Αι τοιχογραφίαι του βυζαντινού ναϋδρίου των Ταξιαρχών Δεσφίνης (πίν )

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Αι τοιχογραφίαι του βυζαντινού ναϋδρίου των Ταξιαρχών Δεσφίνης (πίν )"

Transcript

1 Αι τοιχογραφίαι του βυζαντινού ναϋδρίου των Ταξιαρχών Δεσφίνης (πίν ) Μαρία ΣΩΤΗΡΙΟΥ Δελτίον XAE 3 ( ), Περίοδος Δ' Σελ ΑΘΗΝΑ 1964

2 ΑΙ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑΙ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΫΔΡΙΟΥ ΤΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΔΕΣΦΙΝΗΣ (Πίν ). Ό μικρός βυζαντινός ναός των Ταξιαρχών ευρίσκεται παραπλεύρως μεγάλης νεωτέρας εκκλησίας, επί υψώματος, εις το ΒΑ άκρον της κώμο πόλεως Δεσφίνης, κείμενης επί ορεινής κοιλάδος τών νοτιότατων προβοΰνων τοΰ Παρνασσού, γνωστής δε διότι ΰπήρξεν ή πατρίς τοΰ εθνομάρτυρος τοΰ αγώνος τοΰ 1821 Ήσαΐου Επισκόπου Σαλώνων. Είκ. 1. Κάτοψις και τομή τοΰ ναϋδρίου τών Ταξιαρχών Δεσφίνης. Το ναΰδριον εις απλοΰν τΰπον μονοκλίτου θολωτής βασιλικής ( 4,90 Χ 2,58 μ.) με τους τοίχους παχεΐς (0,70) διακρίνεται δια τήν άκρίβειαν τής κατασκευής καΐ τάς αρμονικός του αναλογίας. Είς το μέσον τοΰ ήμικυλινδρικοΰ θόλου υπάρχει ενισχυτικον τόξον, το όποιον δεν κατέρχεται μέχρι τοΰ εδάφους άλλα διακόπτεται εις ΰψος 1,60 μ. από τοΰ σημερινοΰ δαπέδου ( είκ. 1 ). Το ναΰδριον φέρει εν μοναδικον παράθυρον, στενόν (0,20 μ.) εις τήν ήμικυκλικήν χαμηλήν αψίδα τοΰ Ί. Βήματος καΐ μίαν μόνην θΰραν προς δυσμάς, διατηρεί δε τάς αρχικός μεγάλας κεράμους τής στέγης. Ή τοιχοδομία εκ μεγάλων σχετικώς, αργών λίθων με παρεμβολήν πολλών όπτοπλίνθων εκαλΰπτετο δια κονιάματος, τμήματα τοΰ οποίου σφζονται είς τήν πρόσοψιν.

3 176 "Ο διάκοσμος τοΰ εξωτερικού περιορίζεται είς την τοξωτήν θύραν και την άνωθεν αυτής κατά κανόνα σχεδόν, εις παρομοίους Ιδίως ναούς, άνοιγομένην κόγχην (Πίν ). Το λίθινον δηλ. περιθύρωμα της θΰρας σχηματίζεται εν εϊδει σταυροΰ δια προεκτεινομένων εκατέρωθεν οριζοντίων δοκών, το δε τόξον υπογραμμίζει οδοντωτή εκ κεράμων ταινία. 'Ομοίως οδοντωτή ταινία περιβάλλει και το εξ οπτοπλίνθων τόξον της άνωθεν της θΰρας κόγχης, όπου διασώζεται άμυδρώς ή τοιχογραφία τοΰ 'Αρχαγγέλου Μιχαήλ εν προτομή με ανοικτά πτερά. Ό απέριττος αυτός ναΐσκος είναι εσωτερικώς κατάγραφος με λαμπράς τοιχογραφίας, μέρος τών οποίων δυστυχώς έχει ύποστή άρκετήν φθοράν, Ιδίως δε εφθαρμένα είναι τα κατώτερα μέρη, είς ΰψος περίπου ενός μέτρου από τοΰ δαπέδου. Γραπτή επιγραφή ευρισκομένη άνωθεν της θύρας δίδει τήν ακριβή χρονολογίαν τών τοιχογραφιών εις το έτος 1332 (Πίν. 46.2). "Η κτητορική επιγραφή, αρκετά ανορθόγραφος, έχει ώς εξής : ΑΝΑ- ΚΑΙΝΙΣΘΗ ΕΚ ΒΑΘΡΩΝ ΚΑΙ ΕΖΩΓΡΑΦΙΘΥ Ο ΠΑΝΣΕΠΤΟΣ ΝΑΟΣ ΟΥΤΟΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΜΙΧΑΗΛ ΚΑΙ ΓΑΒΡΙΗΛ ΕΠΙ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛ(Αΐ)θ(ΛΟ)Γ(ΟΥ) ΔΗΑ ΚΟΛΠΟΥ ΚΑΙ ΕΞΟΔΟΥ ΘΕΟ ΔΩΡΟΥ ΙΕ(ΡΕ)0Σ ΤΟΥ ΑΝΑΛΗΤΗ ΚΑΙ Κ(ΩΝ)ΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΙΕΡΕΩΣ ΤΟΥ ΑΝΑΛΗΤΗ ΚΑΙ Κ(ΩΝ)ΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΤΟΥ ΣΤΗΡΙΟΤΗ ΕΤΟΣ ΤΩΜ ΕΝ ΕΙ. Μεταγραφή : Άνεκαινίσθη εκ βάθρων και έζωγραφήθη ό πάνσεπτος ναό; οΰτος τών Μεγάλων Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ επί τής βασιλείας Ανδρόνικου τοΰ Παλαιολόγου δια κόπου καί εξόδου Θεοδώρου Ιερέως τοΰ 'Αναλυτή καί Κωνσταντίνου ιερέως τοΰ 'Αναλυτή καί Κωνσταντίνου Στειριώτη έτος ΤΩΜ ΕΝ ΕΙ (ΕΝ αντί IN, ήτοι Ινδικτιώνος πέμπτης καί δεκάτης). Το έτος ΤΩΜ (6840) = 1332 αντιστοιχεί ακριβώς είς τήν δεκάτην πήμπτην ίνδικτιώνα καί εϊς τήν βασιλείαν τοΰ Ανδρόνικου Γ' Παλαιολόγου ( ). Ώς χορηγοί δια τήν ϊδρυσιν καί τοιχογράφησιν τοΰ ναΐσκου αναφέρονται οί ιερείς Θεόδωρος καί Κωνσταντίνος 'Αναλυτής καί Κωνσταντίνος Στειριώτης, καταγόμενος πιθανώς εκ τοΰ γειτονικοΰ χωρίου Στειρίου, πατρίδος τοΰ 'Οσίου Λουκά τοΰ Στειριώτου. ΑΙ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑΣ ΕΚΛΟΓΗ ΚΑΙ ΔΙΑΤΑΞΙΣ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ Ή εκλογή καί ή διάταξις τών εικονογραφικών θεμάτων ακολουθεί εν γενικαΐς γραμμαΐς το σύνηθες είς τους συγχρόνους μονοκλίτους θολωτούς ναούς σύστημα, ήτοι : είς μεν τον θόλον είκονογραφοΰνται ευαγγελικά! σκη-

4 - 177 vai, Ικατέρωθεν πλατείας διακοσμημένης ταινίας κατά μήκος τοΰ άξονος, εΐς δε τους τοίχους κάτωθεν τών σκηνών, στενή ζώνη με προτομάς Μαρτύρων και κάτωθεν αυτών ή σειρά τών ολόσωμων αγίων (είκ. 2). ΕΙς το ναΰδριον της Δεσφίνας ή ζώνη τών Μαρτΰρων περιορίζεται εις το δυτικον ήμισυ τοΰ ναοΰ, εντεύθεν τοΰ ενισχυτικού τόξου. Εις τον στενόν χώρον ανατολικώς τοΰ ενισχυτικού τόξου μέχρι τοΰ τέμπλου εικονίζονται εντός γραπτών άψιδωμάτων προς Ιδιαιτέραν έ'ξαρσιν, ό ενθρονος Παντοκράτωρ δεξιά και απέναντι αΰτοΰ εις τον βόρειον τοΐχον ό "Αγ. Νικόλαος. Την αμέσως μετά το τέμπλον περίοπτον αΰτην θέσιν καταλαμβάνουν συνήθως δ Παντοκράτωρ ή το Τρίμορφον ' καΐ απέναντι ό άγιος είς τον όποιον είναι αφιερωμένος ό ναός 2. Εις το ήμέτερον όμως ναΰδριον, το άφιερωμένον εις τους Ταξιάρχας Μιχαήλ καΐ Γαβριήλ, ένεκα της στενότητος τοΰ χώρου, oî δυο ολόσωμοι Ταξιάρχαι, φέροντες εις το μέσον αυτών μέγα μετάλλιον με τήν παράστασιν τής Θεοτόκου εν προτομή, καταλαμβάνουν όλόκληρον τον κάτω χώρον τοΰ νοτίου τοίχου από τοΰ ενισχυτικοΰ τόξου μέχρι τοΰ δυτικοΰ άκρου τοΰ ναοΰ. Ό 'Αρχάγγελος Μιχαήλ εικονίζεται εκ δευτέρου ως φΰλαξ με τήν ρομφαίαν ανά χείρας, φέρων και-τήν έπιγραφήν Ο ΦΥΛΛΞ 3, εις τον βόρειον τοΐχον αμέσως μετά το ενισχυτικόν τόξον. Συνήθως ό φΰλαξ άγγελος εικονίζεται πλησίον τής δυτικής πΰλης τοΰ \αοΰ 4 ή τοΰ νάρθηκος 5 ή μιας τών πλαγίων πυλών, ως φρουρός τοΰ ναοΰ, ιδίως κατά τήν παλαιολόγειον εποχήν 6. Οι ολόσωμοι άγιοι, ειλημμένοι εξ δλων τών τάξεων, εξαιρέσει τών μοναχών, παρίστανται εις τας οικείας θέσεις. Εις το 'Ιερόν Βήμα οι Ίεράρχαι 'Αθανάσιος, Γρηγόριος, Χρυσόστομος και Βασίλειος είς τήν κόγχην, οί Νε- 1. Το Τρίμορφον εις ναόν Σπηλιάς Κονίστρων Ευβοίας, βλ. G. S ο t i r i ο u, Die byzantinische Malerei des XIV Jahrb. in Griechenland, «Ελληνικά», τ. A', 1928, σ. 95 κ.ε., πίν. III. 2. Πρβλ. άρχαιότερον παράδειγμα είς τον μονόκλιτον ξυλόστεγον ναόν τοΰ Άγ. Νικολάου Καζνίτση Καστοριάς τοΰ 12ου αιώνος. ( Ά. Ορλάνδου, Άρχεϊον βυζ. μνημ. 'Ελλάδος, τ. Δ', 1938, σ. 140). 3. Περί του 'Αρχαγγέλου Μιχαήλ ως φύλακος βλ. Α. Ξυγγοπούλου, 'Αρχάγγελος Μιχαήλ ό φΰλαξ, είς Πρακτικά Χριστ. 'Αρχ. Έτ. Α', 1932 ( = Byz. Neugr. Jahrbücher, 10, 1933/33 και 1933/34, σ. 184 ). "Εκτενής βιβλιογραφία παρά Δ. Πάλλα, 'Ανάγλυφος στήλη τοΰ Βυζαντ. Μουσείου 'Αθηνών, είς Άρχαιολ. Έφημ , τ. Γ (είς μνήμην Γ. Π. Οικονόμου), "Αθήναι 1961, σ. 291, σημ. 1, Είς "Αγ. Άθανάσιον τοΰ Μουζάκη Καστοριάς τοΰ 1385 (Σ. Πελεκανίδ ο υ, Καστοριά, τ. Α', Βυζαντινοί τοιχογραφίαι. Πίνακες, Θεσσαλονίκη 1953, πίν. 143α ). 5. Είς ναόν Arilje Σερβίας τοΰ 1296 (G. M i 11 e t - Α. Fro low, La peinture du Moyen Âge en Yougoslavie, Fase. II, Paris 1957, πίν. 87,2 ). 6. Είς Μητρόπολιν και Περίβλεπτον Μυστρά (G. Millet, Monuments byzantins de Mistra, Paris 1910, πίν. 83,2, 131,2). Αβλτίον τής Χριστιανικής 'Αρχαιολογικής 'Εταιρείας, /" 12

5 στόριος, Κύριλλος καί 'Ιωάννης ό 'Ελεήμων είς τους πλάγιους τοίχους και oî διάκονοι Ρωμανός καΐ Εϋπλους είς τον ανατολικον τοΐχον εκατέρωθεν της κόγχης. Οί στρατιωτικοί άγιοι αντιπροσωπεύονται από τους αγίους : Δημήτριον εις τον δυτικον τοΐχον αριστερά της πΰλης, Θεόδωρον και Γεώργιον εΐς τον βόρειον τοΐχον. Οί ιατροί από τους αγίους Κοσμάν και Ααμιανον εις τον κάτωθεν τοΰ ενισχυτικοί; τόξου χώρον του Β. καί Ν. τοίχου, αί ά'γιαι γυναίκες από τήν άγίαν Παρασκενην εις τον δυτικον τοΐχον δεξιά της θΰρας, ένθα και μακρά δυσανάγνωστος επιγραφή, οί δε Προφήται από τους Έλιασαϊον καί Μωϋσήν, 'Ααρών καί Ήλίαν επί τοΰ ενισχυτικού τόξου. Είς τήν αψίδα τοΰ Ίεροϋ Βήματος ή ëvθρovoς Πλατυτέρα μεταξύ δυο αγγέλων έχει ΰποστή μεγάλην φθοράν. "Ενεκα των μικρών διαστάσεων της άψΐδος εικονογραφούνται κάτωθεν αυτής μόνον οί συλλειτουργοΰντες Ίεράρ- ΒΑΪ0Ο0Ρ0Σ ΣΤΑΥΡΏΙΙΣ,η,Γ..,,! ΑΓ ΔΗΜΗΤΡΙΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΑΓΠΑΡΛΣΚΕΥΗ Είκ. 2. Διάγραμμα της διατάξεως των εικονογραφικών θεμάτων.

6 179 χαι, προπορευόμενων των δυο 'Αρχαγγέλων με τα ριπίδια ανά χείρας. Υψηλά είς tò μέτωπον τοϋ ανατολικού τοίχου, άνωθεν της αψΐδος, ή συνήθης κατά τον 14 ον αιώνα παράστασις τοϋ αγίου Μανδηλίου, άντικαταστήσασα την Έτοιμασίαν τοϋ Θρόνου. Εικονίζονται το δλον εννέα ευαγγελικά! σκηναί. Αι σκηναί αι είκονογραφοΰμεναι είς τον θόλον ποικίλλουν εις τα ομοίου τΰπου ναΰδρια είς αριθμόν και εις την άκολουθουμένην σειράν διατάξεως \ Ένταϋθα είκονίζονται επί τοϋ θόλου τοϋ κυρίως ναοΰ εξ σκηναί, χωριζόμενοι απ* αλλήλων ώς συνήθως δια στενής ερυθράς ταινίας" άρχονται από το νοτιοανατολικον άκρον καΐ καταλήγουν είς το βορειοανατολικόν, ήτοι : Γέννησις, Βάπτισις, Βαΐφόρος δεξιά, Μεταμόρφωσίζ, Κοίμησις και Άνάστασις αριστερά' ή Στανρωσις καταλαμβάνει τον δυτικόν τοΐχον άνωθεν της θΰρας, ή Άνάληψις τον θόλον άνωθεν τοϋ Ίεροΰ Βήματος, και ό Ευαγγελισμός τον άνατολικον τοΐχον υψηλά εκατέρωθεν της άψΐδος. Ή κατά μήκος τοϋ άξονος τοϋ θόλου πλατεία ταινία, ή διαχωρίζουσα τάς σκηνάς, φέρει δυο ειδών διάκοσμον. Άπο τοϋ τέμπλου μέχρι τοϋ ενισχυτικοΰ τόξου κοσμείται με τους συνήθεις σχηματικούς φυτικούς έλικας, από δε τοϋ ένισχυτικοΰ τόξου μέχρι τοϋ δυτικού τοίχου ό διάκοσμος αποτελείται από τετράφυλλα σχηματικά άνθη, ολόκληρα καΐ ήμίση εντός πλαισίου 1κ ρόμβων (είκ. 3, Πίν. 48 ). Άνάλογον διάκοσμον συναντωμεν εις την Περίβλεπτον και τους αγίους Θεοδώρους Μυστρά 8 και εις τους ναούς Βόντοτσα, Στουδένιστα και Σοπότσανι Σερβίας 8. Είκ. 3. Διάκοσμος της ταινίας κατά μήκος τοΰ άξονος τοϋ όλου. 1. Πρβλ. Γ. Σωτηρίου, "Η ώμορφη εκκλησιά Αίγίνης, είς Έπ. Έτ. Βυζ. Σπ., τ. Β', 1925, σ Α. 'Ορλάνδου, *Αγ. Γεώργιος Βάρδα Ρόδου, είς Άρχείον, τ. Τ', 1948, σ. 144 κ.έ., Χριστός Μεσκλών, είς: Άρχεΐον, τ. Η', τεΰχ. 2, , σ. 126 κ.έ. Παλαιότερος ναΐσκος Μυρτιάς, είς: Άρχεΐον, τ. Θ', 1961, τεύχος 1, σ. 92, πίν Millet, Mistra, 119,7 και 89,2. 3. Millet-Frolow, i.e., I, 14,3, 92,2 και II, 99,2,6.

7 ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΑΙ ΣΚΗΝΑΙ. ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ - ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ Ή Γεννησις. Πρώτη εξ δεξιών ή σκηνή της Γεννήσεως καταλαμβάνει όλόκληρον το τμήμα από της κορυφής τοΰ θόλου μέχρι τοΰ ολόσωμου Παντοκράτορος της κάτω σειράς των αγίων ( Πίν. 47 ). ΕΙς το κέντρον εικονίζεται το σπήλαιον μέσα είς έρυθρωπόν βράχον, ό οποίος πυργώνεται άποτόμως. Ή Θεοτόκος παρίσταται εις μίαν των πλέον συνήθων στάσεων είς τήν μεσοβυζαντινήν τέχνην : άνακεκλιμένη εις ερυθρόν στρώμα στρέφει τήν κεφαλήν εις άντίθετον κατεΰθυνσιν από τής φάτνης, στηρίζουσα το πρόσωπον εις τήν δεξιάν χείρα με εκφρασιν κοπώσεως 1 Τα άκολουθοΰντα τήν Γέννησιν επεισόδια εκ τής άφηγήσεως τοΰ Λουκά (β' 8-21) παρατίθενται συντόμως όλα: αριστερά υψηλά δυο άγγελοι υμνολογούν. Κάτωθεν αυτών ή αγγελία τοΰ ί)αΰματος υπό ενός αγγέλου είς τον παίζοντα τον αΰλόν ποιμένα" κατωτέρω οι μάγοι έρχονται πεζοί. Παραπλεύρως αυτών, κάτω, ό 'Ιωσήφ παρίσταται καθήμενος με τα νώτα προς τα συμβαίνοντα, στρέφων μόνον τήν κεφαλήν προς τον πλησίον του ίστάμενον ποιμένα, ό όποιος, ενδεδυμένος μηλωτήν, στηρίζεται εις ράβδον. Δεξιώτερα αύτοΰ το λουτρον τοϋ βρέφους με δυο γυναίκας, τήν μαίαν και τήν Σαλώμην. Ώς γνωστόν τα επεισόδια ταϋτα δεν τίθενται πάντοτε όλα. 'Ενίοτε παραλείπονται oî μάγοι ή ή αγγελία εΐς τους ποιμένας, σπανίως δε, και μόνον είς μεταγενεστέραν έποχήν, το λουτρόν τοΰ βρέφους 2. Ή θέσις των επίσης ποικίλλει, καίτοι το συνηθέστερον είναι οί ποιμένες να παρίστανται δεξιά καί αντιστοίχως οί μάγοι αριστερά, κάτω δε ό 'Ιωσήφ καί το λουτρόν εις εναλλασσόμενος θέσεις. "Ολως ιδιάζουσα είναι εΐς τήν τοιχογραφίαν τής Δεσφίνας ή συγκέντρωσις δλων τών επεισοδίων αριστερά καί κάτω, οφειλομένη πιθανώτατα είς τον λίαν στενόν καί επιμήκη διατιθέμενον δια τήν σκηνήν χώρον. Είς το λουτρόν, το βρέφος κρατεί εϊς τα γόνατα της ή μαία χωρίς νά εκτείνη τήν χείρα δια νά δοκιμάση το ΰδωρ λεπτομέρεια ρεαλιστική, συνήθης είς τά παλαιολόγεια έργα, άπαντωμένη δε ήδη από τών μέσων τοΰ 12 ου αιώνος' εξ επιδράσεως ανατολικής 4. Ή Σαλώμη εστραμμένη κατά κρό- 1. Περί τής σημασίας τής στάσεως τής Θεοτόκου βλ. G. Millet, Recherches sur l'iconographie de l'évangile, Paris 1916, σ. 99 κ.έ. 2. Ώς π.χ. είς τήν τοιχογραφίαν του Βατοπεδίου τοΰ 1789 (Millet, Monuments de l'athos, πίν. 82,2 ). Τό λουτρόν παραλείπεται καί είς τήν Έρμηνείαν (Διονυσίου Φ ο υ ρ ν δ, 'Ερμηνεία Ζωγραφικής τέχνης, εκδ. Παπαδοπούλου - Κεραμέως, 1909, σ. 86 ). 3. Πρβλ. Μωσαϊκον Μαριοράνας Παλέρμου (Ο. D e m u s, The Mosaics of Norman Sicily, πίν. 55 ). 4. Πρβλ. Γέννησιν είς Έλμαλή Κιλισσέ Καππαδοκίας (G. de Jerphanion, Les églises rupestres de Cappadoce, τ. I, Rome, 1932, a. 442).

8 ταφον χΰνει το ύδωρ εις την λεκάνην, πέριξ δε της κεφαλής της ανεμίζεται το ζωηρώς ερυθρόν ένδυμα της λεπτομέρεια εκ προτύπων ελληνικών, την οποίαν συναντώμεν εις τήν παλαιολόγειον τεχνην, όπως εις την Γέννησιν τοΰ ναοϋ Arilje Σερβίας ' και εις το Γενέσιον της Θεοτόκου τοΰ Πρωτάτου 2. Παλαιολόγειος νεωτερισμός, δστις δεν λείπει πλέον από τήν μεταβυζαντινήν τεχνην τοΰ 16 ου και 17 ου αιώνος, θεωρείται ό γέρων ποιμήν, ό ιστάμενος παραπλεύρως τοΰ 'Ιωσήφ και ωσεί συνδιαλεγόμενος μετ* αΰτοΰ. Το αίνιγματικόν αυτό σύμπλεγμα "Ιωσήφ καΐ ποιμένος δεν έχει έρμηνευθή Ικανοποιητικώς 8. Πρόκειται κατά τήν γνώμην μας περί της εικονογραφήσεως τοΰ χωρίου εκείνου τοΰ Λουκά, καθ' δ οί ποιμένες έρχονται είς Βηθλεέμ δια να πιστοποιήσουν το λεχθέν υπό τοΰ αγγέλου καΐ ευρίσκουν εκεί τήν Μαριάμ, τον 'Ιωσήφ και το βρέφος εις τήν φάτνην (Λουκ. β' 15-18). Κατά τον Millet, εις τήν Γέννησιν εικονογραφοΰνται τρία επί μέρους επεισόδια αναφερόμενα είς τους ποιμένας, συμφώνως προς τήν περιγραφήν τοΰ Χοροικίου των μωσαϊκών της Γάζης : οί ποιμένες φυλάσσοντες τα πρόβατα, ή αγγελία τοΰ θαύματος ΰπό αγγέλου καί ή επιστροφή εϊς Βηθλεέμ 4. Το πρώτον απαντά^ σπανίως, δια το δεύτερον ό Millet κάμνει εΰρύτατον λόγον, ενφ δια τήν επιστροφήν εΐς Βηθλεέμ περιορίζεται εΐς τάς λεπτομερώς ακολουθούσας το κείμενον μικρογραφίας τών Ευαγγελίων της Λαυρεντινής Βιβλιοθήκης ( Laur. VI. 23) καί τών Παρισίων ( Paris. 74), τάς τοΰ Ευαγγελίου τοΰ Βατικανοΰ (Vat. 1156) καί τήν μικρογραφίαν τοΰ Κοπτικού Ευαγγελίου ( Kopt. 13 ) 6. Το τρίτον τοΰτο επεισόδιον άπαντςί εν τούτοις συχνότατα από της μεσοβυζαντινής εποχής και εξής, παρουσιάζον διαφοράς είς τον αριθμόν τών ποιμένων, τάς θέσεις των, τάς χειρονομίας των. Κοινόν γνώρισμα είναι ori, κατά τήν επιστροφήν, οί ποιμένες ευρίσκονται εις χωριστόν τμήμα τής διαμορφώσεως τοΰ τοπίου ή είς το πρώτον επίπεδον, ή πλησίον τών κυρίων προσώπων τής Γεννήσεως, ώστε να διακρίνωνται από τον εύαγγελισμόν τών ποιμένων, τον παριστάμενον υψηλότερα. Χαρακτηριστικον παράδειγμα εκ τών αρχαιοτέρων είναι ή μικρογραφία τοΰ κωδ. 1. Millet-Prolow, La peinture du Moyen Âge en Yougoslavie, Paris 1957, fase. H, πίν. 79,3. 2. G. Millet, Monuments de l'athos, πίν. 28,2. 3. "Ο Ξυγγόπουλος δέχεται ότι προέρχεται άπο παρανόησιν, συνεπεία τής παρατηρούμενης μειαφέσεως τοϋ 'Ιωσήφ δεξιά, πλησίον τών ποιμένων (Α. Ξυγγοπού- λου, Ή ψηφιδωτή διακόσμησις τοΰ ναοΰ τών άγ. 'Αποστόλων θεσσαλονίκης, 1953, σ 12 ). Ό W. Felicetti - Liebenfels ακολουθών τον Ouspensky διαβλέπει είς τον ποιμένα τον δαίμονα πειράζοντα τον "Ιωσήφ ( W. Felicetti-Lieben- fels, Geschichte der byzantinischen Ikonenmalerei, Ölten 1956, σ. 98. L. Ouspensky-W. Lossky, Der Sinn der Ikonen, Bern - Ölten 1952, σ. 163 ). 4. Millet, Recherches, σ. 125, 5. Αυτόθι, σ. 129, είκ. 77 καί

9 182 'Ιβήρων 1 τοΰ 10 ου αιώνος 1, δπου εις γέρων ποιμήν, στηριζόμενος είς βακτηρίαν, βαδίζει «σπεύδων» προς το βρέφος, το οποίον κρατεί άνωθεν τοΰ λουτροϋ ή μαία. Λουτρον και ποιμήν πλησιέστατα αλλήλων, ευρίσκονται δμοΰ είς ιδιαιτέρως χωριζόμενον τμήμα τοΰ εδάφους. Εϊς τήν αυτήν θέσιν αλλά πλησιέστερον προς τήν Θεοτόκον παρίσταται ό ποιμήν εις τοιχογραφίαν τοΰ ναοϋ της Ευαγγελιστρίας Γερακίου τοΰ 12 ου αιώνος 2, ένθα ό ποιμήν υψώνει τήν χείρα και δεικνύει δια τοΰ δάκτυλου τήν Θεοτόκον, δπως είς τήν μικρογραφίαν τοΰ Κοπτικοΰ Ευαγγελίου 13. "Η χειρονομία αΰτη είναι ενδεικτική τοΰ τρίτου επεισοδίου, ενφ εις τον εΰαγγελισμόν τών ποιμένων ή ΰψωσις της χειρός είναι διάφορος, δηλοΰσα φόβον ή θάμβος. Δεν θα άναφέρωμεν εδώ τήν μεγάλην σειράν τών μεσοβυζαντινών έργων με τάς διαφορετικός θέσεις καΐ στάσεις τών ερχομένων εΐς Βηθλεέμ ποιμένων περί ών θα γίνη λόγος άλλαχοΰ περιοριζόμενοι εις το σύμπλεγμα 'Ιωσήφ - ποιμένος. Το άρχαιότερον παράδειγμα, είς το όποιον βλέπομεν τους ποιμένας να παρίστανται πλησίον τοΰ 'Ιωσήφ, χωρίς δμως να επικοινωνοΰν μετ* αύτοΰ, είναι ή μικρογραφία τοΰ Ευαγγελίου τοΰ Έτμιατσιν τοΰ έτους 1057*. Ό 'Ιωσήφ κάθηται αριστερά της Θεοτόκου με τήν κεφαλήν έστραμμένην προς αυτήν' πλησίον του, εξ αριστερών, δυο ποιμένες, εξ ών δ πρώτος προχωρεί δεικνύων τήν Θεοτόκον. Ανάλογος είναι καΐ ή μικρογραφία τοΰ Ευαγγελίου τοΰ Ελληνικού 'Ινστιτούτου Βενετίας, τήν οποίαν ό Kondakof χρονολογεί είς τον 11 ον αιώνα, ό δε Ξυγγόπουλος εΐς τον 13 ον4. Έκεΐ δπου το πρώτον, καθ* δσον γνωρίζομεν, διαμορφώνεται το θέμα της συνομιλίας ποιμένων και Ιωσήφ είναι ή μικρογραφία τοΰ Ευαγγελίου Suppl. Gr. 27 της Έθν. Βιβλιοθήκης Παρισίων τοΰ 12< αιώνος 5. "Η εΐκών, δλως ισόρροπος, διαιρείται εις τέσσερα τμήματα : άνω ή Θεοτόκος με το βρέφος είς τήν φάτνην, κάτω το λουτρόν, αριστερά oî μάγοι, δεξιά ο 'Ιωσήφ και οι ποιμένες. Ό ευαγγελισμός τών ποιμένων λείπει. Ό 'Ιωσήφ κάθηται με τα νώτα προς τήν Θεοτόκον καί απέναντι του ό γέρων ποιμήν, στηριζόμενος είς βακτηρίαν, ομιλεί προς αυτόν' ό νέος δπισθέν του δεικνύει 1. Τσίμα-Παπαχατζηδάκη, Λεύκωμα, 'Ιστορημένα Ευαγγέλια Μονής Ιβήρων Άγ. Όρους, "Αθήναι 1932, πίν Millet, S.a., σ. 117, είκ Millet, Recherches, a. 150, είκ Α. Ξυγγοπούλου, Το Ιστορημένον Εΰαγγέλιον τοΰ Έλλην. 'Ινστιτούτου Βενετίας, είς : θησαυρίσματα τοΰ Έλλην. Ίνστ. Βυζαντινών καί Μεταβυζαντινών Σπουδών, Βενετία 1962, τ. 1, σ. 61, πίν. ς', είκ Η. Ο mont, Miniatures des plus anciens manuscrits grecs de la Bibliothèque Nationale, Paris 1929, πίν. XCVIII, 6.

10 183 την Θεοτόκον. 'Επομένως δ νεωτερισμός της συνομιλίας 'Ιωσήφ και ποιμένων, ήτις πιθανώτατα αναφέρεται είς κάποιον κείμενον, εισάγεται το πρώτον είς την σκηνήν της Γεννήσεως τον 12 ον αιώνα, από τοΰ τέλους δε του 13 ου αιώνος και εξής διαδίδεται ευρέως. Ό 'Ιωσήφ κατά τήν παλαιολόγειον εποχήν είναι πλέον έστραμμένος προς το μέρος της Θεοτόκου, δ δε.ποιμήν συνηθέστερον μόνος παρεμβάλλεται μεταξύ 'Ιωσήφ και λουτρού. Έξαίρετον παράδειγμα είναι ή τοιχογραφία τοΰ αγίου Νικήτα πλησίον τοΰ Cu2er Σερβίας, δπου δ νέος βοσκός ομιλεί με ζέσιν ωσάν να ανακοινώνω το θαΰμα προς τον 'Ιωσήφ 1, δπως και εις τήν τοιχογραφίαν τοΰ ναοΰ τοΰ Arilje Σερβίας τοΰ τέλους τοΰ 13 ου αιώνος*. Είς τήν ωραίαν, παλαιολόγειον κατά τήν γνώμην μας, εικόνα της συλλογής τοΰ Έλληνικοΰ 'Ινστιτούτου Βενετίας' καΐ το άντίγραφον αυτής εις το Μουσείον Λένινγκραδ τοΰ 16 ου αιώνος 4, δπως και εις τήν τοιχογραφίαν της Γεννήσεως τοΰ Δοχειαρίου τοΰ , οί μετά τοΰ 'Ιωσήφ συνομιλοΰντες δυο ποιμένες εις γέρων καΐ εις νέος με στρογγΰλον πίλον, ερριμμένον επί τοΰ αΰχένος είναι οι αυτοί ακριβώς, οί όποιοι παρίστανται υψηλά άκοΰοντες τον εύαγγελισμον τοΰ αγγέλου. Δεν μένει δθεν αμφιβολία δτι το σύμπλεγμα Ιωσήφ και ποιμένος, το οποίον από τοΰ 14 ου αιώνος και εξής δεν λείπει σχεδόν από τήν σκηνήν της Γεννήσεως, εικονογραφεί το εΰαγγελικόν χωρίον της επιστροφής τών ποιμένων εΐς Βηθλεέμ. "Οσον άφοροι εϊς τήν τεχνοτροπίαν τα επί μέρους πρόσωπα αποδίδονται με άρκετήν ελευθερίαν στάσεων καί κινήσεων. Στιγμιαία είναι ή κίνησις τοΰ καθήμενου ποιμένος, δπως άφίνει τον αύλόν καί στρέφει έκπληκτος προς τον ά'γγελον, ή τής μαίας, έτοιμης να θέση το βρέφος εντός της λεκάνης. Ζωηρόν δε αίσθημα πραγματικότητος προδίδει ή στάσις καί ή εκφρασις τοΰ γέροντος βοσκοϋ, αφηγουμένου το θαΰμα εις τον 'Ιωσήφ, δστις στρέφει τήν κεφαλήν προσβλέπων τόν ποιμένα. 1. Millet-Frolow, ε.ά., III, πίν. 36,ι καί Αυτόθι, II, πίν. 71,3. 3. M. Chatzidakis, Icônes de S. Georges des Grecs et de la Collection de l'institut Hellénique de Venise, Venise 1962, σ. 30, πίν. 17, έγχρωμος πίν. V. 4. W. Felicetti-Liebenfels, ε.ά., πίν. 129, Β. Τήν εικόνα τής Βενετίας χρονολογεί ό Χατζηδάκης είς τον 16 ν αι., ό δε Millet (Recherches, σ. 98) τήν καθορίζει είς τό τρίτον τέταρτον τοΰ 16 ου αι., ένεκα τών εμφανών ιταλικών επιδράσεων, ώς βΐναι κυρίως «τό μακρινον καλοαχεδιασμένον τοπίον πέραν τών κλιμακωτών βράχων». 'Εδώ δμως παρεισέφρυσε κάποια παραδρομή, διότι τό τοπίον τούτο δέν υπάρχει είς τήν εικόνα τής Βενετίας άλλ' εις τήν εικόνα τοϋ Λένινγκραδ. Επομένως ή χρονολόγησις τοΰ Millet αναφέρεται είς αυτήν καί όχι εις τό πρότυπόν της, τήν εικόνα δηλ. τής Βενετίας. 5. Millet, Athos, πίν. 222,8.

11 184 Έν τώ συνόλω δμως της συνθέσεως λείπει το αίσθημα τοΰ χώρου καί της ρυθμικής ένότητος. Τα επεισόδια τίθενται το εν υπεράνω τοΰ άλλου, τονίζεται δε μόνον το σπήλαιον με τους κοκκινωπούς, σχηματικούς βράχους, πυργούμενον εις το κέντρον. Τα πρόσωπα αποδίδονται κατά τον έλληνικόν τρόπον, χωρίς διαγράμματα, με μαλακήν πλάσιν καί ελαφρός πρασίνας σκιάς. AÎ αδραί και δλίγαι αλλ' οργανικά! πτυχαί των ενδυμάτων κα! ό πλατύς των φωτισμός διαγράφουν τον δγκον των σωμάτων. Εΐς τα χρώματα επικρατούν αί αντιθέσεις ερυθρού καί κυανοΰ. "Ακόμη καί εΐς το κυανοϋν ένδυμα τοΰ 'Ιωσήφ αί πτυχαί ζωγραφίζονται με ερυθράς γραμμάς. Ή Βάπτισις (Πίν. 48). Ό Χριστός εντός τοΰ 'Ιορδανού, κατ* ενώπιον, ακίνητος με περίζωμα εις την δσφύν, φέρει τήν ευλογούσαν χείρα προ τοΰ στήθους. Εις τήν άριστεραν βραχώδη δχθην δ 'Ιωάννης, ενδεδυμέιος μηλωτήν καί ίμάτιον ί'σταται κατά κρόταφον, επιθέτων τήν χείρα επί της κεφαλής τοΰ Χρίστου. Δεξιά τρεις άγγελοι, δ εΐς υπεράνω τοΰ άλλου, προσκλίνουν μέσα εις πλαίσιον σχηματικών βράχων. Ό ποταμός είναι πλήρης Ιχθύων. Κάτωθεν τοΰ 'Ιωάννου ή προσωποποίησις τοΰ 'Ιορδανού, χύνοντος ύδωρ από μέγαν αμφορέα. Κάτωθεν των ποδών τοΰ αγγέλου, κρυπτόμενον κατά το ήμισυ ΰπό τους βράχους προβάλλει θαλάσσιον τέρας, επί τοΰ οποίου συνήθως κάθηται προσωποποίησις τής Νεκρός Θαλάσσης 1. 'Υπεράνω της κεφαλής τοΰ Χρίστου κατέρχονται εκ τοΰ τόξου τοΰ ούρανοϋ ακτίνες καί ή περιστερά εντός κύκλου. Έπιγραφαί : Η ΒΑΠΤΙΣΙΣ, Ο Α(ΠΟΣ) ΙΩ(ΑΝΝΗΣ) Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ. Ή εικονογραφία αΰτη συναντάται μέ τινας ασήμαντους παραλλαγάς από τοΰ 12 ου αιώνος, δτε εις τήν λιτήν εικονογραφίαν τών Κομνηνών εισέρχονται, ως εΐδομεν καί ανωτέρω εΐς τήν σκηνήν τής Γεννήσεως, οί πρώτοι γραφικοί ή ρεαλιστικοί νεωτερισμοί, οΐ όποιοι διαδίδονται κατόπιν ευρέως εΐς τήν τέχνην τής παλαιολογείου εποχής. Τό ένδυμα τοΰ 'Ιωάννου ίμάτιον άνωθεν τής μηλωτής ή κατ'ενώπιον στάσις τοΰ Χριστού μέ περίζωμα καί τρεις άγγελοι ενιαχοΰ περισσότεροι ιδιάζουν εΐς ενα τών τύπων τής παλαιολογείου εικονογραφίας, όστις επικρατεί κυρίως εΐς "Αθω 8 καί Σερβίαν ', συνεχίζεται δε άργότερον 1. Πρβλ. άκριβώ; δμοιον εις τήν Βάπτισιν τοΰ άγ. Γεωργίου Staro Nagorizino (Millet-Frolow, ε.ά., Ill, πίν. 110,2). 2. Εις Βατοπέδι καί Χιλιανδάρι ( Millet, Athos, πίν. 82 καί 66,ι ). 3. Είς Άρίλειαν (Millet-Frolow, ε.ά., II, πίν. 73,2), "Αγ. Νικήταν ( αυτόθι, III, 52,ι ), "Αγ. Νικόλαον Πριλέπου (αυτόθι, 21,3), "Αγ. Γβώργιον Staro Nagorizino (αυτόθι, 110,2).

12 185 εις την εκ της παλαιολογείου εξαρτωμένην μεταβυζαντινήν'. Δευτερεΰουσαι λεπτομέρειαι ενθυμίζουν τάς τοιχογραφίας τοΰ Μυστρα, δπως ό πλήρης Ιχθύων ποταμός την Βάπτισιν της Μητροπόλεως ', τα τετράγωνα σχήματα των βράχων της δεξιάς δχθης την Περίβλεπτον 9, ή θέσις των αγγέλων (ό εις υπεράνω τοΰ άλλου ) το Βροντόχι 4, μολονότι δμοιαι απαντούν και εις τάς τοιχογραφίας της Μακεδονίας. Σημαντικά! όμως διαφοραί από τάς τοιχογραφίας τοΰ "Α{)ω, της Σερβίας κα! τοΰ Μυστρά υπάρχουν εις την τεχνοτροπίαν. Εις τα παλαιολόγεια αυτά έργα των μεγάλων κέντρων παρατηρείται εΰρΰτης χώρου, το τοπίον λαμβάνει ΐδιαιτέραν σημασίαν εις εκτασιν και εκφρασιν, ή εκτέλεσις είναι τελειότερα, αί δε κινήσεις των προσώπων ελευθεραι ή πλήρεις χάριτος. Ή Βάπτισις της Δεσφίνας μένει ακόμη εις τα δρια της προγενεστέρας τέχνης, δπου κυριαρχεί ή σΰνθεσις προσώπων, τα όποια εις εν σχεδόν επίπεδον καταλαμβάνουν όλόκληρον την εικόνα με συμβατικήν δήλωσιν τοΰ χώρου. Το σώμα τοΰ Χρίστου παρίσταται μέ τίνα ξηρότητα και τα άκρα υπερβολικώς λεπτά, αλλ' ή κεφαλή είναι εϊργασμένη με επιμέλειαν και πλαστικήν λεπτότητα. Μέ δμοιον τρόπον αποδίδονται καί τα ωραία, πλήρη εκφράσεως σεβασμού πρόσωπα των αγγέλων, των οποίων τα βαθέως προσκλίνοντα σώματα στερούνται ελαφρότητος καί χάριτος. Στενον παράλληλον της Βαπτίσεως της Δεσφίνας εις την τεχνοτροπίαν συναντώμεν εις την τοιχογραφίαν τοΰ ναοϋ τοΰ αγίου Νικολάου εΐς Πρίλεπον Σερβίας 6. Τα πλούσια χρώματα ερυθρά, κίτρινα κα! κυανά εις τα ενδύματα των αγγέλων, πράσινα εις το ίμάτιον τοΰ 'Ιωάννου, φαιά κα! πορφυρά εις τους βράχους διαφοροποιοΰν και εναρμονίζουν την δλην σΰνθεσιν. Ή Μεταμόρφωσις ( Πίν. 49). Ό Χριστός εικονίζεται εΐς την καθιερωμένην στάσιν, απαστράπτων μέσα εΐς τα λευκά ενδύματα κα! την διπλήν, φωτεινήν, ελλειψοειδή δόξαν, από της οποίας εξέρχονται δώδεκα ακτίνες. Εκατέρωθεν οι προφήται 'Ηλίας κα! Μωϋσής, ένδεδυμένοι πολύπτυχα ιμάτια, κυανά δ εΐς, κιτρινωπά δ έτερος. Κάτωθεν, επί τοΰ βραχώδους εδάφους παρίστανται οί τρεις μαθηταΐ εΐς στάσεις δρμητικάς. Ό Πέτρος αριστερά κάμπτει το γόνυ υψών την κεφαλήν κα! την χείρα προς τον Χριστόν, εΐς το μέσον δ 'Ιωάννης γονυπετής πίπτει πρηνής με το ίμάτιον άνεμιζόμενον κα! δεξιά δ 'Ιάκωβος δλως ανεστραμμένος μέ τους πόδας υψηλά, την κεφαλήν προς τα κάτω κα! το ίμάτιον ϊδιορρύθμως κολπουμενον. 1. Εις μονήν Δοχειαρίου καί Λαύρας (Millet, Athos, πίν. 225, 241 κα'ι 123 ). 2. Millet, Mistra, πίν. 67,ι. 3. Αύιόθι, πίν. 118,3. 4. Αυτόθι, πίν Millet-Frolow, ε.ά., III, πίν. 21,3.

13 186 At στάσεις των δυο πρώτων μαθητών ακολουθούν την παλαιοτέραν εικονογραφίαν τοΰ 11 ου 12 ου αιώνος με ιδιαίτερόν τίνα τονισμον της βιαιότητος Ή τολμηρά ανάστροφος στάσις τοΰ 'Ιακώβου ανήκει εις τους νεωτερισμούς της παλαιολογείου τέχνης. "Ηδη από τοΰ 12 ου αιώνος το στοιχεΐον τοΰ τρόμου αρχίζει να τονίζεται ' και διαρκώς γίνεται πλέον παραστατινόν. Εις την μικρογραφίαν τοΰ Τετραευαγγελίου Paris. 54 τοΰ 13 0u αιώνος εμφανίζεται το πρώτον ή ανεστραμμένη στάσις με τους πόδας υψηλά τοΰ ενός εκ των μαθητών 2, την οποίαν κατά τον 14 ον αιώνα ακολουθεί ενιαχοΰ και δ δεύτερος, δπως εις τάς τοιχογραφίας Χιλιανδαρίου και Βατοπεδίου 'Αγ. "Ορους 8, εις την μικρογραφίαν τοΰ Opusculus τοΰ Μονάχου Ίωάσαφ τοΰ έτους κ.ά. Χαρακτηριστικώς παλαιολόγειος είναι ή πτυχολογία τών ιματίων τοΰ Μωϋσέως. Αι ελεΰθεραι, ανήσυχοι κολπώσεις και ό διακεκομμένος κατά τόπους φωτισμός δίδουν εντΰπωσιν της τρίτης διαστάσεως καΐ της υφής τοΰ υφάσματος. Επίσης το Ιδιόρρυθμον σχήμα τοΰ άνεμιζομένου ιματίου τοΰ ανεστραμμένου μαθητοΰ εις το δεξιόν άκρον, συναντώμεν δμοιον κατά τον 14 ον αιώνα εις τάς τοιχογραφίας τοΰ παρεκκλησίου τοΰ Καχριέ 5 και τα ψηφιδωτά τών Άγ. 'Αποστόλων Θεσσαλονίκης 6. Εις το φωτεινόν πάλιν ίμάτιον τοΰ Χρίστου αί πτυχαί αυλακώνουν το ένδυμα ως γραμμαί, αϊτινες δμως δεν διατάσσονται με τήν ρυθμικήν ρευστότητα και συνέχειαν της κομνηνείου εποχής, άλλα με ελευθερίαν καΐ αΐσθησιν τής οργανικής πτυχώσεως. Οι φωτοστέφανοι τών μαθητών είναι χαρακτηριστικόν τής παλαιοτέρας τέχνης τοΰ 11 ου καΐ 12 ου αιώνος. Σπανίως, κατά τήν παλαιολόγειον εποχήν, παρίστανται οί μαθηταΐ φέροντες φωτοστέφανους, δπως π.χ. εις τάς τοιχογραφίας τής SopoCani και Arilje Σερβίας τοΰ 13 ου αιώνος 7 και τών Ταξιαρχών Μητροπόλεως Καστοριάς τοΰ 14 ου αιώνος 8. Το πλήρες θείας σοβαρότητος πρόσωπον τοΰ Χρίστου αποδίδεται με επιμελή έλληνικήν τεχνοτροπίαν, τή προσθήκη ζωηρών γραμμών και κηλί- 1. Πρβλ. το μωσαϊκόν τοΰ Monreale (Ο. D em us, The Mosaics of Norman Sicily, London 1948, πίν. 67 ). 2. H. Omont, Manuscrits Grecs de la Bibl. Nationale, Paris 1929, πίν. XCVI, 25. Βλ. προχείρως Millet, Recherches, ε'ικ G. Millet, Monuments de TAthos, πίν. 67 και C h. Die hl, La peinture Byzantine, Paris 1933, πίν. LXXXIX. 5. P. Underwood, The Frescoes in the Kariye Camii, εις: Dumbarton Oacs Papers, Nos 9 καΐ 10, , πίν. 66, 67, 72, Α. Ξυγγοπούλου, "Η ψηφιδωτή διακόσμησις τοΰ ναοΰ τών άγ. 'Αποστόλων Θεσσαλονίκης, πίν. 19,ι. 7. Millet- F rolow, ε.ά., II, πίν. 11,4 και 74,ι. 8. Πελεκωνίδου, ε.ά., πίν. 128, α.

14 187 δων φωτισμού εις το μέτωπον και τα μήλα. "Ολα τα άλλα πρόσωπα είναι κατεστραμμένα. Ή Βαϊοφόρος (Πίν. 50 ). Ό Χριστός παρίσταται εις το κέντρον της εικόνος καθήμενος επί λευκοΰ ίππου, και εστραμμένος προς την 'Ιερουσαλήμ '. Είς τήν άνοικτήν πΰλην των τειχών της πόλεως τον υποδέχεται συμπαγής ομάς 'Ιουδαίων, ενδεδυμένων ζωηρώς ερυθράς καί κυανός στολάς. Ό πρώτος εξ αυτών φέρει λευκον κάλυμμα επί κεφαλής και κρατά κλάδον βαΐων. Τον Χριστον ακολουθούν εξ μα-θηταΐ με επί κεφαλής τον Πέτρον ενδεδυμένων Ιλαιόχρουν ίμάτιον και τον Ίωάννην με πορφυροΰν, συνομιλοϋντας καί βαδίζοντας ζωηρώς. "Οπισθεν αυτών ΰψοΰνται υψηλοί κοκκινωποί βράχοι. Δυο παιδία στρώνουν κάτωθεν τών ποδών τοΰ ίππου τα ίμάτιά των, δυο δρθια κρατούν βαΐα καί άλλο άναρριχάται επί τοΰ δένδρου. 'Υπάρχει ή επιγραφή : Η ΒΑΙΟΦθ(ΡΟΣ). Ή εικονογραφία αΰτη τής Βαϊοφόρου ευρίσκεται πλησιέστατα είς δλας τάς λεπτομέρειας με έργα τοΰ 12 ου καί 13 ου αιώνος, δπως ή τοιχογραφία τών Άγ. 'Ανάργυρων τοΰ Λημνιώτη Καστοριάς 2, είκών τοΰ 12 ου αιώνος τοΰ Σινά 8, ή μικρογραφία τοΰ Ευαγγελίου Ιβήρων 4 κ.α. Διαφορά από τα προγενέστερα αυτά έργα υπάρχει μόνον εις τήν πλέον όρμητικήν κίνησιν τών μαθητών καί είς τήν μορφήν τών βράχων, οι όποιοι εδώ έχουν τάς απότομους κλιμακωτός κατωφέρειας, χαρακτηριστικά αμφότερα τοΰ 14 ου αιώνος. Ή μορφή τών βράχων καθώς καί τών τειχών τής 'Ιερουσαλήμ άπαντοΰν δμοια εις τήν τοιχογραφίαν τοΰ 1345 εις "Αγ. Άθανάσιον Μουζάκη Καστοριάς 5, δπου δμως υπάρχει ή χαρακτηριστική δια τήν παλαιολόγειον εποχήν στροφή τοΰ Χρίστου προς τους μαθητάς. Όμοίαν συντηρηηκήν είκονογραφίαν προς τήν ήμετέραν τοιχογραφίαν συναντώμεν καί εις παλαιολογείους εικόνας τοΰ Σινά 6. 'Επίσης δσον άφοροι εις τήν τεχνοτροπίαν ή διάταξις τών προσώπων εις το πρώτον επίπεδον, ή εξαρσις τοΰ Χρίστου εις το κέντρον με τους δυο εκατέρωθεν όμοιομόρφυς ομίλους μαθητών καί 'Ιουδαίων καί υψηλότερα τοΰ δρεινοϋ τοπίου καί τών τειχών τής 'Ιερουσαλήμ άπηχοΰν ακόμη το πλήρες διαύγειας, ίσόρροπον πνεΰμα τής συνθέσεως τοΰ 12 ου αιώνος. Ή ζωη- 1. Δια τήν συνηθεστέραν κατά τον 14 ν αιώνα παράστασιν τού Χρίστου έπί ίππου αντί επί πώλου δνου βλ. Millet, Recherches, σ Σ. Πελεκανίδου, Καστοριά, πίν. 17α. 3. Γ. καί Μ. Σωτηρίου, Εικόνες τής Μονής Σινά, τ. Α', 'Αθήναι 1956, είκ Millet, ε.ά., είκ Πελεκανίδου, ε.ά., πίν Γ. καί Μ. Σωτηρίου, ε.ά., είκ. 205, 214, 220.

15 188 ρότης όμως των κινήσεων καί των φυσιογνωμιών, ό φωτισμός της πτυχολογίας με διακεκομμένος αντανακλάσεις και ό τονισμός τοΰ όγκου των σωμάτων είναι σύμφωνος προ; τήν παλαιολόγειον τέχνην, μολονότι τα κοντά αναστήματα καί ή ελλειψις χάριτος προδίδουν έπαρχι«κον πνεΰμα. Με ϊδιαιτέραν επιμέλειαν εκτελέσεως καί φυσιογνωμικήν δύναμιν αποδίδεται ό Χριστός ενδεδυμένος κιτρινωπόν χιτώνα καί άνοικτόν κυανοΰν ίμάτιον με μαλάκας καί ελευθέρας πτυχώσεις καί έμπρεσσιονικον φωτισμόν. Ή Σταύρωσις ( Πίν. 51 ). Ή Σταύρωσις απλοΰται εις όλόκληρον τον δυτικον τοΐχον τοΰ ναΐσκου άνωθεν της θύρας, υπεράνω της οποίας υπάρχει ή γραπτή κτητορική επιγραφή. "Εμπροσθεν τοΰ τείχους μέ τάς επάλξεις ύψοΰται ό Εσταυρωμένος. Δεξιά εικονίζονται δ 'Ιωάννης μέ τον έκατόνταρχον Λογγΐνον και δμιλον εκ πέντε στρατιωτών' αριστερά ή Θεοτόκος καί όμιλος εκ πέντε γυναικών μέ φωτοστέφανους' εις τα δυο άκρα οί εσταυρωμένοι λησταί καί επάνω από τον σταυρόν οί θρηνοΰντες άγγελοι. 'Υπάρχουν ut έπιγραφαί : Η ΣΤΑΥΡΩ ΣΙΣ, Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΔΟΞΗΣ, Ο ΑΓ. ΙΩ. Ο ΘΕΟΛΟΓΟΣ, Ο ΑΓ. ΛΟΓΓΙΝΟΣ. Ή πολυπρόσωπος αυτή σκηνή της Σταυρώσεως παρουσιάζει εις τήν εΐκονογραφίαν αρκετούς χαρακτήρας, άπαντωμένους εις τήν παλαιολόγειον τέχνην. Ό Εσταυρωμένος μέ τήν κεφαλήν χαμηλά, το σώμα καταπίπτον αριστερά, τα γόνατα λυγισμένα, αποδίδεται συμφωνά μέ τήν ρεαλιστικήν άντίληψιν τοΰ 14 ου αιώνος, ϊδίςι εις τήν Μακεδονίαν, Σερβίαν καί Ίταλίαν. Ή παράστασις τοΰ 'Ιωάννου, τυλιγμένου μέ το ίμάτιον κατά τον τρόπον τών φιλοσόφων, εκ παλαιοτέρων προτύπων ι, ανήκει εις τάς προτιμήσεις της εποχής τών Παλαιολόγων. 'Ανάλογα παραδείγματα εχομεν είς τήν Σταύρωσιν τοΰ Πρωτάτου 2, εις τήν ώραίαν εικόνα τής Όχρίδος', εις εικόνα τοΰ δωδεκαόρτου τοΰ Έρμιτάζ 4, είς τήν πόρταν τη; Άλεξανδρόβας 5 κυί είς τήν εικόνα τής Μονεμβασίας 6. Είς δλας δμως αύτας τάς Σταυρώσεις ή παράστασις τοΰ 'Ιωάννου δεν παρουσιάζει, είς τάς στάσεις τών χειρών ή τής κεφαλής, τήν τυπικήν εκείνην όμοιομορφίαν, ήτις διακρίνει τήν προγενεστέραν 1. Πρβλ. τόν Ίωάννην είς τήν μικρογραφίαν της Άποκαθηλώσεως τών 'Ομιλιών τ >ν Γρηγορίου ( Paris. 510) τοΰ έτους 880 ( Ο m ο n t, ε.ά, πίν. XXI ). 2. Millet, Monuments de l'athos, πίν. 12,3. 3. Mirjana Corovid-Ljubincovid, Les Icônes d'ohride, είς : Jugoslavia, 1953, πίν Lazare f, 'Ιστορία Βυζαντινής ζωγραφικής, τ. II, πίν Millet, Recherches, είκ Ξυγγοποΰλου, Ή είκών τής Σταυρώσεως είς τόν ναον τοΰ Έλκομενου Μονεμβασίας, είς: Πελοποννησιακά, τόμ. Α', 1955.

16 189 κομνήνειον και μεσοβυζαντικήν τέχνην. Κατά την παλαιολόγειον εποχήν παρατηρείται άναζήιησις ποικιλίας και μεγαλύτερα ελευθερία' ό 'Ιωάννης της Δεσφίνας παρουσιάζει στενοτέραν συγγένειαν προς τήν τοιχογραφίαν τοΰ Πρωτάτου εις τήν θέσιν της δεξιάς, ήτις προβάλλει υψηλά από τοΰ ιματίου, καθώς και είς τον ρεαλισμον τοΰ συνεσπασμένου και ώσεί κλαίοντος προσώπου. Ό Λογγΐνος ενδεδυμένος στρατιωτικήν στολήν παρίσταται εις τήν κα θιερωμένην στάσιν δεικνύων τον Χριστόν. "Οπισθεν του οί Ρωμαίοι στρατιώται, τους οποίους αναφέρει μόνον ό Ματθαίος ( κζ', 54), φέρουν κράνη με τα συνήθη υψηλά κωνικά σχήματα. Ούτοι εικονίζονται συχνά εις τάς εκτενείς πολυπρόσωπους Σταυρώσεις της παλαιολογείου εποχής, δπως εΐς τήν Περίβλεπτον καΐ "Αγ. Ίωάννην Μυστρά \ εις Σοπότσανην*, είς τήν Μονήν Ξενοφώντος "Αθω ' καΐ τήν πλέον εκτενή Σταΰρωσιν τοΰ Staro Nagorizino 4, ένθα εικονογραφούνται δλα τα επεισόδια τα αναφερόμενα εις τα Ευαγγέλια και προσέτι ή λιποθυμία της Θεοτόκου εκ τοΰ δράματος «Χριστός Πάσχων». "Επίσης ή παρουσία πολλών γυναικών, uî όποϊαι συμφώνως προς τα τρία συνοπτικά Ευαγγέλια ακολουθούν τήν Θεοτόκον καθ' δλην τήν πορείαν προς τον Γολγοθαν, ανήκει εις τήν παλαιολόγειον είκονογραφίαν, συνεχιζομένην και εις τήν μεταβυζαντινήν. Παραδείγματα εχομεν εις τάς τοιχογραφίας τοΰ Χιλιανδαρίου (άρχαι 14 ου αιώνος) 5, τοΰ Άγ. 'Ανδρέου Ροσουλη Καστοριάς ( 15 ου αιώνος) 6, εΐς Καθολικον Λαύρας "Αθω ( 1535) 7 καί τήν εικόνα τοΰ Έλκομένου Μονεμβασίας ( 14 αιών) 8. Οι λησταί, με τάς χείρας δεμένας όπισθεν τής εγκάρσιας κεραίας τοΰ σταυροΰ, κατ' αρχαία καππαδοκικά πρότυπα, επανέρχονται ενιαχοΰ εις τήν είκονογραφίαν, από τοΰ 14 ου αιώνος καί εξής, δπως π.χ. είς τήν Περίβλεπτον τοΰ Μυστρά 9 καί τήν Λαυραν τοΰ Άγ. "Ορους 10. Οί θρηνοΰντες άγγελοι με το πρόσωπον κρυμμένον εις τάς χείρας ιδιάζουν εις τας ρεαλιστικός καί δραματικός τάσεις τής εποχής. Καί αλλαι δευτερεύουσαι λεπτομέρειαι, δπως ό διάκοσμος τοΰ τείχους 1. Millet, Les monuments byz. de Mistra, πίν. 105, Millet-Frolow, ε.ά., II, πίν. 13. Ν. Okunev, Monumenta Artis Serbiese. IV, 1932, πίν Millet, Athos, πίν W 1. Petcovid, La Peinture Serbe du Moyen âge, II, πίν. XLVII. 5. Millet, Athos, πίν Πελεκανίδου, ε.ά., πίν Millet, ε.ά., πίν Ξυγγοπούλου, ε.ά., πίν. Α'. 9. Millet, Mistra, πίν. 117, Millet, Athos, πίν. 129.

17 190 με έλικας καί!φανταστικά πρόσωπα μονόχρωμη, δλως ελευθέρως εΐργασμένα, συναντώνται συχνά εις κέντρα της παλαιολογείου αναγεννήσεως, όπως είς Θεσσαλονίκην ("Αγ. Απόστολοι), Σερβίαν, Μυστραν '. Κυρίως δμως ή δλη έκτέλεσις των κυρίων προσώπων μαρτυρεί δτι ό ζωγράφος ακολουθεί τάς επιτεύξεις της αναγεννήσεως. Χάρις εις σοφήν φωτοσκίασιν, έκδηλος γίνεται ή στρογγυλότης τών υψηλών σωμάτων. Τα ενδύματα αποδίδονται κατά τρόπον κλασσικόν, διευθετημένα εις πτυχώσεις μεγάλας, άπλας και δργανικάς, καταλλήλως φωτοσκιασμένος, ώστε να σχηματίζουν ελευθέρως τάς κολπώσεις καΐ αναδιπλώσεις τοΰ υφάσματος. Τοϋτο παρατηρείται κατ' εξοχήν εΐς τα καστανοκίτρινα Ινδΰματα τοΰ 'Ιωάννου, τα πορφυρά της Θεοτόκου και τα ερυθρά της παραπλεύρως αυτής μυροφόρου, ατινα ενθυμίζουν τάς τοιχογραφίας ναών τών πρώτων δεκαετιών τοΰ 14 ου αιώνος, δπως τοΰ Πρωτάτου' και της Στουδενίτσας Σερβίας*. Το κλασσικόν πλαστικον αυτό στυλ, δημιούργημα τής άναβιοΰσης τήν ελληνικήν παράδοσιν τέχνης τής Κωνσταντινουπόλεως, δπερ εμφανίζεται το πρώτον είς τα έργα τοΰ 13 ου αιώνος 4, συνεχίζεται εις ενα κλάδον τής ωρίμου παλαιολογείου τέχνης καΐ ευρίσκει πάλιν την τελευταίαν άπήχησιν, επί το τυπικώτερον, εΐς τους Κρήτας ζωγράφους τοΰ "Αβιο τοΰ 16 ου αιώνος 6. Είς τήν δλην σΰνθεσιν παρατηρείται συμμετρία καΐ διαύγεια, εις δε τους δυο εκατέρωθεν τοΰ Εσταυρωμένου πολυπληθείς ομίλους προσπάθεια προοπτικής συγκροτήσεως, δι* ΰπερκαλΰψεως είς τάς γυναίκας και δια σμικρΰνσεως είς τον ζωηρώς κινοΰμενον δμιλον τών στρατιωτών. Ή παράστασις τοΰ Λογγίνου δεικνύει αδυναμίας. Ή κεφαλή με τον κορμον ευρίσκεται εΐς το δεύτερον Ιπίπεδον, οί δε πόδες είς το πρώτον, δι* ο καί ή δυσαναλογία τής κεφαλής προς το σώμα. "Η σχηματική διάπλασις τοΰ στήθους τών ληστών καί ή αγάπη προς τάς διακοσμήσεις, δπως οι μαργαρΐται εΐς το περίζωμα τοΰ Χρίστου καί οί σχηματίζοντες κανονικά σχέδια βράχοι τοΰ Γολγοθά, μαρτυροΰν παράλληλον εμμονήν εΐς επαρχιακά, ανατολικά πρότυπα 6. Ή Κοίμησις (Πίν. 52). Ή Θεοτόκος κατάκειται επί τής νεκρικής κλίνης, τήν οποίαν καλύπτει ερυθρόν, κεντημένον ύφασμα καί λευκή σινδόνη. 1. Πρβλ. S ν. Rad ojc id, Die Entstehung der Malerei der Palaeologischen Renaissance (Jahr, der Oester. Byzant. Geselschaft, VII, 1958, a. 117, είκ. 3 ). 2. Millet, Athos, πίν. 48,s. 3. Millet-Frolow, ε.ά., Ill, πίν.'60,2, 61,ι, 63,ι. 4. Πρβλ. τοιχογραφίας Σοπότσανι (Petcovid, ε.ά., Ι, πίν ). 5. Πρβλ. τοιχογραφίας Καθολικού Λαύρας (Millet, Athos, πίν. 129,2, 132,2 ). 6. Πρβλ. Σιαύρωσιν τοΰ ναού Μαυριωτίσσης Καστοριάς (Πελεκανίδου, Καστοριά, πίν. 70).

18 191 Ό Χριστός εντός ερυθράς δόξης διπλής ελλειψοειδούς και ακτινωτής 'με την ψυχήν της Θεοτόκου εις την άγκάλην, στρέφει ελαφρώς την κεφαλήν αριστερά. "Ανωθεν αύτοϋ κατέρχονται δύο μικροί άγγελοι με κεκαλυμμένος τάς χείρας. Παρά την κεφαλήν της Θεοτόκου εικονίζεται όμιλος εξ 'Αποστόλων είς τρεις επαλλήλους σειράς. Παρά τους πόδας αυτής ό άλλος όμιλος εκ δύο Αποστόλων, δύο Ιεραρχών και τοΰ Παύλου, δστις παρίσταται ώς συνήθως προσπίπτων και προσκυνών. "Οπισθεν της κλίνης, πλησίον της κεφαλής τής Θεοτόκου, προβάλλει ή κεφαλή τοΰ 'Ιωάννου, εις μικράν δε άπόστασιν κύπτει ό απόστολος 'Ανδρέας. Όλόκληρον το βάθος καταλαμβάνει ύψηλον αρχιτεκτόνημα" απλούν εν εΐδει πλαισίου είς το κέντρον περιβάλλει τήν παράστασιν τοΰ Χριστού. Το κοσμούν αυτό λέσβιον κυμάτιον συνεχίζεται συγκεχυμένως όπισθεν τοΰ αριστερού ομίλου τών μαθητών, υπεράνω τών οποίων ύψούται κτίριον με διπλούν αέτωμα καί δίλοβον παράθυρον, από τοΰ οποίου προβάλλουν αί γυναίκες. 'Αντιστοίχως υπεράνω τού δεξιού ομίλου ύψούται τριμερές οίκοδόμημα. Αι εικονογραφικά! αυτά! λεπτομέρειαι προέρχονται εκ τής παλαιοτέρας παραδόσεως τού 11 ου - 12 ου αιώνος καί μόνον ή ιδιάζουσα δόξα τοΰ Χριστού κα! το κατέχον όλόκληρον τήν εικόνα ύψηλον άρχιτεκτονικόν βάθος παρατηρούνται κατά τήν παλαιολόγειον εποχήν. Όμοιας μορφής δόξα απαντάται είς τήν Κοίμησιν τών ναών Ζίτσας 1 κα! Γκρατσάνιτσα Σερβίας 2 κα! αγίου Νικολάου Κυρίτζη Καστοριάς 3, κυρίως δμως, ως γνωστόν, ή σύνθετος δόξα περιβάλλει τον Χριστον εις τήν Μεταμόρφωσιν, συνδεόμενη με θεολογικός ιδέας από τοΰ 14 ου αιώνος κα! εξής 4, πλείστα δε παραδείγματα υπάρχουν εις Μυστραν 5, "Αθω, Σερβίαν κλπ. Άφ' ετέρου τα υψηλά αρχιτεκτονήματα τοΰ βάθους στερούνται ενταύθα τής συνήθους κατά τον 14 ον αίώνα ενιαίας κα! διαυγούς συγκροτήσεως. Οι παρά τήν κεφαλήν τής Θεοτόκου 'Απόστολοι με τα σώματα δυσαναλόγως μικρά συνωθούνται εις στενόν χώρον. Καλυτέραν σύνθεσιν παρουσιάζουν οί παρά τους πόδας αυτής Απόστολοι κα! ίεράρχαι, τοποθετημένοι είς διαφορετικά επίπεδα, με ποικιλίαν κα! ελευθερίαν στάσεων κα! κινήσεων κα! ορθας αναλογίας. 'Επίσης εις τα πρόσωπα, δλως ζωγραφική άπόδοσις 1. M i 11 e t - F r ο 1 ο w, Ι, πίν, 54,ι. 2. Petcovid, ε.ά., πίν. LXXVIII. 3. Πελεκανίδου, ε.ά., πίν Πρβλ. Millet, Recherches, σ Είς Περίβλεπτον καί Παντάνασσαν ( Millet, Mistra, πίν. 119, 140,2). Ή αύιή τριπλή δόξα περιβάλλει καί τήν παράστασιν τής Θεοτόκου, φερομένης ύπό Σεραφείμ, είς ιόν τροΰλλον τοΰ ΰπερφου τοΰ νάρθηκος τής Παντανάσσης ( αυτόθι, πίν. 148).

19 192 τών χαρακτηριστικών, της κόμης καΐ τοΰ γενείου με εξαίρετον δεξιοτεχνίαν πινελιάς εΐς τον κατά τόπους εντονον φωτισμόν, άτομικαί φυσιογνωμίαι ζωηρώς εκφραστικοί, κινήσεις ελαφραί xuì στιγμιαίοι προσδίδουν τον χαρακτηριστικον εκείνον παλμον αληθείας, τον παρατηρούμενον εις τα έργα της παλαιολογείου αναγεννήσεως. Ή Άνάστασις. Ή σκηνή της 'Αναστάσεως υπό τήν μορφήν τών Μυροφόρων είς το μνήμα είναι λίαν εφθαρμένη και άμαυρά. "Αμυδρώς διακρίνεται μόνον δ μέγας λευκοφόρων "Αγγελος εις τήν συνήθη στάσιν, καθήμενος επάνω εις τετράγωνον λίθον με τάς πτέρυγας άνοικτάς' με μεγαλειώδη κίνησιν της χειρός δεικνύει τον τάφον δεξιά και στρέφει τήν κεφαλήν προς τήν άντίθετον κατεύθυνσιν. Καλΰτερον διατηρείται ή φυλάττουσα τον τάφον κουστωδία, κάτωθεν τοΰ'αγγέλου, αποτελούμενη εκ δώδεκα στρατιωτών ( Πίν ). Οΰτοι παρίστανται κοιμώμενοι, άλλοι καθήμενοι εΰθυτενώς ή γυρτοί και άλλοι πεσμένοι επάνω είς τάς ασπίδας των εις στάσεις τολμηρός καί ελευθέρας. Το άμυγδαλωτον σχήμα και ό εξ ερυθρών καί λευκών αβακίων διάκοσμος της άσπίδος τοΰ πρώτου στρατιώτου αριστερά, μετάλλινοί πλεκτοί θώρακες, κωνικαί καμπΰλαι περικεφαλαΐαι, τοποθετημένοι à'von'tev πλεκτών φακιολίων, άίτινα περιβάλλουν τάς κεφάλας, είναι δλα εΐλημμένα εκ τής στρατιωτικής στολής τών φράγκων ιπποτών, παρατηρούνται δε συχνά από τής Φραγκοκρατίας καί εξής είς τήν παλαιολόγειον ζωγραφικήν. "Η κουστωδία περιοριζόμενη εις ολίγους στρατιώτας εις τα μεσοβυζαντινα έργα αποβαίνει είς τήν ύστέραν περίοδον πολυάριθμος '. "Η Άνάληψις. Τον θόλον τοΰ Ίεροΰ Βήματος καταλαμβάνει ή Άνάληψις. Τέσσαρες άγγελοι με πρωτότυπον κυκλικήν κίνησιν κρατοϋν τήν «δόξαν» τοΰ αναλαμβανομένου ενθρόνου Χρίστου. "Εμπροσθεν μεγαλόπρεπους τοπίου υψηλών βράχων με φυσικάς, απότομους κλιμακώσεις καστανών αριστερά, φαιών δεξιά, παρίστανται ανά εξ οι μαθηταί. Ό όμιλος εϊς το δεξιον ήμισυ τοΰ θόλου είναι πολύ εφθορμένος. Λεν διακρίνεται είμή ό μικρών διαστάσεων άγγελος εϊς το μέσον ερχόμενος εκ τοΰ βάθους και άριστερώτερα ή Θεοτόκος με το σώμα εστραμμένον πλαγίως, τήν δε κεφαλήν καί τήν μίαν χείρα ύψουμένην προς τον Χριστόν. Εΐς το άριστερον ήμισυ τοΰ θόλου (Πίν. 53) οι εξ μαθηταί είναι δια τεταγμένοι εϊς ελεύθερον ό'μιλον : εΐς αγένειος ό 'Ιωάννης ΐσταται εις το 1. "Αρχαιότερον παράδειγμα πολυαρίθμων στρατιοιτών ένδεδυμένων φραγκικός σιολάς εις τοιχογραφίας Mileäevo Σερβίας (Ν. Okunev, Monumenta Artis Serbiese, Πράγα 1928, I, 2).

20 ΠΙΝΑ "Αποψις από δυσμών τών Ταξιαρχών Δεσφίνης. 2. Ή γραπτή κτητορική επιγραφή του έτους 1332 των Ταξίαρχων Δεσφίνης.

21 ΠΙΝΑΞ 47 il ' llv.-m - ','*Ü". A. VïÎVW.! 3^4. SWei», '.;< ^*«&;.; ;' k * ' k J * - / s*-.... rm.4rm?(n^ Ή Γέννησις

22 ΠΙΝΑΞ 48 Wte -^WjMÈÈËtiMto^m "" 7 'V,,,. :J? Pfti -»»», >J^-#*^Aj

23 ΠΙΝΑΞ 49 Ή Μβταμόρφωσις.

24 Ή Βαϊοφόρος. ΠΙΝΑΞ 50

25 ΠΙΝΑΞ δΐ

26 «g* ' ßXft ΠΙΝΑΞ 52 ι.< $,,* ο F Ό ι βΐ; Β» * /, ^ i^ot' m ^Κηϋ3 r ^7'i«

27 ΠίΝΑΞ 53 -ν f^i V m' 4 mg W * i JT 1 *L - ^ i 2 '*' - V \ y. <j»"v jëéé - "* + jag«" ",^ïfe il*..-äf " '< *i': l - v'-s ij*-è.v * ' ί aiìbsi " 1 ξ., s ' \ : ' Ρ ä3sl '' 1 W\S wte l'i- * f ;'J % : 'M' 1 [ V"*' f f β (1 'À. 1 tipe*" ' : ''*** ' "" *' ' '^33» - ι * 'HBKT W - «Η RIMI? * V ' USÉS π S'tm.\2Su Kl ' it- (1 ili i Γ",*\^ w&- f.:"-(* _ " " %. -"" - >.'' ' ' * ' ' ' <, Ή Άνάληψις. Δβξιόν ήμισυ.

28 ΠΙΝΑΞ "Αποψις του άνω τμήματος τοϋ Ίβροΰ Βήματος. 2. Ίεράρχαι και άγγελοι τοΰ Ίεροΰ Βήματος.

29 ΠΙΝΑΞ Οί χοιμώμενοι στρατιί.ται της Αναστάσεως. 2. Μάρτυρες εν προτομή.

30 ΠίΝΑΞ Ό Παντοκράτωρ. 2. Ό άγιος Νικόλαος.

31 ΠΙΝΑΞ 57 ti;*f»'i.rnmm*»** '. ' '. *A> >X ^ oôfî Ï Wr*^ßr< <$β$ψ; Ό άγιος Δημήτριος

32 ΠΙΝΑΞ 58 -'«S? Ψψ τ, π********* - ί ÌUSBatC ^-r''i"jwt»- * Γ ^*8 J', 1ι Χ t :.. «*: Γ*. Vfc* Η αγία Παρασκευή.

33 ΠΙΝΑΞ 59 *"2*m*,-, *^Hfr * wr«y*** 1, «.--3 ν /Λ * ''*^'l *" *»*. Ό αρχάγγελος Μιχαήλ.

34 ΠΙΝΑΞ 60 Jl^^mw m.. 1 WÜ Ν dfl ij/5 *.?'" -. 2*^Zœ^^.--'- M, ~^v2spm*î^* m^ee^bßu Έ#5*Ì>ÌÌA3* rt&^l SKT^V*> Se Brif ' * *, m * * # é ", * ' -i * -, * * ft ' ' *.ν ';.;'. % s ife..* * ' i - s.. g #v 1 /.^: : *jêf"i f VBH! " ÊÊm/ '#""% "1Γ ' : :^-w'4'v"' ι, *» Hv/ 1 -W^KB^^b^eHt*U1B& IffflftàÎ * «*.' 4 ^B r w ' : ijbf ' Éf» ""^ ^^ È, ' «.. - "; "*,. ' ' ^s** M **^*%w * i'_, ". /f^, ^fejt> * " (A,, ^KV m ; -.ir- 1 - ' :» àr^*.,». y v ;- ;.. "V.., >,.* ;./, "%'- ",. _';...- ' V' : '.' -.', Ρ "/." VÄ»*tÄ 1 "_. \lk, w \1 V ' * f' P* IMI -.. lì il ι "Je /' ' ' il ' M //;' ' <«*' f^s." :'*,.. -'».-, -v 1" * ^ Λ ' -** -r. '.T. yj,.'. " t fel" "V" ".". "7 "vvc"ti.-fw i' ; S' '''sit»' i t-' ; - â*ê2?y*+ -,\<f»^.i- lsx * i «5--'?».'*' " vias =' - *.. '"* / *. 11. ψ:.- -^ t * ^RMH B»#rf-*-ï;v.l, --/i' * ^ Λ Τ,,%- :,%Mi.^kr r,,»*ταώ.(*' # : e Ή Φβοτόκος εντός μεταλλίου έν τφ μέσω τ<ον 'Αρχάγγελων.

35 193 άκρον δεξιά, εστραμμένος δλως πλαγίως, απέναντι δε αΰτοΰ ό Παύλος και οι άλλοι τέσσαρες : δυο εις το πρώτον επίπεδον κατά κρόταφον και οι άλλοι δυο όπισθεν. Ό άγγελος, εΐς προοπτικήν σμίκρυνσιν, έρχεται μακρόθεν από το βραχώδες βάθος δεξιά- "Ανω ανορθόγραφος ή επιγραφή : ΑΝΔΡΕΣ ΓΑΛΗ- ΛΑΙΗ ΤΙ ΕΣΤΥΚΑΤΕ ΒΛΕ(ΠΟΝ)ΤΑΣ ΗΣ ΤΟΝ ΟΥ(ΡΑΝΟΝ). "Η συγκέντρωσις αΰτη τών μαθητών έμπροσθεν ύψηλοΰ τοπίου είς δμιλον διατεταγμένον προοπτικώς αντικαθιστά συχνά κατά την παλαιολόγειον εποχήν την παλαιοτέραν εις μίαν σειράν σΰνθεσιν εν μέσω δένδρων. Οι Απόστολοι παρίστανται κινούμενοι καΐ χειρονομοΰντες μετά πάθους καΐ με τάς κεφάλας ύψουμένας προς τον Χριστον εκτός τών δύο ακραίων, Ιξ ων ο τελευταίος φέρει τήν χείρα προ τοϋ στήθους, ό δε όπισθεν αΰτοΰ στρέφων τον προσβλέπει. Παρόμοιαι at στάσεις τών δυο αυτών μαθητών απαντούν εις τήν Άνάληψιν τοϋ Πρωτάτου \ ενώ ή βιαία στάσις καΐ χειρονομία τοϋ πρώτου εκ δεξιών "Ιωάννου έ'χει παράλληλον εις τήν τοιχογραφίαν τοΰ Βατοπεδίου 8. Τα υψηλά σώματα τών μαθητών παρίστανται ογκώδη μέσα εις τα κινούμενα πολύπτυχα ενδύματα, αί κεφαλαί, δυσαναλόγως μικραί, δπως εις τήν Περίβλεπτον 8, τα δε πρόσωπα με ζωηράς, περιπαθείς εκφράσεις. Οί πόδες έχουν το χαρακτηριστικον πολύ πλατύ σχήμα της παλαιολογείου τέχνης συναντώμενον καί εΐς αυτά τα έργα τής πρωτευούσης 4. "Η πτυχολογία τών ενδυμάτων πλήρης εύρύτητος καί δυνάμεως, μακράν πάσης τυπικότητος, αναδεικνύει με αδρότητα καί τόλμην γραμμών και φωτισμού τον ογκον τών σωμάτων, δ δε ταραγμένος ρυθμός της συμβάλλει εις τήν έ'κφρασιν τής βιαιότητος τών κινήσεων. Εις τα χρώματα επικρατούν οί συνδυασμοί, ερυθρωπού (φραίζ) καί κυανού, Ιώδους καί πρασίνου, φαιού καί ιώδους. Το 'Ιερόν Βήμα Εΐς τήν αψίδα ή ενθρονος Πλατυτέρα μεταξύ δύο αγγέλων, ως καί αί λοιπαί τοιχογραφίαι τοΰ Άγ. Βήματος έχουν ύποστή μεγάλην φθοράν, άμυδρώς διακρινόμενοι. Έκ τών συλλειτουργούντων ιεραρχών καλύτερον διατηροΰνται αί κεφαλαί τών αγίων 'Αθανασίου καί Γρηγορίου καί τοϋ προηγουμένου αυτών αγγέλου (Πίν. 54.2), τήν Ικτέλεσιν τών οποίων διακρίνει ακρίβεια σχεδίου καί ευαισθησία φωτοσκιάσεως ελληνικής αντιλήψεως καί βαθεΐα εκφρασις σεβασμού. 1. Millet, Athos, πίν Millet, αυτόθι, πίν Millet, Mistra, πίν. 138,ι. 4. Πρβλ. π.χ. είς Καχριέ P. Underwood, The Frescoes in the Kariye Camii, είς: Dumbarton Oaks Papers, Nos 9 καί 10, , είκ. 72, 74. Δβλτίον τής Χριστιανικής 'Αρχαιολογικής 'Εταιρείας, Γ' 13

36 194J- Είς τον ανατολικόν τοϊχον άνωθεν της άψΐδος είκονίζεται tò "Αγων Μανοήλιον (Πίν ) ως ελαφρον πτυχοΰμενον προσόψιον με τήν κεφαλήν τοΰ Χρίστου αρκετά Ιφθαρμένην ι. Τήν θέσιν αυτήν κατέχει σχεδόν κατά κανόνα το "Αγ. Μανδήλιον κατά τήν παλαιολόγειον εποχήν, ιδία είς ναούς τοΰ άπλοΰ τΰπου της Δεσφίνης *. "Ηδη από τοϋ 11 ου αιώνος, οπότε το θέμα τοΰτο εισήχθη εις τήν είκονογράφησιν των ναών, κατέλαβε θέσιν ώς εκ της συμβολικής του εννοίας της μαρτυρίας της ενανθρωπήσεως εις τα ανώτερα μέρη τοϋ ναοΰ ή άνωθεν μιας τών πυλών, δπου επίσης τίθεται ή παράστασις τοΰ Χρίστου. "Η μορφή τοΰ Άγ. Μανδηλίου ώς μαλακοΰ υφάσματος, το όποιον αναρτάται ή δένεται είς κόμβους κατά τα άκρα, είναι συνηθεστέρα από της παλαιολογείου εποχής και έξης, ενφ προγενεστέρως εμφανίζεται έπίπεδον, ώσεί προσηλωμένον επί σανίδος, όπως δηλαδή περιγράφεται υπό τών βυζαντινών συγγραφέων, όταν μετεκομίσθη τοΰτο εξ 'Εδέσσης είς τήν Κωνσταντινοΰπολιν'. Ένταΰθα, όπως κρέμεται από τήν έρυθράν ταινίαν, ή οποία χωρίζει τον άνατολικον τοϊχον από τον θόλον, ενθυμίζει τον τρόπον της άνορτήσεως τοΰ συμβολικοΰ πολυπτύχου υφάσματος επί τοϋ σταυροΰ τροπαίου * καί εν γένει τοΰ θριαμβικοΰ σουδαρίου 6. Μάρτυρες έν προτομή ( Πίν. 55.2). Είς το δυτικον ήμισυ τοΰ ναοΰ, κάτωθεν τών ευαγγελικών σκηνών, είκονογραφοΰνται επί τοΰ βορείου καί τοΰ νοτίου τοίχου ανά πέντε Μάρτυρες μέχρι της δσφΰος. Διακρίνονται τα ονόματα τών τριών πρώτων τοϋ βορείου τοίχου από δυσμών: 'Ελπιδοφόρου, Άφθονίου καί 'Ακίνδυνου, εξ ων συμπεραίνομεν ότι οί δυο έτεροι είναι οί 'Ανεμπόδιστος καί Πηγάσιος, τών οποίων ή μνήμη από κοινοΰ εορτάζεται τήν 2 αν Νοεμβρίου. Πιθανώτατα οί επί τοΰ απέναντι νοτίου τοίχου εικονιζόμενοι πέντε δυσδιάκριτοι Μάρτυρες είναι, οί έχοντες από κοινοΰ τήν 1. Περί τοΰ άγ. Μανδηλίου βλ. Α. Grabar, La Sainte Face de Laon, Le Mandylion dans l'art Orthodoxe, είς Seminarium Kondakovianum, Prague 1931, σ. 22 κ.έ. 2. Πρβλ. παρεκκλήσιον άγ. Εΰθ-υμίου (Γ. καί Μ. Σωτηρίου, "Ο ναός τοΰ άγ. Δημητρίου Θεσσαλονίκης, "Αθήναι 1952, πίν. 82α ). Ταξιάρχην Μητροπόλεως Καστοριάς (Πελεκανίδου, Καστοριά, πίν. 119). Πολλά μεταβυζαντινά παραδείγματα είς "Αθω (Millet, Athos, πίν. 58, 154, 195, 245, 263). 3. Α. Grabar, La Sainte Face de Laon, σ. 16. Α. Ξυγγοπούλου, "Η ψηφιδωτή διακόσμησις τοο ναοΰ τών άγ. "Αποστόλων Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1953, σ. 46. "Ο Ξυγγόπουλος δέχεται δτι ή επίπεδος μορφή τοΰ "Αγ. Μανδηλίου Ιδιάζει είς τήν είκονογραφίαν της Κωνσταντινουπόλεως. 4. Υ. Bar a d ez et M. Legi e y, La croix Trophée et le Reliquaire d'aiouan - Berich, είς Cahiers Archéologiques, IX, 1937, σ A. Grabar, L'empereur dans l'art Byzantin, Paris 1936, o. 240, σημ. 5.

37 195 êoqtrjv την \3w Δεκεμβρίου: Ευστράτιος, Αυξέντιος, Μαρδάριος, Ευγένιος και "Ορέστης, διότι συχνά αί δύο αύται πεντάδες τών Μαρτύρων εικονίζονται όμοΰ, όπως εις Δαφνί, Νέαν Μονήν Χίου, Μονήν της Χώρας, 'Αγ. 'Αποστόλους Θεσσαλονίκης 1, εΐς δε την Θεοσκέπαστον Τραπεζοϋντος οί Μάρτυρες παρίστανται επί τοΰ νοτίου τοίχου εν προτομή εντός μεταλλίων, εις στενήν ζώνην, άνωθεν τών ολόσωμων αγίων, όπως εις την Δεσφίναν 2. Οί Μάρτυρες εικονίζονται κατά πρόσωπον' ό 'Ελπιδοφόρος ώς νέος αγένειος, ό "Αφθόνιος ώς νέος «άρχιγένης» και ό 'Ακίνδυνος ώς οξυγένης 8. Την μονοτονίαν της ομοιομόρφου παρατάξεως ποικίλλουν αί διαφορετικοί στάσεις τών χειρών και ό διαφορετικός τρόπος, καθ* δν έκαστος φορεί την κατάκοσμον χλαμύδα. "Ιδιαιτέρως ενταύθα τονίζεται ή πολυτέλεια τών ενδυμάτων τών Μαρτύρων καί ό πλούτος τών διακοσμήσεων. Τα πρόσωπα καίτοι άμαυρά ή εφθαρμένα άφίνουν εν τούτοις να διακρίνωνται αί πλήρεις ζωής καί εκφράσεως φυσιογνωμίαι καί ή λεπτότης τής εκτελέσεως με μαλακήν πλάσιν καί έντονα τα κατά τόπους φώτα. 'Ολόσωμοι άγιοι. Έκ τής σειράς τών ολόσωμων αγίων, οί όποιοι εικονίζονται εις την κάτω ζώνην τοΰ ναοΰ, σχεδόν είς φυσικόν μέγεθος, διατηρούνται καλύτερον από τής δσφύος καί άνω δ Παντοκράτωρ, δ αγ. Νικόλαος, δ αγ. Δημήτριος, ή άγ. Παρασκευή καί οί 'Αρχάγγελοι μετά της Θεοτόκου. Ό Παντοκράτωρ (Πίν. 56.1). Αμέσως μετά το τέμπλονεπί τοΰ νοτίου τοίχου ή ολόσωμος παράστασις τοΰ Παντοκράτορος, εντός τριλόβου τόξου, κοσμουμένου με λέσβιον κυμάτιον. Τάς γωνίας πληροΰν έλικες καί εντός αυτών δύο μονόχρωμοι, φανταστικοί παραστάσεις με ιδιορρύθμους πίλους καί μεγάλας κινήσεις, δμοιαι με τάς διακοσμούσας το τείχος είς την Σταύρωσιν. 'Εκατέρωθεν τής κεφαλής τοΰ Χρίστου ή επιγραφή : IS ΧΣ Ο ΠΑΝ ΤΟΚΡΑΤΩΡ. Διασφζεται μόνον ή κεφαλή καί το άνω μέρος τοΰ λίαν εύρέος σώματος με αρκετός φθοράς. "Ο τύπος τοΰ προσώπου τοΰ Παντοκράτορος με το πλάτος τών παρειών, το σχήμα τοΰ στόματος, τοΰ μύστακος καί τοΰ σφηνοειδοΰς, ελαφροΰ γενείου ενθυμίζει τον Παντοκράτορα τής "Ομορφης 'Εκκλησιάς 'Αθηνών 4. "Απλετος φωτισμός καταυγάζει δλόκληρον το ροδοκίτρι- 1. Πρβλ. Α. Ξυγγοπούλου, ε.ά., σ. 52, ένθα καί ή σχετική βιβλιογραφία. 2. G. Millet-D. Τ. Rice, Byzantin Painting at Trebizond, London 1936, a. 44, 45, πίν. XVII. 3. Βλ. Διονυσίου Φ ου ρ ν α, "Ερμηνεία τής ζωγραφικής τέχνης ( εκδ. Παπαδοπούλου - Κεραμέως ), 1909, σ. 159, Α. 'Ορλάνδου, "Η "Ωμορφη 'Εκκλησιά, 'Αθήναι 1921, είκ. 27. Φ. Κόντογλου, Έκφρασις τής ορθοδόξου εικονογραφίας, 'Αθήναι 1960, τ. Β', πίν. 1-2.

Δελτίον XAE 4 ( ), Περίοδος Δ'. Στη μνήμη του Γεωργίου Α. Σωτηρίου ( ) Σελ Ανδρέας ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ ΑΘΗΝΑ 1966

Δελτίον XAE 4 ( ), Περίοδος Δ'. Στη μνήμη του Γεωργίου Α. Σωτηρίου ( ) Σελ Ανδρέας ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ ΑΘΗΝΑ 1966 Μία τοιχογραφία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου του ΙΑ αιώνος, εις τον ναόν του Αγίου Νικολάου της Στέγης (Κακοπετριά, Κύπρος).(Σημείωμα εις μνήμην του αειμνήστου Καθηγητού Γεωργίου Α. Σωτηρίου) (πίν. 75-76)

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενο Εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι. Ελληνικά

Κείμενο Εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι. Ελληνικά 1 Κείμενο Εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι Ελληνικά 2 ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΣΤΟ ΠΕΛΕΝΤΡΙ Η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι φαίνεται να χτίστηκε λίγο μετά τα μέσα του 12 ου αιώνα

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενο Αγίου Νικολάου της Στέγης. Ελληνικά

Κείμενο Αγίου Νικολάου της Στέγης. Ελληνικά 1 Κείμενο Αγίου Νικολάου της Στέγης Ελληνικά 2 Ο Άγιος Νικόλαος της Στέγης Πήρε το όνομα του μετά την προσθήκη της δεύτερης Στέγης του ναού τον 13ον αιώνα, για την προστασία του από τα χιόνα και τη βροχή.

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενο Εκκλησίας Αρχαγγέλου Μιχαήλ στον Πεδουλά. Ελληνικά

Κείμενο Εκκλησίας Αρχαγγέλου Μιχαήλ στον Πεδουλά. Ελληνικά 1 Κείμενο Εκκλησίας Αρχαγγέλου Μιχαήλ στον Πεδουλά Ελληνικά 2 ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ ΜΙΧΑΗΛ ΣΤΟΝ ΠΕΔΟΥΛΑ Η εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ που χτίστηκε πριν το 1474 είναι μονόκλιτη, ξυλόστεγη με νάρθηκα

Διαβάστε περισσότερα

Παναγία της Ασίνου Ελληνικά

Παναγία της Ασίνου Ελληνικά Παναγία της Ασίνου Ελληνικά 1 ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΑΣΙΝΟΥ Ή ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΦΟΡΒΙΩΤΙΣΣΑΣ Η καμαροσκέπαστη, με δεύτερη ξύλινη στέγη εκκλησία της Παναγίας της Ασίνου, που βρίσκεται κοντά στο χωριό Νικητάρι,

Διαβάστε περισσότερα

ΝΑΟΣ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ

ΝΑΟΣ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ Στον 11 ο αιώνα χρονολογείται η αγία Αικατερίνη στην Πλάκα, κοντά στο μνημείο του Λυσικράτους. Έχει χτιστεί πάνω σε ερείπια αρχαίου ναού της Αρτέμιδος. Η στέγαση του κεντρικού τμήματος,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΤΟΥΣ ΝΑΟΥΣ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ

ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΤΟΥΣ ΝΑΟΥΣ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ E. N. Τσιγαρίδας, 'Ερευνες στους ναούς της Καστοριάς 379 ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΤΟΥΣ ΝΑΟΥΣ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ Στη διάρκεια των υπηρεσιακών μεταβάσεών μου στην Καστοριά, την περίοδο κυρίως 1970-1975 και συμπληρωματικά την

Διαβάστε περισσότερα

Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία

Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία Ενότητα Δ: Υστεροβυζαντινή Τέχνη (1204-1453) Αρχιτεκτονική-Ζωγραφική. Στουφή - Πουλημένου Ιωάννα Ἐθνικὸ καὶ Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν Τμῆμα Θεολογίας - Θεολογικὴ

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ναός της Παναγίας Ποδύθου στη Γαλάτα. Ελληνικά

Ο Ναός της Παναγίας Ποδύθου στη Γαλάτα. Ελληνικά 1 Ο Ναός της Παναγίας Ποδύθου στη Γαλάτα Ελληνικά 2 Ο Ναός της Παναγίας Ποδύθου στη Γαλάτα Ο Ναός της Παναγίας Ελεούσας Ποδύθου, ανήκει στη μεταβυζαντινή περίοδο και κτίστηκε στις αρχές του 16 ου αιώνα,

Διαβάστε περισσότερα

«Έκθεση εικόνων Κρητικής Σχολής στην Ηπειρο» 2014

«Έκθεση εικόνων Κρητικής Σχολής στην Ηπειρο» 2014 Άγιος Νικόλαος με τρεις σκηνές θαυμάτων του Συλλογή Μητροπολιτικού Μεγάρου Ιωαννίνων Προέλευση: Μονή Ελεούσας Νήσου Ιωαννίνων Διαστάσεις 0,92 Χ 0,62μ 1500 Εικόνα με πλαίσιο, που διατηρείται σε καλή κατάσταση

Διαβάστε περισσότερα

Αρσανάδες, Πύργοι, Κιόσκια, Καμπάνες, Σήμαντρα, Φιάλες, Κρήνες

Αρσανάδες, Πύργοι, Κιόσκια, Καμπάνες, Σήμαντρα, Φιάλες, Κρήνες Αρσανάδες, Πύργοι, Κιόσκια, Καμπάνες, Σήμαντρα, Φιάλες, Κρήνες Αρσανάς Ζωγράφου Πύργος Χελανδαρίου Πύργος Καρακάλλου Πύργος Σταυρονικήτα Ιερά Μονή Βατοπαιδίου, Κιόσκι Κιόσκι Αγίου Παύλου Ι.Μ. Διονυσίου,

Διαβάστε περισσότερα

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2016 Εκκλησίες της Σωτήρας. Πρόγραμμα Μαθητικών Θρησκευτικών Περιηγήσεων «Συνοδοιπόροι στα ιερά προσκυνήματα του τόπου μας»

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2016 Εκκλησίες της Σωτήρας. Πρόγραμμα Μαθητικών Θρησκευτικών Περιηγήσεων «Συνοδοιπόροι στα ιερά προσκυνήματα του τόπου μας» ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2016 Εκκλησίες της Σωτήρας Πρόγραμμα Μαθητικών Θρησκευτικών Περιηγήσεων «Συνοδοιπόροι στα ιερά προσκυνήματα του τόπου μας» ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ Αγία Θέκλα Βρίσκεται 7χλμ νότια από το κέντρο της Σωτήρας.

Διαβάστε περισσότερα

>.. - i V. ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΠΝ ;ΐ \ i- ψ,. V.. ' ν' . V . > ' > : ' >7' . ίέ ι;κ ί ν.

>.. - i V. ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΠΝ ;ΐ \ i- ψ,. V.. ' ν' . V . > ' > : ' >7' . ίέ ι;κ ί ν. . ίέ ι;κ ί ν. f >.. - i V. ;ΐ \ i i ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΠΝ 026000265336 i- ψ,. Ϊ 1». ί 1 ι ] Iτ I V.. ' ν' ;. V! 1 ] * /.. > ' > : ' >7' ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ ΚΑΤΣΕΛΑΚΗ JJ Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟ Υ Μ ΙΧΑΗΛ

Διαβάστε περισσότερα

01 Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΓουμένισσΗΣ

01 Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΓουμένισσΗΣ Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΓουμένισσΗΣ Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΓουμένισσΗΣ Το περίτεχνο τέμπλο του Αγίου Γεωργίου με τα πλευρικά τμήματά του Α Ν Α Δ Ε Ι Ξ Η Τ Ω Ν Μ Ε Τ Α Β Υ Ζ Α Ν Τ Ι Ν Ω Ν Μ Ν Η Μ Ε

Διαβάστε περισσότερα

Το ναϋδριο της Παναγούδας στο Θεολόγο Θάσου

Το ναϋδριο της Παναγούδας στο Θεολόγο Θάσου Το ναϋδριο της Παναγούδας στο Θεολόγο Θάσου Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού 12η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Καβάλα 2 0 1 0 Ο ορεινός οικισμός Θεολόγος είναι κτισμένος στο βάθος μιας ρεματιάς στο

Διαβάστε περισσότερα

Έκθεση καθαρισμού της αμφιπρόσωπης εικόνας του Βυζαντινού Μουσείου

Έκθεση καθαρισμού της αμφιπρόσωπης εικόνας του Βυζαντινού Μουσείου Έκθεση καθαρισμού της αμφιπρόσωπης εικόνας του Βυζαντινού Μουσείου Τάσος ΜΑΡΓΑΡΙΤΩΦ Δελτίον XAE 1 (1959), Περίοδος Δ'. Στη μνήμη του Νίκου Βέη (1883-1958) Σελ. 144-148 ΑΘΗΝΑ 1960 ΕΚΘΕΣΗ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ναός της Παναγίας του Μουτουλλά Ελληνικά

Ο Ναός της Παναγίας του Μουτουλλά Ελληνικά 1 Ο Ναός της Παναγίας του Μουτουλλά Ελληνικά 2 Ο Ναός της Παναγίας του Μουτουλλά Σύμφωνα με επιγραφή του βόρειου τοίχου του ναού, ο ναός κτίστηκε το 1280 από τον Ιωάννη Μουτουλλά και τη σύζυγο του Ειρήνη.

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΤΑΓΜΑ ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ

ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΤΑΓΜΑ ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΤΑΓΜΑ ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ Η σύσταση του Τάγματος έγινε στις 20 Μαΐου 1833. Ήταν η ανώτατη διάκριση του Ελληνικού Κράτους. Απονεμόταν σε Έλληνες και ξένους πολίτες οι οποίοι αρίστευσαν στον Αγώνα

Διαβάστε περισσότερα

1 η Θεματική ενότητα- Μπορούν οι άνθρωποι να εικονίζουν το Θεό; 1. Δώστε τον ορισμό της εικόνας.

1 η Θεματική ενότητα- Μπορούν οι άνθρωποι να εικονίζουν το Θεό; 1. Δώστε τον ορισμό της εικόνας. 1 η Θεματική ενότητα- Μπορούν οι άνθρωποι να εικονίζουν το Θεό; 1. Δώστε τον ορισμό της εικόνας. 2. Ποια η έννοια της λέξεως είδωλο στο θρησκευτικό τομέα; 3. Ποιο από τα παρακάτω αποτελούν μορφές σύγχρονης

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Ο ΤΑΞΙΑΡΧΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΩ ΤΡΙΤΟΥΣ Μόλις εΐχεν εκτυπωθή τό άρθρον μου «Βυζαντινά! έκκλησίαι τής Λέσβου»1, ότε κα'ιεκτον εις τα εκεί παρατιθέμενα. Ή παράλειψις είναι ασυγχώρητος, διότι τοΰτο

Διαβάστε περισσότερα

από το 1985. Φορβίων, από προέρχεται Η εκκλησία αποτελεί το αιώνα

από το 1985. Φορβίων, από προέρχεται Η εκκλησία αποτελεί το αιώνα Η εκκλησία της Παναγίας της Φορβιώτισσας, περισσότερο γνωστή ως η Παναγία της Ασίνου, βρίσκεται στις βόρειες υπώρειες της οροσειράς ο του Τροόδους. Είναι κτισμένη στην ανατολική όχθη ενός μικρού χείμαρρου,

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενο Εκκλησίας Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Παλαιχώρι. Ελληνικά

Κείμενο Εκκλησίας Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Παλαιχώρι. Ελληνικά 1 Κείμενο Εκκλησίας Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Παλαιχώρι Ελληνικά 2 ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ- ΠΑΛΑΙΧΩΡΙ Η εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος είναι ένα μικρό παρεκκλήσι που χτίστηκε στις αρχές

Διαβάστε περισσότερα

ΨΗΦΙΔΩΤΑΙ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑΣ ΕΚ ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ

ΨΗΦΙΔΩΤΑΙ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑΣ ΕΚ ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΨΗΦΙΔΩΤΑΙ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑΣ ΕΚ ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ Κατά τάς ενεργηθείσας κατά τά έ'τη 1936/1937 άνασκαφάς εις την λεγο- μένην βασιλικήν τοΰ Αλκίσονος εν Νικοπόλει τής Ηπείρου ανεύρεση μεταξύ τών γλυπτικών

Διαβάστε περισσότερα

- 1 - Ο Ναός του Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτι (Πλατανιστάσα) Ελληνικά

- 1 - Ο Ναός του Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτι (Πλατανιστάσα) Ελληνικά - 1 - Ο Ναός του Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτι (Πλατανιστάσα) Ελληνικά - 2 - Ο Ναός του Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτι (Πλατανιστάσα) Ο ναός κάποτε ήταν μέρος του μοναστηριού, αφιερωμένος στον Τίμιο Σταυρό,

Διαβάστε περισσότερα

Παλαιολόγειος εικών του Αρχαγγέλου Μιχαήλ

Παλαιολόγειος εικών του Αρχαγγέλου Μιχαήλ Παλαιολόγειος εικών του Αρχαγγέλου Μιχαήλ Μαρία ΣΩΤΗΡΙΟΥ Δελτίον XAE 1 (1959), Περίοδος Δ'. Στη μνήμη του Νίκου Βέη (1883-1958) Σελ. 80-86 ΑΘΗΝΑ 1960 ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΟΣ ΕΙΚΩΝ ΤΟΥ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ ΜΙΧΑΗΛ Το Βυζαντινον

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΟΥΠΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΤΟΠΤΣΗ ΜΑΡΙΑ ΦΩΤΗΣ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΝΙΦΟΡΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ

ΤΡΟΥΠΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΤΟΠΤΣΗ ΜΑΡΙΑ ΦΩΤΗΣ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΝΙΦΟΡΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΡΟΥΠΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΤΟΠΤΣΗ ΜΑΡΙΑ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΦΩΤΗΣ ΝΙΦΟΡΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Η ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ Είναι η τέχνη της απεικόνισης ιερών προσώπων ή θρησκευτικών σκηνών Είναι η ζωγραφική παράσταση θρησκευτικών

Διαβάστε περισσότερα

Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία

Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία Ενότητα A: Παλαιοχριστιανική Τέχνη (2 ος αι. αρχές 7 ου αι.) - Παλαιοχριστιανική και Προεικονομαχική Εικονογραφία. Στουφή - Πουλημένου Ιωάννα Ἐθνικὸ καὶ Καποδιστριακὸ

Διαβάστε περισσότερα

Μονή Αγίου Ιωάννη Λαμπαδιστή. Ελληνικά

Μονή Αγίου Ιωάννη Λαμπαδιστή. Ελληνικά Μονή Αγίου Ιωάννη Λαμπαδιστή Ελληνικά 1 Μονή Αγίου Ιωάννη Λαμπαδιστή Δεν έχουμε πληροφορίες για το πότε κτίστηκε η Μονή, πιθανότατα όμως να τοποθετείται στα μέσα του 16 ου αιώνα. Η εκκλησία είναι το παλαιότερο

Διαβάστε περισσότερα

5 Δευτέρα Ακολουθία των Μ. Ωρών, Θεία Λειτουργία & Αγιασμός. 7 Τετάρτη Θεία Λειτουργία «Σύναξις Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου»

5 Δευτέρα Ακολουθία των Μ. Ωρών, Θεία Λειτουργία & Αγιασμός. 7 Τετάρτη Θεία Λειτουργία «Σύναξις Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου» Ιανουάριος 1 Πέμπτη Θεία Λειτουργία «Περιτομή Του Κυρίου» 4 Κυριακή Θεία Λειτουργία 5 Δευτέρα Ακολουθία των Μ. Ωρών, Θεία Λειτουργία & Αγιασμός 6 Τρίτη Θεία Λειτουργία & Αγιασμός «Άγια Θεοφάνεια» 7 Τετάρτη

Διαβάστε περισσότερα

Η Παγκόσμια Κληρονομιά της Κύπρου

Η Παγκόσμια Κληρονομιά της Κύπρου Η Παγκόσμια Κληρονομιά της Κύπρου Η Συνθήκη για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς, που υιοθετήθηκε από την UNESCO το 1972, σηματοδότησε μια νέα εποχή στη διατήρηση των πολιτιστικών

Διαβάστε περισσότερα

Παναγία του Άρακα Ελληνικά

Παναγία του Άρακα Ελληνικά 1 Παναγία του Άρακα Ελληνικά 2 ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΟΥ ΑΡΑΚΑ Ο ναός της Παναγίας του Άρακα που φαίνεται να κτίστηκε γύρω στο 1191, πιθανότατα πήρε το όνομά του από το «αρακάς», όπως και πολλά άλλα φυτονυμικά επώνυμα

Διαβάστε περισσότερα

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΡΑΛΙΜΝΙΟΥ

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΡΑΛΙΜΝΙΟΥ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΡΑΛΙΜΝΙΟΥ Σύντομο ιστορικό Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου Παραλιμνίου Ο Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου διαδέχθηκε το 19 ο αιώνα ένα παλαιότερο βυζαντινό ναό. Βρίσκεται στο κέντρο του

Διαβάστε περισσότερα

Ιερός Ναός Αγίων Ιάσωνος και Σωσιπάτρου ΚΕΡΚΥΡΑ

Ιερός Ναός Αγίων Ιάσωνος και Σωσιπάτρου ΚΕΡΚΥΡΑ Ιερός Ναός Αγίων Ιάσωνος και Σωσιπάτρου ΚΕΡΚΥΡΑ Μάριος Χειμαριός Μάριος Χειμαριός, Κέρκυρα, Ιερός Ναός Αγίων Ιάσωνος και Σωσιπάτρου (Αρχιτεκτονική/ Ιστορία ) www.24grammata.com1 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην περιοχή

Διαβάστε περισσότερα

ΙΕΡΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ

ΙΕΡΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ 3 o ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ Σ.Χ. ΕΤΟΣ 2011-2012 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: «ΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΓΕΙΤΟΝΕΣ ΜΑΣ» ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΙΕΡΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ Εργασία του μαθητή: Μαγγιώρου

Διαβάστε περισσότερα

Αποστολή Ιερουσαλήμ: Από εδώ ο Ιησούς ξεκίνησε την πορεία του για την είσοδό του στην Ιερουσαλήμ. (δείτε το βίντεο)

Αποστολή Ιερουσαλήμ: Από εδώ ο Ιησούς ξεκίνησε την πορεία του για την είσοδό του στην Ιερουσαλήμ. (δείτε το βίντεο) 21/04/2019 Αποστολή Ιερουσαλήμ: Από εδώ ο Ιησούς ξεκίνησε την πορεία του για την είσοδό του στην Ιερουσαλήμ. (δείτε το βίντεο) / Επιρότητα Από την Βηθφαγή ένα χωριό κοντά στο Όρος των Ελαιών ο Χριστός

Διαβάστε περισσότερα

Η Βασιλική της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ

Η Βασιλική της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ Η Βασιλική της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ ένα από τα πλέον σημαντικά και δημοφιλή προσκυνήματα για όλους τους Χριστιανούς από κάθε γωνιά της γης. Μαθητής : Μιχαλόπουλος Πέτρος 3ο Γυμνάσιο Κοζάνης Τάξη: Α Γυμνασίου-Τμήμα

Διαβάστε περισσότερα

γυναίκας που σύμφωνα με την παράδοση ήταν η Θεοδώρα, κόρη του αυτοκράτορα Μαξιμιανού, η οποία είχε ασπασθεί το χριστιανισμό. Το 1430, με την κατάληψη

γυναίκας που σύμφωνα με την παράδοση ήταν η Θεοδώρα, κόρη του αυτοκράτορα Μαξιμιανού, η οποία είχε ασπασθεί το χριστιανισμό. Το 1430, με την κατάληψη Αγία Αικατερίνη Η Αγία Aικατερίνη βρίσκεται σε ενα απο τα καλυτερα μερη της θεσσαλονικης, στην Βορειοδυτική πλευρά της Άνω Πολης.Κτισμένη το 1320 μχ,η ατμόσφαιρα ειναι πολύ ωραία και προπάντον ειναι ήσυχα

Διαβάστε περισσότερα

Α.Πρωτοχριστιανική [μέχρι τις αρχές του 4ου αι.] Β.Βυζαντινή [ ] και Γ. Μεταβυζαντινή ή Νεοβυζαντινή [από το 1453 μέχρι τους νεώτερους χρόνους]

Α.Πρωτοχριστιανική [μέχρι τις αρχές του 4ου αι.] Β.Βυζαντινή [ ] και Γ. Μεταβυζαντινή ή Νεοβυζαντινή [από το 1453 μέχρι τους νεώτερους χρόνους] ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ Η Χριστιανική Ζωγραφική διαιρείται συνήθως σε τρεις μεγάλες περιόδους Α.Πρωτοχριστιανική [μέχρι τις αρχές του 4ου αι.] Β.Βυζαντινή [330-1453] και Γ. Μεταβυζαντινή

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΘΥΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΒΡΑΑΜ ΤΟΥ ΚΑΘΟΛΙΚΟΥ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΣΙΝΑ

ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΘΥΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΒΡΑΑΜ ΤΟΥ ΚΑΘΟΛΙΚΟΥ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΣΙΝΑ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΘΥΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΒΡΑΑΜ ΤΟΥ ΚΑΘΟΛΙΚΟΥ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΣΙΝΑ Είς τό Ιερόν Βήμα τοΰ Καθολικού τής άγ. Αικατερίνης τής Μονής τοΰ Σινό διασφζεται μεγά/π τοιχογραφία, παριστώσα την Θυσίαν τοΰ Αβραάμ (πίν.

Διαβάστε περισσότερα

Institutional Repository - Library & Information Centre - University of Thessaly 12/01/2016 21:56:54 EET - 148.251.235.206

Institutional Repository - Library & Information Centre - University of Thessaly 12/01/2016 21:56:54 EET - 148.251.235.206 3. ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΙ ΤΑΦΟΙ ΑΛΥΚΗΣ ΓΛΥΦΑΔΟΣ Την νέαν ταύτην άνασκαφήν παρά την 'Αλυκήν Γλυφάδος, οπού κατά τά έ'τη 1954 και 1955 ειχον άνασκαφή πολλοί μυκηναϊκών χρόνων θαλαμοειδείς τάφοι, κατέστησεν άναγκαίαν

Διαβάστε περισσότερα

Institutional Repository - Library & Information Centre - University of Thessaly 11/01/ :17:20 EET

Institutional Repository - Library & Information Centre - University of Thessaly 11/01/ :17:20 EET Eix. 3. Γενική άποψις ιοο εσωτερικού τού ναϋδρίου τής Αίγίνης. Η ΟΜΟΡΦΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΙΓΙΝΗΣ (λ υμβολή είς τήν βυζαντινήν εικονογραφίαν καί τέχνην). Είς άπόστασιν είκοσι λεπτών τής ώρας από τής πόλεως τής

Διαβάστε περισσότερα

Ερμηνεία και Θεολογία στην εικόνα της Πεντηκοστής

Ερμηνεία και Θεολογία στην εικόνα της Πεντηκοστής 25 Μαΐου 2018 Ερμηνεία και Θεολογία στην εικόνα της Πεντηκοστής Θρησκεία / Θεολογία της εικόνας Ιεροδιάκονος π. Φιλάρετος, Ι. Μ. Αγίας Λαύρας Καλαβρύτων Η εκκλησιαστική τέχνη, όπως κάθε άλλη τέχνη, είναι

Διαβάστε περισσότερα

Αριθμός 301 Ο ΠΕΡΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΛΟΥΟΜΕΝΩΝ ΕΝ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΗ ΝΟΜΟΣ 1968 (ΝΟΜΟΣ 72 ΤΟΥ 1968)

Αριθμός 301 Ο ΠΕΡΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΛΟΥΟΜΕΝΩΝ ΕΝ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΗ ΝΟΜΟΣ 1968 (ΝΟΜΟΣ 72 ΤΟΥ 1968) 294 Αριθμός 301 Ο ΠΕΡΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΛΟΥΟΜΕΝΩΝ ΕΝ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΗ ΝΟΜΟΣ 1968 (ΝΟΜΟΣ 72 ΤΟΥ 1968) Διάταγμα δυνάμει τοΰ άρθρου 3 Ό 'Υπουργός Συγκοινωνιών και "Εργων, ένασκών τάς δυνάμει τοΰ άρθρου 3 του περί

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΛΙΝΔΟΥ ΣΟΦΙΑ ΒΑΣΑΛΟΥ ΒΠΠΓ

ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΛΙΝΔΟΥ ΣΟΦΙΑ ΒΑΣΑΛΟΥ ΒΠΠΓ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΛΙΝΔΟΥ ΣΟΦΙΑ ΒΑΣΑΛΟΥ ΒΠΠΓ Περιγραφή μνημείου Το αρχαίο θέατρο της Λίνδου διαμορφώνεται στους πρόποδες της δυτικής πλαγιάς του βράχου της λινδιακής ακρόπολης. Το κοίλο χωρίζεται σε

Διαβάστε περισσότερα

Μανόλης Χατζηδάκης, Έλληνες ζωγράφοι μετά την Άλωση (1450-1830), τ. 1, Αθήνα 1987.

Μανόλης Χατζηδάκης, Έλληνες ζωγράφοι μετά την Άλωση (1450-1830), τ. 1, Αθήνα 1987. Μανόλης Χατζηδάκης, Έλληνες ζωγράφοι μετά την Άλωση (14501830), τ. 1, Αθήνα 1987. Παναγιώτης Λ. Βοκοτόπουλος, Εικόνες της Κέρκυρας, Αθήνα 1990. Κερκυραίοι ζωγράφοι: 19ος20ος αι., επιμ. Αθ. Χρήστου, Κέρκυρα

Διαβάστε περισσότερα

Σχολείο: Λύκειο Αυλωναρίου. Τμήμα: Β 2. Θέμα: ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΑΥΛΩΝΑΡΙΟΥ

Σχολείο: Λύκειο Αυλωναρίου. Τμήμα: Β 2. Θέμα: ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΑΥΛΩΝΑΡΙΟΥ Σχολείο: Λύκειο Αυλωναρίου Τμήμα: Β 2 Θέμα: ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΑΥΛΩΝΑΡΙΟΥ ΟΝΟΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΩΝ: Γιάννης Περιβολάρης Χριστίνα Μπενάκη Γιώργος Ρέτσας Στέλλα Φάσο Μαρία Τάλο Παναγιώτης Παναγιώτου Μαρία Σταμέλου

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΙΕΡΟΣΥΝΗΣ. Επιμέλεια: Αναστασία Τσουμενή Ιερός Ναός Αγίου Τρύφωνα - Καματερό

ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΙΕΡΟΣΥΝΗΣ. Επιμέλεια: Αναστασία Τσουμενή Ιερός Ναός Αγίου Τρύφωνα - Καματερό ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΙΕΡΟΣΥΝΗΣ Επιμέλεια: Αναστασία Τσουμενή Ιερός Ναός Αγίου Τρύφωνα - Καματερό Ο Χριστός ως Μέγας Αρχιερεύς και ως καλός ποιμένας ήρθε στον κόσμο για να οδηγήσει τα πρόβατά Του στην αληθινή

Διαβάστε περισσότερα

Αμφιπρόσωπος εικών του Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών εκ της Ηπείρου

Αμφιπρόσωπος εικών του Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών εκ της Ηπείρου Αμφιπρόσωπος εικών του Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών εκ της Ηπείρου Μαρία ΣΩΤΗΡΙΟΥ Δελτίον XAE 1 (1959), Περίοδος Δ'. Στη μνήμη του Νίκου Βέη (1883-1958) Σελ. 135-143 ΑΘΗΝΑ 1960 ΑΜΦΙΠΡΟΣΩΠΟΣ ΕΙΚΩΝ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Αφορμή για τη συγγραφή αυτού του άρθρου υπήρξε η ανακρίβεια

Αφορμή για τη συγγραφή αυτού του άρθρου υπήρξε η ανακρίβεια Ηγούμενος Χρυσορρογατίσσης Διονύσιος Ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΗΜΑΤΟΥ Διόρθωση ανακρίβειας που προήλθε από παρεξήγηση Αφορμή για τη συγγραφή αυτού του άρθρου υπήρξε η ανακρίβεια που αναφέρεται στο βιβλίο της Μαρίνας

Διαβάστε περισσότερα

Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_8712 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1

Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_8712 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1 Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_8712 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1 α) Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, γράφοντας δίπλα στον αριθμό

Διαβάστε περισσότερα

'Αριθμός 127 Ο ΠΕΡΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΛΟΥΟΜΕΝΩΝ ΕΝ ΤΗι ΘΑΛΑΣΣΗι ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ 1968 (ΝΟΜΟΣ 72 ΤΟΥ 1968)

'Αριθμός 127 Ο ΠΕΡΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΛΟΥΟΜΕΝΩΝ ΕΝ ΤΗι ΘΑΛΑΣΣΗι ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ 1968 (ΝΟΜΟΣ 72 ΤΟΥ 1968) Ε.Ε. Παρ. Ill (I) 453 Κ.Δ.Π. 127/76 Άρ. 1280, 25.6.76 'Αριθμός 127 Ο ΠΕΡΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΛΟΥΟΜΕΝΩΝ ΕΝ ΤΗι ΘΑΛΑΣΣΗι ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ 1968 (ΝΟΜΟΣ 72 ΤΟΥ 1968) Διάταγμα δυνάμει του άρθρου 3 Ό 'Υπουργός Συγκοινωνιών

Διαβάστε περισσότερα

«Ὡσαννά, εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου» Η λιτάνευση των Βαΐων στα Ιεροσόλυμα (ΒΙΝΤΕΟ -ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ)

«Ὡσαννά, εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου» Η λιτάνευση των Βαΐων στα Ιεροσόλυμα (ΒΙΝΤΕΟ -ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ) 20/04/2019 «Ὡσαννά, εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου» Η λιτάνευση των Βαΐων στα Ιεροσόλυμα (ΒΙΝΤΕΟ -ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ) Πατριαρχεία / Πατριαρχείο Ιεροσολύμων Ένα έθιμο που κρατάει από την εποχή της Αγίας

Διαβάστε περισσότερα

Περίληψη : Χρονολόγηση. Γεωγραφικός εντοπισμός IΔΡΥΜA ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Περίληψη : Χρονολόγηση. Γεωγραφικός εντοπισμός IΔΡΥΜA ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ Περίληψη : Στο κάτω δυτικό παρεκκλήσιο του συγκροτήματος του Αγίου Σάββα στην Τραπεζούντα σώζονταν δύο στρώματα τοιχογραφιών που αντιστοιχούσαν σε δύο περιόδους διακόσμησης. Το πρώτο στρώμα κάλυπτε τους

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΝΑΚΑΣ Ι ΤΩΝ ΥΠΟ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΕΙΔΩΝ. 1. Αστέρες Ανώτερου Ταξιάρχη Τάγματος Φοίνικα τεμάχια 6. 2. Μετάλλια Στρατιωτικής Αξίας τεμάχια 160

ΠΙΝΑΚΑΣ Ι ΤΩΝ ΥΠΟ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΕΙΔΩΝ. 1. Αστέρες Ανώτερου Ταξιάρχη Τάγματος Φοίνικα τεμάχια 6. 2. Μετάλλια Στρατιωτικής Αξίας τεμάχια 160 ΠΙΝΑΚΑΣ Ι ΤΩΝ ΥΠΟ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΕΙΔΩΝ 1. Αστέρες Ανώτερου Ταξιάρχη Τάγματος Φοίνικα τεμάχια 6 2. Μετάλλια Στρατιωτικής Αξίας τεμάχια 160 3. Μετάλλια Ευδοκίμου Υπηρεσίας τεμάχια 160 4. Μετάλλια Αξίας και Τιμής

Διαβάστε περισσότερα

Ασκηταριά της Μεγάλης Πρέσπας

Ασκηταριά της Μεγάλης Πρέσπας 4 Νοεμβρίου 2011 Ασκηταριά της Μεγάλης Πρέσπας Αφιερώματα / Μοναστήρια της Μακεδονίας Της Χρυσάνθης Σταυροπούλου-Τσιούμη Καθηγήτριας στο ΑΠΘ Να αναζητήσει κανείς τους ιδιαίτερους λόγους για τους οποίους

Διαβάστε περισσότερα

«Βυζαντινή Τέχνη και Αρχιτεκτονική, η Θεσσαλονίκη συναντά την Κωνσταντινούπολη» Βυζαντινός Περίπατος

«Βυζαντινή Τέχνη και Αρχιτεκτονική, η Θεσσαλονίκη συναντά την Κωνσταντινούπολη» Βυζαντινός Περίπατος Πολιτιστικό πρόγραμμα: «Βυζαντινή Τέχνη και Αρχιτεκτονική, η Θεσσαλονίκη συναντά την Κωνσταντινούπολη» 14ο ΓΕΛ Θεσσαλονίκης, σχολικό έτος 2013 14, υπεύθυνη καθηγήτρια: Όλγα Ευσταθίου Βυζαντινός Περίπατος

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΛΕΓΟΜΕΝΟΝ ΘΩΡΑΚΙΟΝ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗΣ ΣΤΟΛΗΣ

ΤΟ ΛΕΓΟΜΕΝΟΝ ΘΩΡΑΚΙΟΝ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗΣ ΣΤΟΛΗΣ ΤΟ ΛΕΓΟΜΕΝΟΝ ΘΩΡΑΚΙΟΝ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗΣ ΣΤΟΛΗΣ Τό θωράκιον αναφέρει ό Πορφυρογέννητος ως τιμητικόν χρυσοΰν ή χρυσοθφαντον εξάρτημα τής ενδυμασίας, τό όποιον φορεΐ ό αΰτοκράτωρ καί ή αΰτοκράτειρα

Διαβάστε περισσότερα

Ή από τής 30 Ιουνίου μέχρι τής 10 Ιουλίου διαρκέσασα κατά τό

Ή από τής 30 Ιουνίου μέχρι τής 10 Ιουλίου διαρκέσασα κατά τό 264 Πρακτικά τής Αρχαιολογικής 'Εταιρείας 1950 12- ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΕΝ ΤΗΝΩι Ή από τής 30 Ιουνίου μέχρι τής 10 Ιουλίου διαρκέσασα κατά τό παρόν έτος άνασκαφική μου εργασία έν Τήνφ δεν κατέστη δυνατόν λόγφ τοΰ

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΟΣ. Υπό του Περικλή Π. Παπαβασιλόπουλου

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΟΣ. Υπό του Περικλή Π. Παπαβασιλόπουλου ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΟΣ Υπό του Περικλή Π. Παπαβασιλόπουλου Η Σίτσοβα (νυν Αλαγονία) είναι ένα από τα έξι χωριά του τέως Δήμου Αλαγονίας Τα έξι αυτά χωριά που είναι κτισμένα στις

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΑΦΟΡΑ. Γι αυτό και εμείς, ενωμένοι με τους Αγγέλους και τους αγίους, διακηρύττουμε τη δόξα σου αναφωνώντας και λέγοντας (ψάλλοντας):

ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΑΦΟΡΑ. Γι αυτό και εμείς, ενωμένοι με τους Αγγέλους και τους αγίους, διακηρύττουμε τη δόξα σου αναφωνώντας και λέγοντας (ψάλλοντας): ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΑΦΟΡΑ 99. Παρ ότι η δεύτερη ευχή είναι συγκροτημένη με το προοίμιό της, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και με άλλα προοίμια, ιδιαίτερα με εκείνα που σε περίληψη περιγράφουν το Μυστήριο της Σωτηρίας,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ ΠΛΑΝΟ 2 ΗΣ ΓΡΑΠΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΛΠ 12, 2007-2008 ΘΕΜΑ: «Είναι γενικώς αποδεκτό ότι η τέχνη του Βυζαντίου διατήρησε διαχρονικά δεσμούς με την αρχαιοελληνική παράδοση είτε από την άποψη της θεματολογίας είτε

Διαβάστε περισσότερα

Προσκυνηματική Εκδρομή

Προσκυνηματική Εκδρομή Προσκυνηματική Εκδρομή στους Αγίους Τόπους ραγματοποιήθηκε από τις 23 μέχρι και τις 27 Αυγούστου πενθήμερη προσκυνηματική εκδρομή στους Αγίους Τόπους των μελών και των φίλων των Χριστιανικών Συνδέσμων

Διαβάστε περισσότερα

Ιερά Μονή Γόλας: Το μοναστήρι των δύσκολων καιρών

Ιερά Μονή Γόλας: Το μοναστήρι των δύσκολων καιρών 17/05/2019 Ιερά Μονή Γόλας: Το μοναστήρι των δύσκολων καιρών / Ιερές Μονές Το Μοναστήρι είναι κτισμένο στη Βορινή πλευρά ενός αντερείσματος που ενώνει τον Ταΰγετο με τα τελευταία προς Ανατολή προ βουνά

Διαβάστε περισσότερα

Οι Άγιοι της Θεσσαλονίκης.

Οι Άγιοι της Θεσσαλονίκης. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Οι Άγιοι της. Ενότητα 5: Άγιοι Αρχιεπίσκοποι της Συµεών Πασχαλίδης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Επίκουρος Καθηγήτρια Τμήματος Πολιτισμικής Τεχνολογίας και. Η παράσταση της Σταύρωσης στη Μονή Αγίου Νικολάου Μετσόβου

Επίκουρος Καθηγήτρια Τμήματος Πολιτισμικής Τεχνολογίας και. Η παράσταση της Σταύρωσης στη Μονή Αγίου Νικολάου Μετσόβου Εύη Σαμπανίκου Επίκουρος Καθηγήτρια Τμήματος Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Η παράσταση της Σταύρωσης στη Μονή Αγίου Νικολάου Μετσόβου Η καταγωγή και εξέλιξη του εικονογραφικού

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΙΤΗ ΑΝΑΦΟΡΑ. Ας υψώσουμε τις καρδιές μας. Είναι στραμμένες προς τον Κύριο. Ας ευχαριστήσουμε τον Κύριο τον Θεό μας. Άξιο και δίκαιο.

ΤΡΙΤΗ ΑΝΑΦΟΡΑ. Ας υψώσουμε τις καρδιές μας. Είναι στραμμένες προς τον Κύριο. Ας ευχαριστήσουμε τον Κύριο τον Θεό μας. Άξιο και δίκαιο. 107. Ο Κύριος να είναι μαζί σας. Και με το πνεύμα σου. ΤΡΙΤΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ας υψώσουμε τις καρδιές μας. Είναι στραμμένες προς τον Κύριο. Ας ευχαριστήσουμε τον Κύριο τον Θεό μας. Άξιο και δίκαιο. Ακολουθεί το

Διαβάστε περισσότερα

Γενικό Λύκειο Καρπερού Δημιουργική Εργασία: Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ

Γενικό Λύκειο Καρπερού Δημιουργική Εργασία: Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ Γενικό Λύκειο Καρπερού Δημιουργική Εργασία: Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ Ο ναός ήταν αφιερωμένος στη Σοφία του Θεού, κτίστηκε στη θέση αυτή από το Μεγάλο Κωνσταντίνο (306-339) αλλά πολύ σύντομα, το 404, καταστράφηκε

Διαβάστε περισσότερα

Η ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ (Καριγέ Τζαμί) ΣΤΕΛΙΟΣ ΓΟΥΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ 3o ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΕΤΟΣ ΤΑΞΗ Β1

Η ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ (Καριγέ Τζαμί) ΣΤΕΛΙΟΣ ΓΟΥΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ 3o ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΕΤΟΣ ΤΑΞΗ Β1 Η ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ (Καριγέ Τζαμί) ΣΤΕΛΙΟΣ ΓΟΥΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ 3o ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΕΤΟΣ 2012-2013 ΤΑΞΗ Β1 Η Mονή της Χώρας-Γενικά Μερικά από τα καλύτερα δείγματα των ψηφιδωτών της βυζαντινής τέχνης διατηρούνται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 1 of 5 14/4/2014 12:35 ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 14-4-2014 Ερώτηση παρακίνησης: 1 Τα Χριστούγεννα η Εκκλησία γιορτάζει: τη Θεία Ενανθρώπηση τη Θεία Ευχαριστία τη Βάπτιση του Χριστού Ερώτηση παρακίνησης:

Διαβάστε περισσότερα

Μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση τα ψηφιδωτά που βρίσκονταν στην αψίδα του ναού της Παναγίας της Κανακαριάς στη Λυθράγκωμη.

Μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση τα ψηφιδωτά που βρίσκονταν στην αψίδα του ναού της Παναγίας της Κανακαριάς στη Λυθράγκωμη. Μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση τα ψηφιδωτά που βρίσκονταν στην αψίδα του ναού της Παναγίας της Κανακαριάς στη Λυθράγκωμη. Ο Χριστός. Ψηφιδωτό Παναγίας της Κανακαριάς. Λυθράγκωμη- Καρπασίας Τα ψηφιδωτά αυτά

Διαβάστε περισσότερα

Οι νηστείες και οι καταλύσεις της Εκκλησίας μας

Οι νηστείες και οι καταλύσεις της Εκκλησίας μας Οι νηστείες και οι καταλύσεις της Εκκλησίας μας Νηστεία είναι η λήψη «ξηράς τροφής» (ξηροφαγία), χωρίς λάδι ή κρασί, μια φορά την ημέρα, και μάλιστα την ενάτη ώρα (γύρω στις 3 μ. μ.). Λήψη τροφής, έστω

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ιερός Ναός του Αγ. Παντελεήμονος στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου

Ο Ιερός Ναός του Αγ. Παντελεήμονος στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου 28/07/2019 Ο Ιερός Ναός του Αγ. Παντελεήμονος στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου / Ορθόδοξες Προβολές Στη βορειοανατολική ακμή των τειχών της μεσαιωνικής πόλης της Ρόδου και σε απόσταση μόλις Παντελεήμονος.

Διαβάστε περισσότερα

ιάπλασn ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΙΟΥΛΙΟΣ νέα Μπολατίου

ιάπλασn ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΙΟΥΛΙΟΣ νέα Μπολατίου : Κυριακής Μεγαλομ. : Ευφημίας Μεγαλομ. : Μαρίνης Μεγαλομ. : Προφήτου Ηλία : Παρασκευής Οσιομ. : Παντελεήμονος Μεγαλομ. Χάλκινο αγαλματίδιο του Οφέλτη, του οποίου ο θάνατος ήταν η αιτία της ίδρυσης των

Διαβάστε περισσότερα

Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία

Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία Ενότητα Ε: Μεταβυζαντινή Τέχνη (1453 αρχές 19ου αι.) Αρχιτεκτονική - Ζωγραφική. Στουφή - Πουλημένου Ιωάννα Ἐθνικὸ καὶ Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν Τμῆμα Θεολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Λίγα Λόγια Για Την Αγιογράφο

Λίγα Λόγια Για Την Αγιογράφο Αγιογράφος Ραλλού Λιόλιου Κούση Βυζαντινές Εικόνες Οι βυζαντινές εικόνες είναι ιεροί πνευματικοί θησαυροί του Ανατολικού Ορθόδοξου Χριστιανισμού. Η βυζαντινή ζωγραφική είναι ένα από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα

Διαβάστε περισσότερα

Εξαιρετικά αντίγραφα βυζαντινών εικόνων

Εξαιρετικά αντίγραφα βυζαντινών εικόνων Εξαιρετικά αντίγραφα βυζαντινών εικόνων από την H ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΣΙΝΑ «Η ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΣΙΝΑ είναι ένα Ελληνορθόδοξον Χριστιανικόν μοναστικόν κέντρον με αδιάκοπον πνευματική ζωήν δεκαεπτά αιώνων. Η ασκητική

Διαβάστε περισσότερα

ΤΗΣ ΕΠΙΣΗΜΟΥ ΕΦΗΜΕΡΙΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ύττ' Άρ. 937 της 19ης ΜΑΊΌΥ ΜΕΡΟΣ Ι Κανονιστικά! Διοικητικαι Πράξεις

ΤΗΣ ΕΠΙΣΗΜΟΥ ΕΦΗΜΕΡΙΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ύττ' Άρ. 937 της 19ης ΜΑΊΌΥ ΜΕΡΟΣ Ι Κανονιστικά! Διοικητικαι Πράξεις Δ.Π. 100/72 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΤΡΙΤΟΝ ΤΗΣ ΕΠΙΣΗΜΟΥ ΕΦΗΜΕΡΙΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ύττ' Άρ. 937 της 19ης ΜΑΊΌΥ 1972 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ! ΜΕΡΟΣ Ι ΠΡΑΞΕΙΣ Κανονιστικά! Διοικητικαι Πράξεις -Αριθμός 100 Ο ΠΕΡΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΛΟΥΟΜΕΝΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Ορόλος του φυσικού φωτός στη βυζαντινή εκκλησιαστική αρχιτεκτονική

Ορόλος του φυσικού φωτός στη βυζαντινή εκκλησιαστική αρχιτεκτονική Ιωάννης Ηλιάδης ΕΙΚΟΝΕΣ ΦΩΤΟΣ ΣΤΟ ΝΑΟ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ* Ορόλος του φυσικού φωτός στη βυζαντινή εκκλησιαστική αρχιτεκτονική είναι ιδιαίτερα εμφανής στο καθολικό της Μονής Παναγίας Κοσμοσώτειρας

Διαβάστε περισσότερα

Οι εικόνες της Ανάστασης στην Ορθόδοξη Βυζαντινή Αγιογραφία

Οι εικόνες της Ανάστασης στην Ορθόδοξη Βυζαντινή Αγιογραφία Οι εικόνες της Ανάστασης στην Ορθόδοξη Βυζαντινή Αγιογραφία Η γιορτή της Ανάστασης του Κυρίου είναι η σημαντικότερη, η λαμπρότερη, η πιο χαρούμενη μέρα μέσα στον εορταστικό κύκλο της Χριστιανοσύνης. Και

Διαβάστε περισσότερα

Περίληψη : Χρονολόγηση. Γεωγραφικός εντοπισμός IΔΡΥΜA ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Περίληψη : Χρονολόγηση. Γεωγραφικός εντοπισμός IΔΡΥΜA ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ Περίληψη : Δύο περίοδοι ιστόρησης εντοπίζονται στο άνω δυτικό παρεκκλήσιo της μονής του Αγίου Σάββα στην Τραπεζούντα. Το δεύτερο στρώμα τοιχογράφησης, που χρονολογείται στα τέλη του 16ου με αρχές του 17ου

Διαβάστε περισσότερα

Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά

Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Μυστράς Η καστροπολιτεία απλώνεται στις πλαγιές του φυσικά οχυρού λόφου του βυζαντινού Μυζηθρά, που έδωσε

Διαβάστε περισσότερα

Η απεικόνιση της Γέννησης του Χριστού στη Βυζαντινή Αγιογραφία

Η απεικόνιση της Γέννησης του Χριστού στη Βυζαντινή Αγιογραφία Η απεικόνιση της Γέννησης του Χριστού στη Βυζαντινή Αγιογραφία Η γιορτή της Γέννησης του Θεανθρώπου, γιορτάζεται κάθε χρόνο όχι μόνο για να τη θυμηθούμε και να δοξολογήσουμε το Θεό, αλλά και για να μπορέσουμε

Διαβάστε περισσότερα

Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά

Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Μυστράς Η καστροπολιτεία απλώνεται στις πλαγιές του φυσικά οχυρού λόφου του βυζαντινού Μυζηθρά, που έδωσε

Διαβάστε περισσότερα

Επίμετρον. Εργασίαι στερεώσεως βυζαντινών μνημείων κατά το έτος 1923

Επίμετρον. Εργασίαι στερεώσεως βυζαντινών μνημείων κατά το έτος 1923 Επίμετρον. Εργασίαι στερεώσεως βυζαντινών μνημείων κατά το έτος 1923 Δελτίον XAE 11 (1924), Τεύχη α'-β', Περίοδος Β' Σελ. 90-94 ΑΘΗΝΑ 1924 ΕΠΙΜΕΤΡΟΝ ΕΡΓΑΣΙΑ! ΣΤΕΡΕΠΣΕΠΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΠΝ ΜΝΗΜΕΙΠΝ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτιστικό Πρόγραμμα Υπεύθυνες καθηγήτριες Καραμπελιά Καλλιόπη Παπαγεωργίου Μαρία

Πολιτιστικό Πρόγραμμα Υπεύθυνες καθηγήτριες Καραμπελιά Καλλιόπη Παπαγεωργίου Μαρία Πολιτιστικό Πρόγραμμα Υπεύθυνες καθηγήτριες Καραμπελιά Καλλιόπη Παπαγεωργίου Μαρία Τα Μετέωρα είναι ένα σύμπλεγμα από τεράστιους σκοτεινόχρωμους βράχους από ψαμμίτη οι οποίοι υψώνονται έξω από την Καλαμπάκα,

Διαβάστε περισσότερα

Ο ναός του Αγίου Στεφάνου

Ο ναός του Αγίου Στεφάνου Ο ναός του Αγίου Στεφάνου Ο ναός του Αγίου Στεφάνου βρίσκεται σε ένα ύψωμα στη βορειοανατολική πλευρά της Καστοριάς. Η χρονολόγησή του μνημείου είναι προβληματική καθώς δεν υπάρχουν πληροφορίες από επιγραφές

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Ἱερῶν Ἀκολουθιῶν

Πρόγραμμα Ἱερῶν Ἀκολουθιῶν ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΝ ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΒΕΛΓΙΟΥ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ SCHAERBEEK 293, rue du Progrès - 1030 Schaerbeek. Email: paroisse.schaerbeek@gmail.com Τηλ. : 02-201.19.38. Πρόγραμμα Ἱερῶν Ἀκολουθιῶν

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ

ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η μονή της Παναγίας Σκριπού της Ορχομενιώτισσας της Βοιωτίας, κοντά στον αρχαίο Ορχομενό, περιλαμβάνει το πιο σημαντικό

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

ΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ Από την εποχή του εσποτάτου της Ηπείρου στα Βυζαντινά χρόνια στο νησί των Ιωαννίνων δημιουργήθηκαν Μονές και Ησυχαστήρια, που με την πάροδο του χρόνου η φήμη, αλλά

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΗ ΜΑΝΗ. Ναός Άι Στράτηγου. παρά την Καστάνια

ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΗ ΜΑΝΗ. Ναός Άι Στράτηγου. παρά την Καστάνια Copyright Θέματα Αρχαιολογίας ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗ & ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ Αναστήλωση ΜΝΗΜΕΙΩΝ& Συντήρηση www.themata-archaiologias.gr Μνημείων www.themes-in-archaeology.gr ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΗ ΜΑΝΗ Ναός Άι Στράτηγου παρά την Καστάνια

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ Ε. Pc8 ΝΤΙΝΟΣ & ΒΑΣΙΛΙΚΗ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ

ΤΑΞΗ Ε. Pc8 ΝΤΙΝΟΣ & ΒΑΣΙΛΙΚΗ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΤΑΞΗ Ε Pc8 ΝΤΙΝΟΣ & ΒΑΣΙΛΙΚΗ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ 4/12/2015 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ Η Ακρόπολη Αθηνών είναι ένας βραχώδης λόφος ύψους 156 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας και 70 μ. περίπου από το επίπεδο

Διαβάστε περισσότερα

Α/Α ΔΩΡΗΤΗΣ ΕΡΓΟ ΠΟΥ ΠΡΟΣΕΦΕΡΕ

Α/Α ΔΩΡΗΤΗΣ ΕΡΓΟ ΠΟΥ ΠΡΟΣΕΦΕΡΕ Α/Α ΔΩΡΗΤΗΣ ΕΡΓΟ ΠΟΥ ΠΡΟΣΕΦΕΡΕ 1. ΚΩΝ/ΝΟΣ Μ. ΛΕΓΓΑΣ Η ΓΕΝΝΗΣΙΣ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ 2. (ΔΗΜΑΡΧΟΣ ΣΤΥΜΦΑΛΙΑΣ) Η ΒΑΠΤΙΣΙΣ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ 3. ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΗΣ ΜΑΡΚΟΣ 4. ΟΙΚ.ΑΘΑΝ. & ΜΑΡΙΑΣ ΓΑΤΣΙΟΠΟΥΛΟΥ Η ΕΠΙΣΚΕΨΙΣ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΣΤΟΝ

Διαβάστε περισσότερα

Institutional Repository - Library & Information Centre - University of Thessaly 16/09/ :23:54 EEST

Institutional Repository - Library & Information Centre - University of Thessaly 16/09/ :23:54 EEST 8. ΑΝΑΣΚΑφΗ ΤΗΣ ΝΕΚΡΟΤΤΟΛΕΩΣ ΑΜΦΙΤΤΟΛΕΩΣ Συνεχίσθη κατά τό 1957 ή άνασκαφική ερευνά τής διαπιστωθείσης διά τών άνασκαφών τοΰ παρελθόντος έτους ( Έργον 1956, σ. 54 κ. ε.) εκτεταμένης νεκροπόλεως, τής κείμενης

Διαβάστε περισσότερα

Θεολογική προσέγγιση και ερμηνεία της εικόνας των Εισοδίων της Θεοτόκου

Θεολογική προσέγγιση και ερμηνεία της εικόνας των Εισοδίων της Θεοτόκου 21 Νοεμβρίου 2018 Θεολογική προσέγγιση και ερμηνεία εικόνας των Εισοδίων Θεοτόκου Θρησκεία / Θεολογία εικόνας Ιεροδιάκονος π. Φιλάρετος, Ι. Μ. Αγίας Λαύρας Καλαβρύτων Αντικρίζοντας την εικόνα εισόδου Θεοτόκου

Διαβάστε περισσότερα

Βυζαντινά και Οθωμανικά μνημεία της Μάκρης

Βυζαντινά και Οθωμανικά μνημεία της Μάκρης Βυζαντινά και Οθωμανικά μνημεία της Μάκρης Στρατηγικής σημασίας η θέση της Μάκρης / Κατοικήθηκε από την αρχαιότητα Οικισμός με διαρκή ανθρώπινη παρουσία από τα νεολιθικά χρόνια Ορατά στο κέντρο της σημερινής

Διαβάστε περισσότερα

Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις

Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις ΜΑΘΗΜΑ 8 Ο ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ: Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις που δίνονται στην παρένθεση. Σε κάθε κενό αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΩΤΕΡΑ ΕΓΡΗΜΑΤΑ ΕΙΣ ΤΟΝ ΝΑΟΝ ΤΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΝΕΩΤΕΡΑ ΕΓΡΗΜΑΤΑ ΕΙΣ ΤΟΝ ΝΑΟΝ ΤΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΝΕΩΤΕΡΑ ΕΓΡΗΜΑΤΑ ΕΙΣ ΤΟΝ ΝΑΟΝ ΤΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Κατά τάς εργασίας επισκευής κα! έπαυξήσεως, τας άρξαμένας το 953 εις τον ναον των Ταξιαρχών, ήλθον εις φως αρχιτεκτονικοί τίνες λεπτομέρειας τας

Διαβάστε περισσότερα

323 Κ.Δ.Π. 98/80. ώς αί περιοχαί αί πλαισιούμεναι δι' έρυθροΰ χρώματος έπί τοΰ

323 Κ.Δ.Π. 98/80. ώς αί περιοχαί αί πλαισιούμεναι δι' έρυθροΰ χρώματος έπί τοΰ Ε.Ε. Παρ. Hi (I) *Ap. 1599, 3.5.80 323 Κ.Δ.Π. 98/80 'Αριθμός 98 Ο ΠΕΡΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΛΟΥΟΜΕΝΩΝ ΕΝ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΗ ΝΟΜΟΣ 1968 (ΝΟΜΟΣ 72 τοΰ 1968) Διάταγμα δυνάμει τοΰ άρθρου 3 Ό Υπουργός Συγκοινωνιών καΐ "Εργων,

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία στην Σχολική Εορτή των Τριών Ιεραρχών Γυμνάσιο Ξυλοφάγου

Ομιλία στην Σχολική Εορτή των Τριών Ιεραρχών Γυμνάσιο Ξυλοφάγου Ομιλία στην Σχολική Εορτή των Τριών Ιεραρχών Γυμνάσιο Ξυλοφάγου Ήταν γύρω στον 11 ου αι. στα χρόνια του Αλέξιου Κομνηνού όταν στην Κωνσταντινούπολη ξέσπασε με νέα διαμάχη. Άνθρωποι των γραμμάτων και μη,

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα ΙΑ 43 Εμβάθυνση στην Αρχαιολογία. Όψεις της βυζαντινής μικρογραφικής ζωγραφικής, μικροτεχνίας και κεραμικής (4ος-15ος αι.)

Μάθημα ΙΑ 43 Εμβάθυνση στην Αρχαιολογία. Όψεις της βυζαντινής μικρογραφικής ζωγραφικής, μικροτεχνίας και κεραμικής (4ος-15ος αι.) ΕΚΠΑ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ & ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΚ. ΕΤΟΣ 2017-18 Μάθημα ΙΑ 43 Εμβάθυνση στην Αρχαιολογία Όψεις της βυζαντινής μικρογραφικής ζωγραφικής, μικροτεχνίας και κεραμικής (4ος-15ος αι.) ΕΛΕΦΑΝΤΟΣΤΑ Τρίπτυχο

Διαβάστε περισσότερα