Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Transcript

1 Πρόλογος Μέρος 3 Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Αγαπητέ μαθητή, μαθήτρια Στο μέρος αυτό θα βρεις την ανάλυση της τρίτης ενότητας του σχολικού σου βιβλίου των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Η τρίτη ενότητα έχει τίτλο «Οικογενειακές σχέσεις» και αναφέρεται σε τέσσερα κείμενα με θέμα το θεσμό της οικογένειας και τις σχέσεις που αναπτύσσονται στα πλαίσια αυτής. Η ανάλυσή μας περιλαμβάνει: 1. Βιογραφικά στοιχεία των συγγραφέων - ποιητών, για να γνωρίζεις κάποια πράγματα για τη ζωή και το έργο των δημιουργών. 2. Ερμηνείες των λέξεων που θεωρούμε ότι μπορεί να σου είναι άγνωστες. 3. Νοηματική προσέγγιση του περιεχομένου των κειμένων, για να μπορέσεις να κατανοήσεις καλύτερα και ευκολότερα το μάθημά σου. 4. Σχολιασμό της κεντρικής ιδέας των κειμένων, για να γνωρίζεις τους βασικούς άξονες των έργων. 5. Καταγραφή σκέψεων και συναισθημάτων που θα σε βοηθήσουν να εκφράσεις και εσύ με τη σειρά σου τις προσωπικές σου σκέψεις και απόψεις. 6. Καταγραφή και ερμηνεία των τεχνικών στοιχείων του κειμένου, προκειμένου να σε βοηθήσουν στην πιο ουσιαστική ανάλυση και κατανόηση του περιεχομένου. 7. Ενότητες, περίληψη και ανακεφαλαίωση των κειμένων, ώστε να έχεις μια σφαιρική εικόνα των έργων. 8. Απαντήσεις στις ερωτήσεις και στις διαθεματικές δραστηριότητες του σχολικού σου βιβλίου, για να προετοιμαστείς καλύτερα για την προφορική και γραπτή εξέταση του μαθήματός σου. 9. Ερωτήσεις και απαντήσεις εκτός σχολικού βιβλίου, για καλύτερη κατανόηση της ύλης. 10. Παράθεση κειμένων παράλληλων με το σχολικό κείμενο και σχετικές ερωτήσεις και απαντήσεις, προκειμένου να εμπλουτίσεις τις γνώσεις σου και να προβληματιστείς γύρω από τη θεματική του βιβλίου. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 1

2 Ενότητα 3: Οικογενειακές σχέσεις Εισαγωγή 3 o Περλ Μπακ «Η μάνα» 5 o Άννα Φρανκ «Από το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ» 18 o Μαργαρίτα Λυμπεράκη «Οι Κυριακές στη θάλασσα» 33 o Ναζίμ Χικμέτ «Νανούρισμα στο γιο μου» 43 2 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

3 Οικογενειακές Σχέσεις Klimt «The three ages of woman» 1905 Εισαγωγή στο θέμα της ενότητας Τα κείμενα της ενότητας έχουν σαν κεντρικό τους άξονα το θεσμό της οικογένειας και τις σχέσεις που αναπτύσσονται στους κόλπους αυτής. Η οικογένεια αποτελεί το πρώτο οργανωμένο κοινωνικό σύστημα το οποίο γνωρίζει ο άνθρωπος και στο οποίο υπάρχουν ισχυροί δεσμοί αγάπης και στοργής. Ο ρόλος και η αξία της είναι ιδιαίτερα σημαντική για τον τρόπο που θα μεγαλώσει ένα παιδί και για τον κώδικα ήθους που θα υιοθετήσει. Ο θεσμός της οικογένειας στην πορεία των χρόνων και ανάλογα με τις κοινωνικές συνθήκες αλλάζει και προσαρμόζεται στα σύγχρονα δεδομένα. Υπάρχει, πλέον μια απόκλιση από την παραδοσιακή πατριαρχική οικογένεια σε μια πιο δημοκρατική δομή. Τα μέλη του οικογενειακού συνόλου αλληλεπιδρούν και αλληλοεπηρεάζονται σε έντονο βαθμό. Συχνά οι σχέσεις των μελών διαταράσσονται και προκύπτουν προβλήματα κυρίως μεταξύ γονέων και παιδιών που μπορεί να διαλύσουν την οικογένεια, αν δεν υπάρξει ενδιαφέρον. Στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 3

4 ακόμα, οι δεσμοί της οικογένειας είναι δυνατοί και ο ρόλος της, πάρα τον εκσυγχρονισμό, παραμένει έως ένα σημείο παραδοσιακός. Τίτλοι έργων και συγγραφέων της ενότητας Περλ Μπακ «Η μάνα» (1934) Άννα Φρανκ «Από το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ» (1942) Μαργαρίτα Λυμπεράκη «Οι Κυριακές στη θάλασσα» (1946) Ναζίμ Χικμετ «Νανούρισμα στο γιο μου» (1962) 4 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

5 Περλ Μπακ «Η μάνα» Η συγγραφέας Αναφορά στη ζωή και το έργο της Η ζωή της Γεννήθηκε στη Βιρτζίνια το 1892 από πατέρα ιεραπόστολο. Από πολύ μικρή πήγε στην Κίνα, όπου και πέρασε τα παιδικά της χρόνια. Γοητεύτηκε και επηρεάστηκε από τα έργα του Κάρολου Ντίκενς και όπως ομολογεί η ίδια του χρωστάει πολλά. Το 1909 επιστρέφει στις Ηνωμένες Πολιτείες για να συμπληρώσει τις σπουδές της. Αργότερα επέστρεψε στην Κίνα, όπου και παντρεύτηκε τον Αμερικάνο ιεραπόστολο Τζων Μπακ. Ο γάμος της δεν ήταν πετυχημένος. Το 1935 χωρίζει και παντρεύεται τον Ρίτσαρντ Γουώλς. Ασχολούνταν συγχρόνως με τη συγγραφή και τη διδασκαλία σε δύο πανεπιστήμια. Υπήρξε πολυάσχολος άνθρωπος και προικισμένη συγγραφέας. Το έργο της Η συγγραφική της δραστηριότητα ξεκίνησε με το έργο «Η εξόριστη» που περιλαμβάνει τη βιογραφία της μητέρας της, ο θάνατος της οποίας υπήρξε ισχυρό πλήγμα για τη συγγραφέα. Το δράμα της για το διανοητικά καθυστερημένο παιδί της αποτυπώνεται στο έργο της «Το παιδί που δε μεγάλωσε ποτέ». Στη συνέχεια ολοκλήρωσε τα έργα «Ανατολικός και δυτικός άνεμος» και «Καλή γη», το οποίο και τιμήθηκε με το βραβείο Πούλιτζερ. Ακολούθησε το έργο «Όλοι οι άνθρωποι είναι αδέλφια». Η μεγάλη της φήμη έφτασε στο απόγειό της τη χρονιά που πέθανε ο πατέρας της. Στην προσπάθειά της να τον κάνει αθάνατο έγραψε το έργο «Μαχόμενος άγγελος». Έγραψε γύρω στα 45 έργα τα οποία και μεταφράστηκαν σε 20 γλώσσες. Επηρεάστηκε κυρίως από τη ζωή της στην Κίνα, από τις εικόνες που είχε για τη δύσκολη ζωή των αγροτών και από το θρησκευτικό κλίμα που επικρατούσε στην οικογένειά της. Το 1938 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 5

6 Το κείμενο Εισαγωγικό σημείωμα Στο απόσπασμα από το έργο «Η μάνα» (1934) η συγγραφέας μάς παρουσιάζει την καθημερινότητα μιας μητέρας στην Κίνα στις αρχές του 20 ου αιώνα. Περιγράφεται με γλαφυρό τρόπο η ζωή της μια συνηθισμένη μέρα, όπου φροντίζει και συντηρεί τη φτωχή της οικογένεια. Στόχος της Περλ Μπακ είναι: o να παρουσιάσει τη μητέρα ως το επίκεντρο και την πρότυπη μορφή μέσα στην οικογένειαρόλος της μητέρας o να αναδείξει τις ασχολίες και την καθημερινότητα σε μια παραδοσιακή αγροτική οικογένεια o να σχολιάσει τις ενδοοικογενειακές σχέσεις Λεξιλόγιο Ερμηνευτικά κάμποσα = αρκετά αναταράχτηκε = ξαφνιάστηκε, συγχύστηκε κουβαριασμένα = σε σχήμα κουβαριού, κουλουριασμένα διάπλατα = ορθάνοιχτα συγκομιδή = μάζεμα, συλλογή και αποθήκευση γεωργικών προϊόντων σχόλες = αργίες, μη εργάσιμες μέρες συνάζοντας = συγκεντρώνω, μαζεύω νεκρικά φορέματα = ρούχα που φορούν στους νεκρούς κατά την ταφή τους Ενότητες - Πλαγιότιτλοι Το κείμενο ξεκινάει με την περιγραφή του πρωινού σε μια αγροτική οικογένεια, τις ασχολίες της μητέρας και την αλληλεπίδραση των μελών της οικογένειας: «Έχει καμία διαφορά. μια γαβάθα με φαγητό.» Στη συνέχεια, γίνεται αναφορά στο πώς νιώθει η μητέρα και περιγράφεται καλύτερα ο ρόλος που έχει αναλάβει και οι δραστηριότητές της στον ελεύθερο χρόνο που έχει: «Ναι, είναι αλήθεια Έτσι ξυπνούσε κεφάτη κάθε πρωί.» 6 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

7 Παρακάτω, παρατηρούμε τη σχέση ανάμεσα στη μάνα και την ηλικιωμένη πεθερά της και τον ρόλο αυτής μέσα στην οικογένεια. Η μάνα αντιμετωπίζει με τρυφερό τρόπο την γριά γυναίκα και εκδηλώνει τη λύπη της στον ενδεχόμενο θάνατό της. «Αυτή τη μέρα Και έτσι η μάνα συνέχισε ήρεμη το δρόμο της.» Περίληψη Το κείμενο αναφέρεται στην καθημερινότητα μιας μάνας σε μια φτωχή αγροτική κοινωνία της Κίνας. Η συγγραφέας μάς παρουσιάζει τις ασχολίες της μάνας, τη ζωή της οικογένειας και τη μεταξύ τους αλληλεπίδραση. Το κεντρικό πρόσωπο είναι η μητέρα που έχει αναλάβει ρόλο δύσκολο και σύνθετο. Είναι αυτή που φροντίζει με αμέριστη (ολόκληρη) φροντίδα και αγάπη όλα τα μέλη της οικογένειας, που κρατά τις ισορροπίες μέσα στο σπίτι, που εργάζεται στα χωράφια και την παινεύει όλο το χωριό για την προκοπή και την ανθρωπιά της. Στο κείμενο φανερώνονται και τα συναισθήματα της μάνας που νιώθει χαρούμενη και ικανοποιημένη από τη ζωή της. Επίσης, γίνεται αναφορά και στο ρόλο της ηλικιωμένης πεθεράς της, την οποία φαίνεται να συμπαθεί και να φροντίζει σε αντίθεση με το τι πιστεύουν οι υπόλοιποι για αυτήν. Νοηματική Προσέγγιση Η ιστορία που μας περιγράφει η Περλ Μπακ, εκτυλίσσεται στην Κίνα και έχει ως πρωταγωνίστρια μια μητέρα που αναλαμβάνει το ρόλο του κινητήριου μοχλού μέσα στη οικογένεια. Η μάνα αυτή ζει σε μια αγροτική κοινωνία, σε μια φτωχή οικογένεια που μοχθεί για να επιβιώσει. Σε όλη τη διάρκεια της ημέρας φροντίζει για τον άντρα της, τα παιδιά της και την ηλικιωμένη πεθερά της, ενώ παράλληλα, ασχολείται και με αγροτικές εργασίες. Παρά την κούραση, τις δυσκολίες που έχει να αντιμετωπίσει και τις οικονομικές δυσχέρειες, δε χάνει τη δύναμη και το κουράγιο της. Συμπεριφέρεται με καλοσύνη, καλή διάθεση, ανθρωπιά και αισιοδοξία για το μέλλον, όχι μόνο στο οικογενειακό της περιβάλλον, αλλά και στο ευρύτερο κοινωνικό. Φαίνεται ότι αυτή η καθημερινότητα, όσο κουραστική και εξαντλητική και αν είναι τη δέχεται ως κάτι το φυσιολογικό σαν κάτι που είναι μέρος της γυναικείας φύσης. Η μορφή της παρουσιάζεται από την Περλ Μπακ ως εξιδανικευμένη μορφή γυναίκας- μητέρας-ανθρώπου. Η Περλ Μπακ εξιστορεί τη ζωή μιας οικογένειας που αν και είναι πατριαρχική στη βασική της μορφή (ο πατέρας θεωρείται ο αρχηγός), ο άνθρωπος που στηρίζει και υλικά και συναισθηματικά όλη την οικογένεια είναι η μητέρα. Αυτή ξυπνάει πιο νωρίς από όλους, ασχολείται με τα ζώα και τα χωράφια και ετοιμάζει πρωινό. Αυτή είναι που σκέφτεται για την υγεία και τη φροντίδα των παιδιών και της πεθεράς Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 7

8 της και κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί για να τους προστατέψει. Αυτή πάει στα χωράφια, συμπαραστέκεται σε όλους και αυτήν παινεύει το χωριό για την προκοπή και τη μεγαλοσύνη της. Όλα αυτά για τη μάνα δεν είναι φορτίο. Αντίθετα, όλα ομορφαίνουν την καθημερινότητά της και τη γεμίζουν χαρά. Το παραπάνω πρότυπο που δίνει η συγγραφέας δεν ανταποκρίνεται πλήρως στη σύγχρονη κοινωνία. Μπορούμε, όμως να υποστηρίξουμε ότι στην ελληνική τουλάχιστον κοινωνία ο ρόλος της μητέρας έχει αρκετά από τα παραπάνω στοιχεία. Η παραδοσιακή μορφή της μητέρας, αν και έχει προσαρμοστεί στα σημερινά δεδομένα και στη σύγχρονη σύνθεση της οικογένειας, δεν παύει να ισχύει. Στο μεγαλύτερο ποσοστό, η Ελληνίδα μητέρα είναι αυτή που φροντίζει για το σύνολο της οικογένειας, αναλαμβάνοντας πολλαπλούς ρόλους. Κεντρική ιδέα Κεντρική ιδέα του κειμένου είναι η μάνα και ο ρόλος της μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Η μητέρα αποτελεί το επίκεντρο της οικογενειακής ζωής και το πρόσωπο που προσφέρει φροντίδα και συναισθηματική στήριξη σε όλους. Επιπλέον, σημασία έχει να παρακολουθήσουμε την καθημερινότητα μιας παραδοσιακής αγροτικής οικογένειας, την αλληλεπίδραση των μελών μεταξύ τους και το ρόλο αυτών, από τα παιδιά έως την ηλικιωμένη γυναίκα. Σκέψεις Συναισθήματα Το κείμενο από τον τίτλο του κιόλας δημιουργεί μια αίσθηση ζεστασιάς και ασφάλειας στον αναγνώστη. Η συμπεριφορά της μάνας μάς φέρνει στο νου την ιδανική παραδοσιακή μητέρα που όλους τους συμπονά και τους νοιάζεται. Η στάση αυτή της μάνας μάς συγκινεί και προκαλεί συναισθήματα αγάπης και στοργής. Υπάρχει μια αίσθηση τρυφερότητας που μεταδίδει η μητέρα με το ενδιαφέρον της. Μπορούμε να νιώσουμε τη δύναμη αυτή της γυναίκας που ευχαριστεί για τα καλά που έχει και που χαίρεται να δίνει αγάπη στους γύρω της. Μας μεταφέρει μια αίσθηση αισιοδοξίας και μας κάνει να αναλογιστούμε για τις δυσκολίες της ζωής και για τη συμπεριφορά μας απέναντι σε ανθρώπους που έχουμε γύρω μας. Ίσως νιώθουμε και απογοήτευση για την αχαριστία του πατέρα και τις ιδιοτροπίες της γριάς γυναίκας. Ο τρόπος όμως που αντικρίζει η μητέρα τις καταστάσεις μάς βοηθάει να δούμε και μια άλλη άποψη για τη ζωή, μια διαφορετική οπτική. Τεχνικά στοιχεία Το κείμενο δεν έχει ιδιαίτερα εκφραστικά στοιχεία. Η συγγραφέας αφηγείται με τρόπο λιτό και άμεσο, μεταφέροντας στον αναγνώστη την εικόνα της ιστορίας που εκτυλίσσεται. Σε αυτήν την απλότητα 8 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

9 βρίσκεται και η αξία του αφηγήματος και στον ανθρωπισμό και την τρυφερότητα που εμπνέει. Η ροή του κειμένου είναι τόσο ομοιόμορφη, ώστε ο αναγνώστης να ζει την ιστορία και να ταυτίζεται με τους ήρωες. Ανακεφαλαίωση Το απόσπασμα ανήκει στο έργο της Περλ Μπακ «Η μάνα» (1934) και αποτελεί την περιγραφή της καθημερινότητας μιας μάνας σε μια φτωχή αγροτική οικογένεια στην Κίνα. Στόχος του κειμένου είναι να αναδειχθεί ο έντονος και δύσκολος ρόλος της μάνας, να φανεί η δομή και η ζωή μιας παραδοσιακής αγροτικής οικογένειας που ζει μαζί με την ηλικιωμένη γιαγιά και οι ενδοοικογενειακές τους σχέσεις. Η αγάπη και η στοργή της μάνας, που φροντίζει για όλους και για όλα, είναι διάχυτη (φαίνεται έντονα) σε ολόκληρο το έργο. Ο πατέρας έχει ένα πιο απόμακρο ρόλο, φροντίζοντας μόνο για τις αγροτικές δουλειές, ενώ η γιαγιά φαίνεται κουραστική και ιδιότροπη. Παρόλα αυτά, η μάνα αναγνωρίζει το ρόλο όλων στην οικογένεια και προσπαθεί για το καλύτερο. Η γλώσσα είναι απλή και άμεση και η συναισθηματική αξία του κειμένου μεγάλη, καθώς εμπνέει ανθρωπιά και ζεστασιά. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 9

10 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου 1. Π ο ι α π ρ ο β λ ή μ α τ α α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ε ι η ο ι κ ο γ έ ν ε ι α κ α ι μ ε π ο ι ο ν τ ρ ό π ο π ρ ο σ π α θ ε ί η μ ά ν α ν α τ α ε π ι λ ύ σ ε ι ; Η οικογένεια του κειμένου αντιπροσωπεύει μια φτωχή αγροτική οικογένεια που μοχθεί για να επιβιώσει. Οι οικονομικές δυσκολίες είναι μεγάλες και ο αγώνας της καθημερινότητας κοπιαστικός. Χρειάζεται αδιάκοπη εργασία και υπομονή για να μπορέσει η οικογένεια να ανταπεξέλθει στις ανάγκες της και να ζήσει αξιοπρεπώς. Παράλληλα, υπάρχει ο φόβος και η ανησυχία για το μικρό κορίτσι που αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα με τα μάτια του. Μέσα στην οικογένεια ζει και η ηλικιωμένη πεθερά της μάνας που η συμπεριφορά της κάποιες φορές είναι ενοχλητική και κουραστική για τους γύρω της. Η μάνα απέναντι στα προβλήματα της καθημερινότητας στέκει οπλισμένη με δύναμη, θάρρος και μεγαλοψυχία. Με συνεχή εργασία, αφοσίωση, αγάπη και στοργή αναλαμβάνει τον ρόλο της μητέρας που αγκαλιάζει τους πάντες με τρυφερότητα και υπομονή. Μοχθεί για το σπίτι και τις δουλειές στα χωράφια, φροντίζει τους δικούς της, νοιάζεται για την πεθερά της, την οποία οι υπόλοιποι θεωρούν βάρος και τα κάνει όλα με αισιοδοξία και χαμόγελο. Δεν πτοείται από τις δυσκολίες, αλλά δυναμώνει και προσπαθεί για το καλύτερο, γιατί όλα αυτά δίνουν νόημα στη ζωή της και τη γεμίζουν. 2. Κ ά θ ε π ρ ό σ ω π ο τ η ς ο ι κ ο γ έ ν ε ι α ς έ χ ε ι τ η ν α γ ά π η κ α ι τ η φ ρ ο ν τ ί δ α τ η ς μ ά ν α ς. Π ώ ς ε κ δ η λ ώ ν ε ι τ η σ τ ο ρ γ ή τ η ς σ τ ο κ α θ έ ν α ; Η ίδια η καθημερινότητα της μάνας είναι εκδήλωση αγάπης και φροντίδας για την οικογένειά της. Βλέπουμε την ανησυχία της και το ενδιαφέρον της για το μικρό της κορίτσι που δε μπορεί να ανοίξει καλά τα μάτια του. Την φροντίζει και προσπαθεί να πείσει και τον πατέρα να ενδιαφερθεί, για να της αγοράσουν κάποιο φάρμακο. Ετοιμάζει με αγάπη το φαγητό των παιδιών της, στεναχωριέται που και 10 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

11 αυτά υποφέρουν μαζί τους, αλλά και νιώθει περήφανη για την υπομονή που κάνουν. Ο σύζυγός της, αν και φέρεται κάπως θυμωμένα και απότομα, είναι για αυτήν ο άντρας που ποθεί και χαίρεται να ζει μαζί του. Δε του γκρινιάζει, αλλά με καρτερικότητα στέκεται δίπλα του και τον φροντίζει. Στην ενοχλητική γριά γυναίκα, που μοιάζει να είναι ένα επιπλέον βάρος, η μάνα φέρεται με γλυκύτητα. Την αντιμετωπίζει σα να είναι ένα ακόμα παιδί της. Ανταποκρίνεται σε ό,τι της ζητήσει ακόμα και αν είναι κουραστικό για αυτήν, ανέχεται τους κακούς της τρόπους και τη γκρίνια της και λυπάται για το μελλοντικό της θάνατο. 3. Π ώ ς α ξ ι ο π ο ι ε ί η μ ά ν α τ ο λ ι γ ο σ τ ό ε λ ε ύ θ ε ρ ο χ ρ ό ν ο τ η ς ; Ο ελεύθερος χρόνος για τη μάνα είναι μια πολυτέλεια. Όταν δεν έχει εργασίες, συναναστρέφεται με άλλες γυναίκες του χωριού και πηγαίνει στην πόλη για να βοηθήσει τον άντρα της στην πώληση των προϊόντων τους. Εκεί στην πόλη χαζεύει ό,τι μπορεί να συμβαίνει και αν κάποιες φορές της περισσεύει χρόνος λογίζεται αυτά που συμβαίνουν. Φαίνεται ότι για τη μάνα, ο ελεύθερος χρόνος δεν είναι κάτι που επιθυμεί ιδιαίτερα, καθώς η ζωής της είναι γεμάτη με πράγματα και πρόσωπα που την ευχαριστούν. 4. Π ώ ς α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ε ι ο κ ο ι ν ω ν ι κ ό ς π ε ρ ί γ υ ρ ο ς τ η γ ρ ι ά ; Π ο ι α σ χ έ σ η υ π ά ρ χ ε ι α ν ά μ ε σ α σ τ η γ ρ ι ά κ α ι τ η μ ά ν α ; Η γριά γυναίκα αντιμετωπίζεται με εχθρότητα και απέχθεια από τον κοινωνικό της περίγυρο. Κανένας δε βρίσκει νόημα στο να συνεχίσει να ζει ένα γέρικο πλάσμα που όλο γκρινιάζει και δεν έχει τίποτα άλλο να προσφέρει στους γύρω της. Αποτελεί μια επιπλέον κούραση για τη δύστυχη μάνα που πρέπει να φροντίζει και αυτήν ανάμεσα σε όλα τα άλλα. Η μάνα, όμως, δεν συμμερίζεται την γνώμη των γύρω της. Αντίθετα, χαίρεται που ζει ακόμα ανάμεσά τους και κατάφερε να γλιτώσει από το θάνατο. Την αντιμετωπίζει σαν ένα παιδί που έχει και αυτό ανάγκη από τρυφερότητα. Δε μπορεί να της φερθεί σκληρά και άπονα. Άλλωστε, πιστεύει ότι είναι ακόμα χρήσιμη με τον τρόπο της, αφού φυλάει την πόρτα, μιας και τα παιδιά είναι ακόμα μικρά. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 11

12 Διαθεματικές Δραστηριότητες Σ υ γ κ ρ ί ν ε τ ε τ ι ς σ υ ν θ ή κ ε ς ζ ω ή ς κ α ι ε ρ γ α σ ί α ς τ η ς Κ ι ν έ ζ α ς μ ά ν α ς μ ε τ ο σ ύ γ χ ρ ο ν ο τ ρ ό π ο ζ ω ή ς τ η ς δ ι κ ή ς σ α ς μ η τ έ ρ α ς. Π α ρ α τ η ρ ή σ τ ε μ ε π ο ι ο ν τ ρ ό π ο μ ο ι ρ ά ζ ο ν τ α ι ο ι δ ι ά φ ο ρ ε ς ε ρ γ α σ ί ε ς α ν ά μ ε σ α σ τ α μ έ λ η μ ι α ς ο ι κ ο γ έ ν ε ι α ς. Σ υ γ κ ρ ί ν ε τ ε α υ τ ή ν τ η ν κ α τ α ν ο μ ή μ ε τ η ν κ α τ ά σ τ α σ η π ο υ υ π ά ρ χ ε ι σ ή μ ε ρ α σ ε μ ι α ο ι κ ο γ έ ν ε ι α π ο υ ζ ε ι σ τ η ν π ό λ η ή σ τ ο χ ω ρ ι ό. Συγκρίνοντας τις συνθήκες ζωής και εργασίας της Κινέζας μάνας με τον τρόπο ζωής μιας σύγχρονης μητέρας, μπορούμε να σημειώσουμε τα παρακάτω σχόλια: o σίγουρα και η μητέρα της σύγχρονης εποχής έχει το ρόλο του ανθρώπου που φροντίζει για όλα τα μέλη της οικογένειας, για το νοικοκυριό, ενώ παράλληλα μπορεί και να εργάζεται. Ο ρόλος της, δηλαδή, παραμένει πολύπλευρος και πολυσήμαντος. Είναι μητέρα - σύζυγος - γυναίκα και εργαζόμενη o η σύγχρονη μητέρα, βέβαια, είναι πιο ανεξάρτητη και διεκδικεί περισσότερα πράγματα για τον εαυτό της o έχει σημαντική βοήθεια από το κοινωνικό της περίγυρο και από τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς της o βιώνει σε ένα περιβάλλον που παρά τις δυσκολίες του, της επιτρέπει να φροντίζει περισσότερο τον εαυτό της Όσον αφορά στην κατανομή των εργασιών στο σπίτι, η Κινέζα μάνα, είναι αυτή που αναλαμβάνει το μεγαλύτερο φορτίο. Ο πατέρας ασχολείται μόνο με τις αγροτικές δουλειές και δεν φροντίζει για τίποτα άλλο, ενώ τα παιδιά είναι μικρά για να αναλάβουν κάποιες ευθύνες. Κάτι τέτοιο συμβαίνει και στις περισσότερες οικογένειες, όπου η μητέρα αναλαμβάνει τα περισσότερα (μεγάλωμα των παιδιών, νοικοκυριό, εξωτερικές εργασίες, δουλειά), ενώ ο πατέρας έχει περισσότερο το ρόλο του εργαζόμενου. Αυτή είναι μια πολύ γενική εικόνα. Στις σύγχρονες οικογένειες η κατανομή των εργασιών γίνεται όλο και με πιο ίσους και αναλογικούς τρόπους. Όλοι συμβάλλουν για το καλύτερο αποτέλεσμα, καθώς οι εργασιακές υποχρεώσεις της μητέρας δεν της επιτρέπουν να αναλάβει πολλές διαφορετικές ευθύνες. 12 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

13 Στο χωριό η οικογένεια ακολουθεί πιο παραδοσιακά πρότυπα που είναι περισσότερο κοντά στο πρότυπο της Κινέζας μάνας. Βέβαια, στο χωριό, τα παιδιά από νεαρή ηλικία ασχολούνται με αγροτικές ή άλλες εργασίες και βοηθούν στο σπίτι, συγκριτικά με τα παιδιά της πόλης. Δ ι α β ά σ τ ε τ ο κ ε ί μ ε ν ο σ ε η λ ι κ ι ω μ έ ν ο υ ς α ν θ ρ ώ π ο υ ς τ η ς ο ι κ ο γ έ ν ε ι α ς ή τ ο υ κ ο ι ν ω ν ι κ ο ύ σ α ς π ε ρ ί γ υ ρ ο υ π ο υ έ χ ο υ ν ζ ή σ ε ι ή ζ ο υ ν σ ε χ ω ρ ι ό κ α ι ζ η τ ή σ τ ε τ ο υ ς ν α β ρ ο υ ν α ν τ ι σ τ ο ι χ ί ε ς μ ε ε μ π ε ι ρ ί ε ς ή α ν α μ ν ή σ ε ι ς α π ό τ η δ ι κ ή τ ο υ ς ο ι κ ο γ έ ν ε ι α. Σίγουρα υπάρχουν άτομα μεγαλύτερης ηλικίας που έχουν ζήσει ή ζουν σε χωριό και έχουν εμπειρίες αντίστοιχες με αυτές της Κινέζας μάνας. Στα χωριά, ακόμη και σήμερα, η οικογένεια είναι παραδοσιακή, οι γυναίκες έχουν πάρα πολλές ευθύνες, φροντίζουν για όλους και για όλα, ενώ οι άντρες λείπουν σχεδόν όλη μέρα στα χωράφια. Αυτές οι συνθήκες είναι παρόμοιες με τον τρόπο ζωής της Κινέζας μάνας. Με βάση λοιπόν τα παραπάνω, αφού διαβάσεις το κείμενο σε κάποιον ηλικιωμένο συγγενή ή σε κάποιο άτομο του κοινωνικού σου περίγυρου, ζήτησέ του/της να σου διηγηθεί αντίστοιχες εμπειρίες με αυτές της Κινέζας μάνας, όπως μας τις περιγράφει η συγγραφέας στο κείμενό μας. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 13

14 Ερωτήσεις εκτός βιβλίου 1. Α π ό π ο ι α σ η μ ε ί α φ α ί ν ε τ α ι ό τ ι η μ η τ έ ρ α χ α ί ρ ε τ α ι τ η ζ ω ή τ η ς ; Α π ό π ο ύ α ν τ λ ε ί α υ τ ή τ η δ ύ ν α μ η κ α ι τ η ζ ω τ ι κ ό τ η τ α ; Η μητέρα πάρα τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει δε χάνει το χαμόγελό της και απολαμβάνει την καθημερινότητά της. Αυτό φαίνεται κυρίως στα παρακάτω σημεία: «Ναι, είναι αλήθεια. τ ορκίζομαι.» «Αλλά, η αλήθεια ήταν.έτσι, ξυπνούσα κεφάτη κάθε πρωί.» «Η γριά, όμως δεν πέθανε που ζούσε ακόμα.» Φαίνεται ότι η ζωή της μάνας είναι γεμάτη και την κάνει να νιώθει ευτυχισμένη, γιατί προσφέρει σε ανθρώπους που αγαπά. Με αυτό χαίρεται και αυτό επιθυμεί. Θεωρεί ότι αυτός είναι ο ρόλος της γυναίκας και αισθάνεται τυχερή που έχει τόσο κόσμο γύρω της να αγαπά και να φροντίζει. Όλα αυτά έχουν νόημα για τη μάνα, γιατί της δίνουν το κουράγιο να υπομένει και να γεμίζει με δύναμη από την ίδια της την αγάπη. 14 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

15 Παράλληλα κείμενα Γεράσιμος Γεράλης, «Μητέρα»,σελ. 307 Η ελληνική ποίηση. Η πρώτη μεταπολεμική γενιά. Α.Αργυρίου, Εκδόσεις Σοκόλη,( τεύχος 6), 1982 Με βουβά χείλη πέρασες στ όνειρο το εφτασφράγιστο. Κι ήμουν σαν ένα παιδί που το αποξέχασαν καθώς στα χέρια Σου έγερνα τα πετρωμένα. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 15

16 Τώρα μου απόμεινε κρυφά να Σου μιλάω στα σύννεφα. Θα Σ το θυμίσω. Τόσες φορές με κοίμισες και μια δεν καταδέχτηκες να Σε κομίσω. Διδώ Σωτηρίου, «Ματωμένα Χώματα» (1962), Κέδρος 2000, σελ o Το απόσπασμα ολόκληρο βρίσκεται παρακάτω. «Ως τα δεκάξι μου χρόνια παπούτσι δε φόρεσα, μήτε καινούριο ρούχο. Ο πατέρας μου μιαν έγνοια είχε, ν αποκτήσει πολλά χωράφια, λιόδεντρα και συκοπερίβολα. Η μάνα μου έκανε δεκατέσσερις γέννες, μα της ζήτησαν μόνο εφτά κι από τούτα τα τέσσερα της τα φάγαν οι πόλεμοι. Ήταν η πρώτη φορά που αντικρίστηκα με την τύφλωση της εξουσία και αναστατώθηκα. Πού να ξερα πώς σε ολόκληρο το βίο μου μ αυτήν θα αντιπάλευα. Η μάνα μου ήταν τρυφερή και υπομονετική γυναίκα. Η κακοτροπιά του άντρα της την έκανε να στέκει πάντα σούζα, με τον καλό λόγο και το χαμόγελο στ αχείλι: «Στον αράθυμο άντρα έλεγε, σα δεν εναντιώνεσαι τον έχεις σκλάβο». Τώρα τι σόι σκλάβο είχε τον πατέρα, μονάχα εκείνη το ξερε που έκανε μαζί του ένα λόχο παιδιά. Ωστόσο μια φορά, μια και μοναδική, του εναντιώθηκε. Τον είδε να με χτυπάει με τόση μανία, που το αίμα έτρεχε βρύση από τη μύτη και το στόμα μου. Τότες μπήκε στη μέση, άνοιξε τα χέρια της σαν φτερούγες και με δακρυσμένα μάτια του είπε τρομαγμένη: - Άμοιρε, θα το χαλάσεις το σπλάχνο σου! Στο σπίτι δύο εξουσίες υπολογίζαμε όλοι: του Θεού και του πατέρα, γιατί με αυτές είχαμε δέσει τη ύπαρξή μας. Τη μάνα μας την βλέπαμε σαν το σκεπασμένον ήλιο που τόνε μαντεύεις, μα οι αχτίδες του δε φτάνουνε ίσαμε σένα για να σε ζεστάνουνε. Ποτέ της δεν έβρισκε καιρό για να μας χαϊδέψει, να μας πάρει στα γόνατά της και να μας πει ένα παραμύθι. Ξύπναγε ολοχρονίς χαράματα, άναβε φωτιά, έστηνε τσουκάλι, για να προκάνει τόσα στόματα. Ύστερα είχε στην κούνια κι ένα μυξιάρικο για να τσιρίζει. Είχε να φροντίσει τα ζωντανά, να βάλει σκάφη, 16 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

17 να ζυμώσει, να πλύνει, να γυροφέρει το νοικοκυριό, να πιάσει βελόνι όλο το χωριό μιλούσε για την πάστρα και την νοικοκυροσύνη της.» 1. Α ν α φ ε ρ θ ε ί τ ε σ υ ν ο π τ ι κ ά σ τ α κ ο ι ν ά σ η μ ε ί α π ο υ ε ν τ ο π ί ζ ε τ α ι σ τ ο έ ρ γ ο τ η ς Π. Μ π α κ κ α ι τ η ς Δ. Σ ω τ η ρ ί ο υ σ χ ε τ ι κ ά μ ε τ η ζ ω ή τ η ς μ ά ν α ς. Η μάνα που μας παρουσιάζει η Περλ Μπακ συμφωνεί και ταιριάζει σε αρκετά σημεία με τη μητρική μορφή της Δ. Σωτηρίου στο έργο της «Ματωμένα Χώματα»: o Και οι δύο γυναίκες ζουν σε δύσκολες ιστορικές περιόδους και κάτω από αντίξοοες συνθήκες. Η Κινέζα μητέρα βιώνει τη δύσκολη και σκληρή πραγματικότητα της φτωχής αγροτικής ζωής στην Κίνα στις αρχές του 20 ου αιώνα. Η μητέρα στο έργο της Δ. Σωτηρίου ζει την περιπέτεια του μικρασιατικού ελληνισμού και της επικείμενης (που πρόκειται να συμβεί) καταστροφής του o Και οι δύο γυναίκες αναλαμβάνουν ρόλους πολύπλευρους και δύσκολους, έχοντας στην φροντίδα το νοικοκυριό, την οικογένεια και τις εξωτερικές εργασίες. o Οι δύο μάνες επιδεικνύουν την ίδια στοργή, τρυφερότητα και υπομονή στους γύρω τους, νιώθοντας ευγνωμοσύνη και δίχως να παραπονιούνται. Μπορεί να μην έχουν τον χρόνο να φροντίσουν τα παιδιά τους, όπως θα ήθελαν, αλλά με έμμεσο τρόπο προσπαθούν για το καλύτερο. o Είναι γυναίκες δυνατές με θάρρος και μεγαλοσύνη. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 17

18 18 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

19 Άννα Φρανκ «Από το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ» Η συγγραφέας Αναφορά στη ζωή και στο έργο της Η ζωή της Η Άννα Φρανκ γεννήθηκε στη Φρανκφούρτη το Η καταγωγή της είναι από τη Γερμανία και την Ολλανδία. Πέθανε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης κοντά στο Αννόβερο το 1945, διωγμένη από τους Ναζί. Όταν κατά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο κατακτήθηκε η Ολλανδία και άρχισε ο διωγμός των Εβραίων από τους Γερμανούς κατακτητές, η οικογένεια Φρανκ που την αποτελούσαν η Άννα, οι γονείς της και η μεγαλύτερη αδερφή της, αναγκάστηκε να κρυφτεί με τέσσερις φίλους στην αποθήκη του εμπορικού τους καταστήματος. Εκεί παρέμειναν ως τον Αύγουστο του 1944, οπότε και τους συνέλαβαν οι Γερμανοί κατακτητές και τους μετέφεραν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η Άννα πέθανε το 1945 από τύφο. Το έργο της Η Άννα Φρανκ, έγινε γνωστή από το ημερολόγιο που ενημέρωνε μέχρι και την ημέρα της σύλληψής της από τους Ναζί. Το ημερολόγιο βρέθηκε από τον μοναδικό επιζήσαντα της οικογένειας, τον πατέρα της Άννας και εκδόθηκε το 1947 με τεράστια διεθνή απήχηση. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 19

20 Το κείμενο Εισαγωγικό σημείωμα Το κείμενο αποτελεί ένα απόσπασμα από το προσωπικό ημερολόγιο της Άννας Φρανκ. Το ημερολόγιο αυτό γράφτηκε στη δύσκολη πολεμική περίοδο του Β Παγκοσμίου Πολέμου από ένα κορίτσι στην αρχή της εφηβείας. Η Άννα μέσα στο ημερολόγιό της με την αθωότητα και τους προβληματισμούς μιας έφηβης καταγράφει σκηνές του οικογενειακού της βίου και εκφράζει το συναισθηματικό της κόσμο. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι σκέψεις της Άννας αντιπροσωπεύουν τον τρόπο που σκέφτεται και νιώθει ένας έφηβος, ακόμα και σήμερα, και αποτυπώνουν τις οικογενειακές σχέσεις, όπως βιώνονται και στο σύγχρονο κόσμο. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να μελετηθούν: η σχέση με τους γονείς ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα αδέλφια η ανάγκη για επιβεβαίωση και αγάπη του εφήβου η γραφή ημερολογίου ως εκτόνωση και τρόπος έκφρασης του εφήβου οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης της Άννας και της οικογένειάς της. Λεξιλόγιο-Ερμηνευτικά εκθέτω = παρουσιάζω/ ( μεταφορικά) = διασύρω, προσβάλλω εικονογραφημένο = διακοσμημένο με εικόνες μισοκακόμοιρο = σχεδόν κακόμοιρο επιπλήξεις = κατηγορίες φαινομενικά = όχι πραγματικά φθόνησα = (φθονώ) = μισώ υπολείμματα = αυτά που έχουν απομείνει/ απομεινάρια ξεκομμένη = αποκομμένη, μακριά από κάτι παραβλέπω = δε δίνω σημασία/ αγνοώ 20 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

21 αποδοκιμάζω = κρίνω αρνητικά αναπάντεχο = απροσδόκητο / κάτι που δεν περιμένουμε και έρχεται ξαφνικά Ενότητες - Πλαγιότιτλοι Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ δεν έχει την αξία ενός λογοτεχνικού κειμένου. Είναι μια αυθεντική μαρτυρία ενός κοριτσιού στην ηλικία της εφηβείας και ως τέτοιο αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία. Δε μπορούμε να εντοπίσουμε κάποιες ενότητες. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα η Άννα περιγράφει το πώς νιώθει μέσα στον οικογενειακό της περιβάλλον, με αφορμή ένα ασήμαντο περιστατικό με την αδερφή της. Το κείμενο είναι αρκετά δομημένο και έχει ομοιόμορφη ροή. Αν και η Άννα Φρανκ δεν ήταν συγγραφέας, οι σκέψεις που καταγράφει έχουν νοηματική δομή σαν να επρόκειτο για λογοτεχνικό μυθιστόρημα και όχι για ελεύθερη γραφή ενός ημερολογίου. Περίληψη Το απόσπασμα από το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ αναφέρεται στο πώς νιώθει η έφηβη κοπέλα μέσα στο οικογενειακό της περιβάλλον, με αφορμή ένα ασήμαντο περιστατικό που συνέβη με την αδερφή της. Η Άννα και η οικογένειά της ζουν κάτω από τις δύσκολες συνθήκες μιας εμπόλεμης κατάστασης (Β Παγκόσμιος Πόλεμος), διωγμένοι από τους Γερμανούς. Είναι αναγκασμένοι να ζουν κρυμμένοι σε μια αποθήκη, αποκομμένοι από τον έξω κόσμο. Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η Άννα έχει να αντιμετωπίσει και ένα δύσκολο οικογενειακό περιβάλλον, μέσα στο οποίο δε νιώθει καθόλου κοντά της τους γονείς της και αναζητά τη φροντίδα και την αγάπη. Με τη μητέρα της και την αδερφή της δεν έχει καθόλου καλή σχέση, ενώ με τον πατέρα της, τον οποίο και λατρεύει, νιώθει ότι δεν της ανταποδίδει την αγάπη που του έχει. Αισθάνεται μόνη, χωρίς κανένα στήριγμα. Μέσα σε αυτή την τη μοναξιά η μόνη της ελπίδα είναι μια φανταστική φίλη στην οποία μιλάει μέσω του προσωπικού της ημερολογίου. Αυτό αναλαμβάνει το ρόλο ενός σιωπηλού συνομιλητή που μαλακώνει τη μοναξιά της και της δίνει δύναμη μέσα στην απελπισία της. Νοηματική Προσέγγιση Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 21

22 Η Άννα Φρανκ ζει σε μια εμπόλεμη εποχή (Β Παγκόσμιος Πόλεμος), διωγμένη από τους Γερμανούς κατακτητές και αναγκασμένη να ζει με την οικογένειά της σε μια αποθήκη. Είναι η εποχή της γενοκτονίας των Εβραίων και του αφανισμού τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η Άννα και η οικογένειά της ζουν με το φόβο της σύλληψης. Μέσα σε αυτή την παράνοια η έφηβη Άννα συνομιλεί με το ημερολόγιό της και την φανταστική της φίλη Κίτυ, στην προσπάθειά της να εκτονώσει τα συναισθήματά της και να βρει μια συντροφιά και μια στήριξη. Η Άννα με αφορμή ένα περιστατικό που συνέβη με την αδερφή της, καταγράφει τις σκέψεις της για τη σχέση της με τους γονείς της και την αδερφή της. Εστιάζεται κυρίως στη σχέση της με τη μητέρα της με την οποία δε συμφωνούν καθόλου ως χαρακτήρες και δε μπορούν να επικοινωνήσουν. Εκφράζει το παράπονό της για τη στάση που κρατάει η μητέρα απέναντί της και για την αδυναμία που δείχνει στη μεγαλύτερη αδερφή της. Δεν τη νιώθει κοντά της, ούτε νιώθει να τη στηρίζει και να ενθαρρύνει τα όνειρα και τις σκέψεις της. Η εικόνα που έχει πλάσει στο μυαλό της για τη μητέρα της έρχεται σε σύγκρουση με την πραγματικότητα και αυτό την απογοητεύει και τη στεναχωρεί. Με τον πατέρα της έχει άλλη σχέση. Τον αγαπάει και τον έχει σαν πρότυπο. Περιμένει, όμως, πάντα και προσδοκεί να ανταποδώσει αυτήν την αγάπη κι αυτός δεν το κάνει πάντα. Έτσι, νιώθει μόνη και αποξενωμένη μέσα στην οικογένειά της, χωρίς κανένα στήριγμα, χωρίς κάποιον να της δίνει δύναμη και να τη φροντίζει. Με την αδερφή της οι σχέσεις τους είναι ανταγωνιστικές. Δε την φθονεί, απλά ζητάει από τους γονείς της να της δώσουν και αυτής λίγη σημασία και λίγη αγάπη, όπως κάνουν στην αδερφή της. Μέσα σε ένα τέτοιο οικογενειακό περιβάλλον, όπου η Άννα δεν παίρνει καθόλου συναισθηματική στήριξη, βρίσκει διέξοδο στο μοναδικό της φίλο, το ημερολόγιο. Απευθύνεται στην Κίτυ, σαν να είναι η μοναδική της ελπίδα. Μια φανταστική φίλη που έχει ανάγκη για να μη νιώθει μόνη. Η Άννα, έτσι, όπως παρουσιάζεται από την καταγραφή των ιδεών της, φαίνεται ένα παιδί αρκετά ώριμο για την ηλικία του, με πολύ αγνά συναισθήματα και με πολλή δύναμη. Ζώντας σε μια δύσκολη εποχή και μη έχοντας τη στήριξη που της αξίζει, έχει πολλές ψυχολογικές μεταπτώσεις, νιώθει λυπημένη, και κάπως αποδυναμωμένη. Δε χάνει, όμως το κουράγιο της, δίνει ελπίδα στον εαυτό της και ελπίζει ότι θα δικαιωθεί. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι τα λόγια μιας έφηβης πριν από 60 χρόνια μπορούν ακόμα και σήμερα να βρουν ανταπόκριση στο συναισθηματικό κόσμο ενός παιδιού στην εφηβεία. Η Άννα αποτυπώνει με πολύ ώριμο τρόπο το πόσο δύσκολα μπορεί να νιώθει ένα παιδί στην ηλικία της, ακόμα 22 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

23 και αν αυτό δε γίνεται αντιληπτό από την οικογένειά του. Αναφέρεται σε πράγματα που όλοι σαν έφηβοι τα αισθανθήκαμε. Μιλάει για μια μητέρα που θα ήθελε να είναι αλλιώς, να την ενθαρρύνει, να της δίνει σημασία και να τη φροντίζει. Έχει σαν πρότυπο έναν πατέρα από τον οποίο πάντα περιμένει κάτι παραπάνω, που όμως δεν της το δίνει, και μια αδερφή που είναι τέλεια και με την οποία πάντα θα συγκρίνεται. Απογοητευμένη από το οικογενειακό της περιβάλλον καταφεύγει στην φαντασία της και στο ημερολόγιό της που αναλαμβάνει το ρόλο του πιστού φίλου που τη στηρίζει στη μοναξιά της. Κεντρική Ιδέα Βασικά στοιχεία του κειμένου είναι να αναδειχθεί η ψυχολογική και συναισθηματική κατάσταση ενός παιδιού στην εφηβεία και να φανερωθούν οι σχέσεις μέσα σε μια οικογένεια που αν και ζει σε δύσκολα και παλιά χρόνια αντιμετωπίζει προβλήματα που μπορεί να συναντήσουμε και σε μια σύγχρονη οικογένεια. Αυτό που τονίζεται ιδιαίτερα είναι η ψυχοσύνθεση της έφηβης κοπέλας που αντιπροσωπεύει πολλά παιδιά στην ηλικία της, οι ανταγωνιστικές σχέσεις ανάμεσα στα αδέρφια και οι ανάγκες ενός παιδιού σε τρυφερή ηλικία από τους γονείς του. Σκέψεις - Συναισθήματα Το κείμενο αποτελεί αληθινή μαρτυρία. Για το λόγο αυτό ο αναγνώστης βιώνει τα συναισθήματα με μεγαλύτερη ένταση, γνωρίζοντας ότι αυτά που διαβάζει έχουν συμβεί. Από τη μια το γεγονός της γενοκτονίας των Εβραίων στη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου και από την άλλη η άστατη συναισθηματική κατάσταση της Άννας, προκαλούν έντονα συναισθήματα συμπόνιας και θλίψης για τον αγώνα της μικρής κοπέλας. Η Άννα προσπαθεί να νιώσει όμορφα μέσα στην οικογένειά της και με έναν ιδιαίτερα ώριμο τρόπο δίνει δύναμη και αισιοδοξία στον εαυτό της. Ο αναγνώστης ταυτίζεται και συμπάσχει μαζί με την ηρωίδα του κειμένου και αγωνιά για το μέλλον της. Τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς της, τους νιώσαμε όλοι σε νεαρή ηλικία και φέρνουν αναμνήσεις στο νου. Η ιστορία προκαλεί συγκίνηση και τρυφερά συναισθήματα αγάπης και στοργής στον αναγνώστη, αλλά και πίκρα για τις άσχημες καταστάσεις που αντιμετωπίζει η Άννα. Τεχνικά στοιχεία Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 23

24 Αν και δεν μπορούμε να κρίνουμε το κείμενο ως ένα καθαρά λογοτεχνικό έργο, το συνολικότερό του ύφος είναι εξαιρετικό για ένα κορίτσι στην εφηβεία. Λόγος με νόημα, απλός, εκφραστικός και άμεσος. Το κείμενο είναι πολύ συναισθηματικό και συγκινεί τον αναγνώστη, γνωρίζοντας ότι αποτελεί αληθινή μαρτυρία. Το σίγουρο είναι ότι ο τρόπος γραφής φανερώνει ότι η Άννα Φρανκ θα μπορούσε να είχε γίνει μια πολύ καλή συγγραφέας. Ανακεφαλαίωση Το κείμενο είναι απόσπασμα από «Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ» που αποτελεί αυθεντική μαρτυρία και διηγείται τη ζωή ενός κοριτσιού στη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου που ζούσε με την οικογένειά του, διωγμένο και κυνηγημένο από τους Γερμανούς. Στόχος του συγκεκριμένου αποσπάσματος είναι να παρουσιάσει την εικόνα της ψυχοσύνθεσης των εφήβων και των οικογενειακών σχέσεων, που ελάχιστα απέχει από τη σημερινή. Σημαντικός είναι ο ρόλος που έχει το ημερολόγιο και η φανταστική της φίλη για την μικρή ηρωίδα, αφού αποτελεί το μοναδικό της στήριγμα μέσα στη μοναξιά που νιώθει στην οικογένειά της. Το κείμενο έχει ιδιαίτερη αξία, ως προσωπικό ντοκουμέντο και δε μπορεί να κριθεί απόλυτα λογοτεχνικά. Παρόλα αυτά ο λόγος που χρησιμοποιεί η Άννα είναι απλός και γεμάτος συναίσθημα. 24 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

25 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου 1. Η Ά ν ν α δ ε ν έ χ ε ι κ α λ ή σ χ έ σ η μ ε τ η μ η τ έ ρ α τ η ς. Π ώ ς δ ι κ α ι ο λ ο γ ε ί η ί δ ι α α υ τ ό τ ο γ ε γ ο ν ό ς ; Για την Άννα, η μητέρα της και η ίδια έχουν εντελώς διαφορετικούς χαρακτήρες και μοιραία συγκρούονται. Η Άννα συγκρίνει τη μητέρα της με την εικόνα που έχει πλάσει στο μυαλό της για την ιδανική μητέρα, αλλά δυστυχώς η πραγματικότητα την πληγώνει. Για την Άννα, η γυναίκα που έχει αναλάβει το ρόλο της μάνας της είναι σκληρή, σαρκαστική και παράλογη. Δεν την φροντίζει, ούτε την αγαπά σαν μάνα. Το μόνο που κάνει είναι να την κατηγορεί για τα πάντα, να την αδικεί και να δίνει όλη της την προσοχή στη μεγαλύτερη αδερφή της. Είναι μια γυναίκα γεμάτη ελαττώματα που ποτέ δε στάθηκε δίπλα της σαν πραγματική μάνα. Ποτέ δεν άκουσε τις ανησυχίες της, ποτέ δεν ενθάρρυνε τα όνειρά της, ποτέ δε τη στήριξε και ποτέ δεν την αγάπησε πραγματικά. Είναι στην πραγματικότητα θυμωμένη μαζί και λυπημένη η Άννα, γιατί αναζητά την στοργή που μόνο οι γονείς της μπορούν να της τη δώσουν και απογοητεύεται από τη συμπεριφορά τους, κυρίως της μητέρας της. Έτσι αποξενώνεται και αναλαμβάνει αυτή το ρόλο της μητέρας της για τον ίδιο της τον εαυτό. 2. Π ο ι α α ι σ θ ή μ α τ α έ χ ε ι γ ι α τ ο ν π α τ έ ρ α τ η ς η Ά ν ν α ; Ν α β ρ ε ί τ ε τ α σ χ ε τ ι κ ά χ ω ρ ί α σ τ ο κ ε ί μ ε ν ο. Για την Άννα ο πατέρας της είναι ιδεώδες και πρότυπο. Τον αγαπά όσο κανέναν άλλο και προσδοκά από αυτόν να της δώσει την αγάπη, την ασφάλεια και τη στήριξη που τόσο της λείπει μέσα στο οικογενειακό της περιβάλλον. Είναι ο μόνος που μπορεί να την καταλάβει και ο μόνος που νιώθει κάτι για αυτήν. Η Άννα βλέπει τον πατέρα της σαν την τελευταία της ελπίδα για να αισθανθεί ότι ανήκει σε μια ζεστή οικογένεια. Ζητάει από αυτόν να την προσέξει και παρακαλεί κρυφά να την αγαπήσει, για αυτό που είναι και όχι γιατί, απλώς, είναι παιδί του. Η πραγματικότητα, όμως, την πληγώνει, καθώς, όπως και η ίδια μαρτυρεί «Περιμένω από τον πατέρα κάτι που δεν είναι ικανός να μου δώσει». Της Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 25

26 λείπει και ο πατέρας της και η μητέρα της και τους αποδοκιμάζει για αυτό το λόγο. Πιο έντονα τα συναισθήματά της για τον πατέρα της φαίνονται στα εξής σημεία: «Για τον πατέρα μου, το πράγμα.. Δεν αγαπώ κανένα στον κόσμο, όσο τον πατέρα μου.», «Δεν καταλαβαίνει.που δεν είναι ικανός να μου δώσει», «Γαντζώνομαι στον πατέρα αισθήματος.», «και το απελπιστικό είναι πως στα παιδιά τους;» 3. Π ο ι ε ς σ κ έ ψ ε ι ς κ ά ν ε ι η Ά ν ν α γ ι α τ ο ρ ό λ ο τ ω ν γ ο ν έ ω ν, μ ε α φ ο ρ μ ή τ ο π ε ρ ι σ τ α τ ι κ ό μ ε τ η ν α δ ε ρ φ ή τ η ς ; Η Άννα αντιμετωπίζει το γονεïκό ρόλο με σοβαρότητα και ωριμότητα. Δε ζητάει παράλογα πράγματα από τους γονείς, παρά μόνο να αναλάβουν τις ευθύνες τους απέναντι στα παιδιά τους. Για την Άννα, ο γονέας είναι αυτός που στηρίζει το παιδί ηθικά και συναισθηματικά, που το ενθαρρύνει και το εμπιστεύεται, δίχως να το κατηγορεί για ό,τι μπορεί να συμβαίνει. Ζητάει να την αντιμετωπίζουν σαν σκεπτόμενο άνθρωπο που έχει άποψη και γνώμη και να την παίρνουν στα σοβαρά. Νιώθει την ανάγκη να είναι οι γονείς της δίπλα της, να την ακούν στις δυσκολίες της, να την ανακουφίζουν και να την συμβουλεύουν από την πείρα τους. Επιθυμεί την αληθινή αγάπη και στοργή από έναν γονέα που δε θα την κάνει να νιώθει μόνη της, αλλά θα τη στηρίζει για να γίνεται καλύτερη και πιο δυνατή. 4. Π ο ι α σ υ ν α ι σ θ ή μ α τ α κ α τ α κ λ ύ ζ ο υ ν τ η ν η ρ ω ί δ α τ η ν ώ ρ α π ο υ γ ρ ά φ ε ι τ ο η μ ε ρ ο λ ό γ ι ό τ η ς ; Η Άννα νιώθει έντονα, γράφοντας στο ημερολόγιό της. Αυτός είναι ο φίλος της και ο εξομολογητής της. Είναι θυμωμένη από το περιστατικό που συνέβη με την αδερφή της και βρίσκει αφορμή να εκτονώσει και άλλα συναισθήματα. Νιώθει λύπη και απογοήτευση από τη μητέρα της. Εκφράζει την αγάπη της για τον πατέρα της, αλλά και το παράπονό της για τη συμπεριφορά του απέναντί της. Αισθάνεται κουρασμένη, ενοχλημένη, μόνη, απαρηγόρητη, πνιγμένη από τις σκέψεις και τους προβληματισμούς της. Μέσα όμως στην απελπισία της νιώθει και δυνατή, κάνοντας αισιόδοξες σκέψεις και δίνοντας δύναμη στον εαυτό της. Βρίσκει ένα στήριγμα στο πιστό της ημερολόγιο που την κάνει και νιώθει ανακουφισμένη και ασφαλής που κάποιος την ακούει και την καταλαβαίνει, έστω και αν είναι ένας φανταστικός φίλος. 26 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

27 5. Γ ρ ά ψ τ ε έ ν α γ ρ ά μ μ α σ τ ο υ ς γ ο ν ε ί ς σ α ς ( α ν θ έ λ ε τ ε μ π ο ρ ε ί τ ε κ α ι ν α τ ο υ ς τ ο σ τ ε ί λ ε τ ε! ) σ τ ο ο π ο ί ο θ α ε κ φ ρ ά ζ ε τ ε κ ά π ο ι α π α ρ ά π ο ν α π ο υ έ χ ε τ ε α π ό τ η σ τ ά σ η τ ο υ ς π ρ ο ς ε σ ά ς, τ α α δ έ ρ φ ι α σ α ς, ή κ α ι γ ι α τ η μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς σ χ έ σ η. Ενδεικτικά θα μπορούσε να είναι το παρακάτω κείμενο: «Αγαπημένοι μαμά και μπαμπά, αποφάσισα να σας γράψω ένα γράμμα, για να σας πω κάποια πράγματα που σκέφτομαι εδώ και καιρό και θα ήθελα να τα μοιραστώ μαζί σας. Η αλήθεια είναι ότι δε θέλω να είμαι αχάριστος (-η). Μου έχετε δώσει πολλά πράγματα και εξακολουθείτε να με φροντίζετε και να με αγαπάτε. Πολλές φορές έχω νιώσει χαρούμενος (-η) για την οικογένειά μου. Υπάρχουν όμως κάποιες στιγμές που στεναχωριέμαι για κάτι και θέλω να σας το πω. Νιώθω ότι είστε τόσο απασχολημένοι και αγχωμένοι με τις δουλειές σας και τα προσωπικά σας προβλήματα που όταν κουβεντιάζουμε για κάτι που με απασχολεί δε με ακούτε, ούτε προσέχετε αυτά που σας λέω. Πάντα προσπαθείτε να βρείτε την πιο εύκολη λύση για εσάς. Έτσι ποτέ δεν νιώθετε την πραγματική μου ανάγκη και αναγκάζομαι να κάνω αυτό που είναι καλύτερο για εσάς κα όχι για εμένα. Θα ήθελα να μου αφιερώνατε περισσότερο από το πραγματικό σας ενδιαφέρον και περισσότερο ουσιαστικό χρόνο, γιατί αληθινά πιστεύω ότι σε ό,τι μπορεί να αντιμετωπίζω, εσείς είστε αυτοί που μπορούν να με στηρίξουν και να με βοηθήσουν ειλικρινά. Σας ευχαριστώ πολύ! Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 27

28 Διαθεματικές Δραστηριότητες 1. Π ο λ λ ά π α ι δ ι ά τ η ς η λ ι κ ί α ς σ α ς κ ρ α τ ο ύ ν η μ ε ρ ο λ ό γ ι ο ή γ ρ ά φ ο υ ν σ ε λ ε υ κ ώ μ α τ α. Ζ η τ ή σ τ ε α π ό τ ο ν υ π ε ύ θ υ ν ο κ α θ η γ η τ ή τ η ς τ ά ξ η ς σ α ς ν α δ ι α θ έ σ ε τ ε μ ί α ώ ρ α γ ι α ν α σ υ ζ η τ ή σ ε τ ε τ α θ έ μ α τ α π ο υ σ α ς α π α σ χ ο λ ο ύ ν κ α ι α π ο τ ε λ ο ύ ν ( ή θ α α π ο τ ε λ ο ύ σ α ν ) ύ λ η γ ι α τ ο η μ ε ρ ο λ ό γ ι ό σ α ς. Σ υ ζ η τ ή σ τ ε α κ ό μ α τ ο υ ς λ ό γ ο υ ς γ ι α τ ο υ ς ο π ο ί ο υ ς π ο λ λ ά π α ι δ ι ά ε ξ ο μ ο λ ο γ ο ύ ν τ α ι σ τ ο η μ ε ρ ο λ ό γ ι ό τ ο υ ς τ α π ρ ο β λ ή μ α τ ά τ ο υ ς. Συνήθως την ύλη για το ημερολόγιο ενός εφήβου αποτελούν τα παρακάτω: o Σχέσεις μέσα στην οικογένεια. o o o o o o o Φιλικές ή ερωτικές συναναστροφές. Ζωή και δυσκολίες στο σχολείο. Κοινωνική ζωή. Ανάγκη για περισσότερο χρόνο και ελευθερία. Προβλήματα με την εμφάνιση. Προβληματισμοί για το μέλλον. Πρότυπα και ιδανικά. Η αιτία που αρκετά παιδιά επιλέγουν να εξομολογηθούν τα προβλήματα στο ημερολόγιό τους μπορεί να αφορά: o στο γεγονός ότι δε νιώθουν την άνεση ή την ασφάλεια να το κάνουν με τους γονείς ή τους δασκάλους τους, o νιώθουν αμήχανα και άβολα για κάποιες καταστάσεις, o o o o θέλουν να διατηρούν μια μυστικότητα, κρατώντας κάποια πράγματα για τον εαυτό τους, είναι ένας τρόπος για να εκφράζονται, είναι κοινό φαινόμενο και συνήθεια αυτής της ηλικίας, φοβούνται τις αντιδράσεις των άλλων και την κριτική. Εμπιστευτείτε και τη δική σας κρίση και εμπειρία για να απαντήσετε στην άσκηση. 28 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

29 Ερωτήσεις εκτός βιβλίου 1. Τ ι γ ν ω ρ ί ζ ε τ ε γ ι α τ η γ ε ν ο κ τ ο ν ί α τ ω ν Ε β ρ α ί ω ν σ τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο υ Β Π α γ κ ο σ μ ί ο υ Π ο λ έ μ ο υ ; Α ν α φ ε ρ θ ε ί τ ε σ υ ν ο π τ ι κ ά. Ο όρος γενοκτονία χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1946 στη δίκη της Νυρεμβέργης, όπου δικάστηκαν για εγκλήματα πολέμου κατά των Εβραίων άνθρωποι που επεδίωξαν τη συστηματική εξόντωση της Εβραϊκής φυλής, για να πετύχουν τους απάνθρωπους στόχους τους ως η «εκλεκτή φυλή του γ Ράιχ». Κατά τα έτη διατάχτηκε και εκτελέστηκε από τους χιτλερικούς ο αφανισμός των Εβραίων με τρόπο απάνθρωπο μέσα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως αυτό του Άουσβιτς. Η ιστορία του Ολοκαυτώματος - όπως είναι γνωστή η γενοκτονία των Εβραίων- δεν είναι μόνο ιστορικό γεγονός, αλλά έχει και κοινωνική σημασία. Αφορά θέματα ρατσισμού, ξενοφοβίας, σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, επικίνδυνου εθνικισμού, πολεμοχαρίας, έκλυσης (απελευθέρωση, χαλάρωση) των ηθών, καταπάτησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων και στερεοτύπων που δεν επιτρέπουν την ελεύθερη σκέψη. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 29

30 Παράλληλα Κείμενα Διδώ Σωτηρίου, «Ματωμένα Χώματα» (1962), Κέδρος 2000, σελ «Ως τα δεκάξι μου χρόνια παπούτσι δε φόρεσα, μήτε καινούριο ρούχο. Ο πατέρας μου μιαν έγνοια είχε, ν αποκτήσει πολλά χωράφια, λιόδεντρα και συκοπερίβολα. Η μάνα μου έκανε δεκατέσσερις γέννες, μα της ζήτησαν μόνο εφτά κι από τούτα τα τέσσερα της τα φάγαν οι πόλεμοι. Δε θυμούμαι να μου δωκε ποτέ ο πατέρας μου κανένα μεταλλίκι να αγοράσω σαν παιδί καραμέλα ή κουλούρι. Μια μέρα που ήταν να μεταλάβω μαζί με τα δυο μικρότερα αδέρφια μου, πήγαμε και του ζητήσαμε συγχώρεση, με την κρυφή ελπίδα πως θα βγαζε να μας δώσει κάτι. Κείνος όμως, σαν πήρε είδηση πως περιμέναμε λεφτά, αγρίεψε και γύρισε να μας δείρει. Κινήσαμε τότες και πήγαμε να φιλήσουμε το χέρι των νουνών μας, μήπως και έβγαινε από εκεί τίποτα. Όταν μας έδωσαν από ένα γρόσι στον καθένα ξετρελαθήκαμε! Ο πιο μικρός ο Σταμάτης, έτρεξε ίσια στο μπακάλικο του κυρ Θόδωρου, που χε κάτι χρωματιστά κάντια, μεγάλα σα λιθάρια και χόρτασε μ αυτά τη λίμα του. Ο Γιώργης και εγώ είχαμε άλλο μεράκι, λαχταρούσαμε να πιάσουμε παιχνίδι στο χέρι μας. Ο Γιώργης αγόρασε την πρώτη τρουμπέτα που του λαχε. Εγώ συγκράτησα τη βιασύνη μου, έψαχνα για το καλύτερο. Όταν πέτυχα ένα σταχτί τενεκεδένιο ποντικάκι μ ελατήριο, τ άρπαξα και δε δίστασα να δώσω ολόκληρο το χαρτζιλίκι μου. Γυρίσαμε στο σπίτι να κάνουμε το κομμάτι μας. Ο αδερφός μου κορδωμένος παράσταινε το σαλπιγκτή και δεν έλεγε να βγάλει την τσαμπούνα απ το στόμα του. Εγώ έπεσα φαρδύς πλατύς χάμου, ακούμπησα προσεχτικά το ποντίκι στο πάτωμα, τράβηξα ένα λαστιχάκι από την κοιλιά του και σαν το είδα να τρέχει πέρ δώθε, άρχισα να ξεφωνίζω. -Σαλεύει! Είναι ζωντανό! Μαζεύτηκαν τ αδέρφια μου και κάναν σαν παλαβοί, ποιος θα πρωτοτραβήξει το ελατήριο να φέρει βόλτες το ποντίκι. Μεγαλύτερη συγκίνηση δεν ένιωσα σ όλα τα παιδικά μου χρόνια. Καθώς ήμασταν παραδομένοι στη γλύκα του παιχνιδιού, τσάκωσα με την άκρη του ματιού μου την όψη του πατέρα να γίνεται σκληρή. «Τι 30 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

31 να χει πάλι, σκέφτηκα;». Μα πριν βγάλω κρίση, άκουσα τη φουρκισμένη προσταγή του: - Για εσείς! Φέρτε μου δω τούτα τα μαραφέτια. Δεν πρόκανε να αποσώσει το λόγο του, αρπάζω το ποντίκι, το χώνω προστατευτικά στον κόρφο μου και κατρακυλώ πέντε πέντε τα σκαλοπάτια του χαγιατιού. Ο αδερφός μου ο Γιώργης δε με ακολούθησε, θες γιατί δε μυρίστηκε τον κίνδυνο, θες γιατί δεν τόλμησε να εναντιωθεί, πλησίασε τον πατέρα, του παράδωσε την τρουμπέτα και έμεινε να τον κοιτάζει με ανοιχτά τρομαγμένα μάτια. Κείνος τη χούφτωσε, τη στράβωσε μέσα στην πετρωμένη παλάμη του κι απέ την πέταξε στο τζάκι. - Να, λεχρίτες! Έκανε. Για να μάθετε να ξοδεύετε τον παρά σας σε τέτοια παλιοπράματα. Χάθηκε να αγοράσετε, μπρε, κάνα τετράδιο, κανά μολύβι; Ήταν η πρώτη φορά που αντικρίστηκα με την τύφλωση της εξουσία και αναστατώθηκα. Πού να ξερα πώς σε ολόκληρο το βίο μου μ αυτήν θα αντιπάλευα. Η μάνα μου ήταν τρυφερή και υπομονετική γυναίκα. Η κακοτροπιά του άντρα της την έκανε να στέκει πάντα σούζα, με τον καλό λόγο και το χαμόγελο στ αχείλι: «Στον αράθυμο άντρα έλεγε, σα δεν εναντιώνεσαι τον έχεις σκλάβο». Τώρα τι σόι σκλάβο είχε τον πατέρα, μονάχα εκείνη το ξερε που έκανε μαζί του ένα λόχο παιδιά. Ωστόσο μια φορά, μια και μοναδική, του εναντιώθηκε. Τον είδε να με χτυπάει με τόση μανία, που το αίμα έτρεχε βρύση από τη μύτη και το στόμα μου. Τότες μπήκε στη μέση, άνοιξε τα χέρια της σαν φτερούγες και με δακρυσμένα μάτια του είπε τρομαγμένη: - Άμοιρε, θα το χαλάσεις το σπλάχνο σου! Αιτία του άγριου ξυλοδαρμού ήταν ένα μεταλλίκι. Μου το χε δώσει ο πατέρας μου για να πάω στο μπακάλη ν αγοράσω αλάτι. Ήξερα τι με περίμενε αν το χανα, γι αυτό και το κράταγα σφιχτά στην ιδρωμένη μου παλάμη. Οπόταν στο δρόμο, να και πέφτω μπροστά σε ένα γύφτο με μια μαϊμού, μια κοκκινόκολη, ξύπνια σουσουραδίτσα, που παράσταινε πότε το δάσκαλο, πότε τη δεσποινίδα και πότε τον φαρμακοτρίφτη. Ήταν πολύ, πάρα πολύ αστεία. Κόσμος είχε κάνει κύκλο γύρω της και χάζευε την ώρα της πλερωμής οι περισσότεροι σκορπίσανε. Ήρθες τότε η μαϊμού, στάθηκε μπροστά μου με απλωμένο το ντέφι. Τα μάτια μας ανταμώσανε. Δε βάστηξα, ξέσφιξε η χούφτα μου από μόνη της και τιγκ, ταγκ, τογκ, κύλησε μέσα στο ντέφι το μεταλλίκι μου. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 31

32 Όταν γύρισα σπίτι με αδειανά χέρια δεν είπα την αλήθεια, είπα μονάχα πως έχασα τα λεφτά. Αυτό ήταν. Είδα τον πατέρα μου να αγριεύει τόσο, που τρόμαξα και έδωσα ένα σάλτο από το ανώι και βρέθηκα κάτω στο δρόμο με κίνδυνο να σκοτωθώ. Όμως ούτε και αυτή η πράξη της απελπισίας μου δεν το συνέφερε. Με κυνήγησε και όταν με τσάκισε ένας γείτονας, ο Χαμπέρογλου, και με παράδωκε, άρχισε να με χτυπάει, όπου έβρισκε. Από εκείνη την ημέρα, όσες φορές έβλεπα οργισμένο τον πατέρα, άνοιγα τα καλαμοπόδαρά μου και κατουριόμουνα. Κι όμως ήρθε η εποχή που του τα συγχώρησα όλα τούτα τα φερσίματά του. Μονάχα εκείνου του ξένου, του Χαμπέρογλου την επέμβαση, ούτε τη κατάλαβα, ούτε και τη συγχώρησα ποτέ. Στο σπίτι δύο εξουσίες υπολογίζαμε όλοι: του Θεού και του πατέρα, γιατί με αυτές είχαμε δέσει τη ύπαρξή μας. Τη μάνα μας την βλέπαμε σαν το σκεπασμένον ήλιο που τόνε μαντεύεις, μα οι αχτίδες του δε φτάνουνε ίσαμε σένα για να σε ζεστάνουνε. Ποτέ της δεν έβρισκε καιρό για να μας χαϊδέψει, να μας πάρει στα γόνατά της και να μας πει ένα παραμύθι. Ξύπναγε ολοχρονίς χαράματα, άναβε φωτιά, έστηνε τσουκάλι, για να προκάνει τόσα στόματα. Ύστερα είχε στην κούνια κι ένα μυξιάρικο για να τσιρίζει. Είχε να φροντίσει τα ζωντανά, να βάλει σκάφη, να ζυμώσει, να πλύνει, να γυροφέρει το νοικοκυριό, να πιάσει βελόνι όλο το χωριό μιλούσε για την πάστρα και την νοικοκυροσύνη της. Η αλήθεια είναι και πως τον γέρο μου τον σέβονταν ο κόσμος, γιατί κρατούσε λόγο, ήταν τίμιος στο αλισβερίσι, φιλόξενος και προκομμένος. Τόνε σήκωνε πολύ η αρχοντοκαμωσιά του, ψιλόλιγνος καθώς ήταν και σγουρομάλλης, με βαθιά γαλάζια μάτια και στρωτά γερά δόντια, που τα πήρε ατόφια στον τάφο του. Για τούτο και καμάρωνα όταν οι γειτόνισσες λέγανε στη μάνα μου. «Ο γιος σου ο Μανώλης, είναι φτυστός ο μπάρμπα- Δημητρός». Νύχτα με τα άστρα σηκώνονταν ο πατέρας μου από το γιατάκι του. Πρωτόβαζε τη φέσα του και απέ την τσόχινη βράκα του, τα τουζλούκια και τα ποδήματά του (κάλτσες δε φορούσε έλεγε πως τον στεναχωρούσανε και τον βλάφτανε στην υγεία του). Νιβόταν με θόρυβο. Έκανε το σταυρό του μπρος στα εικονίσματα. Καψάλιζε λίγο σταρένιο ψωμί στη θράκα, το βουτούσε στο μπρούσκο και το κανε 32 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

33 κρασοψυχιά, έτρωγε και καμιά ελιά, φτούσε το κουκούτσι κι λίγες βρισιές μαζί για το γούρι και ξεκινούσε στητός και ανάλαφρος για τα χτήματα. Δούλευε δεκάξι με δεκαοχτώ ώρες, δίχως να ξαποστάσει. Σήκωνε μονάχος του γομάρια εξήντα εβδομήντα οκάδες, μα ποτέ δεν τον άκουσες να βαρυγκομήσει. Η τσάπα και το αλέτρι γίνονταν υπάκουα στο χέρι του. Τα ζωντανά τον τρέμανε και τον αγαπούσανε συνάμα, γιατί τα φρόντιζε περισσότερο από όσο φρόντιζε εμάς. Με το σούρουπο γύριζε στο σπίτι, δίχως να σταθεί σε καφενέ. Έπιανε το μπουκάλι το ρακί, κατέβαζε κάμποσες γερές ρουφηξιές, έτρωγε το φαί που του φύλαγε η μάνα. Κατά την περίσταση έδερνε δύο τρεις από εμάς και έπεφτε μπαϊλντισμένος στον ύπνο, να ροχαλίζει και να τρέμει ο τόπος. Κουβέντα δεν του έπαιρνες, ουδέ Κυριακή, ουδέ χρονιάρα μέρα. Κανένας δεν τολμούσε να μιλήσει μπροστά του. Είχαμε μάθει να τα λέμε όλα με τα μάτια, τους θυμούς, το παράπονο, τις πονηριές ή τις χαρές μας, Μόνο σαν τύχαινε να βρίσκεται στα κέφια του, Κυριακή, που καθόμασταν όλη η φαμίλια στο τραπέζι, τότες τ άρεζε να σηκώνει εμένα, που με έβλεπε πάντα σαν το γραμματιζούμενο του σπιτιού, να λέω το «Πάτερ ημών». Δεν καταλάβαινα γρι απ ό,τι έλεγε τούτη η προσευχή και μια μέρα είπα στη μάνα μου: - Το «Πατ», μπρε μάνα, ξέρω τι θα πει, αλλά εκείνο το «ερημών» με μπερδεύει. 1. Π ώ ς α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ε ι ο Μ α ν ώ λ η ς τ ο ν π α τ έ ρ α τ ο υ κ α ι π ο ι α κ ο ι ν ά σ η μ ε ί α μ π ο ρ ε ί τ ε ν α ε ν τ ο π ί σ ε τ ε σ τ η σ τ ά σ η τ η ς Ά ν ν α ς κ α ι τ ο υ Μ α ν ώ λ η, ό σ ο ν α φ ο ρ ά σ τ η μ ο ρ φ ή τ ο υ π α τ έ ρ α ; Ο Μανώλης ζει με έναν πατέρα που δεν του προσφέρει την ασφάλεια, τη φροντίδα και τη στοργή που θα έπρεπε να δείχνει ένας πατέρας απέναντι στο παιδί του. Αντίθετα, βλέπουμε έναν γονιό σκληρό, άγριο, δίχως τρόπους και καλοσύνη. Ο Μανώλης παρόλο που περνά δύσκολες στιγμές κοντά στον πατέρα του δε φαίνεται να τον μισεί ή να του κρατά κακία. Είναι απλώς μικρός και φοβισμένος. Αν και η Άννα Φρανκ δε μας αφηγέιται παρόμοια προβλήματα με αυτά που αντιμετωπίζει ο Μανώλης με την οικογένειά του, υπάρχει ένα κοινό σημείο. Είναι και τα δύο μικρά παιδιά που ζουν κάτω από δύσκολες ιστορικές συνθήκες (η Άννα ζει το Β Παγκόσμιο Πόλεμο και ο Μανώλης την περιπέτεια του μικρασιατικού ελληνισμού) και μέσα σε δύσκολες οικογένειες. Και οι δύο ήρωες ζητούν από τον πατέρα τους λίγη αγάπη και στοργή, που δυστυχώς δεν παίρνουν και απογοητεύονται. Η Άννα έχει πιο τρυφερή σχέση με τον πατέρα της και να εκφράζει πιο άμεσα την ανάγκη της να την αγαπάει και να είναι δίπλα Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 33