ΑΠΟΧΩΡΗΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΣΧΕΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ, ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ Όλγα ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΑΠΟΧΩΡΗΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΣΧΕΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ, ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Ι ΑΚΤΟΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ Επιβλέπων καθηγητής: Γ. ΒΕΛΕΝΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2002

2

3 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ Όλγα ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΑΠΟΧΩΡΗΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΣΧΕΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ, ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ιδακτορική ιατριβή Επιβλέπων καθηγητής: Γ. ΒΕΛΕΝΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2002

4

5 Περιεχόµενα ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...3 Ξενόγλωσση 3 Ελληνική 16 ΠΗΓΕΣ Συντοµογραφίες ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Αρχαιολογικά δεδοµένα Κατάλογος Α. Προϊστορική Περίοδος 43 Β. Κλασσική Περίοδος 54 Γ. Ελληνιστική Περίοδος 58. Ρωµαϊκή Περίοδος 76 Ε. Παλαιοχριστιανική Περίοδος 79 ΣΤ. Βυζαντινή Περίοδος 83 Ζ. Νεώτερη Περίοδος 87 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Αναλυτική προσέγγιση δεδοµένων Προϊστορική Περίοδος Κλασσική Περίοδος Ελληνιστική Περίοδος Ρωµαϊκή Περίοδος Παλαιοχριστιανική Περίοδος Βυζαντινή Περίοδος Νεώτερη Περίοδος 173 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Σύνθεση και τυπολογίες Χώρος Εγκαταστάσεις ιαχείριση αποβλήτων Φορητά σκεύη Ατοµική υγιεινή 271 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Συνοψίσεις Συµπεράσµατα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Πηγές Α. Χώρος 287 Β. Σκεύη 297 Γ. Πράξις 303. «Προϊόν» 314 Ε. Μέρη σώµατος 322 ΣΤ. Αποκοµιδή 328 Ζ. Συγκέντρωση και αποβολή 329 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΤΟΠΩΝ ΕΙΚΟΝΕΣ

6 2

7 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ξενόγλωσση βιβλιογραφία Α Α: Αrchaeologische Αnzeiger Akurgal E., «L ancienne Izmir», BSA, ( ), 9, pl. 6 Alcock, Cherry, Davis (1994): Alcock S., Cherry J., Davis J., «Intensive survey and agricultural practice in Classical Greece», Ancient histories and modern archaeologies, Cambridge University Press 1994 A M: Athenische Mitteilungen Andreau J., Banking and Business in the Roman world, Cambridge 1999 Andriotis N., Lexikon der Archaismen in Neugriechischen Dialekten, Wien 1974 Angelova R.,«Processus dans la composition architecturale de la maison populaire de la region des Rhodopes pendant la periode du reveil national Bulgare», Etudes Balkaniques, n. 3-4, 1992, , f. 1 Annuario: Annuario della Scuola Archeologica di Atene e delle missione italiane in Oriente Ant. K: Antike Kunst Antioch II: Lassus J., Antioch on the Orontes II, The excavations of , USA 1938 Arango A., Dirty words: Psychoanalytic Insights. Northvale, NJ: Aronson Inc., 1989 ARV: Beazley J.D., Attic Red-Figure vase painters, vol. I, ii, iii, Oxford, Clarendon Press 1963 Auberson P., Schefold K.: Auberson P., Schefold K., Ερέτρια, Αρχαιολογικός Οδηγός, Αθήναι 1973 Ault, Koprones and oil presses: Ault B., «Koprones and oil presses: Domestic installations related to agricultural productivity and processing at classical Halieis», Actes du colloque de Corfu Mai 1992, P. N. Doukellis, L. C. Mendoni, Paris 1994 Badawy A., Architecture in Ancient Egypt and the Near East, Massachusetts 1966 Ballu A., Les ruines de Timgad, Paris 1897 Balty (1984): Balty J. Ch., «Notes sur l habitat romain, byzantin et arabe d Apamee, Rapport de synthese», Actes du Colloque Apamee de Syrie, Bruxelles 29, 30, 31 Mai 1980, Bruxelles, 1984 Banti L., «I culti minoici e greci di Haghia Triada (Creta)», Annuario iii-iv ( ), 9-74 Barthes R., Sade, Fourier, Loyola, Paris 1997 Bartoccini R., Le Terme di Lepcis, Africa Italiana iv,

8 BCH: Bulletin de Correspondance Hellenique Biers J. C., Corinth xvii: The Great Bath on the Lechaion Road, Corinth xvii, Princeton, N.Jersey 1985 Bizart L., «Fouilles de Delos», BCH 30 (1906), Blegen Κ.- Rawson M., The Palace of Nestor at Pylos in western Messenia, i,ii, Princeton University Press, Princeton, N. Jersey, 1966 Το ανάκτορο του Νέστορος. Σύντοµος οδηγός, Αθήναι 1964 A guide to the Palace of Nestor, The university of Cincinnati, 1962 Boehlau J., Schefold K., Larissa am Hermos I, Die Bauten, Berlin 1940 Boersma J. S., «Private latrines in Ostia, a Case Study», Bulletin antieke beschaving, Annual Papers on Classical Archaeology 71 (1996), Athenian Building Policy from 561/ /404 b.c, Groningen 1970 Boethius A.- Perkins J. B., Etruscan and Roman Architecture, Middlessex 1970 Bosc Er., Dictionnaire Raisonne d architecture et des sciences et arts qui s y rattachent, Paris 1964 Bouras, Akten xvi: Bouras Ch., «City and village, Urban design and architecture», Akten xvi, Internationaler Byzantinistenkongress, Hauptreferate I, 2, Wien 1981, , Discussion ii, Houses in Byzantium: Bouras Ch., «Houses in Byzantium», ΧΑΕ περίοδος, ΙΑ, , Αθήνα 1983, 1-26 Brands G., Rutgers L., «Wohnen in der Spatantike», Geschichte des Wohnens, Brea, Poliochni: Brea I. B., Poliochni, citta preistorica nell isola di Lemnos, I, Roma 1964 Broedner E., Wohnen in der Antike, Darmstadt 1989 Broneer O., The South Stoa and its Roman successors Corinth I, Princeton, N.Jersey 1954 Brothwell D., Sandison A. T., Deseases in Antiquity, Springfield 1967 Brown P., Ο κόσµος της ύστερης αρχαιότητας µ.χ., Λονδίνο 1998 Bruneau Ph.-Doucat J., Guide de Delos, Paris 1965 Bruneau Ph., Brunet M., Farnoux Al., Moretti J. Ch., Delos, Ile sacree et ville cosmopolite, Paris 1996 Bruneau Ph., «Deliaca, Sur deux ustensils enigmatiques», BCH 99 (1975), Deliaca (iii), BCH 103 (1979), BSA: The Annual of the British school at Athens Cagnat R., Lambese, Paris 1893 Caillemer C., Dictionnaire des Antiquites, Paris 1960 Cange D. du, Glossarium ad scriptores mediae et infimae Graecitatis, Graz 1958 Carcopino J., La vie quotidienne a Rome a l apogee de l empire, Rome

9 Carroll M.-Spillecke J., «Greek gardens and parks in Hellenistic city planning, Κήπος, Der antike griechische Garten», Wohnen in der Klassischen Polis, iii, Munchen 1989 Chevallier R., Ostie Antique, Ville et Port, Paris 1986 Chisholm M., Rural settlement and land use, London 1968 Cicikova M., Seuthopolis, Sofia 1970 Collart P., Philippes, ville de Macedoine, Paris 1937 Coulton J. J., Roman Aqueducts in Asia Minor in Roman Architecture in the Greek World, London 1987 CVA: Corpus Vasorum Antiquorum Keos iii: Cummer W.W.-Schofield El., Keos iii, Agia Irini, House A, Mainz on Rhine 1984 Curcic Sl., «Αρχιτεκτονική στην εποχή της ανασφάλειας, Εισαγωγή στην Κοσµική Αρχιτεκτονική στα Βαλκάνια, » Κοσµική Αρχιτεκτονική, Αρχιτεκτονική στα Βαλκάνια , Θες/νίκη 1997 Daremberg- Sagliο: Daremberg M. Ch.-Saglio E., Dictionnaire des Antiquites, Paris 1877 Daszewski W. A., La mosaique de Thesee, Nea Paphos ii, Varsovie, 1977 RDAC (1970): «Polish excavations at Kato Paphos in », RDAC (1972): «Polish excavations at Kato Paphos in », RDAC (1984): «Polish excavations at Kato Paphos, Chantier de Maloutena, 1984», Delorme J., Gymnasion, Etude sur les monuments consacres a l education en Grece, Paris 1960 Delos vi: Picard Ch., L etablissement des Poseidoniastes de Berytos, Delos vi, Paris 1921 Delos viii, I: Chamonard J., Exploration archeologique de Delos, Le quartier du theatre, Delos viii, Paris 1922 Delos xix: Lapalus Et., L agora des Italiens, Delos xix, Paris 1939 Delos xxv: Delorme J., Les Palestres, Delos xxv, Paris 1961 Delos xxviii: Audiat J., Le Gymnase, Delos xxviii, Paris 1970 Demargne J.-Santerre G. H., Etudes cretoises, ix, Paris 1934 Demargne J.- «Les ruines de Goulas ou l ancienne ville de Lato en Crete», BCH 25 (1901), , 27 (1903), Dessau H., Inscriptiones Latinae Selectae, 6085, Reimerum 1863 Dimitrov D. P., «Seuthopolis», Antiquity 35, (1961) Dinsmoor W. B., Architecture of Ancient Greece, London 1950 Dittenberger W., OGI, ΙΙ, Lex de astynomis Pergamenorum 483 DOP: Dumbarton Oaks Papers 5

10 Dorpfeld W., «Die Arbeiten zu Pergamon», ΑΜ 32 (1907), «Die Ausgrabungen am Westablange der Akropolis», AM 19 (1894), Douglas M., Purity and danger, An analysis of the concepts of pollution and taboo, N. York 1966 Doumas C., Thera, Pompei of the Aegean World, Excavations at Akrotiri , Thames and Hudson, 1983 Drexhage H. J., Preise, Mieten/Pachten, Kosten und Lohne in romischen Agypten bis zum Regierungsantritt Diokletians, St. Katharinen 1991 Duval N., «Existe-t-il une Structure Palatiale propre a l Antiquite Tardive?, Le systeme Palatial en Orient, en Grece et a Rome», Actes du Colloque de Strasbourg Juin 1985, Leiden 1987, Ebersolt J., Constantinople Byzantine et les voyageurs du Levant, Paris 1951 Effenterre I: Effenterre H. V., Le palais de Mallia et la cite minoenne: etude de synthese i, Roma 1980 Evans, P. M.: Evans A., The Palace of Minos, i, The Neolithic and early and middle Minoan ages, ii, a. Fresh light on origins and external relations, b. Town houses in Knossos of the new era and restored west Palace section, New York 1964 Evans, BSA 8 ( ): Evans A., The Palace of Knossos, Provisional report of the excavations for the year 1902, B S A 8 (1901-2), Festos i: Pernier L., Banti L., Il Palazzo Minoico di Festos, i,ii, Roma 1951 Festos ii: Pernier L., Banti L., Il Palazzo Minoico di Festos, ii, Roma Finley M. I., Studies in land and credit in ancient Athens B.C. The Horos Inscriptions, New York 1951 Flacelliere R., Ο δηµόσιος και ιδιωτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων, Αθήνα 1990, εκδ. Παπαδήµα Forcellini A., Lexikon Totius Latinitatis, Forni 1945 Foss C., Kazhdan A., «Cities», ODB i, Frankfort H., The art and architecture of the Ancient Orient, Penguin Books 1956 Frantz Al., The Athenian Agora xxiv, N. Jersey 1988 Friedell E., Η Πολιτιστική Ιστορία της αρχαίας Ελλάδας, Αθήνα 1986, εκδ. Πορεία, Furtwangler A., Aigina, Munchen 1906 Garbrecht W., Mensch und Wasser in Altertum, Die Wasserversorgung antiker Stadte, Mainz an Rhein, 1988 Gerkan A. von, Der Nordmarkt, Milet I 6, 1922 Griechische Stadteanlafen, Kohlhammer 1924 Gesell G., Town, Palace and House cult in Minoan Crete, Goteborg

11 Gibbon E., The history of the decline and fall of the roman empire, I, London 1896 Ginouves, Balaneutiki: Ginouves R., Balaneutiki, Recherches sur le bain dans l antiquite grecque, Paris 1962 Glotz G., La cite grecque, Paris 1928 Goetz G., Corpus Glossariorum Latinorum, Lipsiae 1923 Goodchild R. G., «A Byzantine Palace at Apollonia (Cyrenaica)», Antiquity 34 (1960), Gothein L., «Der Griechischer Garten», AM 34, 1909, Graham J. W., Origins and Interrelations of the Greek house and the Roman house, Phoenix xx (1966), 3-31 Graham P. C.: Graham J. W., The Palaces of Crete, Princeton University Press, 1972 AJA 63 (1959): The residential Quarter of the Minoan palace, AJA 63 (1959), Grandjean Y., Recherches sur l habitat thasien a l epoque grecque, Etudes Thasiennnes XII, Paris1988 Grimal P., Les jardins romains, Paris 1984 Hagg (1984): Hagg R., «The Palace of Minoan Crete, Architecture and Function in a comparative perspective, Haus und Palast im Alten Agypten», R. Hagg-N. Marinatos, The function of the Minoan palaces, Proceedings of the 4 th International Symposium at the Swedish Institute in Athens, June 1984 Hammond N. G. L.,«Hellenic Houses at Ammotopos in Epirus», BSA 48 (1953), Hazzidakis J., Les villas minoennes de Tylissos, Paris 1934 Henderson J., The maculate Muse, scatological humour, London 1975 Hermansen G., Ostia, Aspects of Roman city life, Ontario 1981 Hesperia: Hesperia, Journal of the American school of classical studies at Athens Hodge H. B., Corinth I, vi, Princeton 1964 Hoepfner, Geschichte des Wohnens: Hoepfner W., Geschichte des Wohnens 5000 v. Chr.-500 n. Chr., Stuttgart 1999 «Burgerhauser im Klassischen Griechenland», Palast und Hutte, Hoepfner, Shwandner, Haus und Stadt: Hoepfner W., Shwandner E. L., Haus und Stadt im classischen Griechenland. Wohnen in der Klassichen Polis i, Munich 1986 Hoepfner W., Zimmer G., Die Griechische Polis. Architektur und Politik, Tubingen1993 Holland L. B., «Colophon», Hesperia XIII (1944), Holmberg E. J., The Swedish Excavations at Asea in Arcadia, Lund 1944 Hrozny B., Histoire de l Asie anterieure, de l Inde et de la Crete, Paris

12 I G: Inscriptiones Graecae, Berlin 1873 I Cret.: Inscriptiones Creticae operae et consilio Friderici Halbherr collectae, vol. iv, ed. M. Guarducci, Romae 1950 Ionas Ι., La maison rurale de Chypre (xviii-xx s.), Aspects et techniques de construction, Nicosie 1988 Jameson, Space in the greek city-state: Jameson M., Domestic space in the Greek city-state in Domestic Architecture and the use of space, Cambridge, Universtity Press, 1990 Jansen M., «Water supply and sewage disposal at Mohengo Daro», World Archaeology 21.2, 1989, JDAI: Jarburch des Deutchen Archaeologischen Institute Jones J. E., Graham A. J., Sackett L. H., «The Dema house in Attica», BSA 57 (1962), «An Attic country house below the cave of Pan at Vari», BSA 68 (1973), Karageorghis V., «Chronique des fouilles a Chypre en 1969», BCH 94 (1970), «Chronique des fouilles a Chypre en 1984», BCH 109 (1985), «Chronique des fouilles a Chypre en 1985», BCH 110 (1986), Karpozilos A., Kazhdan A., Gregory T. E., ODB 2, 1991, latrines, 1188 Keil J., Ephesos, Der Neue Fuhrer, Osterreichisches Archaologisches Institut, Wien 1995 «Vorlaufiger Bericht uber die Ausgrabumgen in Ephesos», Osterreichische Jahreshefte (Beiblatt) 24, 1928, 6-67 Kirsten E., Kraiken W., Griechenlandkunde, Heidelberg 1962 Klaffenbacσh G., Die Astynomeninschrift von Pergamon, no 6, Abhandl.der Deut. Akad. Berlin, 1954 Kleine Pauly: Der Kleine Pauly, Lexikon der Antike, K. Ziegler, Stuttgart 1964 Kleiner G., Die Ruinen von Milet, Wiesbaden 1966 Knackfuss K., Der Sudmarkt, Milet 1, 7 (1924) Kolbe W.-Prott H., «Die Inschriften, Die Astynomeninschrift», AM 27(1902), Koloski-Ostrow Anna, Bryn Mawr Classical Review2000,ccat.sas.upenn.edu/- bmcr/2000/ html Kommos I: J. W. Shaw, M. C. Shaw, Kommos I, The Kommos Region and Houses of the Minoan Town, part 2, The Minoan Hilltop and Hillside Houses, N.Jersey 1990 Kondis I. D., «Zum antiken Stadtbauplan von Rhodes», MDAI 73 (1958),

13 Kondoleon Ch., Domestic and Divine. Roman mosaics in the house of Dionysos, Ithaca and London, 1994 Krause C., «Grundformen des Griechischen pastashauses», Ant. K. 1977, Lang M., Waterworks in the Athenian Agora, American School of classical studies at Athens, Princeton, N.Jersey, 1968 Lapalus E., Exploration archeologique de Delos, XIX, L Agora des Italiens, Paris 1939 Laporte D., History of shit, London 1993 Launey M, «Le verger d Heracles a Thasos», BCH 61 (1937), Lauter-Bufe H., Lauter H., «Wonhauser und Stadtviertel des Klassischen Athen, MDAI 1976 (86), Lawrence (1962): Lawrence A. M., Greek Architecture, Middlessex 1962, επανέκδ. N. Haven-London 1996 Lawrence A. M., «The ancestry of the Minoan palace», BSA 46 (1951), Lemerle P., «Chronique des fouilles», BCH 59 (1935), «Chronique des fouilles et decouvertes archeologiques», BCH 60 (1936), «Palestre Romaine a Philippes», BCH 61(1937), Lewin R., Merde: Excursions in Scientific, Cultural and Socio-Historical Coprology, N.York 1999 Licht H., The sexual life in Ancient Greece, London 1932 Liddell-Scott: Liddell H. G.-Scott R., Greek- English Lexikon, New Edition Stuart Jones, McKenzie 1968 Luckhard, Das Privathaus im ptolemaischen und romischen Agypten, Giessen 1914 Lynd H. M., On Shame and the Search for Identity, Science Editions, Inc., N. York, 1961 MacDonald- Driessen (1990): MacDonald C.- Driessen J., BCH suppl.xix (1990), «The storm drains of the east wing at Knossos», MacDonald- Driessen (1988): MacDonald C.- Driessen J., «The drainage system of the domestic quarter in the Palace at Knossos», BSA 83 (1988), MacDonald W., The Architecture of the Roman Empire: An introductory Study, New Haven, 1982 Mackay A. G., Houses, Villas and Palaces in the Roman World, Thames and Hudson 1975 Mahjoubi A., Les cites romaines de Tunisie, Tunis Maier F. G., Karageorghis V., Paphos History and Architecture, Nicosia 1984 Maiuri A., Ercolano, I nuovi scavi, , Herculanum 1955 Notizie degli scavi di Antiichita, Roma

14 Mallia, maisons I: Demargne P.-Santerre H. De, Fouilles et exploration des maisons et quartier d habitation ( ), 1er fascicule, Paris 1953 Mallia, maisons II: Deshayes J.-Dessenne A., Fouilles et exploration des maisons et quartier d habitation ( ), 1er fascicule, Paris 1960 Mallia, Palais I : Chapouthier F.-Charbonneaux J., Fouilles executees a Mallia, premier rapport ( ) Paris 1928 Mallia, Palais ii: Chapouthier F.-Joly R., Fouilles executees a Mallia, deuxieme rapport, exploration du palais ( ), Paris 1936 Mallia, Palais iii: Chapouthier F.-Demargne P., Fouilles executees a Mallia, troixieme rapport, exploration du palais bordures orientale et septentrionale (1927, 1928, 1931,1932) Paris 1942 Marinatos N., Art and religion in Thera, Reconstructing a Bronze Age Society, Athens 1984 The West House at Akrotiri as a cult center, AM 98, 1983, 1-19 Minoan Religion, Ritual, Image and Symbol, Columbia 1993 Martin R., L urbanisme dans la Grece antique, Paris 1956 «Sur deux expressions techniques: Sur deux expressions techniques de l architecture grecque», RA 31 (1957), 66-9 Matheson S. B., Dura-Europos, The ancient city and the Yale Collection, N. Haven 1982 Mazzarino S., The end of the ancient world, Connecticut, 1966 McEnroe J., A Typology of Minoan Neopalatial Houses, AJA 86 (1982), 3-19 Meiggs R., Roman Ostia, Oxford 1973 Meyer M., «Miletos», R.E., Michailidou A., Knossos, A complete guide to the Palace of Minos, Αθήνα 1981 Millet G., Monuments Byzantins de Mistra, Paris 1916 Mumford L., The city in History, Its origins, its transformations and its prospects, USA 1961 Neudecker: Neudecker R., Die Pracht der Latrine. Zum Wandel offentlicher Bedurfnisanstalten in der Kaiserzeitlichen Stadt, Studien zur antiken Stadt, 1. Munchen 1994 Nevett L. C, House and society in the ancient greek world, Cambridge 1999 Nicol D., The Last Centuries of Byzantium, , N. York, 1972 Nicolaou K., «Chronique de fouilles a Chypre», RDAC 1963, 56-72, 1967, Nielsen I., Thermae et Balnea, The architecture and cultural history of Roman public baths, Denmark 1990 Noiret H., Documents inedits pour servir a l histoire de la domination Venetienne, Paris 10

15 Nordfeldt (1984): Nordfeldt A. Ch., «Residential Quarters and Lustral Basins, The function of the Minoan Palaces», Proceedings of the 4 th International Symposium at the Swedish Institute in Athens, June 1984 (Hagg, Marinatos) Nowicka M., La maison a tour dans le monde grec, Krakow 1975 La maison privee dans l Egypte Ptolemaique, Krakow 1969 ODB: The Oxford Dictionary of Byzantium i, ii, iii, N.York, Oxford, 1991 OGIS: Orientis Graeci Inscriptiones Selectae Oliver J. S., «The date of the Pergamene Astynomic law», Hesperia 24 (1955), Olynthus viii: Robinson D. M., Graham J. W., Excavations at Olynth viii, The Hellenic House, A study of the houses found at Olynthus with a detailed account of those excavated in 1931 and in 1934, Baltimore 1938 Olynthus xii: D. M. Robinson, Excavations at Olynth xii, Domestic and Public Architecture, Baltimore 1946 Ostrogorsky G., Byzantine cities in the Early Middle Ages, DOP 13, 1959, History of the Byzantine State, viii, N. Brunswick, 1969 Overbeck J. C.-McDonald Ch. K., «The date of the Last Palace at Knossos», AJA 80 (1976), Owens E. J., «The koprologoi at Athens in the fifth and fourth centuries b.c», Classical Quarterly 33, I (1983), Packer J. E., «The Insulae of Imperial Ostia», Memoirs of the American Academy in Rome xxxi, Roma 1971 Palast und Hutte: Palast und Hutte, Bauen und Wohnen im Altertum, Tagungsbeitrage eines Symposiums der Alexander von Humbolt-Stiftung, Bonn-Bad Godesberg veranstaltet vom November 1979 in Berlin, Mainz am Rhein 1982 Palmer (1969): Palmer L. R., A new guide to the Palace of Knossos, London 1969 Pandermalis D., Dion, the Archeological site and the Museum, Athens1997 Papangelos I. A., Tavlakis J., «The maritime fort of Monastery Karakalou in Mt. Athos», Πύργοι και κάστρα, International Castles Institute, Bulletin 35 (1980), Parrot (1958): Parrot A., Mission archeologique de Mari ii, Le palais,architecture, Paris 1958 Pathak Bindeswar, History of toilets, paper presented in International Symposium on Public Toilets held in Hong Kong, May 25-27, 1995, www. sulabh toilet museum. org./sulabh jpg Patristic Greek Lexikon, ed. Lampe G.W.H., Oxford 1961 Pavolini C., La vita quotidiana a Ostia, Roma

16 Pendlebury (1954): Pendlebury J. D. S., A Handbook to the palace of Minos at Knossos, London 1954 Percival J., The Roman Villa, London 1976 Perkins W., Roman Imperial Architecture, N.York 1981 Cities of Ancient Greece and Italy: Planning in classical Antiquity, N.York 1974 Pernier L., Guida degli scavi italiani in Creta, Roma 1957 Pesando F., La casa dei Greci, Milano 1989 Pharmakowsky B. W., «Russland. Archaelogische Funde in Jahre 1909», ΑΑ 25 (1910) , «Archaelogische Funde in Jahre 1910», AA 26 (1911), , «Archaelogische Funde in Jahre 1911», AA 27 (1912), , «Archaelogische Funde in Jahre 1912», AA 28 (1913), Pihler Μ., A Dragomans House. The house of Hadgigeorgakis Kornesios in Nicosia. A study of its background and architecture. The Cyprus Department of Antiquities and Royal Danish Academy of Fine Arts, School of Architecture, Copenhagen, 1993 Pinkwart D., Stamnitz W., Altertumer von Pergamon, xiv: Peristylhauser westlich der unteren agora, Berlin 1984 Plommer H., Ancient and Classical Architecture, London 1956 Preziozi (1983): Preziozi D., Minoan architectural design. Formation and signification (Approaches to semiotics 63), Berlin 1983 Priene: Wiegand Th.-Schrader H., Ergebnisse der Ausgrabungen in der Jahren , Berlin 1904 RA: Revue Archeologique Radt, Pergamon: Radt W., Pergamon Geschichte und Bauten, Funde und Erforschung einer antiken Metropole, Koln 1988 Altertumer von Pergamon xiv: Altertumer von Pergamon xiv, Herausgegeben von Deutschen Archaologizchen Institut, Berlin 1984 AA: Radt W., «Herausgegeben von Deutschen Archaologischen Institut», AA 1986, 428 RDAC: Annual Report of the Department of Ativities, Cyprus RE: Paulys Real Encyclopedie der classischen Altertumswissenschaft, Stuttgart, Rehak P.-Jounger J. G., «Review of Aegean Prehistory vii: Neopalatial, Final Palatial and Postpalatial Crete», AJA 102 (1998), Riza E., «L habitation fortifiee de Girokaster», Monumentet 1, Riza E., Thomo P., «Αλβανία», Βαλκανική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Robertson D. S., Greek and Roman Architecture, Cambridge 1964 Robinson O. F., Ancient Rome, City planning and administration, New York,

17 Rolland H., La maison hellenistique de Glanum, Bergerac 1933 Rostovtjeff M., Dura Europos, New Haven 1929 :The social and economic history of the Hellenistic world I, II, Tubingen Rowling M., Η καθηµερινή ζωή στο µεσαίωνα, εκδ. Παπαδήµα, Αθήνα 1992 Rumpf A., «Zum Hellenistischen Hause», JDAI 50 (1935), 1-8 Runciman S., Mistra, Byzantine Capital of the Peloponnese, London 1980 Rutkowski B., The cult places of the Aegean, London 1986 Sabbath E.- Hall M., End product: The first taboo, N.York 1977 Saliou, Les lois des batiments: Saliou C., Les lois des batiments. Voisinage et habitat urbain dans l empire romain, recherches sur les rapports entre le droit et la construction privee du siecle d Auguste au siecle de Justinien, Bibliotheque Archeologique et Historique-cxvi, Beyrouth 1994 Salviat F., «Bail Thasien pour un terrain plante», BCH 96 (1972), Sarpaki, BSA 87 (1992): Sarpaki A., «A Paleoethnobotanical study of the West House, Akrotiri, Thera», BSA 87 (1992), Schneider A., Zypern, Stuttgart, 1989 Scobie A., «Slums, sanitation and mortality in the Roman World», Klio 68 (1986), Scranton, Corinth, xvi: Scranton R. L., Medieval Architecture in the central area of Corinth, xvi, The American School of Classical Studies at Athens, Princeton, N. Jersey 1957 Sear F., Roman Architecture, Ithaca 1982 Shaw J. W., Minoan Architecture, Materials and Techniques, Rome 1973 Shear I. M., The Panagia Houses at Mycenae, Philadelphia 1987 «The Athenian Agora, Excavations of 1968», Hesperia 38 (1969), Shear T. L., «The Athenian Agora: Excavations of 1970», Hesperia 40 (1971), Shtylla V., «Etude de restauration d une habitation a Shkoder», Monumentet 2, 1971, 136, t. 1 Sinos (1971): Sinos S., Die vorklassischen Hausformen in der Agais, Mainz am Rhein 1971 Mistras, Reallexikon zur Byzantinischen Kunst, , Stuttgart 1999 Snell B.-Mette H., Lexikon des Fruhgriechischen Epos, Gottingen 1955 Smith J. T., Roman Villas, London-N.York 1998 Sodini: Sodini P., «L habitat urbain en Grece a la veille des invasions», Villes et peuplement dans l Illyricum protobyzantin, Collection de l Ecole Francaise de Rome 1977 Sokolowski F., Lois sacrees des cites grecques, suppl., Paris

18 Sophocles E. A., Greek Lexikon of the Roman and Byzantine periods from 146 B.C. to 1100 A.D., i,ii, N.York 1887 Sparkes B., Talcott L., Pots and pans of classical Athens, American School of Classical Studies at Athens, New Jersey 1970 Sperling J. W., Thera and Therasia, ΑΕΠ 22, Αθήνα 1973 Stahl P., «Maisons et attendances des paysans roumains de Margina Sibiului (Transylvanie)» Etudes et Documents Balkaniques et Mediterraneens 12, Paris 1987 Stahlin F., Meyer E., Heidner A., Pagasai und Demetrias, Berlin-Leipzig 1934 Stillwell R., «Excavations at Morgantina», AJA 67 (1963), Tafrali O., Topographie de Thessalonique, Paris 1913 Talbot R. T., O δηµόσιος και ιδιωτικός βίος των Βυζαντινών, Αθήνα 1986 Talcott L., «Attic black-glazed stamped ware and other pottery from a fifth century well», Hesperia 4 (1935), Thedenat H., Daremberg-Saglio, I, III, 2, Paris 1904 Themelis P., «Kallipolis », A A A 12 (1979), Thera iii: Marinatos S., Excavations at Thera iii, Athens 1970 Thera iv: Marinatos S., Excavations at Thera, Athens 1971 Thera v: Marinatos S., Excavations at Thera, Athens 1972 Thera vi: Marinatos S., Excavations at Thera, Athens 1974 Thesaurus Linguae Latinae, ed. Teubner, Lipsiae 1900 Thompson D. B., Ancient Shopping Center, The Athenian Agora, N. Jersey 1971 Thompson H. A., «Activities in the Athenian Agora», Hesperia 28 (1959), «Buildings on the west side of the Agora», Hesperia 6 (1937), Thompson H. A.- Wycherley R. E., vii.«commercial, domestic and industrial quarters. The houses», The Athenian Agora xiv, N.Jersey 1972, «Buildings on the west side of the Agora», Hesperia 6 (1937), The Athenian Agora. A guide to the excavation and museum, Athens 1990 Todoroff N., H Βαλκανική πόλη, 15 ος 19 ος αι., Κοινωνικό-οικονοµική και δηµογραφική ανάπτυξη, Α, Β, Αθήνα 1986 Tournefort P., Relation d un voyage du Levant i-ii, Paris 1977 Travlos J., A pictorial dictionary of ancient Athens, London 1971 Vallois R., L architecture hellenique et hellenistique a Delos I, Paris 1944 Vandier L., Manuel d archeologie egyptienne, ii, Paris 1964 Vatin Cl., «Jardins et services de voirie», BCH 100 (1976), Vogt J., The Decline of Rome, London, 1967 Vos A. de, Vos M. de, Guide archeologiche Laterza: Pompei, Ercolano, Stabia, Rome and Bari 1982 Wace Al., A guide to Mycenae, Princeton University Press

19 Weber M., Antike Badekultur, Munchen, C.H.Beck, 1996 Wiegand T., «Dystos», AM xxiv (1899), Wilson (2000): Wilson A., «Drainage and Sanitation», Handbook of Ancient Water Technology, ed. Wikander Or., Leiden 2000 Woolley, Alalakh: Woolley L., Alalakh, an account of the excavation at Tell Atchana in the Hatay, , Oxford 1955 Wright L., Clean and Decent: The Fascinating History of the Bathroom and the Water Closet, London 1960 Wycherley R.E., How the Greeks built cities, London 1949 Young R. S., «An industrial district of ancient Athens», Hesperia 20 (1951),

20 Ελληνική Βιβλιογραφία Α Α Α: Αρχαιολογικά Ανάλεκτα Αθηνών Α Β Μ Ε: Αρχείον Βυζαντινών Μελετών Ελλάδος Α Ε: Αρχαιολογική Εφηµερίς Α Ε Μ Θ: Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη Α Ε Π: Αρχαίες Ελληνικές Πόλεις Α : Αρχαιολογικόν ελτίον Σταυρόπουλος Φ.., «Η ιερατική οικία εν Ζωστήρι Αττικής», Α Ε, 1938, 1-31 Αϊβαζόγλου- όβα., «Εράτυρα», Ε Π Α 7, Αλεξίου Σ., «Περί των µινωικών δεξαµενών καθαρµού», Κρητικά Χρονικά 24 (1972), Αναστασιάδης Αγ., «Θεσσσαλονίκη-Άνω Πόλη», Ε ΠΑ 7, Ανδριώτης Ν. Π., Ετυµολογικό Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Β έκδ., Θεσσαλονίκη 1967 Ανδρόνικος Μ., Μακαρόνας Χ., Μουτσόπουλος Ν., Μπακαλάκης Γ., Το ανάκτορον της Βεργίνας, Αθήναι 1961 Αντί , Αύγουστος 1980, Αποστόλου Ελ., «Το παλιό λεσβιακό σπίτι», , Ε Λ Σ Αραβαντινός Αθ., «Το λαϊκό σπίτι στην Άνδρο», , Ε Λ Σ Αρβανιτόπουλος Στ., «Όψεις της καθηµερινής ζωής σε µια υστερο-βυζαντινή πολιτεία. Η περίπτωση του Μυστρά», ιαχρονία 1 (1997), Αρναούτογλου Χρ., «Σκύρος», Ε Π Α 2, Βακαλόπουλος Απ., «Τρεις οίκοι βυζαντινού ρυθµού εν Θεσσαλονίκη», Γρ. Παλα- µάς, τ.19 (1935), Οι υτικοµακεδόνες απόδηµοι επί τουρκοκρατίας, Θεσσαλονίκη 1958 Βαλαώρας Ι., Η υγιεινή του χωριού, Αθήνα 1945 Βαραλής Ι., Η επίδραση της θείας λειτουργίας και των ιερών ακολουθιών στην εκκλησιαστική Αρχιτεκτονική του Ανατολικού ιλλυρικού, Θεσσαλονίκη 2000 Βαρβέρης Γ., «Σπίτια της Σαντορίνης», , Ε Λ Σ, Βαρναρδάκης Γ. Ν., Λεξικόν Ερµηνευτικό των ενδοξοτάτων Ελλήνων ποιητών και συγγραφέων, Εν Αθήναις 1918 Βασιλειάδης., «Η λαϊκή αρχιτεκτονική της Αίγινας», Λαογραφία 16 (1956), , 17 (1957), Το Κρητικό σπίτι, Αθήνα 1983 Εισαγωγή στην Αιγαιοπελαγίτικη λαϊκή αρχιτεκτονική, Αθήνα 1955 Βαφειάδης (1997): Βαφειάδης Μ., «Σύγχρονα έργα αστικής υδραυλικής ηλικίας 2000 και πλέον ετών», Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία, Πρακτικά 1 ου ιε- 16

21 θνούς Συνεδρίου, Σεπτέµβριος 1997, Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη, Βέικου., Νοµικού-Ρίζου., «Σιάτιστα», Ε Π Α, 7, Βελένη Π. Α. κ.ά., «Αρχαία Αγορά Θεσσαλονίκης: Η οικοσκευή του Βαλανείου», ΑΕΜΘ 11, 1998, 86 Βελένης (1978): Velenis G., «Wohnviertel und Wohnungsbau in den Byzantinischen Stadten», Wohnungsbau im Altertum, Discussionen zur Archaologischen Bauforschung 3, Berlin 1978, Βελένης Γ., Γούναρης Γ., ΑΕΜΘ 3 (1989), «Πανεπιστηµιακή ανασκαφή των Φιλίππων 1989», , 4 (1990), «Πανεπιστηµιακή ανασκαφή των Φιλίππων 1990», , 5 (1991), «Πανεπιστηµιακή ανασκαφή των Φιλίππων 1991», Βλαστός Π., Συνώνυµα και Συγγενικά, Αθήνα 1931 Βογιατζίδης Ι. Κ., «Κίµωλος, Ιστορικαί έρευναι περί της νήσου», Αθηνά 1 (1889), Βοστάνη-Κούµπα Ε., «Λέσβος», Ε Π Α 1, Βοσταντζόγλου Θ., Αντιλεξικόν ή Ονοµαστικόν της Νεοελληνικής Γλώσσας, Αθήνα 1962 Βυζάντιος Σκ., Λεξικόν της καθ ηµάς ελληνικής διαλέκτου, Αθήνα 1874 Γκιαούρη Αιµ., Μιστράς: Α 30 (1975), Χρονικά, Β 1, 124, Α 31 (1976), Β 1, Χρονικά, Γκισδαβίδης Απ., Σελίδες του Μακεδονικού Ελληνισµού, Θεσσαλονίκη 1959 Γλαβέλης Ι., «Πύργος του Αρσανά της Ιεράς Μονής Σίµωνος Πέτρας», Οι πύργοι του Αγίου όρους, , Θεσσαλονίκη 2002 Γοδόση Ζ., Ο ζωγράφος Σωτήρης Ζήσης, Μεταπτυχιακή Εργασία, Θεσσαλονίκη 1993 Γούναρης Γ., Το βαλανείο και τα βόρεια προσκτίσµατα του Οκταγώνου των Φιλίππων, Αθήνα 1990 «Τα ευρήµατα της Πανεπιστηµιακής ανασκαφής των Φιλίππων κατά το έτος 1988», ΑΕΜΘ 2 (1988), άκαρης Σ., Hoepfner W., Schwandner L., Γραβάνη Ν., «Ανασκαφή στον Αµµότοπο», ωδώνη 5 (1976), άκαρης, ΑΕ (1986) (1986): «Το Ορραον. Το σπίτι στην αρχαία Ήπειρο», Α Ε 1986, εβλέτογλου Σ., «Τα σπίτια της Κριτσάς», , Ε Λ Σ., ηµακόπουλος Ι., Τα σπίτια του Ρεθέµνου, Αθήνα 2001 Ανθολογία Ελληνικής Αρχιτεκτονικής. Η κατοικία στην Ελλάδα από το 15 ο στον 20 ο αιώνα, ΥΠ.ΠΟ., Αθήνα

22 ηµητριάδης Αιµ., «Φοίνιξ Αγήρως», Η Θεσσαλονίκη του , Παρατηρητής 1994 Χ Α Ε: ελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας ιαµαντοπούλου Αν., «Αµπελάκια», Ε Π Α 6, «Η αρχιτεκτονική και η διακόσµηση των αρχοντικών των Θεσσαλικών Α- µπελακίων», Τεχνικά Χρονικά 40 (Φεβρ. 1971), , (Μάρτ. 1971), Ε Ε Β Σ: Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών Ε Ε Λ Μ 1 (1971): Αργυρού Κ., Λευκόκοιλος, Σ., Φίλιππα Μ., «Η αρχιτεκτονική της Λευκάδας», Επετηρίδα Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών 1 (1971), ΕΛΑ: Επετηρίς Λαογραφικού Αρχείου Ακαδηµίας Αθηνών Α (1939), Β (1940) Ε Λ Σ: Μιχελή Π. Α., Φροντιστηριακαί Εργασίαι Α Το Ελληνικό Λαϊκό Σπίτι, Α- θήναι 1981 Ε Π Α: Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική Ζακυθηνός., Βυζάντιον, Αθήναι 1951 Ζαρκάδα Χρ., «Το Αρχοντικό Λαζαρίδη στην Εράτυρα», Επώνυµα Αρχοντικά της Τουρκοκρατίας, Αθήνα 1986, Ζάχος Α., «Αρχιτεκτονικά Σηµειώµατα, Ιωάννινα», Ηπειρωτικά Χρονικά, Γ, 1928, Ησύχιος: Hesychii Alexandrini Lexikon, Ienae 1861 Θαλασσινός Εµµ., «Το παλιό τηνιακό σπίτι, », Ε Λ Σ Θεοδοσίου Α., Πήττα Α., Οικισµοί Ακάµα Αρχιτεκτονική, Λευκωσία 1996 Θεοχαρίδης Πλ., «Παραδείγµατα κατοικίας σε Αγιορείτικα οχυρά, πύργους και ε- ξωµοναστηριακά κελλιά της πρώιµης Τουρκοκρατίας, Η µονή της Σίµωνος Πέτρα», Ε Π Α 8, «Ο Πύργος του Καλετζή», Άθως, Ελλάς, Κοσµική Αρχιτεκτονική, 218 Θεοχαρίδου Κ., «Το αρχοντικό του Μπασσάρα στην Καστοριά και η εµπορική δραστηριότητα της οικογένειας στο α µισό του 19 ου αιώνα», Μακεδονικά 1979, Θώµος Π., «Ένας ξεχωριστός τρόπος οχύρωσης της κατοικίας-η κατοικία µε πύργο στην Αλβανία» Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου για τη Βαλκανική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Θεσσαλονίκη 7-10 Νοεµβρίου 1997, Ιακωβίδης Χρ., Χώρα της Πάτµου, Αθήνα 1978 Ιωαννίδου-Μπαρµπαρίγου Μ., «Οικίαι Αγ. Άννης», Λαογραφία Ι, 1952, «Αράχωβα», ΕΛΑ Α, 1939, Καλλιγά Χ. Α., «Το πατρικό σπίτι του Κωνσταντίνου Σιµωνίδη», Επώνυµα Αρχοντικά της Τουρκοκρατίας, Αθήνα 1986, Καλογήρου N., Βέροια, Ε Π Α 7,

23 Καµπούρογλου. Γ., Μνηµεία της Ιστορίας των Αθηναίων, Αθήναι 1889 Καραγιαννόπουλος Ι., Tο Βυζαντινό κράτος, Θες/νίκη 2001, εκδ. Βάνιας Καραδέδος Γ., «Το υδραγωγείο και η κεντρική δεξαµενή του αρχαίου ίου», Α- ΕΜΘ 4 (1990), «Ύδρευση και αποχέτευση στο αρχαίο ίο», Οι αρχαιολόγοι µιλούν για την Πιερία. Καλοκαίρι 1985, έκδοση ΝΕΛΕ Πιερίας, Θες/νίκη 1986, «Τα πηγάδια του αρχαίου ίου», ΑΕΜΘ 2 (1988), «Η ύδρευση του αρχαίου ίου από τα νερά του Ολύµπου», Πρακτικά Ζ Πανελλήνιου Συνεδρίου «Ο Όλυµπος στους αιώνες» Ελασσόνα 1994, 155 κ.ε. Υδραυλικές γνώσεις και τεχνολογία-η περίπτωση του ίου, Υδάτινες σχέσεις. Το νερό ως πηγή ζωής κατά την αρχαιότητα, Θες/νίκη «Το υστεροκλασικό σπίτι στη Μαρώνεια Θράκης», Εγνατία 1990 (2), Καραθανάσης Γ., Το λαϊκό σπίτι της Πάρου, , Ε Λ Σ Καραµήτρου -Μεντεσίδη Γ.- Βατάλη Μ., «Πολύµυλος Κοζάνης», ΑΕΜΘ 11 (1997), 81-88, 13 (1999), Καρατζάς Γ., «Από τα χωρατά της ζωής. Εχάθηκε το νησί!», Πανσαµιακόν ηµερολόγιον 1923, Καρπόζηλος (1989): Καρπόζηλος Απ., «Η καθηµερινή ζωή στο Βυζάντιο, Τοµές και συνέχειες στην ελληνιστική και ρωµαϊκή παράδοση», Πρακτικά Α διεθνούς συµποσίου, Αθήνα, Σεπτεµβρίου 1988, (1989), Κάρτας Αν., «Σύρος», ΕΠΑ 2, Καρύδας Ν., «Ανασκαφές στην οδό Γλαύκου», ΑΕΜΘ 13 (1999), Καρύδη-Walter Ελ., Ο εξευγενισµός της ελληνικής κατοικίας, Αθήνα 1996 Κατσαρός Αθ., «Ο Πύργος της Μεταµορφώσεως της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου», Οι Πύργοι του Αγίου Όρους, Θεσσαλονίκη 2002, Κεραµόπουλος A., «Θηβαϊκά», Α 3 (1917), 123 Κίζης Ι., «Επίσηµη και παραδοσιακή αρχιτεκτονική: Η επιρροή του κέντρου στην επαρχία της οθωµανικής αυτοκρατορίας», ΕΠΑ 6, «Το αρχοντικό Παρίση στον Λαύκο», Επώνυµα Αρχοντικά της Τουρκοκρατίας, Αθήνα 1986, Πηλιορείτικη Οικοδοµία, Αθήνα 1994 Κίζης (1997): Κίζης Ι., «Παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Θεσσαλίας», Βαλκανική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου, Θεσσαλονίκη, 7-10 Νοεµβρίου 1997, Κλουτσινιώτη Ρ., Φαράκλας Ν., Αλεξάνδρου Ν., Τζιά, Ε Π Α 2, Κοντής Ι.., «Ανασκαφικαί έρευναι εις την πόλιν της Ρόδου», ΠΑΕ 1956, , 1957, , 1959,

24 Κουκουλές Φ., Βυζαντινών βίος και πολιτισµός,, Εν Αθήναις 1951 «Περί την βυζαντινήν οικίαν», Ε Ε Β Σ ΙΒ (1936) Θεσσαλονίκης Ευσταθίου Τα Λαογραφικά, Τόµος Α, Αθήναι 1950 Κουµανούδης Ι. Ν., «Το αρχοντικόν Χατζηγεωργάκη Σιώτου εις Καρυάς Τήνου», Χαριστήριον εις Α. Κ. Ορλάνδον, Β, Αθήναι 1966, Κουµανούδης Στ., Συναγωγή λέξεων αθησαυρίστων εν τοις ελληνικοίς λεξικοίς, Αθήνα 1883 Κριαράς Εµ., Λεξικό Μεσαιωνικής Ελληνικής ηµώδους Γραµµατείας , Θεσσαλονίκη 1968 Κυριαζίδης Κ. Ν., Η Θεσσαλονίκη από υγιεινής απόψεως, εν Αθήναις Εθνικό Τυπογραφείο, 1917 Κωνσταντινόπουλος Γρ., «Ανασκαφαί εις Ρόδον», ΠΑΕ 1976, Κωστάκη Θ. Π., «Τσακωνική λαϊκή αρχιτεκτονική», Λαογραφία ΙΘ, 1961, Λάββας, Καραδέδος (1989): Λάββας Γ., Καραδέδος Γ., «Βιτρουβιανές εφαρµογές στο θέατρο και σε υστεροκλασική κατοικία της Μαρώνειας», Μνήµη Λαζαρίδη, Πόλις και Χώρα στην Αρχαία Μακεδονία και Θράκη, Πρακτικά Αρχαιολογικού Συνεδρίου, Καβάλα 1989, Λάββας, «Οικισµοί στην αρχαία Ελλάδα»: Λάββας Γ., «Οικισµοί στην αρχαία Ελλάδα», Οικισµοί στην Ελλάδα, Shelter in Greece, B. Doumanis, P.Oliver, 1974, Λάββας, 10 ο Συν. Χ. Α.: Λάββας Γ., «Οι πόλεις των χριστιανικών βασιλικών: Μια συµβολή στην πολεοδοµία του Ανατολικού Ιλλυρικού», Πρακτικά του 10 ου ιεθνούς Συνεδρίου Χριστιανικής Αρχαιολογίας Α, Θες/νίκη , Θες/νίκη 1984, Λαζαρίδης., Φίλιπποι, Ρωµαϊκή αποικία, ΑΕΠ 20, Αθήνα 1973 Λειµωνά-Τρεµπέλα Ε., Το Λαϊκό Καρπαθικό σπίτι, Θεσσαλονίκη 1970 Λεοντιάς, Σ., Οικιακή Οικονοµία, Κων/πολις 1887 Λεωνιδοπούλου-Στυλιανού Ρ., «Πήλιο», Ε Π Α 6, Ληναίου Εύιος, Απόρρητα, Θεσσαλονίκη 1935 Λουκάκης Π., Το Γιαννιώτικο σπίτι, , Ε Λ Σ, Λώλος Γ., Το Ανάκτορο του Νέστορος, Πύλος, Αθήνα, Ελληνικό Βιβλίο, 1972 Μακαρόνας Χ., Γιούρη Ε., Οικίες αρπαγής της Ελένης και του ιονύσου της Πέλλας, Αθήνα 1989 Μαραγκού Λ., «Ανασκαφή Μινώας Αµοργού», Π Α Ε 1986, Μαρινάτος Σ., Κρήτη και Μυκηναϊκή Ελλάς, Αθήνα 1959 «Το µινωικόν µέγαρον Σκλαβοκάµπου», Α Ε , «Ανασκαφαί Θήρας iii», ΠΑΕ 1969, , Π Α Ε 1971, Μέγας Γ. Α., Η λαϊκή κατοικία της ωδεκανήσου, Αθήνα 1949, «Η λαϊκή κατοικία της ωδεκανήσου», Λαογραφία 26, ,

25 Θεσσαλικαί οικήσεις, Αθήνα 1946, «Θεσσαλικαί οικήσεις», Λαογραφία 26, , Θρακικαί οικήσεις, Αθήνα 1939, «Θρακικαί οικήσεις», Λαογραφία 26, , Η λαϊκή οικοδοµία της Λήµνου, Αθήνα 1949, «Η λαϊκή οικοδοµία της Λή- µνου», Λαογραφία 26, , Η ελληνική οικία. Ιστορική αυτής εξέλιξις και σχέσις προς την οικοδοµίαν των λαών της Βαλκανικής, Αθήνα 1949 «Το αρχοντικό Σκούταρη της Καστοριάς», Γέρας Αντ. Κεραµοπούλου, Α- θήναι 1953, Μεκάσης., «Περί αφοδεύσεως εν Φλωρίνη», Εταιρία, Περιοδική Έκδοση της Ε- ταιρίας Γραµµάτων και Τεχνών Φλώρινας, τ. 36, εκ. 2001, Μιχαηλίδου Α., Ακρωτήρι Θήρας, Η µελέτη των ορόφων στα σπίτια του οικισµού, Θεσσαλονίκη 1991 «Ενδείξεις για την οργάνωση και λειτουργία τριών νέο-ανακτορικών σπιτιών. Ένα µεθοδολογικό πείραµα», Ανθρωπολογικά 5, 1984, Μουτσόπουλος N. K., «Συµβολή στην τυπολογία της βορειοελλαδικής κατοικίας», Πρακτικά Β Λαογραφικού Συµποσίου Μαρτίου 1975, Ίδρυµα Μελετών της χερσονήσου του Αίµου, Θεσσαλονίκη 1975, Μακεδονική Αρχιτεκτονική: Μακεδονική Αρχιτεκτονική, Συµβολή εις την µελέτην της ελληνικής οικίας, Θεσσαλονίκη 1971 «Τα Βυζαντινά σπίτια στο Μουχλί της Αρκαδίας», Βυζαντινά 13,1, υό παλιά σπίτια στις Σέρρες, Αθήναι, Ανάτυπο από τα Σερραϊκά Χρονικά, 1963 Θεσσαλικά Αµπελάκια: Τα Θεσσαλικά Αµπελάκια. Εισαγωγή εις την ιστορία, την κοινοπραξία και τα αρχοντικά της κωµοπόλεως, Θεσσαλονίκη 1975 Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική της Μακεδονίας, 15 ος -19 ος αι., Θεσσαλονίκη 1993 «Τ Αρχοντικά της Σιάτιστας», Επιστηµονική Επετηρίς Πολυτεχνικής Σχολής Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης Α, , Καστοριά, τα αρχοντικά, Αθήνα 1962 Καστοριά, ΕΠΑ 7, Το αρχοντικό του Σιόρ Μανωλάκη στη Βέροια, Αθήναι 1960 Η λαϊκή αρχιτεκτονική της Βεροίας, Αθήνα 1967 «Από τη Βυζαντινή Καρύταινα», Πελοποννησιακά 16 ( ), Μουτσοπούλου Αν., «Ρόδος», Ε Π Α 3, Μπακαλάκης Γ., Ανασκαφή Στρύµης, Θες/νίκη 1967 Μπογδάνου-Ηλιοπούλου Μ., Φετοκάκη-Σαραντίδη Α., Κάλυµνος, Ε Π Α 3,

26 Μπούρας, Χ Α Ε, Κ : Μπούρας Χ., «Πολεοδοµικά των µεσοβυζαντινών και υστεροβυζαντινών πόλεων», Χ Α Ε, περίοδος, Κ 1998, Αθήνα 1999, Η αντιµετώπιση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, Ε Π Α 1, Η πόλη του Μυστρά, Ελλάς, Κοσµική Αρχιτεκτονική, 76 Π. «Κατοικίες και οικισµοί στη βυζαντινή Ελλάδα», Οικισµοί στην Ελλάδα, Shelter in Greece, B. Doumanis, P.Oliver, 1974, Μυλωνάς Γ., Μυκήναι, Τα µνηµεία και η ιστορία τους, Αθήνα 1996 Νικολακάκη Λ., «Αποχέτευση», Ώρες Βυζαντίου. Έργα και ηµέρες στο Βυζάντιο. Η πολιτεία του Μυστρά, 53, Αθήνα 2001 Ντούµας Χ., «Ανασκαφή Θήρας», Π Α Ε 1980, «Περί της µινωικής αρχιτεκτονικής της Θήρας», Α Ε (1974), Ξανθουδίδης Στ. Α., Μελετήµατα, Ηράκλειο 1980 Ξυγγόπουλος A., «Κινστέρνα και φρέαρ βυζαντινών χρόνων εις την Θεσσαλονίκην», Επιστηµονική Επετηρίς Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ 7 (1957), Ορλάνδος A., «Θήρα. Ακρωτήρι», Έργον 1972, Μοναστηριακή Αρχιτεκτονική, Αθήνα 1926, β έκδ «Τα παλάτια και τα σπίτια του Μυστρά», ΑΒΜΕ 3, (1937), «Αθηναϊκόν Αρχοντόσπιτο της Τουρκοκρατίας», ΑΒΜΕ 5, ( ), «Παλαιόν Αρχοντικόν των Αγράφων», ΑΒΜΕ Γ, (1937), «Τα παλαιά αρχοντόσπιτα της Καστορίας», ΑΒΜΕ,, 1938, «Ο προορισµός του βορείως του Ωρολογίου Ανδρονίκου του Κυρρήστου Ρωµαϊκού κτίσµατος», Π Α Α XV 1940, Ορλάνδος A.-Τραυλός Ι. Ν., Λεξικόν Αρχαίων Αρχιτεκτονικών όρων, Αθήναι 1986 Π Α Ε : Πρακτικά Αρχαιολογικής Εταιρείας Π Α Α : Πρακτικά Ακαδηµίας Αθηνών Πάλλας. Ι., «Ανασκαφή της Βασιλικής του Λεχαίου», Π Α Ε 1957, , Π Α Ε 1959, Αργολιδοκορινθία, Α 17 ( ), Παλυβού (1997): Παλυβού Κ., «Αποχετευτικά δίκτυα και εγκαταστάσεις υγιεινής της 2 ης χιλιετίας π. Χ. στο Αιγαίο», Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία, Πρακτικά 1 ου ιεθνούς Συνεδρίου, Σεπτέµβριος 1997, Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη, Παντερµαλής., «Εκατόµβες και Σωτήρια», ΑΕΜΘ 12 (1998), «Η ανασκαφή µιας αίθουσας συµποσίων στο ίον», ΑΕΜΘ 1(1987), «Ο τοµέας της έπαυλης του ιονύσου», ΑΕΜΘ 3 (1989), Παπάγγελος (1999): Παπάγγελος Ι., «Η Αγιορείτικη Μονή του Ζυγού (Φραγκόκαστρο)», 19 ο Συµπόσιο Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και 22

27 Τέχνης, Περιλήψεις Πρακτικών Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1999, Παπαδήµος., Τα υδραυλικά έργα παρά τοις αρχαίοις, Έκδοση Τεχνικού Επιµελητηρίου της Ελλάδος, Αθήνα 1974 Παπαδόπουλος Α. -Κεραµεύς, Varia graeca sacra, Αθήναι 1909 Παπαχαραλάµπους Γ. Χ., Η Κυπριακή οικία, Λευκωσία 1968 Πιλάλη-Παπαστερίου Α., «Ανακτορικά ιερά της µινωικής Κρήτης», Αµητός 2, 1987, Πλάτων Ν., «Ανασκαφή Ζάκρου», Π Α Ε, 1964, , Π Α Ε, 1965, , 1966, 141, Π Α Ε, 1968, , 1969, 201 Ζάκρος: Ζάκρος, Το νέον µινωικόν ανάκτορον, Αθήνα 1974 «Τα Μινωικά οικιακά ιερά», Κρητικά Χρονικά 1954, Ριζοπούλου-Ηγουµενίδου Ε., Το Αρχοντικό του ραγουµάνου της Κύπρου Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου, Λευκωσία 1991 Ριζοπούλου-Ηγουµενίδου (1997): Ριζοπούλου-Ηγουµενίδου Ε., «Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Κύπρου (18 ος -20 ος αι.)», Βαλκανική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου, Θεσσαλονίκη, 7-10 Νοεµβρίου 1997, Θεσσαλονίκη 1999, Σαπουνά- Σακελλαράκη Ε., Ερέτρια, Χώρος και Μουσείο, Αθήνα 1995 Σαχίνης Α., «Σιάτιστα, Αρχοντικό Πούλκως», Α 22 (1967), Σιδέρης Μ.-Τσιρώνης Μ., Σπίτια της Σιάτιστας, Ε Λ Σ, Σιµάτου Ά.-Μ., Χριστοδουλουπούλου Ρ., «Παρατηρήσεις στον µεσαιωνικό οικισµό του Γερακιού», ΧΑΕ, 15 ( ), Σιµόπουλος Κ., Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα, Α, Αθήνα 1975 Σουίδας: Adler A., Suidae Lexikon, Lipsiae 1928 Στάης Β., «Σουνίου ανασκαφαί», ΑΕ 1917, Σταµατάκος Ι., Λεξικόν της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα 1971 Σταµατοπούλου Χ., Ζαγόρι, Ε Π Α 6, Σταµπουλής Γ., Η Ζωή των Θεσσαλονικέων πριν και µετά το Λαογραφικά ήθη και έθιµα, ιόσκουροι 1984 Σταυρόπουλος Φ.., «Η ιερατική οικία εν Ζωστήρι Αττικής», ΑΕ 1938(1940),1-31 Στεφανίδου Αιµ., «Το κονάκι του Μουχαµάντ Αλί Πασά στην Καβάλα», Επώνυµα Αρχοντικά της Τουρκοκρατίας», Αθήνα 1986, «Οθωµανικοί οικοδοµικοί κανονισµοί», Βαλκανική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου, Θεσσαλονίκη, 7-10 Νοεµβρίου 1997 Στεφάνου Π. Μ., Λαογραφικά, Κυκλαδικόν Ηµερολόγιον, 1965 Στίκας Ε., «Ερµιόνη», Π Α Ε 1955, , 1956, Τεγόπουλος-Φυτράκης, Ελληνικό Λεξικό, Αθήνα

28 Τεχνική Εγκυκλοπαίδεια, Πως λειτουργεί, τόµ. 2, εκδ. Αλκυών, Αθήνα 1982, Τζάκου Αν., «Σίφνος», Ε Π Α 2, Τζελέπης Π., Λαϊκή Ελληνική Αρχιτεκτονική, Αθήνα 1971 Το αστικό ελληνικό σπίτι , Οδηγός Έκθεσης, Θεσσαλονίκη 1985, 52 Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου (1998): Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου Β., Περίγραµµα βυζαντινών οικοδοµικών περιορισµών, Θεσσαλονίκη 1998 Τραυλός Ι., Πολεοδοµική εξέλιξις Αθηνών, Αθήνα 1960 «Ανασκαφαί εν τη Βιβλιοθήκη του Αδριανού», ΠΑΕ 1950, Τραυλός Ι., Πετροπουλάκου Μ., Πεντάζος Ε., Αθήναι, Οικιστικά στοιχεία-πρώτη έκθεση, ΑΕΠ 17 Τσαπάλα- Βαρδούλη Φ., «Τρίκαλα», Ε Π Α 6, Φετοκάκη-Σαραντίδη Α., «Κάλυµνος», ΕΠΑ 3, Φιλιππίδης., «Κάρπαθος», Ε Π Α 3, Φρόυντ Σ., Ο πολιτισµός πηγή δυστυχίας, Αθήνα 1974 Φώτιος: Photii patriarchae Lexikon, Naber S.A., Leidae 1864 Χαρίσης Β., Το Μετσοβίτικο σπίτι, , Ε Λ Σ Χαριτωνίδου Α., «Άνδρος», Ε Π Α 2, 9-42 Χατζηµιχάλη Β., «Κυπριακή Λαϊκή Αρχιτεκτονική», RDAC (1967), Χρηστίδης Α. Φ., Γλώσσα, Πολιτισµός, Πολιτική, Αθήνα 1999 Χρυσόπουλος N., Τα λαϊκά σπίτια της Βεροίας, Ε Λ Σ,

29 ΠΗΓΕΣ -Συντοµογραφίες Actes de Vazelon: Th. Ouspensky, V. Benechevitch, Materiaux pour servir a l histoire de la propriete rurale et monastique a Byzance aux xiii-xv s., Leningrad 1927 Actes de Zographou: Actes de l Athos iii, ed. W. Regel, E. Kurtz et B.Korablev, St. Petersbourg 1907 Aurelius Marcus J.Dalfen, Marci Aurelii Antonini ad se ipsum, Leipzig Teubner, 1987 Bekker, Anecdota: Bekker I., Anecdota Graeca, Berolini: Nauchium, CAF: Cock Th., Comicorum Atticorum Fragmenta, Lipsiae CGF: G. Kaibel, Comicorum Graecorum Fragmenta, Berolini 1958 Codex Justinianus: Corpus Juris Civilis,Codex Justinianus, P.Krueger, Berlin 1877 Columella: Columelle, De l Agriculture, J. Chr. Dumont, Paris 1993 CPG: Corpus Paroemigraphorum Graecorum, ed. E.L.Lentsch- F.G.Schneidewin, Gottingae:Vandenhoeck-Ruprech, I G: Inscriptiones Graecorum Juvenal: D. Junii Juvenalis, Saturae Sedecim, J. Willis, Lipsiae 1997 Kalitsounakis: Kalitsounakis Ι. Ε., Mittel und neugriechische Erklarungen bei Eustathius, Berlin: de Gruyter, 1919 Lucillius:, Lucillius, Satires, F. Charpin, Paris 1978 Lucretius: Lucretius, De Rerum Naturae, M. F. Smith, London 1997 Martial: M. Valerei Martialis, Epigrammaton, Stuttgart 1990 O G I S: Sylloge Orientis Inscriptiones Graecorum Selectae P G: Patrologiae Graecae, Cursus Completus Accurante J., P. Migne, Paris 1857 Petronius, Satyrica: Petronius, Satyrica, H. Haffter, Munchen 1983 P.Fay.:Fayum Towns and their Papyri, ed. B.P.Grenfell, A.S.Hunt und D.G.Hogarth, London 1900 (Egypt Exploration Society, Graeco-Roman Memoirs 3) Plautus: T. Macci Plauti Comoediae, C. Goetz, Fr. Schoell, Lipsiae 1913 Powell J. E, A Lexikon to Herodotus, Hildeesheim: Olms, 1960 P. Flor.: Papyri Fiorentini, ducumenti publici e privati dell eta romana e bizantina:i ed. Vitelli, Milano 1906, II ed. D. Comparetti, , III ed. G. Vitelli, 1915 P.Oxy: The Oxyrhynchus Papyri iv., ed. B.P.Grenfell und A.S.Hunt, 1904 P.Ryl.: Catalogue of the Greek Papyri in the John Rylands Library, Manchester ii. Documents of the Ptolemaic and Roman Periods, ed. J. de M. Johnson, V. Martin und A.S.Hunt, 1915, Nr

30 PSI: Papyri graeci e latini (Publicazioni della Societa Italiana per la ricerca dei papyri greci e latini in Egitto), iv. Florenz 1917 Schweighauser: Lexikon Schweighauser J., Lexikon Herodoteum, Oxonii, 1822 Seneca: L. Annaei Seneca Opera, Fr. Haase, Lipsiae 1852 Suetonius: Ihm M., C. Suetoni Tranquilli Opera, De vita Caesarum, Stuttgart 1967 Tertullianus: Q. Septimi Florentis Tertulliani, P. Frassinetti, Torino 1965 UPZ: Urkunden der Ptolemaerzeit (altere Funde), hrsg. Von U. Wilcken, I. Papyri aus Unteragypten, Berlin-Leipzig Ndr. Berlin 1977, Nr Varro: M. Terenti Varronis, Rerum Rusticarum, G. Goetz, Lipsiae 1929 Άγ. Αρτέµιος, Θαύµατα: V. S. Crisafulli, J. W. Nesbitt, The Miracles of St. Artemios, E. J. Brill, Leiden. N.York. Koln 1997 Αγαθίας Σχολαστικός, Επιγράµµατα: Historici Graeci Minores, ed. L. Dindorfius 1-2, Leipzig Αθήναιος, ειπνοσοφισταί: Athenaei Naucratitae Dipnosophistarum, G. Kaibel, Lipsiae 1925 Αιλιανός, Ποικ. Ιστ.: Claudii Aeliani, Varia historia, R. Hercheri, LipsiaeTeubner 1887 Αισχύλος, Ευµενίδες: Dindorf G., Aeschyli Tragoediae, Lipsiae: Teubner 1860 Αλκίφρων, Επιστολαί: Benner A. R., Fobes F. H., The Letters of Alciphron, Aelian and philostratus, London, Loeb, 1962 Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία: Aristotelis, ed. Hans Oppermann, Stutgardiae: Teubner, 1961 Πολιτικά: Ross W.D., Aristotelis politica. Oxford, Clarendon Press, 1957 Ρητορική: Aristotelis ars rhetorica, ed. R. Kassel, Berlin: Novi Eboraci de Gruyter, 1976 Το γένος των ζώων: Aristoteles, De generatione Animalium, M.Liatsi, Trier 2000 Προβλήµατα: Sir Th. Heath, Mathematics in Aristotles, Oxford: Clarendon Press, 1970 Αριστοφάνης: Αριστοφάνους Κωµωδίαι, Aristophanis Comoediae ad scriptorum librorum fidem, C. H. Weise, Lipsiae 1898 Σχόλια: Deubner F., Scholia Graeca in Aristophanem, Paris 1877 Αρτεµίδωρος, Ονειροκριτικόν: Artemidorus Daldianus, Onirocriticon, R. A. Pack, Lipsiae 1963 Αφροδισιεύς Αλέξανδρος: R. B. Todd, Alexander of Aphrodisias on stoic physics, Leiden: Brill, 1976 Βασιλείαι: Ιωσήφ Γενέσιος, Περί Βασιλειών, Αθήνα

31 Βασιλικά: Βασιλικά και Σύνοψις, Ιω.. Ζέπος, Εν Αθήναις ,1,27 Βιτρούβιος: Vitruvius, De architectura 6, E.H.Warmington, Cambridge 1970 Γαληνός: Claudii Galeni Opera omnia, C. G. Kuhn, Hildesheim, Olms ηµοσθένης, Ολυνθιακός ΙΙΙ: Demosthenes, Orationes, S.H.Butcher, W.Rennie, Orationes, Oxford 1903 ιγέστα: Corpus Juris Civilis Institutiones, Digesta, P. Krueger, Germany 1973 ιογένης Λαέρτιος: Long H.S., Diogenis Laertii Vitae Philosophorum, Oxford Clarendon Press 1964 ιόδωρος: C.H. Oldfather, F.R. Walton, Diodorus of Sicily, Loeb, London ίων Κάσσιος, Ρωµαϊκή Ιστορία: Dionis Cassii Coceiani, Historia Romana, L.Dindorf, I. Melber, Lipsiae 1890, Teubner (1928) ούκας Μ.:Michaelis Ducae Nepotis Historia Byzantina, I. Bekker, Bonnae 1834 Εξάβιβλος: Κ. Αρµενόπουλος, Η Εξάβιβλος, Εν Αθήναις 1872 Επαναγωγή: Jus Graecoromanum, Νοµοθεσία Ισαύρων και Μακεδόνων, Επαναγωγή του Νόµου υπό Βασιλείου, Λέοντος και Αλεξάνδρου εκ της εκδ. K. C. Zachariae von Lingenthal, Αθήναι 1931 Επίκτητος, ιατριβαί: Αι κατ Αρριανόν Επικτήτειοι διατριβαί, παράφραση Σ. έλτα, Αθήνα 1937 Επιφάνιος: Epiphanii Episcopi constantiae opera, ed. G. Dindorfius, Lipsiae: Weigel, Ευριπίδης, Ορέστεια: Nauck A., Euripidis Tragoediae, v. II, 1914 Σχόλια: Scholia in Euripidem, ed. Ed. Schwartz, Berolini: Reimer, Ευστάθιος, Παρεκβολαί: Van der Valk M., Eustathii archiepiscopi Thessalonikensis commentarii ad Homeri Iliadem pertinentes, Leiden Opuscula: Opuscula Eustathii, accedunt Trapezuntinae historiae scriptores Panaretus et Eugenicus, ed. T. L. F. Tafel, Aamsterdam: Hakkert, 1964 Ηρόδοτος, Herodoti Historiarum, Fr. Palm, Lipsiae 1882 Ηρωδιανός: Bekker I., Herodiani Historiarum, Berolin: Reimeri, 1826 Ησίοδος: Solmsen F., Hesiodi opera, Oxford, Clarendon Press 1970 Ησύχιος: Latte K., Hesychii Alexandrini lexicon, Copenhagen A 1953, Β 1966 Θεοδώρητος: Ioannes Raeder Theodorii Graecarum affectionum curatio, Lipsiae 1904 Θεόκριτος, Ειδύλλια: E. Thomas, Theocriti Idyllia, Cantabriggiae 1779 Θεοφάνης, Χρονογραφία: Theophanis chronographie-recensuit Carolus de Boor, Hildesheim, Olms 1980 Θεόφραστος, Χαρακτήρες: Theophrastus, Theophrasti Characteres. Epicteti Manuale et Cebetis Thebani Tabula, C. Tauchnitii, Lipsiae