ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

Transcript

1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ : ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΕΞΟΔΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ JESSICA ΓΡΑΜΜΕΝΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Διατριβή υποβληθείσα προς μερική εκπλήρωση των απαραιτήτων προϋποθέσεων για την απόκτηση του Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης Αθήνα [Φεβρουάριος, 2014]

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ (ΣΔΙΤ) 1.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΣΔΙΤ 1.2 ΣΚΟΠΟΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΩΝ ΣΔΙΤ 1.3 Ο ΡΟΛΟΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΤΟΜΕΑ 1.4 ΑΝΤΑΠΟΔΟΤΙΚΑ ΚΑΙ ΜΗ ΑΝΤΑΠΟΔΟΤΙΚΑ ΕΡΓΑ ΣΔΙΤ 1.5 ΜΟΡΦΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΣΔΙΤ 1.6 ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΣΔΙΤ 2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΔΙΤ: ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΑ, ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ 2.1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΔΙΤ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΚΡΑΤΙΚΟ ΦΟΡΕΑ ΜΕ ΠΑΡΑΚΡΑΤΗΣΗ ΚΥΡΙΟΤΗΤΑΣ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΜΙΣΘΩΣΗΣ ΣΤΟΝ ΚΡΑΤΙΚΟ ΦΟΡΕΑ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΚΥΡΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΦΟΡΕΑ ΕΠΙ ΤΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΜΙΣΘΩΣΗΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΣΤΟΝ ΚΡΑΤΙΚΟ ΦΟΡΕΑ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΑΝΑΘΕΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΙΔΙΚΟΥ ΣΚΟΠΟΥ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥΣ ΦΟΡΕΙΣ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ 2.2 ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΣΔΙΤ Γενικά ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΤΗΣ ΣΥΣΤΗΜΕΝΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΕΙΔΙΚΟΥ ΣΚΟΠΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΜΕΣΩ ΞΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΛΟΙΠΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ 2.3 ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ σελ. 1

3 2.3.2 ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΓΟΡΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΝΟΜΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΛΛΟΜΕΝΩΝ ΜΕΡΩΝ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗΣ ΑΞΙΑΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ 3. ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΣΔΙΤ 3.1 Η ΑΝΑΓΚΗ ΕΠΟΠΤΕΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ 3.2 Η ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΣΔΙΤ 3.3 Η ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΣΔΙΤ 3.4 ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΤΩN ΣΔΙΤ 3.5 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΠΟΠΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΣΜΩΝ 3.6 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΑ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΑ 4. ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ & ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ 4.1 ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΣΔΙΤ ΓΕΝΙΚΑ ΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 18/2004/ΕΚ Ο ΝΟΜΟΣ 3316/ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΣΥΝΑΨΗΣ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΟΙ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΤΩΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΩΝ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ Ο ΝΟΜΟΣ 3389/ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΙΑΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΣΥΜΠΡΑΞΗΣ ΟΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΥΠΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΧΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΣΤΟ Ν. 3389/2005 σελ. 2

4 ΚΡΙΤΙΚΗ ΝΟΜΟΥ 3389/ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΩΝ ΜΕΣΩ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΣΔΙΤ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ 5. ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «JESSICA» 5.1 ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ «JESSICA» 5.2 ΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΩΝ ΤΑΜΕΙΩΝ 5.3 Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ «JESSICA» 5.4 ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ JESSICA 5.5 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΣΧΕΔΙΩΝ ΓΙΑ ΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΜΕΣΩ ΤΟΥ JESSICA 5.6 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗΣ ΤΟΥ JESSICA 5.7 ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΡΗΤΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΔΙΑΣΙΚΑΣΙΕΣ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΕΡΓΟΥ ΜΕ ΤΟ JESSICA 5.8 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 5.9 ΚΥΡΙΑ ΜΕΣΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ 5.10 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β σελ. 3

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο δημόσιος τομέας ανέκαθεν αναλάμβανε την ευθύνη κατασκευής και λειτουργίας μεγάλων έργων υποδομής, που με τα αγαθά και τις υπηρεσίες που προσφέρουν, συμβάλλουν στην βελτίωση των κοινωνικών παροχών των πολιτών και κατ επέκταση στην βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας. Σε πολλά κράτη όμως, η υλοποίηση τέτοιων μεγάλων και μακροπρόθεσμων έργων υποδομής είχε τεράστια κόστη για το κράτος και εμπεριείχε ένα σύνολο κινδύνων που θα έθεταν εν αμφιβόλω τόσο τη κατασκευή όσο και τη μετέπειτα λειτουργία τους. Οι συζητήσεις για τις Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) ως μορφές συμβάσεων παραχώρησης ήταν στο επίκεντρο πολλών ευρωπαϊκών και μη χωρών και έκαναν την εμφάνιση τους στην Ελλάδα με την επικύρωση του Νόμου 3389/2005. Οι συμπράξεις αυτές που συνιστούν την ανάληψη μεγάλων δημοσίων έργων από τους ιδιώτες, υπό τη μορφή παραχώρησης κρατικής ακίνητης περιουσίας, για τον σχεδιασμό, κατασκευή ή και λειτουργία τους, για ένα προκαθορισμένο χρονικό διάστημα, δίνουν μια νέα πνοή για την οικονομική αποδοτικότητα των δημοσίων επενδύσεων. Ταυτόχρονα, μια νέα πρωτοβουλία, στα πλαίσια του ΕΣΠΑ , με την ονομασία JESSICA (Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas, Κοινή ευρωπαϊκή στήριξη για αειφόρες επενδύσεις σε αστικές περιοχές) συνιστά ένα νέο χρηματοοικονομικό εργαλείο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και την Τράπεζα Ανάπτυξης του Συμβουλίου της Ευρώπης με σκοπό την προώθηση βιώσιμων επενδύσεων σε αστικές περιοχές και τη συνολική τους ανάπλαση. Η εργασία αυτή επιχειρεί να εξοικειώσει τους ενδιαφερόμενους με τις έννοιες και τους στόχους τόσο των ΣΔΙΤ όσο και της πρωτοβουλίας JESSICA, αναλύοντας το περιεχόμενο τους, το νομικό πλαίσιο που τις διέπει, τα χρηματοοικονομικά εργαλεία και μέσα που χρησιμοποιούν, έργα που έχουν ήδη ή πρόκειται να υλοποιηθούν καθώς και τα πλεονεκτήματα και οι αδυναμίες που παρουσιάζονται. σελ. 4

6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η έννοια των ΣΔΙΤ καθώς και ο σκοπός που εξυπηρετούν. Αναλύεται ο ρόλος που αναλαμβάνει ο δημόσιος και ο ιδιωτικός τομέας, ως αντισυμβαλλόμενα μέρη της σύμπραξης. Επιπλέον, παρατίθενται οι διάφορες μορφές που μπορεί να έχει ένα έργο ΣΔΙΤ με εκτενή ανάλυση και εν τέλει γίνεται μια επισκόπηση της διεθνούς εμπειρίας πάνω στις ΣΔΙΤ. Στη συνέχεια, στο δεύτερο κεφάλαιο, επιχειρείται παρουσίαση και ανάλυση των συνηθέστερων οικονομικών υποδειγμάτων κάτω από τα οποία εφαρμόζονται οι ΣΔΙΤ διεθνώς. Κατόπιν, υπογραμμίζονται οι κύριες μορφές χρηματοδότησης ΣΔΙΤ, ενώ στο τέλος του κεφαλαίου παρουσιάζονται και αναλύονται οι κίνδυνοι που ενδέχεται να προκύψουν πριν ή μετά τη φάση ολοκλήρωσης ενός έργου ΣΔΙΤ. Στο τρίτο κεφάλαιο, συνοψίζεται η σημασία των δημοσιονομικών ζητημάτων όσον αφορά τις ΣΔΙΤ σύμφωνα με έρευνα της Eurostat. Επίκεντρο της ανάλυσης αυτής είναι η επιτακτική ανάγκη εποπτείας των διαδικασιών ΣΔΙΤ από κρατικούς φορείς και παρουσιάζονται οι σημαντικότεροι τρόποι μεταχείρισης των συμβάσεων αυτών όπως έχει τεθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Μετά, προχωρώντας στο τέταρτο κεφάλαιο, παρουσιάζεται το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο για τις ΣΔΙΤ και η ελληνική εμπειρία. Αρχικά, υπογραμμίζονται οι σημαντικότεροι κανονισμοί και οδηγίες του νομικού πλαισίου ταυτόχρονα με τους σκοπούς που εξυπηρετούν ενώ γίνεται και κριτική για κάποιες αδυναμίες στη νομοθεσία των ΣΔΙΤ. Στο τέλος, γίνεται αναφορά στην ελληνική εμπειρία πάνω στις συμβάσεις παραχώρησης και τις ΣΔΙΤ, στις προοπτικές εφαρμογής αλλά και τις δυσκολίες και αδυναμίες που παρουσιάζονται. Το πέμπτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στην πρωτοβουλία JESSICA. Αφού παρουσιάζεται η έννοια, το περιεχόμενο και ο σκοπός αυτού του χρηματοοικονομικού εργαλείου, παρουσιάζονται οι διαδικασίες ενσωμάτωσης και πρόσκλησης για ένα έργο μέσω JESSICA. Γίνεται ανάλυση του θεσμικού πλαισίου που διέπει την πρωτοβουλία αυτή, αναφέρονται τα κυριότερα χρηματοδοτικά μέσα και κατόπιν η ελληνική εμπειρία πάνω στο πρόγραμμα με έργα που σχεδιάζονται να υλοποιηθούν. Στο έκτο και τελευταίο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα συμπεράσματα που απορρέουν από αυτήν την έρευνα δίνοντας βάση στις προοπτικές που προκύπτουν και στα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες που πρέπει να αντιμετωπιστούν. σελ. 5

7 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ (ΣΔΙΤ) 1.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΣΔΙΤ Οι Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) αποτελούν συμβάσεις μακροχρόνιου, κυρίως, ορίζοντα μεταξύ του δημοσίου και ενός ιδιωτικού φορέα με σκοπό την εκτέλεση έργων ή την παροχή υπηρεσιών. Ο ρόλος του δημοσίου τομέα είναι η διάθεση της ακίνητης περιουσίας στον ιδιωτικό φορέα που αναλαμβάνει το έργο και η χάραξη της λειτουργικής και τεχνικής πολιτικής που απαιτείται για τον σχεδιασμό και την εκτέλεση του έργου. Από την άλλη πλευρά, ο ιδιωτικός τομέας επωμίζεται ολόκληρο ή μέρος του κόστους υλοποίησης του έργου καθώς και τους κινδύνους που σχετίζονται με την ολοκλήρωσή του. Η αποπληρωμή των ιδιωτών που αναλαμβάνουν το έργο πραγματοποιείται είτε με απολαβές από τους τελικούς χρήστες του έργου είτε με χρηματικές καταβολές απευθείας από το δημόσιο φορέα που έχει αναλάβει την εποπτεία του έργου. 1.2 ΣΚΟΠΟΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΩΝ ΣΔΙΤ Ο σκοπός της ανάθεσης ενός έργου, το οποίο θα μπορούσε να υλοποιηθεί εξ ολοκλήρου από το δημόσιο τομέα, στον ιδιωτικό τομέα συμβάλλει τόσο στην εξασφάλιση πρόσθετων πόρων και μεταβίβαση του κινδύνου όσο και στην εκμετάλλευση των εξειδικευμένων τεχνικών γνώσεων και καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού που κατέχει και του επιτρέπει την αποτελεσματικότερη διαχείριση τέτοιων έργων. Συγκεκριμένα: - Δυνατότητα πρόσθετων οικονομικών πόρων Ο δημόσιος φορέας έχει την ευθύνη της ανάληψης και κατασκευής μεγάλων δημοσίων έργων και υποδομών για να προσφέρει ολοένα και ποιοτικότερες υπηρεσίες και να ανταποκριθεί στης απαιτήσεις των πολιτών. Η ανάθεση τέτοιων έργων στον ιδιωτικό τομέα συμβάλλει στην ταχύτερη και ποιοτικότερη ολοκλήρωση των έργων, καθώς το ιδιωτικό κεφάλαιο λειτουργεί συμπληρωματικά με το δημόσιο αγαθό. Αυτό σημαίνει πως εξασφαλίζονται οι πόροι και η τεχνογνωσία του ιδιωτικού φορέα και εφαρμόζονται στη δημόσια περιουσία που έχει παραχωρηθεί μέσω της σύμβασης, εξοικονομώντας σημαντικούς πόρους για το δημόσιο. Η σημασία της εφαρμογής των ΣΔΙΤ υπογραμμίζεται κυρίως στη σημερινή κρίση χρέους όπου, λόγω της ύφεσης από το 2009, το δημόσιο, με απότοκο να εξοικονομήσει όσο το δυνατόν περισσότερους πόρους, επιζητεί την ιδιωτική πρωτοβουλία για την υλοποίηση των δημοσίων έργων. σελ. 6

8 - Ανάληψη κινδύνων από τους ιδιωτικούς φορείς Η μεταβίβαση των κινδύνων υλοποίησης του έργου, που αφορούν το σχεδιασμό, τα κεφάλαια για τη χρηματοδότηση κατασκευής και λειτουργίας του, από το δημόσιο τομέα στον ιδιωτικό συμβάλλει στη δημιουργία επιπρόσθετων κινήτρων για την επιμέλεια του έργου ενώ ταυτόχρονα ο κρατικός φορέας εξασφαλίζει σημαντικά κεφάλαια χωρίς να διακυβεύεται η ομαλή και ποιοτική κατασκευή και λειτουργία του υπό κατασκευή έργου. - Εκμετάλλευση των ειδικών γνώσεων και της επιχειρηματικότητας του ιδιωτικού τομέα Η ανάθεση μακροχρόνιων έργων στις ιδιωτικές επιχειρήσεις από το δημόσιο είναι ιδιαίτερα σημαντικές διότι ενισχύουν το επενδυτικό κλίμα καθώς οι επιχειρήσεις αναλαμβάνουν μεγάλα αναπτυξιακά έργα με σταθερά προβλέψιμα έσοδα. Το γεγονός αυτό δίνει στις επιχειρήσεις το κατάλληλο οικονομικό περιβάλλον για να καινοτομήσουν σε νέες δραστηριότητες ενώ παράλληλα το δημόσιο, εκμεταλλευόμενο τις ειδικές γνώσεις του ιδιωτικού φορέα, θα είναι σε θέση να παρέχει τις κατάλληλες υποδομές και υπηρεσίες για την ποιοτικότερη χρήση τους από τους πολίτες και τη συνολική βελτίωση της οικονομίας και της κοινωνικής ευημερίας. 1.3 Ο ΡΟΛΟΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΤΟΜΕΑ Ο δημόσιος τομέας αναθέτει το έργο μέσω σύμβασης στον ιδιωτικό φορέα και έχει κυρίως ρόλο εποπτείας του έργου. Ειδικότερα το δημόσιο: - Αναλαμβάνει το γενικό σχεδιασμό του έργου - Ευθύνεται για την κατάρτιση των γενικών προδιαγραφών του έργου - Αξιολογεί προτάσεις του ιδιωτικού φορέα - Εγκρίνει την κατασκευή του έργου - Δρα επικουρικά στην υλοποίηση του έργου - Έχει τη γενική εποπτεία από την έναρξη της κατασκευής του έργου μέχρι και την ολοκλήρωση του Οι φορείς του δημοσίου που εμπλέκονται είναι: - Η Επιτροπή ΣΔΙΤ - Η Γραμματεία ΣΔΙΤ - Το Υπουργείο Οικονομικών Ενώ συμβάσεις συνάπτονται από - Τον ευρύτερο δημόσιο τομέα - Τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) - Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ) σελ. 7

9 Ο ιδιωτικός τομέας από την άλλη πλευρά αναλαμβάνει: - Τη μελέτη για την κατασκευή του έργου σύμφωνα με τις προδιαγραφές που έχει ορίσει η προκήρυξη του δημοσίου - Να εξασφαλίσει τα απαιτούμενα κεφάλαια για την κατασκευή του έργου - Να υλοποιήσει το έργο - Να συντηρεί το έργο μετά την ολοκλήρωση του και να αναλάβει την ομαλή λειτουργία του - Την επιστροφή του στο δημόσιο μετά τη λήξη της σύμβασης Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι ιδιώτες δεν συμβάλλονται απευθείας με το δημόσιο. Γι αυτό το σκοπό είναι απαραίτητη η σύσταση Ανωνύμων Εταιριών Ειδικού Σκοπού από τους ιδιώτες που έχουν αποκλειστικό σκοπό τη σύμπραξη με το δημόσιο για την κατασκευή έργου. Αυτές οι «Εταιρείες Ειδικού Σκοπού Special Purposes Vehicles / SPV s» πρέπει να έχουν Έδρα στην Ελλάδα και να λειτουργούν σύμφωνα με τον Κ.Ν. 2190/1920 περί Α.Ε. Στο μετοχικό κεφάλαιο αυτών των ανωνύμων εταιριών δε μπορεί να συμμετάσχει το δημόσιο. Επίσης λοιποί συντελεστές του ιδιωτικού τομέα που μπορούν να συμμετάσχουν είναι: - Χρηματοπιστωτικά Ιδρύματα - Κατασκευαστικές εταιρίες - Οικονομικοί Σύμβουλοι - Λοιπές εταιρίες διαχείρισης, λειτουργίας και εκμετάλλευσης 1.4 ΑΝΤΑΠΟΔΟΤΙΚΑ ΚΑΙ ΜΗ ΑΝΤΑΠΟΔΟΤΙΚΑ ΕΡΓΑ ΣΔΙΤ Ανταποδοτικά έργα ΣΔΙΤ είναι εκείνα τα έργα ή οι υπηρεσίες, για τις οποίες εκτός της χρηματοδότησης, του σχεδιασμού, της κατασκευής και της συντήρησής τους, οι ιδιωτικοί φορείς αναλαμβάνουν και την εκμετάλλευσή τους. Η εκμετάλλευση αυτή συνδέεται με την είσπραξη τελών από τους χρήστες του έργου ή της υπηρεσίας, μέσω της οποίας οι ιδιωτικοί φορείς αποπληρώνουν την αρχική επένδυση και προσδοκούν στην εξασφάλιση εύλογου κέρδους. Το ύψος των τελών, οι προϋποθέσεις και ο τρόπος είσπραξής τους προσδιορίζονται με ακρίβεια στη σύμβαση σύμπραξης που συνάπτεται μεταξύ του ιδιωτικού φορέα και της αναθέτουσας αρχής. Στην περίπτωση των ανταποδοτικών έργων ΣΔΙΤ, οι ιδιωτικοί φορείς αναλαμβάνουν, εκτός από τους κινδύνους της χρηματοδότησης και της κατασκευής, και τον κίνδυνο της ζήτησης - το εάν δηλαδή οι πολίτες θα κάνουν την προβλεπόμενη χρήση του έργου ή της υπηρεσίας - ώστε κατ επέκταση οι ιδιώτες να μπορέσουν να εισπράξουν τα προσδοκώμενα από την σύμπραξη έσοδα. Μετά το πέρας της συμβατικής περιόδου λειτουργίας το έργο μεταβιβάζεται στο δημόσιο. Στην περίπτωση που το έργο δεν είναι πλήρως ανταποδοτικό, η βιωσιμότητα της επένδυσης μπορεί να υποστηριχθεί και με τη χρηματοδοτική συμβολή του δημοσίου είτε με εφάπαξ ποσό κατά την περίοδο κατασκευής, είτε με τμηματικές καταβολές κατά την περίοδο λειτουργίας. Συνήθη σελ. 8

10 ανταποδοτικά έργα είναι τα συγκοινωνιακά έργα (λιμάνια, αεροδρόμια, σιδηρόδρομοι, σταθμοί αυτοκινήτων κλπ), περιβαλλοντικά έργα (ύδρευση, αποχέτευση, διαχείριση αποβλήτων), ενεργειακά έργα, έργα τουριστικής υποδομής και θεματικά πάρκα. Στα μη ανταποδοτικά έργα ΣΔΙΤ δεν υπάρχει το στοιχείο της εκμετάλλευσης για τους ιδιωτικούς φορείς. Πρόκειται ουσιαστικά για κοινωνικού χαρακτήρα υποδομές ή υπηρεσίες των οποίων τη λειτουργία αναλαμβάνει το κράτος και απολαμβάνουν δωρεάν οι πολίτες. Σε αυτού του είδους τις συμπράξεις οι ιδιώτες αναλαμβάνουν την υλοποίησή τους, αποπληρώνονται απευθείας από το δημόσιο τομέα και αναλαμβάνουν κινδύνους που αφορούν αποκλειστικά στη χρηματοδότηση και την κατασκευή και όχι στη ζήτηση για το συγκεκριμένο έργο ή την υπηρεσία. Αναλαμβάνουν ωστόσο τον κίνδυνο της διαθεσιμότητας, δηλαδή, τη διαχείριση και συντήρηση της υποδομής ή της υπηρεσίας, ώστε να την καθιστούν διαθέσιμη με σαφώς ορισμένες από το δημόσιο προδιαγραφές ποιότητας και λειτουργικότητας καθ όλη τη διάρκεια της σύμβασης. Μετά το πέρας της συμβατικής περιόδου λειτουργίας το έργο περιέρχεται στο Δημόσιο. Τα μη ανταποδοτικά έργα ΣΔΙΤ είναι συνήθως έργα κοινωνικού χαρακτήρα. Τέτοια έργα, είναι τα σχολεία, τα νοσοκομεία, τα κτίρια δημόσιων υπηρεσιών, η παροχή υπηρεσιών τηλεπικοινωνιών και μηχανογράφησης, καθώς και τα συγκοινωνιακά έργα με χαμηλή ζήτηση (επαρχιακοί οδοί, δημόσιες συγκοινωνίες κλπ). 1.5 ΜΟΡΦΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΣΔΙΤ Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι Συμπράξεις Δημόσιου & Ιδιωτικού Τομέα, ή αλλιώς «Public - Private Partnership / PPP», είναι δημόσιες συμβάσεις μακράς διάρκειας που συνάπτονται μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου φορέα και αφορούν στην κατασκευή έργων υποδομής και στην παροχή υπηρεσιών δημόσιου χαρακτήρα. Η Αναθέτουσα αρχή του δημοσίου καθορίζει το γενικό σχεδιασμό και τη διαγωνιστική διαδικασία ενώ από την άλλη πλευρά, οι ιδιώτες αναλαμβάνουν την κατασκευή και λειτουργία του έργου και τους κινδύνους που συνεπάγονται, με αντάλλαγμα τις χρηματικές απολαβές από την λειτουργία του μέσω της παραχώρησης. Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει σημαντική βελτίωση στην παροχή αγαθών και υπηρεσιών μέσω των Συμπράξεων αυτών και τελικό αποτέλεσμα την αύξηση της κοινωνικής ευημερίας και τη βελτίωση της οικονομίας συνολικά. Γι αυτό το λόγο τελευταία έχουν αναπτυχθεί διάφορες συμβατικές μορφές συνεργασίας δημοσίου και ιδιωτών (Συμβάσεις Σύμπραξης). Κύρια χαρακτηριστικά όλων των μορφών είναι: - Ο μακροχρόνιος ορίζοντας της Σύμβασης - Η ανάληψη των κινδύνων από τον ιδιωτικό φορέα - Η ολική ή μερική χρηματοδότηση από τον ιδιωτικό φορέα που αναλαμβάνει το έργο σελ. 9

11 - Η διασφάλιση του σχεδιασμού του έργου από το δημόσιο φορέα με στόχο να εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω οι πιο διαδεδομένες μορφές Συμβάσεων ΣΔΙΤ είναι οι εξής: - Β.Ο.Τ. (Build Operate Transfer): Κατασκευή-Λειτουργία-Μεταβίβαση και Β.Ο.Ο.Τ. (Build Own-Operate Transfer): Κατασκευή-Ιδιοκτησία- Λειτουργία-Μεταβίβαση. - D.B.F.O. (Design-Build-Finance-Operate): Σχεδιασμός-Κατασκευή- Χρηματοδότηση-Λειτουργία. - Β.Τ.Ο. (Build Transfer-Operate): Κατασκευή- Μεταβίβαση-Λειτουργία. - Β.Ο.Ο. (Build Own-Operate): Κατασκευή-Ιδιοκτησία-Λειτουργία. - Β.Β.Ο. (Buy-Build-Operate): Αγορά-Κατασκευή-Λειτουργία. - L.R.O. (Lease-Rehabilitate-Operate): Μίσθωση-Ανασυγκρότηση- Λειτουργία. - B.O.L.T. (Build-Own-Lease-Transfer): Κατασκευή-Ιδιοκτησία-Μίσθωση- Μεταβίβαση. - Ο.Μ. (Private Services Contract: Operation and Maintenance): Λειτουργία & Συντήρηση. - Ο.Μ.Μ. (Private Services Contract: Operation, Maintenance and Management): Λειτουργία-Συντήρηση-Διαχείριση. σελ. 10

12 Συγκεκριμένα: 1) Β.Ο.Τ. (Build Operate Transfer): Κατασκευή-Λειτουργία-Μεταβίβαση και Β.Ο.Ο.Τ. (Build Own-Operate Transfer): Κατασκευή-Ιδιοκτησία- Λειτουργία-Μεταβίβαση. Σύμφωνα με αυτή τη Σύμβαση, το έργο ανήκει στο δημόσιο (Β.Ο.Τ.) ή το έχει παραχωρήσει στον ιδιωτικό φορέα (Β.Ο.Ο.Τ.) για ένα ορισμένο διάστημα κατά τη λειτουργία του. Μετά την περίοδο λειτουργίας και εκμετάλλευσης του έργου ο ιδιώτης μεταβιβάζει την λειτουργία του (Β.Ο.Τ) ή την ιδιοκτησία του (Β.Ο.Ο.Τ.) στο Δημόσιο και παράλληλα είναι ο ολικός ή μερικός χρηματοδότης του. Η μορφή αυτή αποτελεί την πιο διαδεδομένη μορφή Σύμπραξης και στην Ελλάδα έχει χρησιμοποιηθεί για μεγάλα έργα όπως: - Το Αεροδρόμιο «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ» - Η Ζεύξη Ρίου Αντιρρίου - Η Αττική Οδός Σπάτων-Ελευσίνας - Η Δυτική Περιφερειακή Λεωφόρος Υμηττού 2) D.B.F.O. (Design-Build-Finance-Operate): Σχεδιασμός-Κατασκευή- Χρηματοδότηση-Λειτουργία. Αποτελεί μια μορφή σύμβασης όπου ο ιδιωτικός τομέας αναλαμβάνει πλήρως το σχεδιασμό, κατασκευή, χρηματοδότηση και λειτουργία ενός έργου. Χαρακτηριστικό είναι ότι το Δημόσιο καταβάλλει πληρωμές που επιστρέφουν την αξία του επενδυμένου κεφαλαίου στον ιδιωτικό φορέα. Έπειτα, το έργο επιστρέφει στην ιδιοκτησία του Δημοσίου. Σημαντική η συγκεκριμένη μορφή, κυρίως, όταν υπάρχουν αβεβαιότητες από την πλευρά του Δημοσίου όσον αφορά τις δυνατότητες παράπλευρης εμπορικής εκμετάλλευσης. 3) Β.Τ.Ο. (Build Transfer-Operate): Κατασκευή- Μεταβίβαση-Λειτουργία. Με αυτή τη μέθοδο ο ιδιωτικός φορέας αναλαμβάνει και πάλι το σχεδιασμό, χρηματοδότηση και κατασκευή του έργου. Η διαφορά είναι ότι αμέσως μετά την κατασκευή του, το έργο μεταβιβάζεται ξανά στο Δημόσιο που αποφασίζει ύστερα, να μισθώσει το έργο στον εν λόγω ιδιώτη για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα κατά το οποίο ο ιδιώτης θα εισπράττει τα έσοδα από τη λειτουργία του. 4) Β.Ο.Ο. (Build Own-Operate): Κατασκευή-Ιδιοκτησία-Λειτουργία. Σε αυτή τη μορφή, το Δημόσιο, εκτός της ανάθεσης του σχεδιασμού, χρηματοδότησης, κατασκευής και λειτουργίας του έργου, παραχωρεί και την ιδιοκτησία στον ιδιωτικό φορέα με τη διαφορά ότι καθορίζονται σαφώς οι προδιαγραφές παροχής υπηρεσιών, οι κανόνες ασφαλείας και τα τέλη χρήσης του έργου. σελ. 11

13 5) Β.Β.Ο. (Buy-Build-Operate): Αγορά-Κατασκευή-Λειτουργία. Η Σύμπραξη αυτή αφορά την προσέλκυση επενδυτικών κεφαλαίων για κοινωφελή έργα μέσω της πώλησης τους σε ιδιώτες. Το Δημόσιο, εκμεταλλευόμενο τις ειδικές γνώσεις και δεξιότητες του ιδιωτικού φορέα αλλά και τη μεταβίβαση των κινδύνων σε αυτόν, πωλεί τις ήδη υπάρχουσες κοινωφελείς επιχειρήσεις με σκοπό να καταφέρει σημαντικές πρόσθετες επενδύσεις με απότοκο τη συνολική βελτίωση της λειτουργίας τους. Ο κρατικός φορέας ενίοτε λειτουργεί εποπτικά για την εξασφάλιση της κερδοφορίας του έργου. 6) L.R.O. (Lease-Rehabilitate-Operate): Μίσθωση-Ανασυγκρότηση- Λειτουργία. Σε αυτήν την περίπτωση, ο ιδιώτης νοικιάζει εγκαταστάσεις του Δημοσίου με σκοπό να τις αναβαθμίσει ή να τις επεκτείνει μέσω επενδύσεων, και ως αντάλλαγμα αναλαμβάνει τη λειτουργία και εκμετάλλευση τους για ένα προκαθορισμένο, από τη Σύμβαση, χρονικό διάστημα. 7) B.O.L.T. (Build-Own-Lease-Transfer): Κατασκευή-Ιδιοκτησία-Μίσθωση- Μεταβίβαση. Ο ιδιώτης αναλαμβάνει τη χρηματοδότηση και λειτουργία του έργου και ύστερα το μισθώνει (lease) στο Δημόσιο το οποίο υποχρεούται να καταβάλει τα χρηματικά ποσά μίσθωσης ως αποζημίωση στον ιδιώτη. Εν τέλει, η κυριότητα του έργου περνά στα χέρια του Δημοσίου αφού ολοκληρωθούν οι χρηματικές καταβολές της μίσθωσης που έχουν συμφωνηθεί. 8) Ο.Μ. (Private Services Contract: Operation and Maintenance): Λειτουργία & Συντήρηση. Σε αυτή τη μορφή, το Δημόσιο αναθέτει τη λειτουργία και συντήρηση του έργου στον ιδιωτικό φορέα, διατηρώντας τη κυριότητα και τη διοίκηση του. 9) Ο.Μ.Μ. (Private Services Contract: Operation, Maintenance and Management): Λειτουργία-Συντήρηση-Διαχείριση. Πρόκειται για σύμβαση παροχής ολοκληρωμένων υπηρεσιών κατά την οποία το Δημόσιο αναθέτει τη λειτουργία, συντήρηση και διοίκηση του έργου στους ιδιώτες διατηρώντας όμως την ιδιοκτησία του. σελ. 12

14 1.6 ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΣΔΙΤ Στον ευρωπαϊκό χώρο παρατηρείται, από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, μια συνεχώς αυξανόμενη τάση εφαρμογής των διαφόρων προτύπων ΣΔΙΤ σε επενδύσεις που αφορούν την κατασκευή μεγάλων δημοσίων έργων. Αφορμή αυτής της τάσης ήταν ότι μέσω των συγκεκριμένων συμβάσεων αποτελούσε η κατανομή του κινδύνου και κυρίως η μεταβίβαση του στο ιδιώτη-επενδυτή καθώς και η παροχή ποιοτικότερων δημοσίων υπηρεσιών μέσω της χρήσης των εξειδικευμένων γνώσεων των ιδιωτικών καινοτόμων επενδύσεων. Η Μεγάλη Βρετανία ήταν η χώρα που πρωτοστάτησε στο χώρο των Συμπράξεων και η πολύ μεγάλη επιτυχία κατά την εφαρμογή τους οδήγησε στην υιοθέτηση του θεσμού αυτού και από άλλες ανεπτυγμένες χώρες του ευρωπαϊκού τόξου. Ειδικότερα, η κρατική αδυναμία της βρετανικής κυβέρνησης για τη χρηματοδότηση μεγάλων δημοσίων έργων υποδομής και παροχής υπηρεσιών, καθώς πραγματοποιούνταν μεγάλες υπερβάσεις στον προϋπολογισμό, ώθησε την κυβέρνηση στην προώθηση του θεσμού των ΣΔΙΤ. Πράγματι, από τις αρχές τις δεκαετίας του 90 άρχισαν για πρώτη φορά να υλοποιούνται στη Μεγάλη Βρετανία έργα με την εφαρμογή της πρωτοβουλίας ιδιωτικής χρηματοδότησης (Private Finance Initiative). Αρχικά αντιμετωπίστηκαν πολλές δυσκολίες κυρίως λόγω έλλειψης εμπειρίας από το δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, το υψηλό κόστος συμμετοχής στους διαγωνισμούς, τον μη σαφή προσδιορισμό των προδιαγραφών των έργων, την έλλειψη τυποποιημένων τευχών και συμβάσεων, και την έλλειψη κεντρικού σχεδιασμού. Πάραυτα, μέχρι και τις αρχές του 2000, το βρετανικό δημόσιο έχοντας συσσωρεύσει πια σημαντική εμπειρία στην διαχείριση έργων με τη μορφή των συμπράξεων, προχωρεί στη θεσμοθέτηση των ΣΔΙΤ.. Μέχρι και το 2006 είχαν πραγματοποιηθεί περισσότερες από 700 συμπράξεις με συνολική αξία που ξεπερνούσε τα 46 δις στερλίνες. Αυτές οι συμβάσεις αφορούσαν κυρίως την κατασκευή έργων κυρίως στον τομέα των μεταφορών και λιγότερο στον τομέα της εκπαίδευσης, της υγείας, των σχολικών υποδομών, της στέγασης κλπ, όπως φαίνεται και στο παρακάτω διάγραμμα: σελ. 13

15 Διάγραμμα 1 7,2% 7,7% 9,8% 4,7% 1,2% 1,5% 4,2% 1,6% 46,9% Μεταφορές Υγεία Σχολεία Εξοπλισμός & γραφ. ΤΠΕ Διαφ. υποδομές Έργα στέγασης Άλλα έργα Φυλακές Εκπαίδευση 15,2% Κατανομή ΣΔΙΤ με βάση των τομέας εφαρμογής τους (2004) Πηγή: Partnership UK Το αποτέλεσμα της επιτυχημένης εφαρμογής του θεσμού των ΣΔΙΤ στη Μ. Βρετανία γρήγορα επεκτάθηκε και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπως η Γαλλία, η Ισπανία, η Ολλανδία, η Ιταλία και η Πορτογαλία και μέχρι σήμερα αντιμετωπίζεται ως μια πρακτική με πολλά οφέλη στις κρατικές επενδύσεις λόγω της ποικιλομορφίας των εκφράσεων της σε οργανωτικό, νομικό, διοικητικό και λειτουργικό τομέα. Η συντριπτική πλειοψηφία των ΣΔΙΤ στον ευρωπαϊκό χώρο, έως το 2012, αφορούν στην κατασκευή οδικών αξόνων, υποδομές που αφορούν τη υγεία και επενδύσεις στο χώρο της εκπαίδευσης, τη δημόσια τάξη και το περιβάλλον όπως φαίνεται και από τον παρακάτω διάγραμμα: Διάγραμμα 2 Η ευρωπαϊκή αγορά ΣΔΙΤ ανά τομέα Πηγή: OECD, European Expertise PPP Center σελ. 14

16 Μέχρι και το 2012 η αγορά των συμβάσεων ΣΔΙΤ μεγαλώνει και νέες χώρες υιοθετούν την εφαρμογή τους όπως η Τουρκία, το Βέλγιο και η Ιρλανδία. Η Μ. Βρετανία και η Γαλλία, εξακολουθούν να έχουν κυρίαρχη θέση στην αγορά με ποσοστό συνολικά 77% όπως παρατηρούμε και στο διάγραμμα: Διάγραμμα 3 Η ευρωπαϊκή αγορά ΣΔΙΤ ανά χώρα Πηγή: OECD, European Expertise PPP Center σελ. 15

17 2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΔΙΤ: ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΑ, ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ 2.1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΔΙΤ Γενικά Όταν αναφερόμαστε σε οικονομικά υποδείγματα ΣΔΙΤ εννοούμε την κατηγοριοποίηση διαφόρων μοντέλων Συμπράξεων, που συναντώνται σε διεθνές επίπεδο, και σκοπό έχουν να καταστούν σαφή τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά εκείνα που ξεχωρίζουν τις αρμοδιότητες και ευθύνες των δύο συμβαλλόμενων για την Σύμπραξη προσώπων, του ιδιωτικού και κρατικού φορέα. Συγκεκριμένα τα υποδείγματα αυτά εξυπηρετούν διαφορετικές απαιτήσεις στη Σύμπραξη μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών καθώς διαφοροποιούνται ως προς την κυριότητα εγκαταστάσεων, τις υποχρεώσεις προς τρίτους, την κατασκευή και λειτουργία του έργου, τα δικαιώματα χρήσης και τους κινδύνους που αναλογούν. Αναλυτικότερα, τα υποδείγματα αυτά διαχωρίζονται ως εξής ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΚΡΑΤΙΚΟ ΦΟΡΕΑ ΜΕ ΠΑΡΑΚΡΑΤΗΣΗ ΚΥΡΙΟΤΗΤΑΣ Στο υπόδειγμα πώλησης στον κρατικό φορέα με παρακράτηση κυριότητας, ιδιοκτήτης των εγκαταστάσεων και των υποδομών του έργου κατά την διάρκεια της κατασκευής είναι ο ιδιωτικός φορέας μέσω της εταιρείας ειδικού σκοπού (ΕΕΣ) που δημιουργείται με σκοπό την εκτέλεση του έργου που συμφωνήθηκε από τη Σύμβαση. Η ΕΕΣ αναλαμβάνει το σχεδιασμό του έργου με γνώμονα τις προδιαγραφές που έχει θέσει ο κρατικός φορέας με στόχο τη βέλτιστη παροχή των δημοσίων αγαθών και υπηρεσιών. Η ΕΕΣ αναλαμβάνει επίσης την χρηματοδότηση, κατασκευή και διαχείριση του έργου και είναι υπεύθυνη νομικά και οικονομικά για την διαχείριση των εγκαταστάσεων και υποδομών. Το Δημόσιο έχει το δικαίωμα χρήσης και εκμετάλλευσης του έργου, καταβάλλοντας ως αποζημίωση πληρωμές στον ιδιωτικό φορέα. Οι πληρωμές αυτές, που έχουν συμφωνηθεί από τη Σύμπραξη, εξασφαλίζουν την επιστροφή των κεφαλαίων που διέθεσε η ΕΕΣ και το επιχειρηματικό κέρδος. Στο τέλος της σύμπραξης και αφού παρέλθει ο συμφωνημένος χρόνος, ο ιδιωτικός φορέας έχει την υποχρέωση να μεταβιβάσει την κυριότητα του έργου στο Δημόσιο. Αναγκαία προϋπόθεση αποτελεί η πλήρης καταβολή όλων των οφειλομένων από το δημόσιο προς την ΕΕΣ ποσόν για την χρήση των εγκαταστάσεων. Για τον λόγο αυτόν το μοντέλο αυτό ονομάζεται επίσης BT - δηλαδή Build - Transfer (Κατασκευή - Μεταβίβαση). σελ. 16

18 2.1.2 ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΜΙΣΘΩΣΗΣ ΣΤΟΝ ΚΡΑΤΙΚΟ ΦΟΡΕΑ Το Υπόδειγμα Μίσθωσης στον Κρατικό Φορέα έχει ομοιότητες με το Υπόδειγμα Πώλησης στον Κρατικό Φορέα με Παρακράτηση Κυριότητας, καθώς η ΕΕΣ είναι υπεύθυνη για τη μελέτη, την κατασκευή των εγκαταστάσεων και των υποδομών, την χρηματοδότηση και την διαχείριση του αντικειμένου της Σύμπραξης, ενώ το Δημόσιο καταβάλλει σε συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα ένα προσυμφωνημένο χρηματικό ποσό στην ΕΕΣ, διατηρώντας το δικαίωμα εκμετάλλευσης και χρήσης των εγκαταστάσεων. Η διαφορά με το προηγούμενο μοντέλο Σύμβασης Σύμπραξης έγκειται στο γεγονός ότι η Σύμβαση Σύμπραξης προβλέπει μόνο δικαίωμα του Δημοσίου να αποκτήσει το έργο και όχι την άμεση μεταβίβαση του έργου στην ιδιοκτησία του μετά το τέλος της Σύμπραξης. Συνεπώς το κράτος καταβάλλει το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών κατά τη διάρκεια της Σύμπραξης μόνον στην περίπτωση που επιλέξει να ασκήσει το δικαίωμα της κυριότητας και μεταβίβασης του έργου και καταβάλλει το υπόλοιπο μετά τη λήξη της Σύμβασης. Στην πραγματικότητα, η Σύμβαση Σύμπραξης σε αυτήν τη μορφή μοιάζει στην σύμβαση χρηματοδοτικής μίσθωσης και στην διεθνή πρακτική ονομάζεται BOL δηλαδή Build - Own - Lease (Κατασκευή Κυριότητα Χρηματοδοτική Μίσθωση) ή BLOT δηλαδή Build -Lease - Operate Transfer (Κατασκευή - Χρηματοδοτική Μίσθωση - Λειτουργία- Μεταβίβαση) ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΚΥΡΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΦΟΡΕΑ ΕΠΙ ΤΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ Στο υπόδειγμα αυτό εξετάζεται η περίπτωση που ο κρατικός φορέας είναι ιδιοκτήτης των υποδομών που αφορούν τη Σύμπραξη. Το κράτος έχοντας την κυριότητα του έργου, έχει δικαίωμα χρήσης και εκμετάλλευσης τους, ταυτόχρονα όμως η ΕΕΣ είναι υπεύθυνη για την εκτέλεση όλων των διαδικασιών και ενεργειών για την ολοκλήρωση του έργου, με σκοπό συνεχώς το δημόσιο συμφέρον, όπως ορίστηκε σαφώς στη Σύμπραξη. Επίσης, η ΕΕΣ να χρηματοδοτήσει και να επωμιστεί το σύνολο των κινδύνων κατά το στάδιο του σχεδιασμού και της κατασκευής, ενώ το κέρδος της προκύπτει μέσω των προσυμφωνημένων καταβολών του κρατικού φορέα. Η ΕΕΣ έχει τη δυνατότητα εκμετάλλευσης του έργου και μετά την περάτωση του γεγονός που δίνει στον κρατικό φορέα οικονομική ελάφρυνση, καθώς μειώνει τις τακτικές καταβολές του. σελ. 17

19 2.1.4 ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΜΙΣΘΩΣΗΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΣΤΟΝ ΚΡΑΤΙΚΟ ΦΟΡΕΑ Στο υπόδειγμα αυτό η ΕΕΣ ευθύνεται και πάλι για τον σχεδιασμό, κατασκευή, διαμόρφωση ή την εφαρμογή καινοτομιών που επιβάλλουν οι υποδομές του έργου σύμφωνα με τα πρότυπα που έχει θέσει το Δημόσιο. Ταυτόχρονα, ο κρατικός φορέας έχει και πάλι το δικαίωμα της εκμετάλλευσης και χρήσης των εγκαταστάσεων καταβάλλοντας μίσθωμα στην ΕΕΣ. Η ΕΕΣ οφείλει να διασφαλίζει την συντήρηση, ασφάλεια και τη γενική εποπτεία των εγκαταστάσεων. Αφού τελειώσει η Σύμβαση Σύμπραξης με μίσθωση ο κρατικός φορέας έχει επίσης το δικαίωμα να ανακτήσει την ιδιοκτησία του έργου ή να ανανεώσει την μίσθωση. Η διαφορά του υποδείγματος αυτού έναντι του υποδείγματος με μίσθωση είναι ότι ενώ στην Σύμπραξη με μίσθωση, το ύψος του μισθώματος καθορίζεται με βάση τις εκτιμήσεις της αγοράς, στην περίπτωση αυτή το ύψος καθορίζεται βάσει των αναγκών και εκτιμήσεων της ΕΕΣ, προκειμένου να διασφαλίσουν οι μέτοχοι της την επιστροφή των κεφαλαίων τους που κατέβαλλαν ως επένδυση. Εφόσον ο δημόσιος φορέας δεν επιθυμεί την ανανέωση της μίσθωσης ή την αγορά των εγκαταστάσεων, η ΕΕΣ μπορεί να μεταβιβάσει ή να μισθώσει σε τρίτο πρόσωπο το έργο προκειμένου να επιτύχει την επιστροφή των επενδυτικών και των υπολοίπων κεφαλαίων που έχει διαθέσει στην διαδικασία σύμπραξης. Στην διεθνή πρακτική η σύμπραξη αυτή ονομάζεται με τα αρχικά BOM, δηλαδή Build - Own - Maintain (Κατασκευή - Κυριότητα - Συντήρηση) ή BRT, δηλαδή Build - Rent - Transfer (Κατασκευή - Μίσθωση - Μεταβίβαση) ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΑΝΑΘΕΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΙΔΙΚΟΥ ΣΚΟΠΟΥ Σε αυτό το υπόδειγμα, ισχύει και πάλι το γεγονός ότι ο κρατικός φορέας έχει την κυριότητα των εγκαταστάσεων του έργου, αφού έχει ολοκληρωθεί πλήρως, και η ΕΕΣ αναλαμβάνει την διαχείριση και την λειτουργία του για την παροχή δημόσιων υπηρεσιών και αγαθών. Συγκεκριμένα, ο κρατικός φορέας, αναθέτει σε τρίτους (νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου όπως η ΕΕΣ) την εκτέλεση συγκεκριμένων λειτουργιών και την εκμετάλλευσή τους, με το Δημόσιο να καθίσταται το ίδιο υπεύθυνο για τα αποτελέσματα από τη λειτουργία του. Επομένως, η ΕΕΣ ευθύνεται για το βέλτιστο τρόπο λειτουργίας των ολοκληρωμένου έργου, με ιδιοκτήτη πάντα το Δημόσιο, σύμφωνα με τις δικές τις ειδικές γνώσεις και κεφαλαιουχικά μέσα που διαθέτει, αποσκοπώντας να παρέχει τη βέλτιστη ποιότητα αγαθών και υπηρεσιών και την μείωση του κόστους προσφοράς τους. Η χρηματοδότηση του εγχειρήματος γίνεται μέσω ιδίων ή ξένων κεφαλαίων της ΕΕΣ, τα οποία αποπληρώνονται από τον άμεσο αποδέκτη των υπηρεσιών, δηλαδή το δημόσιο φορέα. Το ύψος των τακτικών καταβολών του δημοσίου φορέα ωστόσο εξαρτάται από το πόσο αποτελεσματικά η ΕΕΣ ενεργεί και δραστηριοποιείται στο έργο αναφορικά με τη λειτουργία και τη διοίκηση του. σελ. 18

20 2.1.6 ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥΣ ΦΟΡΕΙΣ Αναφορικά με το υπόδειγμα παραχώρηση της λειτουργίας στους ιδιωτικούς φορείς, ο ιδιωτικός φορέας (εν τη προκειμένη η ΕΕΣ) αναλαμβάνει να κατασκευάσει τις εγκαταστάσεις του έργου, που είναι στην κυριότητα του. Αφού ολοκληρωθεί το έργο είναι δυνατόν η διαχείριση και λειτουργία των εγκαταστάσεων του έργου να έχει αποδέκτες τρίτους (φυσικά αλλά και νομικά πρόσωπα) που δεν είναι συμβαλλόμενοι στη Σύμβαση. Τα πρόσωπα αυτά χρησιμοποιούν τις παρεχόμενες υπηρεσίες και αγαθά, καταβάλλοντας αντίτιμο, είτε απ ευθείας στην ΕΕΣ είτε μέσω του κρατικού φορέα, αν αυτός έχει αναλάβει την λειτουργία του έργου. Μετά το τέλος της Σύμπραξης η κυριότητα των εγκαταστάσεων του έργου δύναται είτε να παραμείνει στην ΕΕΣ, είτε να μεταβιβαστεί στο Δημόσιο. Για το αν θα παραμείνει η κυριότητα το έργου στην ΕΕΣ ή όχι και από το τίμημα που πρέπει να καταβάλλει το Δημόσιο σε μια ενδεχόμενη μεταβίβαση σε αυτό, καθορίζεται το αντίτιμο που εκτιμά η ΕΕΣ από τους τρίτους χρήστες των υπηρεσιών. Στην διεθνή πρακτική το μοντέλο σύμπραξης ονομάζεται Build - Own - Operate - Transfer (BOOT), όταν η ΕΕΣ στο τέλος της σύμπραξης μεταβιβάζει στο δημόσιο φορέα την κυριότητα του έργου, ενώ στην περίπτωση που η ΕΕΣ διατηρήσει την κυριότητα επί των εγκαταστάσεων, το μοντέλο ονομάζεται Build - Own - Operate (BOO) ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ Το υπόδειγμα εταιρικής συμμετοχής επιβάλλει την σύσταση μιας εταιρείας που συνήθως είναι με τη μορφή κοινοπραξίας (joint venture) όπου συμμετέχουν από κοινού ο κρατικός και ο ιδιωτικός φορέας και αναλαμβάνει την εκτέλεση του έργου, την διαμόρφωση των εγκαταστάσεων και τον τρόπο παροχής των δημοσίων αγαθών και υπηρεσιών. Η ενεργός συμμετοχή του κρατικού φορέα στην εταιρεία είναι κεφαλαιώδους σημασίας και επιβάλλει την ενεργή εμπλοκή στις διαδικασίες κατασκευής του έργου. Από την άλλη πλευρά, οι ιδιωτικοί φορείς, ως εταιρικό μέλος της κοινοπραξίας, αποβλέπουν στην εμπορική εκμετάλλευση ή αξιοποίηση ακινήτων που ανήκουν στο δημόσιο ή γενικά των περιουσιακών του στοιχείων. Γι αυτό, ο ιδιώτης-εταίρος οφείλει να επιλεγεί προσεκτικά, βάσει διαγωνισμού, για την υλοποίηση του έργου μέσω κοινοπραξίας. Περαιτέρω η συνεισφορά και συμβολή του κρατικού φορέα θα πρέπει να είναι σαφώς ορισμένη με στόχο να μην αναλαμβάνει μόνο το Δημόσιο τους διάφορους κινδύνους από την εκτέλεση του έργου αλλά να καθορίζονται και οι κίνδυνοι τους οποίους θα αναλάβει ο ιδιώτης. Η μορφή αυτή σύμπραξης έχει προβλεφθεί σε κοινοτικό επίπεδο και αποτελεί τη σύμπραξη θεσμοθετημένου τύπου. Πάραυτα, η ελληνική νομοθεσία αποκλείει την εταιρική συμμετοχή του δημόσιου σελ. 19

21 φορέα στην εταιρεία που αναλαμβάνει το όλο εγχείρημα, συνεπώς αυτό το μοντέλο δεν μπορεί να εφαρμοστεί στην Ελλάδα. σελ. 20

22 2.2 ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΣΔΙΤ Γενικά Η χρηματοδότηση των ΣΔΙΤ περιέχει σημαντικές διαφορές από τις κλασσικές χρηματοδοτήσεις ιδιωτικών πρωτοβουλιών. Φαινομενικά, οι ανάληψη ενός έργου ΣΔΙΤ από τον ιδιωτικό φορέα, αφού παραχωρήθηκε από το Δημόσιο, θα φάνταζε ως ένας δανεισμός ή παραχώρηση για εκμετάλλευση κρατικής περιουσίας όμως, εν αντιθέσει, πρόκειται καθαρά για ένα χρηματοοικονομικό σχέδιο (financial project) επενδυτικού χαρακτήρα όπου οι χρηματοδότες αποβλέπουν στις καθαρές ταμειακές ροές, από την παροχή των υπηρεσιών του έργου, ως μέσο αποπληρωμής των κεφαλαίων που επένδυσαν ενώ ταυτόχρονα η λειτουργία του έργου από τους ίδιους θα τους παρέχει και την ανάλογη αποδοτικότητα. Η χρηματοδότηση πραγματοποιείται με τη σύσταση μιας αυτόνομης νομικά οικονομικής μονάδας η οποία αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει το εγχείρημα (όπως η εταιρεία ειδικού σκοπού). Η εταιρεία αυτή χρηματοδοτείται από τους εμπλεκόμενους είτε με ίδια είτε με ξένα κεφάλαια. Η αποπληρωμή των χρηματοδοτικών κεφαλαίων δεν γίνεται όπως στην περίπτωση της κλασικής χρηματοδότησης εταιριών μέσω της εταιρικής περιουσίας της εταιρείας ειδικού σκοπού ή των εμπλεκομένων σε αυτήν, αλλά γίνεται υποθήκευση των στοιχείων του ίδιου του έργου αν πρόκειται για χρηματοδότηση μέσω ιδίων κεφαλαίων ή αν πρόκειται για χρηματοδότηση με δανειακά κεφάλαια, για την αποπληρωμή του δανείου χρησιμοποιούνται οι ταμειακές ροές του ίδιου του έργου και κάποιες φορές μερική χρήση των ροών του δανειστή από άλλα πάγια ή έργα. Κατά συνέπεια αποτελεί κυρίαρχο μέλημα των δανειστών η διασφάλιση, μέσα από προσεχτική μελέτη, του τρόπου με τον οποίο η διαχείριση και εκμετάλλευση του έργου μπορεί να εξασφαλίσει την επιστροφή των επενδυμένων χρηματοδοτικών κεφαλαίων. Σε αυτή την αξιολόγηση σημασία έχει, όχι τόσο η πιστοληπτική ικανότητα και φερεγγυότητα των εμπλεκομένων στο εγχείρημα όσο η ροή κεφαλαίων που προκαλεί η εκμετάλλευση του έργου. Ένα ολοκληρωμένο σχέδιο χρηματοδότησης θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από τη δέσμευση του συμβαλλόμενου ιδιώτη- εταιρίας για την εξασφάλιση των απαιτούμενων κεφαλαίων προς επένδυση, την διασφάλιση ότι με τις ταμειακές ροές που θα προκύψουν από την λειτουργία του έργου θα αποπληρωθούν το σύνολο των επενδυμένων κεφαλαίων του ιδιωτικού φορέα μέσω ρητής συμφωνίας και τέλος, σε περίπτωση κωλυμάτων και προβλημάτων λειτουργίας του έργου, οι επενδυτές-χρηματοδότες θα αποζημιωθούν από μελλοντικές ταμειακές ροές που θα προκύψουν από την επαναλειτουργία του έργου. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι χρηματοδότησης των έργων ΣΔΙΤ, πράγμα το οποίο έχει ως απότοκο την μεγαλύτερη ευελιξία και προσαρμοστικότητα της χρηματοδότησης. Για την επίτευξη του καλύτερου πλάνου χρηματοδότησης ενός έργου θα πρέπει να διασφαλιστούν επαρκείς πόροι για την κατασκευή του έργου και τα απαιτούμενα κεφάλαια με το χαμηλότερο δυνατό κόστος καθώς και να έχουν μεγιστοποιηθεί οι σελ. 21

23 ωφέλειες από φόρους από την ιδιοκτησία του έργου. Επιπλέον, θα πρέπει να έχει ελαχιστοποιηθεί κάθε πιθανότητα πιστωτικού κίνδυνου των χρηματοδοτών καθώς και να υπάρξει η κατάλληλη πολιτική που θα μεγιστοποιεί την απόδοση του επενδυμένου κεφαλαίου των χρηματοδοτών. Τέλος, θα πρέπει να υπάρξει ο κατάλληλος χειρισμός σε θεσμικά θέματα και κυρίως αμοιβαίες υποχωρήσεις που θα προκύψουν και θα χρειάζονται συμβιβασμοί εκατέρωθεν από του συμβαλλόμενους ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΤΗΣ ΣΥΣΤΗΜΕΝΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΕΙΔΙΚΟΥ ΣΚΟΠΟΥ Τα κεφάλαια της Εταιρίας Ειδικού Σκοπού, που είναι Ανώνυμη Εταιρία, προέρχονται είτε από τα ιδρυτικά της μέλη ή από άλλα πρόσωπα τα οποία καθίστανται μέλη στην εταιρεία μετά την έναρξη της σύμπραξης. Τα μέλη της κοινοπραξίας, γίνονται εταιρικά μέλη κατά την σύσταση της εταιρίας, αφού πρώτα ανέλαβε το έργο μέσω της προκήρυξης. Το είδος αυτό χρηματοδότησης κατά τη σύμπραξη ονομάζεται χρηματοδότηση με βάση τα ίδια κεφάλαια της εταιρίας ειδικού σκοπού και συνήθως δεν είναι η βασική πηγή χρηματοδότησης της διαδικασίας σύμπραξης, εξαιτίας της απαίτησης άμεσης εκροής κεφαλαίων από τους εμπλεκόμενους. Τα πρόσωπα που αποτελούν τους χρηματοδότες των ιδίων κεφαλαίων ονομάζονται διεθνώς χορηγοί και διακρίνονται σε δύο κατηγορίες : Στους ενεργά εμπλεκόμενους στη ΣΔΙΤ ιδιωτικούς φορείς, οι οποίοι αποτελούν μακροχρόνιους επενδυτές, και η συμμετοχή τους στην Εταιρία Ειδικού Σκοπού αποτελεί επιχειρηματική κίνηση για την επίτευξη μεγαλύτερου επιχειρηματικού κέρδους και είναι ξεχωριστή από την αμοιβή τους για την εκτέλεση των υποχρεώσεων που απορρέουν από την σύμβαση. Σε αυτούς που μετέχουν στο μετοχικό κεφάλαιο της Εταιρίας Ειδικού Σκοπού με αμιγώς επενδυτικά κίνητρα. Αυτοί αποβλέπουν μόνο στην οικονομική αποδοτικότητα της συμμετοχής τους στην διαδικασία σύμπραξης, χωρίς ανάληψη άλλων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων ή κινδύνων. Η επιλογή τους να εισφέρουν τα κεφάλαια τους έχει στόχο αποκλειστικά την κερδοφορία και τα μελλοντικά κέρδη. Τέτοιοι συμμετέχοντες είναι συνήθως ασφαλιστικές εταιρείες, ασφαλιστικά ταμεία, θεσμικοί επενδυτές της κεφαλαιαγοράς και της χρηματαγοράς. Τα ίδια κεφάλαια επενδύονται είτε με αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της Εταιρίας Ειδικού Σκοπού, είτε μέσω κεφαλαιακής εισροής από τα υπάρχοντα μέλη είτε μέσω προσχώρησης νέων μελών στο μετοχικό κεφάλαιο. Η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου μπορεί να γίνει και στο χρηματιστήριο μόνο αν είναι εισηγμένη η εταιρία. σελ. 22

24 2.1.3 ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΜΕΣΩ ΞΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ Η χρηματοδότηση από ξένα κεφάλαια είναι ιδιαίτερης σημασίας καθώς καλύπτει το σύνολο της χρηματοδότησης που απαιτείται για την επένδυση σε ένα έργο μέσω ΣΔΙΤ. Τα κεφάλαια αυτά αντλούνται από την κεφαλαιαγορά χρηματαγορά μέσω χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, κυρίως τραπεζών, και αφορούν το σύνολο των απαιτήσεων για την ολοκλήρωση του έργου όπως την δημιουργία υποδομών, την παροχή κεφαλαιουχικού εξοπλισμού και την κατασκευή του. Οι χρηματοδότες λαμβάνουν τόκους ως απόδοση των επενδυμένων κεφαλαίων τους, που έχουν καθοριστεί ρητά πριν την χρηματοδότηση, ανεξαρτήτως αν το έργο διεκπεραιωθεί ή όχι από την Εταιρία Ειδικού Σκοπού. Τα κεφάλαια αυτά παραχωρούνται για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα που μπορεί να μη συμπίπτει με τη διάρκεια της Σύμβασης. Η Εταιρία Ειδικού Σκοπού χρεώνει αυτά τα κεφάλαια στο παθητικό του ισολογισμού της, ως υποχρέωση αποπληρωμής του δανείου, και οφείλει να αποζημιώσει τους μετόχους των κεφαλαίων, κατά προτεραιότητα, αν τελικά διακοπεί η ανάθεση ή η ολοκλήρωση του έργου. Γι αυτό το λόγο, διενεργούνται χρηματοοικονομικές μελέτες από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για να περιορίσουν το κίνδυνο και να εξασφαλίσουν τα προς επένδυση κεφάλαια τους. Οι κυριότεροι τρόποι χρηματοδότησης ΣΔΙΤ από ξένα κεφάλαια αναλύονται ως εξής: - Ομολογιακά δάνεια Σε αυτήν την περίπτωση, αντλούνται κεφάλαια για την ολοκλήρωση του έργου μέσω ΣΔΙΤ από την κεφαλαιαγορά χρηματαγορά. Λόγω της ιδιαιτερότητας της Σύμπραξης, το ομολογιακό δάνειο εκδίδεται από την Εταιρία Ειδικού Σκοπού η οποία έχει την ευθύνη για την υλοποίηση του έργου. - Δάνειο μέσω κοινοπραξίας Στην περίπτωση αυτή, πραγματοποιείται μια συμφωνία μεταξύ της τράπεζας και της Εταιρείας Ειδικού Σκοπού, ή και μεταξύ της τράπεζας και του κρατικού φορέα υλοποίησης του έργου, η χορήγηση συγκεκριμένου κεφαλαίου για ορισμένο χρονικό διάστημα. Λόγω του γεγονότος ότι το ύψος της χρηματοδότησης τέτοιων έργων είναι συχνά πολύ μεγάλο, οι τράπεζες επιδιώκουν την δημιουργία κοινοπραξιών για να καταφέρουν τη βέλτιστη δυνατή διασπορά του πιστωτικού κινδύνου. σελ. 23

25 - Χρηματοδοτική Μίσθωση Εδώ, η χρηματοδοτική μίσθωση αποτελεί ένα χρηματοδοτικό μηχανισμό για την Εταιρεία Ειδικού Σκοπού καθώς μπορεί να έχει πρόσβαση σε κεφαλαιουχικά αγαθά, αγαθά για εξοπλισμούς και χώρους εγκατάστασης χωρίς να υποχρεούται να καταφεύγει σε άμεση άντληση ρευστότητας ή σε δανεισμό για την απόκτηση των αντικειμένων αυτών. Η Εταιρεία Ειδικού Σκοπού καταβάλλει μίσθωμα ως αντίτιμο για την παραχώρηση της χρήσης των αντικειμένων, διατηρώντας το δικαίωμα απόκτησης τους στο τέλος της χρηματοδοτικής μίσθωσης. - Χρηματοδότηση από τους φορείς του Δημοσίου Παρόλο που είναι συνηθέστερο η χρηματοδότηση του έργου μέσω ΣΔΙΤ να γίνεται κυρίως από ιδιωτικές πρωτοβουλίες, εντούτοις, είναι δυνατόν να υπάρξει και χρηματοδοτική συνεισφορά από το Δημόσιο αν κρίνεται αναγκαίο. Ειδικότερα, είτε ο κρατικός φορέας που μετέχει στη Σύμπραξη είτε ο ευρύτερος δημόσιος τομέας, δύναται να βοηθήσουν κυρίως μέσω ανταλλαγμάτων που συχνά μεταφράζονται σε παραχωρήσεις ακίνητης περιουσίας, υποδομών ή και εγκαταστάσεων για εκμετάλλευση πάντα στο χρονικό πλαίσιο που προβλέπει η Σύμπραξη ΛΟΙΠΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ Πρακτορεία απαιτήσεων Στη χρηματοδότηση μέσω πρακτορείας απαιτήσεων, η Εταιρία Ειδικού Σκοπού καταφεύγει στην πώληση υφισταμένων ή μελλοντικών απαιτήσεων σε άλλη εταιρεία, η οποία ρευστοποιεί τις απαιτήσεις, χρηματοδοτεί την πωλήτρια εταιρεία (δηλαδή την Εταιρία Ειδικού Σκοπού) και λειτουργεί πλέον ως δανειστής. Η ΕΕΣ μέσω της πρακτορείας απαιτήσεων εισπράττει πρόωρα την αξία των απαιτήσεων ως αποζημίωση για την πώλησή τους. Τιτλοποίηση απαιτήσεων Η εταιρεία-δικαιούχος των απαιτήσεων, η οποία μπορεί να έχει οποιαδήποτε νομική μορφή (ΑΕ, ΕΠΕ κλπ.), πωλεί και μεταβιβάζει τις απαιτήσεις αυτές σε μια άλλη εταιρεία ειδικού (ή αλλιώς αποκλειστικού) σκοπού, πλήρως ανεξάρτητη από την πωλήτρια εταιρεία. Έτσι η πωλήτρια εταιρεία αντλεί τα αναγκαία κεφάλαια για την χρηματοδότηση της. που είναι ισοδύναμα της αξίας των απαιτήσεων της, οι οποίες έτσι μετατρέπονται από λογιστική περιουσία σε ρευστά διαθέσιμα. Η Εταιρεία Ειδικού σελ. 24

26 Σκοπού έπειτα, προχωρεί στην έκδοση ομολογιών ή άλλων τίτλων στην κεφαλαιαγορά για τη συγκέντρωση κεφαλαίων από τους επενδυτές, που αντιστοιχούν στο τίμημα πώλησης των απαιτήσεων αυτών. Όταν οι απαιτήσεις αυτές καταστούν ληξιπρόθεσμες δημιουργείται μια ροή πληρωμών που ικανοποιεί και εξασφαλίζει την αποπληρωμή των επενδυτών. Τιτλοποίηση απαιτήσεων από ακίνητα Στην τιτλοποίηση απαιτήσεων από ακίνητα η επιχείρηση που επιθυμεί να χρηματοδοτηθεί, μεταβιβάζει σε μια άλλη εταιρία αντί για απαιτήσεις, τα εμπράγματα δικαιώματα επί των ακινήτων της. Το τίμημα αποπληρώνεται μέσω έκδοσης ομολογιών από την εταιρεία που αγοράζει τα δικαιώματα. Η αποπληρωμή των επενδυτών γίνεται από την ρευστότητα που προκύπτει από την εκμετάλλευση των ακινήτων της τιτλοποίησης, η οποία με τη σειρά της είναι αποτέλεσμα είτε της εκμετάλλευσης των ακινήτων είτε από την πώληση αυτών. Αξιοποίηση κινητών και ακινήτων πραγμάτων εκ της διαδικασίας σύμπραξης Η μορφή αυτή βασίζεται στην αξιοποίηση των κινητών και ακινήτων πραγμάτων που αποκτώνται ή δημιουργούνται από τους εμπλεκόμενους της σύμπραξης, μετά τη λήξη της χρονικής της διάρκειας και γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τρίτους μέσω της μίσθωσης τους ή της πώλησης δικαιωμάτων. σελ. 25

27 2.3 ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ Γενικά Η διαδικασία μιας Σύμπραξης ΣΔΙΤ είναι συνήθως μακροχρόνια, έχει πολλά και δύσκολα στάδια και ενδέχεται να εμφανιστούν πολυπλοκότητες στις διαδικασίες. Γι αυτό καθίσταται σαφές ότι αρκετοί είναι οι κίνδυνοι που ενδέχεται να προκύψουν και παρόλο που ο σκοπός της ΣΔΙΤ είναι να επιμεριστούν οι κίνδυνοι, με εν μέρει ή και ολική μεταβίβαση τους στον ιδιώτη, υπάρχουν κίνδυνοι σε πρώιμο στάδιο που συνήθως σχετίζονται με τη λειτουργία του έργου, τα κόστη, τη χρηματοδότηση ή ακόμη και την ολοκλήρωση του έργου. Συνεπώς, μελέτες και εκτιμήσεις λαμβάνουν μέρος σε ένα προ- Σύμβασης στάδιο για τον όσο δυνατόν περιορισμό και έλεγχο των κινδύνων αυτών. Οι σημαντικότεροι από τους κινδύνους που ελλοχεύουν σε μια Σύμβαση ΣΔΙΤ αναλύονται ως εξής ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Περιλαμβάνει όλους τους κινδύνους εκείνους που σχετίζονται με τα κόστη που υπολογίστηκαν για την κατασκευή, την τήρηση του ύψους των δαπανών και κινδύνους αναφορικά με τις τεχνικές προδιαγραφές και μελέτες για την υλοποίηση του έργου καθώς και των λοιπών χαρακτηριστικών κατασκευής. Ειδικότερα: - Καθυστερήσεις στις απαλλοτριώσεις. Όταν το Δημόσιο βρίσκει εμπόδια και καθυστερεί να απαλλοτριώσει ή κρατικοποιήσει την ακίνητη περιουσία που θα είναι μέρος παραχώρησης στη Σύμβαση. Σε αυτήν την περίπτωση, η συμβαλλόμενη ιδιωτική εταιρία έχει το δικαίωμα παράτασης της ανάληψης κατασκευής του έργου και έχει το δικαίωμα να ζητήσει και την ανάλογη αποζημίωση από το Δημόσιο. - Σφάλματα μελετών. Είναι η περίπτωση που μια μελέτη από την ιδιωτική εταιρία, που έχει αναλάβει το έργο, να βρίσκεται σε αντίθεση με τις προδιαγραφές και τα συμφέρονται που έχει θέσει ο κρατικός φορέας αναφορικά με την παροχή των υπηρεσιών εκείνων που θέλει να πετύχει το Δημόσιο. - Καθυστερήσεις εξαιτίας σχετικά με την έκδοση των αδειών χρήσης. Εδώ, εξετάζονται οι περιπτώσεις της μη έκδοσης άδειας χρήσης ακίνητης περιουσίας είτε λόγω αδυναμίας του Κράτους να καθορίσει σαφώς τις παραμέτρους της είτε λόγω της αρχικής έκδοσης τους αλλά με μετέπειτα δικαστική προσφυγή τρίτων που έχουν συμφέροντα πάνω στη συγκεκριμένη ακίνητη περιουσία. - Η εύρεση αρχαίων μνημείων και γενικά αρχαιοτήτων. Στη προκειμένη περίπτωση, έκτος από τη μακροχρόνια καθυστέρηση που μια εύρεση αρχαιοτήτων μπορεί να επιφέρει στο έργο, είναι ορατός και ο κίνδυνος της εξ ολοκλήρου ματαίωσης του αν τα εμπόδια για τη ασφαλή παράκαμψη των αρχαιοτήτων είναι ανυπέρβλητα. σελ. 26

28 - Κίνδυνος φυσικών καταστροφών και ανωτέρας βίας. Είναι οι περιπτώσεις που γενικά υπάρχει ανώτερη βία και κατά συνέπεια κώλυμα στην ολοκλήρωση του έργου. Τέτοιοι παράγοντες είναι τα ακραία καιρικά φαινόμενα, οι σεισμοί καθώς και άλλοι παράγοντες που συνιστούν ανωτέρα βία όπως οι τρομοκρατικές ή οι εμπρηστικές ενέργειες. Για να αντισταθμίσουν κάπως αυτόν τον κίνδυνο οι εταιρίες συνάπτουν συμβόλαια με ασφαλιστικές εταιρίες για τη εξασφάλιση αποζημιώσεων. - Λάθη που αφορούν τον εξοπλισμό. Τέτοια λάθη αφορούν την αστοχία του υλικού και των κεφαλαιουχικών αγαθών που δεν συνάδουν με τις προδιαγραφές που έχει θέσει το Δημόσιο και διακινδυνεύουν την ποιότητα, ασφάλεια και γενικώς την προσυμφωνημένη υλοποίηση του έργου ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΓΟΡΑΣ Πρόκειται για μορφές κινδύνων που προκύπτουν από αστάθμητους παράγοντες που επηρεάζουν την αγορά και κατά συνέπεια το έργο μέσω ΣΔΙΤ. Ειδικότερα, οι κίνδυνοι αυτοί αναφέρονται σε περιπτώσεις που ενδέχεται να αλλάξει η ζήτηση για τις προς κατασκευήν υπηρεσίες και ως συνέπεια να προκύψουν αρνητικές προβλέψεις σχετικά με την κερδοφορία και τη βιωσιμότητα του έργου. Αν για παράδειγμα, η ζήτηση για μια συγκεκριμένη υπηρεσία, που αποτελεί αντικείμενο ΣΔΙΤ, μειωθεί μπορεί να δημιουργήσει ελλείμματα εσόδων και ως απότοκο να μη δύναται να καλυφθούν ούτε τα λειτουργικά κόστη ούτε η κερδοφορία των ιδιωτών επενδυτών. Λόγω του γεγονότος ότι οι κίνδυνοι αγοράς είναι αστάθμητοι και δύσκολα εκτιμώνται, το Δημόσιο συνήθως αναλαμβάνει την κάλυψη τέτοιων ελλειμμάτων και εγγυάται ένα μίνιμουμ εσόδων εφόσον ο κίνδυνος δεν προέκυψε από ευθύνη του ιδιώτη. Παραδείγματα τέτοιων κινδύνων είναι οι αλλαγές των προτιμήσεων των καταναλωτών για συγκεκριμένα αγαθά και υπηρεσίες καθώς και η εύρεση καινοτομιών που ενδέχεται να απαξιώσουν την τρέχουσα τεχνολογία που χρησιμοποιεί για την κατασκευή του ένα έργο ΣΔΙΤ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ Εδώ, εξετάζονται όλοι αυτοί οι κίνδυνοι που σχετίζονται με την ομαλή λειτουργία ενός έργου μέσω ΣΔΙΤ, κατά την έναρξη λειτουργίας του, και τα αποτελέσματα τους στην ομαλή και ποιοτική παροχή υπηρεσιών και στα έσοδα από αυτή. Τέτοιοι κίνδυνοι η παροχή υπηρεσιών που δε συνάδουν με τις προδιαγραφές που τέθηκαν στη Σύμβαση σχετικά με τη μετέπειτα ομαλή λειτουργία του έργου. Οι συγκεκριμένοι κίνδυνοι απορρέουν από τη μη σωστή εκμετάλλευση, διαχείριση και συντήρηση των υποδομών από τον ιδιωτικό φορέα. Ακόμα, δημιουργούνται κίνδυνοι τέτοιου τύπου όταν η διαθεσιμότητα των υποδομών που παραδίδονται, δεν κρίνεται ικανοποιητική ως προς την χρονική διάρκεια και την προσδοκώμενη συχνότητα της χρήσης τους, για την επίτευξη του αρχικού τους στόχου. Οι συνέπειες είναι να μη γίνεται ομαλή και σελ. 27

29 προσοδοφόρα λειτουργία του έργου. Το Δημόσιο, για το λόγο αυτό, μετακυλύει τα κόστη που θα προκύψουν από τέτοιου είδους κινδύνων στον ιδιωτικό φορέα που φέρει την ευθύνη για τη μη ορθή χρήση και εκμετάλλευση ΝΟΜΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ Σε αυτήν την περίπτωση περιλαμβάνονται όλοι αυτοί οι κίνδυνοι που αφορούν δικαστικές προσφυγές για δικαιώματα τρίτων, ελλείμματα στη νομοθεσία αναφορικά με τα έργα ΣΔΙΤ, παρατυπίες σε συμφωνίες κατασκευής, χρηματοδότησης και συντήρησης καθώς και προσβολές στην εγκυρότητα της εκάστοτε Σύμβασης. Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχουν κωλυσιεργίες στην υλοποίηση του έργου καθώς οι νομικοί κίνδυνοι συχνά αποβαίνουν χρονοβόροι ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ Συγκεκριμένα, εξετάζονται κίνδυνοι χρηματοοικονομικού χαρακτήρα όπως οι εναλλαγές στην τιμή του επιτοκίου ή των ομολόγων. Όταν η Εταιρία Ειδικού Σκοπού έχει αποφασίσει τη χρηματοδότηση, μέσω τραπεζικού δανείου για παράδειγμα, μεγάλες εναλλαγές σε επίπεδο κυμαινόμενου επιτοκίου ενδέχεται να προκαλέσει αδυναμία αποπληρωμής του δανείου στο διάστημα που είχε προβλεφθεί από τις αρχικές εκτιμήσεις. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και σε μια πτώση της αξίας των ομολόγων, που παρατηρείται κυρίως σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, και αλλάζει τις εκτιμήσεις του δανειζόμενου. Για το μετριασμό ή και την αποφυγή εξ ολοκλήρου αυτών των κινδύνων, οι εκάστοτε δανείστριες τράπεζες αναλαμβάνουν την ευθύνη να υπολογίσουν και να καλύψουν, τέτοιας μορφής, κίνδυνους με βάση τις παραδοχές και τις εκτιμήσεις τους για τη χρηματαγορά αλλά και διασφαλίζοντας το χαρτοφυλάκιο της δανειζόμενης εταιρίας με κατάλληλες τροποποιήσεις ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΛΛΟΜΕΝΩΝ ΜΕΡΩΝ Εδώ, αναφερόμαστε σε όλους τους κινδύνους που μπορούν να προκύψουν από την μη τήρηση των συμφωνιών που υπογράφηκαν στη Σύμβαση ΣΔΙΤ. Είναι κεφαλαιώδους σημασίας τα δύο αντισυμβαλλόμενα μέρη τη Σύμπραξης (κρατικός και ιδιωτικός φορέας) να εκπληρώσουν τις προσυμφωνημένες υποχρεώσεις τους για την ομαλή υλοποίηση και λειτουργία του έργου. Αίτια τέτοιων κινδύνων είναι συνήθως η αφερεγγυότητα ενός από τα δύο μέρη, η έλλειψη επαρκών πόρων και χρηματοδότησης και η ένδεια εμπειρίας και εξειδικευμένων, για το προς κατασκευή έργο, γνώσεων και εξοπλισμών. σελ. 28

30 2.3.7 ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗΣ ΑΞΙΑΣ Είναι ο κίνδυνος που προκύπτει όταν η αξία των ακινήτων και υποδομών που ολοκληρώθηκαν μέσω ΣΔΙΤ μειώνεται παρά τις αρχικές προβλέψεις. Ο κίνδυνος αυτός αφορά και βαραίνει το αντισυμβαλλόμενο μέρος το οποίο θα αποκτήσει την κυριότητα του έργου αφού ολοκληρωθεί ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Ο κίνδυνος αυτός προκύπτει από τις διακυμάνσεις στις συναλλαγματικές ισοτιμίες. Ενδεικτικά, αναφέρεται στην περίπτωση που τα έσοδα ή και τα έξοδα από την κατασκευή ή λειτουργία ενός έργου λαμβάνονται ή πληρώνονται με διαφορετικό νόμισμα ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Σε αυτή τη μορφή κινδύνου, οι μελέτες και ο σχεδιασμός για την κατασκευή ενός έργου ενδέχεται να έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις για το περιβάλλον. Το γεγονός αυτό ελλοχεύει κίνδυνο κωλύματος της διαδικασίας υλοποίησης καθώς θα πρέπει να γίνει επανασχεδιασμός και διεξαγωγή νέων μελετών ούτως ώστε η κατασκευή του έργου να συνάδει με τις περιβαλλοντικές προδιαγραφές που έχουν τεθεί από το κράτος καθώς η φορολογία και η νομοθεσία πλέον είναι ιδιαίτερα αυστηρή σε περιβαλλοντικά θέματα. σελ. 29

31 3. ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΣΔΙΤ 3.1 Η ΑΝΑΓΚΗ ΕΠΟΠΤΕΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ Οι Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα χαρακτηρίζονται από το μακροχρόνιο ορίζοντα που τις διέπει για να επιτευχθούν καθώς και από μια σειρά κινδύνων που σχετίζονται με την ομαλή κατασκευή του, προς υλοποίηση, έργου σύμφωνα πάντα με τους όρους και τις προϋποθέσεις που έχει θέσει το κράτος ώστε να εξασφαλίζεται η ορθή λειτουργία του και οι βέλτιστη ποιότητα παροχής αγαθών και υπηρεσιών. Για το λόγο αυτό, η ανάγκη εποπτείας του Δημοσίου κατά τη διάρκεια υλοποίησης ή και λειτουργίας του έργου κρίνεται απαραίτητη και είναι κεφαλαιώδους σημασίας για να αντιμετωπιστούν οι κίνδυνοι που θα έβαζαν τροχοπέδη στην ολοκλήρωση του. Τέτοιοι κίνδυνοι σχετίζονται κυρίως με θέματα διαφάνειας των διαδικασιών, χρηματοδοτικής σταθερότητας, μακροπρόθεσμου σχεδιασμού, ελέγχου των εγκαταστάσεων και των υποδομών και γενικότερα εποπτείας των μηχανισμών και δράσεων για την ολοκλήρωση και την αποτελεσματικότητα του έργου μέσω ΣΔΙΤ. Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι εποπτείας όπου καθεμία εξυπηρετεί ένα διαφορετικό σκοπό. Αναφορικά οι κύριες μέθοδοι είναι οι εξής: - Η λογιστική μεταχείριση - Η στατιστική μεταχείριση - Ο έλεγχος των διαδικασιών χρηματοδότησης 3.2 Η ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΣΔΙΤ Η λογιστική μεταχείριση των ΣΔΙΤ αναφέρεται στις λογιστικές εκείνες μεθόδους που εξυπηρετούν στην ορθή διακυβέρνηση και εποπτεία όσον αγορά την υλοποίηση του έργου. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της συνεχούς αναφοράς στην κεντρική κυβέρνηση κάθε συναλλαγής που πραγματοποιείται από τα αντισυμβαλλόμενα μέρη του έργου ΣΔΙΤ. Στη συνέχεια, γίνεται έλεγχος αυτών των συναλλαγών και τα κυβερνητικά μέλη ταξινομούν τα στοιχεία ενεργητικού και παθητικού σε κρατικής ιδιοκτησίας και μη κρατικής (ιδιωτικής) ιδιοκτησίας. Τη διαδικασία αυτή αναλαμβάνουν κυρίως ορκωτοί λογιστές που ενεργούν είτε σύμφωνα με διεθνή λογιστικά πρότυπα είτε, σπανιότερα, με λογιστικά πρότυπα που θέτει η ίδια η κυβέρνηση του κράτους. Ειδικότερα, η αναφορά και αποτύπωση των συναλλαγών που πραγματοποιούνται σε μια ΣΔΙΤ σε λογιστικές καταστάσεις γίνεται με δύο μεθόδους. σελ. 30

32 - Τη μέθοδο ταμειακής βάσης - Τη μέθοδο δεδουλευμένης βάσης Σύμφωνα με τη μέθοδο ταμειακής βάσης, οι συναλλαγές αποτυπώνονται σε στοιχεία ενεργητικού και παθητικού την στιγμή εκείνη που εισπράττονται τα χρήματα. Με τη μέθοδο της δεδουλευμένης βάσης οι συναλλαγές αποτυπώνονται, όχι όταν εισπράττονται χρηματικά ποσά, αλλά όταν συμβαίνει το λογιστικό γεγονός, για παράδειγμα παραγγελίες εξοπλισμού. Η αναφορά των παραπάνω μεθόδων είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς οι περισσότερες χώρες κυρίως της Ευρωπαϊκής Ένωσης δε χρησιμοποιούν τόσο τη μέθοδο ταμειακής βάσης καθώς δεν είναι αρκούντος αποτελεσματική στο να δίνει άμεσα στοιχεία που να εξυπηρετούν την ορθή εποπτεία από το Δημόσιο λόγω του ότι πραγματοποιείται μόνο όταν γίνεται η αποπληρωμή της συναλλαγής. Αντίθετα, η μέθοδος δεδουλευμένης βάσης θεωρείται μια πιο εκσυγχρονισμένη μέθοδος αφού οι συναλλαγές καταγράφονται τη στιγμή που γίνεται το λογιστικό γεγονός και όχι όταν γίνεται η αποπληρωμή του περιουσιακού στοιχείου. Απότοκος τη χρήσης αυτής της μεθόδου από τους λογιστές είναι: - Η βελτίωση της διαφάνειας στη διαχείριση των δημοσίων οικονομικών - Πληρέστερη πληροφόρηση όσον αφορά στα πάγια στοιχεία και στις απαιτήσειςυποχρεώσεις του κράτους - Αποτύπωση σε οικονομικές καταστάσεις των αποτελεσμάτων από τη δραστηριότητα του κράτους - Διευκόλυνση της μέσω των αποτελεσμάτων λόγω του ότι εκτός από την καλύτερη αποτύπωση της περιουσιακής διάρθρωσης του κράτους, δίνεται η δυνατότητα του ορθότερου προσδιορισμού του συνολικού κόστους των υπηρεσιών και δραστηριοτήτων και η εκτίμηση των επιπτώσεων στα κρατικά οικονομικά. Συνεπώς, συμπεραίνεται ότι η λογιστική προσέγγιση ενός προς κατασκευή έργου ΣΔΙΤ, εξασφαλίζει τον αποτελεσματικότερο έλεγχο των κρατικών δαπανών, ελαχιστοποιεί ενδεχόμενα λάθη και αποτρέπει ή μετριάζει τους πιθανούς κινδύνους και βελτιώνει την εποπτεία και τη διαχείριση των οικονομικών συναλλαγών που πραγματοποιούνται σε ένα έργο ΣΔΙΤ. σελ. 31

33 Εκτός όμως από τις παραπάνω μεθόδους λογιστικής μεταχείρισης, ταξινόμηση περιουσιακών στοιχείων γίνεται με βάση δύο κριτήριων πάγιας σημασίας για τον ορθό έλεγχο των κρατικών συναλλαγών στις ΣΔΙΤ: - Το κριτήριο ρίσκου και επιβράβευσης (risk and reward) - Το κριτήριο ελέγχου (control) Το κριτήριο ρίσκου και επιβράβευσης χρησιμοποιείται κυρίως λόγω της συμβολής του στον καθορισμό της ιδιοκτησίας ενός περιουσιακού στοιχείου ΣΔΙΤ και στην μεταβίβαση των κινδύνων που συνεπάγεται αυτή η ιδιοκτησία. Για παράδειγμα, σε μια λογιστική κατάσταση, αν ένα στοιχείο μεταφερθεί από τον δημόσιο φορέα υλοποίησης του έργου στον ιδιωτικό, τότε αυτομάτως μεταβιβάζονται όλοι οι κίνδυνοι που διέπουν αυτό το στοιχείο στον ιδιώτη και δεν υπάρχει ανάγκη καταγραφής του στις δημόσιες λογιστικές καταστάσεις. Το γεγονός αυτό είναι καίριας σημασίας αφού καθορίζει ρητά τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην ιδιοκτησία και τον κίνδυνο και διασφαλίζει ορθότερη λειτουργία της εποπτείας των περιουσιακών στοιχείων του έργου. Από την άλλη πλευρά, το κριτήριο ελέγχου, αναφέρεται στη διαδικασία αναφοράς όλων των ενεργειών ενός έργου που έχει ανατεθεί στον ιδιωτικό φορέα στην κεντρική διακυβέρνηση, ακόμα κι αν χρηματοδοτείται έμμεσα από τους ιδιώτες. Αυτό βοηθά να λειτουργούν καλύτερα οι εποπτικοί κρατικοί μηχανισμοί, κυρίως σε περιπτώσεις όπου ναι μεν το έργο μπορεί να χρηματοδοτείται από ιδιωτικούς φορείς, αλλά οι κίνδυνοι και η τήρηση των όρων συμφωνίας για το σχεδιασμό, κατασκευή και υλοποίηση του έργου βαραίνουν αποκλειστικά το Δημόσιο. Η λογική πίσω από τη συγκεκριμένη μέθοδο είναι ότι όταν το κράτος αποφασίζει τον σχεδιασμό, την κατασκευή του έργου μέσω ΣΔΙΤ και καθορίζει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει, τότε στην ουσία είναι κάτοχος του έργου, ακόμα κι αν έχει μικρό ή και καθόλου μερίδιο χρηματοδότησης και επιβάλλει, μέσω αυτού του κριτηρίου, συνεχείς αναφορές για τις ενέργειες που πραγματοποιούνται. Συνοψίζοντας, τόσο το κριτήριο ρίσκου και επιβράβευσης όσο και το κριτήριο ελέγχου συμβάλουν στο να υπάρχει περισσότερη διαύγεια στις ενέργειες ενός έργου και καλύτερος έλεγχος της διαδικασίας υλοποίησης που μπορεί να αποτρέψει κινδύνους και λανθασμένες ενέργειες που ενδεχομένως δημιουργήσουν ελλείμματα στα δημόσια οικονομικά και θέσουν σε κίνδυνο την ολοκλήρωση του έργου. σελ. 32

34 3.3 Η ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΣΔΙΤ Ένα εξίσου σημαντικό δημοσιονομικό ζήτημα που προκύπτει σε ένα έργο μέσω ΣΔΙΤ και καλείται να αντιμετωπιστεί από τις εκάστοτε κυβερνήσεις είναι το θέμα της ιδιοκτησίας περιουσιακών στοιχείων, που θα χρησιμοποιηθούν για την υλοποίηση του έργου, και το κατά πόσο ένα περιουσιακό στοιχείο που ανήκει στον ιδιωτικό φορέα, φέρει όντως περισσότερο κίνδυνο, σύμφωνα με τους όρους περί μεταβίβασης του μεγαλύτερου μέρους του κινδύνου σε αυτόν. Για το λόγο αυτό, οι χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης μεταχειρίζονται με στατιστικές μεθόδους το συγκεκριμένο ζήτημα. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Σύστημα Λογαριασμών (ESA 95) και το Εγχειρίδιο Δημόσιας Χρηματοοικονομικής Στατιστικής, οι χώρες που δραστηριοποιούνται στις ΣΔΙΤ οφείλουν να υποβάλουν αναφορές σχετικά με την οποιαδήποτε συναλλαγή περιουσιακών στοιχείων που πραγματοποιήθηκε, δηλαδή την αλλαγή της ιδιοκτησίας ενός στοιχείου είτε ενεργητικού ή παθητικού στο λογαριασμό, από το κυβερνητικό μέλος της Εταιρίας Ειδικού Σκοπού για το έργο στο μη-κυβερνητικό. Με αυτόν τον τρόπο το Ευρωπαϊκό Σύστημα Λογαριασμών, μέσω στατιστικών αναλύσεων στους λογαριασμούς των δύο αντισυμβαλλόμενων μερών, έχει μια σαφή εικόνα για την κυριότητα των παγίων στοιχείων του έργου. Επιπρόσθετα, λόγω της πολυπλοκότητας στην ανάλυση τέτοιων λογιστικών καταστάσεων, το Ευρωπαϊκό Σύστημα Λογαριασμών επιχειρεί στατιστικές μετρήσεις σε μακροοικονομικό επίπεδο, προκειμένου να αξιολογήσει το βαθμό κινδύνου που ενέχει το κάθε περιουσιακό στοιχείο. Με αυτό το σύστημα, επιχειρείται μια προσέγγιση της ιδιοκτησίας ενός στοιχείου, όχι με βάση την καταγραφή των κινήσεων στο λογαριασμό, αλλά με το βαθμό ρίσκου. Δηλαδή, σύμφωνα με αυτό το σύστημα, το περιουσιακό στοιχείο με το μεγαλύτερο ποσοστό επικινδυνότητας θα λογίζεται ως ιδιοκτησία του μη-κρατικού φορέα ή θα χρίζει άμεσης μεταφοράς του σε αυτόν για να απεμπλακεί το κράτος από το επιπλέον ρίσκο. Συνεπώς, οι παραπάνω μέθοδοι κρίνονται ιδιαίτερα σημαντικοί για την αντιμετώπιση δημοσιονομικών ζητημάτων όπως η διαύγεια στις συναλλαγές των δύο μερών και η απεμπλοκή του δημοσίου τομέα από τους κινδύνους του έργου. Συγκεκριμένα, το Ευρωπαϊκό Σύστημα Λογαριασμών και η Eurostat έχουν επισημάνει τους τρεις κυριότερους κινδύνους που πρέπει μέσω των παραπάνω προσεγγίσεων να αντιμετωπίσουν: - Ο κατασκευαστικός κίνδυνος - Ο κίνδυνος διαθεσιμότητας - Ο κίνδυνος ζήτησης σελ. 33

35 Αναλυτικά: - Κατασκευαστικός κίνδυνος: Περιλαμβάνει όλα εκείνα τα κόστη που σχετίζονται με υποδομές, αγορές και παραλαβές κεφαλαιουχικού εξοπλισμού, εκσυγχρονισμό κτιρίων και εγκαταστάσεων, τεχνικά ζητήματα κλπ. Σε περίπτωση, λοιπόν, που ο μη-κρατικός φορέας που έχει αναλάβει το κατασκευαστικό σκέλος του έργου πτωχεύσει ή γενικά δεν είναι σε θέση να φέρει εις πέρας τις υποχρεώσεις του, το κράτος αναλαμβάνει και επωμίζεται όλα τα επιπλέον κόστη που συνεπάγονται την ομαλή κατασκευή και ολοκλήρωση του έργου. - Κίνδυνος διαθεσιμότητας: Ο κίνδυνος αυτός προκύπτει όταν η διοίκηση του έργου από τον μη-κρατικό παράγοντα είναι ανεπαρκής. Αυτό μπορεί να συμβαίνει κυρίως λόγο έλλειψης ικανής διοίκησης (management) που με τη σειρά του συντελεί σε λιγότερες παροχές υπηρεσιών μαζί με χαμηλότερη ποιότητα από ότι είχε συμφωνηθεί εκ των προτέρων αναφορικά με το σχεδιασμό και τη λειτουργία του έργου. Και σε αυτήν την περίπτωση το κράτος καλείται να αντιμετωπίσει τα επιπρόσθετα κόστη συνήθως αναλαμβάνοντας το ίδιο τη διοίκηση του έργου με τα όποια κόστη συμπεριλαμβάνονται σε αυτήν την ενέργεια. - Κίνδυνος ζήτησης: Σε αυτή τη μορφή κινδύνου το κράτος καλείται να αντιμετωπίσει αλλαγές της ζήτησης της υπηρεσίας που θα παρέχει το προς κατασκευή έργου. Δηλαδή, λόγω αλλαγών των καταναλωτικών τάσεων και προτιμήσεων, τεχνολογικών εξελίξεων και οικονομικών κύκλων, η ζήτηση αλλάζει για τις υπηρεσίες που θα παρέχει το έργο ΣΔΙΤ σε διαφορετική κατεύθυνση από τις προβλέψεις του κράτους. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο κρατικός φορέας υλοποίησης είναι ξανά αυτός που ζημιώνεται αφού το μηκρατικό μέλος δεν έχει ευθύνη για αλλαγές στη ζήτηση κι έτσι το Δημόσιο ζημιώνεται αφενός με την αποζημίωση του ιδιώτη που συμβάλλει στην κατασκευή του έργου και αφετέρου επωμίζεται όλα τα κόστη που επιφέρει μια αλλαγή στη ζήτηση για τη συγκεκριμένη υπηρεσία. Θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι στην πραγματικότητα, αν και η στατιστική μεταχείριση των ΣΔΙΤ είναι πλέον διαδεδομένη μέθοδος επίλυσης δημοσιονομικών προβλημάτων στην Ευρώπη, εντούτοις από μόνη της δεν μπορεί να εξασφαλίσει τη διαύγεια στις συναλλαγές και εκμηδένιση των κινδύνων που απορρέουν από ένα έργο ΣΔΙΤ. Η ευρωπαϊκή εμπειρία έχει δείξει ότι ένας συνδυασμός λογιστικής και στατιστικής μεταχείρισης ταυτόχρονα με συνεχή ανάμιξη και εποπτεία του κράτους σελ. 34

36 είναι δυνατόν να ελαχιστοποιήσει δημοσιονομικά προβλήματα. Η λειτουργία και η σημασία των δύο προσεγγίσεων συνοψίζεται στον παρακάτω πίνακα. Επίπεδο αναφοράς Λογιστική μεταχείριση ΣΔΙΤ Αναφορά ΣΔΙΤ σε μικροοικονομικό επίπεδο Στατιστική μεταχείριση ΣΔΙΤ Αναφορά ΣΔΙΤ σε μακροοικονομικό επίπεδο Η λογική Σκοπός Ορθή διακυβέρνηση και χρηματοοικονομική διοίκηση Καθορισμός ευθυνών σε μικροοικονομικό επίπεδο Μακροοικονομικός σχεδιασμός, εποπτεία και έλεγχος Καθορισμός ευθυνών σε μακροοικονομικό επίπεδο Που γίνεται αναφορά Στους λογαριασμούς της εκάστοτε κεντρικής κυβέρνησης Στο Ευρωπαϊκό Σύστημα Λογαριασμών ή σε Διεθνείς Λογαριασμούς Πως Μέσω λογιστικών μελετών του πραγματοποιούν κράτους και ταξινόμησης ται κεντρικών κυβερνητικών και μη κεντρικών κυβερνητικών στοιχείων του Μέσω στατιστικών μελετών σε διεθνές επίπεδο και διαχωρισμό της ιδιοκτησίας σε κρατική και ιδιωτική Κανόνες υπαγωγής Σύμφωνα με τα διεθνή λογιστικά πρότυπα Σύμφωνα με τους κανόνες στατιστικής του εκάστοτε κράτους ή για την Ευρώπη σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Σύστημα Λογαριασμών Υπεύθυνοι εφαρμογής Ορκωτοί λογιστές της κυβέρνησης του κάθε κράτους Διεθνείς στατιστικοί οίκοι που στη συνέχει δίνουν αναφορά στη Eurostat Πηγή: Εpec: Eurostat-statistical-treatment-of-PPPs σελ. 35

37 3.4 ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΤΩN ΣΔΙΤ Η ανάγκη για συνεχή έλεγχο των διαδικασιών χρηματοδότησης ενός έργου μέσω ΣΔΙΤ από το κράτος εφαρμόζεται για να αποτρέψει τη μη ορθή κατανομή των χρηματοδοτικών πόρων και κεφαλαίων στα διάφορα στάδια, από την έναρξη του γενικού σχεδιασμού του έργου μέχρι και την κατασκευή και εν τέλει την ολοκλήρωση του. Η διαδικασία ελέγχου της χρηματοδότησης των έργων ΣΔΙΤ έχει σημαντικές διαφορές στον τρόπο που εφαρμόζεται σε σχέση με τη λογιστική και στατιστική μεταχείριση τους. Ο γενικός αυτός έλεγχος, αρχικά, πραγματοποιείται με τη μέθοδο της ταμειακής βάσης και όχι με τη μέθοδο της δεδουλευμένης βάσης που χρησιμοποιούν οι υπόλοιπες. Δηλαδή, ο έλεγχος πραγματοποιείται τη στιγμή που γίνεται μια συναλλαγή, η οποία προήλθε για παράδειγμα από παραγγελίες για εξοπλισμό, και όχι όταν εγγράφεται στον ισολογισμό. Αυτό συμβαίνει διότι εξυπηρετείται ο έλεγχος για αγαθά και υπηρεσίες τα οποία, ορισμένες φορές, δεν εγγράφονται στους ισολογισμούς αλλά καθίσταται αναγκαία η εποπτεία τους από το κράτος για να διαπιστώνεται κάθε φορά η ορθή μεταχείριση της δημόσιας χρηματοδότησης. Η λογιστική και στατιστική μεταχείριση των ΣΔΙΤ από την άλλη πλευρά, αναλαμβάνουν το κομμάτι των συναλλαγών που εγγράφονται στους ισολογισμούς όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Επιπρόσθετα, υπάρχει η ανάγκη για έλεγχο των αποπληρωμών του μη-κρατικού φορέα υλοποίησης. Για το λόγο αυτό, η συγκεκριμένη μέθοδος καλύπτει την εποπτεία αυτών των πληρωμών, αφού μόλις ολοκληρωθεί το έργο θα πρέπει οι ετήσιες συνήθως πληρωμές στον ιδιωτικό φορέα, να συμβαδίζουν με τους όρους που έχουν συμφωνηθεί με το Δημόσιο. Οφείλει, δηλαδή, ο ιδιώτης να λειτουργεί το έργο με τέτοιο τρόπο ώστε να εξυπηρετεί πάντοτε το δημόσιο συμφέρον κι έτσι εποπτεύεται για να λαμβάνει τη χρηματοδότηση ως αποζημίωση του. Συνοψίζοντας, ο γενικός έλεγχος των διαδικασιών χρηματοδότησης έχει διττή λειτουργία. Εκτός του ότι καλύπτει τα στάδια χρηματοδότησης που ο λογιστικός και στατιστικός έλεγχος αδυνατούν, προσφέρει κι ένα πεδίο εποπτείας που συνάδει με τη, διαφορετική από τις συνήθεις, φιλοσοφία χρηματοδότησης των έργων που πραγματοποιούνται μέσω ΣΔΙΤ. σελ. 36

38 3.5 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΠΟΠΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΣΜΩΝ Σύμφωνα με τη Eurostat και τη Συνθήκη του Μάαστριχ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η ανάγκη για εποπτεία των έργων ΣΔΙΤ κρίνεται αναγκαία προκειμένου να διασφαλίζεται η ανάπτυξη και η οικονομική σταθερότητα. Ιδιαίτερο βάρος δίνεται στη αποφυγή κατασπατάλησης δημοσίου χρήματος που ενδεχομένως να έχει ως αποτέλεσμα δημοσιονομικά ελλείμματα ή χρέη. Συγκεκριμένα, τα μέλη της Ε.Ε. οφείλουν να υποβάλλουν συνεχώς αναφορές πάνω στα διάφορα στάδια χρηματοδότησης ούτως ώστε, μέσω οικονομικών ελέγχων, να διασφαλίζεται η βιωσιμότητα του έργου. Ενδεικτικά, σημείο αναφοράς, σύμφωνα με την Ε.Ε. είναι μια χώρα που δραστηριοποιείται με ΣΔΙΤ να παρουσιάζει έλλειμμα περίπου της τάξεως του 3% του ΑΕΠ και δημόσιο χρέος περίπου 60% του ετήσιου ΑΕΠ. Έτσι, διασφαλίζεται ότι ο κρατικός φορέας δε θα επωμίζεται επιπλέον κίνδυνο αφού αν κάποια χώρα υπερβαίνει τις παραπάνω παραμέτρους οι ευρωπαϊκοί μηχανισμοί θα προβαίνουν και σε αντίστοιχες περιοριστικές ενέργειες που περιλαμβάνουν μειωμένη ή και μηδενική χρηματοδότηση στις χώρες που δε συμμορφώνονται. Πάραυτα, αν και οι μηχανισμοί ελέγχου που αναφέρθηκαν αποσκοπούν στη διασφάλιση της δημοσιονομικής σταθερότητας και τελικά στην επιτυχή ολοκλήρωση ενός έργου ΣΔΙΤ, υπάρχουν και σοβαρά μειονεκτήματα από την εφαρμογή τους. Πρώτον, αν ο μη-κρατικός φορέας έχει συμφωνήσει να αναλάβει το σύνολο του κόστους και του ρίσκου μιας επένδυσης μέσω ΣΔΙΤ, οι περιορισμοί που ενδεχομένως θέσει η Ε.Ε. λόγω μη τήρησης των παραμέτρων που έχει θέσει, δύναται να αναστείλει την ολοκλήρωση του έργου ή ακόμα και να τη ματαιώσει. Δεύτερον, οικονομικοί όροι όπως αυτοί που τέθηκαν από την Ε.Ε. μπορεί να περιορίσουν τις κυβερνήσεις να βρουν άλλους τρόπους χρηματοδότησης και δανεισμού που πιθανόν να ήταν σημαντικοί για την κατασκευή του έργου. Το τελευταίο έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, όπου τα εκάστοτε κράτη-μέλη εμφανίζουν μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα, δε είναι δυνατόν σχέδια για έργα ΣΔΙΤ να σχεδιαστούν και να ολοκληρωθούν χωρίς την αρωγή της Ε.Ε. Λαμβάνοντας υπόψη τα συγκεκριμένα μειονεκτήματα η Eurostat έκρινε απαραίτητη τη δημιουργία μιας ταξινόμησης των ΣΔΙΤ βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων για να υπάρχει μια καθαρή και σαφής εικόνα του κάθε έργου ξεχωριστά και να διασφαλίζεται η κατασκευή και βιωσιμότητα του. Τα κριτήρια συνοψίζονται ως εξής: - Σαφής διαχωρισμός των Συμπράξεων Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα από οποιεσδήποτε άλλες συμφωνίες μεταξύ κράτους και ιδιωτών για παραχώρηση σελ. 37

39 δημόσιας περιουσίας για κατασκευή προκειμένου να υπάρχει η σωστή λογιστική και στατιστική αντιμετώπιση των αμιγώς προσδιορισμένων ΣΔΙΤ. - Να αποσαφηνιστεί αν ο μη-κρατικός φορέας υλοποίησης του έργου αποτελεί μέρος της κεντρικής κυβέρνησης. Δηλαδή, αν ο μη-κρατικός φορέας υλοποίησης δεν ενοποιεί τα περιουσιακά στοιχεία του, για την κατασκευή του έργου, με τον κρατικό φορέα, θα πρέπει να γίνεται διαχωρισμός και ταξινόμηση βάσει των ταμειακών ροών. Αν όμως ενοποιεί τα περιουσιακά του στοιχεία στον κρατικό προϋπολογισμό για το έργο, τότε δε χρειάζεται ταξινόμηση αφού όλα λογίζονται ως κρατικό έλλειμμα ή χρέος. - Να διαπιστωθεί ποιο από τα δύο αντισυμβαλλόμενα μέρη για το έργο ΣΔΙΤ επωμίζεται το μεγαλύτερο μέρος του κινδύνου. Έτσι, καθορίζεται η ιδιοκτησία των περιουσιακών στοιχείων του ισολογισμού αφού αυτός που έχει την πλειοψηφία των κεφαλαίων που χρειάζονται για την κατασκευή του έργου επωμίζεται και τον περισσότερο κίνδυνο. 3.6 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΑ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΑ Με την παρούσα οικονομική κρίση, οι κυβερνήσεις έχουν επεκταθεί σημαντικά την υποστήριξή τους στις ΣΔΙΤ. Περιορισμένη ρευστότητα στις αγορές χρηματοδότησης ΣΔΙΤ, αυξημένος κίνδυνος αποστροφής των δανειστών και των χορηγών και το υψηλότερο κόστος κεφαλαίου έχουν οδηγήσει τις κυβερνήσεις να αναλάβουν έναν πιο ενεργό ρόλο στην παροχή άμεσης και έμμεσης χρηματοδοτικής στήριξης σε προγράμματα ΣΔΙΤ. Μέχρι στιγμής, η υποστήριξη της κυβέρνησης συχνά παρέχεται μέσω της χρηματοδότησης του κόστους του κεφαλαίου μη κυβερνητικών εταίρων, για τη χορήγηση εκτεταμένων εγγυήσεων στους πιστωτές, καθώς και συμφωνώντας με πιο γενναιόδωρους όρους λύσης της Σύμβασης ΣΔΙΤ. Κυβερνητικές δεσμεύσεις σχεδιασμένες για να παρέχουν άμεση ή έμμεση χρηματοδοτική στήριξη κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής του έργου, καθώς και κατά τη λήξη της σύμβασης ΣΔΙΤ, μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά την κατανομή των κινδύνων μεταξύ των μερών μιας ΣΔΙΤ. Ως εκ τούτου, η φύση και ο βαθμός της κρατικής ενίσχυσης μπορεί να αποτελέσουν παράγοντες που επιβάλλουν τα περιουσιακά στοιχεία να αναφέρονται στους ισολογισμούς της κυβέρνησης. σελ. 38

40 Οι αρχές της Eurostat είναι τέτοιες ώστε, όταν ο αντίκτυπος των αποτελεσμάτων της κρατικής στήριξης στο μεγαλύτερο μέρος του κινδύνου του έργου αναλαμβάνεται από την κυβέρνηση, τα περιουσιακά στοιχεία, που υπόκεινται στη ΣΔΙΤ, θα πρέπει να αναφέρονται στον ισολογισμό της κυβέρνησης. Ωστόσο, η εκτίμηση των επιπτώσεων των μηχανισμών στήριξης που θεσπίζεται από τις κυβερνήσεις στο πλαίσιο της κρίσης, έχει προκαλέσει μια σειρά από πρακτικά ζητήματα ( π.χ. προσωρινό χαρακτήρα των μέτρων, οικονομικής και χρηματοδοτικής πολυπλοκότητας ), έτσι ώστε μετά από βαθύτερη ανάλυση, η μεταβίβαση των κινδύνων είναι απαραίτητη. Διαφορετικά θέματα όπως π.χ. οι εισφορές κεφαλαίου, οι εγγυήσεις και πληρωμές τερματισμού του έργου εξετάζονται συνεχώς λόγω του φαινομένου της οικονομικής κρίσης. Ωστόσο, τα κυβερνητικά μέτρα στήριξης θα πρέπει να εξετάζονται από κοινού με την Ε.Ε. για την εκτίμηση του βαθμού μεταφοράς κινδύνου. Εν κατακλείδι, επισημαίνεται ότι μια συνδυασμένη επίδραση των μέτρων στήριξης της κυβέρνησης μπορεί να οδηγήσει την κυβέρνηση να καλύψει ένα μεγάλο μέρος του κόστους κεφαλαίου, ενώ τα επιμέρους μέτρα δεν μπορούν. Κατά συνέπεια, ο ρόλος μιας από κοινού οικονομικής στρατηγικής κράτους-μέλους και Ε.Ε. είναι κεφαλαιώδους σημασίας για τη βιωσιμότητα των ΣΔΙΤ εν μέσω κρίσης. σελ. 39

41 4. ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ & ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ 4.1 ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΣΔΙΤ ΓΕΝΙΚΑ ΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Σύμφωνα με τον ορισμό του άρθρου 1 παράγραφος 2 του Ν. 3389/2005, Συμβάσεις Σύμπραξης είναι οι έγγραφες συμβάσεις συνεργασίας από επαχθή αιτία που συνάπτουν οι Δημόσιοι Φορείς σε τομείς της αρμοδιότητάς τους με νομικά πρόσωπα του Ιδιωτικού Τομέα («Ιδιωτικοί Φορείς») για την εκτέλεση έργων ή και την παροχή υπηρεσιών. Από το συνδυασμό του ορισμού αυτού με τις διατάξεις του άρθρου 2 του ιδίου Ν. 3389/2005, θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι τα κύρια χαρακτηριστικά των Συμβάσεων Σύμπραξης είναι τα ακόλουθα: Το αντικείμενο των Συμβάσεων είναι η εκτέλεση έργων ή και η παροχή υπηρεσιών - Ως «εκτέλεση έργων» θα πρέπει να εννοηθεί η κατασκευή και εγκατάσταση των απαιτουμένων υποδομών για την αναβάθμιση των παρεχομένων στους πολίτες υπηρεσιών και δύναται να περιλαμβάνει ενδεικτικά την ανέγερση κτιρίων, την κατασκευή εγκαταστάσεων, την ανακαίνιση υφισταμένων υποδομών, την παροχή αναγκαίου εξοπλισμού. - Ως «παροχή υπηρεσιών» θα πρέπει να εννοηθεί παροχή κάθε είδους υπηρεσιών όπως η συντήρηση των ανωτέρω έργων, η φύλαξη, η διοίκηση, διαχείριση, λειτουργία και εκμετάλλευσή τους. Το αντικείμενο των Συμβάσεων ανήκει στην αρμοδιότητα του Δημοσίου Φορέα βάσει διάταξης νόμου ή βάσει σύμβασης ή βάσει του καταστατικού του - Οι Δημόσιοι Φορείς μπορούν να δραστηριοποιούνται μέσω Συμπράξεων σε τομείς της αρμοδιότητάς τους. Δεδομένου ότι η εμπλοκή του Ιδιωτικού Φορέα που έχει επιλεγεί για τη συμμετοχή σε Σύμβαση Σύμπραξης είναι εξ ορισμού μακροχρόνια, η ανωτέρω απαίτηση διασφαλίζει τη δυνατότητα του αρμοδίου Δημόσιου Φορέα που έχει τη γνώση και το άμεσο ενδιαφέρον, να επιτύχει άμεση συνεργασία με τον Ιδιωτικό Φορέα και αποτελεσματική παρακολούθηση της λειτουργίας του έργου. σελ. 40

42 Η Σύμβαση προβλέπει ότι η χρηματοδότηση θα γίνει εν όλω ή εν μέρει με κεφάλαια και πόρους που εξασφαλίζουν οι Ιδιωτικοί Φορείς - Υπό την έννοια αυτή, ο Ιδιωτικός Φορέας εξασφαλίζει τη χρηματοδότηση της εκτέλεσης του έργου ή της παροχής των υπηρεσιών, ή μέρος τουλάχιστον της χρηματοδότησης αυτής. Ο Δημόσιος Φορέας ή οι τελικοί χρήστες του έργου ή των υπηρεσιών δεν καλούνται να καταβάλλουν τίμημα παρά μόνον αφού αρχίσει η λειτουργία του έργου ή παροχή των υπηρεσιών. Η καταβολή του τιμήματος συνδέεται άμεσα με την ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών και δύναται να μειώνεται ή και να μην καταβάλλεται σε περίπτωση μη τήρησης των προδιαγραφών απόδοσης που ο Ιδιωτικός Τομέας έχει αναλάβει να τηρήσει ήδη κατά το στάδιο της επιλογής του για τη συμμετοχή στη Σύμπραξη. Η Σύμβαση είναι από επαχθή αιτία - Με τη διάταξη αυτή, ο νομοθέτης θέλησε να διασφαλίσει ότι με τη Σύμβαση Σύμπραξης αναλαμβάνουν βάρη τόσο ο Δημόσιος, όσο και ο Ιδιωτικός Φορέας που εμπλέκονται. Η Σύμβαση Σύμπραξης δεν είναι, δηλαδή, ούτε θα πρέπει να εκλαμβάνεται από τους Δημόσιους Φορείς ως, «χαριστική» σύμβαση, με την οποία μόνον το ένα συμβαλλόμενο μέρος (και δη ο Ιδιωτικός Τομέας) αναλαμβάνει υποχρεώσεις. Αντίθετα, πρόκειται για σύμβαση αμφοτεροβαρή με την οποία ο Ιδιωτικός Τομέας επιδιώκει αντάλλαγμα. Με βάση τα παραπάνω, συμβάσεις κατ εξοχήν χαριστικές, π.χ. δωρεές, χορηγίες χωρίς ανταποδοτικά οφέλη κλπ, δεν εμπίπτουν στην έννοια των Συμβάσεων Σύμπραξης. Ο Ιδιωτικός Φορέας αναλαμβάνει ουσιώδες μέρος των κινδύνων - Η ανάληψη ουσιώδους μέρους των κινδύνων που συνδέονται με τη χρηματοδότηση, κατασκευή, διαθεσιμότητα (υποδομή ή υπηρεσία διαθέσιμη προς χρήση) ή τη ζήτηση του αντικειμένου της Σύμπραξης και των συναφών κινδύνων, όπως ενδεικτικά του διαχειριστικού και του τεχνικού κινδύνου, από τον Ιδιωτικό Φορέα που συμμετέχει στη Σύμπραξη αποτελεί την κύρια διαφορά των Συμβάσεων Σύμπραξης από τις παραδοσιακές δημόσιες συμβάσεις κατασκευής έργων, παροχής υπηρεσιών ή προμήθειας αγαθών. Η ανάληψη των κινδύνων στη Σύμβασης Σύμπραξης είναι ιδιαίτερα περίπλοκη, ωστόσο ο προσδιορισμός των κινδύνων θα πρέπει να ακολουθεί τον ορισμό της Eurostat. Από τις χώρες με μεγαλύτερη εμπειρία στην εφαρμογή των συμπράξεων έχουμε μεγάλος εύρος παραδειγμάτων διαφορετικών μεθόδων ανάληψης κινδύνων από τον Ιδιωτικό Τομέα. Κοινή συνισταμένη είναι η ανάληψη της ευθύνης σελ. 41

43 από τον Ιδιωτικό Τομέα για την προσήκουσα τελική παροχή υπηρεσιών στους πολίτες. Ωστόσο, και δεδομένης της μακράς διάρκειας των Συμβάσεων Σύμπραξης, η κατανομή των κινδύνων προϋποθέτει τη στενή συνεργασία όλων των εμπλεκομένων μερών (συμπεριλαμβανομένων των Τραπεζών ή άλλων δανειοδοτών) για την καταγραφή των κινδύνων και των τρόπων ασφάλισής τους (μέσω εμπραγμάτων ασφαλειών, ιδιωτικών συμβάσεων ασφαλίσεως, εγγυήσεων, κ.ά.) (Υπουργείο Οικονομίας, 2006) ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Στη χώρα μας το θεσμικό πλαίσιο των Συμπράξεων Δημόσιου - Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) ολοκληρώθηκε στη διάρκεια της διετίας και περιλαμβάνει : Το Ν. 3389/2005 «Οι Συμπράξεις Δημόσιου - Ιδιωτικού Τομέα», στον οποίο λαμβάνονται υπόψη οι διατάξεις του Ν. 2414/1996 (ΦΕΚ Α' 135/1996) και οι διατάξεις των Οδηγιών 2000/52 (L /07/2000), 2004/18 (L /04/2004). Ο Ν. 3389/2005, συμπεριέλαβε τις κάτωθι εξελίξεις στην Κοινοτική Νομοθεσία : - Τη διερεύνηση της Επιτροπής της Ε.Ε., αν οι ΣΔΙΤ εμπίπτουν στην κοινοτική νομοθεσία και αν ο κοινοτικός νομοθέτης οφείλει να παρεμβαίνει ως εγγυητής στους ιδιώτες για καλύτερη πρόσβαση στις Συμπράξεις με το Δημόσιο, σε καθεστώς νομικής βεβαιότητας και πραγματικού ανταγωνισμού (Πράσινη Βίβλος: ΣΔΙΤ / Ευρωπαϊκό Δίκαιο Δημόσιων Συμβάσεων Παραχωρήσεων). - Οι Οδηγίες 92/50/ΕΟΚ (με εξαίρεση το Άρθρο 41), 93/36/ΕΟΚ και 93/37/ΕΟΚ παύουν να ισχύουν από τις , που είναι και η καταληκτική ημερομηνία ενσωμάτωσης στην ελληνική έννομη τάξη της Οδηγίας 2004/18/ΕΚ. - Ο συνδυασμός των προαναφερομένων δημιούργησε νομική αβεβαιότητα, ως προς το αν η ανάθεση των ΣΔΙΤ θα πρέπει να γίνεται με αναφορά στις σχετικές Οδηγίες και εφόσον γίνεται αυτή η αναφορά, τότε ποιες Οδηγίες θα πρέπει να εφαρμοστούν. Προτιμήθηκε η ενσωμάτωση των βασικών διατάξεων της Οδηγίας 2004/18/ΕΚ στο Ν. 3389/2005, ώστε να αποφευχθούν πιθανά προβλήματα και θεσμικές παρεμβάσεις στο μέλλον. Το Ν. 3299/2004 «Η Παροχή Κινήτρων για τις Ιδιωτικές Επενδύσεις», ο οποίος λειτουργεί συμπληρωματικά στη χρηματοδότηση επιλέξιμων κατηγοριών επενδύσεων, σελ. 42

44 με γεωγραφικά και λοιπά κριτήρια. Με τον Ν. 3299/2004, όπως αυτός εξειδικεύτηκε από τη σχετική έκδοση όλων των σχετικών Υπουργικών Αποφάσεων και Εγκυκλίων, ενισχύεται: - Η ισόρροπη ανάπτυξη. - Η αύξηση της απασχόλησης. - Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. - Η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας. - Η προώθηση της τεχνολογικής αλλαγής και της καινοτομίας. - Η προστασία του περιβάλλοντος, η εξοικονόμηση ενέργειας, κ.λπ. Οι στόχοι αυτοί επιτυγχάνονται μέσω : - Της επιχορήγησης τμήματος της ενισχυμένης δαπάνης του επενδυτικού σχεδίου. - Της επιδότησης χρηματοδοτικής μίσθωσης τμήματος των καταβαλλόμενων δόσεων. - Της φορολογικής απαλλαγής ποσοστού ή και του συνόλου της ενισχυμένης δαπάνης του επενδυτικού σχεδίου ή και της αξίας της χρηματοδοτικής μίσθωσης. - Της επιδότηση του κόστους της δημιουργούμενης απασχόλησης ανά επενδυτικό σχέδιο. Στο καθεστώς των ενισχύσεων του νόμου υπάγονται επενδυτικά σχέδια, όπως αυτά αναφέρονται στο άρθρο 3 του νόμου αυτού, για κάθε τομέα οικονομικής δραστηριότητας. Τα ανωτέρω επενδυτικά σχέδια κατανέμονται σε πέντε κατηγορίες προκειμένου να οριστούν οι παρεχόμενες ενισχύσεις. Η σημαντική διαφοροποίηση από τον προηγούμενο νόμο (2601/98) έγκειται στο ότι το σύνολο των περιοχών της χώρας, περιλαμβανομένων των αστικών συγκροτημάτων Αθήνας και Θεσσαλονίκης, είναι εντός των παρεχόμενων ενισχύσεων. Επίσης, στην περίπτωση της παραγράφου 6 του άρθρου 3 του νόμου, ενισχύονται κατ εξαίρεση επενδυτικά σχέδια που δεν ανήκουν στο Φορέα της επένδυσης εφόσον έχουν δοθεί παραχωρητήρια μεγαλύτερα των 15 ετών. Η παράμετρος αυτή δίδει σημαντική ευελιξία στους ΟΤΑ, αλλά και στους επενδυτές για ανάληψη δράσεων. Ο αναπτυξιακός νόμος σελ. 43

45 από τα τέλη Μαρτίου του 2005 βρίσκεται σε πλήρη ισχύ, αφού έχει εγκριθεί από την Ε.Ε. και παράλληλα έχουν εκδοθεί όλες οι σχετικές αποφάσεις και εγκύκλιοι που προβλέπονταν από το νόμο αυτό. Σημαντικές παράμετροι που θα πρέπει να αναφερθούν είναι η αναθεώρηση του Ν. 3299/2004 από τις αρχές του 2006 και ειδικότερα στην αναπροσαρμογή των κινήτρων με βάση τις εξαιρέσεις περιφερειών από το Στόχο 1 και της μη χρηματοδότησης έργων ΣΔΙΤ που έχουν ενταχθεί και χρηματοδοτούνται από τον Ν. 3389/2005 και την Ειδική ΣΑΕ του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων. Το άρθρο 2 «Αναπτυξιακό Πρόγραμμα Τοπικής Αυτοδιοίκησης ΘΗΣΕΑΣ», του Ν. 3274/2004, όπου δίδεται αρμοδιότητα στους ΟΤΑ για ΣΔΙΤ και χρηματοδοτούνται υπηρεσίες προετοιμασίας των διαδικασιών ωρίμανσης υλοποίησής τους (Προσυμβατικές και Συμβατικές). Αναλυτικότερα ο Ν. 3274/2004 έχει διάρκεια υλοποίησης μέχρι το 2009, με διετή δυνατότητα παράτασης και μέσω αυτού : - Στηρίζεται η ωρίμανση των έργων με τη χρηματοδότηση των μελετών. - Ενθαρρύνεται η στήριξη διαδημοτικών συνεργασιών αναπτυξιακού χαρακτήρα. - Ενθαρρύνεται η στήριξη συμπράξεων μεταξύ ΟΤΑ και Ιδιωτικού Τομέα με τη χρηματοδότηση των διαδικασιών που απαιτούνται. - Απλοποιείται η διαδικασία προένταξης - οριστικής ένταξης έργων, με εξασφάλιση χρηματοδότησης μέσω της έγγραφης διαπίστωσης και της τήρησης του ετήσιου ορίου εγκεκριμένων πιστώσεων ανά Περιφέρεια. Το Ν. 3483/2006, όπου τροποποιούνται και συμπληρώνονται οι διατάξεις για την χρηματοδοτική μίσθωση, οι διατάξεις περί δημόσιων εσόδων και άλλες ρυθμίσεις - άρθρο 16 παρ.1 Το Ν. 3342/2005 «Βιώσιμη Ανάπτυξη - Αξιοποίηση Ολυμπιακών Εγκαταστάσεων», ο οποίος αφορά σε θεσμικές παρεμβάσεις για την υλοποίηση έργων μέσω ΣΔΙΤ. Το Ν. 3316/2005 «Ανάθεση και εκτέλεση δημοσίων συμβάσεων εκπόνησης μελετών και παροχής συναφών υπηρεσιών και άλλες διατάξεις» με τον οποίο ρυθμίζονται η σύναψη και εκτέλεση όλων των δημοσίων συμβάσεων, ανεξαρτήτως αξίας, για την εκπόνηση μελετών και παροχή λοιπών υπηρεσιών μηχανικού και των άλλων ελευθερίων επαγγελμάτων των κατηγοριών μελετών. σελ. 44

46 Την Πράσινη Βίβλο (Green Paper) σχετικά με τις συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα και το Κοινοτικό δίκαιο των δημόσιων συμβάσεων και των συμβάσεων παραχώρησης μέσω των οποίων επιχειρείται η διατύπωση ορισμένων κοινών στοιχείων και διακρίσεων των ΣΔΙΤ, ώστε να δοθεί μια καταρχήν κατεύθυνση εφαρμογής των Οδηγιών στα πολλά και σύνθετα προβλήματα δημοπράτησης που ανέκυψαν στα κράτημέλη και συνδέεται κυρίως µε τον «ανταγωνιστικό διάλογο», αλλά και για να ξεκινήσει μια διαβούλευση για τις ΣΔΙΤ, χωρίς να προκαταλαμβάνονται σήμερα οι πολιτικές αποφάσεις που θα ληφθούν, προκειμένου να αναπτυχθούν οι ΣΔΙΤ σε καθεστώς πραγματικού ανταγωνισμού και νομικής σαφήνειας. Στο κείμενο αυτό, οι ΣΔΙΤ διακρίνονται σε συμβατικού τύπου, όπου η σύμπραξη δημοσίου και ιδιώτη βασίζεται αποκλειστικά σε συμβατικούς δεσμούς και σε θεσμοθετημένου τύπου, στις οποίες υπάρχει συνεργασία δημοσίου και ιδιώτη, στο πλαίσιο ενός άλλου φορέα (Εταιρία Ειδικού Σκοπού ή SPV). Η ανακοίνωση (Communication) της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή των Περιφερειών σχετικά με τις συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα και το κοινοτικό δίκαιο των δημόσιων συμβάσεων και των συμβάσεων παραχώρησης της Το Προεδρικό Διάταγμα Υπ Αριθμό. 59: Προσαρμογή της Ελληνικής Νομοθεσίας στις διατάξεις της Οδηγίας 2004/17/ΕΚ περί συντονισμού των διαδικασιών σύναψης συμβάσεων στους τομείς του ύδατος, της ενέργειας, των μεταφορών και των ταχυδρομικών υπηρεσιών, όπως τροποποιήθηκε και συμπληρώθηκε (ΦΕΚ Α 63). Το Προεδρικό Διάταγμα Υπ Αριθμό. 60: Προσαρμογή της Ελληνικής Νομοθεσίας στις διατάξεις της Οδηγίας 2004/18/ΕΚ περί συντονισμού των διαδικασιών σύναψης συμβάσεων έργων, προμηθειών και υπηρεσιών όπως τροποποιήθηκε με την Οδηγία 2005/51/ΕΚ της Επιτροπής και την Οδηγία 2005/75/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 16ης Νοεμβρίου 2005 (ΦΕΚ Α 64). Συμπληρωματικά λειτουργούν ή θα λειτουργήσουν μετά την ολοκλήρωση τους: το Κτηματολόγιο, το θεσμικό πλαίσιο με τις πολεοδομικές ρυθμίσεις, οι ρυθμίσεις της ΚΕΔ για τα Δημόσια Ακίνητα, κ.λπ.. σελ. 45

47 4.1.3 ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 18/2004/ΕΚ Σε ότι αφορά στα κύρια σημεία της Κοινοτικής Οδηγίας 18/2004/ΕΚ και τα οποία θα πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τη διαδικασία ωρίμανσης και υλοποίησης του έργου, είναι τα εξής : Συνιστάται η εφαρμογή δύο μόνο κριτηρίων ανάθεσης, της Χαμηλότερης Τιμής και της πλέον Συμφέρουσας, από οικονομική άποψη, Προσφοράς. Στην περίπτωση της δεύτερης, οι Αναθέτουσες Αρχές θα πρέπει να αναφέρουν τα κριτήρια ανάθεσης και τη σχετική στάθμιση αυτών. Στις παραγράφους 3 & 4 του άρθρου 1, δίνονται οι ορισμοί των Συμβάσεων Παραχώρησης Δημοσίων Έργων ή Υπηρεσιών, στις οποίες το αντάλλαγμα συνίσταται και / ή στο δικαίωμα εκμετάλλευσής τους. Στην παράγραφο 10 του άρθρου 1, ορίζονται οι μορφές Διαγωνισμών (Ανοικτοί, Κλειστοί, Ανταγωνιστικός Διάλογος, Διαπραγμάτευση). Στο άρθρο 7 ορίζονται τα κατώτατα όρια Δημοσίων Συμβάσεων, που υπάγονται στα πλαίσια της παρούσας Οδηγίας ( ευρώ για μελέτες και ευρώ για έργα). Σύμφωνα με τις διατάξεις της παρ. α, του άρθρου 16, η οδηγία αυτή δεν εφαρμόζεται στις δημόσιες συμβάσεις που έχουν ως αντικείμενο την αγορά ή μίσθωση, με οποιουσδήποτε όρους, γης, υφισταμένων κτισμάτων ή άλλων ακινήτων ή αφορούν δικαιώματα σε αυτά. Τα άρθρα 35 έως 37 αναφέρονται σε διαδικασίες δημοσίευσης, ενώ το άρθρο 38 στις προθεσμίες: - 52 ημέρες για Ανοικτές Διαδικασίες, 37 στις Διαδικασίες με Διαπραγμάτευση, 40 στις Κλειστές Διαδικασίες ενώ οι ανωτέρω προθεσμίες μπορούν να συντμηθούν κατά 7 ημέρες, σε περίπτωση κατάρτισης και της αποστολής των Προκηρύξεων ηλεκτρονικά και κατά 5 επιπλέον ημέρες εάν παρέχεται ελεύθερη ηλεκτρονική πρόσβαση στη Συγγραφή Υποχρεώσεων και τα λοιπά έγγραφα. σελ. 46

48 Στα άρθρα 44 & 45 αναγράφονται οι γενικές διατάξεις διεξαγωγής της διαδικασίας, με αναλυτικές αναφορές στα κριτήρια και τον έλεγχο καταλληλότητας των υποψηφίων και στο άρθρο 53 αναλύονται τα κριτήρια ανάθεσης συμβάσεων. Στα άρθρα 56 έως 61 αναφέρονται στους κανόνες περί Συμβάσεων Παραχώρησης δημοσίων έργων, με αναφορές σε υπεργολαβίες και ανάθεση συμπληρωματικών έργων στον Ανάδοχο. Οι διατάξεις αυτές, ως και οι λοιπές διατάξεις των άρθρων 62 έως 65, αφορούν και στις συμβάσεις έργων που συνάπτονται από αναδόχους Σύμβασης Παραχώρησης δημοσίων έργων, που δεν αποτελούν Αναθέτουσες Αρχές. Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 80, το αργότερο έως την τα κράτη μέλη οφείλουν να συμμορφωθούν με τις διατάξεις της παρούσας οδηγίας. Σύμφωνα με το άρθρο 82, από την ημερομηνία που ορίζεται στο άρθρο 80 καταργούνται οι οδηγίες Ο ΝΟΜΟΣ 3316/2005 Ο παρών νόμος ρυθμίζει τη σύναψη και εκτέλεση όλων των δημοσίων συμβάσεων, ανεξαρτήτως αξίας, για την εκπόνηση μελετών και την παροχή λοιπών υπηρεσιών μηχανικού και των άλλων ελευθερίων επαγγελμάτων των κατηγοριών μελετών, που εμπίπτουν στο «Παράρτημα ΙΙ Α» της Οδηγίας 2004/18/ΕΚ και στο «Παράρτημα XVII Α» της Οδηγίας 2004/17/ΕΚ. Οι μελέτες και οι υπηρεσίες επίβλεψης μελετών και έργων διακρίνονται σε κατηγορίες, ανάλογα με το αντικείμενό τους (άρθρο 2) ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΣΥΝΑΨΗΣ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ Η διαδικασία για τη σύναψη σύμβασης μελέτης ή παροχής υπηρεσιών προϋποθέτει τη δημιουργία φακέλου έργου, με μέριμνα της υπηρεσίας που έχει την ευθύνη της διεξαγωγής του διαγωνισμού και έγκριση του οργάνου που έχει την αρμοδιότητα για την ανάθεση της σύμβασης. Η Προϊστάμενη Αρχή επιλέγει, αναλόγως των στοιχείων του φακέλου του έργου και των ιδιαιτεροτήτων της προς ανάθεση μελέτης, μία εκ των διαδικασιών ανάθεσης που προβλέπει ο νόμος (άρθρο 5). Για τη διεξαγωγή των διαγωνισμών του νόμου αυτού η Προϊστάμενη Αρχή συγκροτεί με απόφασή της Επιτροπή Διαγωνισμού, που αποτελείται από τρία μέλη. Όταν πρόκειται περί μελέτης σύνθετου έργου που επιδέχεται εναλλακτικές λύσεις, ανατίθενται με την ίδια προκήρυξη η προκαταρκτική μελέτη και η προμελέτη. σελ. 47

49 Η ανάθεση της προκαταρκτικής μελέτης γίνεται στον υποψήφιο που υποβάλλει την πλέον συμφέρουσα από οικονομική άποψη προσφορά, ενώ ως προς την προμελέτη τα κριτήρια ανάθεσης είναι: α) η ποιότητα της τεχνικής προσφοράς, β) η οικονομική προσφορά του υποψηφίου για την εκπόνηση της προτεινόμενης από αυτόν κύριας τεχνικής λύσης και των εναλλακτικών της. Για την ανάθεση της οριστικής μελέτης χωρίς αξιολόγηση προκαταρκτικών μελετών, ο εργοδότης συντάσσει προκήρυξη, το περιεχόμενο της οποίας είναι αντίστοιχο με αυτό της προκήρυξης περί μελέτης σύνθετου έργου. Η ανάθεση της σύμβασης γίνεται στον υποψήφιο που υποβάλλει την πλέον συμφέρουσα από οικονομική άποψη προσφορά με εφαρμογή των ακόλουθων κριτηρίων ανάθεσης των μελετών: α) η πληρότητα και αρτιότητα της εκτίμησης του γενικού και ειδικού αντικειμένου της μελέτης, β) η οργανωτική αποτελεσματικότητα της ομάδας εκπόνησης της μελέτης, γ) η οικονομική προσφορά (άρθρο 7) ΟΙ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΤΩΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΩΝ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗΣ Η αναθέτουσα Αρχή καθορίζει κατά την κρίση της προθεσμία παραλαβής των προσφορών και των αιτήσεων συμμετοχής ανάλογη με την πολυπλοκότητα της σύμβασης και το χρόνο που απαιτείται για την προετοιμασία των προσφορών. Στις διαδικασίες για την ανάθεση σύμβασης εκπόνησης μελέτης ή σύμβασης υπηρεσιών που αφορά σε μελέτες ή επιβλέψεις μελετών και έργων δικαιούνται να συμμετέχουν εγκατεστημένα στην Ελλάδα φυσικά και νομικά πρόσωπα, εφόσον είναι εγγεγραμμένα στις κατά νόμο απαιτούμενες τάξεις και κατηγορίες του Μητρώου Μελετητών ή του Μητρώου Εταιρειών Μελετών, που τηρούνται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημόσιων Έργων. Για την παραδεκτή συμμετοχή στις διαδικασίες σύναψης συμβάσεων του νόμου αυτού διενεργείται έλεγχος καταλληλότητας και ποιοτικής επιλογής των υποψηφίων. Η τεχνική και επαγγελματική ικανότητα των υποψηφίων για την εκπόνηση της μελέτης ή την παροχή της υπηρεσίας μπορεί να αξιολογείται ιδίως βάσει της τεχνογνωσίας τους, της αποτελεσματικότητας, της εμπειρίας και της αξιοπιστίας τους (άρθρο 17). σελ. 48

50 4.1.7 ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ Η σύμβαση περιλαμβάνει το σύνολο των όρων που προσδιορίζουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των αντισυμβαλλομένων και περιλαμβάνονται στα τεύχη του διαγωνισμού, στην απόφαση έγκρισης του αποτελέσματος και το σχετικό ιδιωτικό συμφωνητικό (άρθρο 23). Η σύμβαση συνάπτεται με την κοινοποίηση της απόφασης έγκρισης του αποτελέσματος του διαγωνισμού στον ανάδοχο. Με την κοινοποίηση της εγκριτικής απόφασης της Προϊσταμένης Αρχής καλείται ο ανάδοχος για την υπογραφή του ιδιωτικού συμφωνητικού, σε ορισμένο τόπο και μετά παρέλευση τουλάχιστον δεκαπέντε (15) ημερών. Μέσα στην ανωτέρω προθεσμία ο ανάδοχος υποχρεούται να καταθέσει στη Διευθύνουσα Υπηρεσία την εγγύηση καλής εκτέλεσης της σύμβασης. Η εγγύηση καλής εκτέλεσης της σύμβασης καλύπτει συνολικά και χωρίς διακρίσεις την εφαρμογή όλων των όρων της σύμβασης και κάθε απαίτηση του κυρίου του έργου σχετική με την καλή και έγκαιρη εκτέλεση της σύμβασης και ανέρχεται σε ποσοστό πέντε τοις εκατό (5%) της προεκτιμημένης αμοιβής του ανατιθέμενου σταδίου (το καθεστώς των εγγυήσεων ρυθμίζεται στο άρθρο 24). Αν δεν προσέλθει εμπρόθεσμα ο ανάδοχος για την υπογραφή του ιδιωτικού συμφωνητικού, κηρύσσεται έκπτωτος, με απόφαση του Προϊσταμένου της Διευθύνουσας Υπηρεσίας. Στην προκήρυξη του διαγωνισμού για την ανάθεση μελέτης και στη σύμβαση που συνάπτεται, ορίζεται συνολική προθεσμία για την περαίωση του αντικειμένου της σύμβασης, και επιπλέον, εφόσον απαιτείται, τμηματικές προθεσμίες (άρθρο 27). Αν ο ανάδοχος παραβιάζει με υπαιτιότητά του τις προθεσμίες της σύμβασης, επιβάλλονται, με αιτιολογημένη απόφαση της Διευθύνουσας Υπηρεσίας, εις βάρος του και υπέρ του κυρίου του έργου ποινικές ρήτρες. Η κατ αποκοπή αμοιβή του σταδίου της προκαταρκτικής μελέτης καταβάλλεται στους αναδόχους του σταδίου αυτού μετά την υποβολή της μελέτης και την παραλαβή της. Στις περιπτώσεις των λοιπών σταδίων η αμοιβή καταβάλλεται τμηματικά στη βάση της γενομένης με την οικονομική προσφορά του αναδόχου ανάλυσης της αμοιβής του και κατανέμεται σε προκαταβολή και πληρωμές μετά την υποβολή, την έγκριση και παραλαβή της μελέτης. Ο ανάδοχος εκτελεί τη σύμβαση σύμφωνα με τους όρους της, τις ισχύουσες προδιαγραφές και τους κανόνες της επιστήμης και της τέχνης και φέρει την πλήρη ευθύνη για την αρτιότητα του αντικειμένου της παροχής του (άρθρο 31). Ελαττώματα ή ελλείψεις του αντικειμένου της σύμβασης, που εμφανίζονται κατά τη διάρκεια σελ. 49

51 εκτέλεσής της, αλλά και μετά την οριστική παραλαβή της και μέχρι την παραγραφή των αξιώσεων του εργοδότη, αποκαθιστώνται από τον ανάδοχο με δικές του δαπάνες. Αν ο εργοδότης περιέλθει σε υπερημερία ως προς την εκπλήρωση των συμβατικών ή νόμιμων υποχρεώσεών του, ο ανάδοχος δικαιούται να ζητήσει αποζημίωση για τις θετικές ζημίες που υφίσταται και για το χρονικό διάστημα μετά την υποβολή έγγραφης όχλησης, έως την άρση της υπερημερίας (άρθρο 32). Αν ο ανάδοχος δεν εκπληρώνει τις συμβατικές του υποχρεώσεις ή δεν συμμορφώνεται με τις γραπτές εντολές της υπηρεσίας, που είναι σύμφωνες με τη σύμβαση ή τις κείμενες διατάξεις κηρύσσεται έκπτωτος (η διαδικασία με την οποία κηρύσσεται έκπτωτος ο ανάδοχος προβλέπεται στο άρθρο 33). Σε περίπτωση σύμβασης μελέτης που εκπονείται κατά στάδια, ο εργοδότης δικαιούται να διακόψει τις εργασίες της μετά την ολοκλήρωση κάποιου σταδίου και να λύσει τη σύμβαση χωρίς αποζημίωση του αναδόχου, αν τούτο προβλέπεται στη σύμβαση. Ο ανάδοχος, επίσης, δικαιούται να διαλύσει τη σύμβαση, αν υπάρξει υπέρβαση της οριακής προθεσμίας της σύμβασης, χωρίς υπαιτιότητά του (οι περιπτώσεις διάλυσης της σύμβασης από τον ανάδοχο προβλέπονται στο άρθρο 34). Αν η σύμβαση εκπόνησης μελέτης ή παροχής υπηρεσιών διαλυθεί από τον εργοδότη και δεν προβλέπεται διαφορετικά στη σύμβαση, ο ανάδοχος δικαιούται αποζημίωσης η οποία ανέρχεται σε δέκα τοις εκατό (10%) επί της συμβατικής αμοιβής των υπολειπόμενων για την ολοκλήρωσή της σταδίων (άρθρο 36) ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ Σε κάθε περίπτωση εκτελεστής πράξης ή παράλειψης της Διευθύνουσας Υπηρεσίας που βλάπτει για πρώτη φορά, άμεσα, δικαίωμα του αναδόχου, ασκείται ένσταση μέσα σε προθεσμία δεκαπέντε (15) ημερών από την κοινοποίηση της πράξης. Η Προϊστάμενη Αρχή αποφασίζει μέσα σε προθεσμία δύο (2) μηνών από την υποβολή της ένστασης. Αν η ένσταση απορριφθεί εν μέρει ή στο σύνολό της ή αν παρέλθει άπρακτη η δίμηνη προθεσμία, ο ανάδοχος μπορεί να ασκήσει αίτηση θεραπείας σε προθεσμία σαράντα πέντε (45) ημερών, από την κοινοποίηση της απόφασης ή από την άπρακτη πάροδο της δίμηνης προθεσμίας ( σελ. 50

52 Η αίτηση θεραπείας απευθύνεται στον Υπουργό Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημόσιων Έργων ή στον καθ ύλην αρμόδιο Υπουργό ή στο αρμόδιο κατά το νόμο όργανο του εργοδότη. Η απόφαση επί της αιτήσεως θεραπείας εκδίδεται μέσα σε προθεσμία τεσσάρων (4) μηνών από την άσκησή της. Αν απορριφθεί εν όλω ή εν μέρει η αίτηση ή παρέλθει άπρακτη η προθεσμία, ο ενδιαφερόμενος μπορεί να ασκήσει προσφυγή Ο ΝΟΜΟΣ 3389/2005 Τα κύρια σημεία του Ν. 3389/2005 είναι τα παρακάτω: Ορίζονται οι δημόσιοι φορείς (Υπουργεία, ΟΤΑ, ΝΠΔΔ, ΝΠΙΔ) που μπορούν να προχωρούν σε συμβάσεις σύμπραξης με ιδιωτικούς φορείς, μέσα από τη σύσταση Ανωνύμων Εταιρειών Ειδικού Σκοπού για κάθε τέτοια συνεργασία σε τομείς αρμοδιότητάς τους ή δραστηριότητάς τους. Το αντικείμενο των συμπράξεων αυτών είναι η δημιουργία υποδομών και η παροχή υπηρεσιών που ανήκουν στην αρμοδιότητα των ως άνω δημοσίων φορέων. Προβλέπεται ότι οι ιδιωτικοί φορείς αναλαμβάνουν ουσιώδες μέρος των κινδύνων που συνδέονται με τη χρηματοδότηση, τη διαθεσιμότητα και την κατασκευή των αναγκαίων υποδομών ή την παροχή της υπηρεσίας έναντι ανταλλάγματος, που καταβάλλεται εφάπαξ ή τμηματικά από τους δημόσιους φορείς ή τους τελικούς χρήστες των υπηρεσιών. Επίσης, η χρηματοδότηση συνολικά ή εν μέρει της υλοποίησης των υποδομών για την παροχή υπηρεσιών θα γίνει με κεφάλαια και πόρους που εξασφαλίζουν οι ιδιωτικοί φορείς. Το συνολικό προϋπολογιζόμενο κόστος εκτέλεσης του έργου ή της παροχής της υπηρεσίας δεν μπορεί να υπερβαίνει το ποσόν των 200 εκατομμυρίων ευρώ, εκτός αν η Διυπουργική Επιτροπή αποφασίσει ομόφωνα να εντάξει και μία σύμπραξη μεγαλύτερου προϋπολογισμού. Οι Συμπράξεις Δημόσιου - Ιδιωτικού Τομέα αποτελούν κεντρική κυβερνητική επιλογή για την επίτευξη της μέγιστης δυνατής δημόσιας ωφέλειας μέσα από την παροχή υπηρεσιών υψηλής ποιότητας και ανταγωνιστικού κόστους. σελ. 51

53 Με τις συμπράξεις ενσωματώνει το Δημόσιο την καινοτομία και την τεχνογνωσία του ιδιωτικού τομέα. Δεν αποτελούν αντικείμενο ΣΔΙΤ η άσκηση δημόσιας εξουσίας και γενικά οι δραστηριότητες που κατά το Σύνταγμα ανήκουν αποκλειστικά και άμεσα στο κράτος (π.χ. έννομη τάξη, εθνική άμυνα, απονομή δικαιοσύνης, ευθύνη σωφρονισμού). Συστήνεται Διυπουργική Επιτροπή Συμπράξεων Δημόσιου - Ιδιωτικού Τομέα (ΔΕΣΔΙΤ), η οποία χαράσσει την κυβερνητική πολιτική για τη δημιουργία υποδομών και την παροχή υπηρεσιών με τη συμμετοχή ιδιωτικών κεφαλαίων. Συστήνεται Ειδική Γραμματεία ΣΔΙΤ στο υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών με σκοπό: - Τον εντοπισμό των υπηρεσιών και των αναγκαίων υποδομών που μπορούν να υλοποιηθούν μέσω ΣΔΙΤ και να υπαχθούν στις διατάξεις του Νόμου. - Την προώθηση της ανάπτυξής τους. - Τη διευκόλυνση και υποστήριξη των δημοσίων φορέων στο πλαίσιο των διαδικασιών ανάθεσης για την επιλογή των ιδιωτικών φορέων που θα αναλάβουν την υλοποίηση. - Καθορίζονται στο νόμο οι υποχρεώσεις των δημόσιων φορέων που θα υπαχθούν στις διατάξεις του. Ο νόμος προσδιορίζει το ελάχιστο περιεχόμενο των συμβάσεων σύμπραξης, όπου περιλαμβάνεται σαφής και αναλυτική περιγραφή των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων των αντισυμβαλλομένων σε σχέση με το αντικείμενο της σύμπραξης. Καθορίζονται θέματα: - Χρηματοδότησης και συμμετοχής των δημόσιων φορέων σε αυτή. - Διαδικασιών είσπραξης συμβατικών ανταλλαγμάτων. - Εκδόσεων αδειών. - Προστασίας περιβάλλοντος. - Αρχαιολογικών ευρημάτων. - Απαλλοτριώσεων. - Εμπλοκής δημόσιων υπηρεσιών και ΔΕΚΟ. Ο νόμος με σαφήνεια ορίζει τα νομικά θέματα που διέπουν αυτές τις συμπράξεις, όπως είναι η εκχώρηση απαιτήσεων, το κύρος των εμπράγματων ασφαλειών, οι εταιρικοί μετασχηματισμοί, τα φορολογικά ζητήματα και η επίλυση διαφορών ( σελ. 52

54 ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΙΑΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΣΥΜΠΡΑΞΗΣ Αναλυτικά μια Σύμβαση Σύμπραξη θα πρέπει να περιέχει τα εξής: Οι Συμβάσεις Σύμπραξης και τα Παρεπόμενα Σύμφωνα περιλαμβάνουν σαφή και αναλυτική περιγραφή των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων των μερών σε σχέση με το αντικείμενο της Σύμπραξης. Στις Συμβάσεις Σύμπραξης εφαρμόζονται οι όροι τους και συμπληρωματικά ο Αστικός Κώδικας. Ο Ν. 3389/2005 προβλέπει κατάλογο ζητημάτων τα οποία θα πρέπει να διευθετούνται με τη Σύμβαση Σύμπραξης ώστε να διασφαλίζεται η απροβλημάτιστη εκτέλεσή της. Έτσι η Σύμβαση Σύμπραξης θα πρέπει να περιλαμβάνει οπωσδήποτε ρήτρες σχετικά με τα ακόλουθα: Το αντικείμενο της Σύμπραξης, συμπεριλαμβανομένων και των προδιαγραφών του έργου ή της υπηρεσίας, το καταβλητέο στον Ιδιωτικό Φορέα συμβατικό αντάλλαγμα και οι διατάξεις βάσει των οποίων θα επιμερίζονται μεταξύ των συμβαλλομένων τα ανταλλάγματα που τυχόν καταβάλλονται από τους τελικούς χρήστες για τη χρήση του έργου ή την παροχή της υπηρεσίας. Τον τρόπο άσκησης της εποπτείας της εκτέλεσης και λειτουργίας του έργου ή της παροχής της υπηρεσίας είτε μέσω ανεξάρτητων εταιρειών που ο Δημόσιος και ο Ιδιωτικός Φορέας προσλαμβάνουν από κοινού για το σκοπό αυτόν είτε μέσω των αρμόδιων υπηρεσιών του Δημοσίου. Τις μεθόδους διασφάλισης της ποιότητας κατά την εκτέλεση και λειτουργία του έργου ή την παροχή της υπηρεσίας. Το χρονοδιάγραμμα εκτέλεσης του αντικειμένου της Σύμπραξης, τις προϋποθέσεις τροποποίησής του, τις ποινικές ρήτρες και τα ανταλλάγματα σε περίπτωση υπέρβασης ή σύντμησης αντίστοιχα του χρονοδιαγράμματος αυτού, τη διάρκεια ισχύος της Σύμβασης Σύμπραξης, καθώς και τις προϋποθέσεις της παράτασης ή σύντμησης της διάρκειας αυτής. Τον τρόπο με τον οποίο θα παραχωρείται στον Ιδιωτικό Φορέα η χρήση ή η εκμετάλλευση των παγίων στοιχείων που είναι απαραίτητα για την εκτέλεση και λειτουργία του έργου ή την παροχή της υπηρεσίας και τα τυχόν προβλεπόμενα ανταλλάγματα. Τον τρόπο χρηματοδότησης της υλοποίησης του αντικειμένου της Σύμπραξης. Την τυχόν απαιτούμενη εκ μέρους του Δημόσιου Φορέα έγκριση των χρηματοδοτικών συμβάσεων του Ιδιωτικού Φορέα, καθώς και της διαδικασίας τροποποίησής τους. σελ. 53

55 Την κατανομή των κινδύνων μεταξύ των μερών και τις συνέπειες επέλευσης γεγονότων που συνιστούν ανωτέρα βία. Τις ασφαλιστικές καλύψεις του αντικειμένου της Σύμβασης ή του Ιδιωτικού Φορέα. Την προστασία του περιβάλλοντος και των αρχαιοτήτων. Την κατοχύρωση δικαιωμάτων πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Τον τρόπο λειτουργίας, συντήρησης και εκμετάλλευσης του αντικειμένου της Σύμπραξης. Το ύψος των ανταλλαγμάτων που καταβάλλονται για τη χρήση του έργου ή της υπηρεσίας από τους χρήστες, τον τρόπο είσπραξής τους, καθώς και τους λόγους και τρόπους αναπροσαρμογής τους. Τον τρόπο επιμερισμού μεταξύ του Δημόσιου και του Ιδιωτικού Φορέα, των ωφελειών που θα προκύψουν, είτε από την τυχόν αναχρηματοδότηση των δανείων του Ιδιωτικού Φορέα είτε μετά την επίτευξη ενός συγκεκριμένου ποσοστού απόδοσης των ιδίων κεφαλαίων του. Την έκταση των εγγυήσεων που παρέχει ο Ιδιωτικός Φορέας για την έγκαιρη και προσήκουσα εκτέλεση, λειτουργία και συντήρηση του έργου ή την προσήκουσα παροχή της υπηρεσίας. Την υποκατάσταση του Ιδιωτικού Φορέα ή των δανειστών με απόφαση της Αναθέτουσας Αρχής και τις περιπτώσεις που αυτή επιτρέπεται, καθώς και κάθε σχετικό θέμα. Την καταβολή αποζημιώσεων και την εν γένει αποκατάσταση της προκληθείσης ζημίας στις περιπτώσεις που οποιοδήποτε από τα συμβαλλόμενα μέρη αθετεί τις συμβατικές του υποχρεώσεις. Τους λόγους καταγγελίας κάθε σύμβασης και οι συνέπειές της. Το εφαρμοστέο δίκαιο. Τη διαδικασία επίλυσης διαφορών. Τη σειρά προτεραιότητας των τυχόν προσαρτημάτων ή παραρτημάτων κάθε σύμβασης. Την εξειδίκευση των ελάχιστων απαιτήσεων λειτουργίας και συντήρησης που περιλαμβάνεται στα τεύχη δημοπράτησης. Τον καθορισμό των διαδικασιών παράδοσης του έργου στο Δημόσιο μετά τη λήξη της περιόδου εκμετάλλευσης, τις τυχόν υποχρεώσεις εκπαίδευσης και μεταφοράς τεχνογνωσίας του Ιδιωτικού Φορέα στο Δημόσιο Φορέα, τις προδιαγραφές του αντικειμένου κατά την παράδοση και τις εγγυήσεις καθώς και το χρόνο αυτών μετά την ανάληψη του έργου ή της υπηρεσίας από το Δημόσιο Φορέα. σελ. 54

56 Τις απαιτήσεις υγιεινής και ασφάλειας των εργαζομένων και χρηστών του έργου ή της υπηρεσίας. Την τυχόν διαδικασία επίλυσης διαφορών από Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων που ορίζουν από κοινού τα συμβαλλόμενα μέρη. ( Υπουργείο Οικονομίας, 2006) ΟΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΥΠΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΧΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΣΤΟ Ν. 3389/2005 Για την υπαγωγή μιας σύμπραξης στις διατάξεις του Ν. 3389/2005 θα πρέπει να συντρέχουν όλες οι παρακάτω προϋποθέσεις: Η σύμπραξη να έχει ως αντικείμενο την εκτέλεση έργου ή την παροχή υπηρεσιών που ανήκει στην αρμοδιότητα Δημοσίου Φορέα βάσει διάταξης νόμου ή σύμβασης ή του καταστατικού του. Να προβλέπεται ότι οι Ιδιωτικοί Φορείς, έναντι ανταλλάγματος που καταβάλλεται εφάπαξ ή τμηματικά από τους Δημόσιους Φορείς ή τους τελικούς χρήστες των έργων ή των υπηρεσιών αυτών, αναλαμβάνουν ουσιώδες μέρος των κινδύνων που συνδέονται με τη χρηματοδότηση, την κατασκευή, τη διαθεσιμότητα ή τη ζήτηση του αντικειμένου της Σύμπραξης και των συναφών κινδύνων όπως ενδεικτικά, το διαχειριστικό και τον τεχνικό κίνδυνο. Να προβλέπεται ότι η χρηματοδότηση, εν όλω ή εν μέρει, της κατασκευής των έργων ή της παροχής των υπηρεσιών θα γίνει με κεφάλαια και πόρους που εξασφαλίζουν οι Ιδιωτικοί Φορείς. Το συνολικό συμβατικό προϋπολογιζόμενο κόστος της υλοποίησης του αντικειμένου της Σύμπραξης δεν υπερβαίνει το ποσό των διακοσίων εκατομμυρίων ( ) Ευρώ χωρίς συνυπολογισμό του αναλογούντος Φόρου Προστιθεμένης Αξίας. Οι παραπάνω προϋποθέσεις πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά. Ωστόσο, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, μπορούν να υπαχθούν συμπράξεις στις διατάξεις του 3389/2005 χωρίς να συντρέχουν μία ή και περισσότερες από τις παραπάνω προϋποθέσεις. Για την υπαγωγή αυτή απαιτείται ομόφωνη απόφαση της Διυπουργικής Επιτροπής Συμπράξεων Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΔΕΣΔΙΤ). Οι δραστηριότητες που ανήκουν, σύμφωνα με το Σύνταγμα, άμεσα και αποκλειστικά στο Κράτος, και ιδίως η εθνική άμυνα, η αστυνόμευση, η απονομή της δικαιοσύνης και σελ. 55

57 η εκτέλεση των ποινών που επιβάλλονται από τα αρμόδια δικαστήρια δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο σύμπραξης (Υπουργείο Οικονομίας, 2006) ΚΡΙΤΙΚΗ ΝΟΜΟΥ 3389/2005 Με την εισαγωγή του εν λόγω νομοθετικού πλαισίου ΣΔΙΤ, είναι γεγονός ότι ανοίγεται ο δρόμος για ένα νομικό καθεστώς κατά το οποίο θα καθορίζονται ρητά οι όροι διαπραγμάτευσης και συνεργασίας του δημοσίου τομέα με τους ιδιώτες ενδιαφερόμενους επενδυτές. Ωστόσο, καθίσταται σαφές ότι ένας πρόσφατα σχετικά θεσμοθετημένος νόμος παρουσιάζει ορισμένα γκρίζα σημεία και αδυναμίες. Αρχικά, η πρώτη αδυναμία εντοπίζεται στην απουσία δυνατότητας προσφυγής στη διαδικασία διαπραγμάτευσης, όσον αφορά τις διαδικασίες ανάθεσης, χωρίς κάποια προκήρυξη διαγωνισμού γεγονός αρκετά σημαντικό για το κοινοτικό δίκαιο. Επιπλέον, φαίνεται ότι απουσιάζει μηχανισμός πρόβλεψης για την εφαρμογή παράλληλα του εσωτερικού δίκαιου σύμφωνα με το οποίο ενσωματώθηκαν οι κοινοτικές ευρωπαϊκές οδηγίες για της κρατικές συμβάσεις παραχώρησης γεγονός που αφήνει κενά και προκαλεί αβεβαιότητα και ανασφάλεια σχετικά με τους κανόνες ανάθεσης. Τέλος, όσον αφορά τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, που είναι ο κύριος τομέας δραστηριότητας των προς ανάθεση έργων ΣΔΙΤ, έχει ασκηθεί κριτική ότι δεν έχουν γίνει οι απαραίτητες εξασφαλίσεις και εγγυήσεις για την παροχή τους. Η κριτική αυτή δικαιολογείται λαμβάνοντας υπόψη τους κοινωνικούς κινδύνους που ενδέχεται να υπάρξουν. Κοινωνικοί κίνδυνοι συμβαίνουν όταν δεν εξασφαλίζεται ο σκοπός της υπηρεσίας κοινής ωφέλειας αναφορικά με την υψηλή ποιότητα, προσιτή τιμή και καθολικότητα που επιβάλλει η κατοχύρωση της. Συνεπώς, ενώ υπάρχει μέριμνα για τραπεζικούς / πιστωτικούς κινδύνους δεν υφίσταται αντίστοιχη για τους κοινωνικούς κινδύνους που ενδέχεται να απορρέουν από αυτήν πρωτοβουλία. σελ. 56

58 4.2 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΩΝ ΜΕΣΩ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗΣ Η ελληνική εμπειρία, έως σήμερα, περιλαμβάνει έργα τα που υλοποιήθηκαν ή βρίσκονται σε φάση υλοποίησης µε Σύμπραξη Δημοσίου - Ιδιωτικού Τομέα, µέσω των συμβάσεων παραχώρησης που κυρώθηκαν µε Νόμο από τη Βουλή. Δεν υφίστανται έως τώρα ολοκληρωμένα έργα τα οποία διέπονται από το Ν. 3389/2005. Τα έργα που περιγράφονται κατωτέρω αφορούν στο Διεθνές Αεροδρόμιο Αθηνών και στην Αττική Οδό. Διεθνές Αεροδρόμιο Αθηνών Η εταιρεία «Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών Α.Ε.» µε τη συμμετοχή του Ελληνικού Δημοσίου και κοινοπραξίας ιδιωτών υπό τη γερμανική εταιρεία Hochtief Aktiengesellschaft αποφάσισαν την υλοποίηση του αεροδρομίου «Ελ. Βενιζέλος». Η κοινοπραξία αυτή επικράτησε κατόπιν διαγωνισμού για την επιλογή αναδόχου του έργου κατασκευής του αεροδρομίου µε τη μέθοδο ΒΟΟΤ (Κατασκευή - Ιδιοκτησία - Λειτουργία - Μεταβίβαση). Η σύμβαση παραχώρησης υπογράφηκε τον Ιούλιο του 1995 και επικυρώθηκε νομοθετικά από τη Βουλή µε Νόµο (Ν. 2338/1995). Στην «Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών Α.Ε.», το Ελληνικό Δημόσιο κατέχει το 55% των μετοχών, ενώ ο ιδιωτικός τομέας συμμετέχει µέσω τριών μετόχων που έχουν στην κατοχή τους συνολικά το 45% των μετοχών. Το εταιρικό αυτό σχήμα, το οποίο είναι υπεύθυνο για τη λειτουργία του αεροδρομίου «Ελευθέριος Βενιζέλος» για 30 χρόνια, αποτελεί μια πρωτοποριακή συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και την πρώτη διεθνώς µε αντικείμενο την κατασκευή μεγάλου αεροδρομίου. Η κατασκευή του έργου είχε διάρκεια πέντε (5) χρόνια. Σύμφωνα µε τη σύμβαση παραχώρησης, οι περισσότεροι κίνδυνοι μεταφέρονται στον ιδιωτικό τομέα, χωρίς ο ίδιος να μπορεί να προσφύγει στην ελληνική κυβέρνηση. Αυτό υποδηλώνει πλήρη μεταφορά κατασκευαστικών κινδύνων στους ιδιωτικούς χρηματοδότες. Οι λειτουργικοί κίνδυνοι σχεδόν εξ ολοκλήρου μεταφέρθηκαν στον ανάδοχο όπως και οι κίνδυνοι κίνησης, χωρίς μάλιστα να υπάρχει ένα μέγιστο επίπεδο κίνησης που να εγγυάται στη σύμβαση. Παρόλα αυτά, υπήρξε η παραχώρηση μίας αποκλειστικής περιοχής χιλιομέτρων και ειδικά δικαιώματα στα κόμιστρα των υπόλοιπων ελληνικών αεροδρομίων (για μια συγκεκριμένη περίοδο ή μέχρι ο αριθμός των επιβατών του Αθηναϊκού αεροδρομίου φτάσει σε ένα συμφωνημένο επίπεδο). σελ. 57

59 Αναφορικά µε τη χρηματοδότηση του έργου, το τελικό κόστος του έργου στη διάρκεια της κατασκευής υπολογίστηκε στα εκ. ευρώ, και καταμερίστηκε ως εξής: Ποσοστό 47% δάνεια από την ΕΤΕπ, ποσοστό 15% δάνεια εμπορικών τραπεζών, ποσοστό 12% από χρηματοδότηση ελληνικής ανάπτυξης αεροδρομίου, ποσοστό 11% από παροχές της Ε.Ε., και ποσοστό 7% από την ελληνική κυβέρνηση. Η χρηματοδότηση από τον ανάδοχο ανερχόταν στο 8%. Το ποσό των 250 εκατ. ευρώ προήλθε από την ΕΕ, το οποίο μετά την έναρξη των έργων μειώθηκε σε 12,7 εκατ. ευρώ, λόγω παραβίασης κανονισμών από την ελληνική κυβέρνηση και από κόστη που δεν είχαν υπολογιστεί. Τα έσοδα από τις µη εμπορικές δραστηριότητες του θα αποτελούν το 20% των τελικών εσόδων του έργου ενώ τα κόμιστρα θα παρέχουν το υπόλοιπο 80%. Αττική Οδός Η Αττική Οδός στην Αθήνα, αποτελεί ένα από τα πιο τυπικά παραδείγματα επιτυχούς εφαρμογής οδικών έργων που έχουν κατασκευαστεί µε τη μέθοδο της σύμβασης παραχώρησης και αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα συγχρηματοδοτούμενα οδικά έργα της Ευρώπης. Η ανάπτυξη του συγκεκριμένου δρόμου έχει λειτουργήσει ως μοντέλο για κατασκευή άλλων υποδομών και µία πραγματική περίπτωση μελέτης που δείχνει τον τρόπο µε τον οποίο τα επιτυχημένα έργα προάγουν ανάπτυξη και δημιουργούν την ανάγκη για κατασκευή περαιτέρω οδικών έργων. Η Αττική Οδός είναι ένας σύγχρονος αυτοκινητόδρομος μήκους 65 χλµ. ο οποίος αποτελεί τον περιφερειακό δακτύλιο της ευρύτερης μητροπολιτικής περιοχής της Αθήνας και τη σπονδυλική στήλη του οδικού δικτύου ολόκληρου του Νομού Αττικής. Ο αυτοκινητόδρομος της Αττικής Οδού αποτελεί το συνδετικό κρίκο του οδικού άξονα ΠΑΘΕ (Πάτρα-Αθήνα-Θεσσαλονίκη-Εύζωνοι) αφού συνδέει την Εθνική Οδό Αθηνών- Λαμίας µε την Εθνική Οδό Αθηνών-Κορίνθου, παρακάμπτοντας το κέντρο της Αθήνας. Ως κλειστός αυτοκινητόδρομος διαθέτει πλήρη έλεγχο των προσβάσεων και αποτελείται από δύο κάθετα μεταξύ τους τμήματα την Ελεύθερη Λεωφόρο Ελευσίνας- Σταυρού- Σπάτων (Ε.Λ.Ε-Σ-Σ), μήκους περίπου 52 χλµ. και τη Δυτική Περιφερειακή Λεωφόρο Υμηττού (Δ.Π.Λ.Υ), μήκους περίπου 13 χλµ. Ανάδοχος του έργου ανακηρύχθηκε η «Κοινοπραξία Αττική Οδός», ενώ η σύμβαση που υπεγράφη, κυρώθηκε και νομοθετικά από τη Βουλή µε Νόμο (Ν. 2445/96). Η κατασκευή του δρόμου ξεκίνησε το 1997 και ολοκληρώθηκε τον προβλεπόμενο χρόνο, τον Ιούνιο του Η μορφή ΣΔΙΤ που ακολουθήθηκε ήταν η D.B.F.O. (Σχεδιασμός, Κατασκευή, Χρηματοδότηση και Λειτουργία), ενώ αναφορικά µε τη χρηματοδότηση του έργου, η ανάδοχος εταιρία κάλυπτε το 65% του κατασκευαστικού κόστους (µέσω δανείων από τράπεζες για το 50% του έργου και ισότιμη προσφορά που κάλυπτε το 15% του κόστους του έργου), ενώ το υπόλοιπο 35% επενδύθηκε από το ελληνικό κράτος µε μορφή επιχορήγησης, η οποία περιλάμβανε και πόρους από διάφορες παροχές της ΕΕ. σελ. 58

60 Σημειώνεται ότι πέρα από την «Κοινοπραξία Αττική οδός», η οποία ανέλαβε την κατασκευή του έργου, η «Αττικές διαδρομές Α.Ε» είναι η εταιρία που έχει αναλάβει τη λειτουργία και συντήρηση του έργου της Αττικής Οδού. Το έργο της Αττικής Οδού είχε πολλά και σημαντικά οφέλη τα οποία περιλαμβάνουν τη μείωση του κυκλοφοριακού φόρτου της πρωτεύουσας, την εξοικονόμηση καυσίμων µε πολλαπλά οφέλη για το περιβάλλον αλλά και τους κατοίκους, την εξοικονόμηση χρόνου στις μετακινήσεις, την ασφάλεια στις μετακινήσεις, τη δημιουργία θέσεων εργασίας, τη μείωση της ρύπανσης και ηχορύπανσης, την προστασία του οικοσυστήματος της Δυτικής Περιφερειακής Λεωφόρου Υμηττού, κ.α. Γέφυρα Ρίου-Αντίρριου Η γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου βρίσκεται στο σημείο συνάντησης των: Αυτοκινητοδρόμων Πάτρας-Αθήνας-Θεσσαλονίκης-Ευζώνων, που συνδέουν τις τρεις μεγαλύτερες πόλεις της χώρας και αποτελούν τμήμα του ευρωπαϊκού δικτύου αυτοκινητοδρόμων Του δυτικού άξονα Καλαμάτας-Πάτρας-Ηγουμενίτσας Το έργο κατασκευάστηκε με την μέθοδο του συμβολαίου παραχώρησης. Η λειτουργία της γέφυρας πέρασε στην ευθύνη της εταιρίας ΓΕΦΥΡΑ ΑΕ με την ολοκλήρωση του έργου. Το συμβόλαιο παραχώρησης προβλέπει μέγιστο ποσό διοδίων, που ο συμβασιούχος έχει το δικαίωμα να καθορίσει. Επιπλέον, έχει το δικαίωμα να διαμορφώσει την δική του οικονομική πολιτική διοδίων με ετήσιες και προνομιακές κάρτες χρήσης. Η περίοδος παραχώρησης δεν θα ξεπεράσει τα 42 χρόνια και μετά την λήξη του συμβολαίου το έργο θα περάσει στην ελληνική πολιτεία. Το συνολικό κόστος του έργου, με την εκτίμηση εξόδων κατά την περίοδο κατασκευής φτάνει τα Η χρηματοδότηση προέρχεται από τις εξής πηγές: 10% κεφάλαιο συμμετοχής 45% κρατική χρηματοδότηση 45% δάνεια από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων Η εταιρία ΓΕΦΥΡΑ ΑΕ παίζει σημαντικό ρόλο στο νομικό σχήμα του συμβολαίου αφού αυτή έχει την ευθύνη για το έργο. Το νομικό πλαίσιο είναι βασισμένο στην δικιά σελ. 59

61 της ευθύνη και ο αποκλειστικός στόχος του είναι η ολοκλήρωση του προγράμματος σύμφωνα με τα στοιχεία προδιαγραφών παραγωγής. Τέλος, σημειώνεται ότι µέσω συμβάσεων παραχώρησης πρόκειται να υλοποιηθούν ή έχει αρχίσει η υλοποίησή τους μια σειρά σημαντικών για τη χώρα έργων, τα οποία αφορούν στα εξής κάτωθι: Μετρό Θεσσαλονίκης Υποθαλάσσια αρτηρία Θεσσαλονίκης - Ιόνια οδός Κόρινθος - Τρίπολη - Καλαμάτα και Λεύκτρο - Σπάρτη Μαλιακός - Κλειδί Ελευσίνα - Κόρινθος - Πάτρα - Πύργος - Τσακώνα Αυτοκινητόδρομος Κεντρικής Ελλάδας σελ. 60

62 4.2.2 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΣΔΙΤ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Στον ελληνικό χώρο, οι Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού τομέα βρίσκονται σχετικά πίσω και εφαρμόστηκαν πολύ αργότερα σε σύγκριση με τα ανεπτυγμένα κράτη της Ευρώπης. Παρόλο που τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον από την ελληνική κυβέρνηση για την προσέλκυση κυρίως ξένων κεφαλαίων που θα επενδύονταν σε έργα μέσω ΣΔΙΤ, οι όποιες ενέργειες παρουσιάζουν σημαντικές δυσκολίες στην εφαρμογή τους. - Έλλειψη ανοιχτής διαδικασίας υποβολής προσφορών Το ελληνικό κράτος έχει υιοθετήσει ένα σχέδιο υποβολής προσφορών για την ανάληψη έργου με Σύμβαση Παραχώρησης που έχει χαρακτηριστικά κλειστού τύπου. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την απλοποίηση και την επιτάχυνση της διαδικασίας σε σύγκριση με τις χώρες όπου χρησιμοποιείται ανταγωνιστικός διάλογος για τις ΣΔΙΤ. Θα υπάρχει, όμως, ένα κόστος που πρέπει να καταβληθεί από την ελληνική κυβέρνηση για τη χρήση κλειστής διαδικασίας, αφού έτσι μειώνεται σημαντικά ο αριθμός των ιδιωτών που θα μπορούσαν να συμπράξουν και ως απότοκο μειώνεται η ανταγωνιστικότητα ιδιωτικών πρωτοβουλιών που θα προσέφεραν πιο καινοτόμες λύσεις. Φαίνεται επίσης πιθανό ότι ένας απλός γύρος διαδικασίας υποβολής προσφορών δεν θα αποδώσει το επίπεδο του ανταγωνισμού των τιμών που επιτυγχάνεται όταν οι προσφέροντες βελτιώνουν τις τιμές τους έπειτα από αρκετούς γύρους προσφοράς. - Έλλειψη επαρκούς βιομηχανίας διαχείρισης εγκαταστάσεων Είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό των έργων ΣΔΙΤ να υπάρχει μια ανταγωνιστική βιομηχανία που να είναι σε θέση να παράσχει τη μακροπρόθεσμη λειτουργία και συντήρηση των εγκαταστάσεων που προμηθεύονται μέσω των ΣΔΙΤ. Τα σχέδια αυτά διαρκούν συνήθως 25 χρόνια ή και περισσότερο με την φάση κατασκευής να είναι πλήρεις μέσα στα πρώτα δύο ή τρία χρόνια. Οι περισσότεροι από τους μακροπρόθεσμους κινδύνους, ως εκ τούτου, ενδέχεται να προκύψουν κατά τη φάση λειτουργίας και συντήρησης. Η πλειοψηφία αυτών των κινδύνων θα πρέπει να ανατεθεί υπεργολαβικά δηλαδή τη διαχείριση και τις λοιπές ενέργειες στις εγκαταστάσεις αναλαμβάνει υπεργολάβος, ο οποίος θα οριστεί σε καθορισμένη τιμή για όλη τη διάρκεια του έργου. Ένα από τα βασικά μέτρα προστασίας για τους χρηματοδότες (ομολογιακών δανείων και ιδίων κεφαλαίων) είναι η δυνατότητα να αφαιρέσει τον σελ. 61

63 υπεργολάβο διαχείρισης εγκαταστάσεων, αν το έργο εκτελείται με προβλήματα και να διορίσει αντικαταστάτη. Οι χρηματοδότες πρέπει να είναι σίγουροι ότι θα υπάρξει μια ανταγωνιστική αγορά διαχείρισης βιομηχανικών εγκαταστάσεων στην οποία μπορούν να απευθυνθούν για να βρουν την αντικατάσταση σε μια λογική τιμή. - Η παγκόσμια κρίση Η διεθνής οικονομική κρίση, στις μέρες μας, δε θα μπορούσε παρά να έχει σημαντικό αντίκτυπο και στην αγορά των ΣΔΙΤ. Ελλειμματικός κρατικός προϋπολογισμός, αυστηρή δημοσιονομική πολιτική, περιορισμένες δημόσιες δαπάνες και το κυριότερο ο σημαντικά μειωμένος τραπεζικός δανεισμός σε ιδιωτικές επιχειρήσεις είναι από τα βασικότερα αίτια που αναβάλλουν ή καθυστερούν την εφαρμογή των ΣΔΙΤ για την υλοποίηση έργων. Αναλυτικά, από τα παρακάτω διαγράμματα: Διάγραμμα 4 Ύψος δανεισμού σε ιδιώτες από χρηματοοικονομικά ιδρύματα Πηγή: Σπύρος Παγκράτης, Διαλέξεις Είναι φανερό, όπως παρατηρείται από το διάγραμμα, ότι από την αρχή της διεθνούς οικονομικής κρίσης το 2008, μια συνεχής και απότομη πτώση και περιορισμός κάθε είδους δανεισμού σε ιδιώτες. Αυτό συνεπάγεται αδυναμία των ιδιωτών να έχουν πρόσβαση σε αγορά κεφαλαίων, λόγω του περιορισμένου δανεισμού, και την αποστροφή τους για τα έργα ΣΔΙΤ που ενέχουν ούτως ή άλλως χρηματοοικονομικό κίνδυνο. σελ. 62

64 Διάγραμμα 5 Καθαρά έσοδα ελληνικών τραπεζών Πηγή: Σπύρος Παγκράτης, Διαλέξεις Η υψηλή φορολογία, η ανεργία και η αβεβαιότητα βιωσιμότητας των τραπεζών συνέβαλλαν έτσι ώστε τα έσοδα των ελληνικών τραπεζών να μειώνονται σταδιακά μέχρι και το 2010 όμως έπειτα, τα επόμενα δύο χρόνια, η επιδείνωση της ύφεσης έχει ως αποτέλεσμα απότομη πτώση των καθαρών εσόδων των τραπεζών. Αυτό με τη σειρά του έχει ως επίπτωση οι τράπεζες να μη δανείζουν με ευκολία τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα αφού δεν εξασφαλίζουν τα κέρδη που θα επιζητούσαν λόγω της αβεβαιότητας που επιφέρει η κρίση. Είναι φανερό λοιπόν ότι και πάλι ο πενιχρός δανεισμός θέτει τροχοπέδη στην ούτως ή άλλως δαπανηρή ανάληψη ενός έργου ΣΔΙΤ. σελ. 63

65 5. ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «JESSICA» 5.1 ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ «JESSICA» Η πρωτοβουλία JESSICA (Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas) συνιστά ένα κοινοτικό σχεδιασμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης να συγκεντρώσει κονδύλια που προέρχονται από τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία που προορίζονται για Συμπράξεις - Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα και γενικά για έργα αστικής ανάπλασης και ανάπτυξης στις περιφέρειες της Ε.Ε. Για την επίτευξη αυτού του προγράμματος, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να υπάρχει συγκεκριμένος σχεδιασμός και στρατηγικές ώστε να δημιουργηθεί το κατάλληλο περιβάλλον που θα επιτρέπει την πραγματοποίηση επενδύσεων βιώσιμης ανάπτυξης σε αστικές περιοχές ενώ ταυτόχρονα απαιτείται και ο καθορισμός ενός γενικότερου πλαισίου που θα συνάδει και θα συμπληρώνει την εφαρμογή Συμπράξεων - Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα αλλά και γενικότερα θα συμφωνεί με την πρακτική των συμβάσεων παραχώρησης δημοσίων υποδομών και εξυπηρετήσεων για εκμετάλλευση. Ενδεικτικά, τα σχέδια του προγράμματος περιλαμβάνουν: - Ενίσχυση αστικών υποδομών (αστικές μεταφορές, ενέργεια) - Ανάπλαση και αποκατάσταση εγκαταλελειμμένων κτιρίων και βιομηχανιών (αναπαλαίωση κτιριακών μονάδων, δημιουργία πάρκων, πράσινη ανάπλαση της περιοχής) - Βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης - Αξιοποίηση τουριστικών ή πολιτιστικών περιοχών μέσω σχεδίων ανάπλασης τους Μέσω αυτής της πρωτοβουλίας η Ε.Ε προσδοκά ότι σταδιακά οι χώρες- μέλη που θα χρησιμοποιήσουν τα κονδύλια του προγράμματος θα έχουν πολλαπλά οφέλη ιδιαίτερα στις αστικές περιοχές που χαρακτηρίζονται ως υποβαθμισμένες. Ιδιαίτερο βάρος δίνεται στο δημόσιο τομέα όπου θα ωφεληθεί από ποικίλες, διαφορετικές πηγές για να προωθήσει την αστική αναγέννηση και αναζωογόνηση, εκεί που κρίνεται αναγκαίο. Δημόσιοι φορείς, και ιδίως οι δήμοι και οι περιφέρεις, θα επωφεληθούν ιδιαίτερα σε επίπεδο προγραμμάτων αστικών αναπλάσεων. σελ. 64

66 5.2 ΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΩΝ ΤΑΜΕΙΩΝ Εκτός της JESSICA, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, δημιούργησε άλλες τρεις πρωτοβουλίες για την αποτελεσματική βιώσιμη ανάπτυξη σε αστικές περιοχές στο πλαίσιο της προγραμματικής περιόδου Οι δύο από αυτές, JEREMIE και JESSICA, σχετίζονται με την προώθηση χρηματοοικονομικών εργαλείων, ενώ οι άλλες δύο, JASPERS και JASMINE, λειτουργούν ως εργαλεία τεχνικής υποστήριξης. Συγκεκριμένα: - Το JASPERS (Joint Assistance to Support Projects in European Regions) είναι ένα εργαλείο τεχνικής υποστήριξης για τις 12 χώρες που ενσωματώθηκαν στην Ε.Ε. το 2004 και το Παρέχει στα νέα κράτη-μέλη την υποστήριξη που χρειάζονται για να προετοιμάσουν έργα υψηλής ποιότητας, τα οποία πρόκειται να συγχρηματοδοτηθούν από τα ευρωπαϊκά ταμεία. - Το JASMINE (Joint Action to Support Micro-finance Institutions in Europe) στοχεύει στην παροχή τεχνικής βοήθειας αλλά και οικονομικής στήριξης σε μητραπεζικούς χορηγούς μικρο-πιστώσεων (non-bank micro-credit providers) και να τους βοηθήσει να βελτιώσουν την ποιότητα των επιχειρήσεών τους, να επεκταθούν και να καταστούν βιώσιμοι. Το JASMINE αποσκοπεί επίσης στην προώθηση καλών πρακτικών στον τομέα των μικρο-πιστώσεων και στη θέσπιση ενός κώδικα καλής συμπεριφοράς για τους αντίστοιχους οργανισμούς. - Το JEREMIE (Joint European Resources for Micro to Medium Enterprises) είναι μια πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που αναπτύχθηκε σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Επενδυτικό Ταμείο. Προωθεί τη χρήση χρηματοοικονομικών εργαλείων για να βελτιώσει την πρόσβαση των ΜΜΕ σε χρηματοδοτήσεις των Διαρθρωτικών Ταμείων. - Το JESSICA (Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas) είναι μια πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που αναπτύχθηκε σε συνεργασία με την ΕΤΕπ και την Αναπτυξιακή Τράπεζα του Συμβουλίου της Ευρώπης. Υποστηρίζει τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη και αναγέννηση μέσα από χρηματοοικονομικούς μηχανισμούς. σελ. 65

67 5.3 Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ «JESSICA» Από το 2005 αναπτύχθηκε η κοινοτική πρωτοβουλία με το όνομα JESSICA - Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas (Κοινή Ευρωπαϊκή Υποστήριξη για τη βιώσιμη επένδυση σε αστικές περιοχές) που σχεδιάστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ), σε συνεργασία με την Αναπτυξιακή Τράπεζα της Ευρώπης. Ο κύριος στόχος του JESSICA είναι να δώσει τη δυνατότητα στα κράτη-μέλη της Ε.Ε να επενδύσουν τα κονδύλια των παραπάνω οργανισμών, τα ονομαζόμενα Διαρθρωτικά Ταμεία, με ανταποδοτικό τρόπο, μέσα από την υλοποίηση ολοκληρωμένων σχεδίων βιώσιμης αστικής ανάπτυξης και ανάπλασης. Η ανάγκη αυτή, δηλαδή η εστίαση της προσοχής της Ε.Ε προς τις υποβαθμισμένες περιοχές μεγάλων αστικών κέντρων των κρατών-μελών, προήλθε κατόπιν σχετικών απαιτήσεων των χωρών για τη δημιουργία ενός χρηματοοικονομικού εργαλείου που, παρά την περιορισμένη διαθεσιμότητα των κονδυλίων, θα συνέβαλλε στην στήριξη επενδυτικών κεφαλαίων για έργα αστικών υποδομών και ανάπλασης. Παράλληλα, εκτός της στήριξης τέτοιων επιχειρηματικών πρωτοβουλιών θα επιχειρείται δημιουργία πολλών τέτοιων επενδυτικών πρωτοβουλιών με απώτερο σκοπό τη χρηματοδότηση ολοκληρωμένων σχεδίων αστικής ανάπλασης και αναζωογόνησης, τα οποία προάγουν περισσότερο βιώσιμες αστικές κοινότητες. Το JESSICA δεν μελετήθηκε ως μια νέα πηγή χρηματοδότησης, αλλά ως ένα χρηματοοικονομικό εργαλείο, το οποίο θα συμβάλει ώστε να βελτιωθούν οι ρυθμοί απορρόφησης και άλλων ευρωπαϊκών προγραμμάτων. Συνοπτικά, η κοινοτική πρωτοβουλία αποσκοπεί στο να διευκολύνει: - την αξιοποίηση και εκμετάλλευση των διαθέσιμων μηχανισμών χρηματοδότησης, - την απορροφητικότητα των κοινοτικών επιχειρησιακών προγραμμάτων, όπως το ΕΣΠΑ , και - τη μόχλευση ιδιωτικών και δημόσιων κεφαλαίων σε ολοκληρωμένα σχέδια και δράσεις στον τομέα της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης, αλλά σε κάθε περίπτωση με προοπτικές ανταποδοτικότητας της επένδυσης. Συνεπώς, οι κυρίαρχοι στόχοι που τέθηκαν εξ αρχής για τη χρήση του JESSICA είναι: - ολοκληρωμένος σχεδιασμός, - βιώσιμη ανάπτυξη, - ανταποδοτικότητα. σελ. 66

68 Σχήμα 1. Το ολοκληρωμένο σχέδιο για βιώσιμη ανάπτυξη μέσω του JESSICA Πηγή: JESSICA Holding Fund Handbook, EIB, ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ JESSICA Για να έχουν τη δυνατότητα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε να δραστηριοποιηθούν με τη χρήση του προγράμματος JESSICA, οφείλουν να αναφέρουν στα Διαρθρωτικά Ταμεία της Ε.Ε την πρόθεση τους για ένταξη των επιλεγμένων επιχορηγήσεων που τους παρέχονται, στο πλαίσιο ενός συνολικού σχεδίου και στοχευμένων στρατηγικών που θα προάγουν την βιώσιμη ανάπτυξη και την αστική ανάπλαση. Συγκεκριμένα, οι όροι για να εντάσσεται μια ευρωπαϊκή επιχορήγηση στην πρωτοβουλία JESSICA, αναφέρονται στο πλαίσιο του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ) Για να έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν το σελ. 67

69 πρόγραμμα JESSICA, τα κράτη-μέλη θα πρέπει να συμπεριλάβουν στα Επιχειρησιακά τους Προγράμματα ένα σχέδιο δράσης για τις αστικές περιοχές και αν δύνανται, να συμπεριλάβουν σε αυτό μια πρόβλεψη αναφορικά με τις δυνατότητες χρήσης του JESSICA κατά την υλοποίηση αυτού του σχεδίου. Τα Επιχειρησιακά Προγράμματα είναι λεπτομερείς στρατηγικές, που συμφωνούνται μεταξύ των κρατών-μελών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σχετικά με τη χρήση των κοινοτικών Διαρθρωτικών Ταμείων και το ύψος των συγχρηματοδοτήσεων κατά την περίοδο Τα κράτη-μέλη θα έπειτα να αποφασίσουν το ποσοστό των πόρων των Διαρθρωτικών Ταμείων που τους αναλογούν, το οποίο επιθυμούν να διοχετεύσουν μέσω του JESSICA, δηλαδή να αποφασίσουν το ύψος των κονδυλίων που προτίθενται να δεσμεύσουν από το ΕΣΠΑ για την υλοποίηση σχεδίων αστικής ανάπλασης. Πρέπει επίσης να καταστεί σαφές ότι το JESSICA δεν αποτελεί από μόνο του πηγή χρηματοδοτικών πόρων αλλά αποτελεί σχέδιο χρησιμοποίησης τους εντασσόμενο στο συγκεκριμένο πλαίσιο της αστικής ανάπτυξης και ανάπλασης. Δηλαδή, είναι στη διακριτική ευχέρεια του κάθε κράτους μέλους για το αν θα εντάξει μέρος των ευρωπαϊκών επιχορηγήσεων σε αυτή την πρωτοβουλία. Ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας για να ενταχθεί μια επιχορήγηση στο πρόγραμμα JESSICA είναι το προς υλοποίηση έργο να αποτελεί μέρος ενός σχεδίου για μια ολοκληρωμένη βιώσιμη αστική ανάπλαση και ανάπτυξη. Θα πρέπει δηλαδή το έργο αυτό να αποτελεί μέρος συγκεκριμένων αλληλένδετων ενεργειών και πολιτικών, μακροχρόνιου χαρακτήρα, που θα αποσκοπούν στη βελτίωση των ενεργειακών, οικονομικών, υλικών και περιβαλλοντικών συνθηκών που επικρατούν σε κάποια αστική περιοχή. Γι αυτό το λόγο, χρειάζεται να πραγματοποιηθούν ένα σύνολο μελετών και στρατηγικών εκ των προτέρων προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι το συνολικό αποτέλεσμα του σχεδίου θα είναι ευρύτερο και σημαντικότερο από το αθροιστικό αποτέλεσμα που θα επέφεραν τα επιμέρους συστατικά του στοιχεία, εάν υλοποιούνταν ως μεμονωμένα έργα. Γενικότερα, οι επιχορηγήσεις μπορούν να διοχετευθούν στο πλαίσιο εφαρμογής της πρωτοβουλίας JESSICA σε: - Ανακατασκευή ή ολική ανάπλαση εγκαταλελειμμένων, βιομηχανικών κυρίως, περιοχών σε όρους περιβαλλοντικής και βιώσιμης ανάπτυξης - Σχέδια για ανέγερση σχολικών ή πανεπιστημιακών κτιριακών μονάδων καθώς και νοσοκομειακών μονάδων και κτιρίων βιοτεχνολογιών, σελ. 68

70 - Συντήρηση και ανάδειξη περιοχών πολιτιστικής κληρονομιάς και ιστορικής σημασίας με σκοπό την ανάδειξη του τουρισμού, - Υλοποίηση έργων σε αστικές υποδομές που περιλαμβάνουν ενέργειες για τη βελτίωση των μεταφορών, της ύδρευσης και της διαχείρισης της ενέργειας, - Ενίσχυση της ενεργειακής απόδοσης επιλεγμένης αστικής περιοχής με σκοπό την δυνατότητα ανανέωσης και την ενίσχυση της βιωσιμότητας και - Σχέδια και στρατηγικές για κτιριακές εγκαταστάσεις δραστηριοποιούμενες στο χώρο των τηλεπικοινωνιών και της πληροφορικής καθώς και της έρευνας και ανάπτυξης 5.5 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΣΧΕΔΙΩΝ ΓΙΑ ΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΜΕΣΩ ΤΟΥ JESSICA Ένα πρόγραμμα αστικής ανάπλασης μέσω της πρωτοβουλίας JESSICA ενδέχεται να είναι μέρος ενός σχεδίου ΣΔΙΤ ή κάποιου άλλου επενδυτικού σχεδίου για αστική ανάπτυξη που διαφοροποιείται σε σχέση με την προστιθέμενη οικονομική αξία, την τεχνική περιγραφή, τη διάρκεια, το μέγεθος, το βαθμό επικινδυνότητας κλπ. Για τον καθορισμό της επιλογής ενός προγράμματος αστικής ανάπτυξης μέσω JESSICA, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ), που είναι αρμόδια για αυτές τις πρωτοβουλίες, μέσω των Ταμείων Αστικής Ανάπτυξης (ΤΑΑ) έχουν θέσει κάποια κριτήρια που θα πρέπει να πληροί ένα τέτοιο πρόγραμμα. Να σημειωθεί πως τα Ταμεία Αστικής Ανάπτυξης (ΤΑΑ) είναι ταμεία που επενδύουν σε Συμπράξεις Δημόσιου- Ιδιωτικού Τομέα και σε άλλα έργα που περιλαμβάνονται σε ολοκληρωμένα σχέδια βιώσιμης αστικής ανάπτυξης. Για να είναι ένα ΤΑΑ επιλέξιμο για χρηματοδότηση από το JESSICA, πρέπει να αποδείξει, μεταξύ άλλων, ότι διαθέτει επαρκή ικανότητα και ανεξαρτησία διαχείρισης, πλήρες επιχειρησιακό σχέδιο και επαρκή προϋπολογισμό για την ανάληψη των επιλεγέντων έργων, και ισχυρή χρηματοοικονομική υποστήριξη. Αναλύοντας, κάθε προτεινόμενο σχέδιο θα πρέπει να ελεγχθεί ότι καλύπτει ένα ή και περισσότερα από κοινά κριτήρια-στόχους, όπως τα παρακάτω: Δημιουργεί θέσεις εργασίας για το τοπικό δυναμικό και ενθαρρύνει την τοπική επιχειρηματικότητα σε αστικές περιοχές που υστερούν από άποψη ανάπτυξης. σελ. 69

71 1. Αναβαθμίζει υποβαθμισμένα κέντρα πόλεων σε μικρότερες πόλεις, όπως και επιλεγμένες αποκλεισμένες περιοχές μεγαλύτερων πόλεων. 2. Περιλαμβάνει ενδελεχείς ενέργειες αναβάθμισης υποβαθμισμένων αστικών υποδομών. 3. Ενισχύει τη δυναμικότητα αξιοποίησης εγκαταλελειμμένων βιομηχανικών εγκαταστάσεων. 4. Δημιουργεί ή βελτιώνει υφιστάμενες επιχειρηματικές δραστηριότητες. 5. Υλοποιεί και αναπτύσσει κέντρα επιχειρήσεων και βιομηχανικά πάρκα. 6. Συνεισφέρει στη βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών σε μια δεδομένη αστική περιοχή, με εγκαταστάσεις διαχείρισης απορριμμάτων. Επιπρόσθετα ειδικοί όροι που πρέπει να καλύπτονται είναι: 1. Συμβατότητα με τους Κανονισμούς (ΕΚ) των Διαρθρωτικών Ταμείων και το συνολικό θεσμικό πλαίσιο για αστικές αναπλάσεις. 2. Τα προτεινόμενα σχέδια αστικών αναπλάσεων να υποστηρίζονται από ΟΣΑΑ και να συνάδουν προς τους στόχους και τις παρεμβάσεις των αντίστοιχων Αξόνων Προτεραιότητας των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων. 3. Τα προτεινόμενα έργα να οργανωθούν κατά τρόπο τέτοιο, προκειμένου να παράγουν επαρκή έσοδα για την αποζημίωση όλων των χρηματοδοτήσεων που θα λάβουν από το ΤΑΑ, σύμφωνα με τους Κανονισμούς (ΕΚ) των Διαρθρωτικών Ταμείων. Ειδικότερα, στην περίπτωση των έργων τύπου ΣΔΙΤ ή παρόμοιων συμβάσεων παραχώρησης, τα αναμενόμενα έσοδα του έργου πρέπει να καλύπτουν όλες τις πιθανές εισροές που θα εισπράττει το έργο από αρμόδιες κρατικές αρχές, ή άλλους χορηγούς του έργου. σελ. 70

72 4. Τα προτεινόμενα έργα θα πρέπει να διασφαλίζουν οικονομικά και κοινωνικά οφέλη. 5.6 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗΣ ΤΟΥ JESSICA Το χρηματοδοτικό πρόγραμμα JESSICA έρχεται σε ένα χρονικό διάστημα όπου η αστική ανάπλαση και ανάπτυξη υπογραμμίζεται ως κεντρικό πολιτικό και οικονομικό ζήτημα στην Ευρώπη. Από την έναρξη του JESSICA το 2006 ως σήμερα, έχουν δημοσιευτεί πάνω από 60 μελέτες αξιολόγησης σε εθνικό, περιφερειακό, και τοπικό επίπεδο σε 19 κράτη-μέλη. Ως απότοκο αυτής της προσπάθειας, έχει επισημανθεί η ενημέρωση και η εμβάθυνση ως προς την πρωτοβουλία αυτή. Επιπρόσθετα, ένας αυξανόμενος αριθμός Διαχειριστικών Αρχών (Δ.Α.) εκδηλώνει το ενδιαφέρον του για να συστήσει Ταμείο Χαρτοφυλακίου ώστε να ενθαρρύνει την εφαρμογή του JESSICA και ζητά την υποστήριξη της ΕΤΕπ για την υλοποίηση του στόχου αυτού. Αναλυτικότερα, για να επιτύχει ένα κράτος-μέλος να ενσωματώσει την πρωτοβουλία JESSICA σε ένα πρόγραμμα του, οφείλει να περάσει από μερικά στάδια, τα οποία προτείνονται και θεωρούνται σημαντικά από την ΕΤΕπ, για να εξασφαλιστεί η επιτυχής ολοκλήρωση του και τα κοινωνικά οφέλη που συνεπάγονται με αυτήν: - Πραγματοποίηση μελέτης ανάλυσης της βιωσιμότητας του έργου και των πλεονεκτημάτων από τη χρήση του JESSICA, αποτίμηση του ολοκληρωμένου αστικού σχεδίου, ανάλυση αγοράς, προκαταρκτικό χρηματοοικονομικό μοντέλο, διερεύνηση επιλογών για τη σύσταση του Ταμείο Χαρτοφυλακίου ενός ή περισσότερων ΤΑΑ. - Επιχειρησιακός σχεδιασμός και εκπόνηση στρατηγικών - Διατύπωση της κεντρικής ιδέας της Επενδυτικής Στρατηγικής, της επενδυτικής πολιτικής και των στόχων προς εφαρμογή του JESSICA, σε συμφωνία με το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα και το ολοκληρωμένο σχέδιο αστικής ανάπλασης. Η Επενδυτική Στρατηγική θα πρέπει να είναι η βάση αναφοράς στις προκλήσεις ενδιαφέροντος για την επιλογή Ταμείου Χαρτοφυλακίου ή ΤΑΑ και θα πρέπει να ενσωματώνεται σε Σύμφωνο Χρηματοδότησης. σελ. 71

73 - Καθορισμός των διοικητικών αρχών υπεύθυνων για τη σύσταση οργάνων λήψεων αποφάσεων Επίσης η ΕΤΕπ εφιστά την προσοχή στα κράτη-μέλη για ορισμένα ζητήματα εφαρμογής, αφού η πρακτική της σύστασης ενός Ταμείου Χαρτοφυλακίου είναι σχετικά καινούργια, όπως: - Προσκλήσεις για την εκδήλωση ενδιαφέροντος και τη διερεύνηση του επενδυτικού περιβάλλοντος, - Εκπόνηση μελετών σκοπιμότητας, όπου απαιτείται, - Ανάπτυξη στρατηγικής επενδύσεων και καθορισμός βασικών προτεραιοτήτων, - Σύσταση και διαχείριση Ταμείων Χαρτοφυλακίου, - Διεξαγωγή επενδυτικών και διαχειριστικών ελέγχων, - Εκτέλεση άλλων δραστηριοτήτων που σχετίζονται με το Ταμείο Χαρτοφυλακίου και τα Ταμεία Αστικής Ανάπλασης (ΤΑΑ). σελ. 72

74 Επιπλέον, η ΕΤΕπ κρίνει ιδιαίτερα σημαντικό και προτείνει την εύρεση υπηρεσιών που θα παρέχουν τεχνική υποστήριξη που λειτουργώντας επικουρικά με το Ταμείο Χαρτοφυλακίου και τα Ταμεία Αστικής Ανάπλασης θα μπορούν να συμβάλλουν ως ένα βαθμό σε: Ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας σχετικά με το ρόλο του ΤΑΑ. Βελτίωση των σχεδίων αστικής ανάπτυξης. Προσδιορισμό της στρατηγικής αστικής επένδυσης και καθορισμό του ρόλου του ΤΑΑ. Σχεδιασμό της μεθοδολογίας για την αξιολόγηση των έργων και το μοντέλο χρηματοδότησης. Τεχνικές και ανάλυση διαχείρισης κινδύνου. Οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για την υποστήριξη του προσωπικού της του Ταμείου Χαρτοφυλακίου και του ΤΑΑ. Η σύσταση τέτοιων υπηρεσιών που θα παρέχουν τεχνική υποστήριξη μπορούν να συμβάλλουν καίρια για την επιτυχή ολοκλήρωση ενός έργου ενταγμένου στο πρόγραμμα JESSICA. Οι υπηρεσίες αυτές δύναται να έχουν τη μορφή νομικού προσώπου ιδιωτικού ή και δημοσίου δικαίου και παρέχουν συνήθως τεχνικούς συμβούλους που Σύμβουλοι οφείλουν να προσαρμόζουν τις υπηρεσίες τους, ούτως ώστε να αντιμετωπίζουν τα τρέχοντα ζητήματα και ενδιαφέροντα, ή και ακόμη να προσφέρουν συμπληρωματικές υπηρεσίες για την ανάπτυξη των ΤΑΑ προκειμένου να ενσωματωθούν πιο αποτελεσματικά οι δράσεις του JESSICA. σελ. 73

75 5.7 ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΡΗΤΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΔΙΑΣΙΚΑΣΙΕΣ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΕΡΓΟΥ ΜΕ ΤΟ JESSICA Οι όροι που πρέπει να εφαρμοστούν για την επιλογή ενός προγράμματος προς χρηματοδότηση, υπό την πρωτοβουλία JESSICA, από τα ΤΑΑ καθορίζονται από τους κανόνες επιλεξιμότητας των διαρθρωτικών ταμείων και της ΕΤΕπ και αναλύθηκαν παραπάνω. Αναφορικά, με τη διαδικασία υποβολής για χρηματοδότηση και κατόπιν έγκριση από το Επενδυτικό Συμβούλιο ένα έργο θα πρέπει να εμφανίζει τα εξής χαρακτηριστικά: Να περιλαμβάνονται σε ολοκληρωμένα σχέδια βιώσιμης αστικής ανάπτυξης Να παρουσιάζουν με όρους αγοράς θετικές χρηματορροές ώστε να μπορούν να αποπληρώσουν τα κεφάλαια που θα επενδυθούν Να έχουν πιο χαμηλή κερδοφορία από ότι συνήθως απαιτείται από την αγορά, προκειμένου να μην είναι βιώσιμα και ελκυστικά, χωρίς τη στήριξη του ΤΑΑ. Οι προτάσεις αυτές για χρηματοδότηση πραγματοποιούνται υπό μορφή αιτήσεων και λαμβάνονται υπόψη από την ΕΤΕπ μέχρι εξαντλήσεως των διαθέσιμων πόρων των διαφόρων ΤΑΑ. Οι προτάσεις αυτές είναι δυνατόν να υποβληθούν από Δημοσίους Φορείς όπως τα σχετικά με το αντικείμενο Υπουργεία, από Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) και Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ). Επίσης, προτάσεις μπορούν να υποβάλλουν και σχήματα Σύμπραξης Δημοσίου Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ). Η πρόσκληση για την υποβολή προτάσεων για χρηματοδότηση έργων από το ΤΑΑ ακολουθεί μια συγκεκριμένη διαδικασία με τα εξής στάδια: 1. Οι δυνητικοί δικαιούχοι (ΟΤΑ, ΝΠΔΔ κλπ.) υποβάλουν τις προτάσεις τους στα ΤΑΑ υπό την επίβλεψη της ΕΤΕπ. 2. Τα διάφορα ΤΑΑ, στη συνέχεια αξιολογούν τις προτάσεις με κριτήρια «pass/fail» (επιτυχής/ανεπιτυχής πρόταση). 3. Έπειτα, διενεργεί αξιολόγηση με βαθμολογούμενα κριτήρια για την επιλογή των ορθότερων προτάσεων. σελ. 74

76 4. Μετά, οι δυνητικοί δικαιούχοι ολοκληρώνουν της διαδικασίες ωρίμανσης του έργου και τις υποβάλλουν για αξιολόγηση στα ΤΑΑ και ΕΤΕπ. 5. Με την γίνεται και η υποβολή του ολικού Επιχειρηματικού Σχεδίου σε αναλυτική μορφή για να διενεργηθεί χρηματοοικονομική αξιολόγηση. 6. Τέλος, αφού διενεργηθούν επιτυχώς οι παραπάνω έλεγχοι και εκτιμήσεις των προτάσεων, εγκρίνεται η χρηματοδότηση και δεσμεύονται πόροι για το έργο. Σχήμα 2. Διαδικασία επιλογής έργων προς χρηματοδότηση από τα ΤΑΑ Πηγή: Παρουσίαση Αττική ημερίδα 4 41 ETE σελ. 75