ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ 8 - ΕΜΒΑΘΥΝΣΕΙΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ. θεμα και σκηνικο ο τουρισμος στην ελλαδα

Transcript

1 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ 8 - ΕΜΒΑΘΥΝΣΕΙΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ διδασκοντες: ε. μιχα θ. παγωνης ε. χατζηκωνσταντινου σπουδαστικη ομαδα: βασιλακη πηνελοπη βερτεουρη αναστασια χαζαπη αννα ακαδημαικο ετος 2009 θεμα και σκηνικο ο τουρισμος στην ελλαδα Η σκηνογραφια της ελληνικης τουριστικης και μη αρχιτεκτονικης και η συνδεση της με την εννοια της θεματοποιησης που κυριαρχει στον οργανωμενο τουρισμο τα τελευταια χρονια

2 περιεχομενα Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Β. ΘΕΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1. οργανωμένα θεματικά πάρκα 2. θεματικά χωριά α. β. 3. άτυπη θεματοποίηση Γ. ΑΤΥΠΗ ΘΕΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ 1. προσομοίωση νοσταλγία - σκηνογραφία 2. αγεωγραφικότητα αχρονικότητα - αποσπασματικότητα 3. ασφάλεια οικειότητα ολοκληρωμένη εμπειρία Δ. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ε. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

3 α. εισαγωγη «Στο Σικάγο του 1893 μπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβα,το Κάϊρο, τη Βιέννη, την Ιαπωνία, και την Αρκτική, όλα σε ένα μοναδικό απόγευμα... Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τους παραδοσιακούς δρόμους...», μια επινόηση που είχε ως σκοπό την προσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών, με την αναπαράσταση τόπων και πολιτισμών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουν από κοντά. Παράλληλα, «...οι περισσότερες σημαντικές εκθέσεις της εποχής προσέφεραν για διασκέδαση απομιμήσεις δρόμων, όπου ο επισκέπτης μπορούσε να περιπλανιέται ανάμεσα σε ρομαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απ όλο τον κόσμο. Τα κτίρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια, αλλά η ολική εντύπωση ήταν εκτός πραγματικότητας...» 1 Η περιγραφή αυτή θα ταίριαζε και σε ένα σημερινό θεματικό πάρκο με πολύ μικρές αλλαγές. Παρόλα αυτά αναφέρεται στην Διεθνή Έκθεση του Σικάγο στα τέλη του 19 ου αιώνα, και μπορεί κανείς να εντοπίσει διάφορα κοινά στοιχεία με τις σύγχρονες τάσεις που κυριαρχούν στον παγκόσμιο τουρισμό τις τελευταίες δεκαετίες. Το ζήτημα της εικόνας της πόλης συνδέεται άμεσα με την έννοια της θεματοποίησης. Τα θεματικά πάρκα είναι περιοχές με συγκεκριμένα όρια τα οποία έχουν ορισμένη θεματική ψυχαγωγική συνήθως λειτουργία. Η έννοια της θεματοποίησης είναι συνυφασμένη με την εικόνα και την εξιδανίκευσή της. Βασικό παράδειγμα αλλά και πρότυπο για όλα αυτά τα πάρκα αποτελεί η Disneyland, η οποία λειτουργεί ως μια ουτοπία, μια τέλεια καθαρή και υγιής πόλη. Μέσω της απόσπασης, της απλοποίησης και της επανασύνθεσης προεπιλεγμένων οικείων εικονογραφικών στοιχείων, δημιουργείται ένας καινούριος α-γεωγραφικός χώρος, όπως ακριβώς συμβαίνει και στην τηλεόραση. Η λογική της θεματοποίησης έχει περάσει και στην τουριστική προσέγγιση που ακολουθεί και η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Συγκεκριμένα, συναντάμε τριών ειδών προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση, και οι περιπτώσεις αυτές είναι μάλλον λίγες. Μπορούμε να δούμε τρεις υποκατηγορίες, οι οποίες είναι τα οργανωμένα θεματικά πάρκα, τα θεματικά χωριά και οι άτυπες μορφές θεματοποίησης. 1. Attoe Wayne, Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάματα. Μια θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισμού, Αρχιτεκτονικά Θέματα, 9/1975, σελ. 48

4 β. θεματοποιηση στην ελλαδα 1.οργανωμενα θεματικα παρκα Θεματικό πάρκο Δεινόσαυρων στη Θεσσαλονικη Στην πρώτη κατηγορία έχουμε τα οργανωμένα θεματικά πάρκα, δομημένα με βάση μια συγκεκριμένη θεματική που διαμορφώνει το σκηνικό, και που περιλαμβάνουν μέσα τους διάφορες χρήσεις. Ένα παράδειγμα είναι το θεματικό πάρκο δεινοσαύρων που λειτουργεί στη Θεσσαλονίκη από το 2008, και μοιράζεται πολλά κοινά στοιχεία με θεματικά πάρκα του εξωτερικού όπως η Disneyland, αλλά σε πολύ μικρότερη κλίμακα και κυρίως απευθύνεται σε επισκέπτες από την Ελλάδα. Άλλα παραδείγματα είναι το θεματικό πάρκο που πρόκειται να διαμορφωθεί στην περιοχή των Σπάτων, και θα έχει ως θέμα την ελληνική μυθολογία. Είναι ενδιαφέρουσα η ιστορία αυτού του project, καθώς πριν από 2 δεκαετίες περίπου η πρόταση ήταν η δημιουργία ενός αντίστοιχου πάρκου στους πρόποδες του Ολύμπου, κοντά στο Λιτόχωρο, και η πρόταση είχε απορριφθεί από τους τοπικούς φορείς και καθώς λέγεται από την εκκλησία, με αιτιολογία τότε ότι θα προσέβαλε την θρησκεία (;) παρουσιάζοντας ειδωλολατρικά έθιμα. Φαίνεται όμως ότι τέτοιες απόψεις δεν εμφανίζονται πια, και η ιδέα της χρήσης της ιστορίας και της Allou fun park, στου Ρέντη, Αθήνα μυθολογίας του ελληνικού χώρου είναι πολύ ελκυστική σαν θεματική. Τέλος θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ακόμα και παραδείγματα amusement parks, όπως το Allou Fun Park στην Αθήνα η οι διάφορες Waterlands που είναι πολύ δημοφιλείς στην Ελλάδα. Copa Copana Summer

5 β. θεματοποιηση στην ελλαδα 2.Θεματικα χωρια Ξενοδοχειακό συγκρότημα Porto Carras στη Χαλκιδική Μια δεύτερη κατηγορία είναι αυτή των λεγόμενων θεματικών χωριών, που είναι ίσως και πιο συνηθισμένη στην Ελλάδα. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε οικισμούς, που είτε χτίζονται από την αρχή είτε προϋπήρχαν και αναπαλαιώνονται, και διατηρούν ένα συγκεκριμένο θέμα. Συγκροτημα Santorini a piece of greece, Ras Al Khaimah a. Στην πρώτη περίπτωση επιλέγεται, για παράδειγμα, μια τοπική εθνικογεωγραφική ταυτότητα, και έτσι χτίζεται ένας ολόκληρος οικισμός. Τέτοια είναι η περίπτωση του Αρκαδικού χωριού, που απευθύνεται σε ομογενείς με καταγωγή από την Αρκαδία και το οποίο χτίστηκε βασισμένο σε «παραδοσιακά» πρότυπα. Άλλο παράδειγμα είναι το «βορειοελλαδίτικο» χωριό του αρχιτέκτονα Κ. Καψαμπέλη στο κτήμα Porto Carras στην Χαλκιδική, το οποίο λειτουργεί σαν γειτονιά με σπίτια-bungalows, μαγαζάκια και εστιατόρια στην μαρίνα του κτήματος, όλα σε κλίμα «παραδοσιακής μακεδονίτικης» αρχιτεκτονικής. Αυτή η χρήση μιας θεματικής απαλλαγμένης από ανεπιθύμητα στοιχεία και πραγματοποιημένη στο χώρο να στεγάσει πραγματικούς ανθρώπους με πραγματικές ανάγκες, θυμίζει το παράδειγμα της Celebration City στην Φλόριντα των Η.Π.Α., η οποία χτίστηκε από την αρχή με βάση 5 παραδοσιακές τεχνοτροπίες - δάνεια και τις αρχές τις Νέας Πολεοδομίας με στόχο την δημιουργία της «τέλειας» πόλης που θα συνόδευε το πάρκο DisneyWorld. Ενδιαφέρον είναι να προσέξουμε πως μέσα σε αυτή την λογική χτίζονται τα τελευταία χρόνια και στο Dubai πολλά projects που μιμούνται αρχιτεκτονικές από όλο τον κόσμο φτιάχνοντας «παραδοσιακές γειτονιές» στις οποίες κάποιος μπορεί να ζήσει μόνιμα. Αρκαδικό χωριό

6 β. θεματοποιηση στην ελλαδα 2.Θεματικα χωρια Ξενοδοχειακό συγκρότημα στο Ημεροβίγλι, Σαντορίνη Ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις στο Μονοδένδρι, Ζαγοροχώρια b. Στην δεύτερη περίπτωση της «αναπαλαίωσης» έχουμε παραδείγματα χωριών, που με βάση κάποια στοιχεία μορφολογίας και δομής που έχουν μείνει από την παράδοση ολόκληρος ο οικισμός ακολουθεί ορισμένους κανόνες όσον αφορά την εικόνα και την μορφή, ώστε να «σέβεται» την ιστορική και πολιτιστική του κληρονομιά. Όμως αυτό πραγματοποιείται πολύ συχνά με ένα χαρακτήρα σκηνογραφικό και μονοδιάστατο, και η νομοθεσία συνήθως επιβάλλει όρους που δεν επιτρέπουν ελευθερίες από την πλευρά του αρχιτέκτονα, ώστε το αποτέλεσμα είναι φτωχό και δεν έχει σχέση με τα πραγματικά χαρακτηριστικά του τόπου. Επίσης αυτή η τάση της διατήρησης και της αναπαλαίωσης, φτάνει σε σημεία υπερβολής, καθώς περιοχές που έχουν ανακυρηχθεί προστατευμένες για μόνο ένα αξιόλογο κτίσμα, όπως π.χ. ένα μεσαιωνικό κάστρο, αναγκάζονται να καταφύγουν σε εικονογραφικές μιμήσεις. Αυτήν την τακτική αντικατάστασης της πραγματικότητας από μια επιλεκτική πλασματική εικόνα την συναντάμε στην Αμερική πρώτη φορά με χαρακτηριστικό παράδειγμα την πόλη Williamsburg: στα τέλη του 1920 οι κάτοικοι της πόλης αυτής αποφάσισαν ότι η τότε σύγχρονη εικόνα της πολης δεν ήταν ικανοποιητική, και ότι θα έπρεπε να ξαναφτιαχτεί «όπως ήταν παλιά». Έτσι επιλέχθηκε ένα χρονικό σημείο στην ιστορία της πόλης, το 1770, και ότι υπήρξε μετά από αυτό διαγράφτηκε και την θέση του πήραν αναπαραγωγές των παλαιότερων προτύπων. Ξενοδοχείο στο Μονοδένδρι, Ζαγοροχώρια

7 β. θεματοποιηση στην ελλαδα 3.ατυπη θεματοποιηση Παλιό κτίριο στην οδό Σατωβριάνδου στην Αθήνα. Το Παναθηναϊκό Στάδιο το 1997, με προσθήκες από πεπιεσμένο χαρτί. Στην τρίτη κατηγορία, που είναι και αυτή που μας ενδιαφέρει περισσότερο από τις υπόλοιπες, ανήκουν οι περιπτώσεις άτυπης θεματοποίησης, που εντοπίζονται διάσπαρτα στην ελληνική ύπαιθρο και τα νησιά. Η τάση αυτή της θεματοποίησης γίνεται εμφανής μέσα από την ιστορία της τουριστικής πολιτικής που ακολουθήθηκε τα τελευταία 60 χρόνια στον ελληνικό χώρο. Ο αστικός χώρος διαμορφώνεται με μια σκηνογραφική προσέγγιση, αποκτώντας, έτσι, μια θεματική οργάνωση. Αυτό εντοπίζεται σε τουριστικές περιοχές και σε πόλεις με ιστορικά κέντρα όπου διατηρείται το παλαιό τμήμα τους σκηνογραφικά για να προσελκύσει επισκέπτες. Μέχρι το 1950 είχε διαμορφωθεί μια πιο αγροτική εικόνα για την ελληνική πραγματικότητα στο εξωτερικό, μια Ελλάδα της αγνότητας και της παράδοσης. Ταυτόχρονα, όμως, η Ελλάδα προσπαθούσε να επιδείξει ένα πιο μοντέρνο πρόσωπο προς τα έξω. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η σειρά των ξενοδοχείων του Ε.Ο.Τ., Ξενία. Με τη δικτατορία του 1967 διακόπτεται αυτό το πρόγραμμα και η Υπηρεσία στρέφεται προς την αναβίωση παραδοσιακών οικισμών. Γενικότερα μετά το 60 κυριαρχεί μια αρνητική αντιμετώπιση του μοντερνισμού και μια επίκληση σε παρελθοντικές αξίες, στοιχεία του μεταμοντέρνου κινήματος. Στα πλαίσια μιας συστηματικής ιστορικής μελέτης, η οποία είχε απορριφθεί από την προηγούμενη εποχή, δίδεται μεγάλη σημασία στη συνύπαρξη πολλών διαφορετικών περιόδων και σε απλές αξίες της παλιάς πόλης. Μέσα από τον αρχαϊσμό αυτό αναδείχθηκαν οι έννοιες του ιστορικού κέντρου και της πολιτιστικής κληρονομιάς, οι οποίες λειτούργησαν ως δικαιολογία για τη συνολική διατήρηση. Κτίριο Φιξ στη Λεωφόρο Συγγρού

8 β. θεματοποιηση στην ελλαδα 3.ατυπη θεματοποιηση Η νεώτερη κατασκευή του Σταθμού του Α ΚΤΕΛ Αθηνών Παρατηρείται, λοιπόν, μια προσπάθεια να αναδειχτούν κάποια στοιχεία του παρελθόντος σε βάρος της εκάστοτε σύγχρονης πραγματικότητας. Επιχειρείται μια σειρά ταυτίσεων με τους προγόνους μας και τα έργα τους, πλάθοντας, έτσι, μια συλλογική μνήμη μέσα από μια επιλεκτική αναδημιουργία του παρελθόντος. Σύμφωνα με τον Π. Τουρνικιώτη, «η συλλογική μνήμη της κοινωνίας κατασκευάζει τις σημασίες που εκείνη δίνει στον κόσμο, για να τον κάνει κόσμο της, αφενός με τα λόγια, γράφοντας την ιστορία του, και αφετέρου με τα έργα, ξεχνώντας, αλλάζοντας ή προστατεύοντας, δηλαδή «κατασκευάζοντας» το υλικό και το ορατό παρελθόν του 1». Γίνεται κατανοητό, λοιπόν, ότι η σύγχρονη κοινωνία σε μια προσπάθεια να κρύψει διάφορες «άσχημες» για αυτήν πτυχές της ελληνικής πραγματικότητας αναδημιουργεί το παρελθόν, θεωρώντας ότι η ίδια είναι ανίκανη να παραγάγει ενδιαφέρουσες πολιτισμικές συνθήκες. Απωθεί, τελικά, τα όποια στοιχεία τεκμήρια βλάπτουν την εικόνα της, τα ξεχνάει. Στην όλη λογική της σκηνογραφίας που εντοπίσαμε στην ιστορική αναδρομή μπορούμε να διακρίνουμε στοιχεία παρόμοια με αυτά της θεματοποίησης που αναφέραμε νωρίτερα. Γι αυτό τον λόγο μας ενδιαφέρει να μελετήσουμε αυτά τα στοιχεία μέσα από το πρίσμα της θεωρίας που έχει αναπτυχθεί γύρω από την έννοια του θεματικού πάρκου. Έτσι θα προσπαθήσουμε να κατηγοριοποιήσουμε τα παραδείγματα αυτά από την ελληνική πραγματικότητα με βάση τις τρεις βασικές έννοιες της θεματοποίησης: την προσομοίωση, την αγεωγραφικότητα και την ασφάλεια. 1. Π. Τουρνικιώτης, «Πρέπει να ξεχνάς για να θυμάσαι», Κεφ. 1.6, Η αρχιτεκτονική στη σύγχρονη εποχή.

9 Στερεότυπε ς εικόνες Στιγμιότυπο από την ταινία Zorbas γ. ατυπη θεματοποιηση 1.προσομοιωση νοσταλγια - σκηνογραφια Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της θεματοποίησης, όπως είδαμε παραπάνω, αποτελεί η προσομοίωση. Στα θεματικά πάρκα οι χώροι διαμορφώνονται με βάση κάποια συγκεκριμένη θεματολογία, την οποία συνοδεύει μια ορισμένη εικονογραφία, που προέρχεται από τη μαζική κουλτούρα. Συγκεκριμένα χρησιμοποιούνται εικονικά πρότυπα από τον κινηματογράφο και τα κόμικς, τα οποία ανανεώνονται συνεχώς. Ωστόσο θεματικές περιοχές της Disneyland δανείζονται τη θεματογραφία τους από τον πολιτισμό ορισμένων χωρών και γενικά τοποθεσιών. Ολόκληρη η κουλτούρα ενός λαού ανάγεται σε κάποια στάνταρτ τα οποία έχουν περάσει πρώτα από μια διαδικασία απλοποίησης και υπεραπλούστευσης. Τα στερεότυπα αυτά στη συνέχεια στήνονται στον χώρο σαν σκηνικά κάνοντας τον επισκέπτη να νιώθει ότι βρίσκεται σε ένα μέρος που μοιάζει με κάποιο άλλο. Το μέρος, όμως, στο οποίο αναφέρεται η προσομοίωση είναι εντέλει κάπου αλλού. Η αυθεντικότητα αυτής της υποκατάστασης πάντα εξαρτάται από τις γνώσεις μιας απούσας αυθεντίας. Το όλο σύστημα βασίζεται στο γεγονός ότι ταξιδεύεις για να γνωρίσεις κάποιους τόπους και την κουλτούρα τους επιλέγοντας, εν τέλει, να πας στη Ντίσνευλαντ παρά στις συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές που αυτή υποκαθιστά. Γίνεται μια προτίμηση της προσομοίωσης σε βάρος της πραγματικότητας. Στον ελληνικό χώρο από το 50 και μετά καθιερώνονται διάφορα πρότυπα ελληνικότητας που διαδίδονται στο εξωτερικό και χαρακτηρίζουν την κοινωνική ζωή και τον πολιτισμό της υποτιθέμενης τοπικής πραγματικότητας. Σε αυτό συνετέλεσαν διάφορες ταινίες όπως Zorba the Greek προωθώντας στερεότυπες εικόνες όπως το τζατζίκι, το σουβλάκι, ο μουσακάς, οι παππούδες, το καφενείο, τα μουλάρια, τα μικρά άσπρα σπιτάκια με τα γεράνια και τις στάμνες, τους ευγενικούς και χαμογελαστούς ντόπιους όλα αυτά τα στοιχεία παραπέμπουν σε έναν παρωχημένο χρόνο, σε πιο αγνές εποχές. Ο χώρος περιγράφεται με μια νοσταλγία. Στην αρχή οι ντόπιοι δεν ήταν σύμφωνοι με αυτή την τακτική. Η αγνότητα των ταινιών του Δαλιανίδη με τα παλικάρια που χορεύουν στα λιμάνια, κλπ. καταφέρνει να κάνει πιστευτή αυτή την πλαστή εικονογραφία και στους κατοίκους. Η αλήθεια περιθωριοποιείται και προβάλλεται εν τέλει μια ρομαντική εικόνα που έχει την αφετηρία σε μια περασμένη πραγματικότητα αλλά δεν έχει στην ουσία καμία σχέση με το σήμερα.

10 γ. ατυπη θεματοποιηση 1.προσομοιωση νοσταλγια - σκηνογραφια Αυτά τα στερεότυπα είναι που χρησιμοποιεί ο Ελληνικός Οργανισμός τουρισμού (Ε.Ο.Τ.) για να προωθήσει τη χώρα μας στη διεθνή αγορά τουρισμού. Ένα θέμα που είναι ιδιαιτέρως δημοφιλές στα διαφημιστικά σποτ είναι εκείνο της μακρόχρονης ιστορίας της Ελλάδας την οποία ο τουρίστας μπορεί να διακρίνει αναλλοίωτη κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του. χαρακτηριστική είναι η φετινή καμπάνια του οργανισμού η οποία έχει σύνθημα «Ελλάδα χρόνια ιστορίας». Το ίδιο ακριβώς σύνθημα είχε χρησιμοποιηθεί και παλιότερα, επί Χούντας, στη διεθνή έκθεση αρχιτεκτονικής στην Οσάκα, το Διαφημιστική καμπάνια του Ε.Ο.Τ. Στερεότυπα ελληνικότητα ς Παλαιότερες καμπάνιες προωθούν άλλα χαρακτηριστικά «κλισέ» της ελληνικότητας, όπως είναι ο ρομαντισμός την ώρα ενός εκπληκτικού ηλιοβασιλέματος, η ζωντάνια και το γλέντι που επικρατούν στην Ελληνικές γειτονιές, το έντονο γαλάζιο χρώμα που χαρακτηρίζει τις Ελληνικές θάλασσες και τον ουρανό. Σε αυτές τις περιπτώσεις τα συνθήματα που συνοδεύουν τις ειδυλλιακές αυτές εικόνες, όπως το «Ζήσε το μύθο σου στην Ελλάδα» ή το «Έλα και ζήσε το πάρτυ», προσκαλούν άμεσα τον ξένο επισκέπτη να ζήσει αυτήν την Ελληνική «πραγματικότητα». Πολύ συχνά χρησιμοποιούνται και αρχιτεκτονικά στερεότυπα της Ελλάδας, και κατά κύριο λόγο των Αιγαιοπελαγίτικων νησιών, όπως είναι τα γραφικά σοκάκια, με τα παραδοσιακά άσπρα σπίτια και τα μικρά εκκλησάκια, τα οποία δημιουργούν το κατάλληλο σκηνικό για έναν τουρίστα. Οι παραπάνω προσπάθειες του Ε.Ο.Τ. απευθύνονται κυρίως στον εξωτερικό τουρισμό. Για τον εσωτερικό τουρισμό η τακτική που ακολουθείται είναι εντελώς διαφορετική. Όπως συμβαίνει και σε αρκετά τουριστικά μέρη του κόσμου, έτσι κι εδώ γίνεται μία προσπάθεια να προβληθούν οι ομορφιές του τόπου μας ως παρομοιώσεις διάσημων τουριστικών προορισμών, όπως η Καραϊβική ή οι Μπαχάμες. Με το σύνθημα «Όλα τα μέρη του κόσμου σε μία χώρα» προωθείται ένα στοιχείο το οποίο βρίσκεται στην Ελλάδα και έχει όλα τα τοπικά χαρακτηριστικά, αφού όμως του έχουν αφαιρέσει την πραγματική του ταυτότητα.

11 γ. ατυπη θεματοποιηση Σέριφος, χώρα Νάξος, ορεινό χωριό Νάξος, χώρα 1.προσομοιωση νοσταλγια - σκηνογραφια Όλα αυτά τα στερεότυπα, και ειδικά αυτά που αναφέρονται στο χώρο και στην σκηνική διαμόρφωσή του συναντώνται ιδιαίτερα έντονα στις πιο τουριστικές περιοχές και ειδικά στις Κυκλάδες, που για τους ξένους συμπυκνώνουν όλα τα θετικά στοιχεία και όλη την ομορφιά της Ελλάδας, και ο Ε.Ο.Τ. τα χρησιμοποιεί κατά κόρον για να προωθήσει την εικόνα της. Γύρω από τις Κυκλάδες έχει στηθεί μια ολόκληρη σκηνογραφία του χώρου, που σύμφωνα με τα διαφημιστικά φυλλάδια αποτελεί την πιο αγνή και κοντά στην παράδοση εικόνα των νησιών, και αναπαράγεται σε ταινίες, με βόλτες στα στενά σοκάκια, λευκούς αυλόγυρους εκκλησιών, το μπλε της θάλασσας και φυσικά με τα κάτασπρα σπιτάκια αραδιασμένα στις πλαγιές των βράχων. Αναφέρονται όμως σε πραγματικά στοιχεία, και έχουν κάποια σχέση όντως με τις παραδόσεις των τόπων αυτών; Αυτό που συμβαίνει είναι ένας διάλογος της ιστορίας με κλισέ και επιβεβλημένες καταστάσεις, οι οποίες παγιώθηκαν μέσα στα χρόνια, και οι οποίες πέρασαν σαν πραγματικές παραδόσεις. Συγκεκριμένα το θέμα των λευκών σπιτιών με τα δώματα αποτελεί πρότυπο «αιγαιοπελαγίτικου στιλ» σε διάφορες αναπαραστάσεις ακόμα και στο εξωτερικό, όπως είδαμε πριν με το παράδειγμα του οικιστικού συνόλου Santorini A piece of Greece στο νησί Ras Al Khaimah κοντά στο Dubai. Όμως ούτε το Αιγαίο δεν παρουσίαζε ποτέ τέτοια ομοιομορφία στις μορφές των οικισμών του, αλλά ούτε καν οι Κυκλάδες στο σύνολό τους αποτελούν ένα ομοιογενές σύνολο. Νησιά όπως η Άνδρος παρουσιάζουν τελείως διαφορετική εικόνα από την Μύκονο ή την Σαντορίνη, ενώ παίζει σημαντικό ρόλο και το ανάγλυφο της περιοχής, καθώς αλλιώς αναπτύσσονται οικισμοί στις βραχώδεις και ορεινές περιοχές των πιο μικρών σε έκταση νησιών και αλλιώς στα πιο εύφορα, με περισσότερες πεδιάδες μεγάλα νησιά. Ενδιαφέρον είναι το πώς αυτά τα στερεότυπα χρησιμοποιούνται από τους Έλληνες προκειμένου όχι μόνο να προσελκύσουν ξένους αλλά και να απευθυνθούν στην Ελληνική αγορά. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα μιας κατασκευαστικής εταιρίας από την Νάξο, η οποία ειδικεύεται τόσο σε αναπαλαιώσεις και συντηρήσεις κτιρίων όσο και σε νέες κατασκευές που «ταιριάζουν» με τον χαρακτήρα του νησιού: στην επίσημη ιστοσελίδα τους χρησιμοποιούν ένα κείμενο που περιγράφει γλαφυρά την αρχιτεκτονική της Νάξου, μόνο που το κείμενο αυτό είναι «δανεισμένο» κατά λέξη από την ιστοσελίδα της Σέριφου!

12 γ. ατυπη θεματοποιηση 1.προσομοιωση νοσταλγια - σκηνογραφια Μήλος Άνδρος Όσον αφορά στο άσπρο χρώμα, κατά καιρούς έχει επιλεχθεί από διαφορετικούς φορείς και έχει λάβει διάφορες σημασίες, της αγνότητας, της πνευματικότητας και της καθαρότητας, και έχει συνδεθεί πολύ έντονα για διάφορους λόγους με την έννοια της ελληνικότητας, εκτός από τα άσπρα νησιώτικα σπιτάκια της νεοελληνικής παράδοσης και με την λευκότητα των μαρμάρων των αρχαίων μνημείων (και ας ήταν ο Παρθενώνας χρωματισμένος και όχι λευκός). Το ενδιαφέρον που έδειξε ο Le Corbusier για την αρχιτεκτονική των Κυκλάδων έδωσε την αφορμή σε πολλούς αρχιτέκτονες στην Ελλάδα να μιμηθούν τις παραδοσιακές αυτές μορφές. Όμως ήταν πάντα λευκά τα κυκλαδίτικα σπίτια; Τα σπίτια στα νησιά στις αρχές του αιώνα διατηρούσαν την καστρική τους μορφή, μέσα στα όρια του οικισμού, με την ιστορία των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν και με τον τρόπο που χτίστηκε. 1 Το ασβέστωμα ως τακτική υπήρχε από τον Μεσαίωνα με στόχο να απολυμαίνονται τα σπίτια, και ακολουθήθηκε σε πολλές περιοχές της Ευρώπης. Στην Ελλάδα, αυτή η συνήθεια επί Μεταξά έγινε υποχρεωτική με την επίβλεψη χωροφύλακα, με πρόταση της υγειονομικής υπηρεσίας. Κατά την δεκαετία του 50 η διαφήμιση των νησιών έγινε ένας βασικός άξονας της τουριστικής πολιτικής, με εικόνες τα νησιωτικά σπίτια πλούσιων αστών που φρόντιζαν για την εικόνα που θα «έβγαζαν» προς τα έξω. Επί χούντας, το άσπρισμα των σπιτιών στις Κυκλάδες έγινε υποχρεωτικό, σε μια λογική ομογενοποίησης και ομοιομορφίας. Γαλάζιο και Λευκό, τα χρώματα της εθνικής υπερηφάνειας, μεταφράστηκαν και μέχρι τώρα αντιστοιχούν στις εικόνες της τουριστικής υπερηφάνειας των τουριστικών φυλλαδίων. Στην ουσία, η εικόνα που αναπαράγεται και απαθανατίζει το ρομαντικό αυτό παρελθόν είναι μια συρραφή στοιχείων παράδοσης, φαντασίας και επιλογών που παγιώθηκε μέσα από την αναπαραγωγή του μεταμοντέρνου λαϊκού ρυθμού με ένα είδος μοντερνιστικής, πολιτιστικής τοπικής «ουδετερότητας» Μιχάλης Μιχελής, Παραδοσιακό χρώμα Κυκλάδων, Cycladesnews.gr, 6 Απριλίου Πόλα Μπούσιου, La biennale di Venezia: lo Mostra internationale di architettura Το Αιγαίο μια διάσπαρτη πόλη Μύκονος

13 γ. ατυπη θεματοποιηση 1.προσομοιωση νοσταλγια - σκηνογραφια Σπιτι στη Μύκονο Οικοδομές στη Σαντορίνη Τίθεται λοιπόν το ερώτημα κατά πόσον αυτή η εικόνα των παραδοσιακών οικισμών είναι πραγματική. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, υπάρχουν σημαντικοί οικισμοί που χαρακτηρίζονται διατηρητέοι και ορισμένοι προστατευόμενοι, οι οποίοι είναι καταχωρημένοι σε καταλόγους. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, οι περιοχές αυτές πρέπει να διατηρούνται καθώς αποτελούν την πολιτιστική κληρονομιά μας και προσφέρουν τη δυνατότητα στους τουρίστες να γνωρίσουν μια «άλλη Ελλάδα». Αυτό σημαίνει ότι τα νέα κτίρια που εντάσσονται σε αυτούς πρέπει να ακολουθούν ειδική μορφολογία, προκειμένου να μην αλλοιωθεί ο τοπικός χαρακτήρας. Φτάνουμε όμως σε σημείο υπερβολής και «η υπερβολή δυστυχώς διατηρήθηκε φέρνοντας μια σκηνογραφική επανάσταση, έναν απόλυτο μιμητισμό, ψεύτικο και το χειρότερο στείρο» 1 όπως αναφέρει σε συνέντευξή του ο γενικός Γραμματέας Υπουργείου Πολιτισμού. Τα καινούρια κτίσματα δομούνται με νέους σύγχρονους τρόπους, που είναι διαδεδομένοι στην χώρα μας και που δεν έχουν καμία σχέση με την παράδοση, ενώ παράλληλα καλύπτονται με μια «παραδοσιακή» επιδερμίδα, ένα κακοφτιαγμένο και βεβιασμένο μακιγιάζ. Οι μορφές δεν προκύπτουν ως απόρροια δομικών αναγκών με άμεσο αποτέλεσμα την ασυνέπεια ανάμεσα στη μορφή και τη δομή. Κτίζουν, έτσι, με μπετόν και τούβλα, σχηματίζοντας μικρά παράθυρα, όπως ορίζεται, αναγκάζοντας στη συνέχεια τους εργάτες να σοβατίζουν με μπόλικο ασβέστη και προσθέτουν διάφορα ψεύτικα «παραδοσιακά στοιχεία» ώστε να «πετύχουν» την αίσθηση του παλιού, έστω και από μακριά Το αποτέλεσμα είναι ένα σκηνικό με κατασκευές κακής ποιότητος που χαρακτηρίζεται από αχρονικότητα. Δημιουργείται, δηλαδή, αυτό που αναφέρει ο Urry ως «μεταμοντέρνο τοπικό ιδίωμα», το οποίο είναι η αναπαράσταση του χρόνου στο χώρο πλαστογραφείται ώστε να παράσχει την εικόνα του αυθεντικού. 2 1.Μ. Δωρής, Με τον Μιχάλη Δωρή, Άνθρωπος + Χώρος, ελληνικό αρχιτεκτονικό περιοδικό, Εκδόσεις Καραγκούνη 2. Urry, κείμενο Πόλας Μπούσιου, La biennale di Venezia: lo Mostra internationale di architettura Το Αιγαίο μια διάσπαρτη πόλη

14 γ. ατυπη θεματοποιηση 1.προσομοιωση νοσταλγια - σκηνογραφια Μπαρ στη Μύκονο Μύκονος δεκαετία 1950 Σοκάκι στη Μύκονο Στα Ελληνικά νησιά δεν υπάρχει μόνον αυτή η ασυνέπεια μορφής και κατασκευής αλλά και αυτή μεταξύ κελύφους και λειτουργίας. Αυτό είναι ιδιαιτέρως έντονο στη Μύκονο, όπου οι καινούριες λειτουργίες αναψυχής καλύπτονται από ένα σκηνικό παραδοσιακό, και δεν έχουν σχέση με το παραδοσιακό ψαροχώρι που υπήρξε άλλοτε η Χώρα του νησιού. Χαρακτηριστική είναι η φράση του αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Δημητρακόπουλου: «στέκει μόνο του το απτό και άψυχο κέλυφος μαρτυρώντας περασμένες εποχές των οποίων οι δομές οργάνωσης πασιφανώς φθίνουν ή έχουν εκλείψει μαζί το τοπικό βιοτικό ιδίωμα». 1 Μέσα στο σκηνικό αυτό, που μοιάζει να έχει παραμείνει αναλλοίωτο μέσα στο χρόνο, κινούνται και συνυπάρχουν οι ντόπιοι κάτοικοι της περιοχής και οι τουρίστες. Χαρακτηριστικές είναι οι παρατηρήσεις που έκανε ο αρχιτέκτων πολεοδόμος Αριστείδης Ρωμανός για την κοινότητα και το κέλυφος πριν και μετά την τουριστική εισβολή. Όσον αφορά στο κέλυφος, ο χώρος μετατρέπεται σε σκηνικό, η μορφή σε εικόνα και ο αρχιτεκτονικός χαρακτήρας σε διακοσμητικό χαρακτήρα. 1.Α. Δημητρακόπουλος, «Από Genius Loci σε Genius Mickey», Αφιέρωμα MediaLand DisneyLand, σελ. 63, Αρχιτέκτονες, Τεύχος 40-Περίοδος Β, Ιούλιος-Αύγουστος Αγορά στη Μύκονο

15 γ. ατυπη θεματοποιηση 1.προσομοιωση νοσταλγια - σκηνογραφια Λαδάδικα (σήμερα) Αυτή την τάση τη συναντάμε και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, όπως είναι η περιοχή του Ψυρρή στην Αθήνα και τα Λαδάδικα στη Θεσσαλονίκη. Στις περιπτώσεις αυτές έχει στηθεί ένα δισδιάστατο σκηνικό στις όψεις και στους δρόμους, που «αναβιώνει» ένα χαρακτήρα που ποτέ δεν υπήρχε, το οποίο, όμως, δεν προχωράει σε βάθος. Παρουσιάζονται οι καφετέριες και τα μπαρ σαν να υπήρχαν πάντα στην περιοχή γεγονός που δεν ισχύει. Μία αίσθηση του παρελθόντος διαφαίνεται μέσα από μικρές μονάδες βιοτεχνιών, στην περίπτωση του Ψυρρή, ή αποθηκών, στα Λαδάδικα, οι οποίες όμως στα μάτια ενός περαστικού φαντάζουν αταίριαστες για τη σημερινή εικόνα της περιοχής. Λαδάδικα (παλιά) Βιοτεχνία στου Ψυρρή Μπαρ στου Ψυρρή

16 γ. ατυπη θεματοποιηση 2. αγεωγραφικοτητα αχρονικοτητα - αποσπασματικοτητα Η έννοια της αγεωγραφικότητας είναι το δεύτερο βασικό χαρακτηριστικό που εντοπίζουμε μελετώντας τα θεματικά πάρκα. Χρησιμοποιώντας την κινηματογραφική λογική του μοντάζ, επιμέρους εικόνες σκηνικά παρατάσσονται σε σειρά και δημιουργούν ένα μωσαϊκό εμπειριών. Στα θεματικά πάρκα, αυτές οι συρραφές ασύνδετων πραγμάτων δεν έχουν σχέση με την τοπική φυσική και πολιτιστική γεωγραφία, ενώ ο χώρος που παράγεται μέσα από αυτή την διαδικασία θα μπορούσε να τοποθετηθεί σε οποιοδήποτε μέρος, καθώς δεν προκύπτει από τοπικούς παράγοντες και χαρακτηριστικά. Πρόκειται για ένα χώρο χωρίς την φυσική επίδραση του χρόνου στην διαμόρφωση του, ένα χώρο πολύ κοντά, από μια άποψη, στην πόλη «χωρίς μνήμες, στρώματα και ιστορικά κέντρα, που αποτελεί μια χαρακτηριστική ουτοπία του μοντερνισμού 1», αλλά με συγκεκριμένο θέμα. Ο επισκέπτης κινείται σε ένα καλοστημένο σκηνικό καταναλώνοντας εικόνες σαν να αλλάζει κανάλια στην τηλεόραση. Αθήνα (περίοδος Ολυμπιακών Αγώνων) Αυτή η σκηνογραφία, που γενικά χρησιμοποιείται για την οργάνωση των θεματικών πάρκων, έγινε ιδιαιτέρως αισθητή κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα, όπου μεμονωμένα κτίρια, αλλά και ολόκληρες προσόψεις δρόμων καλύφθηκαν με πανό που απεικόνιζαν τον Παρθενώνα. Απέκτησε, δηλαδή, η πόλη μία θεατρικότητα στο σχεδιασμό της οποίας βασικό ρόλο έπαιζε ο αισθητικός παράγοντας. Με τον τρόπο αυτόν δημιουργήθηκαν συγκεκριμένες διαδρομές μέσα στην πόλη που οδηγούσαν τον τουρίστα στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας. Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι υπάρχει ένα αίσθημα ατοπικότητας, ότι δηλαδή γίνεται μία προσπάθεια απόκρυψης των στοιχείων που είναι ανεπιθύμητα για την τουριστική εικόνα της πόλης και ταυτόχρονα προωθείται η αποσπασματικότητα και η σύνδεση ξεχωριστών στοιχείων του χώρου, που μπορεί να μην έχουν κάποια σχέση μεταξύ τους. Αυτά τα στοιχεία είναι από τα βασικά χαρακτηριστικά που διαμορφώνουν την εικόνα των θεματικών πάρκων. Αυτή η κίνηση που έκανε η ελληνική κυβέρνηση θυμίζει τα χωριά που κατασκεύασε ο Ποτέμκιν στην Ουκρανία. Εκεί ο Ουκρανός υπουργός χρησιμοποίησε ευτελή υλικά για να μετατρέψει «την ευτελή έρημο σε ένα ανθηρό τοπίο 2». 1.Θ. Μουτσόπουλος, Χάος και Τάξη: η πολεοδομία ως διαδικασία μοντάζ, όπως δημοσιεύθηκε στο Megacities: από την πραγματική στη φανταστική πόλη, Μάιος Π. Τουρνικιώτης, «Τέχνη και Πόλη», Κεφ. 2.6, Η αρχιτεκτονική στη σύγχρονη εποχή.

17 γ. ατυπη θεματοποιηση 2. αγεωγραφικοτητα αχρονικοτητα - αποσπασματικοτητα Χαρακτηριστικό είναι επίσης το παράδειγμα της Οίας, όπου λίγο πριν το ηλιοβασίλεμα συγκεντρώνονται πούλμαν που μεταφέρουν τουρίστες, τους οποίους αφήνουν και αυτοί ξεχύνονται σε όλα δρομάκια κοιτάζοντας προς τη μεριά του ήλιου. Περιμένουν εκεί μέχρι να δύσει απαθανατίζοντας με φωτογραφικές το μοναδικό γεγονός απαράμιλλης ομορφιάς, χειροκροτώντας μάλιστα στο τέλος, ικανοποιημένοι από το θέαμα. Ηλιοβασίλεμα στην Οία Παρατηρούμε ότι ο μαζικός τουρισμός είναι πλέον πλήρως προγραμματισμένος και οργανωμένος. Φυλλάδια και διάφορα διαφημιστικά προεικονίζουν το ταξίδι, αποτελούν έναν οδηγό για την απόλαυση του ξένου τόπου, προωθώντας μια εξωτική εικόνα του προορισμού. Καθοδηγούν τον τουρίστα προσφέροντας «πρότυπα τουριστικής κατανάλωσης των ξένων τόπων». Όσο πιο κοντά είναι η συμπεριφορά του σε αυτά τόσο πιο δεδομένη είναι η επιτυχία του Το ηλιοβασίλεμα θέαμα επαναλαμβάνεται ολόιδιο κάθε φορά σαν να είναι προγραμματισμένο και στοιχίζει ελάχιστα στους διοργανωτές για την πραγμάτωση του.

18 γ. ατυπη θεματοποιηση 2. αγεωγραφικοτητα αχρονικοτητα - αποσπασματικοτητα Ηλιοβασίλεμα στην Οία Οι διαφημιζόμενες εικόνες αποτελούν πρότυπα τα οποία οι τουρίστες περιμένουν να «υλοποιηθούν» έτσι όπως προεικονίζονται, να επιβεβαιώσουν τον κανόνα, και για αυτό χειροκροτούν όταν συμβεί το γεγονός ακριβώς όπως τους έχουν υποσχεθεί. Ο ίδιος ο τουρίστας είναι αναπόσπαστο τμήμα αυτού του θεάματος καθώς πρέπει να συμμετάσχει και αυτός για να ολοκληρωθεί. Γίνεται κατανοητό ότι πρόκειται για ένα παράδειγμα κατοίκησης του χώρου ως εικόνας 1, γιατί στην ουσία οι επισκέπτες δεν βιώνουν τον χώρο και την κοινωνική ζωή μέσα σε αυτόν, ο οποίος είναι απλώς το σκηνικό που περιβάλλει το θέαμα.. «ο σημερινός τουρίστας μοιάζει πιο πολύ με ανυπόμονο πελάτη ταβέρνας ανυπομονεί να του σερβιριστεί γρήγορα το πιάτο με τον εξωτισμό. Όμως, παρότι δελεαστικό, δεν θα το φάει. Προτιμά να το φωτογραφίσει ή να το πάρει σπίτι» 2 όπως αναφέρει ο Θ. Μουτσόπουλος. Ο χώρος ακινητοποιείται και παίρνει μια συγκεκριμένη ταυτότητα ενώ ο τουρίστας ανάγεται σε συλλέκτη εικόνων χάνοντας τον χαρακτήρα του. Ποζάρει μπροστά από προσχεδιασμένα και κατασκευασμένα σκηνικά, τα οποία έχουν επιλεγεί εκ των προτέρων ως προορισμοί, χωρίς όμως να δίνει ζωή σε αυτά. Είναι ένα απλό εξάρτημα. 1. Σ. Σταυρίδης, «Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή». 2. Θ. Μουτσόπουλος, «Sea, Sex and Sun:Για μια τουριστική ανθρωπολογία του Αιγαίου» La biennale di Venezia: lo Mostra internationale di architettura Το Αιγαίο μια διάσπαρτη πόλη.

19 γ. ατυπη θεματοποιηση 2. αγεωγραφικοτητα αχρονικοτητα - αποσπασματικοτητα Η καθοδήγηση από ταξιδιωτικά γραφεία και ξεναγούς σε συγκεκριμένα μέρη είναι μέσα στη λογική ενός «πακεταρίσματος» των διακοπών, που ξεκινά από την στιγμή που θα φτάσουν οι επισκέπτες στον εκάστοτε προορισμό. Στη φωτογραφία απεικονίζονται «κράχτες» ξενοδοχείων στο λιμάνι της Τήνου οι οποίοι ανταγωνίζονται μεταξύ τους για να «τσακώσουν» τουρίστες προσφέροντάς τους καλύτερη πρόσβαση στην εκκλησία και κάποιες βασικές ανέσεις (Αγγελικούλα Στο δρόμο της Παναγιάς ). Ο επισκέπτης δεν προλαβαίνει καλά καλά να αποβιβαστεί και να ρίξει μια ματιά γύρω του, και οδηγείται απευθείας στον τόπο διαμονής, χωρίς να περιηγηθεί στον χώρο. Σε άλλες περιπτώσεις δημιουργούνται χώροι με κάποια θεματική και τοποθετούνται κυριολεκτικά στο πουθενά. Αυτοί στήνονται με κάποια βασικά απλοποιημένα εικονογραφικά στοιχεία και εν τέλει δεν έχουν καμία σχέση με αυτό που δηλώνουν ότι είναι. Για παράδειγμα στην εικόνα βλέπουμε ένα «μουσείο» με θαλάσσια είδη τύπου Sea World, που είναι πολύ διαδεδομένο στην Αμερική, τοποθετημένο στην ερημιά, το οποίο διαθέτει ένα σιντριβάνι σαν σύνδεσμος με το υγρό στοιχείο, και kitsch διακοσμήσεις για όλα τα γούστα.

20 γ. ατυπη θεματοποιηση 3. ασφάλεια οικειότητα ολοκληρωμένη εμπειρία Διαφημιστική Καμπάνια του ΕΟΤ, του 2008, θέμα: Luxury Ο τουρισμός χρησιμοποιεί την πόλη ως αντικείμενο προς πώληση. Τα τουριστικά γραφεία προσφέρουν με τον πιο ωραιοποιημένο τρόπο τα πακέτα τους. Οι τουρίστες από τις μεγαλουπόλεις της Ευρώπης αλλά και της Ασίας αναζητούν να βρουν στην Ελλάδα «σύντομες πακεταρισμένες δόσεις εξωτισμού» 1. Ονειρεύονται την ομορφιά μιας τροπικής παραλίας και κέφι σε ένα κλαμπ μέχρι πρωίας σε συνδυασμό με κάποια στοιχεία της ιστορίας. Αγνοούν πλήρως την πραγματικότητα του ίδιου του τόπου, τις παράξενες μυρωδιές, το καυσαέριο, τη φτώχεια, η οποία πολλές φορές προσφέρει άσχημες εμπειρίες και επηρεάζει αρνητικά την προσωρινή τους διαμονή στη χώρα μας. Το πρότυπο για τους ξένους είναι η DisneyLand, με την ασφάλεια και την ολοκληρωμένη εμπειρία που τους προσφέρει. Η DisneyLand για εκατομμύρια επισκέπτες είναι όπως ο κόσμος αλλά καλύτερος 2. Η ευχάριστη ατμόσφαιρα που προσφέρει, η καθαριότητα που τη διακρίνει, η απουσία εγκληματικότητας και φτώχειας που παρουσιάζει είναι εξιδανικευμένες εικόνες που συναντάει κανείς σε ένα περιβάλλον όπου όλα του τα όνειρα μπορούν να γίνουν πραγματικότητα. Όλη αυτή η εμπειρία περιβάλλεται και από το αίσθημα της ασφάλειας, τόσο με την περίφραξη, τους φύλακες και τις κάμερες που υπάρχουν, αλλά και με την οικειότητα που αισθάνεται ο επισκέπτης με τα γνωστά σκηνικά, προερχόμενα από τις ήδη διαδεδομένες ταινίες του Disney, μέσα στα οποία κινείται. 1-2.Michael Sorkin, See you in Disneyland, Variations on a theme Park, Ξενοδοχειακό συγκρότημα στη Χερσόνησο, Κρήτη

21 γ. ατυπη θεματοποιηση 3. ασφάλεια οικειότητα ολοκληρωμένη εμπειρία Ξενοδοχειακό συγκρότημα στη Μύκονο Διαφημιστική πινακίδα στην Σαντορίνη Τα τουριστικά πακέτα, λοιπόν, προσφέρουν την ελληνική ομορφιά όπως θέλει να τη φαντάζεται ένας τουρίστας περιορισμένη σε κλειστές, περιφραγμένες και με όλες τις ανέσεις τουριστικές εγκαταστάσεις, οι οποίες έχουν και ένα χαρακτηριστικό από την «ελληνική παράδοση». Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ένα ξενοδοχειακό συγκρότημα στη Μύκονο το οποίο είναι κατασκευασμένο με τα «παραδοσιακά» χαρακτηριστικά της Κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής, με μικρά, άσπρα σπίτια με δώμα, που το καθένα έχει την προσωπική του πισίνα, με προστατευμένο χώρο όπου μπορούν να παίξουν τα παιδιά, εστιατόρια, μπαρ, γήπεδα για σπορ, και ιδιωτική παραλία. Έτσι ο επισκέπτης δεν είναι αναγκασμένος να βγει εκτός της ξενοδοχειακής μονάδας, αφού εκεί «ζει» μία ολοκληρωμένη εμπειρία. Αυτό το χαρακτηριστικό είναι που μετατρέπει τις τουριστικές αυτές εγκαταστάσεις σε μικρογραφίες θεματικών πάρκων. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και κάποιες ταμπέλες που διαφημίζουν ανέσεις που μπορεί κανείς να δεχτεί σε μία παραλία της Μυκόνου, οι οποίες φέρνουν στο μυαλό μία μάλλον εξωτική εικόνα που δεν έχει σχέση με τις ελληνικές ακτές. Αυτές οι τεράστιες ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις, οι οποίες καταλαμβάνουν ένα τεράστιο τμήμα του δημόσιου χώρου, αποτελούν ένα άλλο στάδιο τουριστικής εξυπηρέτησης όπου όλα είναι ιδιωτικά και περιφραγμένα. Οι ανέσεις και η πολυτέλεια που προσφέρονται και χαρακτηρίζονται ως «θησαυροί» ντύνονται με το μανδύα της «πραγματικής ελληνικής εμπειρίας» και υπόσχονται να εκπληρώσουν το όνειρο καθενός που θα επιλέξει τη χώρα μας για διακοπές. Μαρίνα και πλατεία στο Village Inn, Porto Carras, Χαλκιδική

22 «τα νησιά των Κυκλάδων κλείνονται στο παρελθόν, στην τεχνητή αυθεντικότητα, όπου οι νησιώτες μετατράπηκαν στους σπιτονοικοκύρηδες ενός ζωολογικού πάρκου για τουρίστες». F.Roche δ. επίλογος Παντού υπάρχει η ιδέα της οργάνωσης των τουριστικών εγκαταστάσεων με βάση τη θεματοποίηση. Η διαφορά όσον αφορά την περίπτωση της Ελλάδας είναι ότι η «εικόνα» που διαφημίζουν οι διάφορες τουριστικές καμπάνιες απαιτεί ελάχιστες υποδομές και πωλείται ως κάτι αυθεντικό και αδύνατον να το βρείς αλλού. Αυτό το γεγονός έρχεται σε αντίθεση με τη φαντασμαγορία των θεματικών πάρκων, που υπερτονίζουν τις υπερσύγχρονες παροχές τους και σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στο Dubai, αυτά που παρέχονται είναι πιο εντυπωσιακά από αυτά που παρουσιάζουν τα διαφημιστικά φυλλάδια. Πάντως, φαίνεται ακόμα και από επίσημες ανακοινώσεις και επιλογές του Οργανισμού Τουρισμού ότι το ζήτημα του θέματος έχει αρχίσει να τους απασχολεί ιδιαίτερα προκειμένου να συμμετέχει η Ελλάδα στο διεθνή τουριστικό ανταγωνισμό.συγκεκριμένα, με αφορμή τη νέα καμπάνια του Ε.Ο.Τ. ο πρόεδρος του οργανισμού αναφέρει: «το συγκριτικό μας πλεονέκτημα είναι η μοναδικότητα της πολυθεματικότητας. Ήλιο και θάλασσα βρίσκεις κι αλλού. Ήλιο και θάλασσα, μαζί με σπάνιες περιηγητικές εμπειρίες, μαζί με γαστρονομικές απολαύσεις, μαζί με τοπία μοναδικού φυσικού κάλλους και μνημεία αξεπέραστης αισθητικής, είναι πολύ δύσκολο να βρεις. Κάθε εποχή του χρόνου, ακόμη και στη διάρκεια μιας μόνο ημέρας μπορεί κανείς να βιώσει τόσο διαφορετικές και τόσο ξεχωριστές συγκινήσεις, που δημιουργούν μια εμπειρία μοναδική και ανεπανάληπτη. Και όλα αυτά σε μια χώρα σύγχρονη, ευρωπαϊκή, ασφαλή». Ενώ παλαιοτέρα ο τουρίστας ήταν ένας περιηγητής, που παρατηρούσε μέσα από τα ταξίδια του άλλους τρόπους ζωής και ερχόταν αντιμέτωπος με μια πραγματικότητα του κάθε τόπου, σήμερα μπορεί να πάρει διάφορους ρόλους, αναλόγως του είδους του τουρισμού που επιλέγει. Έτσι σήμερα, ο περιορισμένος αριθμός τουριστών που αντέχει οικονομικά να πληρώσει τις ανέσεις που του προσφέρονται παίρνει το ρόλο αγρότη, περιηγητή, αλλά αυτή τη φορά κατευθυνόμενο, και μετατρέπεται σε θεατή και ηθοποιό μέσα σε συγκεκριμένα δρώμενα που υπαγορεύονται από την τουριστική αγορά.

23 ε. βιβλιογραφια ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΑ La biennale di Venezia: lo Mostra internationale di architettura Το Αιγαίο μια διάσπαρτη πόλη Το Παραδοσιακό σπίτι στο Αιγαίο, Ίδρυμα Παναγιώτη και Έφης Μιχελή, Αθήνα Κ. Δρακωνάκη, Σ. Χρυσοχού, Θεματικά Πάρκα, Διαλέξεις Α. Κωνσταντινίδης, Η Αρχιτεκτονική της Αρχιτεκτονικής: ημερολογιακά σημειώματα, ΑΓΡΑ, Μ. Μαλαπάνης, Μελέτη για «τις Περιβαλλοντικές Επιρροές στη διαμόρφωση της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής» (Ζαγοροχώρια και Σαντορίνη), Πτυχιακή εργασία, 18 Ιανουαρίου Ε. Μίχα, Θεματικές παρεμβάσεις στην πόλη: χαρακτηριστικά και συνέπειες, Ε. Μίχα, Μαζική τέχνη και δημόσιος χώρος: το παράδειγμα της σύγχρονης φαντασμαγορικής πόλης, Απρίλιος Θ. Μουτσόπουλος, Χάος και Τάξη: η πολεοδομία ως διαδικασία μοντάζ,σελ , Ιστορία και Θεωρία 6: Η σύγχρονη εποχή-κριτική προσέγγιση της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομικής θεωρίας και πρακτικής των τελευταίων σαράντα χρόνων στο ευρύτερο πολιτισμικό πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας, Εθνικό Μετσόβιο πολυτεχνείο-σχολή Αρχιτεκτόνων, Αθήνα Κ. Σπ. Παπαϊωάννου, Το Ελληνικό Παραδοσιακό σπίτι, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., Αθήνα Σ. Σταυρίδης, Από το χώρο της εικόνας στο χώρο εικόνα, σελ , Προς την πόλη σκηνή: η πόλη σκηνή και η ουτοπία, σελ , Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα Ιουλία Στεφάνου-Ιωσήφ Στεφάνου, Περιγραφή της εικόνας της Πόλης-τα Περιγράμματα: Βασικά στοιχεία προσδιορισμού της φυσιογνωμίας των τόπων, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Ε.Μ.Π., Αθήνα Π. Τουρνικιώτης, Η αρχιτεκτονική στη σύγχρονη εποχή, Futura, Δ. Φιλιππίδης, Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική: Κυκλάδες, Μέλισσα, Αθήνα Δ. Φιλιππίδης, Νεοελληνική Αρχιτεκτονική, Μέλισσα, Αθήνα 1984.s

24 ε. βιβλιογραφια ΞΕΝΑ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΑ Gary Bridge and Sophie Watson, Part I: Reading City Imaginations, The Blackwell City Reader, Blackwell Publishing, Briavel Holcomb, Marketing Cities for Tourism, σελ , Part I, The Tourist City, edited by Dennis R. Judd and Susan S. Fainstein, Yale University Press, Ada Louise Huxtable, The Unreal America: Architecture and Illusion, New York Press, New York Dennis R. Judd and Susan S. Fainstein, Part II: Constructing Cities as Theme Parks, The Tourist City, Yale University Press, Dean MacCannell, Staged Authenticity, Κεφ. 5, σελ , THE TOURIST A new theory of leisure class, University of California Press, Michael Sorkin, Variations on a Theme Park: The new American City and The End of Public Space, Hill and Wang, ΑΡΘΡΑ Αφιέρωμα MediaLand DisneyLand, σελ , Αρχιτέκτονες, Τεύχος 40-Περίοδος Β, Ιούλιος-Αύγουστος Η Ελλάδα Θεματικό Πάρκο Β κατηγορίας, Ένθετο Βιβλιοδρόμιο Ιδέες, Τα Νέα, 18 Αυγούστου Ν. Βατόπουλου, Οι μικρές πόλεις μέσα στη μεγάλη: Η διάχυση των εμπορικών πάρκων στην Ελλάδα επαναφέρει ζητήματα ορισμού της σχέσης μας με το αστικό τοπίο και τον ελεύθερο χρόνο, Η Καθημερινή, 28 Ιανουαρίου Κ. Γιαννακίδης, Γιατί δεν φτιάχνουμε θεματικά πάρκα;, Ελεύθερος Τύπος, 25 Απριλίου Μ. Δωρής, Με τον Μιχάλη Δωρή, Άνθρωπος + Χώρος, ελληνικό αρχιτεκτονικό περιοδικό, Εκδόσεις Καραγκούνη Μ. Μιχελής, Παραδοσιακό χρώμα Κυκλάδων, Cycladesnews.gr, 6 Απριλίου Γ. Σχίζας, Οικοτουρισμός και εικονικός τουρισμός, 5 η Παγκρήτια Συνάντηση Περιβαλλοντικών Οργανώσεων, 10 Δεκεμβρίου Δ. Τσαντίλης, Ρέθυμνο. Το σκηνικό, το χάος και τα προάστια, Οικολογική Επιθεώρηση: μηνιαίο ηλεκτρονικό περιοδικό για τη φύση, το περιβάλλον και την τοπική οικολογία, Ρέθυμνο 4 Ιουνίου 2005.

25 ε. βιβλιογραφια ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ