Πρόγραμμα: "Νέες Προσεγγίσεις & Παρεμβάσεις στην Πολιτική των Ναρκωτικών" (NADPI)

Transcript

1 Πρόγραμμα: "Νέες Προσεγγίσεις & Παρεμβάσεις στην Πολιτική των Ναρκωτικών" (NADPI) Έκθεση Εργασιών Σεμιναρίου Ειδικών Εμπειρογνωμόνων Θεσσαλονίκη, 4-5 Απριλίου 2013, Ξενοδοχείο Ολύμπια Το Σεμινάριο Ειδικών Εμπειρογνωμόνων με θέμα «Εξελίξεις και τάσεις στην νομοθεσία περί ναρκωτικών στην Νοτιοανατολική Ευρώπη» πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη, στις 4 και 5 Απριλίου του Σκοπός του σεμιναρίου ήταν η ανταλλαγή απόψεων, εμπειριών και ιδεών μεταξύ εκπροσώπων αρμόδιων φορέων την πολιτική των ναρκωτικών,, δημοσίων υπαλλήλων, ακαδημαϊκών ερευνητών και μη-κυβερνητικών ειδικών εμπειρογνωμόνων, καθώς και η αξιολόγηση πρόσφατων πρωτοβουλιών που σχετίζονται με τη νομοθεσία ελέγχου των ναρκωτικών στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΝΑ Ευρώπης). Το Σεμινάριο είχε επιπλέον ως στόχο να τεκμηριωθούν συγκεκριμένες προτάσεις και συστάσεις και να διευκολυνθεί η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στη χάραξη της σχετικής πολιτικής σε εθνικό και σε περιφερειακό επίπεδο. Συμμετείχαν ειδικοί εμπειρογνώμονες και ερευνητές από την Αλβανία, τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, τη Βουλγαρία, Κροατία, την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, τη Γερμανία, την Ελλάδα, την Ιταλία, το Μαυροβούνιο, τη Ρουμανία, τη Σερβία και τη Σλοβενία, καθώς και ένας εμπειρογνώμων από το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τα Ναρκωτικά και την Τοξικομανία (EMCDDA). Το πρόγραμμα του Σεμιναρίου αποτελούνταν από τρεις συνεδρίες και μια γενική συζήτηση για τις εξελίξεις και τάσεις της πολιτικής των ναρκωτικών στην Νοτιοανατολική Ευρώπη. - Συνεδρία I: Αποποινικοποίηση της κατοχής ναρκωτικών για προσωπική χρήση (Ειδικότερες θεματικές: Η εμπειρία σε χώρες της ΝΑ Ευρώπης γύρω από τις προσπάθειες εισαγωγής της αποποινικοποίησης της κατοχής ναρκωτικών για προσωπική χρήση στην εθνική νομοθεσία περί ναρκωτικών - Ανάλυση των επιτυχημένων και αποτυχημένων προσπαθειών για την εισαγωγή της αποποινικοποίησης στην Εθνική νομοθεσία περί ναρκωτικών, ο προσδιορισμός του ορίου της «μικροποσότητας», ως ποσότητα προοριζόμενη για προσωπική χρήση, τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του προσδιορισμού και διδάγματα που μπορούν να αντληθούν. - Συνεδρία II: Τα εξαρτημένα από ναρκωτικές ουσίες άτομα στις μεγάλες πόλεις, η παροχή υπηρεσιών μείωσης της βλάβης στη νομοθεσία για τα ναρκωτικά, το θέμα των εποπτευόμενων χώρων χρήσης ναρκωτικών, τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των χώρων αυτών. 1

2 - Συνεδρία III: Οι πρωτοβουλίες της πολιτικής για την ινδική κάνναβη στη ΝΑ Ευρώπη υπό το φως των τρεχουσών εξελίξεων σε παγκόσμιο επίπεδο (Ειδικότερες θεματικές: Πρόσφατες παγκόσμιες εξελίξεις στην πολιτική για την ινδική κάνναβη - Διακίνηση ναρκωτικών και παραγωγή ναρκωτικών στην ΝΑ Ευρώπη Η ινδική κάνναβη στη νομοθεσία και στην πρακτική στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης. - Γενική συζήτηση σχετικά με τις εξελίξεις και τις τάσεις της πολιτικής για τα ναρκωτικά στη ΝΑ Ευρώπη (Ειδικότερες Θεματικές: Πρόληψη, θεραπεία, μείωση της βλάβης και επανένταξη - Η κοινή γνώμη και τα ναρκωτικά - Η οικονομική κρίση και οι εξελίξεις στην παραγωγή και διακίνηση των ναρκωτικών - Η εθνική πολιτική για τα ναρκωτικά - Η επιρροή της ΕΕ στη διαμόρφωση της στρατηγικής για τα ναρκωτικά Ευπαθείς πληθυσμιακές ομάδες, χρήση ναρκωτικών ουσιών και μικρο-εγκληματικότητα). Το Σεμινάριο ήταν άτυπο και πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του «Chatham House Rule», το οποίο επιτρέπει στους συμμετέχοντες να εκφράζουν τις σκέψεις τους και να ανταλλάσσουν τις ιδέες τους ελεύθερα. Ορισμένοι είχαν κληθεί να κάνουν μερικές εισαγωγικές παρατηρήσεις με ιδέες και προτάσεις σε κάθε μια από τις συνεδρίες του σεμιναρίου, δίνοντας έτσι το έναυσμα για συζήτηση μεταξύ των συμμετεχόντων. Συνεδρία I: Αποποινικοποίηση της κατοχής ναρκωτικών για προσωπική χρήση Οι πρόσφατες εξελίξεις στη νομοθεσία περί ναρκωτικών στην Ελλάδα Στο πλαίσιο της πρώτης συνεδρίας, παρουσιάστηκαν οι πρόσφατες τροποποιήσεις στην ελληνική νομοθεσία περί ναρκωτικών. Το νομοσχέδιο περί εξαρτησιογόνων ουσιών καταρτίστηκε από την Ειδική Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή και υποβλήθηκε από τον υπουργό Δικαιοσύνης και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στη Βουλή τον Ιανουάριο του Μετά από διεξοδική συζήτηση η πλειοψηφία της Μόνιμης Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Κοινωνικών Υποθέσεων της Βουλής ενέκρινε το σχέδιο νόμου και ο υπουργός Δικαιοσύνης θα το υπέβαλε προς ψήφιση στην Ολομέλεια της Βουλής. Η υποβολή του Νομοσχέδιου δεν έγινε λόγω αντιρρήσεων των συντηρητικών κομμάτων που εκείνο το διάστημα είχαν προσχωρήσει στην κυβέρνηση συνεργασίας στην προσπάθεια αντιμετώπισης της οικονομικής κρίσης. Μερικές διατάξεις του νομοσχεδίου οι οποίες σχετίζονταν κυρίως με μια διαφορετική αντιμετώπιση της χρήσης και κατοχής ναρκωτικών υπήρξαν το κύριο εμπόδιο για την αναβολή της υποβολής του νομοσχεδίου στην Ολομέλεια. Κατά συνέπεια ο σχετικός νόμος δεν υιοθετήθηκε. Μετά ένα χρόνο, ο νέος Υπουργός Δικαιοσύνης υπέβαλε εκ νέου τον νόμο με ορισμένες τροποποιήσεις και στις 12 Μαρτίου 2013 το Ελληνικό Κοινοβούλιο ενέκρινε τον νόμο ο οποίος δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ 74 της 20ης Μαρτίου Σύμφωνα με τον νέο νόμο, εισήχθησαν ορισμένες βασικές καινοτομίες στο θέμα της ποινικής αντιμετώπισης των ναρκωτικών: α) Πραγματοποιήθηκε μια στροφή προς πιο ευέλικτες και αναλογικές ποινικές κυρώσεις. Όλες οι αξιόποινες πράξεις που αφορούν στην κάθε είδους προμήθεια ναρκωτικών τιμωρούνται αυστηρά, ενώ οι νομοτυπικές μορφές των επιμέρους πράξεων διατυ-πώνονται με σαφήνεια. Η αυστηρή νομοθεσία περί ναρκωτικών οδηγούσε ενώπιον του δικαστή ακόμη και άτομα που είχαν αγοράσει ναρκωτικά μόνο για προσωπική χρήση. Κατά συνέπεια, οι ελληνικές φυλακές άρχισαν να αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα υπερ-πληθυσμού, καθώς το ποσοστό των κρατουμένων για αδικήματα σχετικά με ναρκωτικά κυμαινόταν μεταξύ 30% και 50%, στο διάστημα των τελευταίων ετών (στην Ευρώπη, το ποσοστό κυμαίνεται 2

3 χαμηλότερα, μεταξύ 9 και 25%). Ως εκ τούτου, ήταν απαραίτητη η αλλαγή της νομοθεσίας, ώστε να γίνει πιο ευέλικτη και πιο ορθολογική. Οι ποινές πλέον είναι περισσότερο αναλογικές, και ο αριθμός των καταδικασθέντων σε ισόβια κάθειρξη αναμένεται να μειωθεί εντός του νέου πλαισίου της προβλεπόμενης ποινής. Το πλαίσιο αυτό διαμορφώθηκε μεταξύ 8 και 20 ετών κάθειρξης, καθώς απορρίφθηκε από το κοινοβούλιο η αρχική πρόταση του νομοσχεδίου για πλαίσιο ποινής από 5 έως 20 χρόνια κάθειρξης. Το ύψος των κυρώσεων μειώθηκε ως προς τους εξαρτημένους δράστες, χωρίς όμως να ελαχιστοποιηθεί. β) Εναλλακτικοί τρόποι έκτισης της ποινής. Η νέα νομοθεσία προβλέπει ορισμένους εναλλακτικούς τρόπους έκτισης των ποινών για διάφορες κατηγορίες δραστών και αξιόποινων πράξεων: - Προβλέπεται η δυνατότητα συμμετοχής σε θεραπευτικό πρόγραμμα για τους εξαρτημένους δράστες της αξιόποινης πράξης της προσφοράς ναρκωτικών ουσιών (η ποινή δεν καταχωρείται στο ποινικό μητρώο των δραστών). - Δεν επιβάλλεται ποινή και δεν λαμβάνονται μέτρα κατά εξαρτημένων χρηστών αν διαπράττουν την αξιόποινη πράξη της κατοχής ναρκωτικών για προσωπική χρήση, της καλλιέργειας ναρκωτικών για προσωπική χρήση, ή της προμήθειας ναρκωτικών για προσωπική χρήση (η ποινή δεν καταχωρείται στο ποινικό μητρώο των δραστών). - Δεν επιβάλλεται ποινή και δεν λαμβάνονται μέτρα κατά μη-εξαρτη-μένων χρηστών αν διαπράττουν την αξιόποινη πράξη της κατοχής ναρκωτικών για προσωπική χρήση, της καλλιέργειας ναρκωτικών για προσωπική χρήση, ή της προμήθειας ναρκωτικών για προσωπική χρήση για πρώτη φορά (η ποινή δεν καταχωρείται στο ποινικό μητρώο των δραστών). Υπάρχουν επίσης ορισμένες αλλαγές στο πεδίο της θεραπείας των εξαρτημένων χρηστών. Προβλέπεται η υλοποίηση προγραμμάτων θεραπείας για την υποστήριξη των εξαρτημένων χρηστών εκτός του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης, και ειδικότερα εκτός των φυλακών. Ο νέος νόμος περί εξαρτησιογόνων ουσιών επιτρέπει πλέον κάποιους εναλλακτικούς τρόπους έκτισης των ποινών. Η αναγνώριση των δραστών ως εξαρτημένων χρηστών από το δικαστή ήταν μέχρι πρότινος σπάνια. Κατά συνέπεια, λίγες μόνο περιπτώσεις θεραπείας αναγνωρίζονταν δικαστικά. Η νομοθεσία πλέον προβλέπει περισσότερες δυνατότητες ώστε να μπορεί να αναγνωριστεί ο εθισμός του δράστη ενώπιον του δικαστηρίου. Το άτομο μπορεί να διαγνωσθεί ως εθισμένο και μέσα στη φυλακή μετά την καταδίκη του. Στην τελευταία περίπτωση, και εφόσον ο κρατούμενος αιτηθεί σχετικά, πρέπει να ακολουθήσει το πρόγραμμα σωματικής απεξάρτησης, ενώ ακολουθεί η παρακολούθηση και η διάγνωση για την κατάστασή του στο διάστημα τριών εβδομάδων. Μετά από το διάστημα αυτό, το άτομο εντάσσεται σε άλλο πρόγραμμα ψυχολογικής υποστήριξης σε μια προσπάθεια να αλλάξουν οι συνήθειες του (όχι μόνο η εξάρτηση από τα ναρκωτικά αλλά και η παραβατική του συμπεριφορά). Η ιδέα της θεραπείας βασίζεται σε τρία επίπεδα: στο ιατρικό επίπεδο (για τις ναρκωτικές ουσίες καθαυτές), σε ψυχολογικό επίπεδο, και σε κοινωνικό επίπεδο. Οι ψυχολογικές και κοινωνικές προσεγγίσεις αποτελούν μέρος της συντήρησης μετά τη σωματική θεραπεία. Πολλοί ειδικοί επιμένουν ότι οι δύο αυτές θεραπευτικές προσεγγίσεις πρέπει να πραγματοποιούνται έξω από τη φυλακή, επειδή είναι καλύτερο και ευκολότερο για τον χρήστη, ενώ και οι σχέσεις μεταξύ χρήστη και θεραπευτή ενδέχεται να είναι καλύτερες εκτός από ότι εντός της φυλακής. Εάν η θεραπεία είναι επιτυχής, το δικαστήριο μπορεί να εκδώσει νέα απόφαση για την υφ' όρο απόλυση, μόνο εφόσον ο κρατούμενος δεσμεύεται ότι θα συνεχίσει τη θεραπεία έξω 3

4 από τη φυλακή και έχει ήδη εκτίσει το 1/5 της ποινής που του είχε επιβληθεί. Δράστες που διέπραξαν άλλες αξιόποινες πράξεις άσχετες προς την νομοθεσία περί ναρκωτικών, δύνανται επίσης να υποβληθούν σε αυτή τη θεραπεία, εφόσον αναγνωρισθούν ως εξαρτημένοι χρήστες, με εξαίρεση τους δράστες ανθρωποκτονίας, βιασμού, τρομοκρατικών πράξεων και κάποιων κακουργημάτων που απαριθμούνται στο νόμο. γ) Η νέα οργανωτική δομή για το συντονισμό της πολιτικής των ναρκωτικών. στην Ελλάδα. Το σώμα το οποίο αποφασίζει τελεσίδικα για την Στρατηγική και το σχέδιο δράσης για τα ναρκωτικά είναι η δι-υπουργική επιτροπή υπό την προεδρία του Πρωθυπουργού. Ο νέος νόμος δημιουργεί τον νέο θεσμό του Εθνικού Συντονιστή για τα Ναρκωτικά, ο οποίος προεδρεύει της Εθνικής Επιτροπής Σχεδιασμού και Συντονισμού για την Αντιμετώπιση των ναρκωτικών. Αυτή η επιτροπή είναι το κύριο συμβουλευτικό σώμα της κυβέρνησης και παρακολουθεί την υλοποίηση του Σχεδίου Δράσης. Ο Εθνικός συντο-νιστής παρίσταται στις συνεδριάσεις της Διυπουργικής Επιτροπής Ναρκωτικών, έχει την ευθύνη για τις διεθνείς σχέσεις και εκπροσωπεί την Ελλάδα σε διεθνή και Ευρωπαϊκά όργανα (Ευρωπαϊκή Ένωση, Ηνωμένα Έθνη και άλλους διακρατικούς οργανισμούς). Η Ειδική Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή είχε μια διαφορετική προ-σέγγιση στο θέμα της χρήσης ναρκωτικών από ότι το κοινοβούλιο. Η επιτροπή θεωρούσε πως η χρήση των ναρκωτικών δεν πρέπει να τιμωρείται, καθώς είναι μια πράξη βλαπτική μόνο προς τον ίδιο τον χρήστη. Η επιτροπή είχε κατά πλειοψηφία συμφωνήσει πως για την κατοχή ή την καλλιέργεια ναρκωτικών για προσωπική χρήση θα έπρεπε να προβλέπεται μια ελαφρύτερη (πταισματική) κύρωση αντί της ποινής της φυλάκισης. Η πλειοψηφία είχε επίσης δεχθεί ότι η αστυνομία και οι άλλες αρχές πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να εξετάζουν και να διεκπεραιώνουν τέτοιες υποθέσεις. Στην Ελλάδα υπάρχει μια κατηγορία ήσσονος σημασίας εγκλημάτων, τα πταίσματα, για τα οποία προβλέπονται πολύ χαμηλές ποινές, κράτησης ή προστίμου, και οι οποίες δεν εγγράφονται στο ποινικό μητρώο του δράστη. Οι δράστες για τις αξιόποινες πράξεις της κατοχής ή της καλλιέργειας για προσωπική χρήση θα μπορούσαν να τιμωρηθούν με κράτηση έως 2 μήνες, σύμφωνα με την αρχική πρόταση της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής. Η φιλοσοφία πίσω από αυτό ήταν ότι η πράξη της κατοχής και της καλλιέργειας ναρκωτικών για προσωπική χρήση παρουσιάζει ένα πολύ μικρό κίνδυνο για άλλα άτομα, ενώ οι ίδιοι οι χρήστες δεν παρουσιάζουν κανένα κίνδυνο για τους άλλους. Σύμφωνα, με την τελική επιλογή του νέου νόμου, προβλέπεται ποινή φυλάκισης έως 5 μήνες για τις αξιόποινες πράξεις της χρήσης και της κατοχής ναρκωτικών ουσιών για προσωπική χρήση, της λήψης φαρμάκων και της καλλιέργειας ναρκωτικών για προσωπική χρήση. Επιπλέον, σύμφωνα με την νομοθεσία, δεν επιβάλλεται ποινή ή άλλο μέτρο για τους εξαρτημένους χρήστες που τελούν τις παραπάνω αξιόποινες πράξεις, ενώ παρέχει τη δυνατότητα δικαστικής άφεσης της ποινής, εφόσον ο δράστης πιάστηκε με ναρκωτικά για πρώτη φορά στη ζωή του. Στην Ελλάδα, προσδιορίζονταν στο νόμο τα όρια των ποσοτήτων τριών ναρκωτικών ουσιών (ινδικής κάνναβης, κοκαΐνης και ηρωίνης), που σύμφωνα με το νομοθέτη θεωρούνταν ως ενδεικτικές ποσότητες προοριζόμενες να ικανοποιούν τις προσωπικές ανάγκες του χρήστη. Με το νέο νόμο, όμως, τα όρια αυτά καταργήθηκαν. Ο λόγος για αυτή την κατάργηση ήταν πως αυτό δεν βοηθούσε την αστυνομία να εντοπίσει τους εμπόρους ναρκωτικών. 4

5 Η εμπειρία της Κροατίας σε σχέση με την αποποινικοποίηση της κατοχής ναρκωτικών για προσωπική χρήση Στην Κροατία, η κατάσταση σε σχέση με την πολιτική για τα ναρκωτικά υπήρξε πολύ ταραγμένη τα τελευταία 15 χρόνια. Το 1996,το κροατικό κοινοβούλιο εισήγαγε σχετικές τροποποιήσεις σε διατάξεις του ποινικού δικαίου, σύμφωνα με τις οποίες προβλεπόταν η ποινικοποίηση της κατοχής ναρκωτικών. Αν το ναρκωτικό δεν προοριζόταν προς πώληση ή δεν υπήρχε σκοπός να τεθεί σε κυκλοφορία, η απειλούμενη ποινή ήταν έως ένα έτος φυλάκισης. Το 1997, υπήρξε μια ευκαιρία να αλλάξει η διάταξη αυτή, όταν ένας νέος Ποινικός Κώδικας εισήχθη στην κροατική νομοθεσία, αλλά τελικά μια τέτοια αλλαγή δεν έλαβε χώρα. Το 1997, στον Ποινικό Κώδικα, τροποποιήθηκαν οι διατάξεις σχετικά με την αναστολή των ποινών και ελαφρώς η διάταξη για την κατοχή ναρκωτικών ουσιών χωρίς πρόθεση για την πώλησή του ή τη θέση του σε κυκλοφορία: το ανώτατο όριο ποινής μειώθηκε από ένα έτος φυλάκισης στους 6 μήνες φυλάκισης, ενώ παρέμεινε ο χαρακτήρας του ως αξιόποινη πράξη. Οι λόγοι τους οποίους επικαλέστηκαν για να μην προβούν σε μια ευρύτερη αλλαγή θεωρήθηκαν πολιτικοί λόγοι. Ο Ποινικός Κώδικας προβλέπει ως δυνατότητα την επιβολή προστίμου αντί φυλάκισης, εάν η αξιόποινη πράξη τιμωρείται με φυλάκιση έως 3 χρόνια. Έτσι, αντί να καταλήγει στη φυλακή για κατοχή ναρκωτικών, ο καταδικασθείς είχε τη δυνατότητα να πληρώσει το πρόστιμο κατόπιν απόφασης του δικαστή. Από το 1997, το ζήτημα της ποινικοποίησης της κατοχής ναρκωτικών ήταν θέμα που προκάλεσε διάφορες συζητήσεις. Μια πιθανή αλλαγή της σχετικής διάταξης είχε ληφθεί υπόψη από την ομάδα εργασίας η οποία προετοίμασε το νέο Ποινικό Κώδικα. Η ιδέα ήταν, επίσης, να αλλάξει η πράξη της κατοχής ναρκωτικών από εγκληματική αξιόποινη πράξη (criminal offence) σε πλημμελή μη-αξιόποινη πράξη (misde-meanor), αλλά η διάταξη παρέμεινε η ίδια, καθώς υπήρχαν πάρα πολλοί λόγοι υπέρ του να παραμείνει ως είχε. Οι ΜΚΟ επιθυμούσαν και απαιτούσαν μια τροποποίηση της διάταξης σε σχέση με την κατοχή ναρκωτικών. Αποτέλεσμα αυτής της πίεσης ήταν να αλλάξει στον νέο Ποινικός Κώδικα που τέθηκε σε ισχύ τον Ιανουάριο του 2013 η πράξη της κατοχής ναρκωτικών σε πλημμελή πράξη. Ένας ακόμη λόγος που συνηγορούσε υπέρ της αποποινικοποίησης υπήρξε η επίκληση της αρχής ne bis in idem: μέχρι πρότινος, στην Κροατία, ένα πρόσωπο μπορούσε να καταδικαστεί πρώτα ενώπιον του πλημμελειο-δικείου, αλλά και ενώπιον του ποινικού δικαστηρίου για την ίδια πράξη της κατοχής ναρκωτικών. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είχε επιληφθεί δύο υποθέσεις κατά της Κροατίας και είχε τονίσει ότι η εν λόγω πρακτική της Κροατίας ερχόταν σε αντίθεση με την αρχή ne bis in idem. Ο τρίτος λόγος για την αποποινικοποίηση της κατοχής συνίστατο στην τάση που υπήρχε στην Κροατία προκειμένου να καταστεί η νομοθεσία της χώρας "πιο ευρωπαϊκή». Υπάρχει επίσης ένα πρακτικό επιχείρημα για την αλλαγή αυτή σε σχέση με το χαρακτηρισμό της κατοχής ναρκωτικών από εγκληματική πράξη σε πλημμελή πράξη: τα Κροατικά ποινικά δικαστήρια υποφέρουν από υπερφόρτωση, καθώς πάνω από το 70% των υποθέσεων σχετικών με την νομοθεσία για τα ναρκωτικά αφορούσαν την πράξη της κατοχής ναρκωτικών ουσιών. Η υπερφόρτωση των ποινικών δικαστηρίων επηρέασε την στάση των εισαγγελέων που τελικά αποφάσισαν να μην ασκούν ποινικές διώξεις κατά των πρωτόπειρων παραβατών και κατόχων μικρής ποσότητας ναρκωτικών. Υπήρξαν, επίσης, περι-πτώσεις, όπου οι δικαστές έκριναν ότι η πράξη δεν ήταν αξιόποινη αλλά επρόκειτο για πταισματική παράβαση, με αποτέλεσμα την αθωωτική απόφαση των δραστών. Κατέστη έτσι σαφές ότι αυτή η πρακτική δεν μπορούσε να εφαρμοσθεί και να είναι αποτελεσματική και ότι έπρεπε να βρεθεί 5

6 νομοθετική λύση για το πρόβλημα της υπερφόρτωσης των ποινικών δικαστηρίων και των υπερπλήρων φυλακών. Παρά το γεγονός ότι η νομοθεσία άλλαξε, τα πολιτικά κόμματα εξακολουθούν να συζητούν το θέμα. Θεωρείται ότι η πολιτική απόφαση υπερισχύει πάντοτε, και δεν έχει σημασία πόσο καλά είναι τα επιχειρήματα για την αποποινικοποίηση της κατοχής ναρκωτικών. Το ενδεικτικό μέγεθος της «μικρής ποσότητας» δεν έχει οριστεί ακόμη, επειδή η συντακτική επιτροπή θεώρησε ότι μια τέτοια απόφαση είναι πολύ δύσκολη να ληφθεί επισήμως. Ανεπίσημα, στην Κροατία, ως μικρή ποσότητα ναρκωτικών θεωρούνται τα 3-4 «τσιγαριλίκια» ινδικής κάνναβης. Συζήτηση Το πρόβλημα της κατοχής ναρκωτικών ουσιών θεωρείται ως ιδιαιτέρως σημαντικό, διότι όλοι οι χρήστες ναρκωτικών τελικά έρχονται αντιμέτωποι με αυτό το θέμα. Στην κοινωνία, υπάρχει συναίνεση ότι οι εγκληματίες-έμποροι ναρκωτικών ουσιών θα πρέπει να τιμωρούνται, αλλά το βασικό πρόβλημα του τι πρέπει να συμβεί με τους εξαρτημένους χρήστες εξακολουθεί να παραμένει: πρέπει να τιμωρούνται ή πρέπει να βρεθούν εναλλακτικοί τρόποι για τη επανέν-ταξή/επανακοινωνικοποίησή τους; Αυτό αποτελεί ένα πρόβλημα που πρέπει οπωσδήποτε να επιλυθεί, διότι πολλοί χρήστες, κυρίως νέοι, που έρχονται αντιμέτωποι με το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης, τιμωρούνται στην πλειονότητά τους για κατοχή ναρκωτικών ουσιών, παρόλο που δεν συνιστούν καμία σοβαρή απειλή για το κοινωνικό σύνολο. Στην Ελλάδα, οι εξαρτημένοι χρήστες οι οποίοι διώκονται για κατοχή ναρκωτικών τιμωρούνται αλλά δεν εγγράφεται η καταδίκη στο ποινικό τους μητρώο. Μερικοί ανα-ρωτιούνται γιατί η κυβέρνηση δεν παίρνει απόφαση να τελειώνει με την ποινική δίωξη των εξαρτημένων χρηστών και την αποπο-νικοποίηση της χρήσης ναρκωτικών ουσιών, καθώς αυτό θα ήταν επιβοηθητικό για όλο το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης προκειμένου να απαλλαγεί από ένα μεγάλο βάρος των υποθέσεων που αφορούν στην παραβίαση του νόμου περί ναρκωτικών. Το πεδίο σχετικά με την κατοχή ναρκωτικών είναι ασαφές, διότι δεν είναι πάντοτε ξεκάθαρο εάν κάποιος τιμωρείται για διακίνηση ναρκωτικών ουσιών ή για κατοχή για προσωπική χρήση. Τα κράτη προσπαθούν να αντιμετωπίσουν αυτό το πρόβλημα με διάφορους τρόπους. Κάποια από αυτά έχουν θέσει στη νομοθεσία τους το όριο της ποσότητας που τεκμαίρεται πως προορίζεται για προσωπική χρήση, ενώ σε άλλα τέτοιο όριο δεν προβλέπεται. Ωστόσο, και στις δύο κατηγορίες νομοθεσιών, τα προβλήματα σχετικά με τα ναρκωτικά παραμένουν τα ίδια. Δεν έχει επιτευχθεί ακόμη συναίνεση για το ποία από τις δύο είναι η καλύτερη πρακτική (τουλάχιστον στην Ευρώπη). Οι συμμετέχοντες θεωρούν ότι αυτό είναι το κύριο ζήτημα που πρέπει να επιλυθεί. Η Βουλγαρία έχει αλλάξει πολλές φορές την προσέγγισή της σε αυτό το θέμα. Αρχικά, η κατοχή μικρό-ποσότητας ναρκωτικών για προσωπική χρήση είχε αποποινικοποιηθεί. Πιστεύεται ότι αυτό είχε γίνει για πολιτικούς λόγους (εν όψει εκλογών), ενώ τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έπαιξαν σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία. Όταν η αποποινικοποίηση εισήχθη, οι ποινές για άλλες πράξεις έγιναν αυστηρότερες. Εν τω μεταξύ, το αδίκημα της κατοχής μικρής ποσότητας ναρκωτικών αφαιρέθηκε από τον Ποινικό Κώδικα και οι υπόλοιπες ποινές έγιναν αυστηρότερες. Μόλις η κατοχή μικροποσότητας ναρκωτικών ουσιών ποινικοποιήθηκε και πάλι, το ύψος των λοιπών ποινών δεν άλλαξε. Οι προβλεπόμενες ποινές για κατοχή μικρό-ποσότητας ναρκωτικών ουσιών και για κατοχή ποσότητας προοριζόμενη για προσωπική χρήση παρέμειναν ελαφριές. Στην πράξη, αυτό οδήγησε τις δικαστικές αρχές στο να αποφεύγουν να ασκούν διώξεις για τέτοιου είδους υποθέσεις. Ένας τρόπος για να το επιτύχουν ήταν η αξιοποίηση μιας διάταξης του Ποινικού Κώδικα που έδινε στο δικαστήριο τη δυνατότητα να «πέσει» 6

7 κάτω από την ελάχιστη προβλεπόμενη από το νόμο ποινή, αν σύμφωνα με τις συνθήκες, η υπόθεση ήταν ήσσονος σημασίας. Τα στατιστικά στοιχεία αποκάλυψαν ότι στην πλειονότητα των περιπτώσεων, τα δικαστήρια χρησιμοποιούσαν διαφορετικές διατάξεις για την ποινική τιμωρία των κατόχων ναρκωτικών ουσιών. Αφού οι προβλεπόμενες ποινικές κυρώσεις αναθεωρήθηκαν, η πράξη της κατοχής μικρό-ποσότητας ναρκωτικών ουσιών παρέμεινε στον Ποινικό Κώδικα, η πράξη της κατοχής ποσότητας για προσωπική χρήση εξακολούθησε να αποτελεί ποινικό αδίκημα, και, επίσης εξακολούθησε η καταχώριση της πράξης στο ποινικό μητρώο του δράστη. Η πιο συχνή επιβαλλόμενη ποινή ήταν η διοικητική ποινή. Ο δράστης, ωστόσο, πρέπει να περνά από όλη την ποινική διαδικασία, προκειμένου να καταδικαστεί για κατοχή ναρκωτικών, έστω και με διοικητική ποινή, πράγμα που σαφώς τον επηρεάζει σημαντικά. Το ερώτημα είναι κατά πόσον είναι πράγματι αναγκαίο να περνά ένας άνθρωπος από όλη αυτή την διαδικασία του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης, μόνο και μόνο επειδή κατείχε μια μικρή ποσότητα ναρκωτικών. Βούλγαροι πολιτικοί υποστηρίζουν πως η κατοχή ναρκωτικών για προσωπική χρήση, από μόνη της δεν είναι έγκλημα, αλλά εξακολουθούν να πιστεύουν ότι μπορεί να οδηγήσει στην τέλεση άλλων αξιόποινων πράξεων, όπως κλοπές, επιθέσεις, ληστείες κλπ. Οι βουλγαρικές φυλακές είναι υπερπλήρεις και δεν διαθέτουν επαρκή κονδύλια να συνδράμουν τους εξαρτημένους χρήστες να αντιμετωπίσουν το πρόβλημά τους. Μόνο λίγοι χρήστες καταφέρνουν να βρουν λύσεις. Οι περισσότεροι από τους κρατούμενους αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα σχετικά με την εξάρτησή τους, ακόμη και μετά την έκτιση της ποινής τους στη φυλακή. Η λύση στο πρόβλημα αυτό θα ήταν να πεισθούν πράγματι οι πολιτικοί ότι οι εξαρτημένοι χρήστες δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως οι άλλοι καταδικασθέντες και κρατούμενοι. Αυτό θα βοηθούσε ιδιαίτερα όσους είχαν υποβληθεί σε θεραπεία πριν τιμωρηθούν με φυλάκιση αλλά δεν μπόρεσαν να την συνεχίσουν ακριβώς λόγω της φυλάκισής τους. Στην Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας προετοιμάζεται η νέα νομοθεσία της χώρας σε στενή συνεργασία με την προαναφερθείσα συντακτική ομάδα της Κροατίας. Η Κροατία και η Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας έχουν παρόμοια νομοθεσία σχετικά με την κατοχή ναρκωτικών ουσιών. Επιπλέον, και οι δύο χώρες προσπαθούν να προσδιορίσουν την ποσότητα ναρκωτικών που μπορεί να θεωρηθεί πως προορίζεται για προσωπική χρήση. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, όπου οι επιβαλλόμενες ποινές για κατοχή μικρής ποσότητας ναρκωτικών κυμαίνονται μεταξύ 6 μηνών και 3 ετών φυλακής και ο λόγος για αυτή τη διακύμανση συνίσταται στους διαφορετικούς ορισμούς «μικρής ποσότητας ναρκωτικών" που δίνει η Αστυνομία (Υπουργείο Εσωτερικών), οι εισαγγελείς και τα δικαστήρια. Στην Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας θεωρείται ότι αυτό δεν θα αποτελέσει πρόβλημα σε σχέση με την εναρμόνιση της νομοθεσίας της με τις συμβάσεις των Ηνωμένων Εθνών και τη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά το πρόβλημα θα είναι η εφαρμογή της νέας νομοθεσίας στην πράξη. Όσον αφορά στη χρήση ναρκωτικών ουσιών, ο συμμετέχων από τη Σερβία υπενθύμισε ότι οι διεθνείς συμβάσεις είναι πολύ αυστηρές: Θεωρείται πως οι χρήστες ναρκωτικών μπορούν να προκαλέσουν βλάβη στους εαυτούς τους αλλά και στην κοινωνία γενικότερα. Ως προς αυτό, οι συμβάσεις είναι πολύ αυστηρές, αλλά και οι ερμηνείες τους είναι άκαμπτες. Κατά συνέπεια, η διαδικασία αποποινικοποίησης της χρήσης στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης είναι ένα πολύ καλό βήμα προς τα εμπρός. 7

8 Ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι οι αστυνομικοί θα πρέπει να γνωρίζουν εκ των προτέρων το όριο της ποσότητας ναρκωτικών που προορίζεται για προσωπική χρήση, καθώς ξεκινά η ποινική διαδικασία. Από την άλλη πλευρά, η επιστημονική κοινότητα θεωρεί ότι το δικαστήριο είναι ο μόνος που μπορεί να καθορίσει την ποσότητα των ναρκωτικών που προορίζεται για προσωπική χρήση. Σε κάθε περίπτωση, καθίσταται σαφές ότι δεν είναι πάντα εύκολο να αποφασισθεί κατά πόσο μια ποσότητα ναρκωτικών προορίζεται πράγματι για προσωπική χρήση ή για εμπορία, ειδικά στις περιπτώσεις που οι έμποροι ναρκωτικών κατανέμουν σκόπιμα μια μεγαλύτερη ποσότητα ναρκωτικών σε πολλές μικρές συσκευασίες. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να υπάρχει μια συμφωνία σχετικά με τον προσδιορισμό της μικρό-ποσότητας ναρκωτικών και της ποσότητας ναρκωτικών προοριζόμενη για προσωπική χρήση, μεταξύ δικαστών, εισαγγελέων και αστυνομικών. Ορισμένοι εκ των συμμετεχόντων από την Ελλάδα είναι αντίθετοι με την ιδέα ότι τα δικαστήρια πρέπει να καθορίζουν το όριο της ποσότητας ναρκωτικών που προορίζεται για προσωπική χρήση, επειδή οι δικαστές δεν είναι ειδικοί σε σχέση με τα παράνομα ναρκωτικά. Αντίθετα, προτείνουν ότι τα άτομα θα πρέπει να αντιμετωπίζονται εξατομικευμένα από ειδικούς εμπειρογνώμονες που θα λαμβάνουν υπόψη το ιστορικό, τα ατομικά χαρακτηριστικά, το είδος του εθισμού και τις προσωπικές ανάγκες κάθε ατόμου, καθώς και το είδος και την ποσότητα των χρησιμοποιούμενων ναρκωτικών, όπως και τις συνθήκες της συγκεκριμένης υπόθεσης. Ως εκ τούτου, θεωρείται ότι είναι ιδιαίτερης σημασίας να καθίσταται γνωστό και να αξιολογείται το ιστορικό κάθε χρήστη και η όλη κατάστασή του. Συνεπώς, η απόφαση δεν πρέπει να βασίζεται μόνο στη γνώμη του δικαστή, καθώς δεν έχει τις απαιτούμενες γνώσεις για τα παράνομα ναρκωτικά και τις εξαρτήσεις. Επομένως, δεν είναι σκόπιμο να προβλέπεται το όριο αφηρημένα στο νόμο, επειδή οι χρήστες ναρκωτικών πρέπει να αντιμετωπίζονται εξατομικευμένα. Η Ιταλία είχε διαφορετικές προσεγγίσεις για το θέμα του προσδιορισμού αλλά και της αντιμετώπισης του θέματος της κατοχής για προσωπική χρήση. Ο συμμετέχων από την Ιταλία θεωρεί ότι η διακριτική ευχέρεια του δικαστή αποτελεί την καλύτερη προσέγγιση για την επίλυση αυτού του ζητήματος σε σχέση με τον καθορισμό κατώτατου ορίου της ποσότητας ναρκωτικών που προορίζεται για προσωπική χρήση. Το βασικό επιχείρημα περί αυτού έγκειται στο ότι στην περίπτωση που η ποσότητα των ναρκωτικών είναι λίγο πάνω από το όριο της επιτρεπόμενης ποσότητας για προσωπική χρήση, όπως καθορίζεται από τη νομοθεσία, οι κυρώσεις είναι πολύ αυστηρότερες, ακόμη και αν η διαφορά μεταξύ των ποσοτήτων είναι πολύ μικρή. Στην Ιταλία, οι ποινές για την κατοχή ποσότητας ναρκωτικών πάνω από το προσδιορισμένο όριο κυμαίνονται μεταξύ 6 και 20 ετών φυλάκισης. Στην ιταλική νομοθεσία, δεν υπάρχει καμία διάταξη σχετικά με την εξάρτηση των δραστών από ναρκωτικές ουσίες. Ως εκ τούτου, μπορεί να θεωρηθεί από τους δικαστές μόνο ως ελαφρυντική περίσταση, και έτσι να οδηγήσει στη μείωση της επιβαλλόμενης ποινής φυλάκισης κατά το ένα τρίτο. Θα πρέπει να εναπόκειται στην κρίση του δικαστή να προσδιορίσει αν το ναρκωτικό στην ποσότητα που εντοπίστηκε προορίζεται για προσωπική χρήση ή όχι του δράστη. Είναι πάντως περισσότερο σημαντικό να διαπιστωθεί αν το ναρκωτικό προορίζεται για εμπορία ή όχι, από το να διαπιστωθεί αν προορίζεται για προσωπική χρήση ή όχι. Αν ο κατηγορούμενος χρήστης ναρκωτικών ουσιών θα έπρεπε να αποδείξει ότι το ναρκωτικό που κατείχε προοριζόταν για προσωπική του χρήση, θα είχε αυτός το βάρος αποδείξεως, πράγμα που θα ερχόταν σε αντίθεση με τις θεμελιώσεις αρχές του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης. Τονίστηκε επίσης ότι η νομοθεσία περί ναρκωτικών 8

9 στηρίζεται κυρίως στις διεθνείς συμβάσεις, όπου η παραγωγή, πώληση, εμπορία και κατοχή ναρκωτικών αναφέρονται στο ίδιο άρθρο. Κατά συνέπεια, προτείνεται να βρεθεί ένας τρόπος για να γίνει διάκριση μεταξύ των πράξεων που αναφέρονται εκεί, ιδίως μεταξύ της κατοχής ναρκωτικών και της εμπορίας ναρκωτικών. Ενδεχομένως, είναι καλύτερο να υφίσταται ένα πιο ευέλικτο σύστημα (διακριτική ευχέρεια του δικαστηρίου), διότι δεν είναι όλοι οι χρήστες ναρκωτικών εξαρτημένοι. Εξαρτημένοι είναι η μειοψηφία των χρηστών ναρκωτικών. Επιπλέον, το ιταλικό συνταγματικό δικαστήριο κατά πάσα πιθανότητα δεν θα επέτρεπε την ουσιαστική διαφοροποίηση της μεταχείρισης μεταξύ των χρηστών ναρκωτικών και εξαρτημένων χρηστών. Ορισμένοι εκ των συμμετεχόντων συμφώνησαν πως κάποιες φορές το όριο είναι αναγκαίο να προβλέπεται στο νόμο, ώστε να μπορούν να διακρίνονται οι σοβαρές από τις λιγότερο σοβαρές υποθέσεις προμήθειας ναρκωτικών ουσιών. Η ποσότητα που ορίζει ο νόμος θα μπορούσε να αξιοποιηθεί ως ένδειξη για το χαρακτηρισμό της αξιόποινης πράξης. Το όριο καθίσταται δευτερεύουσας σημασίας, όταν επιχειρείται να διακριθεί η πράξη της κατοχής ναρκωτικών για προσωπική χρήση από την προμήθεια. Συνήθως, τεκμαίρεται ότι μια πράξη χαρακτηρίζεται ως εγκληματική μόνο όταν δύναται να προκαλέσει κίνδυνο ή βλάβη σε άλλους ανθρώπους - αυτό που πρέπει να διαπιστωθεί είναι αν ο κίνδυνος ή η βλάβη πράγματι υφίσταται. Ως επί το πλείστον υφίσταται πράγματι, όταν ένας δράστης βρίσκεται σε μια διαδικασία προμήθειας και όχι τόσο όταν βρίσκεται σε διαδικασία αναζήτησης ή κατοχής ναρκωτικών για προσωπική χρήση. Καθήκον του δικαστή πρέπει, συνεπώς, να αποτελεί η εξεύρεση του τελικού χρήστη ή ο προορισμός των ναρκωτικών αντί του προσδιορισμού των προσωπικών αναγκών του δράστη και της αντίστοιχης ποσότητας. Αυτό που χρειάζεται η νομοθεσία, είναι ο διαχωρισμός μεταξύ των δραστών που προμηθεύουν ναρκωτικές ουσίες και των δραστών που κάνουν χρήση αυτών (εξαρτημένοι χρήστες, χρήστες με αυξημένες ανάγκες, περιστασιακοί χρήστες). Από την πλευρά του νόμου, δεν είναι επαρκής μόνο η πρόθεση της εμπορίας ναρκωτικών προκειμένου να διωχθεί κάποιος για μια αξιόποινη πράξη σε σχέση με τα ναρκωτικά. Για να ασκηθεί εις βάρος κάποιου ποινική δίωξη για εμπορία, πρέπει ο δράστης να έχει τελέσει την εγκληματική πράξη, και όσοι είναι εντεταλμένοι να τη διερευνήσουν (αστυνομία, εισαγγελείς και δικαστές) οφείλουν να διαπιστώσουν τη πρόθεσή του σε σχέση με την πράξη αυτή. Στις περισσότερες περιπτώσεις, είναι πολύ δύσκολο να εντοπιστεί η πραγματική πρόθεση ενός δράστη που κατέχει ναρκωτικές ουσίες. Οι ανακριτικές και δικαστικές έρευνες θα πρέπει να διεξάγονται με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να αποκαλυφθούν οι πραγματικές προθέσεις του δράστη. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η ποσότητα των κατεχόμενων ναρκωτικών χρησιμοποιείται ως ένδειξη του πραγματικού σκοπού της κατοχής τους. Στην κροατική ποινική νομοθεσία, ένα πρόσωπο πρέπει να έχει την πρόθεση να διαπράξει μια πράξη, πρέπει να γνωρίζει ότι κατέχει ναρκωτικά εν γνώσει του και να έχει την πρόθεση να τα προμηθεύσει ή να τα πωλήσει σε τρίτο. Στην Ιταλία, όταν οι δικαστές προσπαθούν να διαπιστώσουν την πρόθεση του δράστη, πολλοί δείκτες (όπως ζυγαριές, λίστες πελατών, μεγάλα χρηματικά ποσά, και άλλοι δείκτες σχετικοί με την προμήθεια) λαμβάνονται υπόψη. Ορισμένοι από τους συμμετέχοντες συμφώνησαν ότι είναι πιο δύσκολο για τους χρήστες ναρκωτικών να αποδείξουν ότι είναι χρήστες ναρκωτικών και όχι έμποροι ναρκωτικών. Ένας από τους συμμετέχοντες εξέφρασε προς το EMCDDA το αίτημα να ενοποιηθεί η ορολογία και οι ορισμοί, έτσι ώστε τα δικαστήρια να μπορούν να κάνουν χρήση κοινής ορολογίας όταν επιλαμβάνονται υποθέσεων με εξαρτημένα άτομα. Ο ειδικός από το EMCDDA εξήγησε ότι το EMCDDA δεν εργάζεται για την εναρμόνιση ενός κοινού 9

10 ορισμού. Από επιδημιολογική άποψη, έχει εργαστεί προς τον ορισμό του "προβλήματος της χρήσης ναρκωτικών" για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το EMCDDA χρησιμοποιεί έναν ορισμό ο οποίος είναι αμφιλεγόμενος και δεν έγινε δεκτός από όλα τα κράτη μέλη. Ως «προβληματική χρήση» ναρκωτικών ορίζεται από EMCDDA η «ενέσιμη χρήση ναρκωτικών ή μακράς διάρκειας/τακτική χρήση οπιούχων, κοκαΐνης ή/και αμφε-ταμινών." Ένα άλλο θέμα που συζητήθηκε ήταν τα ναρκωτικά μέσα στις φυλακές. Όπως αναφέρθηκε από ορισμένους συμμετέχοντες, οι διοικήσεις των φυλακών συνήθως προσπαθούν να κρύψουν ή να διαψεύσουν την ύπαρξη ναρκωτικών μέσα στις φυλακές. Αυτό που συνέβη ήταν ότι οι φύλακες άρχισαν να κινούν διαδικασίες κατά κρατουμένων για αδικήματα της νομοθεσίας περί ναρκωτικών. Στην Κροατία, εάν ένας κρατούμενος κατέχει ναρκωτικά, ο φύλακας μπορεί να κινήσει εις βάρος του τη διαδικασία για τη διάπραξη πταισματικής παράβασης, μια διαδικασία που εξελίσσεται παρόμοια με την πειθαρχική διαδικασία. Το ίδιο γίνεται και στις ιταλικές φυλακές. Τα ναρκωτικά υπάρχουν στις φυλακές για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Ένας από αυτούς είναι το γεγονός πως φυλακίζονται εξαρτημένοι χρήστες που χρειάζονται ναρκωτικά σε καθημερινή βάση. Οι φυλακές είναι υπερπλήρεις, κυρίως λόγω του μεγάλου αριθμού κρατουμένων που φυλακίστηκαν για αδικήματα σχετικά με ναρκωτικά - η πλειονότητα των οποίων είναι φυλακισμένοι για κατοχή ναρκωτικών, και σε ορισμένες χώρες, επίσης, για χρήση ναρκωτικών. Ορισμένοι εκ των συμμετεχόντων επισήμαναν πως χρειάζεται να κοιτάξουμε στην πηγή του προβλήματος, στο αρχικό στάδιο της όλης διαδικασίας του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης, όταν οι άνθρωποι που κατέχουν ή κάνουν χρήση ναρκωτικών συλλαμβάνονται. Η αστυνομία καταλήγει να επωμίζεται υπερβολικά μεγάλο όγκο υπο-θέσεων, όταν πρέπει να διεκπεραιώσει υποθέσεις δραστών που κατέχουν μικρή ποσότητα ναρκωτικών και δεν υπάρχει άλλος τρόπος για την επίλυση αυτών των καταστάσεων. Μια επιλογή προς την επίλυση του προβλήματος θα μπορούσε να αποτελέσει η εναλλακτική μεταχείριση/θεραπεία αντί της φυλάκισης. Στην Ιταλία, οι υπότροποι δεν έχουν το δικαίωμα στην εναλλακτική μεταχείριση/θεραπεία. Η ιδέα της εναλλακτικής μεταχείρισης είναι σχετικά νέα στη Σερβία, αλλά εξακολουθεί να τίθεται το ερώτημα κατά πόσο αυτό πρέπει να είναι εθελοντικό για το δράστη ή όχι. Στη Σερβία, δεν επιθυμείται μόνο η προσφορά σωματικής θεραπείας για τους χρήστες, αλλά και η επανακοινωνικοποίηση, η επανένταξη, η εκπαίδευση και η παροχή βοήθειας από άλλες υποστηρικτικές υπηρεσίες. Όσον αφορά στο θέμα της κατοχής ναρκωτικών, ορισμένοι από τους συμμετέχοντες πρεσ-βεύουν πως η αποποινικοποίηση της κατοχής μικρής ποσότητας ναρκωτικών θα διευκολύνει το έργο της αστυνομίας. Εικάζεται ότι η πλειονότητα των ατόμων που εμπλέκονται με το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης σε σχέση με την νομοθεσία περί ναρκωτικών δεν είναι χρήστες ναρκωτικών. Ως εκ τούτου, δεν κατέχουν μικροποσότητες ναρκωτικών που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως ποσότητα για προσωπική χρήση. Με άλλα λόγια, υπάρχει μια πολύ μικρή πιθανότητα να είναι εγκληματίας ένα άτομο που κατέχει μια μικρή ποσότητα ναρκωτικών. Ασφαλώς, δεν σκέπτονται με τον ίδιο τρόπο όλοι οι συμμετέχοντες. Στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη οι έμποροι ναρκωτικών χρησιμοποιούν τους εξαρτημένους χρήστες για να πωλήσουν ναρκωτικά. Δηλαδή, οι έμποροι ναρκωτικών θεωρούν ότι οι αστυνομικοί, οι εισαγγελείς και οι δικαστές θα έχουν μια διαφορετική στάση απέναντι στους εξαρτημένους χρήστες επειδή έχουν καταγραφεί ως τέτοιοι. Στη δικαστική πρακτική, αυτό δεν επηρεάζει σε τίποτα. Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί το προφίλ 10

11 ενός δράστη που κατέχει μικρή ποσότητα ναρκωτικών. Στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, υφίσταται μια περίπλοκη δομή του κράτους: υπάρχουν δύο κρατικές οντότητες σε μια περιοχή. Στη μια, η κατοχή ναρκωτικών για προσωπική χρήση έχει αποποινικοποιηθεί. Αυτή η κατάσταση που περιγράφεται ανωτέρω είναι η κατάσταση που επικρατεί στην υπο-περιοχή αυτή. Όμως, στην άλλη, η κατοχή ναρκωτικών για προσωπική χρήση εξακολουθεί να αποτελεί ποινικό αδίκημα, διότι η αστυνομία, οι εισαγγελείς και οι δικαστές δεν αποδέχονται την έννοια της «μικρής ποσότητας» - θεωρούν ότι όλες οι ποσότητες μπορούν να πωληθούν και ότι τυχόν μεγαλύτερη ποσότητα μπορεί να πωληθεί ως δόσεις μικρότερων ποσοτήτων. Στην Ελλάδα, οι λεγόμενοι "μικρο-έμποροι" δεν κουβαλούν μεγάλες ποσότητες ναρκω-τικών, ακόμη και αν δεν είναι χρήστες. Η αστυνομία δεν μπορεί να διακρίνει μεταξύ των μικροεμπόρων και των χρηστών/εξαρτημένων χρηστών. Σαφώς, είναι εύκολο να διαπιστωθεί αν ένα άτομο είναι εξαρτημένος χρήστης ή όχι, κυρίως λόγω των φυσικών ενδείξεων και χαρακτηριστικών του. Υποστηρίχθηκε ότι πρέπει να γίνεται διαφορο-ποίηση μεταξύ των εμπόρων και των περιστασιακών χρηστών, των τακτικών χρηστών και των εξαρτημένων χρηστών. Έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχουν περισσότεροι χρήστες από εξαρτημένοι χρήστες και ότι το σύνολο του πληθυσμού των εξαρτημένων χρηστών αντιπροσωπεύει ένα πολύ μικρό ποσοστό των χρηστών. Παρ' όλα αυτά, όλα αυτά τα άτομα αντιμετωπίζονται από την κοινωνία ως εγκλη-ματίες. Το συμπέρασμα ήταν ότι είναι δύσκολο να διατυπωθούν σαφείς λύσεις για το θέμα της κατοχής ναρκωτικών ουσιών, ειδικά για το όριο της ποσότητας που πρέπει να θεωρείται ως ποσότητα προοριζόμενη για προσωπική χρήση, επειδή υπάρχουν τόσα πολλά διλήμματα και ανοιχτά θέματα, συμπεριλαμβανομένων και των ορισμών. Είναι, ωστόσο, σίγουρα χρήσιμο να συνεχιστεί η εξέταση του θέματος της κατώτερης ποσότητας κατοχής για προσωπική χρήση στο πλαίσιο της συζήτησης για την αποποινικοποίηση. Έχει γίνει επίσης μια ερευνητική πρόταση για τη σύγκριση και την ανάλυση της νομοθεσίας και των βέλτιστων πρακτικών όσον αφορά στην κατοχή των ναρκωτικών στις χώρες της Ευρώπης. Αυτό έχει ήδη γίνει από την Πορτογαλία πριν από 10 χρόνια για τους δικούς της σκοπούς και τα αποτελέσματα ήταν πολύ καλά. Μετά τη σύγκριση, ο κατάλογος των βέλτιστων πρακτικών θα μπορούσε να συνταχθεί, δημιουργώντας έτσι ένα εργαλείο για να δοκιμαστεί τι λειτουργεί και τι δεν λειτουργεί στην πράξη. Η σύγκριση και η ανάλυση θα μπορούσε να περιλαμβάνει, επίσης, την πρακτική της νομοθεσίας και τις καλές πρακτικές στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης. Αυτό θα μπορούσε να βοηθήσει όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, καθώς και τις άλλες χώρες εκτός Ευρώπης. ΣΥΝΕΔΡΙΑ II: Η παροχή υπηρεσιών μείωσης της βλάβης και η νομοθεσία περί ναρκωτικών εποπτευόμενοι χώροι χρήσης ναρκωτικών, πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των χώρων αυτών. Η πολιτική και οι υπηρεσίες για την μείωση της βλάβης στη Δημοκρατία της Σλοβενίας Η συνεδρία ξεκίνησε με μια παρουσίαση σχετικά με το ιστορικό των υπηρεσιών μείωσης της βλάβης στη Σλοβενία. Πρωτοπόρες υπηρεσίες μείωσης της βλάβης είχαν ξεκινήσει να παρέχονται ήδη στη Γιουγκοσλαβία. Στη Σλοβενία άρχισαν επισήμως τη λειτουργία τους το 1991, όταν η Σλοβενία έγινε ανεξάρτητη. Εκείνη την εποχή, δεν υπήρχαν ούτε υπηρεσίες μείωσης της βλάβης ούτε υπηρεσίες θεραπείας. Επιπλέον, στη 11

12 Σλοβενία δεν υπήρχε καμία νομική βάση για τις υπηρεσίες αυτές πράγμα που επέτρεψε στις υπάρχουσες υπηρεσίες να δρουν όπως επιθυμούσαν, γιατί το κράτος δεν ρύθμιζε τις σχετικές δραστηριότητες τους. Η κατάσταση ήταν όπως σήμερα: οι πολιτικοί δεν νοιάζονται για την πολιτική των ναρκωτικών. Οι υπηρεσίες για τη μείωση της βλάβης άρχισαν να συνταγογραφούν μεθαδόνη το 1993, όταν το πρόγραμμα ΣΤΙΓΜΑ, το οποίο είναι σήμερα μια μη κυβερνητική οργάνωση, άρχισε να λειτουργεί. Η οργάνωση ΣΤΙΓΜΑ ήταν η πρώτη υπηρεσία μείωσης της βλάβης στη ΝΑ Ευρώπη. Προσέφερε τα προγράμματα ανταλλαγής βελονών, και αργότερα ξεκίνησε την εργασία προσέγγισης. Η οργάνωση ΣΤΙΓΜΑ εξακολουθεί να λειτουργεί και να είναι ένα μέρος του ευρύτερου δικτύου για τη μείωση της βλάβης. Εκτός από τη διανομή βελονών, προσέφερε και καταφύγιο για τη διάρκεια της νύχτας (υπήρχε μόνο ένα καταφύγιο στη Λιουμπλιάνα, πρωτεύουσα της Σλοβενίας), με μηχανήματα αυτόματης πώλησης για σύριγγες και βελόνες που καταστράφηκε αργότερα από την κοινότητα. Επί του παρόντος, στη Σλοβενία υπάρχουν επίσης προγράμματα μείωσης της βλάβης για τους χρήστες διεγερτικών ναρκωτικών ουσιών, που διοργανώθηκαν από τη Μη Κυβερνητική Οργάνωση DrogArt. Η DrogArt διοργανώνει πολλές δράσεις για την κοκαΐνη και άλλα διεγερτικά, ως επί το πλείστον μέσω των ηλεκτρονικών μέσων με σκοπό την προσέλκυση περισσότερων ατόμων. Η τρέχουσα κατάσταση στη Σλοβενία κινείται γύρω από την εισαγωγή των επιτηρούμενων χώρων ασφαλούς χρήσης. Παρά το γεγονός ότι το κοινό δεν είναι αντίθετο, αυτός ο θεσμός δεν έχει ακόμη εισαχθεί. Επίσης, οι βασικές ενέργειες γύρω το θέμα αυτό είναι υπέρ της καθιέρωσης επιτηρούμενων χώρων ασφαλούς χρήσης. Το πρόβλημα φαίνεται να έγκειται στην πολιτική προς αυτή την κατεύθυνση. Το 1994, ακτιβιστές εισήγαγαν τη θεραπεία υποκατάστατων - που δεν την αποκαλούν υπηρεσία μείωσης της βλάβης, καθώς θεωρούν πως εξίσου αποτελεί υπηρεσία θεραπείας των χρηστών. Τα άτομα που υποβάλλονται επιτυχώς σε μια θεραπεία υποκατάστατων έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους άλλους: τους επιτρέπεται να οδηγούν αυτοκίνητα ή ακόμα μπορεί και να απολύονται νωρίτερα από τη φυλακή. Υποβαλλόμενοι σε θεραπεία υποκατάστατων και κάνοντας χρήση ναρκωτικών ουσιών, βρίσκονται υπό το ίδιο νομικό καθεστώς όπως οι άνθρωποι που δεν κάνουν χρήση ναρκωτικών. Πολλά προγράμματα είναι χωρίς λίστες αναμονής και δεν υπάρχει πρόβλημα στην υπαγωγή σε θεραπεία. Τα προγράμματα μείωσης των επιβλαβών συνεπειών και τα προγράμματα θεραπείας υποκατάστατων ήταν επίσης αρκετά επιτυχή όσον αφορά στην ανάπτυξη προγραμμάτων θεραπείας στις φυλακές - περίπου το 20% του συνόλου των χρηστών ναρκωτικών που βρίσκονται σε θεραπεία φυλακίζονται. Υπάρχει μια καλή συνεργασία μεταξύ των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και των φυλακών, καθώς και μεταξύ των υπηρεσιών της κοινότητας και των φυλακών. Ο αριθμός των προγραμμάτων που αναπτύσσονται από το σωφρονιστικό σύστημα μέσα στις φυλακές μειώνεται λόγω των οικονομικών προβλημάτων. Δεν υπάρχουν προγράμματα ανταλλαγής βελονών στις φυλακές. Δυστυχώς, δεν υπήρξε εξέλιξη στον τομέα αυτό στο διάστημα των τελευταίων 3-5 ετών. Σε σύγκριση με άλλες χώρες της Δυτικής Ευρώπης, ο αριθμός των χρηστών οπιούχων στη Σλοβενία μειώνεται και ο αριθμός των χρηστών ναρκωτικών σε θεραπεία έχει σχεδόν σταθεροποιηθεί. Ο αριθμός των χρηστών διεγερτικών ναρκωτικών αυξάνεται, αλλά δεν υπάρχουν επαρκή προγράμματα μείωσης της βλάβης για αυτούς. Αυτό είναι ένα νέο πρόβλημα που αναδύεται. Οι χρήστες ναρκωτικών είτε δεν θέλουν να ενταχθούν σε προγράμματα ή οι υπηρεσίες δεν μπορούν να τους αναλάβουν και να τους προσφέρουν την κατάλληλη φροντίδα. 12

13 Στον τομέα της συν-νοσηρότητας, έχουν γίνει πολλά. Στη Σλοβενία, δεν υπάρχει μεγάλο πρόβλημα με τον ιό HIV σε σύγκριση με άλλες χώρες, αλλά υπάρχουν πολλοί ασθενείς ηπατίτιδας. Λόγω του γεγονότος αυτού, έχουν αναπτυχθεί πολλά προγράμματα θεραπείας για την ηπατίτιδα, επίσης για έγκυες γυναίκες και για νέους. Ο Νόμος για την Πρόληψη της Χρήσης ναρκωτικών Ουσιών και τη Θεραπεία των Χρηστών Ναρκωτικών εξακολουθεί να είναι σε ισχύ από το Αυτός ο νόμος καθορίζει τα σχετικά με τη θεραπεία υποκατάστατων, το ρόλο των υπηρεσιών στην επεξεργασία, τη χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων από την κυβέρνηση ή από ασφαλιστικούς φορείς, κ.α. Πολλά γράφονται για την μείωση της βλάβης (η οποία έχει επισήμως αναγνωριστεί και υποστηριχθεί). Ο νόμος ορίζει επίσης τα σχετικά με τη χρηματοδότηση των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων: Οι περισσό-τερες από αυτές χρηματοδοτούνται από την κυβέρνηση. Επιπλέον, οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις έχουν την επιλογή να υποβάλουν αίτηση για χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι κύριες προκλήσεις που η Σλοβενία έχει να αντιμετωπίσει συνίστανται τώρα στους επιτηρούμενους χώρους χρήσης ναρκωτικών, στη λειτουργία περισσότερων προγραμμάτων για τους χρήστες διεγερτικών ναρκωτικών ουσιών, και στη μείωση του στιγματισμού των χρηστών. Μελέτη του 2008 έδειξε ότι οι άνθρωποι υποστηρίζουν μόνο τις θεραπευτικές κοινότητες. Για όλα τα άλλα προγράμματα, μόνο το 3% του πληθυσμού αναγνωρίζει τη θετική τους επίδραση. Η δημόσια εικόνα για τους χρήστες ναρκωτικών και για τα προγράμματα θεραπείας μείωσης των επιβλαβών συνεπειών είναι μάλλον αρνητική. Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο να αλλάξει η στάση της πολιτικής για τα ναρκωτικά και για την εφαρμογή της μείωσης της βλάβης. Οι εξαρτημένοι από ναρκωτικά χρήστες στην Αθήνα Στην Ελλάδα υπάρχουν διαφορετικά είδη θεραπείας. Η πρώτη θεραπευ-τική κοινότητα δημιουργήθηκε το 1982 και η πρώτη υπηρεσία για θεραπεία υποκατάστατων δημιουργήθηκε 13 χρόνια αργότερα. Μολαταύτα, οι υφιστάμενες θεραπευτικές υπηρεσίες δεν καλύπτουν τις ανάγκες των εξαρτημένων χρηστών. Μέχρι τα μέσα του 2010, υπήρχαν 25 μονάδες για τη θεραπεία υποκατάστατων. Η λίστα αναμονής ήταν 7,5 χρόνια στην Αθήνα και 4 χρόνια στην Θεσσαλονίκη και σε άλλες πόλεις της χώρας 1 με 2 χρόνια. Είναι προφανές ότι στην Ελλάδα το δικαίωμα στη θεραπεία δεν ικανοποιείται. Παρά τη μεγάλη αντίδραση των κατοίκων που ζούσαν κοντά σε τοπικά νοσοκομεία, ένα πολύ μεγάλο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση έγινε όταν με απόφαση του Υπουργείου Υγείας δημιουργήθηκαν μικρότερες μονάδες σε όλα τα γενικά νοσοκομεία. (πριν από αυτό, οι εγκαταστάσεις παροχής υπηρεσιών βρίσκονταν εκτός του περιβάλλοντος των νοσοκομείων). Σήμερα, υπάρχουν 55 μονάδες και ο χρόνος αναμονής στη Θεσσαλονίκη και σε άλλες πόλεις στην Ελλάδα έχει μειωθεί από τα 4 χρόνια στις 10 με 15 ημέρες, ενώ ο χρόνος αναμονής στην Αθήνα ανέρχεται στα 3 χρόνια και 6 μήνες - ωστόσο, οι υπηρεσίες απαιτούν 4 επιπλέον μονάδες. Σχεδόν το ήμισυ των προβληματικών και εξαρτημένων χρηστών βρίσκονται στην Αττική, όπου ζει το ήμισυ του πληθυσμού της χώρας. Ως εκ τούτου, νέες συμπληρωματικές μονάδες απαιτούνται στην Αττική (και ειδικότερα στην Αθήνα) για να καλύψουν τις ανάγκες και να εκπληρώσουν το δικαίωμα στη θεραπεία. Αν καταστεί δυνατό να δημιουργηθούν πρόσθετες μονάδες, η κάλυψη θα ανέρχεται περίπου στο 45-50% των προβληματικών και εξαρτημένων χρηστών, η οποία είναι, σύμφωνα με την τελευταία ετήσια έκθεση του EMCDDA, η ελά-χιστη κάλυψη στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. 13

14 Μετά το τέλος του 2010, η Ελλάδα ήταν μία από τις ευρωπαϊκές χώρες με το χαμηλότερο ποσοστό του ιού HIV μεταξύ των ατόμων που κάνουν χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών. Το 2011, υπήρξε μια μεγάλη αύξηση του αριθμού των λοιμώξεων του ιού σε χρήστες που κάνουν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών (64 φορές μεγαλύτερη από ό,τι το προηγούμενο έτος), και το ίδιο συνέβη και στο Το 2012, τα άτομα που κάνουν χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών αποτέλεσαν την πρώτη κατηγορία μεταξύ των ατόμων που έχουν προσβληθεί από τον ιό HIV. Τα δεδομένα αυτά δείχνουν πως νέα μέτρα πρέπει να ληφθούν, κυρίως στην Αθήνα, όπου έλαβε χώρα η ανωτέρω αύξηση. Η κάλυψη μείωσης της βλάβης των χρηστών στην Αθήνα είναι πολύ χαμηλή. Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις προσπαθούν να διανείμουν όσο το δυνατόν περισσότερες σύριγγες και βελόνες δρώντας στους δρόμους της πόλης. Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, UNAIDS, και το EMCDDA, για την κάλυψη πρέπει να αναλογούν 200 σύριγγες ανά εξαρτημένο χρήστη ανά έτος. Στην Αθήνα, αναλογούσαν μόνο 7 σύριγγες ανά εξαρτημένο χρήστη ανά έτος. Μέχρι το τέλος του 2012, η κατάσταση βελτιώθηκε: 45 σύριγγες ανά εξαρτημένο χρήστη ανά έτος. Με τη βοήθεια των ΜΚΟ, αναμένεται ότι μέχρι το τέλος του 2013, η κάλυψη θα ανέρχεται σε 200 σύριγγες ανά εξαρτημένο χρήστη ανά έτος. Καταβάλλεται προσπάθεια επίσης να οργανωθούν δύο χώροι όπου οι εξαρτημένοι θα μπορούν 24 ώρες το 24ώρο και 7 ημέρες την εβδομάδα να έχουν πρόσβαση σε σύριγγες, καθώς και σε ειδικά πακέτα τα οποία θα περιλαμβάνουν 20 σύριγγες, βελόνες, ορούς, προφυλακτικά και άλλα πράγματα ανάγκης για τους εξαρτημένους χρήστες. Προς τον δήμαρχο της Αθήνας, απευθύνθηκε μια πρόταση για τη δημιουργία δύο χώρων για την επιτηρούμενη χρήση ναρκωτικών, αλλά ακόμη δεν υπάρχει καμία σχετική συμφωνία. Λόγω της επέκτασης των κρουσμάτων του ιού HIV, οι υπηρεσίες δεν πρέπει να επιδιώκουν οπωσδήποτε την ανταλλαγή του χρησιμοποιούμενου υλικού. Ακόμη και αν τα εξαρτημένα άτομα δεν θέλουν να δώσουν υλικό που έχουν χρησιμοποιήσει ή δεν το έχουν, θα πρέπει να τους παρέχεται η υπηρεσία την οποία έχουν ανάγκη. Μέχρι πρότινος, στο περιβάλλον των φυλακών και σε άλλες ανάλογες περιστάσεις, η θεραπεία υποκατάστατων με μεθαδόνη στη φυλακή δεν ήταν δυνατή. Δυνατότητα υπήρχε μόνο για τα συμβουλευτικά προγράμματα ή τα στεγνά θεραπευτικά προγράμματα. Ο νέος νόμος δίνει το δικαίωμα να παρέχεται οποιοδήποτε είδος θεραπείας μέσα στη φυλακή. Με την απορρόφηση κεφαλαίων της ΕΕ, το πρώτο πιλοτικό πρόγραμμα της θεραπείας υποκατάστατων στις φυλακές πρόκειται πλέον να ξεκινήσει. Η πρόβλεψη είναι ότι θα μπορούν να διανέμονται βελόνες και σύριγγες σε κρατούμενους που είναι εξαρτημένοι χρήστες και οι οποίοι δεν επιθυμούν να συμμετέχουν σε οποιοδήποτε είδος θεραπείας στη φυλακή. Επισημάνθηκε πως στην Ελλάδα είναι ορατά τα θετικά αποτελέσματα της ανάπτυξης μιας καλής πολιτικής για τα ναρκωτικά σε εθνικό επίπεδο. Ήταν πολύ δύσκολο να δημιουργηθούν μονάδες για τη θεραπεία υποκατάστατων στα εξωτερικά ιατρεία των γενικών νοσοκομείων, επειδή ορισμένοι ήταν αντίθετοι σε αυτή την ιδέα. Ωστόσο, 33 μονάδες λειτουργούν εδώ και περισσότερο από ένα χρόνο. Ένα ερωτηματολόγιο είχε διανεμηθεί στους διοικητές των νοσοκομείων ζητώντας τους να καταγράψουν τις δυσκολίες ή τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σχετικά με το πώς παρέχονται οι υπηρεσίες θεραπείας υποκατάστατων στην πράξη. Οι διοικητές και άλλοι άνθρωποι που συνήθιζαν να αντιτίθενται σε αυτή την ιδέα, τώρα συμφωνούν ότι οι εξαρτημένοι χρήστες χρειάζονται τέτοιου είδους βοήθεια. 14

15 Συζήτηση Συζητιέται ακόμη το θέμα αν και κατά πόσο η θεραπεία υποκατάστασης αποτελεί μια μορφή θεραπείας ή πρόκειται για μια μορφή μείωσης της βλάβης. Η ετήσια έκθεση του EMCDDA χαρακτηρίζει τη θεραπεία υποκατάστασης άλλοτε ως θεραπεία και άλλοτε ως μείωση της βλάβης. Έχει επισημανθεί ότι αυτό θα πρέπει να διευκρινιστεί, διαφορετικά δίνεται ένα διπλό μήνυμα. Έγιναν κάποιες παρατηρήσεις σχετικά με την κοινή γνώμη αναφορικά με τους χρήστες ναρκωτικών και τα προγράμματα θεραπείας μείωσης της βλάβης. Επισημάνθηκε ότι η κοινή γνώμη σημαντική, αλλά αμφισβητήθηκε κατά πόσο θα πρέπει να είναι αποφασιστική. Θα ήταν πολύ πιο χρήσιμο να γίνει μια μελέτη της γνώμης των χρηστών ναρκωτικών ή των ανθρώπων που ακολουθούν προγράμματα θεραπείας. Στη Σλοβενία υπήρξε μια έρευνα σχετικά με τη θεραπεία και τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών ανάμεσα σε θεράποντες ιατρούς, ασθενείς σε θεραπεία και χρήστες οπιοειδών. Ο στόχος ήταν να προωθηθεί η θεραπεία, διότι υπάρχει μεγάλη αντίσταση. Πολλοί ασθενείς δεν προσέρχονται σε θεραπευτικά προγράμματα λόγω του ότι συγγενείς, φίλοι, και προσωπικοί γιατροί έχουν αντίθετη γνώμη. Η έρευνα του προγράμματος EQUATOR ξεκίνησε σε 15 ευρωπαϊκές χώρες και αργότερα επεκτάθηκε στην Ανατολική Ευρώπη, στην Ινδονησία, στη Μαλαισία και στη Νότια Αφρική, και ασχολείται με τη γνώμη των χρηστών ναρκωτικών και των φορέων παροχής θεραπείας σχετικά με τη θεραπεία. Η έρευνα αναφέρεται στην πρόσβαση στη θεραπεία, στον τρόπο που η γνώμη των χρηστών ναρκωτικών γίνεται αποδεκτή από τους φορείς παροχής θεραπείας, στο τι θα μπορούσε να αλλάξει, σχετικά με τον τρόπο παροχής θεραπείας, τη χρήση των διαφόρων ειδών θεραπείας κλπ. Επισημάνθηκε πως η μείωση της βλάβης αντιμετωπίζεται επιφυλακτικά όχι λόγω δημοκρατικού ελλείμματος, αλλά λόγω του φόβου του ιού του AIDS/HIV και του κινδύνου μόλυνσης από τους χρήστες ναρκωτικών. Ένα άλλο θέμα συζήτησης αποτέλεσε το όριο ηλικίας για την πρόσβαση σε προγράμματα μείωσης της βλάβης. Η θεραπεία υποκατάστατων διαφέρει από χώρα σε χώρα. Στην Ελλάδα, κανείς κάτω από την ηλικία των 20 (παλαιότερα στην ηλικία των 22) δεν έχει το δικαίωμα να υποβάλει αίτηση για τη θεραπεία υποκατάστατων. Υπάρχει ένα προαπαιτούμενο για να υποβάλει κανείς τη αίτηση: αν είναι κάτω των 35 ετών, να έχει επισκεφθεί στεγνό πρόγραμμα θεραπείας τουλάχιστον μία φορά χωρίς επιτυχία. Αν είναι πάνω από 35 ετών, έχει δικαίωμα να υποβάλει την αίτηση αμέσως. Αλλά αν το άτομο είναι μεταξύ 20 και 35 ετών, τότε πρέπει να προσκομίσει πιστοποιητικό, αποδεικνύοντας ότι είχε δοκιμάσει και άλλα είδη θεραπείας, τουλάχιστον μία φορά. Όσοι είναι κάτω των 20 ετών, πρέπει να δοκιμάσουν σε θεραπευτική κοινότητα (στεγνό πρόγραμμα). Στην Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, η θεραπεία με βουπρενορφίνη και μεθαδόνη είναι προσβάσιμη για άτομα άνω των 16, αν και υπήρχαν περιπτώσεις παιδιών ηλικίας μεταξύ 11 και 12 που δεν θα μπορούσαν να υποβληθούν σε οποιαδήποτε άλλη θεραπεία. Στη Σλοβενία, η βουπρενορφίνη είναι προσβάσιμη για άτομα άνω των 15 ετών και η μεθαδόνη είναι προσβάσιμη για τα άτομα άνω των 16 ετών, αλλά μόνο στις περιπτώσεις που κάποιος δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει οποιοδήποτε άλλο είδος θεραπείας. Το 2011, υπήρχαν μόνο 8 τέτοια άτομα στη Σλοβενία που ήταν κάτω των 18 ετών. Σύμφωνα με το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης της Σλοβενίας, η θεραπεία υποκατάστατων ως μορφή θεραπείας μπορεί να ρυθμιστεί από το δικαστήριο (ως υποχρεωτική θεραπεία) - ο καταδικασθείς δεν χρειάζεται να παρακολουθήσει ένα θεραπευτικό πρόγραμμα ή να πάει σε μια θεραπευτική κοινότητα, αν υποβάλλεται ήδη σε θεραπεία υποκατάστατων και εφόσον ο γιατρός θεωρεί ότι 15