Αγροτική ανάπτυξη και οικολογία: μια ςυνάντηςη που εκκρεμεί*

Transcript

1 Αγροτική ανάπτυξη και οικολογία: μια ςυνάντηςη που εκκρεμεί* Κατϊ τισ προηγούμενεσ δεκαετύεσ, ιδύωσ κατϊ τη δεκαετύα του 2000, το κϋντρο του ενδιαφϋροντοσ τησ Ευρωπαώκόσ Ένωςησ βριςκόταν ςε παραγωγικούσ τομεύσ πϋραν τησ γεωργύασ, καθώσ ϋτεινε να παγιωθεύ ϋνασ παγκόςμιοσ παραγωγικόσ καταμεριςμόσ, ςτον οπούο η Ευρώπη δεν θα εύχε τα ηνύα τησ πρωτογενούσ παραγωγόσ. Έτεινε λοιπόν να γύνει αποδεκτό ότι η ευρωπαύοι καταναλωτϋσ θα μπορούςαν να προμηθεύονται τρόφιμα από περιοχϋσ με φθηνότερη παραγωγικό ικανότητα. Ωςτόςο, η παγκόςμια οικονομικό κρύςη, αλλϊ και επιμϋρουσ γεγονότα παγκόςμιασ ςημαςύασ (πλημμύρεσ, πυρκαγιϋσ αλλϊ και γεωπολιτικϋσ εντϊςεισ ςε περιοχϋσ) επανϋφεραν ωσ κεντρικό το θϋμα τησ επιςιτιςτικόσ επϊρκειασ και τησ παραγωγόσ τροφύμων εντόσ τησ Ευρωπαώκόσ Ένωςησ. Έχουμε λοιπόν ϋνα κρατούμενο: επανακϊμπτει το ενεργό ενδιαφϋρον για την πρωτογενό παραγωγό. Ταυτόχρονα όμωσ με το θϋμα τησ διατροφικόσ επϊρκειασ, ϋχει πια εδώ και χρόνια τεθεύ το ζότημα τησ διατροφικόσ αςφϊλειασ. Η ευαιςθητοπούηςη των καταναλωτών ϋχει προωθόςει τη ζότηςη για αγροτικϊ προώόντα αςφαλό, υψηλόσ διατροφικόσ ποιότητασ, ςυμβατϊ με τισ βϋλτιςτεσ περιβαλλοντικϋσ και παραγωγικϋσ πρακτικϋσ και την οικολογικό διαχεύριςη των πόρων. Ζητόματα όπωσ η αειφορύα των γεωργικών εδαφών, η αντιμετώπιςη τησ μόλυνςησ των υδϊτων, η ανϊγκη για μεύωςη τησ παραγωγόσ ρύπων όλθαν ςτο προςκόνιο, καθιςτώντασ τον αγρότη όχι απλώσ παραγωγό αλλϊ διαχειριςτό των φυςικών πόρων. Η ςυζότηςη για τα προβλόματα του αγροτικού κόςμου και για τισ δυνατότητεσ αναςυγκρότηςησ τησ αγροτικόσ παραγωγόσ ϋχει παραμεύνει ςτην Ελλϊδα ςε ϋνα επύπεδο εμβρυακό. Οι επιμϋρουσ προβληματιςμού και προτϊςεισ δεν εντϊςςονται ςε ϋνα γενικότερο ςχϋδιο, με μια ενιαύα μεταρρυθμιςτικό λογικό και με ςτοχεύςεισ-ορόςημα. Ωςτόςο, η Ευρωπαώκό Ένωςη κινεύται πλϋον ςτη βϊςη μιασ προγραμματικόσ λογικόσ: Σύμφωνα με αυτό, οι πολιτικϋσ αποφαςύζονται βϊςει ενόσ ςυγκεκριμϋνου χρονικού ορύζοντα. Προτϊςςονται 1

2 ϋτςι οι κατευθυντόριεσ γραμμϋσ για το πώσ θα θϋλαμε, πχ., να εύναι η αγροτικό ό η ενεργειακό πολιτικό το Διαμορφώνεται κατϊ ςυνϋπεια ϋνα μακροπρόθεςμο ςχϋδιο, ϋνασ τελικόσ ςτόχοσ, και οι επιμϋρουσ αλλαγϋσ ενςωματώνονται ςε αυτό. Η λογικό αυτό δεν ϋχει κατοχυρωθεύ ςτη χώρα μασ. Κινούμαςτε κατϊ ςυνϋπεια όταν κινούμαςτε ακανόνιςτα και χωρύσ οδηγό. Η αγροτικό πολιτικό εύναι κατ εξοχόν μια πολιτικό για την οπούα δεν υπόρξε μεταρρυθμιςτικό όραμα και δεν ςυζητόθηκε το πώσ θα μπορούςαν να επιτευχθούν ςυγκεκριμϋνοι δυνϊμει ςτόχοι. Παρ όλα αυτϊ, ςε μεγϊλο βαθμό οι κατευθύνςεισ τησ ΚΑΠ, με όλα τα προβλόματα και τισ ανιςοτιμύεσ και ανιςορροπύεσ που εμπεριϋχει, θα μπορούςαν να αποτελϋςουν ϊξονεσ για τη ςυνδιαμόρφωςη από τα κρϊτη-μϋλη μιασ αγροτικόσ πολιτικόσ μακροπρόθεςμα βιώςιμησ και παραγωγικόσ. Έχουμε μπροςτϊ μασ τη νϋα ΚΑΠ, που θα μπορούςε να αποτελϋςει μια τϋτοια ευκαιρύα. Τον Δεκϋμβριο του 2012, ο Στεφϊν Λε Φολ, Υπουργόσ Γεωργύασ τησ Γαλλύασ, παρουςύαςε τουσ βαςικούσ ϊξονεσ ενόσ «αγρο-οικολογικού ςχεδύου για τη Γαλλύα», όπωσ το ονόμαςε. Στόχοσ του ςχεδύου όταν η χώρα του μϋςα ςτα επόμενα χρόνια να καταςτεύ ηγεμονικό παραγωγικό δύναμη ςτην Ευρώπη με αγρο-οικολογικϋσ πρακτικϋσ. Ανακούνωςε, λοιπόν, με ϋνα ςαφϋσ χρονοδιϊγραμμα, τα βόματα επαναπροςδιοριςμού του παραγωγικού μοντϋλου («παρϊγω αλλιώσ» εύναι το μότο) ςτη βϊςη ςύνδεςησ και διϊχυςησ των εξελύξεων ςτην αγρονομύα και την οικολογύα και ενςωματώνοντασ την πρακτικό εμπειρύα των αγροτών. Πρόκειται για ϋνα ςχϋδιο απολύτωσ ςυμβατό με τη λογικό τησ νϋασ ΚΑΠ, και πτυχϋσ τησ όπωσ το «πραςύνιςμα» αλλϊ και η διϊχυςη τησ γνώςησ επιςτημονικόσ και πρακτικόσ για την ανανϋωςη των τρόπων παραγωγόσ. Φϋρνω το παραπϊνω παρϊδειγμα για να τονύςω ότι η ςυγκυρύα τησ περιόδου ςυνιςτϊ μια ευκαιρύα για τη ςυλλογικό διαμόρφωςη ενόσ μακροπρόθεςμου ςχεδύου αναδιϊρθρωςησ τησ αγροτικόσ παραγωγόσ. Σε αυτό το πλαύςιο μπορεύ να διαμορφωθεύ ϋνα διεθνώσ ανταγωνιςτικό πρότυπο γεωργικόσ παραγωγόσ 2

3 που να βαςύζεται ςτη χρόςη βϋλτιςτων πρακτικών και ςτην εξαςφϊλιςη ποιοτικών προώόντων. Η νϋα ΚΑΠ ϋχει τρύα ςημαντικϊ κλειδιϊ τα οπούα θα μπορούςαν να λειτουργόςουν καθοδηγητικϊ ςε μια προςπϊθεια αναςύνταξησ. Η ϋνταξη τησ περιβαλλοντικόσ παραμϋτρου ςτισ ϊμεςεσ πληρωμϋσ (πρώτοσ πυλώνασ) εύναι ϋνα νϋο ςτοιχεύο για την ΚΑΠ, ςημεύο βϋβαια για το οπούο, ςτισ διαπραγματεύςεισ, διατυπώθηκαν μεγϊλεσ διαφωνύεσ και αναπτύχθηκαν ανηςυχύεσ με αντύρροπεσ δυναμικϋσ. Το 30% των ϊμεςων ενιςχύςεων πλϋον θα εξαρτϊται από τρεισ φιλο-περιβαλλοντικϋσ γεωργικϋσ πρακτικϋσ δηλαδό: α) τη διαφοροπούηςη των καλλιεργειών β) τη διατόρηςη μόνιμων βοςκοτόπων και μόνιμων λειμώνων και γ) τη δημιουργύα «οικολογικών ζωνών». Εύναι ςημαντικό τα παραπϊνω να εφαρμοςτούν με τρόπο που θα ςυνδϋει την οικονομικό ανϊπτυξη με το περιβϊλλον. Πρόκειται για ϋνα μϋτρο που αν υλοποιηθεύ όχι επειδό εύναι υποχρεωτικό αλλϊ με προοπτικό και ενταγμϋνο ςε μια ςυνολικό λογικό αγροτικόσ ανϊπτυξησ, θα μπορούςε όντωσ να λειτουργόςει ωσ κύνητρο για μια πιο οικολογικό γεωργύα. Η περιβαλλοντικό διϊςταςη ςτη γεωργύα καθυςτϋρηςε να βρει ςτη χώρα μασ πρόςφορο ϋδαφοσ. Το κύριο βϊροσ δόθηκε ςτη βιολογικό γεωργύα και ςτα προγρϊμματα απονιτροπούηςησ. Και οι δύο αυτού τομεύσ ωςτόςο δεν ϋχουν να επιδεύξουν μια ευρεύα αποδοχό και επιτυχημϋνη εφαρμογό. Τα προγρϊμματα ενιςχύςεων για τη βιολογικό γεωργύα και κτηνοτροφύα εύχαν χρονικϋσ αςυνϋχειεσ που δεν διαςφαλύζουν την ϊςκηςη μιασ ολοκληρωμϋνησ πολιτικόσ ςτον τομϋα. Επύςησ, προβλόματα ανϋκυψαν και με τα μϋτρα για την καταπολϋμηςη τησ νιτρορρύπανςησ των υδϊτων, με αποτϋλεςμα η Κομιςιόν να εκδώςει αιτιολογημϋνη γνώμη, ότι τα ςχετικϊ ςχϋδια δρϊςησ, τα οπούα εγκρύθηκαν ςτην Ελλϊδα το 2001 και το 2006, και ο καθοριςμόσ των ευπρόςβλητων ζωνών ςτη μόλυνςη από νιτρικϊ ϊλατα, παρουςύαζαν ελλεύψεισ και δεν εφαρμόζονταν ςωςτϊ ςτην πρϊξη. 3

4 Εκκρεμεύ κατϊ ςυνϋπεια, η δημιουργύα ενόσ επιτυχημϋνου μοντϋλου, που να καταδεύξει ότι η ςχϋςη μεταξύ τησ προςταςύασ των φυςικών πόρων, τησ βιωςιμότητασ των αγροτικών εκμεταλλεύςεων και τησ ςταθερόσ ανϊπτυξησ των αγροτικών περιοχών μπορεύ να εύναι επικερδόσ ςυνολικϊ για παραγωγούσ και καταναλωτϋσ. Ότι η εφαρμογό γεωργικών πρακτικών που θα ςυμβϊλουν ςτη διατόρηςη τησ βιοποικιλότητασ και των φυςικών πόρων δεν αναιρεύ ούτε αντιπαλεύει την αγροτικό ανϊπτυξη. Μια τϋτοια αναπροςαρμογό των προτεραιοτότων τησ αγροτικόσ ανϊπτυξησ θα ϋδινε ϋμφαςη ςε νϋεσ προτεραιότητεσ που επύκεινται να ενςωματωθούν και ςτην ΚΑΠ, και ςυγκεκριμϋνα: Εγκατϊλειψη πολλών από τισ χρηςιμοποιούμενεσ παραγωγικϋσ μεθόδουσ του παρελθόντοσ και υιοθϋτηςη ϊλλων, φιλικότερων προσ το περιβϊλλον. Σ αυτό θα μπορούςε να ςυμβϊλει μια ϊλλη θεμελιώδησ ϋννοια που ειςϊγει η νϋα ΚΑΠ: οι ςυμπρϊξεισ καινοτομύασ. Η ςύνδεςη τησ καινοτομύασ/ϋρευνασ με την αγροτικό παραγωγό καθύςταται θεμελιώδησ ςτη νϋα ΚΑΠ. Προβλϋπεται αύξηςη τησ χρηματοδότηςησ για την αγροτικό ϋρευνα από 1,9 ςε 4,5 δις για ζητόματα ποιότητασ τροφύμων, ανανϋωςησ γεωργικών μεθόδων βιοποικιλότητασ, εναλλακτικών τρόπων καλλιϋργειασ. Ο ςτόχοσ εύναι οι Συμπρϊξεισ (και ϋνα Σύςτημα Παροχόσ Συμβουλών ςτουσ Αγρότεσ) να λειτουργούν ωσ δύκτυα-clusters (ςτα οπούα θα ςυμμετϋχουν πχ. γεωργού, ερευνητϋσ, ςύμβουλοι, επιχειρόςεισ) για τη διϊχυςη και την εφαρμογό των καινοτομιών και να διαςφαλύζουν την αμφύδρομη μεταφορϊ γνώςεων, ιδεών, εμπειριών μεταξύ των παραγωγών τησ γνώςησ και των παραγωγών των προώόντων. Αειφορικό διαχεύριςη του εδϊφουσ και ανϊγκη αντιμετώπιςησ ςύνθετων προβλημϊτων όπωσ η διϊβρωςη, η απώλεια τησ βιοποικιλότητασ, η υφαλμύρωςη, η ερημοπούηςη, Περιοριςμόσ των ειςροών (λιπϊςματα, φυτοπροςτατευτικϊ), με την εφαρμογό ενόσ εθνικού ςχεδύου δρϊςησ για την ορθολογικό χρόςη των γεωργικών φαρμϊκων, Εναρμόνιςη τησ ΚΑΠ με την αποτελεςματικότερη διαχεύριςη των υδϊτινων πόρων και την προςταςύα του υδϊτινου περιβϊλλοντοσ. 4

5 Θα όθελα να επιμεύνω ςτο τελευταύο αυτό ςημεύο. Τόςο γιατύ και ςτην Κρότη τον τελευταύο καιρό υπϊρχει μια ςυζότηςη αναφορικϊ με τουσ υδϊτινουσ πόρουσ όςο και με την ευκαιρύα κατϊρτιςησ και διαβούλευςησ των ςχεδύων διαχεύριςησ λεκανών απορροόσ που λαμβϊνει χώρα αυτό την περύοδο και ςυνιςτϊ ευρωπαώκό μασ υποχρϋωςη. Η γεωργύα εύναι ο μεγαλύτεροσ χρόςτησ νερού, ενώ η χώρα μασ κατατϊςςεται πρώτη ςτην Ευρωπαώκό Ένωςη ςτην κατανϊλωςη νερού για ϊρδευςη, με αποτϋλεςμα η υποβϊθμιςη των υδροφορϋων λόγω τησ υπερεκμετϊλλευςησ να εύναι ςυνεχόσ και οι παραγωγού να βρύςκονται αντιμϋτωποι με ζητόματα όπωσ η λειψυδρύα και η υφαλμύρωςη ςε όλο και περιςςότερεσ περιοχϋσ (η Θεςςαλύα εύναι ενδεικτικό παρϊδειγμα). Κατϊ ςυνϋπεια, η ολοκληρωμϋνη διαχεύριςη υδϊτινων πόρων θα πρϋπει να εύναι ϊμεςη προτεραιότητα. Η απουςύα ςυνολικού ςχεδιαςμού αρδευτικόσ πολιτικόσ, η ϋλλειψη ςτρατηγικού ςχεδιαςμού εξοικονόμηςησ υδϊτινων πόρων, αποτελούν ζητόματα που απαιτούν ϊμεςα μακροπρόθεςμο ςχεδιαςμό, ςε μια χώρα όπωσ η δικό μασ, με πλούςιο υδϊτινο δυναμικό. Θα πρϋπει λοιπόν, εν προκειμϋνω, να ληφθούν μια ςειρϊ μϋτρα ελϋγχου τησ κατανϊλωςησ. Και αυτό αφορϊ όλα τα επύπεδα: το ΥΠΑΑΤ, την Τοπικό Αυτοδιούκηςη, τουσ παραγωγούσ: Άμεςη αντικατϊςταςη όλων των πεπαλαιωμϋνων και υδροβόρων μεθόδων ϊρδευςησ (κατϊκλιςη, αυλϊκια, καταιονιςμόσ) με ςυςτόματα που δύνανται να εξαςφαλύζουν εξοικονόμηςη νερού όπωσ η ςτϊδγην ϊρδευςη. Συνδυαςτικό χρόςη GIS, GPS, τηλεπιςκόπηςησ, γεωργύασ ακριβεύασ, με ςκοπό την εφαρμογό βιώςιμων διαχειριςτικών πολιτικών για τη γεωργικό ϊρδευςη. Υποχρεωτικό εγκατϊςταςη υδρόμετρων, και ςυςτημϊτων μϋτρηςησ τησ υγραςύασ ςτισ καλλιϋργειεσ ώςτε να αρδεύονται όταν εύναι απαραύτητο. Άμεςη ςυντόρηςη των απαρχαιωμϋνων δικτύων. 5

6 Η γεωργύα εύναι ο πρώτοσ τομϋασ που θα θιγεύ, τόςο ςε επύπεδο κόςτουσ όςο και ςε επύπεδο παραγωγόσ, από την ϋλλειψη υδϊτινων πόρων. Υπ αυτό την ϋννοια η ορθολογικό διαχεύριςη των υδϊτινων πόρων αφορϊ πρωτύςτωσ τουσ παραγωγούσ για λόγουσ μακροπρόθεςμου οφϋλουσ. Καταληκτικϊ λοιπόν, επιτρϋψτε μου να ςυνοψύςω: Η γεωργικό παραγωγό βρύςκεται και πϊλι ςτο επύκεντρο του ενδιαφϋροντοσ ςτην Ευρώπη. Με όρουσ ανταγωνιςτικότητασ που όμωσ δεν βαςύζονται ςτισ φτηνϋσ μεθόδουσ παραγωγόσ αλλϊ ςτην καινοτομύα, την ποιότητα, την προςταςύα του περιβϊλλοντοσ και την ολόπλευρη ςυνεργαςύα των παραγωγών με τουσ ειδικούσ και τουσ επιχειρηματύεσ. Η νϋα Κοινό Αγροτικό Πολιτικό μασ δύνει ϋνα πλαύςιο που πρϋπει να εκμεταλλευτούμε για να ςτόςουμε επιτϋλουσ ϋνα ολοκληρωμϋνο εθνικό ςχϋδιο αγροτικόσ παραγωγόσ. Ασ μην αρκεςτούμε πϊλι να μιςο-ςυμμορφωνόμαςτε με τισ ευρωπαώκϋσ οδηγύεσ. Η χώρα μασ, οι αγρότεσ και οι παραγωγού, ϋχουν όλεσ τισ δυνατότητεσ για να διεκδικόςουν μια ανταγωνιςτικό θϋςη ςτο ευρωπαώκό και παγκόςμιο περιβϊλλον. *Η ομιλία εκφωνήθηκε, ςτισ , ςε εκδήλωςη τησ ΔΗΜΑΡ Ηρακλείου, που φιλοξενήθηκε από το Δήμο Αρχανών-Αςτερουςίων, με θζμα τα Προβλήματα τησ Αγροτικήσ Ανάπτυξησ. 6