σκηνή αλλά μιας «λελογισμένης περιγραφής των διαδικασιών της». 55 Εντός αυτού του πεδίου θα κινηθούμε στο εξής προκειμένου να εξετάσουμε την συγκεκριμένη περίπτωση που επιλέξαμε. 52 Ron Engle, ό.π., Ωστόσο ως προς την δουλειά του Peter Zadek πάνω στον Σαίξπηρ, ο μελετητής διαπιστώνει πως «αντικατοπτρίζει κυρίως το προσωπικό του ύφος παρά αναγιγνώσκει νόμιμα το σαιξπηρικό κείμενο». Οι σκηνοθεσίες του, αντίθετα με τη γερμανική λόγια ερμηνεία και ιστορική ακρίβεια, αποσκοπούν στην «εκλαΐκευση των έργων μέσω του κωμικού, του γκροτέσκο, του ερωτικού, του βίαιου και του θεαματικά φανταστικού». Σημειώσαμε παραπάνω τον ρόλο της μετάφρασης στις σκηνοθεσίες του Zadek. 53 Από μια τέτοια ευρεία οπτική επιχειρεί να επισκοπήσει την διαπλοκή ειδικά των λογοτεχνιών (Literary Interference) η πολυσυστημική θεωρία του Itamar Even Zohar, χρήσιμη και για την διαπολιτισμική προσέγγιση της μετάφρασης. 54 Pavis, ό.π., σ Κατά την εισαγωγική παρατήρηση του Στάινερ στο G. Steiner, Μετά τη Βαβέλ: όψεις της γλώσσας και της μετάφρασης, μτφ Άρης Μπερλής, Scripta 2004.

19 19 Μέρος Πρώτο Οι ελληνικές θεατρικές μεταφράσεις του Βόυτσεκ : τα κείμενα Το δράμα Woyzeck ( ) πιθανολογείται, μαζί με το ανεύρετο Aretino-Drama, ως το τελευταίο, ριζοσπαστικό και «ανολοκλήρωτο», κείμενο του ριζοσπαστικού και «πρόωρα χαμένου» γερμανού συγγραφέα Georg Büchner ( ). Η επανάσταση που κυοφορούσε η δραματουργία του Μπύχνερ, ο οποίος στην εποχή του θα υπήρξε γνωστός κυρίως για την πολιτική του δράση και την επιστημονική του εργασία ή και για το ένα και μοναδικό θεατρικό έργο, το Danton s Tod [Ο θάνατος του Δαντόν], που δημοσίευσε, κινδύνεψε να πεθάνει στον τοκετό μαζί με τον γεννήτορά της, αφού χρειάστηκαν πάνω από πενήντα χρόνια για να αρχίσει να γίνεται αντιληπτή. 56 Ο πρόωρος θάνατος του συγγραφέα στέρησε από τον ίδιο την δυνατότητα να αναπτύξει το έργο του και την καινοτομία του, και από το δραματικό είδος την ευκαιρία μιας πολύ πιο προκλητικής εξέλιξης, όπως εικάζουν οι αφηγητές της ιστορίας του. 57 Αλλά και αντίστροφα, ο πρόωρος θάνατος προστάτευσε τον συγγραφέα από την αυτοδιάψευση, στην οποία περιήλθαν άλλοι μακροβιότεροι σύγχρονοί του και επέτρεψε, κυρίως μεταξύ των γερμανιστών αλλά όχι μόνο, την κατά (χαλεπούς) καιρούς συμβολοποίηση της νεότητάς του. 58 Κατ αναλογία, ο αποσπασματικός χαρακτήρας του άτιτλου δράματος που εκ των υστέρων ονομάστηκε Woyzeck [Bόυτσεκ] αφενός καθυστέρησε και περιέπλεξε την πρόσληψή του, αφετέρου συντέλεσε αποφασιστικά στο να παραμένει αυτό επίκαιρο, μέσα στην «ημιτέλεια» και την ανοιχτότητά του. Στην Ελλάδα, ως πρώτη αναφορά στον Μπύχνερ μαρτυρείται η σύντομη παρουσίαση του συγγραφέα που δημοσίευσε στο επαρχιακό έντυπο Χαραυγή (1913/14) ένας από τους πιο δραστήριους γερμανομαθείς της εποχής του, ο Κ. Χατζόπουλος. 59 Το πρώτο ανέβασμα έργου του θα γίνει από το νεοσύστατο Εθνικό Θέατρο στα 1932/33, όταν ο Φώτος Πολίτης, επίσης γερμανικής παιδείας, σκηνοθετεί τον Θάνατο του Δαντόν σε μετάφραση Γ. 56 Υπήρξε και πρωιμότερη πρόσληψη του Μπύχνερ[βλ επίμετρο Καλλιφατίδη στον Λεντς, Άγρα 2005, σ ], ωστόσο ο νατουραλισμός πρώτος διαβάζει «δημιουργικά», συστήνει (1888, διάλεξη Hautpmann) και ανεβάζει στην σκηνή τον Μπύχνερ. Τον, πρωτοεκδομένο μόλις το 1875 από τον Franzos, Wozzeck [sic] ξεχωρίζουν ως το «πιο μοντέρνο και καλύτερο» έργο του Μπύχνερ πρώτοι οι εξπρεσιονιστές (1 η παράστασή του το 1913 στο Μόναχο.) 57 «Αν είχε ζήσει ο Μπύχνερ, η ιστορία του ευρωπαϊκού δράματος θα τανε ίσως διαφορετική.[...] Τα πάντα μέσα στο έργο του είναι και ολοκλήρωση και πείραμα. [...] Ο Βόυτσεκ δεν είναι μόνο η ιστορική πηγή του εξπρεσιονισμού. Τοποθετεί και μ ένα τρόπο καινούριο ολόκληρο το πρόβλημα της σύγχρονης τραγωδίας...» (Τζ. Στάινερ, Ο θάνατος της τραγωδίας[1961], μτφ Φ. Κονδύλης, Δωδώνη 1988,σ. 217). 58 Helmut Müller-Sievers, «Büchner-Cult», MLN (1997) Βλ G.Veloudis, Germanograecia. Deutsche Einflüsse auf die neugriechische Literatur( ), Amsterdam 1983.

20 20 Καρανικολού. Θα ακολουθήσουν σχεδόν 40 χρόνια απουσίας του Μπύχνερ από την ελληνική σκηνή, μέχρι το 1970, οπότε το Θέατρο Τέχνης παρουσιάζει για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό τον Βόυτσεκ, σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν και μετάφραση Γ. Πιερράκου. Έκτοτε το «προβληματικό» αυτό κείμενο σκηνοθετήθηκε αρκετές σχετικά φορές (σε διαφορετικές μεταφράσεις), κάτι που δεν συνέβη και με τα υπόλοιπα έργα του Μπύχνερ: στο διάστημα καταγράφονται δύο παραστάσεις του Δαντόν, 60 δύο του Λεόντιος και Λένα, 61 μία της νουβέλας Λεντς, 62 και δέκα του Βόυτσεκ [βλ παράρτημα, πίνακα 1]. Κάθε παράσταση του Βόυτσεκ είτε παραγγέλνει νέα, είτε «ανανεώνει» μια παλιότερη μετάφραση. Διατυπωμένο αντίστροφα, οι ελληνικές μεταφράσεις του Βόυτσεκ, όσες γνωρίζουμε και συγκεντρώσαμε, χρησιμοποιήθηκαν όλες επί σκηνής, αποτέλεσαν δηλαδή το γραπτό κείμενο των αντίστοιχων παραστάσεων, λειτούργησαν ως θεατρικές [βλ παράρτημα, πίνακα 2]. Μόνο οι δύο παλαιότερες είχαν εκδοθεί ανεξάρτητα, πριν παρασταθούν [Πιερράκος ( , ), Γούτης (1971)]. Οι υπόλοιπες «δημοσιοποιήθηκαν» ως μέρος των παραστάσεων, και είτε εκδόθηκαν στα αντίστοιχα πρόγραμματα (του Ευαγγελάτου για το Αμφι-Θέατρο, της Σωτηριάδου για το Θέατρο του Νέου Κόσμου), είτε παρέμειναν ανέκδοτες (του Μάρκαρη για το Θέατρο Τέχνης, του Λαμπράκη για το Θέατρο Δωματίου και τις Νέες Μορφές, της Σωτηριάδου για τις δύο παραστάσεις του Θεάτρου της Άνοιξης). Προσημειώσαμε ότι, καθώς μια θεατρική μετάφραση παρεμβάλλεται μεταξύ κειμένου-πηγής και παράστασης στη γλώσσα-στόχο, η εξέτασή της νοείται ως προς και τους δύο αυτούς πόλους. Μελετώντας-συγκρίνοντας τις ελληνικές μεταφράσεις του Βόυτσεκ, θα επιμείνουμε κυρίως στη σχέση τους με το πρωτότυπο και δευτερευόντως θα επικαλεστούμε, για κάποιες απ αυτές, τις παραστάσεις που τις χρησιμοποίησαν, στο βαθμό που αυτό διαφωτίζει τη μεταφραστική αντιμετώπιση του πρωτοτύπου. Η επιλογή αυτή υπαγορεύτηκε από λόγους μεθοδολογικούς (περισσότερο γραμματολογικά και λιγότερο παραστασιολογικά τα εργαλεία μας, κειμενικό ως επί το πλείστον και το διαθέσιμο υλικό), και σε καμιά περίπτωση δεν προκρίνει την κειμενοκεντρική προσέγγιση του θεατρικού φαινομένου. Με την 60 Ο Δαντόν, μετά την πρώτη παρουσίασή του από τον Φ. Πολίτη ( ), ανεβαίνει μόλις δύο ακόμη φορές: το 1974/75, πάλι στο Εθνικό (σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή, μτφρ, και πάλι, Γ. Καρανικολός) και το 2003/04 στο Θέατρο του Νότου (διασκευή-σκηνοθεσία : Albrecht Hirche, μτφρ Γ. Δεπάστας). 61 Στο αρχείο του Θεατρικού Μουσείου, το Λεόντιος και Λένα εμφανίζεται να πρωτοπαρουσιάζεται επί σκηνής μόλις το 1996 από το Κ.Θ.Β.Ε. (σκηνοθεσία μτφρ: Κυριακή Σπανού). Έχει προηγηθεί κατά πολύ η εκδομένη μετάφραση της Αλίκης Αλεξανδράκη (εκδόσεις Δωδώνη, χ.χ., αριθμός 8 στη σειρά «Παγκόσμια Θεατρική Βιβλιοθήκη». [Επόμενη παράσταση το , από την Πειραματική σκηνή του Εθνικού, (σκηνοθεσία μτφρ: Στέλιος Παυλίδης). Μετά το 2005: Κουνενιδάκη (2006)] 62 Θέατρο Έρευνας, Συγκεκριμένα ανέβηκε η θεατρική διασκευή της νουβέλας από τον Μάικ Στοττ (σκηνοθεσία: Δημήτρης Ποταμίτης, μτφρ: Ροζίτα Σώκου).

Αιτιολογική έκθεση. µεγάλων δυσκολιών που η κρίση έχει δηµιουργήσει στον εκδοτικό χώρο και στους

Αιτιολογική έκθεση. µεγάλων δυσκολιών που η κρίση έχει δηµιουργήσει στον εκδοτικό χώρο και στους Αιτιολογική έκθεση Η Επιτροπή Κρατικών Bραβείων Λογοτεχνικής Μετάφρασης εργάστηκε για τα βραβεία του 2013, όπως και την προηγούµενη χρονιά, έχοντας επίγνωση α. των µεγάλων δυσκολιών που η κρίση έχει δηµιουργήσει

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η δημιουργικότητα είναι η λειτουργία που επιτρέπει στο νου να πραγματοποιήσει ένα άλμα, πολλές φορές εκτός του αναμενόμενου πλαισίου, να αναδιατάξει τα δεδομένα με απρόσμενο τρόπο, υπερβαίνοντας

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας TSP51 / Στοιχεία Θεωρίας Θεάτρου

Διάταξη Θεματικής Ενότητας TSP51 / Στοιχεία Θεωρίας Θεάτρου Διάταξη Θεματικής Ενότητας TSP51 / Στοιχεία Θεωρίας Θεάτρου Σχολή ΣΑΚΕ Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα Σπουδών TSP Θεατρικές Σπουδές Θεματική Ενότητα TSP51 Στοιχεία Θεωρίας Θεάτρου

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παιδική ηλικία είναι ένα ζήτημα για το οποίο η κοινωνιολογία έχει δείξει μεγάλο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 έως σήμερα βρίσκεται υπό εξέλιξη ένα πρόγραμμα

Διαβάστε περισσότερα

5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία

5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία 5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία Στόχοι της γλωσσολογίας Σύμφωνα με τον Saussure, βασικός στόχος της γλωσσολογίας είναι να περιγράψει τις γλωσσικές δομές κάθε γλώσσας με στόχο να διατυπώσει θεωρητικές αρχές

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας TSP63 / Θεατρική Πρακτική: Εφαρμογές Υποκριτικής και Σκηνοθεσίας

Διάταξη Θεματικής Ενότητας TSP63 / Θεατρική Πρακτική: Εφαρμογές Υποκριτικής και Σκηνοθεσίας Διάταξη Θεματικής Ενότητας TSP63 / Θεατρική Πρακτική: Εφαρμογές Υποκριτικής και Σκηνοθεσίας Σχολή ΣΑΚΕ Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα Σπουδών TSP Θεατρικές Σπουδές Θεματική Ενότητα

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας TSP62 / Στοιχεία Υποκριτικής και Σκηνοθεσίας

Διάταξη Θεματικής Ενότητας TSP62 / Στοιχεία Υποκριτικής και Σκηνοθεσίας Διάταξη Θεματικής Ενότητας TSP62 / Στοιχεία Υποκριτικής και Σκηνοθεσίας Σχολή ΣΑΚΕ Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα Σπουδών TSP Θεατρικές Σπουδές Θεματική Ενότητα TSP62 «Στοιχεία

Διαβάστε περισσότερα

Αντιγόνη Σοφοκλέους. Στ

Αντιγόνη Σοφοκλέους. Στ «5η Διημερίδα (αλληλο-)διδακτικής. Διδάσκοντας με λογισμό και με όνειρο. Έμπνευση και Δημιουργία στη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Γυμνάσιο και το Λύκειο. Σχολικό έτος 2016-17.» Διοργάνωση:

Διαβάστε περισσότερα

Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ «ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΖΟΥΣΑ ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ»

Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ «ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΖΟΥΣΑ ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ» Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ «ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΖΟΥΣΑ ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ» Ειρηάννα Δραγώνα Θεατροπαιδαγωγός- Εμψυχώτρια Θεάτρου [ Το κείμενο βασίστηκε στις

Διαβάστε περισσότερα

Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές προσεγγίσεις

Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές προσεγγίσεις Έργο: «Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο - για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο)» Επιμορφωτικό Σεμινάριο Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές

Διαβάστε περισσότερα

Η πρόσληψη της Καινής Διαθήκης στη λογοτεχνία και την τέχνη

Η πρόσληψη της Καινής Διαθήκης στη λογοτεχνία και την τέχνη ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Η πρόσληψη της Καινής Διαθήκης στη λογοτεχνία και την τέχνη Πρώτη Ενότητα: Οι πρόδρομοι της θεωρίας Αικατερίνη Τσαλαμπούνη Επίκουρη Καθηγήτρια

Διαβάστε περισσότερα

Από τον Όμηρο στον Αισχύλο: Η Τριλογία του Αχιλλέα

Από τον Όμηρο στον Αισχύλο: Η Τριλογία του Αχιλλέα Από τον Όμηρο στον Αισχύλο: Η Τριλογία του Αχιλλέα Ερευνητικό έργο με συνεργαζόμενους φορείς το Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής και Λατινικής Γραμματείας της Ακαδημίας Αθηνών & τη Δραματική Σχολή του Εθνικού

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση μεταφράσεων ιταλικής ελληνικής γλώσσας

Αξιολόγηση μεταφράσεων ιταλικής ελληνικής γλώσσας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Αξιολόγηση μεταφράσεων ιταλικής ελληνικής γλώσσας Ενότητα 10: Εύρεση μεταφραστικών προτύπων για επαγγελματική μετάφραση Κασάπη Ελένη Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική της Λογοτεχνίας

Διδακτική της Λογοτεχνίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική της Λογοτεχνίας Ενότητα 1: Σκοποί της διδασκαλίας της λογοτεχνίας l Βενετία Αποστολίδου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΣΚΡΕΚΑ ΝΑΤΑΛΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΡΙΤΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2015

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΡΙΤΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2015 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Σ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2015 ΔΕΥΤΕΡΑ 19/1 Αγγλικά ΙΙ & IV B1, Β2 Σπηλιοπούλου Εισαγωγή στη θεατρολογία (Νεότερο θέατρο) Σαµπατακάκης (Ροϊλού) Εισαγωγή στην ιστορία και θεωρία του

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΩΡΑ ΜΑΘΗΜΑ ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΑΙΘΟΥΣΑ Δευτέρα 2-9-2013 10-13 Αρχαία ελληνική κωμωδία: Αριστοφάνης 4 ο υπ. ΠΑΝΟΥΣΗΣ Εισαγωγή στην ιστορία και θεωρία του χορού

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 15 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 15 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 15 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1. καθημερινό λεξιλόγιο: «κάτι», «ἀρμαθιά»

Διαβάστε περισσότερα

Υπενθύμιση. Γλώσσες και Πολιτισμοί σε (Διά)Δραση

Υπενθύμιση. Γλώσσες και Πολιτισμοί σε (Διά)Δραση Υπενθύμιση Πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος για το συνέδριο του Τμήματος Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Α.Π.Θ. με αφορμή τα 50 χρόνια από την ίδρυση του Τμήματος, από 25 έως 28 Μαΐου 2011, με θέμα:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣ : ΚΟΙΝ.: Ι. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

ΠΡΟΣ : ΚΟΙΝ.: Ι. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ----- ΕΝΙΑΙΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Π/ΘΜΙΑΣ & Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ Δ/ΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ ΤΜΗΜΑ Α Να διατηρηθεί μέχρι... Βαθμός Ασφαλείας...

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2017

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2017 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2017 12/01/2017 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΩΡΑ ΜΑΘΗΜΑ ΑΙΘΟΥΣΕΣ ΕΞ/ΝΟ ΔΙΔΑΣΚΩΝ (Επιτηρητές) Υπ./ Επ. 23/1 Σταθμοί της νεοελληνικής λογοτεχνίας (Νεοελληνική λογοτεχνία

Διαβάστε περισσότερα

Η ΜΕΣΩ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Φρειδερίκη ΜΠΑΤΣΑΛΙΑ Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Ελένη ΣΕΛΛΑ Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Κέρκυρα

Η ΜΕΣΩ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Φρειδερίκη ΜΠΑΤΣΑΛΙΑ Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Ελένη ΣΕΛΛΑ Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Κέρκυρα 1 Η ΜΕΣΩ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Φρειδερίκη ΜΠΑΤΣΑΛΙΑ Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Ελένη ΣΕΛΛΑ Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Κέρκυρα Στο: Γλωσσολογικές έρευνες για την Ελληνική Ι, Πρακτικά του 5 ου

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ (1) ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΗ Κοινωνικών Επιστημών ΤΜΗΜΑ Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΟΛ201 ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ 1 ο ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΘΕΩΡΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Περιγραφή του εκπαιδευτικού/ μαθησιακού υλικού (Teaching plan)

Περιγραφή του εκπαιδευτικού/ μαθησιακού υλικού (Teaching plan) On-the-fly feedback, Upper Secondary Περιγραφή του εκπαιδευτικού/ μαθησιακού υλικού (Teaching plan) Τάξη: Β Λυκείου Διάρκεια ενότητας Μάθημα: Φυσική Θέμα: Ταλαντώσεις (αριθμός Χ διάρκεια μαθήματος): 6X90

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2013

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2013 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2013 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΩΡΑ ΜΑΘΗΜΑ ΑΙΘΟΥΣΑ ΕΞ/ΝΟ Υπ./ Επ. 14/1 11.00-14.00 Χορολογία στον χορό και στο θέατρο με έμφαση στην παιδαγωγική 3 ο (επιλ) διάσταση

Διαβάστε περισσότερα

III_Β.1 : Διδασκαλία με ΤΠΕ, Γιατί ;

III_Β.1 : Διδασκαλία με ΤΠΕ, Γιατί ; III_Β.1 : Διδασκαλία με ΤΠΕ, Γιατί ; Eρωτήματα ποιες επιλογές γίνονται τελικά; ποιες προκρίνονται από το Π.Σ.; ποιες προβάλλονται από το εγχειρίδιο; ποιες υποδεικνύονται από το ίδιο το αντικείμενο; με

Διαβάστε περισσότερα

Η εκμάθηση μιας δεύτερης/ξένης γλώσσας. Ασπασία Χατζηδάκη, Επ. Καθηγήτρια Π.Τ.Δ.Ε 2011-12

Η εκμάθηση μιας δεύτερης/ξένης γλώσσας. Ασπασία Χατζηδάκη, Επ. Καθηγήτρια Π.Τ.Δ.Ε 2011-12 Η εκμάθηση μιας δεύτερης/ξένης γλώσσας Ασπασία Χατζηδάκη, Επ. Καθηγήτρια Π.Τ.Δ.Ε 2011-12 Βασικοί όροι και έννοιες- Δεύτερη # Ξένη γλώσσα Δεύτερη γλώσσα είναι οποιαδήποτε γλώσσα κατακτά ή μαθαίνει ένα άτομο

Διαβάστε περισσότερα

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Νίκος Ναγόπουλος Για τη διεξαγωγή της κοινωνικής έρευνας χρησιμοποιούνται ποσοτικές ή/και ποιοτικές μέθοδοι που έχουν τις δικές τους τεχνικές και

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας TSP50 / Ιστορία του Θεάτρου και Δραματολογία

Διάταξη Θεματικής Ενότητας TSP50 / Ιστορία του Θεάτρου και Δραματολογία Διάταξη Θεματικής Ενότητας TSP50 / Ιστορία του Θεάτρου και Δραματολογία Σχολή ΣΑΚΕ Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα Σπουδών TSP Θεατρικές Σπουδές Θεματική Ενότητα TSP50 Ιστορία του

Διαβάστε περισσότερα

ヤ Διδασκαλία της Γλώσσας στις τάξεις Γ & Δ

ヤ Διδασκαλία της Γλώσσας στις τάξεις Γ & Δ ヤ Διδασκαλία της Γλώσσας στις τάξεις Γ & Δ Μαρία Θ. Παπαδοπούλου, PhD Σχολική Σύμβουλος 6ης Περιφέρειας Π.Ε. ν. Λάρισας Ελασσόνα, 19 Νοεμβρίου 2012 Επιμέρους τομείς στο γλωσσικό μάθημα 1. Προφορικός Λόγος

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2014

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2014 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2014 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΩΡΑ ΜΑΘΗΜΑ ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΑΙΘΟΥΣΑ Πέμπτη 28-8-2014 10-13 Ειδικό εργαστήριο υποκριτικής ΙΙ 8 ο επιλ. Σακελλάρη 15.00 Κινηματογράφος και κοινωνία: αλληλεπιδράσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΕΡΙΟ ΟΥ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΕΡΙΟ ΟΥ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΕΡΙΟ ΟΥ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΩΡΑ ΜΑΘΗΜΑ ΑΙΘΟΥΣΕΣ ΕΞ/ΝΟ Υπ./ Επ. ΕΥΤΕΡΑ 27/1 Αγγλικά Ι Β1, Β2, Βσ 1 ο (επιλ) Ι ΑΣΚΩΝ (Επιτηρητές) Σπηλιοπούλου Χορολογία στον χορό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Μόνο με το αίσθημα μπορείς να διδάξεις. Αν καθήσεις στην έδρα η ποίηση θα φύγει από το παράθυρο. «Κώστας Μόντης» Βασικές αρχές: 1) Το λογοτεχνικό

Διαβάστε περισσότερα

Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Διά Βίου Μάθησης. Μάθησης. Ποίηση και Θέατρο Αρχαία Ελλάδα

Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Διά Βίου Μάθησης. Μάθησης. Ποίηση και Θέατρο Αρχαία Ελλάδα Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Πρόγραµµα Πρόγραµµα Διά Βίου Μάθησης Μάθησης Ποίηση και Θέατρο στην Ποίηση και Θέατρο στην Αρχαία Ελλάδα Αρχαία Ελλάδα + Στόχος του προγράμματος Το πρόγραμμα επιμόρφωσης Ποίηση και Θέατρο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Το κωμικό και η Ποιητική της Ανατροπής

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Το κωμικό και η Ποιητική της Ανατροπής ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Το κωμικό και η Ποιητική της Ανατροπής Ενότητα 1: Εισαγωγή στην Ποιητική της Ανατροπής Κατερίνα Κωστίου Τμήμα Φιλολογίας ενότητα 1 Εισαγωγή στην Ποιητική της

Διαβάστε περισσότερα

Αυτή ακριβώς η μεταλλαγή είναι το θέμα του παρόντος βιβλίου. Προκειμένου να την προσδιορίσουμε μέσα σε όλο αυτό το ομιχλώδες τοπίο της

Αυτή ακριβώς η μεταλλαγή είναι το θέμα του παρόντος βιβλίου. Προκειμένου να την προσδιορίσουμε μέσα σε όλο αυτό το ομιχλώδες τοπίο της Εισαγωγή Tο βιβλίο αυτό θα μπορούσε να τιτλοφορείται διαφορετικά. Αν θέλαμε να ακολουθήσουμε το ρεύμα των αλλαγών στο χώρο των διεθνών οργανισμών, ο τίτλος του θα ήταν «Εκπαίδευση για την αειφόρο ανάπτυξη».

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΑΛΛΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΓΑΛ 102 Προφορικός λόγος 6 ΓΑΛ 103 Γραπτός λόγος I 6 ΓΑΛ 170 e-french 6 ΓΑΛ 100-299 Μάθημα περιορισμένης επιλογής 6

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΑΛΛΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΓΑΛ 102 Προφορικός λόγος 6 ΓΑΛ 103 Γραπτός λόγος I 6 ΓΑΛ 170 e-french 6 ΓΑΛ 100-299 Μάθημα περιορισμένης επιλογής 6 πρώτο δεύτερο ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΑΛΛΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΓΑΛ 102 Προφορικός λόγος ΓΑΛ 103 Γραπτός λόγος I ΓΑΛ 170 e-french ΓΑΛ 100-299 Μάθημα περιορισμένης επιλογής ΓΑΛ 104 Γραπτός λόγος II ΓΑΛ 111 Φωνητική ΓΑΛ 1 Από

Διαβάστε περισσότερα

«Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία» Γ ημερήσιου και Γ και Δ εσπερινού ΓΕΛ

«Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία» Γ ημερήσιου και Γ και Δ εσπερινού ΓΕΛ «Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία» Γ ημερήσιου και Γ και Δ εσπερινού ΓΕΛ Μ. Κασκαντάμη, Χρ. Κουμπάρου Συντονίστριες Εκπαιδευτικού Έργου 6 ο ΠΕ.Κ.Ε.Σ. Αττικής Από πού διδάσκουμε; Από τα «παλιά» βιβλία;

Διαβάστε περισσότερα

Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Ε Ξ Ε Τ Α Σ Ε Ω Ν Ι Ο Υ Ν Ι Ο Υ

Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Ε Ξ Ε Τ Α Σ Ε Ω Ν Ι Ο Υ Ν Ι Ο Υ Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Ε Ξ Ε Τ Α Σ Ε Ω Ν Ι Ο Υ Ν Ι Ο Υ 2 0 1 4 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΩΡΑ ΜΑΘΗΜΑ ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΑΙΘΟΥΣΑ Τρίτη 10-6-2014 11-14 Οι τραγωδίες του Σενέκα 6 ο επιλ. ΚΟΥΝΑΚΗ, Β2 (1 14-17 Ανθρωπολογία του θεάτρου

Διαβάστε περισσότερα

Α. Στόχοι σε επίπεδο γνώσεων και δεξιοτήτων

Α. Στόχοι σε επίπεδο γνώσεων και δεξιοτήτων ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Οριζόντια αντιστοίχιση Στόχων Μεθόδων Δραστηριοτήτων - Εποπτικού Υλικού - Αξιολόγησης Α. Στόχοι σε επίπεδο γνώσεων και δεξιοτήτων ΣΤΟΧΟΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΠΟΠΤΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

η φιλοσοφία Gestalt, η προσέγγιση PSP, το Playback Θέατρο: τοπία αυτοσχεδιασμού

η φιλοσοφία Gestalt, η προσέγγιση PSP, το Playback Θέατρο: τοπία αυτοσχεδιασμού 1 η φιλοσοφία Gestalt, η προσέγγιση PSP, το Playback Θέατρο: τοπία αυτοσχεδιασμού Το βιβλίο αυτό, του ψυχοθεραπευτή Gestalt Πέτρου Θεοδώρου, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΒΙΒΛΙΟΦΟΡΟΣ και σε Ελληνική και

Διαβάστε περισσότερα

A ΛΥΚΕΙΟΥ : ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΜΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ 2016

A ΛΥΚΕΙΟΥ : ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΜΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ 2016 A ΛΥΚΕΙΟΥ : ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΜΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ 2016 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Ενότητες : 7,8, 14, 15, 16, 18, 19, 21, 24, 25, 26, 31, 32 και 37 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Από το βιβλίο ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ, Tεύχος Α του Γενικού

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση Διδασκαλίας. Ενότητα: Γ Γυμνασίου. Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος. Α: Στόχοι. Οι μαθητές/ τριες:

Πρόταση Διδασκαλίας. Ενότητα: Γ Γυμνασίου. Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος. Α: Στόχοι. Οι μαθητές/ τριες: Πρόταση Διδασκαλίας Ενότητα: Τάξη: 7 η - Τέχνη: Μια γλώσσα για όλους, σε όλες τις εποχές Γ Γυμνασίου Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος Α: Στόχοι Οι μαθητές/ τριες: Να

Διαβάστε περισσότερα

1. ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

1. ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 1. ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΣΧΟΛΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΦΕ0708 ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ Ζ ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

3o Θερινό Σχολείο «Αρχαίο Ελληνικό Δράμα 2018»

3o Θερινό Σχολείο «Αρχαίο Ελληνικό Δράμα 2018» Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών 3o Θερινό Σχολείο «Αρχαίο Ελληνικό Δράμα 2018» Το αρχαίο ελληνικό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2018

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2018 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2018 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΩΡΑ ΜΑΘΗΜΑ ΑΙΘΟΥΣΕΣ ΕΞ/ΝΟ Υποχ./ Επιλ. ΔΙΔΑΣΚΩΝ (Επιτηρητές) Υποκριτική Ι & Ειδικό εργαστήριο υποκριτικής Ι 5 ο & 7 ο (επιλ) Σακελλάρη

Διαβάστε περισσότερα

Οικολογική Ερμηνεία. Ενότητα 2 : 2 ο μάθημα. Αικατερίνη Γ. Τσαλαμπούνη Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Οικολογική Ερμηνεία. Ενότητα 2 : 2 ο μάθημα. Αικατερίνη Γ. Τσαλαμπούνη Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Οικολογική Ερμηνεία Ενότητα 2 : 2 ο μάθημα Αικατερίνη Γ. Τσαλαμπούνη Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

Διάρκεια: 2Χ80 Προτεινόμενη τάξη: Δ -Στ Εισηγήτρια: Χάρις Πολυκάρπου

Διάρκεια: 2Χ80 Προτεινόμενη τάξη: Δ -Στ Εισηγήτρια: Χάρις Πολυκάρπου ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Θεατρικό Εργαστήρι: Δημιουργία δραματικών πλαισίων με αφορμή μαθηματικές έννοιες. Ανάπτυξη ικανοτήτων για επικοινωνία μέσω του θεάτρου και του δράματος. Ειδικότερα αναφορικά με τις παρακάτω

Διαβάστε περισσότερα

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ «ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ»

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ «ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ» ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ «ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ» 1.1 Βασικές κατευθύνσεις Η αξιολόγηση ενός μαθήματος είναι αρχικά θέμα προσδιορισμού και κατανόησης της ταυτότητάς του. Θέματα όπως είναι ο τίτλος του

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική της Λογοτεχνίας

Διδακτική της Λογοτεχνίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική της Λογοτεχνίας Ενότητα 9: Η μέθοδος της δραματοποίησης στη διδασκαλία της λογοτεχνίας Βενετία Αποστολίδου Άδειες Χρήσης Το

Διαβάστε περισσότερα

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 0 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ 1 Y Π Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Ο Π Α Ι Δ Ε Ι Α Σ Κ Α Ι Θ Ρ Η Σ Κ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Ε Ν Τ Ρ Ο Ε Λ Λ Η Ν Ι

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ Διδασκαλία της λογοτεχνίας με τη μέθοδο project ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠ/ΚΟΣ: ΗΛΙΑΔΗ ΑΜΑΛΙΑ ΠΕ02, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ-ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ: Απελευθέρωση του μαθητή αναγνώστη από το άγχος

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση μεταφράσεων ιταλικής ελληνικής γλώσσας

Αξιολόγηση μεταφράσεων ιταλικής ελληνικής γλώσσας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Αξιολόγηση μεταφράσεων ιταλικής ελληνικής γλώσσας Ενότητα 3: Σημειωτική ανάγνωση εικόνων του κόσμου Κασάπη Ελένη Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

ΜΜΕ & Ρατσισμός. Δοκιμασία Αξιολόγησης Β Λυκείου

ΜΜΕ & Ρατσισμός. Δοκιμασία Αξιολόγησης Β Λυκείου ΓΙΑΝΝΗΣ Ι. ΠΑΣΣΑΣ, MED ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» 29 Νοεμβρίου 2018 ΜΜΕ & Ρατσισμός Δοκιμασία Αξιολόγησης Β Λυκείου Α. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Ο Σωφρόνης Χατζησαββίδης (1950-2014) ήταν γλωσσολόγος, καθηγητής

Διαβάστε περισσότερα

Η πρόσληψη της Καινής Διαθήκης στη λογοτεχνία και την τέχνη

Η πρόσληψη της Καινής Διαθήκης στη λογοτεχνία και την τέχνη ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Η πρόσληψη της Καινής Διαθήκης στη λογοτεχνία και την τέχνη Τέταρτη Ενότητα: Οι βασικές αρχές της θεωρίας Αικατερίνη Τσαλαμπούνη Επίκουρη

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Κωδικός: ΘΕ 456 Επιλεγόμενο Προπτυχιακό Μάθημα 3ου και 4ου Έτους ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Σε μια εποχή που κατακλύζεται σταδιακά από τη δύναμη της ψηφιακής εικόνας αποκαλύπτεται το πόσο πολύπλοκη

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική Γλωσσικών Μαθημάτων (ΚΠΒ307)

Διδακτική Γλωσσικών Μαθημάτων (ΚΠΒ307) ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ Διδακτική Γλωσσικών Μαθημάτων (ΚΠΒ307) Ενότητα #4: Λειτουργικός και Κριτικός Γραμματισμός Διδάσκων: Κατσαρού Ελένη ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου

Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου Βασίλειος Κωτούλας vaskotoulas@sch.gr h=p://dipe.kar.sch.gr/grss Αρχαιολογικό Μουσείο Καρδίτσας Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου Η Δομή της εισήγησης 1 2 3 Δυο λόγια για Στόχοι των Ερευνητική

Διαβάστε περισσότερα

Τράπεζα θεμάτων Νέας Ελληνικής Γλώσσας Β Λυκείου GI_V_NEG_0_18247

Τράπεζα θεμάτων Νέας Ελληνικής Γλώσσας Β Λυκείου GI_V_NEG_0_18247 Τράπεζα θεμάτων Νέας Ελληνικής Γλώσσας Β Λυκείου GI_V_NEG_0_18247 Κείμενο [Η επίδραση της τηλεόρασης στην ανάγνωση] Ένα σημαντικό ερώτημα που αφορά τις σχέσεις τηλεόρασης και προτιμήσεων του κοινού συνδέεται

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας TSP61 / ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

Διάταξη Θεματικής Ενότητας TSP61 / ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Διάταξη Θεματικής Ενότητας TSP61 / ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Σχολή ΣΑΚΕ Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα Σπουδών TSP Θεατρικές Σπουδές Θεματική Ενότητα TSP61 Θεατρική Αγωγή Επίπεδο Προπτυχιακό

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Τομέας Έρευνας ΚΕΘΕΑ Η ποιοτική έρευνα επιχειρεί να περιγράψει, αναλύσει, κατανοήσει, ερμηνεύσει κοινωνικά φαινόμενα, έννοιες ή συμπεριφορές επιχειρεί να απαντήσει το γιατί

Διαβάστε περισσότερα

YΠΟΔΕΙΓΜΑ ΙΙ: Σχέδιο για την εκπόνηση Δημιουργικής Εργασίας

YΠΟΔΕΙΓΜΑ ΙΙ: Σχέδιο για την εκπόνηση Δημιουργικής Εργασίας YΠΟΔΕΙΓΜΑ ΙΙ: Σχέδιο για την εκπόνηση Δημιουργικής Εργασίας Ενδεικτικό παράδειγμα Καλλιτεχνική Παιδεία (Στοιχεία Θεατρολογίας) και Νέα Ελληνική Γλώσσα, Α Λυκείου (συνδυαστικό) ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΠΕΥΘΥΝΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ. 17 Νοεμβρίου 2008

ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ. 17 Νοεμβρίου 2008 ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Υ.Π.Π. 24.09.1.5 17 Νοεμβρίου 2008 Διευθυντές/τριες Σχολείων Μέσης, Τεχνικής και Ιδιωτικής Εκπαίδευσης Θέμα: Προκήρυξη

Διαβάστε περισσότερα

Η σταδιακή ανάπτυξη της δοµής του, ήταν και το µοντέλο για όλα τα πρώτα ανάλογα εργαστήρια του Θεοδώρου, τα οποία κινούνταν σε αυτήν την θεµατική.

Η σταδιακή ανάπτυξη της δοµής του, ήταν και το µοντέλο για όλα τα πρώτα ανάλογα εργαστήρια του Θεοδώρου, τα οποία κινούνταν σε αυτήν την θεµατική. ΠΟΛΥΤΕΧΝΟ από το 2000 µέχρι σήµερα ένα εργαστήρι σκηνικής έκφρασης και δηµιουργίας, ή µια πρόταση ασκήσεων δηµιουργικής φαντασίας -------------------------------------------- (α) αντικείµενο και ιστορικό

Διαβάστε περισσότερα

Μαθηση και διαδικασίες γραμματισμού

Μαθηση και διαδικασίες γραμματισμού Μαθηση και διαδικασίες γραμματισμού Τι είδους δραστηριότητα είναι ο γραμματισμός; Πότε, πώς και γιατί εμπλέκονται οι άνθρωποι σε δραστηριότητες εγγραμματισμού; Σε ποιες περιστάσεις και με ποιο σκοπό; Καθημερινές

Διαβάστε περισσότερα

Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο

Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο ΣΧΟΛΗ Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο Ν Ω Ν Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ω Ν Τ Ο Μ Ε Α Σ Π Ο Λ Ε Ο Δ Ο Μ Ι Α Σ Κ Α Ι Χ Ω Ρ Ο Τ Α Ξ Ι Α Σ Πατησίων 42, 10682 Αθήνα τηλ. 30(1) 772 3818

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ ΤΑΞΗ: Β ΛΥΚΕΙΟΥ. Οι μαθητές και οι μαθήτριες να είναι σε θέση να:

ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ ΤΑΞΗ: Β ΛΥΚΕΙΟΥ. Οι μαθητές και οι μαθήτριες να είναι σε θέση να: ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ ΤΑΞΗ: Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΓΕΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΙΔΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ ΔΙΔΑΚΤΕΑ

Διαβάστε περισσότερα

Ημερίδα. Διαπολιτισμική Εκπαίδευση: εκπαιδευτική πολιτική, κοινωνία, σχολείο ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ

Ημερίδα. Διαπολιτισμική Εκπαίδευση: εκπαιδευτική πολιτική, κοινωνία, σχολείο ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ Έργο: Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο - για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο) Επιστημονική υπεύθυνη: Καθηγήτρια Ζωή Παπαναούμ Ημερίδα Διαπολιτισμική Εκπαίδευση: εκπαιδευτική

Διαβάστε περισσότερα

Παιδαγωγοί και παιδαγωγική σκέψη στον ελληνόφωνο χώρο (18ος αιώνας Μεσοπόλεμος)

Παιδαγωγοί και παιδαγωγική σκέψη στον ελληνόφωνο χώρο (18ος αιώνας Μεσοπόλεμος) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Παιδαγωγοί και παιδαγωγική σκέψη στον ελληνόφωνο χώρο (18ος αιώνας Μεσοπόλεμος) Ενότητα 2: Ιστορική-ερμηνευτική μέθοδος Βασίλειος Φούκας

Διαβάστε περισσότερα

Ο συμπεριφορισμός ή το μεταδοτικό μοντέλο μάθησης. Η πραγματικότητα έχει την ίδια σημασία για όλους. Διδάσκω με τον ίδιο τρόπο όλους τους μαθητές

Ο συμπεριφορισμός ή το μεταδοτικό μοντέλο μάθησης. Η πραγματικότητα έχει την ίδια σημασία για όλους. Διδάσκω με τον ίδιο τρόπο όλους τους μαθητές Ο συμπεριφορισμός ή το μεταδοτικό μοντέλο μάθησης Βασικές παραδοχές : Η πραγματικότητα έχει την ίδια σημασία για όλους Διδάσκω με τον ίδιο τρόπο όλους τους μαθητές Αυτοί που δεν καταλαβαίνουν είναι ανίκανοι,

Διαβάστε περισσότερα

ΣΑ88 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης. Δημήτρης Πλάντζος

ΣΑ88 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης. Δημήτρης Πλάντζος ΣΑ88 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης Δημήτρης Πλάντζος Τέχνη και Πρόθεση εμπρόθετη διαμεσολάβηση (agency): η ικανότητα ενός εμπρόθετου δράστη να δρα συνειδητή υποσυνείδητη

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ Ι ΑΣΚΑΛΙΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΦΟΡΜΑΓΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ Ι ΑΣΚΑΛΙΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΦΟΡΜΑΓΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Ι ΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ, 5 CFU 1. prof. Paola Maria Minucci (6 ιδακτικές ώρες): 1 CFU Α ΜΕΡΟΣ, 0,5 CFU (In data da stabilire) ιδακτική της νεοελληνικής ποίησης 1: Ανάλυση του κειµένου Β ΜΕΡΟΣ,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Ι ΣΤΑΘΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Ι ΣΤΑΘΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ............................... 15 ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ................................... 17 ΜΕΡΟΣ Ι ΣΤΑΘΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Scenario How-To ~ Επιμέλεια: Filming.gr Σελ. 1. Το σενάριο, είναι μια ιστορία, ειπωμένη σε κινηματογραφικές εικόνες.

Scenario How-To ~ Επιμέλεια: Filming.gr Σελ. 1. Το σενάριο, είναι μια ιστορία, ειπωμένη σε κινηματογραφικές εικόνες. Scenario How-To ~ Επιμέλεια: Filming.gr Σελ. 1 Σενάριο Το σενάριο, είναι μια ιστορία, ειπωμένη σε κινηματογραφικές εικόνες. Σε αντίθεση με τα αφηγηματικά ή λογοτεχνικά είδη, το σενάριο περιγράφει αυτό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΟΥΝΙΟΥ 2017

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΩΡΑ ΜΑΘΗΜΑ ΕΞΑΜ. ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΑΙΘΟΥΣΑ Δευτέρα 12-6-2017 9-12 Αγγλικά ΙΙ 2 ο επιλ ΣΠΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ, Β2 Το σύγχρονο δυτικό χοροθέατρο ΣΑΒΡΑΜΗ, Β2 (1 Τρίτη 13-6-2017 Μορφές

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Σχολή ΣΑΚΕ Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα Σπουδών ΕΛΠΟΛ Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό Θεματική Ενότητα ΕΛΠ42

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Το κωμικό και η Ποιητική της Ανατροπής

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Το κωμικό και η Ποιητική της Ανατροπής ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Το κωμικό και η Ποιητική της Ανατροπής Ενότητα 5: Ειρωνικό προσωπείο: το παράδειγμα του Γιάννη Σκαρίμπα Κατερίνα Κωστίου Τμήμα Φιλολογίας ενότητα 5 Ειρωνικό

Διαβάστε περισσότερα

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)»

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» «Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» Εισαγωγικά Στη σημερινή πρώτη μας συνάντηση θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε με απλό και ευσύνοπτο τρόπο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΘΕΣΗ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΩΝ

ΕΚΘΕΣΗ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΩΝ ΕΚΘΕΣΗ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΩΝ Η έκθεση ακαδημαϊκών ενδιαφερόντων συνοδεύει σχεδόν πάντα την αίτηση για την είσοδο σε οποιοδήποτε πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών. Την έκθεση ακαδημαϊκών ενδιαφερόντων

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ Δρ. Ζαφειριάδης Κυριάκος Οι ικανοί αναγνώστες χρησιμοποιούν πολλές στρατηγικές (συνδυάζουν την

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ Δρ. Ζαφειριάδης Κυριάκος Οι ικανοί αναγνώστες χρησιμοποιούν πολλές στρατηγικές (συνδυάζουν την 1 ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ Δρ. Ζαφειριάδης Κυριάκος Οι ικανοί αναγνώστες χρησιμοποιούν πολλές στρατηγικές (συνδυάζουν την παλαιότερη γνώση τους, σημειώνουν λεπτομέρειες, παρακολουθούν

Διαβάστε περισσότερα

< > Ο ΚΕΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ, ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ Η ΕΞΗΓΗΣΗ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΙ ΕΝΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΝΕΥΜΑ

< > Ο ΚΕΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ, ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ Η ΕΞΗΓΗΣΗ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΙ ΕΝΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΝΕΥΜΑ Κ. Γ. ΝΙΚΟΛΟΥΔΑΚΗΣ 1 < > Ο ΚΕΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ, ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ Η ΕΞΗΓΗΣΗ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΙ ΕΝΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΝΕΥΜΑ Επαναλαμβάνουμε την έκπληξή μας για τα τεράστια συμπλέγματα γαλαξιών, τις πιο μακρινές

Διαβάστε περισσότερα

Γ Γυμνασίου: Οδηγίες Γραπτής Εργασίας και Σεμιναρίων. Επιμέλεια Καραβλίδης Αλέξανδρος. Πίνακας περιεχομένων

Γ Γυμνασίου: Οδηγίες Γραπτής Εργασίας και Σεμιναρίων. Επιμέλεια Καραβλίδης Αλέξανδρος. Πίνακας περιεχομένων Γ Γυμνασίου: Οδηγίες Γραπτής Εργασίας και Σεμιναρίων. Πίνακας περιεχομένων Τίτλος της έρευνας (title)... 2 Περιγραφή του προβλήματος (Statement of the problem)... 2 Περιγραφή του σκοπού της έρευνας (statement

Διαβάστε περισσότερα

Η πρόσληψη της Καινής Διαθήκης στη λογοτεχνία και την τέχνη

Η πρόσληψη της Καινής Διαθήκης στη λογοτεχνία και την τέχνη ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Η πρόσληψη της Καινής Διαθήκης στη λογοτεχνία και την τέχνη Έβδομη Ενότητα: Θεωρία της πρόσληψης και ιστορικοκριτική μέθοδος Αικατερίνη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ. Γεράσιμος Παπαναστασάτος, Ph.D. Αθήνα, Σεπτέμβριος 2016

ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ. Γεράσιμος Παπαναστασάτος, Ph.D. Αθήνα, Σεπτέμβριος 2016 ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Γεράσιμος Παπαναστασάτος, Ph.D. Αθήνα, Σεπτέμβριος 2016 ΚΕΘΕΑ Τομέας Έρευνας Η ποιοτική έρευνα επιχειρεί να περιγράψει, αναλύσει, κατανοήσει, ερμηνεύσει κοινωνικά φαινόμενα,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Γεράσιμος Παπαναστασάτος, Ph.D. Αθήνα, Σεπτέμβριος 2016 ΚΕΘΕΑ Τομέας Έρευνας Η ποιοτική έρευνα επιχειρεί να περιγράψει, αναλύσει, κατανοήσει, ερμηνεύσει κοινωνικά φαινόμενα,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΚΥΚΛΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΤΠΕ ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΚΥΚΛΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΤΠΕ ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΚΥΚΛΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΤΠΕ ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Έκδοση Α Διεύθυνση Επιμόρφωσης & Κατάρτισης Ιανουάριος 2013 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Το μοντέλο των τριών κύκλων... 3 1.1 Α κύκλος:

Διαβάστε περισσότερα

Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Πρόγραμμα. Πρόγραμμα. Διά Βίου Μάθησης. Μάθησης. Ποίηση και Θέατρο. Ποίηση και Θέατρο. στην Αρχαία Ελλάδα

Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Πρόγραμμα. Πρόγραμμα. Διά Βίου Μάθησης. Μάθησης. Ποίηση και Θέατρο. Ποίηση και Θέατρο. στην Αρχαία Ελλάδα Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Πρόγραμμα Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης Μάθησης Ποίηση και Θέατρο Ποίηση και Θέατρο στην Αρχαία Ελλάδα στην Αρχαία Ελλάδα Στόχος του προγράμματος Το πρόγραμμα επιμόρφωσης Ποίηση και Θέατρο στην

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος Μαθήματος: Εισαγωγή στην παιδική λογοτεχνία. Κωδικός Μαθήματος: ΓΛ0307. Διδάσκων: Διδάσκουσα: Τσιλιμένη Τασούλα, tsilimeni@uth.

Τίτλος Μαθήματος: Εισαγωγή στην παιδική λογοτεχνία. Κωδικός Μαθήματος: ΓΛ0307. Διδάσκων: Διδάσκουσα: Τσιλιμένη Τασούλα, tsilimeni@uth. Τίτλος Μαθήματος: Εισαγωγή στην παιδική λογοτεχνία Κωδικός Μαθήματος: ΓΛ0307 Διδάσκων: Διδάσκουσα: Τσιλιμένη Τασούλα, tsilimeni@uth.gr Είδος Μαθήματος: Υποχρεωτικό Εξάμηνο: 1 ο και 2 ο Μονάδες ECTS: 6

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ , ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Λ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΑΝΤΑ ΚΑΤΣΙΚΗ - ΓΚΙΒΑΛΟΤ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΠΟΡΕΙΑ ΑΘΗΝΑ 2001 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η οριοθέτηση της παιδικής λογοτεχνίας σε σχέση με την

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση και παραγωγή λόγου Ι

Ανάλυση και παραγωγή λόγου Ι ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 6: Περί ύφους - Γλωσσικοί πόροι Τιτίκα Δημητρούλια Τομέας Μετάφρασης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα. Earl Babbie. Κεφάλαιο 2. Έρευνα και θεωρία 2-1

Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα. Earl Babbie. Κεφάλαιο 2. Έρευνα και θεωρία 2-1 Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα Earl Babbie Κεφάλαιο 2 Έρευνα και θεωρία 2-1 Σύνοψη κεφαλαίου Μερικά παραδείγματα της κοινωνικής επιστήμης Επιστροφή σε δύο συστήματα λογικής Παραγωγική συγκρότηση θεωρίας

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟΙ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ

ΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟΙ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ ΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟΙ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΑΣΑΠΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΠΡΙΑΜΗ ΒΑΓΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Η Συνδυαστική προσέγγιση του Basil Bernstein Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 13ο (σελ. 282 302) 2 Η συνδυαστική Προσέγγιση του Bernstein

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΟΥΝΙΟΥ 2019

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΩΡΑ ΜΑΘΗΜΑ ΕΞΑΜ. ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΑΙΘΟΥΣΑ Δευτέρα 10-6-2019 9-12 Αγγλικά IV 4 ο επιλ. ΣΠΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ Μεσαιωνικό, αναγεννησιακό και ελισαβετιανό θέατρο 2 ο υπ. ΖΗΡΟΠΟΥΛΟΥ,

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 2 Η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2012-2013 ΘΕΜΑ: «Να συγκρίνετε τις απόψεις του Βέμπερ με αυτές του Μάρξ σχετικά με την ηθική της

Διαβάστε περισσότερα

Οι Ευρωπαίοι και οι γλώσσες τους

Οι Ευρωπαίοι και οι γλώσσες τους Ειδικό ευρωβαρόμετρο 386 Οι Ευρωπαίοι και οι γλώσσες τους ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στον πληθυσμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η ευρύτερα ομιλούμενη μητρική γλώσσα είναι η γερμανική (16%), έπονται η ιταλική και η αγγλική (13%

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Το κωμικό και η Ποιητική της Ανατροπής

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Το κωμικό και η Ποιητική της Ανατροπής ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Το κωμικό και η Ποιητική της Ανατροπής Ενότητα 8 Παρωδία Ι: Θεωρητική προσέγγιση Κατερίνα Κωστίου Τμήμα Φιλολογίας ενότητα 8 «Βατραχομυομαχία»: Σχέδιο του Γιώργου

Διαβάστε περισσότερα

Α' ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 1 η σκηνή: στίχοι 437-494

Α' ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 1 η σκηνή: στίχοι 437-494 Α' ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 1 η σκηνή: στίχοι 437-494 1.α. Από τον Πρόλογο στο Επεισόδιο: Η Ελένη, μαζί με τις γυναίκες που αποτελούν το Χορό του δράματος, μπαίνουν μέσα στο παλάτι προκειμένου να ζητήσουν πληροφορίες

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ Μαθηματικά (Άλγεβρα - Γεωμετρία) Α ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ και Α, Β ΤΑΞΕΙΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Α ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ και Α ΤΑΞΗ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΕΠΑΛ ΚΕΝΤΡΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα