Οικονομική γεωργικών βιομηχανιών. Θεωρία Μάθημα 1 ο

Transcript

1 Οικονομική γεωργικών βιομηχανιών Θεωρία Μάθημα 1 ο

2 Έννοια της μεταποίησης Τα περισσότερα αγροτικά προϊόντα δεν είναι κατάλληλα για άμεση κατανάλωση Σιτηρά Αλεύρι (ψωμί, ζυμαρικά) Ζαχαρότευτλα Ζάχαρη Βαμβάκι Πρώτη επεξεργασία, εκκόκκιση (νήμα, ύφασμα) Πολλοί λόγοι επιβάλλουν την άμεση κατανάλωση και δεν επιτρέπουν τη διατήρησή τους ως έχουν, παρά μόνο μετά από κάποιες παρεμβάσεις επεξεργασίας Πολλά από αυτά είναι φθαρτά και ευπαθή Εποχικότητα της παραγωγής - συγκέντρωση σε μικρό χρονικό διάστημα Π.χ. φρούτα κ κατεψυγμένα λαχανικά Συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες, οι επιθυμίες και οι απαιτήσεις του ανθρώπου και με τη βοήθεια της επιστήμης και της τεχνολογίας, επιβάλλουν τη δημιουργία νέων προϊόντων που το καθένα ικανοποιεί διαφορετικές προτιμήσεις καταναλωτών Φυτικά ή ζωικά λίπη Σπορέλαια, μαργαρίνες, φυτικά λίπη, κ.λ.π., Φρέσκο γάλα Τυριά, γιαούρτια, παγωτά Ντομάτα Τοματοπολτός, χυμός, κονκασέ, αποφλοιωμένο, ψιλοκομμένα

3 Έννοια της μεταποίησης Για την ικανοποίηση των παραπάνω αναγκών και για την πλήρη αξιοποίηση της γεωργικής παραγωγής δημιουργήθηκε ένας σημαντικός κλάδος στη βιομηχανία, η μεταποίηση των αγροτικών προϊόντων και η παραγωγή τροφίμων. Ο κλάδος της μεταποίησης των αγροτικών προϊόντων περιλαμβάνει επιχειρήσεις που ασχολούνται αποκλειστικά με την επεξεργασία πρωτογενών αγροτικών προϊόντων ή πρώτων υλών, ή πολλές φορές χρησιμοποιούν ενδιάμεσα, ημι-επεξεργασμένα αγροτικά προϊόντα (σχήμα 1.4) Οι επιχειρήσεις αυτές, ανάλογα με το αγροτικό προϊόν που επεξεργάζονται λειτουργούν μια συγκεκριμένη περίοδο του έτους ή και ολόκληρο το έτος. Μεταποίηση Αγροτικών Προϊόντων είναι η μετατροπή ενός πρωτογενούς αγροτικού προϊόντος σε άλλο προϊόν το οποίο είναι κατάλληλο για κατανάλωση ή για άμεση ή μελλοντική χρήση.

4 Σκοποί και αναγκαιότητα της μεταποίησης Πορεία προϊόντων χωρίς μεταποίηση Πορεία εδώδιμων προϊόντων με υποχρεωτική μεταποίηση Πορεία μη εδώδιμων προϊόντων με υποχρεωτική μεταποίηση

5 Αναγκαιότητα της μεταποίησης Η μεταποίηση συχνά οδηγεί στην παραγωγή εντελώς νέου προϊόντος το οποίο δεν έχει ούτε τη μορφή ούτε τη χρήση του πρωτογενούς προϊόντος (π.χ. το ζαχαρότευτλο μετατρέπεται σε ζάχαρη) ή καθιστά ένα πρωτογενές αγροτικό προϊόν από μη εδώδιμο σε εδώδιμο. Άλλες φορές η επεξεργασία δεν επηρεάζει ουσιαστικά τη μορφή και τη φύση του πρωτογενούς προϊόντος π.χ. συγκεκριμένα χαρακτηριστικά για μακροχρόνια διατήρηση (π.χ. αφυδάτωση, κατάψυξη, κονσερβοποίηση) Άλλοι λόγοι Η φύση της πρωτογενούς αγροτικής παραγωγής. Η μακροχρόνια διατήρηση της πρωτογενούς αγροτικής παραγωγής, που είναι ευπαθής και εποχιακή, μέσα από τη διαμόρφωση κατάλληλων εδώδιμων προϊόντων, μικρών και ανθεκτικών Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου του ανθρώπου. Δημιουργήθηκαν νέες ανάγκες και επιθυμίες, κυρίως για περισσότερα νέα προϊόντα διατροφής, οι οποίες πρέπει να ικανοποιηθούν καθ όλο το έτος. Προϊόντα επεξεργασμένα, εκτός εποχής, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κλπ Η εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας. Χημεία, γεωπονία κλπ Η ανάγκη αποσυμφόρησης της πρωτογενούς αγροτικής παραγωγής στην περίοδο της αιχμής της παραγωγής της. Η μακροχρόνια αποθήκευση πρωτογενών προϊόντων είναι τεχνικά δύσκολη και οικονομικά χρονοβόρα, ενώ μπορεί να οδηγήσει σε αλλοιώσεις Η υπερπροσφορά την περίοδο παραγωγής μειώνει τις τιμές ραγδαία και μειώνει τα εισδήματα των παραγωγών (π.χ. σιτάρι στη Φαρκαδόνα, ζωοτροφές)

6 Μέθοδοι μεταποίησης Μηχανική επεξεργασία (μπάλες το τριφύλλι) Χημική επεξεργασία (σπορέλαια με χρήση διαλυτών) Θερμική επεξεργασία και αφυδάτωση (παστερίωση, αποξήρανση) Ζύμωση Κατάψυξη Κονσερβοποίηση (όχι αμιγώς μεταποιητική διαδικασία)

7 Σκοποί και στόχοι της μεταποίησης Η μεταποίηση συμβάλλει, σε συνεργασία με άλλες επιστήμες, στη λύση των προβλημάτων διατροφής και άλλων αναγκών του ανθρώπου Αξιοποίηση πλεονάζουσας γεωργικής παραγωγής (π.χ. των μεγάλων πλεονασμάτων που προκύπτουν κατά την αιχμή της παραγωγής) Προστιθέμενη αξία στην παραγωγή Πολλά ερωτήματα: Ποιος την καρπώνεται, πώς θα γίνει αυτό. Απαιτείται έρευνα αγοράς... Διαφορά της αξίας των υλικών που χρησιμοποιούνται και καταναλώνονται από την αξία των προϊόντων που παράγονται Επένδυση κεφαλαίων, παροχή απασχόλησης, πολλαπλασιαστικές επιδράσεις σε άλλους κλάδους

8 Ωφέλειες της μεταποίησης 1. Μεταβάλει ορισμένα πρωτογενή αγροτικά προϊόντα από μη εδώδιμα σε εδώδιμα. Η περίπτωση αυτή είναι σημαντική αφού πάρα πολλά αγροτικά προϊόντα δεν μπορούν να καταναλωθούν χωρίς να υποστούν κάποιο βαθμό μεταποίησης. Έτσι δίνεται η δυνατότητα στον καταναλωτή να χρησιμοποιεί, να καταναλώνει και να απολαμβάνει ένα σημαντικό αριθμό προϊόντων, τα οποία χωρίς τη διαδικασία της μεταποίησης δεν θα υπήρχαν. 2. Δημιουργεί νέα προϊόντα από ένα ή από συνδυασμό πρωτογενών αγροτικών προϊόντων, τα οποία δεν παράγονται από τη φύση, διατίθενται έτοιμα για κατανάλωση και ικανοποιούν ποικιλία αναγκών και επιθυμιών των καταναλωτών. Και στην περίπτωση αυτή προσφέρεται σημαντική ωφέλεια στον καταναλωτή με τη μορφή ευημερίας. 3. Με τη μεταποίηση, τα περισσότερα τελικά προϊόντα τα οποία χαρακτηρίζονται τρόφιμα, διατηρούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα και ικανοποιούν σημαντικές διατροφικές ανάγκες του ανθρώπου και τη ζήτηση της αγοράς για όλο το έτος 4. Με τη μεταποίηση δημιουργούνται προϊόντα, συμπυκνωμένα, και επομένως μικρότερου όγκου και βάρους από τα αρχικά πρωτογενή προϊόντα. Επιπλέον, η συσκευασία που ακολουθεί συνήθως την παραγωγή, προφυλάσσει τα προϊόντα από αλλοιώσεις και εξωγενείς παράγοντες. Όλα αυτά έχουν σαν συνέπεια μείωση του κόστους μεταφοράς τους και φυσικά ασφαλή και οικονομικότερη αποθήκευση.

9 Αύξηση της συνολικής ζήτησης και της τιμής παραγωγού ενός αγροτικού προϊόντος. Οικονομικές επιδράσεις της μεταποίησης Η αύξηση της ζήτησης προκαλείται με την απορρόφηση σημαντικών ποσοτήτων του πρωτογενούς προϊόντος από τη μεταποίηση. Παράλληλα η αυξημένη ζήτηση συμβάλει στη άνοδο της τιμής. Η συνολική ζήτηση αυξάνεται και η καμπύλη της ζήτησης από τη θέση D1 μετατοπίζεται δεξιά στη θέση D2 με τη λειτουργία της μεταποίησης στην αγορά του προϊόντος. Την αύξηση της ζήτησης ακολουθεί η αύξηση της τιμής του προϊόντος στην αγορά από Τ1 σε Τ2 Η αύξηση της τιμής του προϊόντος, όπως είναι φυσικό, αυξάνει και το συνολικό εισόδημα του παραγωγού

10 Οικονομικές επιδράσεις της μεταποίησης Προσδίδει σημαντική προστιθέμενη αξία στα γεωργικά προϊόντα. Προστιθέμενη αξία μιας παραγωγικής διαδικασίας είναι η διαφορά της αξίας των προϊόντων που παράγονται αν αφαιρεθεί η αξία των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν Η προστιθέμενη αξία υπολογίζεται: Σε τιμές αγοράς, δηλαδή η αξία του προϊόντος θεωρείται η τιμή του στην αγορά. Σε τιμές κόστους, δηλαδή η αξία του προϊόντος θεωρείται το κόστος παραγωγής Αν στην αξία των υλικών δεν περιλαμβάνονται οι αποσβέσεις του παγίου κεφαλαίου η υπολογιζόμενη προστιθέμενη αξία ονομάζεται ακαθάριστη Αντίθετα όταν αφαιρείται η αξία των υλικών αφαιρούνται και οι αποσβέσεις τότε η προστιθέμενη αξία ονομάζεται καθαρή Αξία τελικού προϊόντος ( ) Αξία υλικών ( ) Προστιθέμενη αξία ( ) Ποσοστό (%) Κομπόστα 2,00 0,80 1,20 60 Τοματοπολτός 1,50 0,70 0,80 53 Ζάχαρη 2,30 0,60 1,70 74 Ψωμί 1,00 0,20 0,80 80 Τελικά προϊόντα: Αυτά που προορίζονται για κατανάλωση Ενδιάμεσα προϊόντα : Αυτά που χρειάζονται και άλλη επεξεργασία

11 Οικονομικές επιδράσεις της μεταποίησης Δημιουργεί θέσεις εργασίας, ιδιαίτερα στης αγροτικές περιοχές, συμβάλλοντας έτσι στην αύξηση της απασχόλησης και κυρίως της εξωγεωργικής απασχόλησης. Η ωφέλεια αυτή είναι ιδιαιτέρως σημαντική αν ληφθεί υπ όψη η περιοδική απασχόληση του αγροτικού πληθυσμού που οφείλεται κυρίως στη φύση της αγροτικής παραγωγής και η έλλειψη σημαντικών ευκαιριών απασχόλησης στις αγροτικές περιοχές της χώρας. Επιπλέον, δημιουργεί και συνθήκες αύξησης της οικονομικής δραστηριότητας στην τοπική κοινωνία με τη βελτίωση των ατομικών εισοδημάτων. Δημιουργεί εξωτερικές οικονομίες, δηλαδή, προκαλεί πρόσθετη οικονομική δραστηριότητα. Αυτό προκύπτει από την ανάγκη εξυπηρέτησης των μονάδων μεταποίησης από βιοτεχνίες οι οποίες παράγουν βοηθητικές ύλες, υλικά συσκευασίας και άλλα, με αποτέλεσμα την αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας σε μια περιοχή

12 Οικονομική της μεταποίησης Προβλήματα που μελετά Προβλήματα μεταποίησης Η μεταποίηση απαιτεί σημαντικές επενδύσεις σε πάγιο εξοπλισμό Γεγονός που συνδέεται με την αυστηρή νομοθεσία για τις βιομηχανίες τροφίμων, για λόγους δημόσιας υγείας Η αποδοτική λειτουργία μιας τέτοιας επιχείρησης προϋποθέτει σωστή επιλογή του τόπου εγκατάστασης, επιλογή του κατάλληλου εξοπλισμού και κατάλληλη οργάνωση των τμημάτων της (ΣΔΠ, ISO, HACCP κλπ). Απαιτείται εξάντληση της δυναμικότητάς της και εξασφάλιση συνεχούς λειτουργίας αυτής. Τα ανωτέρω συχνά δεν μπορούν να επιτευχθούν λόγω ιδιαιτεροτήτων Μεγάλη διακύμανση στην προσφορά της αγροτικής παραγωγής (πρώτη ύλη ) από έτος σε έτος. Εποχικότητα Ανέφικτη ή πολύ δύσκολη η αποθήκευση των αγροτικών προϊόντων, γιατί είναι ευαίσθητα και ογκώδη Διάρκεια λειτουργίας των μεταποιητικών μονάδων Ηδιάρκεια λειτουργίας τους κυμαίνεται από δύο έως πέντε μήνες. Αυτό με τη σειρά του επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τις δαπάνες λειτουργίας και το κόστος παραγωγής στη μεταποιητική επιχείρηση. Το πρόβλημα αυτό, όπου δημιουργείται, μπορεί να αμβλυνθεί ή και να λυθεί με καλύτερη οργάνωση της παραγωγής. Παραδείγματα: Τυροκομεία, γαλακτοβιομηχανίες, μονάδες παραγωγής χυμού κλπ

13 Οικονομική της μεταποίησης Προβλήματα που μελετά Προβλήματα μεγέθους Μέγεθος, αριθμός γραμμών παραγωγής, επιλογή περιοχής και θέσης Παράγοντες που θα καθορίσουν την απόφαση Διαθεσιμότητα πρώτης ύλης (ειδικά για τις μεγάλες), απόσταση από το κέντρο παραγωγής κόστος μεταφοράς Μικρές μονάδες: προβλήματα οργάνωσης, οικονομίας μεγέθους και διοίκησης Λόγω της διακύμανσης της αγροτικής παραγωγής αυτά τα προβλήματα πολλαπλασιάζονται όσο το μέγεθος της μεταποιητικής μονάδας αυξάνει Προβλήματα αγοράς υλικών παραγωγής Όλες οι μονάδες μεταποίησης τα αντιμετωπίζουν λόγω της φύσης των υλικών και των τελικών προϊόντων Η προσφορά της πρώτης ύλης Μεγάλος αριθμός παραγωγών διάσπαρτων σε πολλές περιοχές: ανομοιομορφία προϊόντος, κόστος μεταφοράς, μεγάλο αριθμό συναλλαγών, αβεβαιότητα ικανοποίησης των αναγκών της Προμήθεια βιομηχανικών υλικών από μικρές, εξειδικευμένες βιομηχανίες Προβλήματα στρατηγικής πωλήσεων Η στρατηγική marketing εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις συνθήκες της αγοράς, τον ανταγωνισμό, το μέγεθος της αγοράς, από το μέγεθος της επιχείρησης, από το είδος και τη φύση του τελικού προϊόντος, κ.λ.π.. Επιπλέον προβλήματα για ειδικές κατηγορίες επιχειρήσεων

14 Οικονομική γεωργικών βιομηχανιών Μάθημα 2 ο

15 Οικονομία και Οικονομική Αρχή Απεριόριστες ανάγκες / Περιορισμένα μέσα παραγωγής (Στενότητα) Λογική αρχή Κάθε οικονομικός στόχος θα πρέπει να επιτυγχάνεται με τη θυσία όσο το δυνατόν λιγότερων πόρων («αρχή της ήσσονος προσπάθειας» Οικονομική αρχή Οικονομικά αγαθά: Όλα τα αγαθά που βρίσκονται σε στενότητα και ικανοποιούν ανθρώπινες ανάγκες και επιθυμίες Είτε ελάχιστη θυσία για ένα καθορισμένο αποτέλεσμα, είτε μέγιστο αποτέλεσμα για συγκεκριμένο επίπεδο θυσίας Η έννοια της αποτελεσματικότητας, έσοδα-έξοδα, οικονομικό αποτέλεσμα κλπ

16 Οικονομική μονάδα Οικονομικός οργανισμός Οικονομική μονάδα είναι μια αυτοτελής δραστηριότητα που βασίζεται στην οικονομική αρχή ώστε να ικανοποιήσει ανθρώπινες ανάγκες Ανθρώπινη δραστηριότητα Οικονομική αρχή Ικανοποίηση αναγκών Παραγωγική (Επιχείρηση) Καταναλωτική Συντελεστές παραγωγής Ορθολογικός συνδυασμός ΣΠ Οικονομική αρχή Χρηματοοικονομική ισορροπία Επιδιωκόμενος σκοπός Οικονομικός οργανισμός είναι μια ορθολογικά οργανωμένη παραγωγική οικονομική μονάδα η δράση της οποίας περιλαμβάνει τη χρήση συντελεστών παραγωγής βάσει της οικονομικής αρχής και της αρχής ρευστότητας (Χρηματοοικονομικής ισορροπίας) Παράγει υλικά αγαθά απαραίτητα για τις ανθρώπινες ανάγκες

17 Οι συντελεστές παραγωγής Έδαφος Μικρή σημασία για την γεωργική βιομηχανία, πλην του οικοπέδου, που αποτελεί μεγάλη επένδυση Εργασία Η αποδοτικότητά της ορίζεται από ικανότητα και θέληση, εκαπίδευση, πείρα, σωματική διάπλαση, συνθήκες, αμοιβή Είδη αμοιβής εργασίας Βάσει του χρόνου Βάσει της παραγωγής (κατ αποκοπή, «φασόν») ή με παροχή πριμ Με συμμετοχή στα κέρδη Έτσι εσωτερικοποιείται το κόστος εργασίας και παρέχονται κίνητρα Τα μέσα παραγωγής Τεχνικός εξοπλισμός με διάρκεια ζωής πέραν της μιας παραγωγικής περιόδου Τεχνική διάρκεια ζωής Οικονομική διάρκεια ζωής: Όσο προσφέρει οικονομικά συμφέρουσες υπηρεσίες (αποσβέσεις). ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΠΑΞΙΩΣΗ Αποδοτικότητα του μέσου: Τεχνική και οικονομική (υπερβολική ή μειωμένη χρήση/αξιοποίηση). Εντοπισμός του άριστου σημείου χρήσης και βαθμός αποδοτικότητας που προσδιορίζουν την οικονομικότητα της επιχείρησης Σχετίζεται με τη δυναμικότητα Τα υλικά μέσα: Πρωτογενή ή δευτερογενή προϊόντα που θα χρησιμοποιηθούν ως βοηθητικά ή ως τελικά τρόφιμα ή χρήσιμα αγαθά Κύρια υλικά (βασική πηγή δαπανών), Βοηθητικά υλικά, Καύσιμα υλικά Η διαχείριση των υλικών είναι ύψιστης σημασίας Ομαλή προμήθεια των εισροών, τήρηση χαμηλών αποθεμάτων (ΔΟΠ), άριστη αποθήκευση υλικών Αντιμετώπιση της απώλειας (πχ χαλασμένες πρώτες ύλες) Αξιοποίηση της δυναμικότητας και των δυνατοτήτων απόδοσης της πρώτης ύλης

18 Η επιχείρηση Έχει όλα τα χαρακτηριστικά της οικονομικής μονάδας ΑΛΛΑ επιδιώκει την πραγματοποίηση κέρδους Μια επιχείρηση μπορεί να δημιουργηθεί Εκμετάλλευση της μαζικής παραγωγής: Αύξηση της αποδοτικότητας, οικονομίες κλίμακας, καλύτερος έλεγχος Καλύτερη άντληση κεφαλαίων (πρόσβαση στον δανεισμό) Δυνατότητα καταμερισμού εργασιών Αποτελεσματική οργανωτική δομή Διάκριση επιχειρήσεων Υπηρεσιών (εμπορικές, ασφαλιστικές, συμβουλών κλπ) με σκοπό το κέρδος Υλικών αγαθών: Προϊόντα που συχνά είναι άμεσα καταναλώσιμα με τη μορφή που παράγονται Πρωτογενούς παραγωγής, που παράγουν είτε καταναλώσιμα προϊόντα είτε ενδιάμεσες πρώτες ύλες: Γεωργικές, δασοκομικές, κτηνοτροφικές, αλιευτικές/ιχθυοπαραγωγικές, μεταλλευτικές/λατομεία, υδρεύσεως. Δευτερογενούς παραγωγής: Μετασχηματισμός των πρωτογενών προϊόντων ώστε να είναι σε καταναλώσιμη μορφή Τριτογενούς παραγωγής: Παροχή υπηρεσιών που διευκολύνουν την κυκλοφορία προϊόντων και τις συναλλαγές

19 Επιχειρήσεις παραγωγής τροφίμων Εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή Αποσκοπούν στη μεταποίηση ευπαθών προϊόντων ώστε να γίνουν εδώδιμα ή να είναι διατηρήσιμα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα Συχνά αφορά και την πρώτη μεταποίηση προϊόντων ώστε να μεταφέρονται ή να αποθηκεύονται με χαμηλό κόστος και να αποτελέσουν την πρώτη ύλη επεξεργασίας/μεταποίησης σε άλλη περιοχή ή άλλη περίοδο Επιπλέον οι επιχειρήσεις αυτές Αναλαμβάνουν κι άλλες λειτουργίες εμπορίας Συσκευασία Αποθήκευση Διανομή Διαφήμιση Μπορούν να αναπτυχθούν σε μεγάλες οικονομικές μονάδες (π.χ.;;) Βιομηχανία στην αγορά των τροφίμων Σύνολο επιχειρήσεων που παράγουν προϊόντα/τρόφιμα που είναι πλήρη ή μερικά υποκατάστατα (π.χ.;;;)

20 Ατομικές επιχειρήσεις Νομικές μορφές επιχειρήσεων τροφίμων Ο επιχειρηματίας είναι υπεύθυνος, χρηματοδότης και μοναδικός εργαζόμενος Ευελιξία, αλλά μικρή οικονομική δύναμη και μεγάλος κίνδυνος αποτυχίας Προσωπικές εταιρίες Ομόρρυθμες εταιρίες Δύο ή περισσότερα άτομα ασκούν διοίκηση με κοινή επωνυμία Συμμετέχουν με ποσοστό στις κερδοζημίες αλλά είναι υπεύθυνοι με το σύνολο της περιουσίας τους Καλύτερο πρόσβαση στο κεφάλαιο, Συνδυασμός ικανοτήτων και προσόντων, Μεγαλύτερη δύναμη στην αγορά Ετερόρρυθμες εταιρίες Ομόρρυθμοι εταίροι που ασκούν την διοίκηση Ετερόρρυθμοι εταίροι που ευθύνονται μέχρι του ποσού της συμβολής τους Αφανείς εταιρίες, στις οποίες ένας εταίρος συμμετέχει με ένα ποσό που δεν είναι γνωστό σε τρίτους Κεφαλαιουχικές εταιρίες Ανώνυμες εταιρίες Γενική Συνέλευση (κάθε μετοχή = μια ψήφος) ορίζει Διοικητικό Συμβούλιο Πρόεδρο κ Διευθύνονται Σύμβουλο Μεγάλη κεφαλαιακή συγκρότηση, τεράστιες δυνατότητες ανάτυξης, υποχρέωση δημοσιοποίησης ισολογισμών Εταιρίες περιορισμένης ευθύνης Μερίδες συμμετοχής αντί για μετοχές Απαγορεύεται η άσκηση τραπεζικών, ασφαλιστικών κλπ δραστηριοτήτων ++ αθλητικών Σειρά όρων: συγκεκριμένοι όροι δημοσιότητας, ορισμένη διάρκεια, περιορισμένη ευθύνη, αποφάσεις κατά πλειοψηφία, ΓΣ και διαχειριστής/διαχειριστές Συνεταιρισμοί (χωρίς κερδοσκοπικό χαρακτήρα που επιτελούν κοινωνικό σκοπό)

21 Συνασπισμοί επιχειρήσεων τροφίμων Συνασπισμοί οριζόντιας μορφής Ομοειδείς επιχειρήσεις του ίδιου σταδίου ή κλάδου παραγωγής Μείωση ή εξαφάνιση ανταγωνισμού με σκοπό τη διαμόρφωση μονοπωλίων Συνασπισμοί κάθετης μορφής Επιχειρήσεις που κάθε μια αναλαμβάνει ένα συγκεκριμένο στάδιο παραγωγής Μόνο η τελευταία παράγει τελικό προϊόν που καταλήγει στην αγορά Συνασπισμοί συμπληρωματικής μορφής Παραγωγή συμπληρωματικών ή βοηθητικών προϊόντων για τη λειτουργία μιας επιχείρησης π.χ. συστηματική προμήθεια υλικών συσκευασίας Μερικές συνηθισμένες μορφές Καρτέλ: Συνασπισμός ομοειδών επιχειρήσεων οριζόντιας μορφής βάσει γραπτής συμφωνίας, που θέτει περιορισμούς στις ποσότητες, τις τιμές, την ποικιλία των προϊόντων σε μια περιοχή κλπ Σκοπός η καταπολέμηση του ανταγωνισμού και η κατάκτηση της αγοράς Κοντσερν: Οριζόντιοι, κάθετοι ή και συμπληρωματικοί συνασπισμοί που, βάσει γραπτής συμφωνίας, περιορίζουν την αυτοτέλεια των επιχειρήσεων σε κάποιο βαθμό Αγορά/ Ανταλλαγή μετοχών, ώστε να ασκείται έλεγχος από τη μια επιχείρηση στην άλλη Σκοπός είναι ΚΑΙ η καλύτερη οικονομικότητα Τραστ: Συγχωνεύσεις οριζόντιας, κάθετης ή συμπληρωματικής μορφής Η ισχυρότερη επιχείρηση εξαγοράζει το ενεργητικό (και παθητικό) των άλλων Ή πολλές επιχειρήσεις συγχωνεύονται σε μια που διαθέτει συνολικά όλη τους την περιουσία Σκοπός είναι η καλύτερη οικονομική διαχείριση και η ορθολογικότερη οργάνωση Πολυεθνικές επιχειρήσεις: Υποκαταστήματα, παραστήματα, θυγατρικές. Τουλάχιστον σε 5 άλλες χώρες και τουλάχιστον 25% της παραγωγής της εκτός του αρχικού κράτους

22 Μέθοδοι παραγωγής τροφίμων Όταν τα τρόφιμα δεν είναι άμεσα καταναλώσιμα απαιτούνται επεμβάσεις Παραγωγή συνεχούς ροής Οι διάφορες διαδικασίες παραγωγής τοποθετούνται σε μια λογική σειρά/αλληλουχία και συγχρονίζονται Επιταχύνεται η διαδικασία, επιτυγχάνεται εξειδίκευση και καταμερισμός, αυτοματισμοί, καλύτερος έλεγχος (επιτρέπει την εισαγωγή ΣΔΠ και την πιστοποίηση διαδικασιών, ιχνηλασιμότητα κλπ) Διαρκής παραγωγή χωρίς χρονικές απώλειες και δεν είναι απαραίτητη η κοστοβόρα αποθήκευση Πολλά κεφάλαια, μεγάλη εξάρτηση από την αγορά ευαισθησία σε κρίσεις, δύσκολη προσαρμογή σε νέες τεχνολογίες Παραγωγή κατά σειρές Τα ανωτέρω χωρίς συγχρονισμό διαδικασιών Παρόμοια πλεονεκτήματα Παραγωγή σε εργαστήρια Κάθε στάδιο παραγωγής λαμβάνει χώρα σε άλλο εργαστήριο Το ενδιάμεσο προϊόν μεταφέρεται από εργαστήριο σε εργαστήριο (π.χ. τυροκόμηση) Πλεονεκτήματα: Δεν απαιτεί μεγάλη εξειδίκευση, κάθε ερηαστήριο είναι πιο προσαρμόσιμο σε αλλαγές και διακυμάνσεις, οι εργαζόμενοι αποκτούν εμπειρία σε περισσότερες διαδικασίες Μειονεκτήματα: Η παραγωγική διαδικασία απαιτεί πιο πολύ χρόνο, αυξάνει το κόστος η ενδιάμεση αποθήκευση, αδύνατος ο συνολικός έλεγχος/αξιολόγηση Τύποι παραγωγής τροφίμων Εξατομικευμένη παραγωγή Μαζική παραγωγή Παραγωγή κατά ομάδες (πολλά προϊόντα από μια πρώτη ύλη, τα οποία ομαδοποιούνται ανάλογα με τη διαδικασία παραγωγής) Παραγωγή συγγενών ποικιλιών (διάφορες συσκευασίες που προσδίδουν αντιληπτή ποιότητα ή και άλλους τύπους χρησιμότητας ή διευκολύνουν την εμπορία)

23 Οικονομική γεωργικών βιομηχανιών Μάθημα 3 ο

24 Γεωργικές βιομηχανίες Βιομηχανία: Μια ομάδα επιχειρήσεων που παράγουν προϊόντα ή υπηρεσίες που μπορούν να θεωρηθούν υποκατάστατα Πχ η βιομηχανία λιπαρών ουσιών παράγει ελαιόλαδο, σπορέλαια, μαργαρίνες, λίπη Γεωργική βιομηχανία ή βιομηχανία μεταποίησης: Κλάδοι βιομηχανιών στο πλαίσιο των οποίων οι επιχειρήσεις ασχολούνται με την επεξεργασία ή συντήρηση προϊόντων φυτικής ή ζωικής προέλευσης Παράγουν υποκατάστατα προϊόντα και χρησιμοποιούν την ίδια ή παρόμοια πρώτη ύλη, έτσι είναι ανταγωνιστικές μεταξύ τους Αν παράγουν πολλαπλά προϊόντα, κατατάσσονται ανάλογα με το κύριο προϊόν τους Διάκριση: Μια γεωργική βιομηχανία μπορεί να μεταποιεί παράλληλα πολλά προϊόντα και να κάνει διαφορετικές μορφές επεξεργασίας Λίγες μεγάλες επιχειρήσεις που αναλαμβάνουν πολλές λειτουργίες παραγωγής και μάρκετινγκ, έχουν μεγάλο μερίδιο αγοράς και επηρεάζουν τις αγορές με τη συμπεριφορά τους Μικρές και πολλές επιχειρήσεις που πέραν της μεταποίησης μπορούν να αναλάβουν ελάχιστες δραστηριότητες Συγχωνεύσεις, συγκέντρωση, διαφοροποίηση ως στρατηγικές γεωργικών βιομηχανιών

25 Γεωργικές βιομηχανίες: Ταξινόμηση Με κριτήριο το μέγεθος Παραδοσιακές: Ακολουθούν παραδοσιακές μεθόδους, απασχολούν οικογενειακή εργασία και αξιοποιούν χαμηλά κεφάλαια, έχουν μικρό όγκο παραγωγής, πωλούν τα προϊόντα σε τοπικές αγορές Μικρές: Επεξεργασία μικρών ποσοτήτων, χαμηλός εξοπλισμός, λίγοι εργάτες, μικρή παραγωγή που δεν μπορεί να επηρεάσει την αγορά -, ίδια κανάλια διανομής μόνο για την τοπική αγορά και σε άλλες αγορές μέσω εξωτερικών καναλιών εμπορίας Μεσαίες και μεγάλες: Σημαντική δυναμικότητα, οργάνωση και κεφαλαιακή συγκρότηση, επεξεργάζονται μεγάλες ποσότητες και απασχολούν πολύ προσωπικό, έχουν μεγάλο μερίδιο αγοράς και καθορίζουν την προσφορά και τις τιμές Με κριτήριο την πρώτη ύλη Επεξεργασίας φρούτων Επεξεργασίας λαχανικών Επεξεργασίας ελιάς και ελαιούχων σπόρων Δημητριακών Παραγωγής γλυκαντικών υλών Επεξεργασίας γάλακτος Επεξεργασίας κρεάτων Ζωοτροφών Επεξεργασίας βάμβακος

26 Γεωργικές βιομηχανίες: Ταξινόμηση Με κριτήριο τον φορέα Ιδιωτικές επιχειρήσεις: ΟΕ, ΕΠΕ, ΑΕ αλλά και επιχειρήσεις φυσικών προσώπων (Ατομικές). Επιχειρήσεις που επιδιώκουν το κέρδος Συνεταιριστικές επιχειρήσεις: Είτε ανήκουν σε Συνεταιρισμούς είτε ένας Συνεταιρισμός έχει μικρό ή μεγάλο μερίδιο σε κάποιο εταιρικό σχήμα (ΕΠΕ, ΑΕ, κοινοπραξίες) (Δωδώνη μέχρι πρόσφατα, ΣΕΒΑΘ) Κρατικές γεωργικές επιχειρήσεις (ΕΒΖ) Μικτές γεωργικές επιχειρήσεις (συμμετοχή ιδιωτών, δημοσίου και άλλων φορέων)

27 Ορθολογική συγκρότηση Οργάνωση κτιριακών εγκαταστάσεων, μηχανικού εξοπλισμού, ανθρώπινου δυναμικού, μάρκετινγκ, τμήματα, προμήθειες, παραγωγή κλπ Γεωργικές βιομηχανίες: Οργάνωση

28 Επιχείρηση Μονάδα παραγωγής Οργάνωση και συντονισμός δραστηριοτήτων Κατανομή συντελεστών παραγωγής με σκοπό το κέρδος ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ Άνθρωπος και εργασία Παραγωγή ή προσφορά υπηρεσιών Μέγεθος των επιχειρήσεων Προστιθέμενη αξία Ύψος πωλήσεων Απασχολούμενο προσωπικό Χρήση ενεργητικού ή παγίου ενεργητικού (δυναμικότητα) Η προϋπόθεση για να αναγνωριστεί ως ΜΜΕ μία επιχείρηση είναι να τηρεί τα όρια αναφορικά με τον αριθμό του προσωπικού και, είτε τα όρια του συνόλου του ισολογισμού, είτε εκείνα του κύκλου εργασιών. Ειδικότερα Οι μεσαίες επιχειρήσεις διαθέτουν προσωπικό μεταξύ 50 και 249 ατόμων ΚΑΙ είτε κύκλος εργασιών ως 50 εκατ. ευρώ είτε σύνολο ισολογισμού ως 43 εκατ. ευρώ. Οι μικρές επιχειρήσεις διαθέτουν προσωπικό μεταξύ 10 και 49 ατόμων ΚΑΙ είτε κύκλος εργασιών ως 10 εκατ. ευρώ είτε σύνολο του ισολογισμού ως 10 εκατ. ευρώ. Οι πολύ μικρές διαθέτουν προσωπικό μικρότερο των 10 ατόμων ΚΑΙ είτε έως 2 εκατ. ευρώ κύκλο εργασιών είτε έως 2 εκατ. ευρώ σύνολο του ισολογισμού.

29 Βιομηχανία Βιομηχανία/ Βιομηχανικός κλάδος Μια ομάδα επιχειρήσεων που παράγουν προϊόντα ή υπηρεσίες τα οποία θεωρούνται υποκατάστατα μεταξύ τους, τόσο από τους αγοραστές όσο και από τους πωλητές. Σε περίπτωση παραγωγής πολλαπλών προϊόντων, η κατάταξη σε μια βιομηχανία γίνεται βάσει του κύριου προϊόντος Με άλλα λόγια η σταυροειδής ελαστικότητα ζήτησης είναι σημαντική ΕΠσ = ΔΠ/ΔΤα Όπου ΕΠσ = Σταυροειδής Ελαστικότητα ζήτησης ΔΠ = % μεταβολή της προσφοράς υποκατάστατων (κοντινών) προϊόντων ΔΤα = % μεταβολή της τιμής του προϊόντος Α Στην πράξη δεν μπορεί να μετρηθεί με ακρίβεια και απαιτεί δεδομένα μεγάλης χρονικής περιόδου Δεν είναι εύχρηστη για προϊόντα που έχουν μικρό μερίδιο σε μια ανταγωνιστική αγορά Όταν υπάρχουν πολλά υποκατάστατα η μεταβολή στην τιμή ενός προϊόντος μπορεί να επηρεάσει ελάχιστα ή καθόλου τη ζήτηση ενός υποκατάστατου

30 Αγορά Πώς μπορούν να καθοριστούν τα όρια της αγοράς; Είναι μια ομάδα αγοραστών και πωλητών μεταξύ των οποίων ανταλλάσσονται προϊόντα που είναι στενά υποκατάστατα μεταξύ τους. Οι αγορές καθορίζονται από τη ζήτηση και αποτελούν έκφραση των προτιμήσεων των καταναλωτών Το μέγεθος της αγοράς μπορεί και να παρουσιάζεται υποκειμενικά Διαφορετικά από επιχείρηση σε επιχείρηση Η αγορά διαθέτει δύο διαστάσεις Χώρο (γεωγραφική περιοχή): Μπορούν μεταβολές τιμής σε μια περιοχή να επηρεάσουν την ζήτηση σε μια άλλη; Πχ μπύρα, χρυσός, ψωμί Τύπο του προϊόντος Πχ φρέσκο γάλα (με υποκατάστατα χυμούς, αναψυκτικά, μπύρα, κρασί, οινοπνευματώδη), κρέας (αγορές και υπο-αγορές) Το σύνολο της οικονομίας αποτελεί μια «κηρύθρα» από ανεξάρτητες αγορές

31 Κριτήρια ορισμού της αγοράς Αγορά ενός προϊόντος Εξέταση της σταυροειδούς ελαστικότητας Γενικά χαρακτηριστικά του προϊόντος Βαθμός πληροφόρησης για τις συνθήκες της αγοράς Χωρισμός αγοραστών και πωλητών Ανεξαρτησία τιμών και χάσμα τιμών Γεωγραφική διάσταση της αγοράς Η περιοχή μέσα στην οποία οι αγοραστές διαλέγουν Η περιοχή μέσα στην οποία εμπορεύονται οι πωλητές Άλλες μεταβλητές Κόστος μεταφοράς σε σχέση με την αξία Πραγματική απόσταση μεταφοράς Ο λόγος των προϊόντων που πωλούνται εντός προς τα προϊόντα που πωλούνται εκτός περιοχής Η βιομηχανία μπορεί να περιλαμβάνει πολλές αγορές, πολλούς τύπους προϊόντων και να αναπτύσσεται σε πολλές περιοχές Μια επιχείρηση μπορεί να λειτουργεί σε όλα αυτά τα επίπεδα

32 Ανταγωνισμός στις αγορές Πηγές του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος (ενδεικτικές) Ποιότητα: Αντικειμενική, αντιληπτή, συγκριτική Ασφάλεια κατά την κατανάλωση Τιμή Είδη ανταγωνισμού Άμεσος - Ίδια ή παρόμοια προϊόντα (υποκατάστατα) Έμμεσος Προϊόντα που μπορούν να καλύψουν την ανάγκη του πελάτη με άλλον τρόπο Δυνητικός Ξένες επιχειρήσεις που επεκτείνονται ή με νέες τεχνολογίες Για την ανάλυση των ανταγωνιστικών σχέσεων σε μια αγορά απαιτείται μεγάλος όγκος πληροφοριών Η ίδια η επιχείρηση Ιστορία, πορεία, εμπειρία Διοικητικές ικανότητες και προφίλ Επιχειρησιακή φιλοσοφία Επιχειρησιακοί στόχοι Φιλοσοφία στην εξυπηρέτηση πελατών Στάση και διαχείριση κινδύνου Δυνατά εμπορικά σήματα Οικονομικοί πόροι Ευελιξία Σχέδια επένδυσης Μέλλον; Δομή δαπανών Ανθρώπινο δυναμικό (επάρκεια/ποιότητα) Προσωπικοί στόχοι των στελεχών Εξειδικευμένη εμπειρία Οργανωτική δομή

33 Μορφές αγοράς Είδος Τέλειος ανταγωνισμός Αριθμός επιχειρήσεων Αριθμός καταναλωτών Ομοιογένεια προϊόντος Πολλές Πολλοί Απόλυτη Μονοπώλιο Μία Πολλοί Κανένα υποκατάσταση Μονοπωλιακός ανταγωνισμός Πολλές Πολλοί Ελαφρή διαφοροποίηση Ολιγοπώλιο Λίγες Πολλοί Ομοιογενές ή διαφοροποιημένο

34 Οργάνωση αγορών ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ (Concentration) Η κατάσταση της αγοράς κατά την οποία λίγες επιχειρήσεις ελέγχουν μεγάλο μέρος των τιμών, της παραγωγής και άλλων συνθηκών Μεγέθυνση επιχειρήσεων λόγω τεχνολογίας ή επενδύσεων Συνενώσεις (συγχωνεύσεις, τραστ, κοντσερν κλπ) Λιγότερες επιχειρήσεις με περισσότερη δύναμη Οι διαφορές στη δομή των γεωργικών βιομηχανιών οφείλονται Σε οικονομίες μεγέθους στη διαδικασία παραγωγής Στο βαθμό ευπάθειας και στο κόστος μεταφοράς Στη γεωγραφική κατανομή της πρώτης ύλης Με αποτέλεσμα να αναπτύσσονται μεγάλες μονάδες για ανθεκτικά προϊόντα και πολλές και μικρές για ευπαθή προϊόντα Θα το αναμέναμε στη θεωρία αλλά στην πράξη μάλλον διαψευδόμαστε Κυρίαρχος πυρήνας: Λίγες μεγάλες επιχειρήσεις που παράγουν επώνυμα προϊόντα και ελέγχουν την παραγωγή και τις πωλήσεις Περιφερειακό ανταγωνιστικό πλέγμα: Μεγάλος αριθμός μικρών επιχειρήσεων που πωλούν λιγότερο γνωστά προϊόντα και συμμετέχουν με μικρό ποσοστό στις πωλήσεις και στην παραγωγή

35 Οργάνωση αγορών ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ (Concentration) - Μέτρηση Δείκτης συγκέντρωσης: Συμμετοχή μεγάλων επιχειρήσεων ως ποσοστό της συνολικής βιομηχανίας Σημαντικότερος είναι ο δείκτης CR4, που δείχνει το μερίδιο αγοράς των τεσσάρων πιο μεγάλων επιχειρήσεων στο σύνολο της βιομηχανίας CR n = n i= 1 S S i CRn δείκτης συγκέντρωσης Si το μέγεθος κάθε επιχείρησης N isi 2 H = ( ) S το μέγεθος της βιομηχανίαςi = 1 S n ο αριθμός των μεγαλύτερων επιχειρήσεων (συνήθως 4 ή 5) Δείκτης Herfindahl H N Si = ( ) S i= 1 2 Η ο δείκτης Herfindahl Ν ο αριθμός των επιχειρήσεων της βιομηχανίας Δείκτης Gini, δείκτης εντροπίας κ.ά.

36 Οργάνωση αγορών ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ (Concentration) - Μέτρηση ΣΥΝΟΛΟ Βιομ. Α Βιομ. Β Βιομ. Γ CR4 Βιομ. Α 44,88 Βιομ. Β 49,00 Βιομ. Γ 61, Herfindahl Βιομ. Α 0,0162 0,0131 0,0124 0,0091 0,0049 0,0041 0,0037 0,0033 0,0031 0,0029 0,0020 0,0017 0,0014 0,0012 0,0010 0,0801 Βιομ. Β 0,0126 0,0028 0,0014 0,0154 0,0050 0,0009 0,0028 0,0133 0,0052 0,0016 0,0192 0,0049 0,0025 0,0000 0,0011 0,0886 Βιομ. Γ 0,0025 0,0011 0,0215 0,0006 0,0034 0,0330 0,0000 0,0035 0,0006 0,0162 0,0006 0,0268 0,0000 0,0006 0,0056 0,1160

37 Οργάνωση αγορών ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ (Differentiation) και ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ (Diversification) Διαφοροποίηση: Αλλαγές στην ποιοτική σύνθεση, στις διαιτητικές ιδιότητες, στη συσκευασία κλπ με σκοπό Να ικανοποιήσουν περισσότερες ή διαφορετικές ανάγκες των καταναλωτών. Με τον τρόπο αυτό προσεγγίζει πιο πολλούς καταναλωτές (διευρύνει την αγορά) Να διαφοροποιηθεί η θέση της εταιρίας στην αγορά Να διευκολύνει το marketing (συντήρηση, μεταφορά κλπ) Να διευκολύνει την παραγωγή και να μειώσει το κόστος παραγωγής: Καλύτερη αξιοποίηση των αποθεμάτων και της πρώτης ύλης, μείωση των απωλειών κλπ Ποικιλία δραστηριοτήτων (Diversification)

38 Οικονομική γεωργικών βιομηχανιών Μάθημα 4 ο

39 Οργάνωση αγορών ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ (Differentiation) και ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ (Diversification) Διαφοροποίηση: Αλλαγές στην ποιοτική σύνθεση, στις διαιτητικές ιδιότητες, στη συσκευασία κλπ με σκοπό Να ικανοποιήσουν περισσότερες ή διαφορετικές ανάγκες των καταναλωτών. Με τον τρόπο αυτό προσεγγίζει πιο πολλούς καταναλωτές (διευρύνει την αγορά) Να διαφοροποιηθεί η θέση της εταιρίας στην αγορά Να διευκολύνει το marketing (συντήρηση, μεταφορά κλπ) Να διευκολύνει την παραγωγή και να μειώσει το κόστος παραγωγής: Καλύτερη αξιοποίηση των αποθεμάτων και της πρώτης ύλης, μείωση των απωλειών κλπ Ποικιλία δραστηριοτήτων (Diversification) Επέκταση σε προϊόντα από την ίδια πρώτη ύλη Γεωγραφική επέκταση Επέκταση σε άλλα προϊόντα, τελείως διαφορετικά Λόγοι ποικιλίας δραστηριοτήτων Αποδοτικότερη χρήση εγκαταστάσεων, μηχανημάτων, επιχειρηματικής εμπειρίας, διοίκησης Εποχικότητα παραγωγής Σκοπός η επέκταση της εποχής λειτουργίας Μείωση της πιθανότητας οικονομικής αποτυχίας Κίνδυνος και αβεβαιότητα στις αγορές, κλίμα κλπ

40 Οργάνωση αγορών ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ (Differentiation) και ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ (Diversification) Μέτρηση της ποικιλίας δραστηριοτήτων 1. Αριθμός προϊόντων ανά επιχείρηση: Διαφορετικά προϊόντα, διαφορετικές βιομηχανίες, κατανομή πωλήσεων μεταξύ αυτών 2. Δείκτης Herfindahl: Κυμαίνεται από 0 ως 1. DI n 1 ( ) = i= 1 P i 2 DI ο δείκτης Herfindahl Pi η απόδοση της επιχείρησης που προέρχεται από το προϊόν i προς τη συνολική απόδοση n ο αριθμός των δραστηριοτήτων/προϊόντων της επιχείρησης 3. Λόγος εξειδίκευσης: Δείκτης Herfindahl με τον αριθμό των εργαζόμενων Αριθμός εργαζόμενων που απασχολούνται σε μια δραστηριότητα προς το σύνολο των εργαζομένων

41 Οργάνωση αγορών ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ (Differentiation) και ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ (Diversification) Συνέπειες της ποικιλίας δραστηριοτήτων Ευκολότερη εξασφάλιση χρηματοδότησης Πλήρης αξιοποίηση ανθρώπινου δυναμικού, πάγιου εξοπλισμού, αλλά και εμπειρίας, εξειδίκευσης, ικανοτήτων, R&D κλπ Υιοθέτηση επιθετικής στρατηγικής επέκτασης Επιθετική τιμολόγηση Γενικά οι υπόλοιπες επιχειρήσεις μιας βιομηχανίας δεν θέλουν επιχειρήσεις με ποικιλία δραστηριοτήτων Έχουν τη δύναμη να «επιδοτούν» ένα ζημιογόνο προϊόν και να παγιώνονται στην αγορά (εμπόδια εισόδου) Η καλή χρήση των παγίων συνεπάγεται μείωση του κόστους, κάτι που καθιστά τις επιχειρήσεις ανταγωνιστικές σε σχέση με τις λοιπές επιχειρήσεις της βιομηχανίας

42 Οργάνωση αγορών ΕΜΠΟΔΙΑ ΕΙΣΟΔΟΥ (Barriers To Entry) Είδη εμποδίων εισόδου Θεσμικά ή διοικητικά εμπόδια: Παρέμβαση στην αγορά, νομοθετικοί περιορισμοί (ΕΒΖ) Οικονομικά εμπόδια: Ανεπάρκεια κεφαλαίων εγκατάστασης, χαμηλή ανταγωνιστικότητα, υψηλό κόστος κλπ Η μορφή της αγοράς και της βιομηχανίας (ανταγωνισμός, μονοπώλιο, ολιγοπώλιο) Φύση και τύπος πρώτων υλών Φυσικά/Εξωγενή εμπόδια εισόδου Προκύπτουν από την κανονική λειτουργία και τις συνήθεις λειτουργικές και διαχειριστικές αποφάσεις των επιχειρήσεων Εμπόδια συμπεριφοράς/ενδογενή Εσκεμμένη συμπεριφορά που θα επηρεάσει/»τρομάξει»/δυσκολέψει τους ανταγωνιστές (π.χ. ύψος παραγωγής, διαφήμιση, τιμολόγηση)

43 Οργάνωση αγορών ΕΜΠΟΔΙΑ ΕΙΣΟΔΟΥ (Barriers To Entry) Πηγές εμποδίων εισόδου Απόλυτο πλεονέκτημα κόστους: έλεγχος αποδοτικών πηγών πρώτων υλών και μέσων παραγωγής, περιορισμός της πρόσβασης, μυστικές συνταγές και τεχνογνωσία, υψηλή εμπράγματη πίστη κλπ Οικονομίες κλίμακας, αφού οι επιχειρήσεις μπορούν να ασκούν περιοριστική τιμολόγηση Διαφοροποίηση προϊόντων: Πάγια θέση στην αγορά, λιγότερες διαφημιστικές δαπάνες, επιτυχημένα χαρακτηριστικά Διαφήμιση: Απαιτεί πολύ χρήμα το οποίο δεν διαθέτει μια νέα επιχείρηση (Green Cola, ΕΨΑ)

44 Οργάνωση αγορών ΚΑΘΕΤΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ (Vertical Integration) Μορφή διαδοχικής παραγωγής δύο ή περισσότερων σταδίων κάτω από τον έλεγχο κοινής διεύθυνσης για την επιτυχία κάποιου σκοπού Στην κάθετη οργάνωση οι σχέσεις που υπάρχουν μεταξύ των σταδίων παραγωγής επιδρούν με διαφορετικό τρόπο στην παραγωγική διαδικασία σε σχέση με τις ανταγωνιστικές σχέσεις σε μια ανταγωνιστική αγορά Μορφές κάθετης οργάνωσης Συμβάσεις συνεργασίας (Συμβολαιική γεωργία) Συνάπτεται μια σύμβαση μεταξύ των δύο επιχειρήσεων βάσει της οποίας η μια παρέχει κάποιο προϊόν/υπηρεσία/πρώτη ύλη στην άλλη. Η άλλη αναλαμβάνει την υποχρέωση να αγοράσει το προϊόν/υπηρεσία/πρώτη ύλη σε συγκεκριμένη τιμή Η διάρκεια μπορεί να είναι ορισμένη ή αόριστη Η μορφή του συμβολαίου είναι ουσιαστικής σημασίας για την επιτυχία του εγχειρήματος Κριτική; Πλεονεκτήματα; Αγορά επιχειρήσεων Αγορά βοηθητικών επιχειρήσεων ή δημιουργία νέων επιχειρήσεων (συγχωνεύσεις, τραστ, καρτέλ κλπ) Πλεονέκτημα είναι η κοινή διοίκηση και διαχείριση, εσωτερικοποίηση του κινδύνου, καλύτερος έλεγχος Μειονέκτημα τα υψηλά κεφάλαια που απαιτούνται και η πιθανότητα μη ολοκληρωμένης αξιοποίησης της επιχείρησης Συχνά προτιμάται η σύναψη συμβάσεων (π.χ. όταν το σταθερό κόστος ξεπερνά το κόστος μια τέτοιας σύμβασης). Επίσης αν πχ πέσουν απότομα οι τιμές στην αγορά, η επιχείρηση μπορεί να επωφεληθεί από αγορά στη νέα χαμηλότερη τιμή

45 Οργάνωση αγορών ΚΑΘΕΤΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ (Vertical Integration) Πλεονεκτήματα κάθετης οργάνωσης Μείωση του κινδύνου/αβεβαιότητας Απρόσκοπτη λειτουργία Μείωση κόστους παραγωγής (ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ) Περιορίζονται τα transaction costs, δεν υπάρχει κόστος προσαρμογής, εξοικονομείται χρόνος, μειώνονται οι δαπάνες marketing (μεταφοράς, συσκευασίας, αποθήκευσης) Βελτίωση της διοίκησης: Κεντρική διοίκηση, καλύτερη λήψη αποφάσεων, έλεγχος (γνώση, παρατήρηση, διασφάλιση ποιότητας) Άλλα πλεονεκτήματα (βελτίωση της διαπραγματευτικής δύναμης, δυνατότητα ανάπτυξης νέων προϊόντων, στήριξη R&D Παραδείγματα και στις εκμεταλλεύσεις; Ιδιοπαραγωγή ζωοτροφών, τυροκόμηση στην εκμετάλλευση, μεταποίηση, πώληση στις λαϊκές κλπ

46 Οργάνωση αγορών ΣΥΓΧΩΝΕΥΣΕΙΣ (Mergers) Συνενώσεις μικρών και μεγάλων επιχειρήσεων, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, ώστε στην τελική τους μορφή να ενεργούν, παράγουν και συμπεριφέρονται στην αγορά ως μία επιχείρηση Εξαγορές, Joint ventures (κοινές επιχειρήσεις), Levereged buyouts (με πρωτοβουλία μάνατζερ) Οι εξαγορές μπορεί να είναι και εχθρικές (hostile takeover) πχ μέσω χρηματιστηρίου JV είναι η συνεργασία επιχειρήσεων με ποικιλία δραστηριοτήτων μόνο ως προς μια συγκεκριμένη δραστηριότητα/προϊόν, ενώ παραμένουν ανεξάρτητες στη λοιπή τους λειτουργία LB που γίνονται από ανθρώπους της αγτοράς αλλά με χαμηλή οικονομική επιφάνεια, άρα με δανεικά κεφάλαια. Συχνά οι εξαγορές αυτές γίνονται σε πολύ υψηλές τιμές Βασικός στόχος είναι η αύξηση της συγκέντρωσης, με στόχο αύξηση της αποδοτικότητας, μείωση κόστους, καλύτερη αποδοτικότητα, μείωση ενδιάμεσων δραστηριοτήτων κλπ Στην πράξη δεν είναι έτσι και συχνά οι συγχωνεύσεις μειώνουν την κοινωνική ευημερία, δημιουργώντας μονοπωλιακές συνθήκες Οι επιχειρήσεις μεγεθύνονται γρηγορότερα σε σχέση με τις διαδικασίες εσωτερικής μεγέθυνσης και δεν προσθέτουν κάτι στη συνολική δυναμικότητα μιας βιομηχανίας

47 Οργάνωση αγορών ΣΥΓΧΩΝΕΥΣΕΙΣ (Mergers) Κίνητρα συγχωνεύσεων (αγοραστών και πωλητών) Εξασφάλιση πηγών επενδύσεων και ικανού μάνατζμεντ Έλλειψη διαδοχής Ευνοϊκό νομικό πλαίσιο Οι μικρές να γίνουν μεγάλες... Κίνητρα των αγοραστών Αύξηση μονοπωλιακής δύναμης Μείωση δαπανών marketing Αύξηση της αποδοτικότητας μέσω του συνεργισμού (2+2=5) Οικονομίες κλίμακας, R&D, μείωση κόστους συναλλαγής κλπ Αύξηση των κερδών Επιδιώξεις των managers

48 Οργάνωση αγορών ΣΥΓΧΩΝΕΥΣΕΙΣ (Mergers) Πολιτική συγχωνεύσεων Η οριζόντια συγχώνευση είναι κυρίως ζήτημα ελέγχου, διότι επηρεάζει πολύ τη συγκέντρωση και τις αγορές Επιτροπή Ανταγωνισμού Υπάρχει θέμα αν προκαλούνται εμπόδια εισόδου Στην Ελλάδα κρίνονται ζητήματα όπως ο κύκλος εργασιών πριν και μετά τη συγχώνευση, το μερίδιο αγοράς κλπ Διακλαδικές συγχωνεύσεις (Conglomerate) Συγχωνεύσεις επιχειρήσεων που λειτουργούν σε τελείως διαφορετικές βιομηχανίες/αγορές Αιτίες Κατανομή της αβεβαιότητας Σταθεροποίηση του εισοδήματος: Πάγια τακτική των γεωργικών εκμεταλλεύσεων! Κόστος συναλλαγής Η αγορά του μάνατζμεντ: «Ξεφορτώνονται» αποτυχημένους μάνατζερ Αυτοκρατορίες: Είσαι leader και καθορίζεις εσύ τους όρους. Διαθέτεις υψηλό κόστος εξαγοράς και μπορείς να εξαγοράσεις τους άλλους φτηνά Κλασσική περίπτωση εφαρμογής μονοπωλιακών πρακτικών από τις conglomerate επιχειρήσεις Πώληση γάλακτος σε εξωφρενικά χαμηλή τιμή, ώστε να παγιωθεί στην αγορά Οι ζημίες εξισορροπούνται από τα κέρδη άλλων, άσχετων παγιωμένων προϊόντων

49 Μορφές αγοράς Είδος Τέλειος ανταγωνισμός Αριθμός επιχειρήσεων Αριθμός καταναλωτών Ομοιογένεια προϊόντος Πολλές Πολλοί Απόλυτη Μονοπώλιο Μία Πολλοί Κανένα υποκατάσταση Μονοπωλιακός ανταγωνισμός Πολλές Πολλοί Ελαφρή διαφοροποίηση Ολιγοπώλιο Λίγες Πολλοί Ομοιογενές ή διαφοροποιημένο

50 Οικονομική γεωργικών βιομηχανιών Μάθημα 5 ο

51 Οργάνωση αγορών OIKONOMIEΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ (Economies of scale) Δημιουργούνται σε μια επιχείρηση όταν η απόδοση σε τελικό προϊόν αυξάνει ταχύτερα απ όσο αυξάνουν οι δαπάνες καθώς το μέγεθος της παραγωγής της μονάδας αυξάνεται Η αύξηση της παραγωγής μπορεί να προέρχεται Από αύξηση εισροών Από αύξηση παραγωγικότητας (καλύτερη οργάνωση της παραγωγικής διαδικασίας) Ανάλογα με τη σχέση αύξησης των συντελεστών/αύξησης της παραγωγής Σταθερές οικονομίες κλίμακας Αύξουσες (θετικές) οικονομίες κλίμακας Αρνητικές οικονομίες κλίμακας (μειούμενες) Οικονομίες κλίμακας και οικονομίες μεγέθους Economies of scale describe how much production increases when the firm increases its scale of production, i.e. increases all (both fixed and variable) inputs by a common proportionality factor. Economies of size describe what happens to cost per unit of output when production increases in a cost minimising way. Εξωτερικές και εσωτερικές οικονομίες κλίμακας Οι εσωτερικές εμφανίζονται επειδή η επιχείρηση αυξάνει το επίπεδο παραγωγής της Οι εξωτερικές προκύπτουν από το περιβάλλον εκτός επιχείρησης: Αποφάσεις ανταγωνιστών, γενικότερο οικονομικό περιβάλλον κλπ. Είναι ανεξάρτητες από την επιχείρηση

52 Οργάνωση αγορών OIKONOMIEΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ (Economies of scale) Οικονομίες κλίμακας υπάρχουν όχι μόνο όταν μια επιχείρηση είναι μεγάλη αλλά κι όταν σε μια επιχείρηση μειώνεται το μέσο κόστος αυξανομένου του μεγέθους ΟΚ(MC)<MK (AC) Σημαντικές προοπτικές ανάπτυξης ΟΚ(MC)>MK (AC) Δυσοίωνες προοπτικές, αρνητικές οικονομίες κλίμακας Φ = ΜΚ/ΟΚ Κάθε επιχείρηση μπορεί να μετατοπίσει προς τα δεξιά το σημείο όπου Φ>1 αυξάνοντας την αποδοτικότητα της οργάνωσής τους

53 Οργάνωση αγορών OIKONOMIEΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ (Economies of scale) Πραγματικές οικονομίες κλίμακας Στην παραγωγή (σταθερό κεφάλαιο, αποθέματα) Εργασίας (εξειδίκευση, εξοικονόμηση χρόνου, αυτοματοποίηση παραγωγής, συσσωρευτικές οικονομίες). Προκύπτει από τη διαίρεση της εργασίας. Τεχνικές οικονομίες κλίμακας Ειδίκευση και μη διαιρετότητα κεφαλαίου (εκμηχάνιση, εξειδικευμένος εξοπλισμός) Δαπάνες ίδρυσης και οργάνωσης (αρχική οργάνωση, μελέτες, μηχανές κλπ) Αρχικό σταθερό κόστος (πχ δαπάνες διαφήμισης, έρευνας, προώθησης) Τεχνική σχέση παραγωγής/πρώτων υλών Βαθμός αξιοποίησης δυναμικότητας Οικονομίες κλίμακας στα αποθέματα Οι επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν εισροές που αποθηκεύονται προμηθεύονται μεγάλες ποσότητες όταν το επιτρέπει η αγορά. Αντίστοιχα παράγουν πιο πολύ όταν οι συνθήκες είναι ευνοϊκές TQM? Οικονομίες κλίμακας στο μάρκετινγκ Διαφήμιση, προώθηση Δημιουργία νέων προϊόντων και ανανέωση παλιών

54 Οργάνωση αγορών OIKONOMIEΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ (Economies of scale) Οικονομίες κλίμακας στο μάνατζμεντ Εξειδίκευση και εκμηχάνιση Η εξειδίκευση στις μεγάλες επιχειρήσεις επιτρέπει στα στελέχη τους να γίνονται καλύτεροι στον τομέα ευθύνης τους Αποκέντρωση στη λήψη αποφάσεων Αρκεί να υπάρχει ένα καλό υπόδειγμα κυκλοφορίας της πληροφορίας Δυνατότητα εισαγωγής ICT και εξειδικευμένων συστημάτων πληροφόρησης Οικονομίες κλίμακας σε μεταφορά κι αποθήκευση Μεγάλες ποσότητες ανά δρομολόγιο Πλήρης αξιοποίηση του αποθηκευτικού χώρου Χρηματικές οικονομίες κλίμακας Χαμηλότερες τιμές πρώτων υλών και υλικών Καλύτεροι όροι εξωτερικής χρηματοδότησης Χαμηλότερες διαφημιστικές δαπάνες Χαμηλότερο κόστος μεταφοράς Χαμηλότερες αμοιβές (οι εργαζόμενοι θεωρούν πως είναι πιο ασφαλείς κ αποδέχονται χαμηλότερους μισθούς)

55 Οργάνωση αγορών ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ Το άριστο ύψος της διαφήμισης εντοπίζεται στο σημείο όπου μεγιστοποιούνται τα κέρδη Ελαστικότητα ζήτησης ως προς τη διαφήμιση Ε = %μεταβολή ζητούμενης ποσότητας/% μεταβολή δαπανών διαφήμισης C = PQ Δ ο αριθμός των διαφημιστικών μηνυμάτων C το κόστος κάθε μηνύματος P η τιμή του προϊόντος Q η ποσότητα του προϊόντος Α ελαστικότητα ως προς τη διαφήμιση n ελαστικότητα ως προς την τιμή a n

56 Οργάνωση αγορών ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗΣ Πολιτική υψηλών τιμών (skimming prices) (Με σκοπό την ταχεία απόσβεση) Νέα προϊόντα που Δεν έχουν ανταγωνισμό στην αγορά Έχει συγκριτικά πλεονεκτήματα σε σχέση με τα ομοειδή Περιορισμένη δυναμικότητα παραγωγής Υψηλό κόστος παραγωγής Σημαντικές δαπάνες εμπορίας, ανάπτυξης και κυκλοφορίας (Επιχειρήσεις με γόητρο και διάκριση) Προνομιακή τιμολόγηση Πραγματική υπεροχή, ελκυστική εμφάνιση Συστηματική προβολή και διαφήμιση Κυκλοφορία στο σύνολο της αγοράς Πολιτική χαμηλών τιμών Τιμές διείσδυσης Πώληση σε τιμή χαμηλότερη από τη μέση τιμή στην αγορά με σκοπό την αύξηση των πωλήσεων Συμφέρει όταν ΔΕΝ μειώνεται το απόλυτο ύψος των πωλήσεων ΔΕΝ ισχύει η στρατηγική όταν η επιχείρηση πιέζεται από τον ανταγωνισμό να μειώσει τις τιμές (τιμές επιβίωσης και παραμονής στην αγορά) Τιμές ανάπτυξης των πωλήσεων Σκοπός να πείσουν πελάτες να σταματήσουν την «παραδοσιακή» κατανάλωση ανταγωνιστικού προϊόντος και να δοκιμάσουν το δικό τους Ισχύουν για συγκεκριμένη περίοδο και για ορισμένες κατηγορίες πελατών (πχ σε συγκεκριμένα σούπερ μάρκετ)