ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Transcript

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Κωνσταντίνος Κ. Χατζόπουλος Καθηγητής ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΘΗΜΑ ΕΚΑΤΟ Η οικονοµική ζωή «Ποικίλα χάλκινα, ασηµένια και χρυσά νοµίσµατα «κόπηκαν» και τέθηκαν σε κυκλοφορία κατά τη διάρκεια των 623 ετών του βίου της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας» Στη συλλογή της τουρκικής Τράπεζας Yapi ve Kredi βρίσκονται 645 χάλκινα, 4258 ασηµένια και 564 οθωµανικά νοµίσµατα Κατά τη διάρκεια των πρώιµων χρόνων των Οθωµανών, κυκλοφορούσαν σελτζουκικά νοµίσµατα. Απ όσα γνωρίζουµε η χρήση τέτοιων νοµισµάτων συνεχίστηκε µέχρι τη βασιλεία του Μουράτ Β [ ] Οι οθωµανοί σουλτάνοι επέτρεψαν την αποδοχή και την κυκλοφορία και ξένων νοµισµάτων ταυτόχρονα µε τα δικά τους για µακρά περίοδο [ ] (βλ. Nuri Pere, Osmanlilarda Madenî Paralar (Μεταλλικά οθωµανικά νοµίσµατα), Istanbul, Yapi ve Kredi Bankasinin, 1968, σσ ) εν είναι οριστικά γνωστό αν ο Οσµάν, ο ιδρυτής της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, «έκοψε» ή όχι νοµίσµατα κατά τη διάρκεια των 25 ετών από την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του το 1299 ως τον θάνατό του το 1324 [σήµερα γνωρίζουµε ότι πέθανε το 1326] [ ] Ωστόσο, ο λογότυπος (Halledallahü mülkehü) πάνω στο νόµισµα που βρέθηκε στο Σογιούτ υπάρχει επίσης στο νόµισµα που «κόπηκε» στα χρόνια του Ορχάν Γαζή και του Μουράτ Α, ο οποίος µάλιστα δεν χρησιµοποιήθηκε ποτέ ξανά. Από τη στιγµή που µε τον δεύτερο σουλτάνο [δηλ. τον Ορχάν] άρχισε να τυπώνεται πάνω στα νοµίσµατα το όνοµα του σουλτάνου και η ηµεροµηνία τυπώθηκε πάνω στο χάλκινο νόµισµα του τρίτου ηγεµόνα, δηλ. του Μουράτ Α, η πιθανότητα το πρώτο νόµισµα που βρέθηκε, χωρίς όνοµα και ηµεροµηνία, να ανήκει στον Οσµάν έγινε ισχυρότερη Ωστόσο, είναι γενικώς αποδεκτό ότι τα πρώτα νοµίσµατα στην Οθωµανική Αυτοκρατορία «κόπηκαν» στα χρόνια του Ορχάν Α. Η ηµεροµηνία και ο τόπος κοπής δεν αναφέρονται στα ασηµένια νοµίσµατα του Ορχάν [ ] Μέχρι τα χρόνια του σουλτάνου Μεχµέτ του Κατακτητή, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του οποίου κόπηκαν τα πρώτα χρυσά νοµίσµατα, χρυσά νοµίσµατα ξένων κρατών και ειδικότερα βενετικά δουκάτα κυκλοφορούσαν στην Οθωµανική Αυτοκρατορία. Ωστόσο, αφότου άρχισαν να «κόβονται» χρυσά νοµίσµατα στην Οθωµανική Αυτοκρατορία η σφραγίδα του σουλτάνου τυπωνόταν σ ένα τετράγωνο πάνω στο ξένο χρυσό νόµισµα, για να βεβαιώσει την αυθεντικότητά του» 1

2 ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΚΟΠΕΙΑ Ο τόπος στον οποίο «κόβονταν» τα νοµίσµατα άρχισε να αναγράφεται σ αυτά από το 1413 και µετά Από τον πίνακα που παραθέτει ο Nuri Pere προκύπτει ότι κόπηκαν νοµίσµατα: Στη Μ. Ασία σε 33 πόλεις Στα Βαλκάνια σε 24 πόλεις (οι περισσότερες στην πρώην Γιουγκοσλαβία) Στην Κύπρο (ένα νοµισµατοκοπείο) Στη Μ. Ανατολή σε 10 πόλεις Στη Β. Αφρική σε 8 πόλεις Στον Καύκασο (Αρµενία & Γεωργία) σε 9 πόλεις ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΚΟΠΕΙΑ Istanbul: Εµφανίζεται µε τις παρακάτω ονοµασίες: Islambol (1703) Kosntantiye (1460 και 1648) Darülhilâfe (1822) (η χώρα του χαλιφάτου) ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΚΟΠΕΙΑ Ο τόπος στον οποίο «κόβονταν» τα νοµίσµατα άρχισε να αναγράφεται σ αυτά από το 1413 και µετά Amasya (Αµάσεια) Amid (Ντιγιαρµπεκίρ) Ankara (Άγκυρα) Ardanuç (πόλη στα σύνορα Αρµενίας-Γεωργίας) Ayasluk (παλιά σελτζουκική κωµόπολη στο βιλαέτι της Σµύρνης) Bağdad (Βαγδάτη) Balikesir (πόλη στη Β Μ. Ασία Βιθυνία) Barani (άγνωστο τοπωνύµιο) Belgrad (Βελιγράδι) Bitlis (πόλη στη ΝΑ Μ. Ασία ανάµεσα στο Ντιγιαρµπεκίρ και το Βαν) Bled ή Balad (πόλη στη Β Μ. Ασία) Bolu (πόλη µεταξύ ΚΠολης και Άγκυρας) Bosna (Βοσνία) Bursa (Προύσα) 2

3 Canca (Αργυρούπολη του Πόντου) Cerbe (µικρό νησί στα παράλια της Τυνησίας) Cezayir (Αλγέρι;) Çaniçe (πόλη στα νότια της Βοσνίας) Çemişkezek (άγνωστο τοπωνύµιο) Dimask ( αµασκός) Diyarbekir Edirne (Αδριανούπολη) El-Hisin (ίσως στην Αραβία) Elmahrusa (οµοίως) Engüriye (Άγκυρα) Erzurum (Ερζερούµ) Filibe Φιλιππούπολη) Gelibolu (Καλλίπολη) Gence (στη νότια Ρωσία) Germiyan (κοντά στο Αϊδίνι της Μ. Ασίας) Gümüşhane (Αργυρούπολη) Halep (Χαλέπι) Hanca (πιθανώς στον Καύκασο) Harput (στα σύνορα µε τη Συρία) Hisnkeyfa (ΝΑ Μ. Ασία, στην περιοχή του Μάρντιν) Hille (στο Ιράκ) Hizan (στην περιοχή του Μπιτλίς) Hudeyde (στην Υεµένη) Inegöl (πολύ κοντά στην Μπόλου) Izmir (Σµύρνη) Karahisar Kars Kastamonu (Κασταµονή) Kaşgar (στο ανατολικό Τουρκεστάν. Από εδώ καταγόταν ο πρώτος τούρκος λόγιος που το 1071 συνέταξε το πρώτο τουρκικό λεξικό συναγωγή τουρκικών λέξεων) Kayseri (Καισάρεια) Kibris (Κύπρος) Koçaniye (στην πρώην Γιουγκοσλαβία) Konya (Ικόνιο) Kosova (Κόσοβο) Kratova (στο βιλαέτι του Κοσόβου) Larende (στο βιλαέτι του Ικονίου στην Καραµανία) Madeni Nuhas ((πιθανώς στην Εργάνη) Manastir (Μοναστήρι) Manisa (Μαγνησία) Maraş (νότια κεντρική Μ. Ασία) Mardin (ΝΑ Μ. Ασία) Misir, Mahrusai Misir (Αίγυπτος) Modava (πιθανώς στην Τρανσυλβανία) Musul (Μοσούλη) Müküs (πόλη του βιλαετίου του Βαν) Nahcivan (στα νότια του Καυκάσου πιθανώς στην Αρµενία) Niğbolu (Νικόπολη στη Βουλγαρία) Novar ή Novabirda (στα νότια του Κοσόβου) Ohri (Αχρίδα) Orduyü Hümayun (αυτοκρατορικό στρατόπεδο) ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΚΟΠΕΙΑ (εδώ) OXI Revan (Ερεβάν) Rüha (Ούρφα = Έδεσσα) Sakiz (Χίος) San a (στην Υεµένη) Saray (Σεράγεβο;) Selânik (Θεσσαλονίκη) Serez ή Siroz (Σέρρες) Sidrekipsi (Σιδηροκαύσια) Siirt (µικρή πόλη 100 χιλιόµετρα πάνω από το Ντιγιάρµπεκίρ) Sivas (Σεβάστεια) Sofya (Σόφια στη Βουλγαρία) Sreberniçe (Σρεµπένιτσα στη Βοσνία) Şemahi (πόλη κοντά στο Μπακού, στο σηµερινό Αζερµπαϊτζάν) Tebriz (Ταυρίδα (στο σηµερινό Ιράν) Tiflis (Τυφλίδα) Tire (στο Λίβανο) Tokat (στον δυτικό Πόντο) Trablus, Trablusgarp (Τρίπολη της Λιβύης) Trabzon (Τραπεζούντα) Tunus (Τυνησία) Űsküp (Σκόπια) Van (Βαν) Yenişehir (Λάρισα;;;) Zebid (στην Υεµένη) 3

4 ΤΟ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Ως τα µέσα του 19ου αι. δεν ιδρύθηκαν τράπεζες στην Οθωµανική Αυτοκρατορία Τον ρόλο τους επιτελούσαν Α) στον τοµέα των ανταλλαγών νοµισµάτων οι «σαράφηδες» (αργυραµοιβοί), Β) στον τοµέα του δανεισµού οι τοκογλύφοι ΕΒΡΑΙΟΙ ΣΑΡΑΦΗ ΕΣ ΕΒΡΑΙΟΙ ΣΑΡΑΦΗ ΕΣ ΒΕΝΕΤΟΣ «ΤΡΑΠΕΖΙΤΗΣ» Η ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 4

5 ΤΑ ΚΡΑΤΙΚΑ ΕΣΟ Α Ο κεφαλικός φόρος Οι φόροι που συλλέγονταν µε το σύστηµα των µουκατάδων Οι φόροι του σκλαβοπάζαρου Οι τελωνειακοί δασµοί Τα ορυχεία Οι αλυκές Τα νοµισµατοκοπεία Τα πρόστιµα ΟΙ ΦΟΡΟΙ «Η αυτοκρατορία είχε ανάγκη από τεράστια ποσά ρευστού χρήµατοςγια τον συγκεντρωτικό διοικητικό µηχανισµό της και ειδικότερα για τη δηµιουργία, συντήρηση και καθοδήγηση πελώριων στρατών σε µακρινά µέτωπα, καθώς και για τη διατήρηση πολυάριθµων και πολυέξοδων φρουρών. Σύµφωνα µε την µεσανατολική πολιτική θεωρία, η εξουσία βασίζεται στην ικανότητα του µονάρχη να εξασφαλίζει µεγάλες και σταθερές πηγές εσόδων. Το ρευστό χρήµα, χρυσό και ασηµένιο, το µοναδικό δυνατό µέσο συσσώρευσης προσόδων στο κέντρο, θεωρούνταν θεµέλιο µιας συγκεντρωτικής εξουσίας. Η πρωταρχική έγνοια της σουλτανικής γραφειοκρατίας ήταν η συγκέντρωση και διαφύλαξη όσο το δυνατόν περισσότερου πολύτιµου µετάλλου στο κεντρικό ταµείο» (βλ. Χαλίλ Ιναλτζίκ και Ντόναλντ Κουατέρτ, Οικονοµική και κοινωνική ιστορία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, σ. 65) ΟΙ ΦΟΡΟΙ Χωρίζονται σε δύο κατηγορίες Α) Ισλαµικοί ή δικαιωµατικοί (χουκούκ) φόροι Β) Εθιµικοί ή σουλτανικοί ή κρατικοί (ορφί) φόροι. Ονοµάζονταν και «τέλη» (ρουσούµ) και περιελάµβαναν περιστασιακά τέλη, όπως πρόστιµα, γαµήλιες εισφορές ή τέλη δικαστικών εξόδων. Πολλοί απ αυτούς ήταν τα χρηµατικά ισοδύναµα φεουδαρχικών αγγαρειών (βλ. Χαλίλ Ιναλτζίκ και Ντόναλντ Κουατέρτ, Οικονοµική και κοινωνική ιστορία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, σ ) ΟΙ ΦΟΡΟΙ OXI Κεφαλικός φόρος (τζιζιέ) Αβαρίζ Cift-resmi (φόρος ζευγαριού) Ισπέντζε Κουλούκ Νουζούς Μουκούς Χαβάς-ι χουµαγιούν Χαράτζι Ο ΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΟΡΟΣ «Η τζίζιε ήταν ένας ισλαµικός φόρος επί των µη µουσουλµάνων υπηκόων, ο οποίος συγκεντρωνόταν πάντοτε σε χρήµα και πήγαινε κατευθείαν στο κεντρικό ταµείο. Στην ιεραρχία των φόρων ήταν ο σηµαντικότερος «νόµιµος» (hak) φόρος» «Κατά τους πρώτους αιώνες συλλεγόταν απευθείας από τους δούλους του σουλτάνου, συνήθως µέλη του ιππικού των σιπαχή-ογλανλαρί, οι οποίοι αγωνίζονταν να διατηρήσουν το προνόµιο αυτό καθώς εισέπρατταν ένα τέλος από τους φορολογούµενους. Η εκµίσθωση της συλλογής της τζίζιε σε ιδιωτικά συµφέροντα έγινε συνήθης πρακτική από το δεύτερο µισό του 16ου αιώνα» (βλ. Χαλίλ Ιναλτζίκ και Ντόναλντ Κουατέρτ, Οικονοµική και κοινωνική ιστορία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, σ ) Ο ΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΟΡΟΣ Η ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ Οι νοµοµαθείς του κλασικού Ισλάµ έθεσαν τις εισφορές της τζίζιε σε 1, 2 και 4 χρυσά δηνάρια ή 12, 24 και 48 ντιρχέµ (δράµια) καθαρού αργύρου για τους φτωχούς, τη µεσαία τάξη και τους πλούσιους αντίστοιχα» «Σε πολλές περιπτώσεις, ιδιαίτερα σε µη µουσουλµανικές κοινότητες σε µικρές πόλεις ή νησιά, γίνονταν συµφωνίες µε το οικονοµικό τµήµα ώστε ο κεφαλικός φόρος να πληρώνεται σε ένα προκαθορισµένο ποσό κατ αποκοπή (µακτού) για ολόκληρη την κοινότητα» «Ιδιαίτερα επαχθής για τους χριστιανούς χωρικούς των Βαλκανίων ήταν η οθωµανική πρακτική να επιβάλλεται η συλλογική ευθύνη των κοινοτήτων των χωριών όσον αφορά τον κεφαλικό φόρο των φυγάδων και των νεκρών [ ] Για να αποφευχθούν τέτοιες καταστάσεις κάθε τρία χρόνια καταµετριόταν και καταγραφόταν όλος ο ενήλικος πληθυσµός που υπόκειτο στον φόρο» 5

6 Ο ΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΟΡΟΣ OXI «Το εισόδηµα από τον κεφαλικό φόρο (τζίζιε) το 1489 (έτος Εγίρας 894) ήταν για ολόκληρη την Οθωµανική Αυτοκρατορία 30,71 εκατοµµύρια άσπρα» «Στα Βαλκάνια υπήρχαν µη µουσουλµανικά νοικοκυριά που υπόκειντο στον κεφαλικό φόρο. Στον «προϋπολογισµό» του 1528 τα έσοδα από τον κεφαλικό φόρο [ ] αντιπροσώπευαν περίπου το 8% των συνολικών εσόδων της αυτοκρατορίας» Το εισόδηµα από τον κεφαλικό φόρο το 1528 ανερχόταν για τη Βαλκανική (Ρούµιλι) σε άσπρα, ενώ για τη Μ. Ασία και την Κριµαία µόλις σε άσπρα Ο ΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΟΡΟΣ «Οι αυξήσεις και οι καταχρήσεις του κεφαλικού φόρου αποτελούσαν θεµελιώδεις λόγους για την αποξένωση του χριστιανικού πληθυσµού από το οθωµανικό καθεστώς από τα τέλη του 16ου αιώνα και µετά. Ο κεφαλικός φόρος ήταν επίσης υπεύθυνος για µαζικούς εξισλαµισµούς σε διάφορα µέρη των Βαλκανίων κατά τους µεταγενέστερους αιώνες» Η ΣΠΕΝΤΖΑ («ΙΣΠΕΝΤΖΕ») Ήταν είδος κεφαλικού φόρου που καταβαλλόταν πάντοτε σε χρήµα στον τιµαριούχο/σπαχήως µέρος του τιµαρίου του. Εφαρµοζόταν αρχικά µόνο στα Βαλκάνια αλλά από το 1540 και στην ανατολική Μ. Ασία. Ήταν προοθωµανικής προέλευσης και ονοµαζόταν ισπέντζε, µάλλον από το σλαβικό «γιουπάνιτσα». Ανερχόταν σταθερά σε 25 άσπρα ετησίως. (βλ. Χαλίλ Ιναλτζίκ και Ντόναλντ Κουατέρτ, Οικονοµική και κοινωνική ιστορία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, σ. 77) ΑΛΛΟΙ ΦΟΡΟΙ OXI Αβαρίζ (avariz):έκτακτοι φόροι ή υπηρεσίες που επιβάλλονται από το κράτος σε περιπτώσεις ανάγκης, συνήθως για ενίσχυση του στόλου Φόρος ζευγαριού (çift resmi): φόρος στο σύστηµα χανέ-ζευγαριού, ο οποίος υπολογίζεται βάσει της εργατικής δύναµης ενός χωρικού (αν είναι µόνος ή µε την οικογένειά του) σε συνδυασµό µε την γη που κατέχει ΑΛΛΟΙ ΦΟΡΟΙ OXI Κουλλούκ (kulluk):η κατάσταση του δούλου, δουλεία εργασία ή το αντίστοιχο της σε χρήµα που οφείλει ένας οθωµανός υπήκοος στο κράτος. Ειδικές υπηρεσίες & τέλη που ένας χωρικός, κάτοχος δηµόσιας γης, έπρεπε να αποδίδει στο κράτος ή στον τιµαριούχο Μουκούς (mukus): 1) δασµοί ή έµµεσοι φόροι, 2) κάθε είδος µικρών τελών, δασµών και φόρων, εκτός από όσους εγκρίνονται από το ισλαµικό δίκαιο ΑΛΛΟΙ ΦΟΡΟΙ OXI Νουζούλ (nüzul):φόρος, συνήθως σε είδος, ο οποίος επιβαλλόταν σε φορολογικές µονάδες των νοικοκυριών για τον ανεφοδιασµό του στρατού ή του στόλου Χαβάς-ι χουµαγιούν (havass-i hümayun): πηγές προσόδων στο τιµαριωτικό σύστηµα που προορίζονται απευθείας για τον σουλτάνο ή µάλλον στην πραγµατικότητα για το κεντρικό κρατικό ταµείο οι πρόσοδοι αυτές συλλέγονται είτε άµεσα από τους εκπροσώπους του σουλτάνου είτε µε φοροεκµισθώσεις 6

7 ΑΛΛΟΙ ΦΟΡΟΙ OXI Χαρατζί γη (haraci):στα πρώιµα ισλαµικά κράτη ονοµάζονταν οι κρατικές αρόσιµες γαίες που αφήνονταν προς κτήση των µη µουσουλµάνων αγροτών µε αντάλλαγµα υψηλότερη δεκάτη Χαράτσι (harac, στα αραβικά kharâdj): 1) Η τζίζιε, δηλ. ο κεφαλικός φόρος, 2) σύνθετος φόρος επί της γης και επί του προσώπου, ο οποίος επιβαλλόταν σε µη µουσουλµάνους κατόχους κρατικής αρόσιµης γης, 3) φόρος υποτέλειας εν γένει 4) φόρος υποτέλειας από ένα µη µουσουλµάνο προς ένα µουσουλµανικό κράτος ΟΙ ΑΓΓΑΡΕΙΕΣ «Στο σύνολό τους οι υπηρεσίες αυτές ονοµάζονταν κουλούκ, δηλαδή τέλη οφειλόµενα από τους κουλ, την «τάξη των δούλων» ή ακριβέστερα τους «εξαρτηµένους χωρικούς» [ ] Το χτίσιµο του σπιτιού του σπαχή Η µεταφορά της δεκάτης του στις αποθήκες του ή στην κοντινότερη αγορά Ο θερισµός και η αποθήκευση του σανού του Η προµήθεια άχυρων και καυσόξυλων για τον σπαχή Η εργασία στη γη του σπαχή (συγκεκριµένος αριθµός ηµερών κάθε χρόνο) (βλ. Χαλίλ Ιναλτζίκ και Ντόναλντ Κουατέρτ, Οικονοµική και κοινωνική ιστορία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, σ.79) ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΜΟΥΚΑΤΑ «Το σύστηµα της φοροεκµίσθωσης (mukata a) αποτελούσε από πολύ νωρίς τη βασική µονάδα συλλογής εσόδων» «Η κυβέρνηση προσέτρεχε στο σύστηµα των φοροεκµισθώσεων ή µουκατάδων, για να εισπράττει ορισµένα εισοδήµατα που απαιτούσαν σύνθετα οργανωτικά σχήµατα ή παρουσίαζαν δυσκολίες στη ανεύρεση και στη συλλογή τους» «Το σύστηµα της φοροεκµίσθωσης οδήγησε στην άνοδο µιας οµάδας χρηµατοδοτών και σε κερδοσκοπικές συναλλαγές οι οποίες είχαν ισχυρό αντίκτυπο σε ολόκληρη την οθωµανική κοινωνία. Οι τεράστιες φοροεκµισθώσεις [ ] απαιτούσαν κοινοπραξίες Τούρκων, Ελλήνων ή Εβραίων χρηµατοδοτών για τη διαχείριση της φορολογικής περιοχής µαζί µε πλούσιους υπηκόους που χρησίµευαν ως εγγυητές. Σε τέτοιες µεγάλες φοροεκµισθώσεις εµπλέκονταν επίσης Ιταλοί είτε Οθωµανοί υπήκοοι είτε ξένοι έµποροι εγκατεστηµένοι στο Γαλατά» (βλ. Χαλίλ Ιναλτζίκ και Ντόναλντ Κουατέρτ, Οικονοµική και κοινωνική ιστορία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, σ. 72) ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΜΟΥΚΑΤΑ «Ένας φοροεκµισθωτής [ ] στο συµβόλαιο δεσµευόταν να παραδώσει στο κρατικό ταµείο ένα ορισµένο ποσό σε τακτικές δόσεις και ορισµένο χρονικό διάστηµα, συνήθως τρία χρόνια [ ] Ένας φοροεκµισθωτής ή εµίνης είχε εκτεταµένες εξουσίες κατά τη συλλογή των φόρων και έπρεπε να κάνει άµεσες τακτικές πληρωµές στα τοπικά στρατεύµατα, εάν το διέταζε ο σουλτάνος [ ] Οι φοροεκµισθωτές, οι εµίνηδες και οι τοπικοί καδήδες ήταν υπεύθυνοι για την εξεύρεση νέων πόρων εσόδων» «Η ίδια η ευελιξία του οθωµανικού συστήµατος φοροεκµίσθωσης διευκόλυνε το έργο του φοροµισθωτή, καθώς εκείνος µπορούσε να µοιράσει τη δουλειά σε τοπική βάση και να πουλήσει µερίδιά της σε µικρότερους ντόπιους φοροµισθωτές υπόλογους στον ίδιο. Εκείνοι συνέλεγαν τέτοια εισοδήµατα µε µεγαλύτερη ευκολία. Στην κορυφή της φοροµισθωτικής ιεραρχίας βρίσκονταν πλούσιοι τραπεζίτες της πρωτεύουσας» Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η Οθωµανική Αυτοκρατορία Εφάρµοσε πολιτική «αποµονωτισµού» µε στόχο την αυτάρκεια του κράτουςσε βασικά αγροτοκτηνοτροφικά προϊόντα, Καθιέρωσε το στρατοφεουδαλικό σύστηµα ανατολικού τύπου, Επέβαλε αυστηρούς ελέγχους σε κάθε µορφή οικονοµικής δραστηριότητας στο εσωτερικό του κράτους, εν ανέπτυξε το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα, εν ανέπτυξε τις υποδοµές (οδικό δίκτυο, γέφυρες, λιµάνια κ.ά.), εν δηµιούργησε τους απαραίτητους θεσµούς και τις υπηρεσίες (ταχυδροµεία, υγιεινοµικούς σταθµούς κ.ά.), που θα ευνοούσαν την ανάπτυξη της οικονοµίας (κυρίως της βιοτεχνίας και του εµπορίου). 7

8 Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το αποτέλεσµα ήταν Η αποκοπή της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου και της Μ. Θάλασσας από το διεθνές οικονοµικό σύστηµα, Η µη συµµετοχή της «καθ ηµάς Ανατολής» στις ανακαλύψεις, Η µη συµµετοχή της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας στην άνθιση του παγκόσµιου εµπορίου (16ος-18ος αι.) και αργότερα στη βιοµηχανική επανάσταση (19ος αι.), Η µη ανάπτυξη της ντόπιας ιστιοφόρου εµπορικής ναυτιλίας (ως τα τέλη του 18ου αι.) Η µη ανάπτυξη δικτύου πόλεων= εµπορικών και ναυτικών κέντρων, Όλοι οι κλάδοι της οικονοµίας να διατηρήσουν ως τον 19ο αι. τον µεσαιωνικό τους χαρακτήρα. Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 18ου ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙ. Η Οθωµανική Αυτοκρατορία επανήλθε στο διεθνές οικονοµικό σύστηµα στο β µισό του 18ου αι., αλλά ως χώρα της «υπανάπτυκτης περιφέρειας» Τη θέση & τον ρόλο της στο σύστηµα καθόρισαν οι βιοµηχανικά αναπτυσσόµενες χώρες της. Ευρώπης Η οικονοµική διείσδυση των ευρωπαϊκών χωρών στην οθωµανική Ανατολή απέβλεπε, πρώτον, στην αναζήτηση πρώτων υλώνκαι, δεύτερον, στο άνοιγµα νέων αγορών για τα βιοµηχανικά τους προϊόντα Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 18ου ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙ. Οι συνέπειες των αλλαγών Άνοιγµα της κλειστής οικονοµίας εµπορευµατοποίηση της παραγωγής, Αποσύνθεση του οθωµανικού στρατοφεουδαλικού συστήµατος, Ανάπτυξη της µεγάλης γαιοκτησίας («τσιφλίκια») -Κρίση στη γεωργία (τέλη 18ου αρχές 19ου αι.), Μετατροπή της Οθ. Αυτοκρατορίας σε «αγροτικό εξάρτηµα» της ύσης Απώλεια της αυτάρκειας της αυτοκρατορίας (κυρίως σε δηµητριακά & αγροτοκτηνοτροφικά προϊόντα), Μεγάλη ανάπτυξη του εµπορίου & της ιστιοφόρου εµπορικής ναυτιλίας Προσωρινή ανάπτυξη της ντόπιας παραδοσιακής βιοτεχνίας ( & στο β µισό του 19ου αι.) Σταδιακή οικονοµική «υποδούλωση» της Οθ. Αυτοκρατορίας στις Μ. υνάµεις (µονοπώληση του εµπορίου µε τις διοµολογήσεις, πραγµατοποίηση σηµαντικών δηµοσίων έργων από τους Ευρωπαίους µε αποικιοκρατικούς όρους, υπέρογκος δανεισµός) 8