ΔΗΜΗΤΡΑ. Αστικό πράσινο. Παραγωγή κρασιών «άγριας ζύμωσης» Σεμινάρια μελισσοκομίας 2014 Γνωριμία με τα κουνούπια. Η αγροτική έρευνα στη Μεσόγειο

Transcript

1 ΔΗΜΗΤΡΑ Τριμηναία έκδοση του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού - ΔΗΜΗΤΡΑ / Τεύχος 7 Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2014 Αστικό πράσινο Σεμινάρια μελισσοκομίας 2014 Γνωριμία με τα κουνούπια Παραγωγή κρασιών «άγριας ζύμωσης» Η αγροτική έρευνα στη Μεσόγειο

2 Tριμηνιαία Έκδοση του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού - Δήμητρα Τεύχος 7 Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2014 Ιδιοκτήτης: Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός - Δήμητρα Πρόεδρος ΔΣ: Kαθηγητής Σέρκο Χαρουτουνιάν Συντονισμός Έκδοσης & επιμέλια ύλης: Ιωάννα Καρακώστα Συντακτική Επιτροπή: Κωνσταντίνα Τσαγκάρη Κατερίνα Αλεξάκη Παναγιώτης Παπαφωτίου Σύμβουλος Έκδοσης: Μαργαρίτα Καλαφατάκη ΕΛΓΟ - ΔΗΜΗΤΡΑ Άνδρου 1 & Πατησίων Αθήνα Τηλ.: Καλλιτεχνική επιμέλεια: Κυριακάκης Γιώργος Σχεδιασμός - Εκτύπωση: PressiousArvanitidis Σε περίπτωση αλλαγής της ταχυδρομικής σας διεύθυνσης ή αν δεν επιθυμείτε να λαμβάνετε το περιοδικό, παρακαλούμε επικοινωνήστε μαζί μας στο pubrel@nagref.gr Περιεχόμενα Εκπαιδεύσεις Μελισσοκόμων σε 39 Νομούς τον Ιούλιο Η αγροτική έρευνα στις χώρες της Μεσογείου Εθνικό Δίκτυο παρακολούθησης υδατικών πόρων Τα αποτελέσματα της βιολογικής αντιμετώπισης του έλκους της καστανιάς Γνωριμία με τα κουνούπια... Στήριξη σε παραγωγούς βιολογικών προϊόντων στην Ευρώπη Το Ινστιτούτο Οίνου ερευνά μεθόδους για την παραγωγή κρασιών «άγριας» ζύμωσης Εφαρμογή φυτοφαρμάκων και διασπορά ψεκαστικού νέφους Ο σχεδιασμός ενός ολοκληρωμένου δικτύου αστικού και περιαστικού πράσινου Αφιέρωμα στην Ξυλογλυπτική Σχολή Καλαμπάκας ΚΑΣΕΡΙ προϊόν ΠΟΠ Κασερόπιτα με σπιτικό φύλλο, αρωματισμένη με Μαστίχα Χίου ΠΟΠ Δραστηριότητες - Νέα Βιβλιοπαρουσίαση

3 Αγαπητοί αναγνώστες, Τ ο διάστημα αυτό ολοκληρώνεται ο αρχικός σχεδιασμός του Πυλώνα ΙΙ της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), που θα ισχύσει την περίοδο Επίσης, στην τελευταία φάση διαπραγμάτευσης με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή βρίσκεται τη στιγμή αυτή το έγγραφο προγραμματισμού του εθνικού Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης. Για τον ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ προδιαγράφεται ένας κεντρικός ρόλος στη νέα αυτή προγραμματική περίοδο, αφού στον πυρήνα των σχεδιαζόμενων μέτρων βρίσκεται η προώθηση της μεταφοράς γνώσεων και καινοτομίας, με βασικούς άξονες το περιβάλλον, την ποιότητα και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των αγροτικών προϊόντων. Για να ανταποκριθεί στις προκλήσεις που συνεπάγεται η εφαρμογή των νέων αυτών πολιτικών, μετά την ολοκλήρωση των δομικών του μετασχηματισμών, ο ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ ξεκίνησε την υλοποίηση συγκεκριμένων πρωτοβουλιών, που διατρέχουν όλο το φάσμα των αρμοδιοτήτων και δραστηριοτήτων του. Συγκεκριμένα, στον τομέα της διασφάλισης της ποιότητας των αγροτικών προϊόντων είμαστε στη διαδικασία κατάρτισης και υπογραφής συμφώνου συνεργασίας με τις μεσογειακές χώρες της ΕΕ για τη διενέργεια κοινών ελέγχων στα πιστοποιημένα προϊόντα (ΠΟΠ, ΠΓΕ, ΕΠΙΠ). Η υλοποίηση της δράσης αυτής αναμένεται να θωρακίσει περαιτέρω σημαντικά για την εθνική οικονομία προϊόντα, όπως η φέτα, τα πιστοποιημένα ελαιόλαδα, κ.λπ. Επίσης, σε συνεργασία με τις περιφέρειες διοργανώσαμε σειρά ημερίδων για την ενημέρωση των τοπικών κοινωνιών και των αγροτών για τη σημασία της πιστοποίησης των τοπικών προϊόντων, αλλά και τις υποχρεώσεις που συνεπάγεται η υπαγωγή τους στο καθεστώς αυτό. Η δραστηριότητα αυτή επεκτάθηκε με τη μελέτη ανάδειξη ιδιαιτεροτήτων για επιλεγμένα αγροδιατροφικά προϊόντα με σημαντική ιστορική αξία (π.χ. νούμπουλο Κέρκυρας, απάκι Κρήτης, κ.λπ.) με στόχο τη μελλοντική πιστοποίησή τους ως ΠΟΠ, ΠΓΕ ή ΕΠΙΠ. Ο ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, σε συνεργασία με το Υπουργείο Ανάπτυξης, εκπόνησε τον κανονισμό για την απονομή του σήματος ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΡΟΪΟΝ στο γάλα και στα γαλακτοκομικά προϊόντα και ορίστηκε ως φορέας απονομής του σήματος ελέγχου των επιχειρήσεων, που διενεργεί τους σχετικούς ελέγχους. Ήδη, η δραστηριότητα αυτή επεκτείνεται και σε άλλα προϊόντα, όπως στις ελιές και στα ελαιοκομικά προϊόντα, τα αυγά, κ.λπ. Τέλος, η ηλεκτρονική εφαρμογή ΑΡΤΕΜΙΣ επεκτείνεται, εκτός από το κρέας και σε άλλα προϊόντα, με στόχο την πάταξη των ελληνοποιήσεων. Στον τομέα της εκπαίδευσης-κατάρτισης, ολοκληρώθηκε η διαδικασία κατάρτισης των νέων αγροτών της προηγούμενης προγραμματικής περιόδου και ήδη ο οργανισμός είναι έτοιμος να αναλάβει τον αντίστοιχο ρόλο και για τη νέα περίοδο. Παράλληλα, υλοποιούνται σειρά ταχύρυθμων καταρτίσεων στη μελισσοκομία, ενώ έχουν συνταχθεί αντίστοιχα προγράμματα για καταρτίσεις σε γεωργοπεριβαλλοντικά θέματα, για γυναίκες-μέλη γυναίκειων αγροτικών συνεταιρισμών, αλιείς και κτηνοτρόφους. Όμως, ο κύριος τομέας δραστηριοτήτων του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, που έχει σημαντική αναφορά στο νέο πρόγραμμα, είναι η αγροτική έρευνα και καινοτομία, αφού σημαντικό απαιτούμενο είναι η μεταφορά της καινοτομίας από το Ινστιτούτο στο χωράφι και τον αγρότη. Στο πλαίσιο αυτό, ολοκληρώθηκε η μαζικότερη για τα τελευταία πολλά χρόνια- πρόσκληση για την πλήρωση 100 θέσεων νέων ερευνητών και είμαστε στη διαδικασία αξιολόγησης των σχετικών αιτήσεων, που ανέρχονται σε Οι ερευνητές αυτοί θα στελεχώσουν τις ερευνητικές δομές του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ και μαζί με τον σημαντικό αριθμό των μεταδιδακτόρων, που ήδη έχουν προσληφθεί στο πλαίσιο του προγράμματος αγροετακ, αναμένεται να αποτελέσουν την κρίσιμη μάζα ερευνητών, που θα στηρίξουν την προσπάθεια της αγροτικής ανάπτυξης της χώρας. Η παραπάνω δραστηριότητα θα ολοκληρωθεί μέσα από τη λειτουργία σε συνεργασία με τις περιφέρειες- 43 πρότυπων αγροκτημάτων (φυτικής και ζωικής παραγωγής), στα οποία θα διενεργούνται οι παρακάτω δράσεις: Μεταφορά καινοτομίας από την έρευνα στον αγρότη Επίδειξη νέων καλλιεργειών και τεχνικών Διατήρηση διάδοση εγχώριας (φυτικής και ζωικής) βιοποικιλότητας Βιωματική εκπαίδευση-κατάρτιση όσων επιθυμούν να ασχοληθούν με τον πρωτογενή τομέα Αξιολόγηση επιπτώσεων κλιματικής αλλαγής Καθηγητής Σέρκο Χαρουτουνιάν Πρόεδρος ΔΣ του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ

4 4 Εκπαιδεύσεις Μελισσοκόμων σε 39 Νομούς τον Ιούλιο Η μελισσοκομία, ως παραδοσιακό επάγγελμα στην Ελλάδα, συνεχίζει να προσελκύει νέους τόσο ως κύρια απασχόληση αλλά και ως δεύτερη συμπληρωματική εργασία. Έχει γίνει όμως σαφές ότι μόνο οι πολύ καλά καταρτισμένοι επαγγελματίες παραμένουν στο επάγγελμα και επιτυγχάνουν στον ανταγωνισμό με αποτέλεσμα η ζήτηση για τα ταχύρρυθμα σεμινάρια κατάρτισης του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ να έχει αυξηθεί. Μέσα σε ένα μήνα, το μήνα Ιούλιο περίπου 2000 Μελισσοκόμοι από τις περισσότερες περιοχές της χώρας παρακολούθησαν τα δωρεάν εκπαιδευτικά σεμινάρια που διοργάνωσε η Γενική Διεύθυνση Αγροτικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ. Συνολικά υλοποιήθηκαν 56 ταχύρρυθμες εκπαιδεύσεις σε 39 Νομούς της χώρας για επαγγελματίες Μελισσοκόμους. Τα σεμινάρια που είχαν διάρκεια τριών ημερών πραγματοποιήθηκαν στα Κέντρα «ΔΗΜΗΤΡΑ» και στα Πρακτικά Γεωργικά Σχολεία του ΕΛΓΟ, καθώς και σε χώρους ή δομές των Μελισσοκομικών Συλλόγων ή Συνεταιρισμών. Ο Οργανισμός μας είχε προτείνει την υλοποίηση 68 ταχύρρυθμων εκπαιδεύσεων για το 2014 σε όλη τη χώρα. Η πρόταση αυτή είχε προέλθει μετά τα αιτήματα που συνέλεξε η Διεύθυνση Κατάρτισης από τους Μελισσοκομικούς συνεταιρισμούς, τους Μελισσοκομικούς Συλλόγους, τις ΔΑΟΚ (Διευθύνσεις Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής των Περιφερειακών Ενοτήτων) και άλλων ενδιαφερόμενων τα οποία αξιολόγησε σε συνεργασία με το Τμήμα Μελισσοκομίας της Διεύθυνσης Ζωικής Παραγωγής του ΥΠΑΑΤ. Το πρόγραμμα των ταχύρρυθμων εκπαιδεύσεων των Μελισσοκόμων θα διαρκέσει έως το 2016 και αφορά τη δράση 1.3: «Εκπαιδεύσεις Μελισσοκόμων» σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1234/2007 μετά από: α) την ΚΥΑ 685/42702/ (ΦΕΚ 837/ ), για το «Πρόγραμμα βελτίωσης των συνθηκών παραγωγής και εμπορίας των προϊόντων της μελισσοκομίας για τα έτη » και β) την 1200/83526/ απόφαση του Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Τα κύρια θέματα που θα καλυφθούν και τα τρία χρόνια που διαρκεί το πρόγραμμα είναι τα ακόλουθα: Μελισσοκομικός εξοπλισμός Μεταχείριση των μελισσιών κατά τη διάρκεια του έτους - Τροφοδοσία Μέθοδοι εντατικής εκμετάλλευσης μελισσοσμηνών Παραγωγή βασιλισσών Παραγωγή προϊόντων κυψέλης - Τυποποίηση και εμπορία αυτών Εχθροί και ασθένειες των μελισσών Μελισσοκομικά φυτά Δενδροφυτεύσεις Μελισσοκομικοί χειρισμοί κατά τη διάρκεια του έτους Τυποποίηση- Εμπορία Προώθηση - Σήμανση μελισσοκομικών προϊόντων. Η χρονική διάρκεια της κάθε ταχύρρυθμης εκπαίδευσης φτάνει τις 15 ώρες (3 ημέρες), ενώ σε όλους τους καταρτιζόμενους χορηγείται βεβαίωση παρακολούθησης. Η επιλογή των περιοχών Βασική προϋπόθεση της υλοποίησης των ταχύρρυθμων αυτών προγραμμάτων είναι η ομοιόμορφη γεωγραφική κατανομή τους στην χώρα μας, τόσο στα νησιά, στα οποία θα πρέπει να σημειώσουμε ότι το ενδιαφέρον είναι ιδιαίτερα αυξημένο, όσο και στην υπόλοιπη ηπειρωτική χώρα. Βασικά κριτήρια που λαμβάνονται υπόψιν για να υλοποιηθεί η εκπαίδευση σε μια περιοχή είναι: η νόμιμη λειτουργία του φορέα που θα το υλοποιήσει στην περιοχή η άμεση ή έμμεση σχέση με τον τομέα της Μελισσοκομίας - Μελισσοτροφίας και εμπορίας μελιού η ύπαρξη επαρκούς αριθμού επαγγελματιών Μελισσοκόμων, οι οποίοι θα έχουν αποδεδειγμένα εκφράσει το ενδιαφέρον για παρα-

5 EΚΠΑΙΔΕΥΣΗ - ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ 5 Το 2014 πραγματοποιήθηκαν εκπαιδευτικά σεμινάρια στους ακόλουθους Νομούς και περιοχές: Νομοί Έβρου Ροδόπη Δράμας Σερρών Κιλκίς Θεσσαλονίκης Χαλκιδικής Ημαθίας Πέλλας Πιερίας Καστοριάς Μαγνησίας Τρικάλων Γρεβενών Καρδίτσα Λάρισας Κεφαλληνίας και Ιθάκης Λευκάδας Αιτωλοακαρνανίας Πρέβεζας Ηλείας Περιοχές Σουφλί και Αλεξανδρούπολη Κομοτηνή Δράμα Σέρρες Κιλκίς Θεσσαλονίκη Άγιος Μάμας Μακροχώρι Σκύδρα Κατερίνη Καστοριά Αλμυρός και Βόλος Καλαμπάκα Γρεβενά Καρδίτσα Στεφανόβουνο και Λάρισα Αργοστόλι Λευκάδα Αγρίνιο και Μεσολόγγι Πρέβεζα Πύργος Νομοί Ευβοίας Φθιώτιδας Βοιωτίας Αττικής Ανατολικής Αττικής Δυτικής Αττικής Κορινθίας Λακωνίας Μεσσηνίας Ευρυτανίας Χίου Φωκίδας Δωδεκανήσου Κυκλάδων Λασιθίου Χανίων Ηρακλείου Ρεθύμνου Περιοχές Ιστιαία, Νέα Αρτάκη, Κύμη (Κάδι) και Κάρυστος Βαρβάτες Θήβα Μαρούσι Νέα Μάκρη και Αχαρναί Ελευσίνα Βέλο Νεάπολη Καλαμάτα και Κυπαρίσσια Καρπενήσι Χίος Άμφισσα Κάλυμνος, Κως (Κέφαλος), Λέρος, Ρόδος και Σύμη Σύρος, Πάρος, Νάξος και Σέριφος Σητεία Χανιά Ηράκλειο και Μεσσαρά Ρέθυμνο κολούθηση εκπαιδευτικών σεμιναρίων, ημερίδων κ.λπ. η επάρκεια ικανών χώρων και εποπτικών μέσων για την ομαλή και εύρυθμη διεξαγωγή των εκπαιδεύσεων. Αφού επιλεχθούν οι περιοχές που θα υλοποιηθούν οι εκπαιδεύσεις οι ενδιαφερόμενοι που είναι επαγγελματίες Μελισσοκόμοι (κάτοχοι μελισσοκομικού βιβλιαρίου και μέλη Μελισσοκομικών Συλλόγων - Συνεταιρισμών) ενημερώνονται από το Κέντρο Μελισσοκομίας, τον Συνεταιρισμό τους ή τον τύπο προκειμένου να γνωρίσουν τον ακριβή χώρο και χρόνο υλοποίησης της εκπαίδευσής τους. Ο προγραμματισμός για το 2015 και το Σχολείο Μελισσοκομίας Ο ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ για το έτος 2015 προσπαθεί να εντείνει τις δράσεις του στον τομέα της εκπαίδευσης και της ενημέρωσης των Μελισσοκόμων όλης της χώρας. Τα Κέντρα «ΔΗΜΗΤΡΑ» τα Πρακτικά Γεωργικά Σχολεία και το Ινστιτούτο Μελισσοκομίας στη Χαλκιδική θα ενώσουν τις δυνάμεις τους για το σκοπό αυτό. Έτσι το προσεχές διάστημα η Γενική Διεύθυνση Αγροτικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης πρόκειται να υποβάλλει πρόταση προς το Τμήμα Μελισσοκομίας του ΥΠΑΑΤ, για την υλοποίηση 77 ταχύρρυθμων εκπαιδεύσεων Μελισσοκομίας. Η πρόταση του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ είναι τα σεμινάρια να ξεκινήσουν την 1 η Φεβρουαρίου και να ολοκληρωθούν έως τις 30 Ιουνίου. Επιπλέον, δόθηκε ιδιαίτερη προσοχή και προτεραιότητα στα αιτήματα των Μελισσοκομικών Συνεταιρισμών και των Συλλόγων των περιοχών που δεν έχουν υλοποιηθεί έως σήμερα εκπαιδεύσεις και στις οποίες υπάρχει αυξημένο ενδιαφέρον από την πλευρά των Μελισσοκόμων. Παράλληλα το Ινστιτούτο Μελισσοκομίας προσανατολίζεται στη δημιουργία μόνιμου Σχολείου Μελισσοκομίας για τη συνεχή εκπαίδευση νέων αγροτών που θέλουν να ενταχθούν στο επάγγελμα του μελισσοκόμου. Πληροφορίες: Διεύθυνση Κατάρτισης, Υμηττού & Ν. Χλώρου 1, Ιλίσια, Αθήνα, τηλ.: , katartisi.elgo@gmail.com

6 6 Η αγροτική έρευνα στις χώρες της Μεσογείου Το έργο ARIMNet Συντονισμός της αγροτικής έρευνας στις χώρες της Μεσογείου Coordination of Agricultural Research in Mediterranean Countries, υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του δικτύου ERA του 7 ου Προγράμματος Πλαισίου, στη θεματική προτεραιότητα 2: Τρόφιμα, Γεωργία, Αλιεία και Βιοτεχνολογία και αφορά στην έναρξη ενός νέου μηχανισμού χρηματοδότησης που δημιουργεί η ΕΕ και λειτουργεί πιλοτικά για να συντονίσει την αγροτική έρευνα των χωρών της Μεσογείου, με χρηματοδότηση από εθνικούς πόρους. Οι στόχοι του έργου είναι: Η δημιουργία μιας Μεσογειακής Ερευνητικής Κοινότητας, η οποία μέσα από το συντονισμό των εθνικών προγραμμάτων που αφορούν στην αγροτική έρευνα θα επιδιώξει την καλύτερη διαχείριση των σύγχρονων προκλήσεων, που εστιάζονται κυρίως στην υγιεινή και ασφάλεια των τροφίμων, τις κλιματικές αλλαγές, την αειφόρο διαχείριση των φυσικών πόρων (νερού και εδάφους), την ορθολογική χρήση των γενετικών πόρων (βιοποικιλότητα), την αποτελεσματική αντιμετώπιση των ασθενειών και εχθρών των φυτών, την περιαστική και αγροτική ανάπτυξη. Η υποστήριξη της Αγροτικής Έρευνας των Μεσογειακών χωρών και η ενδυνάμωση της αποτελεσματικότητάς της, μέσω του καλύτερου συντονισμού των εθνικών προγραμμάτων, της διαρκούς συνεργασίας μεταξύ των Χωρών-Μελών και της επεξεργασίας ενός κοινού οράματος πάνω στις προτεραιότητες της αγροτικής έρευνας. Η οργάνωση δραστηριοτήτων για τη διάδοση της εμπειρίας, των εργαλείων και της μεθοδολογίας του ARIMNet και σε άλλες γεωγραφικές περιοχές εκτός της Μεσογείου. Τα έργα που εγκρίθηκαν για χρηματοδότηση ήταν τα παρακάτω: DoMEsTIc: Η βιοποικιλότητα της Μεσογείου μέσο ανάπτυξης της προβατοτροφίας-αιγοτροφίας PESTOLIVE: Συνεισφορά της ιστορίας της ελιάς για τη διαχείριση των εδαφογενών παρασίτων στη Μεσογειακή λεκάνη ARIDWASTE: Καινοτόμος χρήση των γεωργικών αποβλήτων σε εντατικές καλλιέργειες της Μεσογείου SWIPE: Προβλέποντας τις εξάρσεις των πληθησμών των αλευρωδών σε μεταβαλλόμενο περιβάλλον

7 ΕΡΕΥΝΑ - ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ 7 DoMEsTIc: Η βιοποικιλότητα της Μεσογείου μέσο ανάπτυξης της προβατοτροφίας-αιγοτροφίας Στις χώρες της λεκάνης της Μεσογείου, τα συστήματα εκτροφής που βασίζονται στην αξιοποίηση των φυσικών οικοσυστημάτων με τη βόσκηση, έχουν διαμορφωθεί διαχρονικά, από και για τις συγκεκριμένες συνθήκες του περιβάλλοντος. Οι τοπικές φυλές των αγροτικών ζώων, ακολουθώντας μια μακρά διαδικασία επιλογής και εξέλιξης έχουν προσαρμοσθεί και έχουν αναπτύξει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Με αυτή την έννοια, τα συστήματα διαχείρισης και τεχνογνωσίας που έχουν αναπτυχθεί σταδιακά σε αλληλεπίδραση με το συγκεκριμένο περιβάλλον, περιλαμβάνουν στοιχεία, τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο αντιμετώπισης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, της προστασίας του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας. Επίσης, η απαραίτητη εξέλιξη των συστημάτων παραγωγής στη βάση αυτής της συσσωρευμένης γνώσης θα συμβάλει στην παροχή ικανοποιητικού εισοδήματος στον κτηνοτρόφο, μέσα σε ένα πλαίσιο αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας και διαβίωσης. Κύριος σκοπός του έργου είναι η διερεύνηση των παραγόντων που επηρεάζουν τη βιωσιμότητα των παραγωγικών συστημάτων προβάτων και αιγών, αναλύοντας τα συστατικά του συστήματος εκτροφής και τη διαχείριση των φυλών, εστιάζοντας στο ρόλο της φυλής ως το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στο παραγωγικό σύστημα και στο προϊόν. Εξετάσθηκαν 4 παραδείγματα (case studies) σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές: Ήπειρος, Κορσική, Κύπρος και Μαρόκο. Πραγματοποιήθηκαν προσωπικές συνεντεύξεις κτηνοτρόφων με δομημένα ερωτηματολόγια, με στόχο τη συγκέντρωση αναλυτικών δεδομένων ως προς το παραγωγικό σύστημα, τις φυλές που εκτρέφονται, τη συλλογική οργάνωση σε τοπικό επίπεδο, την εφοδιαστική αλυσίδα και τη συμμετοχή σε προγράμματα για την παραγωγή προϊόντων ειδικού σήματος. Σε ό, τι αφορά στον τρόπο σύνδεσης της τοπικής φυλής με το προϊόν, εξετάσθηκαν: η εξέλιξη του μεγέθους του πληθυσμού, η διαχείριση της γενετικής παραλλακτικότητας, οι μεταβολές στα κριτήρια επιλογής, οι ενδεχόμενες απαιτήσεις των διαδικασιών πιστοποίησης σε χαρακτηριστικά της φυλής, ο τρόπος σύνδεσης της φυλής με το προϊόν. Επίσης, διερευνήθηκε το αν οι διαδικασίες αυτές φέρνουν νέους εμπλεκομένους που δρουν γύρω από τη φυλή και το προϊόν και πως αυτοί συνεργάζονται μεταξύ τους ή τις πιθανές συγκρούσεις που προκύπτουν λόγω διαφορετικών στόχων. Στις 16 και 17 Δεκεμβρίου 2014, οργανώνεται το τελικό Σεμινάριο του έργου στο Ραμπάτ, Institut Agronomique et Vétérinaire Hassan II, όπου θα παρουσιασθούν τα ως τώρα αποτελέσματα του DoMEsTIc, σε ανοιχτό διάλογο με τοπικούς φορείς και οργανώσεις. Το έργο ολοκληρώνεται τον Απρίλιο του Περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα του έργου: Συντονιστής του ερευνητικού προγράμματος είναι η Ελλάδα με συντονίστρια τη Δρ. Χριστίνα Λίγδα, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών Θεσσαλονίκης. Από ελληνικής πλευράς συμμετέχουν η Δρ Ευαγγελία Σωσσίδου, ερευνήτρια επίσης στο Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών Θεσσαλονίκης και η Δρ Ειρήνη Τζουραμάνη, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Γεωργοοικονομικών & Κοινωνιολογικών Ερευνών. Οι χώρες που συμμετέχουν στην εκτέλεση του έργου είναι η Γαλλία (ΙNRA, SAD LRDE, Κόρτε, Κορσική), η Κύπρος (Ινστιτούτο Γεωργικών Ερευνών, Λευκωσία) και το Μαρόκο (Institut Agronomique et Vétérinaire Hassan II, Ραμπάτ). Πληροφορίες: Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών Θεσσαλονίκης, ΤΘ , Θεσσαλονίκη, τηλ.: (0142), chligda@otenet.gr PESTOLIVE: Συνεισφορά της ιστορίας της ελιάς για τη διαχείριση των εδαφογενών παρασίτων στη Μεσογειακή λεκάνη Σκοπός του έργου είναι η παραγωγή της γνώσης και των εργαλείων για μια αποτελεσματική βιώσιμη διαχείριση των φυτοπαθογόνων νηματωδών και μυκήτων εδάφους στα διάφορα οικοσυστήματα καλλιέργειας της ελιάς (Olea europaea L.), βασιζόμενοι σε πτυχές της διαχρονικής προσαρμογής τους, ταυτόχρονα με τη μακροχρόνια ανθρωπογενή επίδραση, από τη μετά παγετώνων εποχή στην τελική «εξημέρωση» και στη «δημιουργία» της καλλιεργούμενης ελιάς. Για να δοθούν απαντήσεις στην «εξασθένηση» του μεσογειακού οικο-ανθρωποσυστήματος της καλλιεργούμενης ελιάς εξαιτίας των παραπάνω παθογόνων εδάφους, δημιουργήθηκε ένα δίκτυο στη Μεσόγειο, με τη συμμετοχή 18 ερευνητικών ιδρυμάτων, από επτά χώρες (Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία, Μαρόκο, Τυνησία, Ελλάδα και Τουρκία), για να διερευνήσει την παρουσία των παθογόνων αυτών οργανισμών, καθώς και των ανταγωνιστών τους (π.χ. μυκόριζα). Η καινοτομία του PESTOLIVE βασίζεται: α) στην ανάλυση και τη διαχείριση της ποικιλομορφίας των παρασίτων (οικολογική προσέγγιση) αντί για τον έλεγχο συγκεκριμένων ειδών (πληθυσμιακή προσέγγιση) και β) στη συμβολή της γνώσης για τη διαχρονική προσαρμογή των φυτοπαρασιτικών νηματωδών και φυτοπαθογόνων μυκήτων του εδάφους, καθώς και των φυσικών τους εχθρών στη διαδικασία «εξημέρωσης» της ελιάς και στη γενετική της βελτίωση στη μεσογειακή ζώνη. Οι δράσεις αφορούν την ανάλυση της άγριας και καλλιεργούμενης ελιάς στη μεσογειακή ζώνη σε επίπεδο γενετικής και φυλογεωγραφίας, τη χωροταξική διασπορά των παθογόνων εδάφους και κάποιων σημαντικών ανταγωνιστών τους σε διάφορα συστήματα καλλιέργειας της ελιάς και τη διερεύνηση μηχανισμών ανθεκτικότητας. Από ελληνικής πλευράς, η συμμετοχή αφορά στην καταγραφή της διασποράς φυτοπαρασιτικών νηματωδών σε διάφορα συστήματα καλλιέργειας της ελιάς στην Κρήτη, καθώς και σε συστάδες αγριελιάς (Oleaster) που φύονται σε άγονες και ξηρικές, σχεδόν ημιερημικές περιοχές, μακριά από καλλιεργούμενες εκτάσεις. Η ταυτοποίηση των νηματωδών, εκτός από τα μορφολογικά και μορφομετρικά χαρακτηριστικά γίνεται με τη χρήση μοριακών δεικτών σε Ινστιτούτο της Ισπανίας (Cordoba) που συμμετέχει στο έργο. Συντονιστής της ελληνικής ομάδας είναι ο Δρ Ε. Α. Τζωρτζακάκης, Αναπληρωτής Ερευνητής. Πληροφορίες: Ινστιτούτο Προστασίας Φυτών Ηρακλείου, Εργαστήριο Νηματωδολογίας, Μέσα Κατσαμπά, Ηράκλειο Κρήτης, τηλ.: , etzorza@nagref.gr

8 8 ARIDWASTE: Καινοτόμος χρήση των γεωργικών αποβλήτων σε εντατικές καλλιέργειες της Μεσογείου Τις τελευταίες δεκαετίες γίνεται όλο και περισσότερο κατανοητή η ανάγκη ανακύκλωσης ή/και χρησιμοποίησης των γεωργικών αποβλήτων και έχουν αναπτυχθεί διεθνώς πρωτότυπες πρακτικές για τη χρήση τους. Ειδικά, στα υποβαθμισμένα μεσογειακά εδάφη και στις καλλιέργειες, επιβάλλεται να γενικευθεί η χρήση τους μετά από μελέτη και ανάπτυξη φιλικών και αποδοτικών πρακτικών. Για το σκοπό αυτό, υπάρχει μεγάλη ανάγκη για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου σχεδίου χρήσης επεξεργασμένων γεωργικών αποβλήτων στη μεσογειακή λεκάνη, λαμβάνοντας υπόψη την πληθώρα οδηγιών και σχεδίων δράσης των μεσογειακών χωρών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως προς τη διαχείριση των αποβλήτων που προέρχονται από διάφορες γεωργικές δραστηριότητες. Για τους παραπάνω λόγους επιβάλλεται η ανάπτυξη και στις μεσογειακές χώρες καινοτόμων πρακτικών για τη βελτίωση των φυσικοχημικών και βιολογικών ιδιοτήτων /χαρακτηριστικών του εδαφικού περιβάλλοντος. Μία τέτοια πρακτική είναι η πρόσμειξη των αποβλήτων ή/και των «κόμποστ» με ζεόλιθο. Μια από τις κυρίες χρήσεις του ζεόλιθου είναι η χρήση του ως εδαφοβελτιωτικό. Περίπου τόνοι ζεόλιθων χρησιμοποιούνται ως βελτιωτικά εδαφών στην Ιαπωνία. Η χρήση αυτών των ζεόλιθων και κυρίως του κλινοπτινόλιθου είναι πολλαπλή. Βελτιώνει τον αερισμό των εδαφών, την εξουδετέρωση των όξινων εδαφών, συμβάλλει στην απομάκρυνση βαρέων μέταλλων από το έδαφος, όπως π.χ. το κάδμιο, το χαλκό, το μαγγάνιο, τον ψευδάργυρο, ενώ προκαλεί τη σταδιακή ελευθέρωση του αμμωνίου, του αζώτου και του καλίου από τα λιπάσματα. Έτσι, τα θρεπτικά στοιχεία που συνήθως εκπλύνονται με τα επιφανειακά ή διηθούμενα στο έδαφος νερά παραμένουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στη ριζόσφαιρα και αξιοποιούνται από τις ρίζες των φυτών. O κύριος στόχος του έργου είναι η ανάπτυξη καινοτόμων, χαμηλού κόστους και φιλικών προς το περιβάλλον γεωργικών πρακτικών με τη χρησιμοποίηση γεωργικών αποβλήτων μετά από επεξεργασία (π.χ. κομποστοποίηση) σε συνδυασμό με τη χρήση φυσικών ζεόλιθων εκμεταλλευμένοι τις μοναδικές φυσικές ιδιότητές τους (συγκράτηση υγρασίας, υψηλή εναλλακτική ικανότητα). Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται βελτίωση της γονιμότητας των υποβαθμισμένων μεσογειακών γεωργικών εδαφών, μείωση του κόστους της διαχείρισης των καλλιεργειών, μείωση των εισροών σε λιπάσματα, με αποτέλεσμα την ανταγωνιστικότητα των αγροτικών προϊόντων, τη βιωσιμότητα των καλλιεργειών και την ασφάλεια των τροφίμων, ειδικότερα των εντατικών καλλιεργειών. Το έργο περιλαμβάνει συγκεκριμένες δράσεις σχεδιασμένες ώστε να εξασφαλίζουν τη βιώσιμη χρήση και αξιοποίηση των επεξεργασμένων γεωργικών αποβλήτων, να προστατεύουν και να βελτιώνουν την ποιότητα των υποβαθμισμένων εδαφών. Μελετώνται πρακτικές ανακύκλωσης των γεωργικών αποβλήτων σε διαφορετικά εδαφοκλιματικά περιβάλλοντα δοκιμάζοντας κάθε εταίρος τις δικές του καλλιέργειες και με τα κύρια γεωργικά απόβλητα της περιοχής του. Οι κύριες Φάσεις-Δράσεις του έργου είναι: 1. Κριτική επισκόπηση των στρατηγικών διαχείρισης των γεωργικών αποβλήτων. 2. Χαρακτηρισμός της ποιότητας των επεξεργασμένων απόβλητων: αναλύσεις των φυσικοχημικών χαρακτηριστικών τους, πειράματα φυτοτοξικότητας σε τριβλία και σε δοχεία με έδαφος με φυτά δείκτες (π.χ. κάρδαμο). 3. Μελέτη συγκεκριμένων αναλογιών επεξεργασμένων αποβλήτων και ζεόλιθου σε πειράματα θερμοκηπίου. 4. Πειράματα αγρού σε διαφορετικά εδαφοκλιματικά περιβάλλοντα για τον έλεγχο και την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των πειραμάτων θερμοκηπίου. 5. Ποιοτική και ποσοτική ανάλυση των επιπτώσεων από την ανακύκλωση των γεωργικών αποβλήτων στην ποιότητα και παραγωγικότητα των εδαφών. 6. Ανάπτυξη ολοκληρωμένου σεναρίου για την αειφόρο χρήση των επεξεργασμένων αγροτικών αποβλήτων σε συγκεκριμένα εδαφοκλιματικά περιβάλλοντα. 7. Πρακτικές oδηγίες εφαρμογής επεξεργασμένων αποβλήτων σε συνδυασμό με τη χρήση φυσικών ζεολίθων, οι οποίες θα είναι διαθέσιμες στους τελικούς χρήστες, όπως παραγωγοί, συνεταιρισμοί, γεωργικές υπηρεσίες, γεωργικές επιχειρήσεις, φορείς χάραξης γεωργικής πολιτικής, κ.λπ. 8. Διάχυση των αποτελεσμάτων (ιστοσελίδα, ημερίδες, συνέδρια, συνεντεύξεις, άρθρα στον εντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, ενημερωτικά φυλλάδια, κ.λπ.). Από ελληνικής πλευράς συντονιστής του έργου είναι ο Δρ Β. Καββαδίας, ερευνητής στο Ινστιτούτο Εδαφολογίας Αθηνών και συμμετέχουν επίσης οι ερευνητές Σ. Θεοχαρόπουλος και Ε. Βαβουλίδου. Οι έταιροι του έργου είναι από το Ισραήλ το Galilee Technology Center, (MIGAL), την Ιταλία το Centro di Sperimentazione e Assistenza Agricola (Center for Agricultural Experimentation and Assistance (CeRSAA) και την Ισπανία το Centro de Edafología y Biología Aplicada del Segura (CEBAS). Πληροφορίες: Ινστιτούτο Εδαφολογίας Αθηνών, Σ. Βενιζέλου 1, Λυκόβρυση Αττικής, τηλ.: , vkavvadias.kal@nagref.gr SWIPE: Προβλέποντας τις εξάρσεις των πληθησμών των αλευρωδών σε μεταβαλλόμενο περιβάλλον Ο αλευρώδης Bemisia tabaci (Gennadius) (Hemiptera: Aleyrodidae) θεωρείται ένα από τα πιο επιβλαβή φυτοφάγα έντομα σε πολλές καλλιέργειες παγκοσμίως, λόγω του ότι είναι φορέας περισσοτέρων από 200 ιώσεων και εξαιτίας της δυσκολίας διαχείρισης των πληθυσμών του που έχουν αναπτύξει ανθεκτικότητα σε μεγάλο αριθμό εντομοκτόνων. Το Β. tabaci θεωρείται σήμερα ένα σύμπλοκο τουλάχιστον 24 διαφορετικών ειδών (στα οποία περιλαμβάνονται και οι καλούμενοι βιότυποι B, Q, A, Ms, κ.λπ.). Την τελευταία 20ετία, η γεωγραφική κατανομή του εντόμου έχει επεκταθεί πέρα από το γεωγραφικό πλάτος των 30 o λόγω της κλιματικής αλλαγής και της αύξησης του διεθνούς εμπορίου. Πολλά αρθρόποδα φιλοξενούν ένα ή περισσότερα κληρονομούμενα είδη ενδοσυμβιωτικών βακτηρίων με σημαντική επίδραση στο φαινότυπο του ξενιστή τους. Τα συμβιωτικά αυτά βακτήρια ανήκουν σε δύο μεγάλες ομάδες. Η πρώτη περιλαμβάνει τα υποχρεωτικά (primary or obligate symbionts), τα οποία συνεισφέρουν στη λήψη σημαντικών θρεπτικών στοιχείων από τον ξενιστή τους και συμβάλλουν στην προσαρμογή του σε διάφορα είδη φυτών. Στη δεύτερη ομάδα ανήκουν τα δευτερεύοντα (secondary or facultative symbionts), τα οποία συνδέονται με αύξηση της προσαρμοστικότητας του ξενιστή τους (π.χ. ανθεκτικότητα στο θερμικό στρες ή σε παρασιτοειδή στις αφίδες) και με αναπαραγωγικές αλλαγές με τρόπο που ενισχύουν την εξάπλωσή τους. Στο B. tabaci, εκτός από το υποχρεωτικό βακτήριο Portiera aleyrodidarum, έχουν ταυτοποιηθεί σήμερα πέντε δευτερεύοντα βακτήρια, ο ρόλος των οποίων δεν έχει μέχρι στιγμής διευκρινιστεί. Στόχος του έργου είναι να αναπτυχθούν νέες στρατηγικές για τη μείωση των επιπτώσεων από τις προσβολές από το B. tabaci και να προβλεφθεί η εξέλιξη των πληθυσμών γύρω από τη Μεσόγειο. Για την επίτευξη των στόχων αυτών έχουν καθοριστεί οι παρακάτω ερευνητικοί άξονες: 1) προσδιορισμός της γεωγραφι-

9 ΕΡΕΥΝΑ - ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ 9 κής κατανομής των βιοτύπων του Β. tabaci, 2) καθορισμός της γενετικής δομής των πληθυσμών και των συμβιωτικών τους βακτηρίων γύρω από τη λεκάνη της Μεσογείου, 3) καθορισμός της επίδρασης των διαφορετικών συμβιωτικών βακτηριακών κοινοτήτων στην παραλλακτικότητα του φαινοτύπου του ξενιστή (ανθεκτικότητα σε θερμικό στρες, σε παρασιτοειδή, ικανότητα μετάδοσης ιώσεων, ανθεκτικότητα στα εντομοκτόνα) και 4) ανάπτυξη μοντέλου που να προβλέπει την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στην εξέλιξη των πληθυσμών του B. tabaci. Η επίτευξη των παραπάνω στόχων έχει σύνθετες δυσκολίες που απαιτούν το συνδυασμό τεχνογνωσίας επιστημόνων από διάφορους επιστημονικούς κλάδους. Έτσι στο ερευνητικό αυτό πρόγραμμα συμμετέχουν ερευνητές με εξειδίκευση στα κλιματικά μοντέλα, στους συμβιωτικούς μικροοργανισμούς, στη γενετική πληθυσμών και τη γονιδιωματική, εντομολόγοι και ιολόγοι που προέρχονται από 6 διαφορετικές χώρες και 13 ακαδημαϊκούς φορείς και ερευνητικά ινστιτούτα. Συντονίστρια του ερευνητικού προγράμματος SWIPE είναι η Δρ Einat Zchori-Fein από το Agricultural Research Organization, Israel. Από την Ελλάδα συμμετέχουν η ερευνήτρια Δρ Αναστασία Τσαγκαράκου, από το Ινστιτούτο Προστασίας Φυτών Ηρακλείου και ως εξωτερικοί συνεργάτες οι καθηγητές Κ. Μπούρτζης και Γ. Τσιάμης από το Πανεπιστήμιο Πάτρας και ο κ. Ι. Βόντας από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, ειδικοί στο πεδίο των συμβιωτικών βακτηρίων και της ανθεκτικότητας των εντόμων στα εντομοκτόνα, αντίστοιχα. Επισημαίνεται ότι, ο καθηγητής Κώστας Μπούρτζης είναι επικεφαλής του Genetics Group στο Joint FAO/IAEA Insect Pest Control Laboratory, Austria από τον Σεπτέμβρη του Η ελληνική πλευρά συμμετέχει κυρίως στους άξονες που αφορούν στη συσχέτιση παρουσίας συμβιωτικών βακτηρίων και ανθεκτικότητας στα εντομοκτόνα και στον καθορισμό της κοινότητας των συμβιωτικών βακτηρίων σε διάφορα είδη/βιοτύπους αλευρωδών, μέσω μαζικής αλληλούχισης νέας γενιάς (NGS). Πληροφορίες: Ινστιτούτο Προστασίας Φυτών Ηρακλείου, Εργαστήριο Εντομολογίας & Γεωργικής Ζωολογίας, Μέσα Κατσαμπά, Ηράκλειο Κρήτης, τηλ.: , tsagkarakou@nagref.gr, web p-age:

10 10 Η διαχείριση του νερού σήμερα Παρότι η γεωργία καταναλώνει το μεγαλύτερο ποσοστό των διαθέσιμων υδατικών πόρων της χώρας και κατέχει σημαντικότατο μερίδιο στη ρύπανση των εδαφικών και υδατικών πόρων, η διαχείριση του νερού δεν μπορεί παρά να αποτελεί αντικείμενο διεπιστημονικής και διακλαδικής συνεργασίας και αντιμετώπισης. Η προστασία και ολοκληρωμένη διαχείριση των υδατικών πόρων της χώρας διέπεται από την Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά (ΟΠΝ) 2000/60/ΕΚ, η οποία συνεπικουρείται από μια σειρά δορυφόρων Οδηγιών, που μεταξύ άλλων συμπεριλαμβάνουν την Οδηγία για την προστασία των υπόγειων νερών από νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης 91/676/ΕΚ, την Οδηγία για τη διαχείριση και προστασία των υπόγειων νερών 06/118/ΕΕ και η υποστηρικτική-τροποποίησή της 14/80/ΕΕ, κ.ά. Αρμόδιος θεσμοθετημένος φορέας για τη στρατηγική σχεδίαση και το συντονισμό διαχείρισης των υδατικών πόρων στη χώρα είναι η Ειδική Γραμματεία Υδάτων (ΕΓΥ) του ΥΠΕΚΑ και σε περιφερειακό επίπεδο οι Διευθύνσεις Υδάτων των Αποκεντρωμένων Περιφερειών της χώρας. Βασικό θεσμοθετημένο όργανο στήριξης του έργου της ΕΓΥ αποτελεί το Εθνικό Συμβούλιο Υδάτων, στο οποίο ο ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ έχει μόνιμη εκπροσώπηση, αναλαμβάνοντας έναν σημαντικό ρόλο ευθύνης για τη μελλοντική τύχη των υδατικών πόρων της χώρας. Το Εθνικό Δίκτυο παρακολούθησης Εθνικό Δίκτυο παρακολούθησης υδατικών πόρων Η διαχείριση και η προστασία των υδατικών πόρων μιας χώρας αποτελεί ζήτημα υψηλής προτεραιότητας, καθώς από την εξασφάλιση επαρκούς ποσότητας και κατάλληλης ποιότητας νερού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η ανάπτυξη και η κοινωνικο-οικονομική σταθερότητα ενός τόπου. Ειδικά για τη χώρα μας, όπου η κατανομή του διαθέσιμου νερού παρουσιάζει εντονότατη χωρική και χρονική ανισοκατανομή, η εξασφάλιση συνθηκών αειφορικής διαχείρισης και επαρκούς προστασίας των υδατικών πόρων είναι ζωτικής σημασίας. Η Ελλάδα καταναλώνει 80-90% των διαθέσιμων υδατικών της πόρων στον αγροτικό τομέα και ειδικότερα στην πρωτογενή αργοτική παραγωγή. Το φαινόμενο αυτό είναι αναμενόμενο βέβαια, αν λάβει κανείς υπόψη ότι η πρωτογενής αγροτική παραγωγή στήριζε ανέκαθεν το εθνικό ακαθάριστο προϊόν και μάλιστα σήμερα αποτελεί κατά γενική ομολογία τη μόνη ίσως διέξοδο από τη δυσχερή οικονομική κατάσταση που βιώνει ο τόπος την τελευταία πενταετία. Ωστόσο, αποτελεί επιτακτική ανάγκη η εξασφάλιση συνθηκών αειφορίας των υδατικών μας πόρων και διατήρησης της ποιότητάς τους σε καλή κατάσταση. Βασική απαίτηση της οδηγίας πλαίσιο αποτελεί η θεσμοθέτηση και συστηματική λειτουργία αντιπροσωπευτικών εθνικών δικτύων παρακολούθησης της ποιοτικής και ποσοτικής κατάστασης των υδατικών πόρων της χώρας,η εκπόνηση και αναθεώρηση σε τακτική βάση σχεδίων ολοκληρωμένης διαχείρισης των υδατικών πόρων σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταμού και η εξασφάλιση καλής κατάστασης για το σύνολο των υδατικών συστημάτων της χώρας μέχρι το Από τα παραπάνω προκύπτει, ότι απαραίτητη προϋπόθεση για την αξιολόγηση της κατάστασης των υδατικών πόρων, τη σχεδίαση κατάλληλων μέτρων αποκατάστασης της ποιότητας και αύξηση της διαθεσιμότητάς τους, αλλά και τη διασφάλιση της επαρκούς και αποτελεσματικής προστασίας και ορθής διαχείρισής τους, είναι η ύπαρξη σαφούς, συνεχούς, αξιόπιστης και αντιπροσωπευτικής παρακολούθησης των χαρακτηριστικών τους. Η απουσία ενός ορθού αντιπροσωπευτικού και συνεχούς λειτουργίας δικτύου παρακολούθησης καθιστά αδύνατη ή τουλάχιστον αναποτελεσματική την προσπάθεια διαχείρισης και προστασίας των υδατικών πόρων. Η σύνθεση τέτοιων δικτύων επιβάλλεται από την ΟΠΝ αλλά και την εθνική νομοθεσία, ενώ η μη συμμόρφωση της χώρας μέχρι πρόσφατα, επέφερε σημαντικές διοικητικές κυρώσεις. Παρά την καθυστέρηση στην υλοποίηση του θεμελιώδους αυτού μέτρου, το Σεπτέμβριο του 2011 το Ινστιτούτο Εγγείων Βελτιώσεων (ΙΕΒ) μετέχει ως φορέας (τελικός δικαιούχος) στην υλοποίηση του εθνικού δικτύου παρακολούθησης της ποιότητας και ποσότητας

11 ΕΡΕΥΝΑ - ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ 11 Ερευνητική Ομάδα: Δρ Ανδρέας Παναγόπουλος, Αναπληρωτής Ερευνητής, Ανδρέας Ηλίας, MSc Γεωπόνος Δρ Γεώργιος Αραμπατζής, Αναπληρωτής Ερευνητής Δρ Ευάγγελος Χατζηγιαννάκης, Γεωπόνος Ιωάννης Βρουχάκης, MSc Γεωλόγος Πληροφορίες: Ινστιτούτο Εγγείων Βελτιώσεων, Σίνδος Θεσσαλονίκης, τηλ.: , panagopoulosa@gmail.com των υδάτων της χώρας. Το έργο αυτό είναι μεγάλης εθνικής σημασίας και σηματοδοτεί την εναρμόνιση της χώρας μας με το Κοινοτικό νομοθετικό πλαίσιο για τη διαχείριση των υδατικών πόρων. Τα παραγόμενα αποτελέσματα από την υλοποίηση του δικτύου παρακολούθησης αποτελούν τα επίσημα δεδομένα της χώρας μας προς την ΕΕ για την ποιοτική και ποσοτική κατάσταση των υδατικών της συστημάτων. Επίσης, αποτελούν τη βάση για τη χάραξη της εθνικής και στη συνέχεια της ευρωπαϊκής στρατηγικής, σχετικά με τη διαχείριση των υδάτων (αναθεώρηση σχεδίων διαχείρισης υδατικών πόρων, αναθεώρηση χαρακτηρισμού υδατικών συστημάτων κ.λπ.). Η λειτουργία του παραπάνω δικτύου εντάσσεται στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη (Ε.Π.ΠΕΡ.Α.Α.) του ΥΠΕΚΑ και χρηματοδοτείται στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ Όπως προαναφέρθηκε, το Ινστιτούτο Εγγείων Βελτιώσεων αποτελεί έναν από τους φορείς που μετέχουν στην υλοποίηση του δικτύου μαζί με το Εθνικό Κέντρο Βιώσιμης και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΕΚΒΑΑ), το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) και το Γενικό Χημείο του Κράτους(ΓΧΚ). Στόχος του δικτύου αυτού είναι η συστηματική παρακολούθηση του συνόλου των χαρακτηριστικών των υδατικών πόρων της χώρας, που είναι απαραίτητα για το χαρακτηρισμό της ποιοτικής και ποσοτικής κατάστασής τους. Ειδικότερα, περιλαμβάνει τη συστηματική μέτρηση παροχών, τη λήψη δειγμάτων και τη διενέργεια εργαστηριακών αναλύσεων, την επιτόπια καταγραφή παρατηρήσεων, την εκτέλεση εξειδικευμένων μετρήσεων στο πεδίο και τη σύνθεση των παραγόμενων αποτελεσμάτων σε θεματικούς χάρτες και οργανωμένες βάσεις δεδομένων. Τα παραγόμενα αποτελέσματα αποτελούν την κάλυψη των συμβατικών μας υποχρεώσεων ως κράτους μέλους στην ΕΕ. Μεγαλύτερης και ουσιαστικότερης ωστόσο σημασίας είναι η δημιουργία υποδομής πρωτογενών δεδομένων και επομένως της απαραίτητης παρακαταθήκης για την αξιόπιστη αξιολόγηση, την προστασία και αποκατάσταση και τέλος τη βιώσιμη διαχείριση των υδατικών πόρων. Η ανάπτυξη της υποδομής αυτής, αποτελεί το πρώτο και ουσιαστικότερο βήμα προς την κατεύθυνση οχύρωσης της χώρας στην κλιματική αλλαγή και τηνπροστασία της πρωτογενούς παραγωγής.η πιστοποιημένη φιλοπεριβαλλοντική παραγωγική δραστηριότητα της χώρας, όσον αφορά στους υδατικούς πόρους, αποτελεί ένα όπλο στις διεθνείς αγορές και το μόνο ουσιαστικό διαγνωστικό εργαλείο για το υφιστάμενο υδατικό δυναμικό. Το εθνικό δίκτυο καλύπτει κάθε κατηγορία υδατικού συστήματος μέσω της επιλεκτικής διασποράς των θέσεων παρακολούθησης, ώστε να δίνει τη δυνατότητα αποτύπωσης της ποιοτικής και ποσοτικής κατάστασης των υδατικών πόρων της επικράτειας και της διαχρονικής τους εξέλιξης. Συνολικά αποτελείται από 449 σταθμούς παρακολούθησης των ποταμών και γενικότερα υδατορευμάτων της χώρας, 53 σταθμούς παρακολούθησης λιμνών, 34 σταθμούς παρακολούθησης μεταβατικών υδάτων, 80 σταθμούς παράκτιων υδάτων και σταθμούς παρακολούθησης των υπόγειων υδατικών πόρων. Έτσι, σήμερα η χώρα διαθέτει ένα δίκτυο περισσότερων από θέσων συστηματικής παρακολούθησης. Θα πρέπει βέβαια να σημειωθεί ότι ο αριθμός αυτός επιβάλλεται προοδευτικά να αυξηθεί και η χωροθέτηση των θέσεων παρακολούθησης να αναθεωρηθεί, με βάση τη μέχρι τώρα εμπειρία που έχει αποκτηθείαπό τους εμπλεκόμενους φορείς. Με τον τρόπο αυτό θα επιτευχθεί η ορθότερη, πληρέστερη και αντιπροσωπευτικότερη κάλυψη των υδατικών συστημάτων της χώρας. Ανάλογα με τον τύπο της κάθε θέσης του δικτύου παρακολούθησης (εποπτική-επιχειρησιακή), διενεργούνται μετρήσεις και χημικές δοκιμές σε μηνιαία ή εποχιακή βάση. Το σύνολο των μετρήσεων πεδίου και των διενεργούμενων χημικών δοκιμών εντάσσεται στην εθνική βάση δεδομένων ποιοτικών και ποσοτικών χαρακτηριστικών των υδατικών πόρων. Με τη σειρά της η βάση αυτή τροφοδοτεί την ευρωπαϊκή βάση δεδομένων WISE, δημιουργώντας έτσι μια ενιαία δομή πληροφόρησης για τους υδατικούς πόρους σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η διαχείριση των δεδομένων γίνεται από την Ειδική Γραμματεία Υδάτων του ΥΠΕΚΑ και είναι διαθέσιμα τόσο σε φορείς όσο και πολίτες. Στόχος είναι η ελεύθερη διακίνησή τους με σκοπό την πληροφόρηση και την εξυπηρέτηση των επιχειρησιακών αναγκών της χώρας. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται οι διαχειριστικές μελέτες υδατικών πόρων, η εφαρμογή του προγράμματος προστασίας των υδατικών πόρων από νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης, η σχεδίαση και υλοποίηση τοπικών ή περιφερειακών έργων που άπτονται της διαχείρισης των υδατικών πόρων και η εφαρμογή μιας σειράς άλλων συναφών με τους υδατικούς πόρους Οδηγιών. Το ΙΕΒ στο δίκτυο παρακολούθησης Το Ινστιτούτο Εγγείων Βελτιώσεων (ΙΕΒ) υλοποιεί ένα σημαντικό τμήμα του δικτύου παρακολούθησης,οι εργασίες λειτουργίας του οποίου εντάσσονται στο πλαίσιο 6 διακριτών έργων, συνολικού προϋπολογισμού Η υλοποίηση της τρέχουσας φάσης του έργου ξεκίνησε το 2012 και ολοκληρώνεται στα τέλη του Στο πλαίσιο αυτό, αντικείμενο του Ινστιτούτου είναι η εκτέλεση δειγματοληψιών σε ποταμούς της χώρας, η διενέργεια χημικών δοκιμών της κατηγορίας «λοιπών ουσιών» στο σύνολο των θέσεων παρακολούθησης των εσωτερικών επιφανειακών υδάτων, στο διαπιστευμένοτου εργαστήριο κατά ΕΛΟΤ ENISOIEC/17025:2005 και υδρομετρήσεις σε ένα σημαντικό αριθμό θέσεων ποταμών, ανά τη χώρα. Επίσης, επεξεργάζεται τα αποτελέσματα και συνεισφέρει στη βελτίωση της χωρικής κατανομής των θέσεων παρακολούθησης και στην αναβάθμιση, όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο, των εφαρμοζόμενων πρωτοκόλλων.η χωρική διασπορά των θέσεων αυτών καλύπτει το σύνολο της επικράτειας. Για το σκοπό αυτό έχει συγκροτηθεί μια πολυπληθής επιστημονική ομάδα και ομάδα υποστήριξης στην οποία εκτός του προσωπικού του ΙΕΒ συμμετέχει προσωπικό από το Ινστιτούτο Γεωργικών Μηχανών και Κατασκευών της Αθήνας και το Ινστιτούτο Υποτροπικών Φυτών και Ελαίας των Χανίων, ενώ η διοικητική και οικονομική διαχείριση του έργου στηρίζεται από ομάδα της Γενικής Διεύθυνσης Αγροτικής Έρευνας στην Αθήνα. Για την υλοποίηση του τμήματος του δικτύου, που έχει αναλάβει ο Οργανισμός, συνεργάζονται επίσης 18 εξωτερικοί επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων. Μέχρι σήμερα, η επιστημονική ομάδα των έργων έχει πραγματοποιήσει πάνω από χημικές δοκιμές, μετρήσεις παροχής και δειγματοληψίες νερού, ενώ με βάση τον προγραμματισμό του δικτύου με την ολοκλήρωση της τρέχουσας φάσης των έργων, οι μετρήσεις αυτές θα έχουν το λιγότερο διπλασιαστεί. Η ενεργή συμμετοχή του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ στην υλοποίηση του εθνικού δικτύου παρακολούθησης ενισύχει το θεσμικό ρόλο του Οργανισμού στον τομέα διαχείρισης και προστασίας των υδατικών πόρων της χώρας.

12 12 1 Τα αποτελέσματα της βιολογικής αντιμετώπισης του έλκους της καστανιάς Η καστανιά αποτελεί σημαντικό δασικό είδος για την αξιοποίηση ορεινών και ημιορεινών περιοχών της χώρα μας, καθώς αναπτύσσεται σε 29 Νομούς. Η βιολογική καταπολέμηση του έλκους της καστανιάς, αναμένεται να αυξήσει την εθνική παραγωγή κάστανου και να προδώσει σημαντική ώθηση στην ορεινή οικονομία, γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό σε περίοδο οικονομικής κρίσης. Το έλκος της καστανιάς είναι ασθένεια φλοιού και προκαλεί έλκη στα κλαδιά και τον κορμό των δέντρων που προσβάλλει. Η εξέλιξη της ασθένειας είναι ταχύτατη. Όταν τα έλκη γίνουν περιμετρικά, νεκρώνεται το τμήμα του δέντρου που βρίσκεται επάνω από αυτά. Θανατηφόρα έλκη χαρακτηρίζονται από έκπτυξη αδηφάγων βλαστών από το κάτω μέρος των ελκών. (Εικ. 1). Η ασθένεια διαγνώσθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το Μέχρι το 2002 είχε καταγραφεί σε όλες τις περιοχές της ηπειρωτικής χώρας, όπου απαντάται η καστανιά, ενώ το 2006 εντοπίσθηκε στη Λέσβο και στην Κρήτη. Tο παθογόνο αίτιο που προκαλεί την ασθένεια του έλκους της καστανιάς είναι ο Ασκομύκητας Cryphonectria parasitica (Murr.) Barr, συν. Endothia parasitica (Murr.) Anderson. Έχει βρεθεί πως ο μύκητας αυτός προσβάλλεται από ιούς του γένους Hypovirus με διπλή περιέλιξη RNA, που είναι γνωστοί ως Cryphonectria hypovirus (CHV), με αποτέλεσμα τη μείωση της παθογένειάς του σε διάφορα επίπεδα. Ο ιός είναι δυνατόν να μεταφέρεται στα παθογόνα στελέχη του μύκητα και να τα μετα- τρέπει σε υποπαθογόνα, με την προϋπόθεση να ανήκουν στον ίδιο τύπο βλαστικής συμβατότητας, οπότε και παρατηρείται αναστόμωση των μυκηλιακών τους υφών. Ο ιός προσβάλλει στη φύση τον παθογόνο μύκητα, τον καθιστά υποπαθογόνο και στη συνέχεια διασπείρεται με φυσικούς μηχανισμούς. Ως αποτέλεσμα παρατηρείται η συνολική μείωση του πληθυσμού του παθογόνου μύκητα και η σταδιακή υποβάθμιση της ασθένειας. Έλκη που φέρουν υποπαθογόνα στελέχη του μύκητα, αν και μπορεί να καλύπτουν περιμετρικά τον κορμό, επεκτείνονται μόνον επιφανειακά, δεν παρουσιάζουν έκπτυξη αδηφάγων βλαστών και δεν νεκρώνουν τα δέντρα (Εικ. 2). Η τεχνική της βιολογικής καταπολέμησης του έλκους της καστανιάς βασίζεται στην in vitro μετατροπή των παθογόνων στελεχών μιας περιοχής σε υποπαθογόνα με εισαγωγή του ιού CHV-1 και στην ακόλουθη εγκατάσταση σε καστανεώνες και καστανοδάση με «εμβολιασμό» των προσβεβλημένων δέντρων. Για το λόγο αυτό χαρτογραφήθηκε η ασθένεια σε όλη τη χώρα και στη συνέχεια αναγνωρίσθηκαν και χαρτογραφήθηκαν οι τύποι βλαστικής συμβατότητας του παθογόνου. Το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών προβαίνει σε συνεχή επικαιροποίηση των χαρτών διασποράς των τύπων βλαστικής συμβατότητας, καθόσον η διασπορά δεν είναι στατική παρά δυναμική και η κατάσταση εξελισσόμενη. Έργα βιολογικής καταπολέμησης περατώθηκαν ήδη στη χερσόνησο του Αγίου Όρους (με χρηματοδότηση από το Β ΚΠΣ), στη Β. Χαλκιδική (με χρηματοδότηση από το ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας) και σε 17 Νομούς της χώρας: Καβάλας, Δράμας, Θεσσαλονίκης, Κιλκίς, Πέλλας, Πιερίας, Λάρισας, Καρδίτσας, Ιωαννίνων, Άρτας, Ευβοίας, Φθιώτιδας, Ευρυτανίας, Αιτωλοακαρνανίας, Αρκαδίας, Λακωνίας και Μεσσηνίας (με χρηματοδότηση από το Γ ΚΠΣ - Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης και Ανασυγκρότησης της Υπαίθρου (ΕΠΑΑΑΥ) ). Νέο έργο με περίοδο εφαρμογής που υλοποιείται από την Ειδική Γραμματεία Δασών σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, χρηματοδοτείται από το Πράσινο Ταμείο του ΥΠΕΚΑ σε 10 Νομούς της χώρας: Ξάνθης, Σερρών, Ημαθίας, Κοζάνης, Καστοριάς, Φλώρινας, Τρικάλων, Αχαΐας, Ηλείας, Λέσβου και Χανίων. Το Εργαστήριο Δασικής Παθολογίας και Μυκητολογίας του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών της Θεσσαλονίκης είναι υπεύθυνο για την παρασκευή και προμήθεια της κατάλληλης μυκητικής πάστας, συγκεκριμένα για κάθε Νομό, με βάση τους χάρτες διασποράς των τύπων βλαστικής συμβατότητας. Παρέχει επίσης, επιστημονική και τεχνική υποστήριξη, όπου και όταν χρειάζεται. Η εφαρμογή της καταπολέμησης στην ύπαιθρο γίνεται με την τοποθέτηση περιμετρικά, προσβάσιμων ελκών της μυκητικής πάστας, η οποία περιέχει συμβατά υποπαθογόνα στελέχη του μύκητα. Πρώτα καθορίζονται τα όρια του έλκους και στη συνέχεια με ειδικό όργανο διάτρησης διανοίγονται περιμετρικά του έλκους οπές, σε απόσταση 2-3 εκ. από το επάνω και κάτω όριο του έλκους και 2 εκ. από τα πλευρικά όρια. Στη συνέχεια το σημείο «εμβολιασμού» καλύπτεται με ειδική αδιάβροχη κολλητική ταινία και τα δέντρα στα οποία έχει γίνει ο «εμβολιασμός» σηματοδοτούνται με αδιάβροχη

13 ΕΡΕΥΝΑ - ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ 13 2 κορδέλα. Οι κορδέλες έχουν διαφορετικό χρώμα για κάθε ένα από τα τρία χρόνια εφαρμογής και αποτελούν οδηγό κατά τον έλεγχο εγκατάστασης και εξάπλωσης των υποπαθογόνων στελεχών του μύκητα. Η μυκητική πάστα δεν τοποθετείται σε όλα τα ασθενή δέντρα. Η μέθοδος βασίζεται στη φυσική διασπορά των υποπαθογόνων στελεχών από τα 6-9 νεαρά «εμβολιασμένα» δέντρα ανά στρέμμα στα υπόλοιπα μη «εμβολιασμένα». Τα αποτελέσματα του έργου Εικ. 1. Προσβολή καστανιάς από παθογόνο στέλεχος του μύκητα Cryphonectria parasitica με χαρακτηριστική έκπτυξη αδηφάγων βλαστών. Εικ. 2. Θεραπευμένο έλκος δύο χρόνια μετά τον «εμβολιασμό» του. Τα βέλη Εικ. 3. Θεραπευμένα έλκη στο σταυρό δέντρου καστανιάς. σημαντικό βαθμό σε όλες τις υπό μελέτη περιοχές. Συγκριτικά, αναφέρουμε ότι στα καστανοδάση του Αγίου Όρους, όπου κατά την περίοδο τοποθετήθηκαν μυκητικά εμβόλια, η διασπορά των υποπαθογόνων στελεχών κατά την τελευταία αξιολόγηση του 2008, δηλαδή οκτώ χρόνια αφότου τελείωσαν οι εμβολιασμοί, ανήλθε σε ποσοστά μέχρι και 73,3%. Το γεγονός ότι, σε αρκετές περιοχές υπολογίστηκαν ποσοστά υποπαθογόνων στελεχών ακόμη και 100% και μάλιστα σε καστανεώνες δείχνει την αρτιότητα της μελέτης και την ποιότητα των εργασιών εργαστηρίου και υπαίθρου που εκτελέσθηκαν. Από τα αποτελέσματα γίνεται εμφανές πως η ασθένεια του έλκους της καστανιάς δεν έχει εξαλειφθεί ακόμη σε καμιά από τις περιοχές που εφαρμόσθηκε η καταπολέμηση παρά τα ενθαρρυντικά μέχρι τώρα αποτελέσματα. Συμπεραίνεται όμως, πως μετά την εφαρμογή βιολογικής καταπολέμησης και την εγκατάσταση των υποπαθογόνων στελεχών, η κατάσταση θα βελτιώνεται συνεχώς με αύξηση των ποσοστών των υποπαθογόνων στελεχών και μείωση των παθογόνων. Οι παραγωγοί, προκειμένου να αξιολογήσουν την κατάσταση υγείας των δέντρων τους δε θα πρέπει να παρατηρούν μόνο αν υπάρχουν έλκη σε κορμούς και κλαδιά, αλλά κατά πόσον εμφανίζονται νέες νεκρώσεις κλαδιών και δέντρων. Πολλά από τα έλκη μετατρέπονται συνεχώς από θανατηφόρα σε θεραπευμένα, χωρίς οι παραγωγοί να είναι πάντα ικανοί να διακρίνουν τις διαφορές. Η βιολογική καταπολέμηση, η οποία βασίζεται στη χρήση ιομένων (υποπαθογόνων) στελεχών του παθογόνου, είναι η μοναδική αποτελεσματική μέθοδος αντιμετώπισης της ασθένειας παγκοσμίως και τα έργα βιολογικής καταπολέμησης εφαρμόζονται σε τρία διαδοχικά χρόνια. Κρίνεται επομένως απαραίτητη η συνέχιση και ολοκλήρωση του τρέχοντος έργου και η εξεύρεση χρηματοδότησής του και για τα έτη 2015 και 2016, προκειμένου να αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά η ασθένεια. 3 Δύο χρόνια μετά την εφαρμογή του έργου έγινε έλεγχος της εγκατάστασης και της εξάπλωσης των υποπαθογόνων στελεχών, που τοποθετήθηκαν επάνω σε ασθενή δέντρα την περίοδο στους 17 Νομούς της χώρας, λαμβάνοντας δείγματα από καστανεώνες και καστανοδάση. Βρέθηκε ότι 12,7% έως 76,7% του συνόλου των ελκών (εμβολιασμένων και μη) ήταν υποπαθογόνα, ενώ μόνον για τα «εμβολιασμένα» δέντρα το ποσοστό κυμαινόταν από 25,0 έως 100,0%. Σημαντικότερο στοιχείο όμως αποτελεί το γεγονός ότι, 12,7% έως 75,0% των ελκών στα οποία δεν είχε γίνει εφαρμογή της μυκητικής πάστας (μη «εμβολιασμένα» δέντρα) βρέθηκαν θεραπευμένα. Τα αντίστοιχα ποσοστά σε επίπεδο χώρας ήταν 52,4, 64,2 και 48,9%. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι, η βιολογική καταπολέμηση ήταν επιτυχής, καθώς υποπαθογόνα στελέχη του μύκητα έχουν εγκατασταθεί και εξαπλώνονται σε Ερευνητική Ομάδα: Γιώργος Θ. Τζίρος, Γεωπόνος - Φυτοπαθολόγος, MSc Ζαχαρούλα Νακοπούλου, Γεωπόνος Δρ Ελένη Τοπαλίδου, Τεχνολόγος Γεωπόνος Βασίλης Χριστόπουλος, Δασολόγος Δρ Στέφανος Διαμαντής, τέως Τακτικός Ερευνητής Δρ Δημήτριος Ν. Αβτζής, Δόκιμος Ερευνητής Πληροφορίες: Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών, Βασιλικά Θεσσαλονίκης, τηλ.: , info@fri.gr

14 14 1 Γνωριμία με τα κουνούπια... H ελεύθερη διακίνηση αγαθών και ανθρώπων μέσω του εμπορίου και των ταξιδιών, σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή που επηρεάζει το κλίμα πολλών περιοχών, συντελούν στην εξάπλωση ποικίλων, μη ιθαγενών ειδών (non-nativespecies) σε πολλά σημεία της υφηλίου. Ως αποτέλεσμα, ένας σημαντικός αριθμός φυτών και ζώων έχει εισέλθει αλλοιώνοντας τη φυσική χλωρίδα και πανίδα με άμεσες συνέπειες στο περιβάλλον και τον άνθρωπο. Οι οργανισμοί αυτοί χαρακτηρίζονται ως «χωροκατακτητικά είδη» (invasive species). Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονται αρκετά είδη κουνουπιών (invasive mosquitospecies- IMS) που έχουν ήδη εισαχθεί στην ευρωπαϊκή επικράτεια, ενώ υπολογίζεται ότι λόγω των εντεινόμενων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, το πρόβλημα των χωροκατακτητικών κουνουπιών θα επιδεινωθεί στο άμεσο μέλλον. Αναμένεται δε μελλοντικά να προκαλέσουν σημαντικά υγειονομικά και περιβαλλοντικά προβλήματα, αφού τα κουνούπια αποτελούν το βασικό φορέα παρασίτων και ιών που προκαλούν επικίνδυνες ασθένειες, που στον αναπτυγμένο κόσμο είτε δεν προϋπήρχαν ή είχαν πρακτικά εξαλειφθεί Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Ασιατικό κουνούπι τίγρης (Aedes albopictus), του οποίου η εγκατάσταση στην Ευρώπη έχει συνδυαστεί με την εμφάνιση ή της επανεμφάνισης ασθενειών που σχετίζονται με τα κουνούπια (π.χ. Chikungunya, Δάγκειος πυρετός, Δάγκειος αιμορραγικός πυρετός, ιός του Δυτικού Νείλου) σε αρκετές χώρες της Ευρώπης, δίνοντας το έναυσμα για τη λήψη άμεσων μέτρων καταπολέμησής τους. Στο πλαίσιο της ανάληψης δραστικών/αποτελεσματικών μέτρων για τον έλεγχο των πληθυσμών των κουνουπιών στην Ευρώπη, υλοποιείται σχετικό ευρωπαϊκό έργο με τίτλο Ανάπτυξη και επίδειξη σχεδίων έναντι των ενισχυόμενων από την κλιματική αλλαγή χωροκατακτητικών κουνουπιών στη Νότια Ευρώπη, στο οποίο συμμετέχουν φορείς από Ελλάδα και Ιταλία. Το έργο, που φέρει το ακρώνυμο LIFECONOPS, συγχρηματοδοτείται κατά 50% από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα LIFE+ Environment Policyand Governance(LIFE12 ENV/GR/000466) και έχει διάρκεια υλοποίησης 4,5 χρόνια ( ). Από ελληνικής πλευράς οι φορείς που συμμετέχουν (και συγχρηματοδοτούν το έργο) είναι το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο (συντονιστής του έργου), το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος, η εταιρεία ΟΝΕΧ, η εταιρεία TERRA NOVA EΠΕ και το Πάντειο Πανεπιστήμιο. Από την ιταλική πλευρά συμμετέχουν οι Τοπικές Μονάδες Υγείας της Τσεζένα και Ραβέννα, το Κέντρο Γεωργικών Καλλιεργειών & Περιβάλλοντος G. Nicoli και το Τμήμα Δημόσιας Υγείας της Περιφέρειας Emillia Romagna. Η Συντακτική Ομάδα του περιοδικού συνομίλησε με τον επιστημονικό υπεύθυνο του έργου Δρ. Αντώνιο Μιχαηλάκη, Ερευνητή του ΜΦΙ και τον Πρόεδρο του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, Καθηγητή Σέρκο Χαρουτουνιάν, επιστημονικό υπεύθυνο της ερευνητικής ομάδας του ΓΠΑ, θέτοντάς τους ερωτήματα σχετικά με το πρόγραμμα LIFE CONOPS αλλά και τα κουνούπια γενικότερα. Ποιες συνέπειες είχε για τη χώρα μας αλλά και για την Ευρώπη η εισαγωγή του Ασιατικού κουνουπιού τίγρης; Tο ασιατικό κουνούπι-τίγρης (Aedes albopictus) είναι ίσως το πιο «διάσημο» έντομο παγκοσμίως (Εικόνα1). Καθημερινά συναντάμε άρθρα και αναφορές για αυτό, λόγο της παρουσίας και εξάπλωσής του ανά την υφήλιο. Αν και αρχικά ασχολήθηκαν μόνο οι ειδικοί επιστήμονες, πολύ γρήγορα το θέμα έγινε ευρύτερα γνωστό και απασχόλησε και άλλους επιστημονικούς κλάδους, υπηρεσίες δημόσιας υγείας καθώς και τον ημερήσιο τύπο και τα ΜΜΕ πολλών χωρών, μεταξύ των οποίων και της χώρας μας. Η αιτία όλης αυτής της δημοσιότητας είναι το γεγονός ότι, μπορεί και προσαρμόζεται στις νέες περιοχές που εισβάλει, αν και μακριά από τον αρχικό τόπο παρουσίας του. Το Ae. albopictus ήταν αρχικά ένα είδος ενδημικό των δασών της Ασίας, της Αφρικής και της Νότιας Αμερικής, του οποίου οι προνύμφες αναπτύσσονταν σε κοιλότητες δένδρων (φυτοτέλματα) και κυρίως στις κοιλότητες των μπαμπού. Όπως ήταν φυσικό, η «φρενήρης» αυτή πορεία εξάπλωσης του Ae. albopictus σημειώθηκε και στην Ελλάδα. Από το 2004, που εντοπίστηκε πρώτη φορά στην Θεσπρωτία και στην Κέρκυρα, σήμερα το συναντάμε σχεδόν σε όλη την ηπειρωτική χώρα. Η παρουσία του νέου αυτού είδους προκάλεσε αρκετή αναστάτωση στο αστικό περιβάλλον. Παρά το γεγονός ότι αρχικά ήταν δασικό είδος, μπορεί πια να θεωρηθεί και ως αστικό είδος και μάλιστα ιδιαίτερα ενοχλητικό για τον άνθρωπο στις περιοχές όπου έχει εγκατασταθεί. Επιτίθεται στον άνθρωπο κυρίως κατά τη διάρκεια της ημέρας, με αποκορύφωμα το σούρουπο και την αυγή. Τα θηλυκά συνήθως ψάχνουν για τροφή κοντά στο έδαφος και προτιμούν να τσιμπούν στις περιοχές των αστραγάλων και των γονάτων. Στο άκουσμα του ονόματος «τίγρης», ο κόσμος φαντάζεται κάτι μεγάλο. Το όνομα αυτό παραπέμπει στις ασπρόμαυρες ρίγες πάνω στο σώμα του και όχι στο μέγεθός του. Το Ae. albopictus είναι ένα μάλλον μικρό