Ö Α Κ Ε Λ Ο Σ. Γιώργος Α. Βάµβουκας Αντώνης Ιωαννίδης Γεώργιος Σ. Βλάχος

Transcript

1 Ö Α Κ Ε Λ Ο Σ Η ελληνική οικονομία σε κρίσιμη καμπή Γιώργος Α. Βάµβουκας Αντώνης Ιωαννίδης Γεώργιος Σ. Βλάχος Η διεθνής οικονοµική κρίση ανέδειξε µε ιδιαίτερα πιεστικό τρόπο ορισµένες από τις χρόνιες αδυνα- µίες της ελληνικής οικονοµίας. Υπό την πίεση των αγορών και των εταίρων µας στην Ε.Ε., η ελληνική κυβέρνηση αναγκάστηκε να εξαγγείλει µία σειρά µέτρων, µε στόχο την επιβίωση της ελληνικής οικονοµίας. Στην ενότητα που ακολουθεί, ο Γιώργος Α. Βάµβουκας περιγράφει τις αντιφάσεις που χαρακτηρίζουν το Πρόγραµµα Σταθερότητας και Ανάπτυξης, ενώ ο Αντώνης Ιωαννίδης καταθέτει τις απόψεις του σχετικά µε την κατεύθυνση που οφείλει να ακολουθήσει η ελληνική οικονο- µία το επόµενο διάστηµα, προκειµένου να εξέλθει από την ύφεση και να επανέλθει σε αναπτυξιακή τροχιά. Τέλος, µία παλαιότερη ανάλυση του Γεώργιου Σ. Βλάχου υπενθυµίζει τα γενεσιουργά αίτια της διόγκωσης του ελληνικού δηµόσιου χρέους.

2 Ö É Ë Å Ë Å Õ È Å Ñ Ç Η χρεοκοπία της Ελλάδας και το Πρόγραµµα Σταθερότητας και Ανάπτυξης Γιώργος Α. Βάμβουκας Σύµφωνα µε τη µυθολογία, η Κασσάνδρα ήταν θυγατέρα του Πρίαµου και της Εκάβης. Η πα νέµορφη Κασσάνδρα εθεωρείτο εµπνευσµένη προφήτισσα, δηλαδή µάντισσα, ισάξια της Πυθίας και της Σίβυλλας. Προφήτευε επερχόµενα δεινά, χωρίς όµως να γίνεται πιστευτή. Ωστόσο, η Κασσάνδρα προέβλεψε συγκλονιστικά συµβάντα και γι αυτό η ιστορία την κατέταξε στις σηµαντικότερες µάντισσες της αρχαιότητας. Η Κασσάνδρα προφήτεψε το γεγονός του Τρωικού Πολέµου, το τραγικό τέλος του Έκτορα, την άλωση της Τροίας εξαιτίας του δούρειου ίππου, το φόνο του Αγαµέµνονος από την Κλυταιµνήστρα, κ.λπ. Αν και οι περισσότεροι χρησµοί της επαληθεύτηκαν από την έκβαση των γεγονότων, εντούτοις, όταν η Κασσάνδρα έλεγε τις µαντείες της, κανένας δεν την πίστευε. Μετά το 1980 και όταν τα δηµόσια οικονοµικά της χώρας άρχισαν να παίρνουν την κατρακύλα, ορισµένοι οικονοµικοί αναλυτές είχαν χαρακτηριστεί Κασσάνδρες. Οι προβλέψεις των Κασσάνδρων περί σταδιακής επιδείνωσης των δηµόσιων οικονοµικών δεν ήταν αρεστές στο κοµµατικό σύστηµα εξουσίας. Όταν, κατά την περίοδο , οι τότε κυβερνώντες διατυµπάνιζαν ότι η Ελλάδα επέλυσε το δηµοσιονοµικό της πρόβληµα και γι αυτό πέτυχε επάξια την είσοδό της στην Οικονοµική Νοµισµατική Ένωση (ΟΝΕ), υπήρχαν τότε µερικές Κασσάνδρες, όπως ο υποφαινόµενος, που υποστήριζαν ότι τα δηµοσιονοµικά στοιχεία για τις κρατικές δαπάνες, το δηµόσιο χρέος και τα διαχειριστικά ελλείµµατα ήταν κάλπικα και η δήθεν δηµοσιονοµική προσαρµογή υπήρξε ένα µεγάλο ψέµα. Η Σύνοδος Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 11ης Φεβρουαρίου 2010 ήρθε να επιβεβαιώσει τις Κασσάνδρες. Στη Σύνοδο Κορυφής της 11ης Φεβρουαρίου 2010 αποφασίστηκε η πλήρης κηδεµονία της ελλη- 28 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10

3 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ νικής οικονοµίας από το ιεθνές Νο- µισµατικό Ταµείο ( ΝΤ), την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και την Κοµισιόν. Η συγκεκριµένη απόφαση συνιστά τη µελανότερη σελίδα της οικονοµικής ιστορίας του τόπου µετά τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο, καθότι η Ελ λάδα ουσιαστικά εισήλθε σε διαδικασία πτώχευσης. Με απλά λόγια, ο Έλ ληνας Πρωθυπουργός οµολόγησε στα µέλη της Συνόδου Κορυφής ότι η χώρα του αδυνατεί πλέον, χωρίς την ύπαρξη διεθνούς δανεισµού, να ανταποκριθεί στη χρηµατοδότηση των υπέρογκων κρατικών δαπανών και το σηµαντικότερο ότι δεν είναι σε θέση να ικανοποιήσει τις δαπάνες εξυπηρέτησης του δηµόσιου χρέους. Οι στιγµές ήταν τραγικές, όταν ο Γιώρ γος Παπανδρέου οµολόγησε ότι ο ίδιος είχε δίµηνες διαβουλεύσεις µε τον Πρόεδρο του ΝΤ και ότι η κηδε- µονία της ελληνικής οικονοµίας αφαιρεί ένα κοµµάτι της εθνικής µας κυριαρχίας, το οποίο θα πρέπει το συντοµότερο να το πάρουµε πίσω. Τα στελέχη του κυβερνητικού οικονο- µικού επιτελείου θα πρέπει να έχουν γνώση της σχετικής διεθνούς βιβλιογραφίας, αναφορικά µε το είδος και τη χρονική διάρκεια των διαπραγµατεύσεων µεταξύ του ΝΤ και της οποιασδήποτε χρεοκοπηµένης χώρας που βρίσκεται υπό την επίβλεψή του. Η περίπτωση της Αργεντινής είναι πρόσφατη και χαρακτηριστική. Η οικονοµία της Αργεντινής κατέρρευσε το φθινόπωρο του 2001 και η χώρα εξωθήθηκε σε πτώχευση τον Ιανουάριο του Από τη στιγµή που η Αργεντινή τέθηκε υπό την επιτήρηση του ΝΤ, ξεκίνησε µία περίοδος διακανονισµού µε τους πιστωτές της που διήρκεσε τρία χρόνια, δηλαδή από τον Ιανουάριο του 2002 µέχρι το Μάρτιο του Λαµβάνοντας υπόψη το παράδειγµα της Αργεντινής, καθίσταται εµφανές ότι η πατρίδα µας εισέρχεται σε φάση µεγάλων περιπετειών, µε απρόβλεπτες πολιτικοοικονοµικές επιπτώσεις για τη µελλοντική πορεία του ελληνισµού και µε απροσδιόριστο κόστος για το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας. Οι διαπραγµατεύσεις της Ελλάδας µε το ΝΤ, την ΕΚΤ και την Κο- µισιόν αναµένεται να διεξαχθούν σε συνθήκες υποταγής και πλήρους υπακοής της ελληνικής κυβέρνησης, λόγω του γεγονότος ότι τον πρώτο λόγο στις αποφάσεις για την επιλογή των µέτρων οικονοµικής πολιτικής θα έχουν τα προαναφερθέντα τρία µέρη. Ο εκτροχιασµός των δηµόσιων οικονοµικών της Ελλάδας άρχισε να εκδηλώνεται µετά τη δεκαετία του 1980 και ιδίως µετά τη δεκαετία του Ωστόσο, µε την έκρηξη της παγκόσµιας οικονοµικής κρίσης, το τέταρτο τρίµηνο του 2007, η επιδείνωση των δηµόσιων οικονοµικών της χώρας έλαβε τη µορφή χιονοστιβάδας, λόγω του τεράστιου κρατικού χρέους, της πτωτικής τάσης των εγχώριων αποταµιευτικών πόρων, της αισθητής µείωσης των φορολογικών εσόδων και των σοβαρών χρηµατοοικονοµικών προβληµάτων του εγχώριου τραπεζικού συστήµατος. Το υπέρµετρο δηµόσιο χρέος προκαλεί ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10 29

4 Ö É Ë Å Ë Å Õ È Å Ñ Ç έντονους κλυδωνισµούς στη λειτουργία του τραπεζικοπιστωτικού συστήµατος. Τα ποσοτικά και τα ποιοτικά δεδοµένα που πιστοποιούν την κρίση των δηµόσιων οικονοµικών της χώρας είναι: 1) Την περίοδο οι δαπάνες και τα έσοδα του κρατικού προϋπολογισµού από 7,8 και 6,1 δις ευρώ αυξήθηκαν σε 50,5 και 118,7 δις ευρώ, µε συνέπεια το ακαθάριστο έλλειµµα του προϋπολογισµού από -1,7 δις ευρώ ή -4,4% του ΑΕΠ (Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος) να εκτιναχθεί σε -68,2 δις ευρώ ή -28,7% του ΑΕΠ. Παράλληλα, την περίοδο τα τοκοχρεολύσια για την εξυπηρέτηση του δηµόσιου χρέους της κεντρικής κυβέρνησης και οι δαπάνες για την αναχρηµατοδότηση παρελθόντων χρεών, από 0,92 δις ευρώ ή 2,4% του ΑΕΠ εκτοξεύτηκαν σε 84,2 δις ευρώ ή 35,4% του ΑΕΠ. Πώς είναι δυνατόν να ασκηθεί αποτελεσµατική οικονοµική πολιτική, όταν το 35,4% του εθνικού µας εισοδήµατος προορίζεται για την εξυπηρέτηση του δηµόσιου χρέους; 2) Η αλµατώδης άνοδος των κρατικών ελλειµµάτων συνετέλεσε στη δραµατική αύξηση του κρατικού χρέους. Την περίοδο το συνολικό δηµόσιο χρέος της Ελλάδος, δηλαδή το χρέος της κεντρικής κυβέρνησης και των ΕΚΟ ( ηµόσιες Επιχειρήσεις και Οργανισµοί), από 11,5 δις ευρώ ή 29,4% του ΑΕΠ εκτοξεύτηκε σε 350 δις ευρώ ή 147,4% του ΑΕΠ. Η δυναµική του δηµόσιου χρέους είναι πρωτοφανής. Αρκεί να επισηµανθεί ότι το 2009 οι δαπάνες ικανοποίησης των χρηµατοοικονοµικών αναγκών του δηµόσιου χρέους ήταν υψηλότερες των συνολικών εσόδων του κρατικού προϋπολογισµού κατά 33,7 δις ευρώ (84,2-50,5 = 33,7)! Θλίψη προκαλεί η διαπίστωση ότι το υπερβολικό µέγεθος του κρατικού χρέους κατατρώγει τον κοινωνικό ιστό της χώρας. 3) Το εγχώριο τραπεζικό σύστηµα αδυνατεί πλέον να χρηµατοδοτεί το σύνολο των δανειακών αναγκών του κρατικού και του ιδιωτικού τοµέα. Σύµφωνα µε τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας, την περίοδο το εξωτερικό χρέος της Ελλάδας από 185,2 εκτιµάται ότι αυξήθηκε σε 420 δις ευρώ. Εκ των 420 δις ευρώ που ήταν το εξωτερικό χρέος το 2009, τα 238 και 182 δις ευρώ, αντίστοιχα, αφορούσαν το χρέος της κεντρικής κυβέρνησης και του ιδιωτικού τοµέα. Από το ιδιωτικό εξωτερικό χρέος των 182 δις ευρώ, τα 160 δις ευρώ ήταν χρέος των εγχώριων τραπεζών (Εθνική, Πειραιώς, Eurobank, Alpha Bank, κ.ά.). Αξιοση- µείωτο είναι ότι την περίοδο το εξωτερικό χρέος των εγχώριων τραπεζών από 44 ανήλθε σε 160 δις ευρώ, πιστοποιώντας την άµεση εξάρτηση των ελληνικών τραπεζών από το ξένο κεφάλαιο. 4) Η εντυπωσιακή αύξηση του εξωτερικού χρέους των ελληνικών τραπεζών, κατά τη διάρκεια της τελευταίας πενταετίας, οφείλεται σε σηµαντικό βαθµό στη στασιµότητα των εγχώριων αποταµιευτικών πόρων. Κατ 30 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10

5 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ Ο Πρόεδρος της Νέας ηµοκρατίας κ. Αντώνης Σαµαράς και ο Πρόεδρος της Ευρωπα κής Επιτροπής κ. Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο συζητούν για την κρίση στην ελληνική οικονοµία. (Βρυξέλλες, 26/02/2010) αυτόν τον τρόπο, οι ελληνικές τράπεζες αντιµετωπίζουν σήµερα µεγάλες δυσκολίες στην προσπάθεια χρηµατοδότησης των δανειακών αναγκών του ελληνικού ηµοσίου, µε αρνητική συνέπεια τη µείωση του βαθµού πιστοληπτικής φερεγγυότητας της Ελλάδας από τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης. Αξιοπρόσεκτο είναι ότι την περίοδο , λόγω της ύφεσης που διέρχεται η εθνική οικονοµία, το σύνολο των ιδιωτικών καταθέσεων στις ελληνικές τράπεζες από 280,2 µειώθηκε σε 275,5 δις ευρώ, επιβεβαιώνοντας έτσι την πτώ - ση της οριακής ροπής προς αποταµίευση των νοικοκυριών στη χώρα µας. Όταν το πραγµατικό εισόδηµα των νοικοκυριών ελαττώνεται, ως απο - τέλεσµα της κυβερνητικής φοροµπη - χτικής πολιτικής και της καθήλωσης των ονοµαστικών µισθών, η µείω ση των ιδιωτικών αποταµιεύσεων στο τραπεζικό σύστηµα είναι επακόλουθη, επιφέροντας στη συνέχεια την ελάττωση της ρευστότητας στο σύ νολο της οικονοµίας. Οι ανωτέρω διαπιστώσεις πιστοποιούν ότι η εθνική µας οικονοµία βρίσκεται στο κρισιµότερο σηµείο των τελευταίων δεκαετιών. Όταν πρωτοκλασάτοι ιθύνοντες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στελέχη διεθνών επιστη- µονικών οργανισµών επισηµαίνουν ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10 31

6 Ö É Ë Å Ë Å Õ È Å Ñ Ç Η κυβέρνηση ζητά µεγάλες θυσίες από τον ελληνικό λαό για την επόµενη τριετία, µε απώτερη επιδίωξη την εξυγίανση των δηµόσιων οικονοµικών και τη σταδιακή µείωση των κρατικών χρεών και ελλειµµάτων. Οι στερήσεις, όµως, για να αποδώσουν, προ ποθέτουν εργασιακή ειρήνη και τη συσπείρωση όλων των παραγωγικών τάξεων ότι η Ελλάδα, λόγω της παρατεταµένης δηµοσιονοµικής κρίσης που διέρχεται, ενδέχεται να εκδιωχθεί από την ευρωζώνη, καθίσταται εµφανές ότι η ελληνική οικονοµία έχει οδηγηθεί πλέον σε τραγικό αδιέξοδο. υστυχώς, το αδιέξοδο αυτό φαίνεται να µην το έχουν αντιληφθεί οι συντάκτες του επικαιροποιηµένου Προγράµ µατος Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΠΣΑ). Το ΠΣΑ περιλαµβάνει δύο σε νάρια, το αισιόδοξο και το απαισιόδοξο. Το µακροοικονοµικό πλαίσιο του ΠΣΑ βασίζεται στους κάτωθι ποσο τικούς στόχους: 1) Σύµφωνα µε τα σενάρια Α και Β, την περίοδο ο µέσος ρυθµός ανάπτυξης της ελληνικής οικονοµίας προβλέπεται µόλις σε 1,03% και 0,56% αντίστοιχα, υποδηλώνοντας ότι την επόµενη τριετία το οικονοµικό µας σύστηµα θα διέλθει φάση παρατεταµένης ύφεσης. 2) Το ποσοστό ανεργίας από 9% το 2009 αναµένεται να αυξηθεί σε 10,5% το 2012 ως αναπόφευκτο επα κόλουθο της περιόδου ύφεσης που θα αντιµετωπίσει η εθνική οικονοµία. ηλαδή, το ΠΣΑ οµολογεί ότι την περίοδο ο αριθµός των ανέργων από προβλέπε ται να αυξηθεί σε άτο µα. 3) Το έλλειµµα της γενικής κυβέρ - νησης ως ποσοστό του ΑΕΠ από -12,7% το 2009 προβλέπεται να µειω θεί σε -8,7% το 2010 και -2,8% το Παράλληλα, την περίοδο το χρέος της γενικής κυ βέρ νησης ως ποσοστό του ΑΕΠ από 120,4% προσδοκάται ότι θα πέσει στο 117,7%. 4) Κατά τη διάρκεια της περιόδου , το µέσο ονοµαστικό επι τόκιο δανεισµού του ελληνικού η µοσίου προβλέπεται να κυµανθεί γύ ρω στο 4,7%. Η ελάττωση των χρεών και των ελλειµ µάτων της γενικής κυβέρνησης κα τά την περίοδο βασίζε ται σε δύο καίριες υποθέσεις. Η πρώ τη υπόθεση είναι ότι το σύνολο των κρατικών εσόδων ως ποσοστό του ΑΕΠ από 39,3% το 2009 προϋπο λογίζεται να αυξηθεί σε 45,4% το Η δεύτερη υπόθεση σχετίζεται µε την υλοποίηση των στόχων της κυ βερ νητικής µεταρρυθµιστικής πολιτι κής, αναφορικά µε την πάταξη της φοροδιαφυγής, την αντιµετώπιση της εισφοροδιαφυγής, την ενίσχυση του φοροεισπρακτικού µηχανισµού, την εξάλειψη της διαφθοράς, τη µείωση της γραφειοκρατίας, την ενίσχυση 32 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10

7 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ της διαφάνειας στις συναλλαγές του κράτους µε τους πολίτες, κ.λπ. Πώς είναι δυνατόν κατά την περίοδο τα κρατικά έσοδα να αυξηθούν µε τόσο εντυπωσιακούς ρυθ- µούς, όταν είναι δεδοµένο ότι η οικονοµία θα διέρχεται φάση παρατεταµένης ύφεσης; Αξιοσηµείωτο είναι ότι την περίοδο , µε κριτήριο τα σενάρια Α και Β, η εισοδηµατική ελαστικότητα των συνολικών κρατικών εσόδων προβλέπεται σε 2,84 και 3,56, αντίστοιχα. Αυτό σηµαίνει ότι κατά µέσο όρο την περίοδο , αν το εθνικό εισόδηµα αυξηθεί ένα ευρώ, τα έσοδα θα παρουσιάσουν άνοδο είτε 2,84 ή 3,56 ευρώ. ηλαδή, την περίοδο , το πραγµατικό ΑΕΠ θα είναι ουσιαστικά στάσιµο, η ανεργία θα διογκώνεται και το κράτος µε χαρακτηριστική άνεση θα αυξάνει τα φορολογικά του έσοδα! Η προσδοκώµενη άνοδος των δηµοσιονοµικών εσόδων αντιφάσκει µε βα σικούς κανόνες της οικονοµικής επι στήµης. Βάσει ποιας επιστηµονικής λογικής οι έµµεσοι φόροι ως ποσο στό του ΑΕΠ από 11,3% το 2009 θα αυξηθούν σε 12,8% το 2012 σε καθεστώς ύφεσης της εθνικής οικονοµίας; Οι συντάκτες του ΠΣΑ δεν γνωρίζουν ότι η άνοδος των έµµεσων φόρων προσδιορίζεται από τους ρυθ- µούς οικονοµικής ανάπτυξης; Παράλληλα, η κυβέρνηση προσδοκά την περίοδο οι άµεσοι φό ροι ως ποσοστό του ΑΕΠ από 7,9% να φτάσουν το 9,5%. Πώς όµως τα έσοδα από άµεσους φόρους θα αυξηθούν µε τόσο ταχείς ρυθ- µούς, όταν την επόµενη τριετία το πραγµατικό εισόδηµα των εργαζοµένων θα µειωθεί τουλάχιστον κατά 10%, η ανεργία θα σηµειώσει ανοδική τάση και τα κέρδη των επιχειρήσεων θα συρρικνωθούν; Το κυβερνητικό οικονοµικό επιτελείο λησµονεί τον παράγοντα φτώχεια. Οι ετήσιες έρευνες της ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Πώς οι θυσίες του µέσου ελληνικού νοικοκυριού θα επιφέρουν τα προσδοκώµενα αποτελέσµατα, όταν η παραοικονοµία συνιστά το κυρίως οικονοµικό µας σύστηµα, η ανισοκατανοµή του εθνικού εισοδήµατος δηµιουργεί έντονες ταξικές ανισότητες, η ανταγωνιστικότητα της εθνικής οικονοµίας ολισθαίνει και η διαφθορά αποτελεί το βασικό γρανάζι λειτουργίας του κρατικού µηχανισµού; Υπηρεσία της Ελλάδος) αποκαλύπτουν ότι τουλάχιστον ένα στα πέντε ελληνικά νοικοκυριά βρίσκεται κάτω από τα όρια της φτώχειας. Μήπως η κυβέρνηση επινόησε µεθόδους πολιτικής, ώστε η φτώχεια και οι φόροι να αυξάνουν ταυτόχρονα; Από την άλλη µεριά, σηµαντικό µέρος από την αύξηση των δηµόσιων εσόδων αναµένεται να προέλθει από την υλοποίηση του µεταρρυθµιστικού ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10 33

8 Ö É Ë Å Ë Å Õ È Å Ñ Ç προγράµµατος της κυβέρνησης. Ναι µεν οι παρασιτικές δραστηριότητες της παραοικονοµίας, όπως είναι η φοροδιαφυγή, το λαθρεµπόριο, η εισφοροδιαφυγή, η δωροδοκία, κ.λπ., θα πρέπει κάποτε στη χώρα µας δραστικά να περιοριστούν, ωστόσο ουδείς µπορεί να γνωρίζει αν το 2010 τα 2,5 δις ευρώ από την καταστολή της φοροδιαφυγής και της εισφοροδιαφυγής θα εισρεύσουν στον κρατικό κορβανά. εν συνιστά νοερό στόχο των συντακτών του ΠΣΑ η κυβέρνηση να προσδοκά έσοδα από την καταπολέµηση της φοροδιαφυγής και της εισφοροδιαφυγής ύψους 2,5 δις ευρώ σε χρονική περίοδο µόλις ενός έτους, όταν δεν υπάρχει το κατάλληλο θεσµικό πλαίσιο και η διαφθορά βασιλεύει σε ζωτικές υπηρεσίες του κρατικού µηχανισµού; Το επικαιροποιηµένο ΠΣΑ έχει πολλές ατέλειες και οι ποσοτικοί του στόχοι βρίσκονται στην κυριολεξία στον αέρα. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το µέσο επιτόκιο δανεισµού του ελληνικού ηµοσίου σε ποσοστό της τάξης του 4,7% κατά τη διάρκεια του 2010 είναι αδύνατον να επιτευχθεί, δοθέντος ότι τα spreads των οµολόγων του ελληνικού ηµοσίου υπερβαίνουν τις 300 µονάδες βάσης. Χωρίς καµία αµφιβολία, αρκετά σηµεία του προγράµµατος απαιτούν πιο ενδελεχή επεξεργασία. Ταυτόχρονα, ορισµένες διατυπώσεις αντανακλούν έλλειψη σοβαρότητας και επιστηµονικής κατάρτισης. Για παράδειγµα, στη σελίδα 35 του Προγράµµατος Σταθερότητας αναφέρεται: «Αν για οποιοδήποτε λόγο τα έσοδα του προϋπολογισµού είναι µικρότερα από τα προβλεπόµενα, οι δαπάνες θα µειωθούν κατά το αντίστοιχο ποσό, έτσι ώστε να µην υπονοµευτεί η επίτευξη του συνολικού στόχου για το έλλειµµα». Για τους κυβερνητικούς τεχνοκράτες, η οικονοµία πάει µε αυτόµατο πιλότο. ηλαδή, ανά πάσα στιγµή µπορούµε να αυξήσουµε τους φόρους ή να µειώ σουµε τις δηµόσιες δαπάνες! Η κυβέρνηση µε το ΠΣΑ ζητά µεγάλες θυσίες από τον ελληνικό λαό για την επόµενη τριετία, µε απώτερη επιδίω - ξη την εξυγίανση των δηµόσιων οικονοµικών και τη σταδιακή µείωση των κρατικών χρεών και ελλειµµάτων. Οι στερήσεις, όµως, για να αποδώσουν, προϋποθέτουν εργασιακή ειρήνη και τη συσπείρωση όλων των παραγωγικών τάξεων. Πώς όµως οι θυσίες του µέσου ελληνικού νοικοκυριού θα επιφέρουν τα προσδοκώµενα αποτελέσµατα, όταν η παραοικονοµία συνιστά το κυρίως οικονοµικό µας σύστηµα, η ανισοκατανοµή του εθνικού εισοδήµατος δηµιουργεί έντονες ταξικές ανισότητες, η ανταγωνιστικότητα της εθνικής οικονοµίας ολισθαίνει και η διαφθορά αποτελεί το βασικό γρανάζι λειτουργίας του κρατικού µηχανισµού; Ο κ. Γιώργος Α. Βάµβουκας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τµήµα Οργάνωσης και ιοίκησης Επιχειρήσεων του Οικονοµικού Πανεπιστηµίου Αθηνών. 34 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10

9 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ Κρίσιµοι παράγοντες και προτάσεις για το νέο οικονοµικό και αναπτυξιακό πρότυπο Αντώνης Ιωαννίδης Ηδεινή κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήµερα η ελ ληνική οικονοµία είναι αποτέλεσµα: (α) των χρόνιων διαρθρωτικών αδυναµιών και προβληµάτων, τα οποία συσσωρεύτηκαν τις τρεις τελευ ταίες δεκαετίες, υποσκάπτοντας την αναπτυξιακή προοπτική της και δυστυχώς την αξιοπιστία της διεθνώς, (β) των στρατηγικών επιλογών για την οικονοµία του πρόσφατου παρελθόντος, και (γ) της διεθνούς οικονοµικής κρίσης, η οποία αποκάλυψε, επιτάχυνε και όξυνε την εκδήλωση των προβληµάτων αυτών, µε αποτέλεσµα σή- µερα η ελληνική οικονοµία να είναι παγιδευµένη σε συνθήκες ύφε σης, υψηλής ανεργίας και οικονο µικής αστάθειας. Η χώρα µας, µαζί µε τις άλλες χώρες της οµάδας «PIIGS» (Πορτογαλία, Ιρλαν δία, Ιταλία, Ισπανία), υποφέρει από το διπλό πρόβληµα του πολύ µεγά λου δηµόσιου χρέους και του δυσβά στακτου εξωτερικού χρέους, γεγονός που θέτει σε αµφισβήτηση πλέον τη βιωσιµότητά της. Η ένταξη στο ευρώ και η σύγκλιση τιµών έσπρω ξε την απόδοση των οµολόγων στο επίπεδο των γερµανικών οµο λόγων, µε αποτέλεσµα να προκλη θεί µία αδικαιολόγητα υψηλή ανάπτυ ξη και κατανάλωση. Επιπρόσθετα, δια πιστώνεται ολοένα και εντονότε ρα καθίζηση των εξαγωγών, κυρίως λόγω των υπερβολικά χαµηλών µισθών στη ΝΑ Ασία. Ενδεικτικά µπορούµε να διαπιστώσουµε ότι: Tο δηµοσιονοµικό έλλειµµα του ΑΕΠ για το 2009 έφτασε στο 12,8%, έναντι της αρχικής εκτίµησης του 12,7%. Ο ρυθµός ανάπτυξης για το 2009 έφτασε στο -2%, έναντι της αρχικής εκτίµησης του -1,2% του υπουρ - γείου Οικονοµικών και του -0,9% της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το δηµόσιο χρέος για το 2009 ανήλθε στο 115% του ΑΕΠ (προ- ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10 35

10 Ö É Ë Å Ë Å Õ È Å Ñ Ç σεγγίζοντας τα 300 δις ευρώ), µετά την αναθεώρηση του ΑΕΠ, έναντι της προηγούµενης εκτίµησης του 113,4%. Η ιδιωτική κατανάλωση έφτασε το 72% του ΑΕΠ το 2008, το υψηλότερο ποσοστό στην Ευρώπη των 27, αυξανόµενη 3,7% ετησίως την τελευταία δεκαετία, µέσα από τραπεζική χρηµατοδότηση και ανάπτυξη των επενδύσεων σε κατοικίες. Οι ιδιωτικές επενδύσεις µειώνονται για 9 συνεχόµενα τρίµηνα, οι ξένες παραγωγικές επενδύσεις σταδιακά εγκαταλείπουν τη χώρα, οι λιγοστές δε νέες επικεντρώνονται στο εγχώριο εµπόριο και στη λιανική δραστηριότητα. Οι δηµόσιες επενδύσεις παρέµειναν καθηλωµένες σε ποσοστό κάτω του 3% του ΑΕΠ τα τελευταία χρόνια. Η χώρα παραµένει µία από τις πιο κλειστές οικονοµίες της Ευρώπης, µε τον οικονοµικό δείκτη εξω στρέφειας (άθροισµα εισαγωγών και εξαγωγών προς το ΑΕΠ) να έχει διαµορφωθεί στο 45%, έναντι του 70% της ευρωζώνης το Οι ελληνικές εξαγωγές αγαθών ως ποσοστό του ΑΕΠ δια τηρούνται στο πολύ χαµηλό 8%, έναντι 28% στην ευρωζώνη το 2009, εξέλιξη που καταδεικνύει το χαµηλό βαθµό εξωστρέφειας της ελληνικής βιοµηχανίας. Οι εισαγωγές αγαθών προσεγγίζουν τα 60 δις ευρώ το 2009, ενώ οι εξαγωγές αγαθών καλύπτουν µόνο το 30% των εισαγωγών. Με βάση την εξέλιξη του µέσου κόστους εργασίας, η ανταγωνιστικότητα της χώρας έχει µειωθεί κατά 35% την τελευταία δεκαετία, κυρίως λόγω του υψηλότερου πληθωρισµού στην Ελλάδα σε σχέση µε τις υπόλοιπες χώρες της ευρωζώνης την αντίστοιχη περίοδο, αλλά και της σαφέστατα χαµηλότερης εγχώριας παραγωγικότητας. Η χώρα κάλυψε πρόσφατα την κοινοπρακτική έκδοση των ξένων οµολόγων, υπερβαίνοντας όµως κατά 3,5% το µέσο κόστος δανεισµού των χωρών της ευρωζώνης στους αντίστοιχους τίτλους πενταετούς διάρκειας. Η ιστορική αύξηση του κόστους δανεισµού του ελληνικού ηµοσίου επιβαρύνει άµεσα το κόστος δανεισµού και άντλησης ρευστότητας για τις ελληνικές τράπεζες και κατ επέκταση δυσχεραίνει τη χρηµατοδότηση των ελληνικών επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Το µέσο κόστος δανεισµού µιας µικροµεσαίας επιχείρησης είναι σήµερα τουλάχιστον πέντε µονάδες πάνω από το Euribor, αυτό δε αυξάνεται όσο αυξάνεται το ασφάλιστρο κινδύνου για δανεισµό (spread) του ηµοσίου. Το επιτόκιο για κεφάλαιο κίνησης ξεπερνά το 10%, έχοντας ήδη καταστήσει την ελληνική µικροµεσαία επιχείρηση µη ανταγωνιστική. Η δηµοσιονοµική σταθεροποίηση αποτελεί την προϋπόθεση για την επιβίωση της οικονοµίας. 36 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10

11 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ Σύνοδος Κορυφής της Ε.Ε. (11/02/2010) όπου αποφασίστηκε η πλήρης κηδεµονία της ελληνικής οικονοµίας από την Κοµισιόν, την ΕΚΤ και το ΝΤ. Στον τοµέα των εσόδων, η χώρα µας, σε σχέση µε τις περισσότερες ευρωπαϊκές, παρουσιάζει τα χαµηλότερα έσοδα του ηµοσίου από φόρους ως ποσοστό του ΑΕΠ. Τα έσοδα του ελληνικού ηµοσίου ανήλθαν στο 20% του ΑΕΠ το 2009, σε σχέση µε το µέσο όρο του 29% της Ευρώπης των 27. Το γεγονός δε ότι το ποσοστό αυτό των εσόδων του µειώθηκε από 27% το 2000, στο 20% το 2009, καταδεικνύει την ανεπάρκεια και την αναποτελεσµατικότητα των φοροεισπρακτικών µηχανισµών και διαδικασιών. Στον τοµέα των δαπανών, οι δαπάνες για τη δηµόσια απασχόληση, δηλαδή οι µισθοί και οι συντάξεις των δηµοσίων υπαλλήλων, απορροφούν το 55% των εσόδων από φόρους, σε σχέση µε το µέσο όρο του 37% της Ευρώπης των 27. Το ποσοστό των δαπανών αυξήθηκε από 38% το 2000 στο 55% το 2009, κυρίως λόγω της διαχρονικής διόγκωσης των δαπανών µισθοδοσίας, δευτερευόντως δε λόγω της µείωσης των εσόδων εξαιτίας της οικονοµικής ύφεσης της τελευταίας διετίας. Κατά την τελευταία δεκαετία, τα έσο - ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10 37

12 Ö É Ë Å Ë Å Õ È Å Ñ Ç δα του ηµοσίου αυξήθηκαν κατά 57%, ενώ οι δαπάνες µισθοδοσίας αυξήθηκαν κατά 100%. εν πρέπει, επίσης, να παραβλέπεται το γεγονός ότι το ποσοστό των δαπανών αυξάνεται από 55% σε 60% του ΑΕΠ, όταν προστεθούν στη µισθοδοσία και οι λειτουργικές δαπάνες του ηµοσίου, δηλαδή το κόστος συντήρησης και λειτουργίας της κρατικής µηχανής. Τελικά, το ποσό των 20 δις ευρώ που αντιστοιχεί στο υπολειπόµενο 40% του ΑΕΠ είναι µόνο το µισό από το απαιτούµενο για την άσκηση µιας επιεικώς αποδεκτής δηµοσιονοµικής πολιτικής. Συνεπώς, ο δραστικός περιορισµός του δηµόσιου τοµέα αποτελεί προτεραιότητα και µονόδροµο, τόσο για την άσκηση µιας στοιχειώδους δηµοσιονοµικής πολιτικής, όσο και για τη µεσοπρόθεσµη σύγκλιση µε την Ευρώπη, αφού η απόκλιση των δαπανών µόνο για δηµόσια απασχόληση (χωρίς δηλαδή τις λειτουργικές δαπάνες) από τον ευρωπαϊκό µέσο όρο είναι διπλάσια από την απόκλιση των δηµοσίων εσόδων. Η άµεση και δραστική περικοπή δαπανών επιβάλλεται επιπρόσθετα και από το γεγονός ότι τα φορολογικά έσοδα συναρτώνται ευθέως µε την πορεία της οικονοµικής δραστηριότητας, η οποία επιδεινώνεται καθηµερινά, εξαιτίας της οικονοµικής ύφεσης αλλά και της έλλειψης βούλησης, της αναβλητικότητας, της ασυνεννοησίας, των αντιφάσεων και της σύγχυσης της κυβέρνησης. Το ηµόσιο δεν παράγει πλούτο. Απλώς δανείζεται και ανακατανέµει. Η δηµόσια κατανάλωση σίγουρα δεν δηµιουργεί ανάπτυξη. Απλά µετατοπίζει πολύτιµους πόρους από εκεί όπου οι εγχώριοι και ξένοι επενδυτές πιστεύουν ότι µπορούν να πετύχουν µεγαλύτερα µεσοπρόθεσµα και µακροπρόθεσµα οικονοµικά οφέλη, προς τα εκεί όπου οι πολιτικοί πιστεύουν ότι θα πετύχουν µεγαλύτερα βραχυπρόθεσµα πολιτικά οφέλη. Από την άλλη, οι περικοπές σε µισθούς, επιδόµατα, οδοιπορικά και πάσης φύσης παροχές και διευκολύνσεις στο ηµόσιο θα επιφέρουν αναπόφευκτα οικονοµική ασφυξία και εντάσεις. Η δίκαιη, όµως, κατανοµή των βαρών, η ταχύτητα και η διαφάνεια στην υλοποίηση των αποφάσεων και το επαρκές σε µέγεθος πακέτο περικοπών θα µπορέσουν να σηµατοδοτήσουν την έναρξη της ανάταξης. Το πρόγραµµα δηµοσιονοµικής σταθεροποίησης θα πρέπει να κινηθεί στη λογική του «1/3 έσοδα 2/3 δαπάνες», όπου το ένα τρίτο του «πακέτου» θα στηριχθεί σε λελογισµένη αύξηση των εσόδων από φορολογία και τα δύο τρία σε περικοπές της δη- µόσιας κατανάλωσης για το σύνολο της ηµόσιας ιοίκησης και στις 13 ιοικητικές Περιφέρειες της χώρας, δηλαδή σε όλες τις δηµόσιες υπη - ρεσίες της κεντρικής κυβέρνησης (Υπουρ γεία, Γενικές Γραµµατείες, Γενικές Γραµµατείες Περιφερειών), στις Ανεξάρτητες Αρχές, στα Νο- µικά Πρόσωπα ηµοσίου ικαίου (ΝΠ ), στα 250 Νοσοκοµεία και Ασφαλιστικά Ταµεία, στους ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10

13 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ Οργανισµούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Α και Β Βαθµού) και στις ηµοτικές Επιχειρήσεις. Η κατάσταση των δηµόσιων οικονο- µικών µας είναι τόσο κακή, ώστε µία ήπια περιστολή δαπανών µόνο επιδείνωση της οικονοµικής κατάστασης θα επέφερε, παράλληλα δε, θα προκαλούσε απογοήτευση σε µισθωτούς και συνταξιούχους και θα όξυνε τις κοινωνικές εντάσεις. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) υπολόγισε ότι το ηµόσιο στην Ευρώπη των 27 είναι σε θέση να παρέχει ακριβώς τις ίδιες ποσοτικά και ποιοτικά υπηρεσίες µε περικοπή του προϋπολογισµού του µέχρι και 16%. Αναλογικά για τη χώρα µας, αυτό σηµαίνει ότι θα έπρεπε να µειωθούν οι δηµόσιες δαπάνες κατά το ένα τρίτο. Η οικονοµική ανάπτυξη πρέπει να επιδιωχθεί µέσω της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας. Σε αντίθεση περίπτωση, τόσο το έλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών όσο και το εξωτερικό χρέος θα συνεχίζουν να διευρύνονται. Το έλλειµµα ανταγωνιστικότητας της οικονοµίας είναι πρακτικά πολύ σηµαντικότερο πρόβληµα από αυτό του δηµόσιου χρέους. Ακόµη και στο φανταστικό σενάριο της διαγραφής του εξωτερικού µας χρέους µέσα στο 2010, θα συσσωρεύαµε το σηµερινό ποσό γύρω στο Ακόµη και στο υπεραισιόδοξο σενάριο ανάπτυξης της οικονο- µίας κατά 4% ετησίως έως το 2020, θα απαιτείτο µία επίπονη δηµοσιονο- µική προσαρµογή σε βάθος χρόνου, απλά και µόνο για να σταθεροποιήσουµε το δηµόσιο χρέος στα σηµερινά επίπεδα. Στη χώρα µας αγοράζουµε πολύ ακριβές εγχώριες υπηρεσίες και καταναλώνουµε προϊόντα που παράγονται σε άλλες χώρες φθηνότερα και καλύτερα. Αυτό το έλλειµµα ανταγωνιστικότητας της οικονοµίας παράγει ελλείµµατα στο ισοζύγιο πληρωµών και βέβαια δηµοσιονοµικά ελλείµ- Πολιτεία, επιχειρηµατικός κόσµος και εργαζόµενοι θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη επαναπροσδιορισµού θεσµών και δοµών της οικονοµίας και της κοινωνίας. Η δηµοσιονοµική εξυγίανση, οι µεταρρυθµίσεις, οι ιδιωτικές επενδύσεις και το νέο εξωστρεφές αναπτυξιακό οικονοµικό πρότυπο αποτελούν µονόδροµο για την έξοδο από την ύφεση και την κρίση, µπορούν δε επιπρόσθετα να συντελέσουν στη διατηρήσιµη οικονοµική ανάπτυξη και στην επίτευξη κοινωνικής δικαιοσύνης µατα, µε δεδοµένο το µέγεθος του ελληνικού ηµοσίου. Ο δηµόσιος τοµέας, στην κατάσταση που βρίσκεται σήµερα, δεν έχει απολύτως καµία δυνατότητα να ηγηθεί της αναπτυξιακής διαδικασίας. Απαι- ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10 39

14 Ö É Ë Å Ë Å Õ È Å Ñ Ç τούνται βαθιές δοµικές µεταρρυθµίσεις στο κράτος, στο φορολογικό σύστηµα, στις ΕΚΟ, στον τοµέα της υγείας και της κοινωνικής ασφάλισης /προστασίας, στην ενίσχυση του ανταγωνισµού και της εποπτείας στις αγορές, στην αξιοποίηση της µεγάλης ακίνητης και κινητής περιουσίας του δηµόσιου τοµέα, και βέβαια στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Απαιτείται οικονοµική πειθαρχία, σωστός προγραµ- µατισµός, αυστηρός έλεγχος, διαφάνεια, λογοδοσία. Ο ιδιωτικός τοµέας παραµένει σε ση- µαντικό βαθµό ζωντανός και δυναµικός και είναι σε θέση, υπό προϋποθέσεις, να συµβάλει µε επενδύσεις και διεθνή ανάπτυξη στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, της παραγωγικότητας, της απασχόλησης και της ανάπτυξης. Έχει πλέον συνειδητο - ποιή σει ότι η ανάπτυξη µπορεί να προέλθει από την καινοτοµία και τον σύγχρονο τρόπο σκέψης κι όχι από τις κρατικές επιδοτήσεις και ενισχύσεις και τις κρατικοδίαιτες δραστηριότητες. Έχει, επίσης, ενστερνιστεί την αξία των συνεργασιών, έτσι ώστε να δηµιουργηθούν µεγάλες επιχειρηµατικές µονάδες και να επιτευχθούν οικονοµίες κλίµακας και φάσµατος. Το έλλειµµα ανταγωνιστικότητας µπο - ρεί να αναστραφεί µέσω της ανάδειξης και προώθησης της οικονοµικής εξωστρέφειας της χώρας, της ενί σχυ - σης των ιδιωτικών επενδύσεων και της προσέλκυσης ξένων παραγωγικών κεφαλαίων, της ριζικής ανα - διάρθρωσης και της αποτελεσµατικής οικονοµικής λειτουργίας του ευρύτερου δηµόσιου τοµέα. Ο δηµόσιος το- µέας µπορεί να συµβάλει δηµιουργικά στην αναπτυξιακή προσπάθεια µέσω: της δηµιουργίας ενός σταθερού, αποτελεσµατικού και ανταγωνιστικού θεσµικού και φορολογικού πλαισίου, της ενίσχυσης του ανταγωνισµού και της αποτελεσµατικής εποπτείας στις αγορές, της ταχύτητας στην απονοµή της δικαιοσύνης, των επενδύσεων και συνεργιών (Σ ΙΤ) µε τον ιδιωτικό τοµέα, ιδιαίτερα στις υποδοµές, της απελευθέρωσης όλων των αγορών και ανοίγµατος όλων των κλειστών επαγγελµάτων, των ουσιαστικών µεταρρυθµίσεων στην παιδεία και ενίσχυση της έρευνας και τεχνολογίας, των µέτρων τόνωσης και ενίσχυσης της επιχειρηµατικότητας, της αξιοποίησης των επενδυτικών νόµων, του ΕΣΠΑ, του ΤΕΜΠΜΕ και των φορολογικών κινήτρων, για την ενίσχυση των ιδιωτικών επενδύσεων, του εξορθολογισµού των περιβαλλοντικών και χωροταξικών απαιτήσεων και περιορισµών, της ριζικής διοικητικής µεταρρύθ- µισης στον ευρύτερο δηµόσιο το- µέα, µε τελικό στόχο την εξυπηρέτηση του πολίτη, της διαµόρφωσης ενιαίας στρατηγικής για την προώθηση των ελληνικών προϊόντων και του ελληνικού τουριστικού προϊόντος στο εξωτερικό. 40 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10

15 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ Η κυβέρνηση φαίνεται ότι δεν εξασφαλίζει, προς το παρόν, την απαραίτητη για την αντιµετώπιση της οικονοµικής κρίσης, συναίνεση της κοινωνίας. (φωτό: από τις απεργιακές κινητοποιήσεις των πρώτων ηµερών του Μαρτίου) Ως προς τις επιλογές οικονοµικής πολιτικής, η ελληνική κυβέρνηση δεσµεύτηκε να αντιµετωπίσει τη δηµοσιονοµική κρίση µε το Πρόγραµµα Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΠΣΑ), το οποίο στοχεύει στη µείωση του ελλείµµατος από 13% σε 3% του ΑΕΠ σε µόλις τρία χρόνια ( ). Ο στόχος αυτός είναι µάλλον ανέφικτος, χωρίς τη δραµατική µείωση των δηµόσιων δαπανών και τη γενναία αύξηση των φορολογικών εσόδων µέσα σε µία περίοδο ύφεσης. Παράλληλα, η Ελλάδα βρίσκεται τελευταία αντιµέτωπη µε µια πρωτοφανή, διεθνή, κερδοσκοπική επίθεση, η οποία οφείλεται κυρίως στην πεποίθηση ότι η χώρα δεν θα έχει τη δύναµη και τη θέληση να αναλάβει την ευθύνη εξόδου από το σηµερινό αδιέξοδο. Η διεθνής κερδοσκοπία, ενθαρρυ- µένη από το ατελές ευρωπαϊκό θεσµικό πλαίσιο αλληλεγγύης και τον περιορισµένο ρόλο της ΕΚΤ στην αντιµετώπιση παρόµοιων κερδοσκοπικών φαινοµένων, επεκτείνει την κερδοσκοπική επίθεση και σε άλλες χώρες του ευρωπαϊκού νότου, γενικεύοντας την κρίση σε «κρίση της ευρωζώνης και κατ επέκταση κρίση του ευρώ». ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10 41

16 Ö É Ë Å Ë Å Õ È Å Ñ Ç Η χώρα δεν διαθέτει πλέον τα εργαλεία του επιτοκίου και της συναλλαγ- µατικής ισοτιµίας για να αντιµετωπίσει την κρίση, λόγω της συµµετοχής στην ευρωζώνη. Η κήρυξη χρεοκοπίας από την άλλη δεν είναι ούτε επιθυ- µητή ούτε εφικτή. Η διεθνής αρχιτεκτονική διαχείρισης χρηµατοοικονο- µικών κρίσεων, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, έχει διαφοροποιηθεί, έτσι ώστε να παρέχεται υποστήριξη µόνο κατά την περίπτωση όπου µια χώρα εφαρµόζει συνεπείς πολιτικές, ιδίως σε ό,τι αφορά στη δηµοσιονοµική της προσαρµογή. Η στρατηγική της Ε.Ε. συνίσταται απλά στην άσκηση πίεσης, µε προληπτικά και κατασταλτικά µέτρα, για χώρες µε προβλήµατα εφαρ- µογής συνεπών δηµοσιονοµικών επιλογών µε ίδιες όµως δυνάµεις, χωρίς διασωστική χρηµατοδότηση. Τελικά, η λύση της άµεσης προσφυγής στο ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο ( ΝΤ), το οποίο διαθέτει την απαραίτη τη τεχνογνωσία και τα δανειακά κεφά λαια για τη στήριξη του ΠΣΑ, όσο πο λιτικά επώδυνη κι αν διαγράφεται για τη χώρα µας και για την ευρωζώ - νη, είναι σίγουρο ότι θα αυξήσει την αξιοπιστία των κυβερνητικών εξαγγελιών ως προς τις διεθνείς αγορές και θα λειτουργήσει ως ασπίδα προστασίας κατά των κερδοσκόπων. Ως προς τις αναγκαίες οργανωτικές και διοικητικές παρεµβάσεις, (α) ο ίδιος ο Πρωθυπουργός της χώρας οφείλει «να καθίσει στη θέση του οδη γού» και να κατευθύνει την προσπά θεια ανάταξης της οικονοµίας, ανε ξαρτήτως πολιτικού κόστους, (β) η απόλυτη διαφάνεια πρέπει να χαρακτη ρίζει κάθε κυβερνητική δραστηριό τητα και συναλλαγή κατά την περίο δο διαχείρισης της κρίσης και (γ) µια ειδικά θεσµοθετηµένη Κυβερνητική Μονάδα θα πρέπει να ελέγχει την εξέλιξη της προσπάθειας και να µεταφέρει νέες ιδέες και βέλτιστες πρακτικές στους φορείς υλοποίησης και στους κοινωνικούς εταίρους. Πολιτεία, επιχειρηµατικός κόσµος και εργαζόµενοι θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη επαναπροσδιορισµού θεσµών και δοµών της οικονοµίας και της κοινωνίας. Η δηµοσιονοµική εξυγίανση, οι µεταρρυθµίσεις, οι ιδιωτικές επενδύσεις και το νέο εξωστρεφές αναπτυξιακό οικονοµικό πρότυπο αποτελούν µονόδροµο για την έξοδο από την ύφεση και την κρίση, µπορούν δε επιπρόσθετα να συντελέσουν στη διατηρήσιµη οικονοµική ανάπτυξη και στην επίτευξη κοινωνικής δικαιοσύνης. Ο κ. Αντώνης Ιωαννίδης είναι Επίκουρος Καθηγητής στο Τµήµα Οργάνωσης και ιοίκησης Επιχειρήσεων του Οικονοµικού Πανεπιστηµίου Αθηνών. 42 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10

17 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ Οι προσδιοριστικοί παράγοντες του εξωτερικού χρέους: η βαριά κληρονοµιά της δεκαετίας του 1980 Γεώργιος Σ. Βλάχος Ηεργασία αυτή παρουσιάστηκε σε επιστηµονικό συνέδριο, το οποίο πραγµατοποιήθηκε στην Αθήνα τον Ιανουάριο του 1988, µε πρωτοβουλία του Οικονοµικού Επιµελητηρίου της Ελλάδος, υπό την προεδρία του αείµνηστου Ακαδηµαϊκού και Καθηγητή Άγγελου Αγγελόπουλου. Το θέµα του συνεδρίου εξακολουθεί δυστυχώς να είναι επίκαιρο, αν και έκτοτε παρήλθαν 22 έτη, και αποδεικνύει, επίσης, ότι την κύρια ευθύνη για τη σηµερινή εξέλιξη της εθνικής µας οικονοµίας φέρουν οι «προοδευτικές» κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ. Το άρθρο που ακολουθεί περιλαµβάνει τα βασικά σηµεία του αρχικού κειµένου, το οποίο παρουσιάστηκε στο επιστηµονικό συνέδριο του Ιανουαρίου Μία από τις βασικές αδυναµίες της εθνικής µας οικονοµίας που δρα ανασταλτικά στην αναπτυξιακή πορεία της χώρας είναι το εξωτερικό χρέος, το οποίο τα τελευταία χρόνια προσλαµβάνει ανησυχητικές διαστάσεις. Η διόγκωση του εξωτερικού χρέους επιδεινώνει ακόµη περισσότερο το µόνιµο πρόβληµα της παθητικότητας του ισοζυγίου των πληρωµών, το οποίο προέρχεται βασικά από την ελλειµµατικότητα του εµπορικού ισοζυγίου και περιορίζει τις δυνατότητες της χώρας για περαιτέρω βελτίωση. Από τα διαθέσιµα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος φαίνεται ότι το εξωτερικό χρέος της χώρας από 4,5 δις δολάρια του 1978 και 4,9 δις δολάρια του 1979, αυξήθηκε το 1981 σε 7,9 δις δολάρια και συνέχισε την πορεία του µε αυξανόµενη ταχύτητα, ώστε το 1985 να φτάσει τα 15,5 δις δολάρια, το 1986 τα 18 δις δολάρια και το 1987 τα 20,7 δις δολάρια. Η εικόνα του δηµόσιου χρέους κατά την ίδια χρονική περίοδο καθίσταται πληρέστερα αντιληπτή, αν αναλογιστούµε ότι οι συναλλαγµατικές ισοτι- µίες µεταβλήθηκαν σηµαντικά. Ενδει- ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10 43

18 Ö É Ë Å Ë Å Õ È Å Ñ Ç Πίνακας (δελτίο Τραπέζης ) Αµερικανικό δολάριο 42,20 δρχ. 136,90 δρχ. Γερµανικό µάρκο 23,25 δρχ. 81,14 δρχ. Γαλλικό φράγκο 10,00 δρχ. 24,00 δρχ. Αγγλική λίρα 98,34 δρχ. 242,14 δρχ. Ελβετικό φράγκο 25,23 δρχ. 99,50 δρχ. Βελγικό φράγκο 1,45 δρχ. 3,90 δρχ. Ιαπωνικό γιέν (100 µονάδες) 18,78 δρχ. 105,90 δρχ. κτικά αναφέρονται οι ανωτέρω τιµές (Πίνακας 1). Η δυσµενής εξέλιξη της συναλλαγµατικής ισοτιµίας της δραχµής έναντι των άλλων νοµισµάτων, αποτέλεσµα δύο υποτιµήσεων και συνεχών διολισθήσεων, οδήγησε σε τεράστιες δραχµικές δαπάνες για την εξυπηρέτηση του δηµόσιου χρέους. απάνες εξυπηρέτησης δηµοσίου χρέους (σε εκατοµµύρια δρχ.) , , , , , ,6 Έχοντας υπ όψιν τα παραπάνω στοιχεία, θα προσπαθήσουµε να προσδιορίσουµε τους παράγοντες εκείνους που επηρέασαν το ύψος του εξωτερικού χρέους. Οι παράγοντες αυτοί είναι εξαιρετικά δύσκολο να ιεραρχηθούν, γιατί υπάρχει υψηλός βαθµός αλληλεξάρτησης µεταξύ τους και η επίδραση του καθενός από αυτούς µεταβάλλεται κατά την εξέλιξη της συγκυρίας. Πάντως, δεν µπορεί να παραγνωριστεί ο κυριαρχικός ρόλος της ανταγωνιστικότητας, η βελτίωση της οποίας οδηγεί στον περιορισµό της δανειακής εξάρτησης από το εξωτερικό, ενώ η επιδείνωσή της οδηγεί στη µεγέθυνση του εξωτερικού χρέους. Άλλωστε, η ανταγωνιστικότητα αποτελεί τον καθρέφτη της πορείας µιας οικονοµίας και εµπεριέχει τις εξελίξεις όλων των βασικών µεταβλητών µιας οικονοµίας. Για να βελτιωθεί, όµως, η ανταγωνιστικότητα απαιτείται πραγµατοποίηση επενδύσεων, οι οποίες οδηγούν στην αύξηση της παραγωγικότητας του κεφαλαίου, µε παράλληλη αύξηση της παραγωγικό- 44 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10

19 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ τητας της εργασίας. Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας είναι ο µοναδικός τρόπος για την αντιµετώπιση του εξωτερικού χρέους. Ο οικονοµολόγος Robert Solow, ο οποίος τιµήθηκε το 1987 µε το Βραβείο Νόµπελ στα οικονοµικά, λέει: «Το όχηµα της οικονοµικής ανάπτυξης για να αναπτύξει µεγάλη ταχύτητα πρέπει να είναι καινούργιο και τεχνολογικά προηγµένο». Για να γίνουν, όµως, επενδύσεις πρέπει να υπάρχει το κατάλληλο επενδυτικό κλίµα, το οποίο θα ενθαρρύνει την ιδιωτική πρωτοβουλία και θα την ανταµείβει για την προσπάθειά της στο να αναλαµβάνει επιχειρηµατικούς κινδύνους. Κατά το πρώτο ήµισυ της δεκαετίας του 1980 παρατηρήθηκε στην Ελλάδα µείωση της αποδοτικότητας των ιδίων κεφαλαίων σε καθαρά κέρδη στη βιοµηχανία, η οποία εξελίχθηκε σταδιακά σε ζηµιές. Στο σύνολο της βιοµηχανίας, η σχέση καθαρών κερδών (µετά τις αποσβέσεις) προς ιδία κεφάλαια από το 1975 µέχρι το 1986 παρουσίασε την ακόλουθη εξέλιξη: ,5% ,4% ,1% ,7% ,9% ,5% ,8% ,6% ,0% ,7% ,8% ,4% Η χαµηλή απόδοση ιδίων κεφαλαίων φαίνεται και πριν από την αφαίρεση των αποσβέσεων. Η σχέση κερδών, προ αποσβέσεων, προς ίδια κεφάλαια ήταν 13,6% το 1985, έναντι 11,1% το 1984 και 14,9% το 1983, ενώ στην περίοδο είχε κυµανθεί στο όριο 20-27%. Αξιοση- µείωτο είναι ότι κατά το 1985, η βελτίωση της απόδοσης των ιδίων κεφαλαίων σηµειώθηκε κυρίως σε επιχειρήσεις που λειτουργούσαν σε σχετικά υγιή αναλογία ιδίων προς συνολικά κεφάλαια. Αποτέλεσµα της µειωµένης αποδοτικότητας (κερδών) των επιχειρήσεων ήταν η µείωση των επενδύσεων πάγιου κεφαλαίου, τα οποία, ενώ κατά την πενταετία παρουσίασαν µέση ετήσια αύξηση της τάξης του 7%, κατά την περίοδο παρουσίασαν µέσο αρνητικό ρυθµό 3,23% ετησίως. Ο µειωµένος ρυθµός των επενδύσεων αποδίδεται στις µειωµένες ιδιωτικές επενδύσεις, ειδικότερα της βιοµηχανίας, οι οποίες το 1985 ήταν 29% κατώτερες (σε σταθερές τιµές του 1970) του επιπέδου του Η µείωση των επενδύσεων δεν επέτρεψε τον εκσυγχρονισµό της βιοµηχανίας µε τη χρήση νέων µεθόδων παραγωγής που θα συνέβαλαν στη µείωση του κόστους και στη βελτίωση της ποιότητας των αγαθών. Αποτέλεσµα της παραπάνω επενδυτικής άπνοιας ήταν η γήρανση του κεφαλαιακού αποθέµατος της χώρας, το οποίο συνέτεινε στη δηµιουργία σοβαρών διαρθρωτικών και λειτουργικών αδυναµιών στην ελληνική µεταποίηση. Η εξέλιξη της σχέσης των ιδίων προς τα συνολικά κεφάλαια την ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10 45

20 Ö É Ë Å Ë Å Õ È Å Ñ Ç περίοδο παρουσιάζεται ως ακολούθως: ,1% ,0% ,5% ,5% ,1% ,4% ,2% ,6% ,8% ,6% ,5% ,8% Καθοριστικός παράγοντας για τη δια- µόρφωση επί σειρά ετών χαµηλής ανταγωνιστικότητας υπήρξε η αύξηση του κόστους εργασίας, η οποία δεν συνοδευόταν από αντίστοιχη αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας. Από στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος προκύπτει ότι η εξέλιξη των ωριαίων αποδοχών των εργατών και των µηνιαίων αποδοχών των υπαλλήλων διαµορφώθηκε από το 1974 σε υψηλότερα επίπεδα του πραγµατοποιηθέντος σε µέσα επίπεδα πληθωρισµού, ενώ η πορεία του δείκτη παραγωγικότητας της εργασίας µετά το 1981 παρουσίασε κατά µέσο όρο αρνητική εξέλιξη (Πίνακας 2). 1 Σχετική εργασία του Κέντρου Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ ελτίο 1ου Τριµήνου 1987) απο- Πίνακας 2 Πηγή: ΕΣΥΕ Εξέλιξη ωριαίων αποδοχών εργατών Εξέλιξη µηνιαίων αποδοχών υπαλλήλων Εξέλιξη δείκτη παραγωγικότητας Μέσος όρος δείκτη τιµών καταναλωτή ,8 +23,0 +3,1 27, ,4 +20,4 +3,7 13, ,8 +22,9 +4,2 13, ,8 +19,8-3,0 12, ,5 +19,0 +4,3 12, ,7 +18,6 +3,3 19, ,2 +22,0 0,0 24, ,1 +25,4-2,4 24, ,5 +22,5-5,3 20, ,4 +14,3-0,7 20, ,3 +24,1 +2,2 18, ,2 +27,0 +0,9 19, ,2 +8,8-0,6 23, ,4 +9,6 +0,1 16,8 46 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10

21 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ δεικνύει τη σηµαντική διάβρωση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών προϊόντων κατά την περίοδο , όπως προκύπτει από την αύξηση του µοναδιαίου κόστους εργασίας στη µεταποίηση στη χώρα µας και σε πέντε ανταγωνίστριες χώρες ( υτική Γερµανία, Γαλλία, Η.Π.Α., Ιαπωνία και Μεγάλη Βρετανία), οι οποίες συγκαταλέγονταν µεταξύ των 10 σηµαντικότερων και κάλυπταν το 1/3 του συνολικού ανταγωνισµού που αντιµετωπίζουν τα ελληνικά προϊόντα στις διεθνείς αγορές. Σύµφωνα µε τα στοιχεία του ΚΕΕΜ, τα προϊόντα της ελληνικής µεταποίησης σε εθνικό νόµισµα έγιναν ακριβότερα ως προς το κόστος εργασίας από τα προϊόντα µεταποίησης των ανταγωνιστών µας κατά 163,1% στην περίοδο Ο δε σχετικός δείκτης κόστους εργασίας ανά µονάδα προϊόντος Ελλάδας και των 5 ανταγωνιστριών χωρών σε εθνικό νόµισµα (1980 = 100) παρουσιάζει την ακόλουθη εξέλιξη: , , , , , , ,1 Η διάβρωση αυτή της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών προϊόντων κατά 163,1% αντανακλά ουσιαστικά την ύπαρξη υψηλών πληθωριστικών πιέσεων στην ελληνική οικονοµία στο διάστηµα αυτό. Μεταξύ των παραγόντων που δια- µόρφωσαν τις υψηλές αυτές πληθωριστικές τάσεις ήταν πρωτογενώς, εκτός από το υψηλό κόστος εργασίας, τα ελλείµµατα του δηµόσιου το- µέα. Τα µεγάλα ελλείµµατα του ευρύτερου ηµοσίου υποδαύλισαν τον πληθωρισµό και ταυτόχρονα στέρησαν τον παραγωγικό τοµέα της οικονοµίας από τους αναγκαίους χρηµατοδοτικούς πόρους. Οι ΕΚΟ ακολούθησαν µια πολιτική που δεν απέβλεπε στη µείωση των ελλειµµάτων µε την αύξηση της παραγωγικότητας και τη µείωση των δαπανών. Η προσπάθειά τους για µείωση των ελλειµ- µάτων τίς οδήγησε στον περιορισµό των επενδύσεων, µε αποτέλεσµα να προσφέρουν εξαιρετικά χαµηλό επίπεδο υπηρεσιών. Τα ελλείµµατα του δηµόσιου τοµέα ως ποσοστό επί του ΑΕΠ ακολούθησαν την παρακάτω εξέλιξη: ,6% ,5% ,6% ,1% ,7% ,5% Η ανάγκη για την κάλυψη των ελλειµ- µάτων του δηµόσιου τοµέα επέβαλε την προσαρµογή του τραπεζικού συστήµατος κατά τρόπο που να εξασφαλίζει τη φθηνή και άνετη χρηµατοδότηση του ηµοσίου. Η κυβέρ- ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10 47

22 Ö É Ë Å Ë Å Õ È Å Ñ Ç νηση, µε το ετήσιο νοµισµατικό της πρόγραµµα, καθόριζε τη χρηµατοδότηση του δηµόσιου τοµέα (κεντρική διοίκηση, δηµόσιες επιχειρήσεις και οργανισµοί) και εξ υπολοίπων τη χρη- µατοδότηση του ιδιωτικού τοµέα. Σύµφωνα, λοιπόν, µε τον κρατικό προγραµµατισµό, το ποσοστό των νέων πιστωτικών πόρων που διατέθηκαν στον ιδιωτικό τοµέα την περίοδο παρουσίασε συνεχή τάση µείωσης, ενώ αντίστοιχα αυξήθηκε η χρηµατοδότηση του δη- µόσιου τοµέα. ιατιθέµενοι νέοι πιστωτικοί πόροι προς τον ιδιωτικό τοµέα (ποσοστό της συνολικής πιστωτικής επέκτασης) ,8% ,4% ,7% ,6% ,2% ,0% ,6% Η ανάγκη εξασφάλισης πόρων για την κάλυψη των ελλειµµάτων του ευρύτερου δηµόσιου τοµέα επέβαλε στην Τράπεζα της Ελλάδος τις συνεχείς αυξήσεις του ποσοστού καταθέσεων, που προορίζονταν υποχρεωτικά για τις δηµόσιες επιχειρήσεις και οργανισµούς. Οι αλλεπάλληλες αυξήσεις που πραγµατοποιήθηκαν αποτέλεσαν απτή απόδειξη ότι τα ελλείµµατα των ΕΚΟ όχι µόνο δεν µπορούσαν να ελεγχθούν, αλλά δεν µπο ρούσαν ούτε καν να προβλεφθούν. Η δε επιτακτική ανάγκη κάλυψης των συνεχώς αυξανόµενων ελλειµµάτων του ευρύτερου δηµόσιου τοµέα οδήγησε, µέσω της κεφαλαιαγοράς, σε ανταγωνισµό προσφεροµένων επιτοκίων µεταξύ τραπεζικού συστήµατος και δη- µόσιου τοµέα, µε αποτέλεσµα την άνοδο του γενικού επιπέδου των επιτοκίων. Η επέκταση της κρατικής δραστηριότητας και η ανάληψη κρατικών επιχειρηµατικών πρωτοβουλιών αύξησαν υπέρµετρα τις κρατικές δαπάνες. Οι δραστηριότητες αυτές σε ορισµένες περιπτώσεις αναπτύσσονταν σε βάρος της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και µάλιστα υπό συνθήκες άνισης µεταχείρισης. Στην κρατική επιθυµία για την πραγµατοποίηση έργων δεν λαµβάνονταν κριτήρια που συνδέονταν µε το κόστος παραγωγής, την ποιότητα και τη δυνατότητα διάθεσης των προϊόντων, αλλά αντίθετα εξυπηρετούσαν πολιτικές ή άλλες σκοπιµότητες, µε αποτέλεσµα την αύξηση του κόστους και κατ επέκταση του πληθωρισµού. Τα ελλείµµατα αυτά, εκτός από τις πληθωριστικές πιέσεις που προκάλεσαν και οι οποίες περιγράφηκαν παραπάνω, οδήγησαν στη µεγέθυνση του εξωτερικού χρέους µέσω του εσωτερικού δανεισµού για την ικανοποίηση αναγκών του δηµόσιου το- µέα. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, το συνολικό ύψος του δηµόσιου χρέους το 1987 έφτασε τα ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10

23 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ εκατοµµύρια δρχ. από εκατοµµύρια που ήταν το 1981, δηλαδή σε περίοδο 6 ετών εξαπλασιάστηκε. Για την εξυπηρέτηση του χρέους αυτού, σύµφωνα µε τα στοιχεία της εισηγητικής έκθεσης του προϋπολογισµού του 1988, καταβλήθηκαν το ,4 δις δρχ., ενώ το 1981 είχαν καταβληθεί µόνο 82,8 δις δρχ. Και φυσικά στα µεγέθη αυτά δεν συ- µπεριλαµβάνονταν τα χρέη των ΕΚΟ, τα οποία ανέρχονταν κατ εκτί- µηση σε περίπου δις δρχ., ούτε τα χρέη των κεντρικών συνεταιριστικών οργανώσεων και των προβληµατικών επιχειρήσεων που υπολογίζονταν σε 600 δις δρχ. Τα υπέρογκα αυτά δάνεια για την εξυπηρέτησή τους απαιτούσαν σηµαντικά χρηµατικά ποσά, τα οποία σε συνδυασµό µε τα συνεχώς αυξανό- µενα ελλείµµατα του δηµόσιου το- µέα, οδηγούσαν σε περαιτέρω αύξηση του δανεισµού, εξωτερικού και εσωτερικού. Έτσι, όµως, η ελληνική οικονοµία εισήλθε σε ένα φαύλο κύκλο, καθώς συνεχώς περισσότεροι πόροι θα προορίζονταν για την εξυπηρέτηση των δανείων σε βάρος της εθνικής µας οικονοµίας και µακροπρόθεσµα του βιοτικού επιπέδου του ελληνικού λαού. Οι διαρθρωτικές αδυναµίες της ελληνικής οικονοµίας, όπως περιγράφηκαν προηγουµένως, είχαν αρνητικές επι δράσεις στο ισοζύγιο πληρωµών, του οποίου το έλλειµµα διογκώθηκε από τις αρχές της δεκαετίας του Εκτός από τη δεύτερη πετρελαϊκή κρίση, η οποία οπωσδήποτε συ - νέβαλε στη χειροτέρευση του εµπο - ρικού ισοζυγίου, επιδείνωση παρου - σίασε και το εκτός καυσίµων ισοζύγιο. Κατά την περίοδο οι εξαγωγές σε δολάρια ήταν συνεχώς πτωτικές. Η τάση αυτή οφειλόταν κατά κύριο λόγο στην απώλεια της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ απέφυγε το απευκταίο σενάριο «της παύσεως των πληρωµών». Την ίδια στιγµή, ωστόσο, δεν έλαβε τα απαραίτητα σύντοµα µέτρα για τον περιορισµό του εξωτερικού δανεισµού, ούτε προχώρησε σε διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις, οι οποίες θα επέτρεπαν την προσαρµογή στις διεθνείς συνθήκες ανταγωνισµού, θα ενθάρρυναν την καινοτοµία και την παραγωγή νέων αγαθών και υπηρεσιών, θα απελευθέρωναν τις δυνάµεις της αγοράς και θα µείωναν τις σπατάλες του ηµοσίου προϊόντων, που προκάλεσε κυρίως το υψηλό κόστος εργασίας, µε συνέπεια τη µείωση των εξαγωγών και παράλληλα τη διείσδυση στην ελληνική αγορά των ξένων προϊόντων. Την ίδια χρονική περίοδο, λόγω του κλίµατος αβεβαιότητας και της χαµη- ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10 49

24 Ö É Ë Å Ë Å Õ È Å Ñ Ç λής αποδοτικότητας των επιχειρήσεων, περιορίστηκε η εισαγωγή επιχειρηµατικών κεφαλαίων και η επιδείνωση του ισοζυγίου εξωτερικών πληρωµών οδήγησε στον εξωτερικό δανεισµό. Τα περιθώρια, όµως, άντλησης δανείων από το εξωτερικό δεν ήταν απεριόριστα, ειδικότερα εάν ληφθεί υπ όψιν ότι η αύξηση του εξωτερικού χρέους έγινε χωρίς να υπάρξει οικονοµική ανάπτυξη. Έτσι, το βάρος της εξυπηρέτησης του εξωτερικού δανεισµού εξελίχθηκε σε δυσβάστακτα επίπεδα και η διεθνής αγορά υιοθέτησε επιφυλακτική στάση σε σχέση µε την περαιτέρω χορήγηση δανείων στην Ελλάδα, η οποία αναγκάστηκε να προσφέρει εξαιρετικά υψηλά επιτόκια στους διεθνείς χρη- µατοδοτικούς κύκλους, προκειµένου να εξασφαλίσει την αναγκαία δανειοδότηση. Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, βέβαια, απέφυγε το απευκταίο σενάριο «της παύσεως των πληρωµών». Την ίδια στιγµή, ωστόσο, δεν έλαβε τα απαραίτητα σύντοµα µέτρα για τον περιορισµό του εξωτερικού δανεισµού, ούτε προχώρησε σε διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις, οι οποίες θα επέτρεπαν την προσαρµογή στις διεθνείς συνθήκες ανταγωνισµού, θα ενθάρρυναν την καινοτοµία και την παραγωγή νέων αγαθών και υπηρεσιών, θα απελευθέρωναν τις δυνάµεις της αγοράς και θα µείωναν τις σπατάλες του ηµοσίου, περικόπτοντας το µέγεθος του κράτους και ελαχιστοποιώ - ντας τις δραστηριότητές του ως παραγωγού. Σηµειώσεις 1 είκτης παραγωγικότητας = δείκτης βιοµηχανίας δείκτη απασχόλησης Ο κ. Γεώργιος Σ. Βλάχος είναι µέλος του.σ. του Ινστιτούτου ηµοκρατίας Κωνσταντίνος Καραµανλής και έχει διατελέσει Γενικός Γραµµατέας στα Υπουργεία Εθνικής Οικονοµίας και Εµπορικής Ναυτιλίας. 50 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10

25 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α Μεταναστευτική πολιτική και απόδοση ιθαγένειας Ιωάννης Μ. Βαρβιτσιώτης Έλενα Μανδαλενάκη Ιωάννης Κωτούλας Άγγελος Συρίγος Χρύσανθος Λαζαρίδης Τα τελευταία χρόνια τα κράτη-µέλη της Ε.Ε. βιώνουν µία δραµατική αύξηση µεταναστευτικών ροών από φτωχότερες χώρες. Η πρόσφατη πρωτοβουλία της κυβέρνησης να φέρει προς ψήφιση στη Βουλή σχέδιο νόµου, το οποίο διευθετεί ζητήµατα που άπτονται της απόδοσης ιθαγένειας σε αλλοδαπούς που διαµένουν στην Ελλάδα, αποτέλεσε την αφορµή για µία ζωηρή δηµόσια συζήτηση σχετικά µε την καταλληλότητα των προτεινόµενων ρυθµίσεων. Στο αφιέρωµα που ακολουθεί, ο Ιωάννης Μ. Βαρβιτσιώτης αναλύει εκτενώς το φαινόµενο της εισροής µεταναστών στην Ελλάδα και η Έλενα Μανδαλενάκη καταπιάνεται µε το ρόλο που οφείλουν να διαδραµατίζουν τα κράτη υποδοχής απέναντι στους µετανάστες. Ο Ιωάννης Κωτούλας συγκρίνει νο- µοθεσίες διάφορων κρατών της Ευρώπης ως προς το ζήτηµα της απόδοσης ιθαγένειας σε µετανάστες, ενώ ο Άγγελος Συρίγος και ο Χρύσανθος Λαζαρίδης σχολιάζουν κριτικά το κατατεθέν στην ελληνική Βουλή νοµοσχέδιο.

26 Ö É Ë Å Ë Å Õ È Å Ñ Ç Το µεταναστευτικό φαινόµενο στην Ελλάδα: αποτίµηση, εξελίξεις και προοπτικές Ιωάννης Μ. Βαρβιτσιώτης Το ζήτηµα της διαχείρισης των µεταναστευτικών ροών αποτελεί ένα από τα πλέον σύνθετα και ταυτόχρονα ευαίσθητα πεδία άσκησης πολιτικής, καθώς συνδέεται µε την προβληµατική µιας δυναµικής ισορροπίας ανάµεσα σε περισσότερους και ενίοτε αλληλοσυγκρουόµενους στόχους, οικονοµικούς, κοινωνικούς αλλά και ανθρωπιστικούς. Το φαινόµενο της µετανάστευσης έχει πλέον αποκτήσει διαστάσεις που το καθιστούν πολιτική προτεραιότητα πρώτης γραµµής για τις κυβερνήσεις και για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Όταν 1 στους 35 κατοίκους, δηλαδή το 3% των κατοίκων του πλανήτη, είναι µετανάστης, όταν 2,5 µε 4 εκατοµµύρια συνάνθρωποί µας αποφασίζουν κάθε χρόνο να µεταναστεύσουν, όταν σε ορισµένες ευρωπαϊκές µεγαλουπόλεις το ποσοστό του µεταναστευτικού πληθυσµού προσεγγίζει το 40% (όπως, για παράδειγµα, στο Άµστερ- νταµ) και όταν οι περίπου 200 εκατοµµύρια µετανάστες ανά τον πλανήτη υπολογίζεται ότι συνεισφέρουν περίπου 1,7 τρις ευρώ στις χώρες υποδοχής τους, καθίσταται προφανές ότι η διαχείριση της µετανάστευσης συνιστά ζήτηµα µείζονος σηµασίας τόσο για τις χώρες υποδοχής, όσο και για τις χώρες προέλευσης µεταναστών. Σήµερα, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει πλέον καταστεί σαφές ότι η διαχείριση του µεταναστευτικού φαινοµένου δεν µπορεί να αντιµετωπιστεί µεµονωµένα από κάθε κράτος- µέλος, ούτε µόνο µε κατασταλτικά και αποτρεπτικά µέτρα, αλλά χρήζει µίας ευέλικτης και ρεαλιστικής πολιτικής µε µακροπρόθεσµο ορίζοντα και προοπτική. Έχει µάλιστα αναγνωριστεί ότι η µετανάστευση θα καθίσταται ολοένα και πιο αναγκαία τα επόµενα χρόνια, προκειµένου να καλυφθούν οι ανάγκες που δηµιουργούνται από τις πτωτικές δηµογραφικές εξελίξεις. 88 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 10