Στρατηγική Χωρικής Ανάπτυξης Επαρχίας Λεμεσού

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Διπλωματική Εργασία: Στρατηγική Χωρικής Ανάπτυξης Επαρχίας Λεμεσού Αργυρίδης Γεώργιος, Παπαθεοδούλου Γεώργιος Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος 2013

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Διπλωματική Εργασία: Στρατηγική Χωρικής Ανάπτυξης Επαρχίας Λεμεσού Αργυρίδης Γεώργιος Παπαθεοδούλου Γεώργιος Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Γιαννακού Αθηνά Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος

3 Ευχαριστίες Στο σημείο αυτό θα θέλαμε να εκφράσουμε τις ιδιαίτερες ευχαριστίες μας στην καθηγήτριά μας κυρία Γιαννακού Αθηνά, τόσο για τη σημαντική βοήθειά της στην εκπόνηση της παρούσας εργασίας, όσο και για την υποστήριξή της όλα αυτά τα χρόνια. Ακόμη θέλουμε να ευχαριστήσουμε το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως Λεμεσού και ιδιαίτερα τη λειτουργό κυρία Ζαχαρίου Λένια για την παροχή σημαντικών πληροφοριών, καθώς και τον κύριο Σεργίδη Χριστάκη για τις χρήσιμες συμβουλές του. 2

4 Συντομογραφίες Α.Η.Κ.: Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου A.Π.Α.: Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία Α.Ε.Π.: Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Δ.Π.: Δήλωση Πολιτικής Ε&Α: Έρευνα και Ανάπτυξη Ε.Ε.: Ευρωπαϊκή Ένωση Κ.Ο.Τ.: Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού Μ.Μ.Μ: Μέσα Μαζικής Μεταφοράς Σ.Α.: Σχέδια Ανάπτυξης Σ.Ν.: Σχέδιο για τη Νήσο Σ.Π.: Σχέδιο Περιοχής ΥΣΤΑΤ: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου Τ.Π.Ο.: Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως Κύπρου Τ.Σ.: Τοπικό Σχέδιο Χ.Α.Δ.Α.: Χώροι Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων Χ.Υ.Τ.Α.: Χώροι Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων Χ.Υ.Τ.Υ.: Χώροι Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων 3

5 Περιεχόμενα Περίληψη Abstract Εισαγωγή Κεφάλαιο 1. Χωρικές στρατηγικές για μεσαίου μεγέθους και παράκτιες πόλεις: Σύντομη ανασκόπηση Πόλεις μεσαίου μεγέθους και παράκτιες πόλεις: Χαρακτηριστικά και προκλήσεις Πόλεις μεσαίου μεγέθους Παράκτιες πόλεις Κλιματική αλλαγή, οικονομική κρίση και άλλες προκλήσεις για τις μεσαίου μεγέθους πόλεις και τις παράκτιες πόλεις Χωρικές στρατηγικές για μεσαίου μεγέθους πόλεις και παράκτιες πόλεις Δύο παραδείγματα στρατηγικών χωρικής ανάπτυξης Μεθοδολογικό πλαίσιο διαμόρφωσης Κεφάλαιο 2. Κύπρος, Επαρχία και Πόλη Λεμεσού: Υφιστάμενη κατάσταση Κύπρος Αναπτυξιακά δεδομένα Πληθυσμιακά δεδομένα Αστικές και Αγροτικές περιοχές-ανισότητες και κύρια προβλήματα Διοικητική και οικιστική διάρθρωση Χωρικά δεδομένα Μεταφορές Το Σύστημα Χωρικού Σχεδιασμού της Κύπρου Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης Κύπρου Επαρχία Λεμεσού Αναπτυξιακά Δεδομένα Πληθυσμιακά δεδομένα Διοικητική και οικιστική διάρθρωση Χωρικά Δεδομένα Μεταφορές Πλαίσιο σχεδιασμού Η πόλη της Λεμεσού Αναπτυξιακά Δεδομένα Πληθυσμιακά Δεδομένα Διοικητική και οικιστική διάρθρωση Χωρικά Δεδομένα Μεταφορές Πλαίσιο Σχεδιασμού Κεφάλαιο 3. Επαρχία Λεμεσού: Ανάλυση υφιστάμενης κατάστασης επιλεγμένων τομέων Τουρισμός Γενικά στοιχεία

6 Υφιστάμενη κατάσταση τουρισμού στην Επαρχία Λεμεσού Χωρική ανάλυση Φορείς Δυνατά-Αδύνατα στοιχεία Βιομηχανία Γενικά στοιχεία Υφιστάμενη κατάσταση βιομηχανίας στην Επαρχία Λεμεσού Αναπτυξιακά στοιχεία Χωρική ανάλυση Φορείς Δυνατά-Αδύνατα στοιχεία Μεταφορές Οδικές Μεταφορές Θαλάσσιες Μεταφορές Φορείς Δυνατά-Αδύνατα στοιχεία Οικιστική Ανάπτυξη Γενικά στοιχεία Υφιστάμενη κατάσταση οικιστικής ανάπτυξης στην Επαρχία Λεμεσού Αναπτυξιακά στοιχεία Χωρική ανάλυση Φορείς Δυνατά-Αδύνατα στοιχεία Περιβάλλον-Κλιματική Αλλαγή Γενικά Στοιχεία Υφιστάμενη κατάσταση περιβάλλοντος στην Επαρχία Λεμεσού Φορείς Δυνατά-Αδύνατα στοιχεία Ανάλυση SWOT Κεφάλαιο 4. Στρατηγική Χωρικής Ανάπτυξης Επαρχίας Λεμεσού Όραμα και αρχές Στρατηγικής Βασικοί Στρατηγικοί Στόχοι και επί μέρους Κατευθύνσεις Κρίσιμες θεσμικές προϋποθέσεις για την ευρύτερη υιοθέτηση της Στρατηγικής Συμπεράσματα Βιβλιογραφία ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II

7 Κατάλογος Γραφημάτων Γράφημα Ποσοστό συμμετοχής απασχολουμένων Επαρχίας Λεμεσού, ανά οικονομική δραστηριότητα, σε σχέση με την Κύπρο (2001, 2004, 2007 και 2010) Γράφημα Πληθυσμός Επαρχίας Λεμεσού (%) σε σχέση με τον πληθυσμό της Κύπρου, Γράφημα Ποσοστιαία μεταβολή πληθυσμού Κύπρου και Επαρχίας Λεμεσού (αστική/αγροτική περιοχή), και Γράφημα Ποσοστό πληθυσμού Επαρχίας Λεμεσού (αστική/αγροτική περιοχή) (%), ανά ομάδα ηλικιών, 2011 Γράφημα Ποσοστό πλοίων Λεμεσού σε σχέση με την Κύπρο, Γράφημα Ποσοστό αφίξεων-αναχωρήσεων επιβατών (%), ανά προορισμό και επιβάτες σε διαμετακόμιση, Γράφημα Εμπορευματική κίνηση Κύπρου, κατά είδος εμπορίου,

8 Κατάλογος Εικόνων Εικόνα Κλιματική αλλαγή Εικόνα Οικονομική κρίση Εικόνα Θέση πόλης Liverpool στην υποπεριφέρεια Εικόνα Χαρακτηριστικά δομημένου περιβάλλοντος πόλης Liverpool Εικόνα Στρατηγικές Χωρικής Ανάπτυξης στην πόλη του Liverpool Εικόνα Τμήμα παραλιακού μέτωπο της πόλης του Brighton Εικόνα Σχέδιο Πόλης Brighton - Χωρικές στρατηγικές Εικόνα Μεθοδολογικό πλαίσιο Εικόνα Θέση Κύπρου στην Ευρώπη και τη Μεσόγειο Εικόνα Δήμοι και Κοινότητες Κύπρου Εικόνα Κύπρος: Καλύψεις Γης (2000) Εικόνα Πρώτοι Κυβερνητικοί Οικισμοί Εικόνα Αναδόμηση Κυβερνητικών Οικισμών Νέες κατοικίες Εικόνα Φράγματα Επαρχίας Λεμεσού Εικόνα Φράγμα του Κούρη Εικόνα Θέατρο Κουρίου Εικόνα Κάστρο Κολοσσιού Εικόνα Διοικητική διάρθρωση πόλης Λεμεσού Εικόνα Περιοχές πρασίνου στην πόλη Λεμεσού Εικόνα Οργανωμένη παραλία στην πόλη της Λεμεσού Εικόνα Αθλητικές δραστηριότητες στις ορεινές περιοχές της Επαρχίας Λεμεσού Εικόνα Ιστορικοί πυρήνες Κοινοτήτων Εικόνα Δρόμοι κρασιού στην Κύπρο Εικόνα Παραδοσιακό Οινοποιείο Εικόνα Ξενοδοχείο στο ορεινό τμήμα της Επαρχίας Λεμεσού Εικόνα Πολυτελές ξενοδοχείο στην πόλη της Λεμεσού Εικόνα Τουριστικά καταλύματα Επαρχίας Λεμεσού Εικόνα Τοπικό Σχέδιο Λεμεσού (2011), Χάρτης Πολεοδομικών Ζωνών Εικόνα M.M.M. στην πόλη της Λεμεσού Εικόνα Δίκτυο ποδηλατοδρόμου στην πόλη της Λεμεσού Εικόνα Πεζοδρόμηση πλησίον Πανεπιστημίου Λεμεσού Εικόνα Λιμάνι Λεμεσού Εικόνα Προσχέδιο Μαρίνας Λεμεσού Εικόνα Πύργοι Λεμεσού Εικόνα Θέση Δήμων και μεγαλύτερων σε πληθυσμό Κοινοτήτων στην Επαρχία Λεμεσού Εικόνα Θέση Κοινοτήτων Επαρχίας Λεμεσού με πληθυσμό κατοίκων Εικόνα Λίμνη της Αλυκής Εικόνα Εκδρομικός χώρος στην περιοχή του Τροόδους Εικόνα Επίχωση Λεμεσού Εικόνα Θέση Κοινοτήτων που περικλείονται στους προτεινόμενους πυρήνες 7

9 Κατάλογος Πινάκων Πίνακας Α.Ε.Π. και κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. Κύπρου, και μεταβολή (%) Πίνακας Ετήσιος ρυθμός αύξησης Α.Ε.Π. Κύπρου και Ε.Ε., Πίνακας Απασχολούμενοι Κύπρου ανά τομέα, Πίνακας Αριθμός και ποσοστό ανέργων σε σχέση με το σύνολο των οικονομικά ενεργών, Πίνακας Πληθυσμιακά δεδομένα Κύπρου, και μεταβολή (%) Πίνακας Πληθυσμιακή μεταβολή Κύπρου σε σχέση με Ε.Ε.27 (%), Πίνακας Πληθυσμιακά δεδομένα αστικών περιοχών (απογραφή 2001 και προκαταρκτικά δεδομένα απογραφής 2011) Πίνακας Πληθυσμιακά δεδομένα αγροτικών περιοχών (απογραφή 2001 και προκαταρκτικά δεδομένα απογραφής 2011) Πίνακας Αριθμός απασχολουμένων Επαρχίας Λεμεσού, ανά οικονομική δραστηριότητα (2001, 2004, 2007 και 2010) Πίνακας Πληθυσμιακά δεδομένα Επαρχιών Κύπρου, και μεταβολή (%) Πίνακας Πληθυσμιακά δεδομένα αστικής και αγροτικής περιοχής Επαρχίας Λεμεσού, Πίνακας Αριθμός ατόμων ανά φύλο και ηλικία - Κύπρος και Επαρχία Λεμεσού, 2011 Πίνακας Κατανομή πληθυσμού και πληθυσμιακή μεταβολή (%) ανά Δήμο και Κοινότητα πόλης Λεμεσού, Πίνακας Αριθμός και ποσοστό πληθυσμού (%) ανά Δήμο και Κοινότητα πόλης Λεμεσού - Πρόβλεψη για το έτος 2018 Πίνακας Ποσοστό πληθυσμού (%) κατά φύλο και ηλικιακή ομάδα, για το σύνολο της Κύπρου και την πόλη της Λεμεσού, 2011 Πίνακας Αριθμός οικισμών πόλης Λεμεσού, κατά μέγεθος πληθυσμού, 2011 Πίνακας Αριθμός αφίξεων στην Κύπρο, ανά τοποθεσία διαμονής, Πίνακας Αριθμός αφίξεων τουριστών από όλο τον κόσμο και έσοδα από τον τουρισμό ανά έτος για την Ευρώπη, Πίνακας Αριθμός και ποσοστό επισκεπτών στην Κύπρο (%), ανά περιοχή, (2004, 2007 και 2010) Πίνακας Αφίξεις τουριστών για την Επαρχία Λεμεσού και το σύνολο της Κύπρου, (σε χιλιάδες) Πίνακας Μεταβολή αφίξεων τουριστών για την Επαρχία Λεμεσό και το σύνολο της Κύπρου (%), Πίνακας Ποσοστό επισκεπτών Επαρχίας Λεμεσού και Κύπρου, ανά χώρα προέλευσης, 2010 Πίνακας Αριθμός και ποσοστό τουριστών Επαρχίας Λεμεσού και Κύπρου, κατά τύπο καταλύματος, 2010 Πίνακας Μονάδες καταλυμάτων και αριθμός κλινών στην Κύπρο, ανά περιοχή και μεταβολή (%),

10 Πίνακας Αριθμός και ποσοστό καταλυμάτων Επαρχίας Λεμεσού και Κύπρου, ανά τύπο καταλύματος, έτος 2009 Πίνακας Ποσοστό καταλυμάτων Επαρχίας Λεμεσού και Κύπρου (%), ανά τύπο καταλύματος, 2010 Πίνακας : Έσοδα τουρισμού στην Κύπρο (εκ. ), Πίνακας Κατά Κεφαλή (Κ.Κ) και Ημερήσια (Ημ.) Δαπάνη ( ), στην Κύπρο, ανά περιοχή, 2009 Πίνακας Αριθμός υποστατικών μεταποιητικής βιομηχανίας στην Επαρχία Λεμεσού και μεταβολή (%), Πίνακας Σύνολο υποστατικών Επαρχίας Λεμεσού, Πίνακας Σύνολο υποστατικών μεταποιητικής βιομηχανίας Κύπρου, Πίνακας Αριθμός απασχολούμενων μεταποιητικής βιομηχανίας Επαρχίας Λεμεσού και μεταβολή (%), Πίνακας Αριθμός λεωφορείων Επαρχίας Λεμεσού και Κύπρου και μεταβολή (%), Πίνακας Αριθμός Ι.Χ. ανά κατοίκους, Ε.Ε.-27, Κύπρου και Επαρχίας Λεμεσού, Πίνακας Αριθμός Ι.Χ. Επαρχίας Λεμεσού και Κύπρου και μεταβολή (%), Πίνακας Λιμάνια που συνδέονται με την Κύπρο Πίνακας Αριθμός πλοίων Λεμεσού και Κύπρου, Πίνακας Αφίξεις-Αναχωρήσεις επιβατών ανά προορισμό και επιβάτες σε διαμετακόμιση, Πίνακας Αριθμός εμπορευματοκιβωτίων (εισαγωγές/εξαγωγές) για το λιμάνι της Λεμεσού και το σύνολο της Κύπρου, Πίνακας Αριθμός οικιστικού κτιριακού αποθέματος Επαρχίας Λεμεσού (αστική/αγροτική περιοχή), Πίνακας Αριθμός κατοικιών Επαρχίας Λεμεσού (αστική/αγροτική περιοχή), κατά καθεστώς κατοίκησης, 2011 Πίνακας Οι μεγαλύτερες σε πληθυσμό Κοινότητες της Επαρχίας Λεμεσού Πίνακας Κοινότητες Επαρχίας Λεμεσού με πληθυσμό κατοίκων Πίνακας Ανάλυση SWOT Πίνακας Ανάλυση SWOT (σύνθετη) 9

11 Κατάλογος Χαρτών Χάρτης Κύπρος - Αστικά κέντρα Χάρτης Επαρχίες Κύπρου Χάρτης Κύριο οδικό δίκτυο Κύπρου Χάρτης Περιοχές που καλύπτονται από τα Τοπικά Σχέδια και τη Δήλωση Πολιτικής Χάρτης Διαγραμματικός χάρτης από το προσχέδιο Σχεδίου για τη Νήσο (1973) Χάρτης Τοπικό Σχέδιο Λάρνακας (2006) - Χρήσεις Γης Χάρτης Σχέδιο Περιοχής Κέντρου Λεμεσού - Λειτουργική / χωρική δομή (2011) Χάρτης Δήλωση Πολιτικής - Χάρτης Πολεοδομικών Ζωνών Κοινότητας Κακοπετριάς, Επαρχία Λευκωσίας (1999) Χάρτης Αστική και Αγροτική περιοχή Επαρχίας Λεμεσού Χάρτης Οδικό δίκτυο Επαρχίας Λεμεσού Χάρτης Επαρχία Λεμεσού - Περιοχές ανά τύπο Σχεδίου Χάρτης Θέση πόλης Λεμεσού στην Επαρχία Χάρτης Οδικό δίκτυο πόλης Λεμεσού Χάρτης Χρονοαποστάσεις από τη Λεμεσό προς τις υπόλοιπες ελεύθερες περιοχές Χάρτης 4.2. Χωρικές επιδιώξεις Οράματος Χάρτης Ισόρροπη χωρική ανάπτυξη Χάρτης Ενίσχυση της ανθεκτικότητας της οικονομίας Χάρτης Αναβάθμιση και καλύτερη προβολή του λιμανιού Χάρτης Ενίσχυση βιωσιμότητας και αναβάθμιση ποιότητας ζωής 10

12 Περίληψη Σημαντική παράμετρος για την καλύτερη χωρική και λειτουργική ανάπτυξη μιας περιοχής αποτελεί η σύνθεση χωρικών στρατηγικών και η ενσωμάτωσή τους στο πλαίσιο σχεδιασμού της. Κύριο χαρακτηριστικό των χωρικών στρατηγικών αποτελεί ο προσδιορισμός ευρύτερων ενοτήτων στην περιοχή, οι οποίες χαρακτηρίζονται κρίσιμες για τη συνολική οργάνωση και ανάπτυξή της. Στις χωρικές αυτές ενότητες απαντώνται συνήθως δραστηριότητες που ανταποκρίνονται σε βασικούς τομείς εξειδίκευσης της περιοχής ή παρουσιάζονται παράλληλα προοπτικές για την προσέλκυση και ανάπτυξή τους. Η παραπάνω παράμετρος απουσιάζει από το χωρικό σχεδιασμό της Κύπρου. Σκοπός της παρούσας Διπλωματική Εργασίας αποτελεί η εκπόνηση μιας Στρατηγικής Χωρικής Ανάπτυξης μιας ευρύτερης χωρικής ενότητας, της Επαρχίας Λεμεσού. Λαμβάνοντας υπόψη τα γενικότερα χαρακτηριστικά των μεσαίου μεγέθους πόλεων και των παράκτιων πόλεων και τα ειδικότερα χαρακτηριστικά της περιοχής μελέτης, οι τομείς στους οποίους ανταποκρίνεται η εν λόγω Στρατηγική είναι ο τουρισμός, η βιομηχανία, οι μεταφορές, η οικιστική ανάπτυξη και το περιβάλλον-κλιματική αλλαγή. Η εργασία διαρθρώνεται σε τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα κύρια χαρακτηριστικά και προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι μεσαίου μεγέθους πόλεις και οι παράκτιες πόλεις, συνοψίζονται σημαντικές χωρικές στρατηγικές που προτάθηκαν για αυτές, γίνεται μια συνοπτική ανάλυση της χωρικής ανάπτυξης σε πόλεις της Αγγλίας (Liverpool και Brighton) και παρουσιάζεται το μεθοδολογικό πλαίσιο της εργασίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα βασικά αναπτυξιακά δεδομένα της Κύπρου, της Επαρχίας και πόλης Λεμεσού, ενώ στο τρίτο κεφάλαιο πραγματοποιείται η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης των παραπάνω τομέων. Στο τέταρτο κεφάλαιο προσδιορίζεται η προτεινόμενη Στρατηγική για την Επαρχία Λεμεσού. Στα βασικά συμπεράσματα της εργασίας, διαπιστώνεται αρχικά η απουσία του χωροταξικού επιπέδου σχεδιασμού καθώς και η θεσμοθέτηση ενός στρατηγικού σχεδίου από το πλαίσιο σχεδιασμού της Κύπρου, γεγονός που επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την οργάνωση της ίδιας αλλά και των επιμέρους χωρικών ενοτήτων της. Επιπλέον, παρατηρείται η συσχέτιση της πόλης της Λεμεσού με αρκετά από τα χαρακτηριστικά και προκλήσεις των μεσαίου μεγέθους πόλεων και των παράκτιων πόλεων, αναδεικνύονται κύριες κατευθύνσεις για την αποδοτικότερη λειτουργία των εν λόγω πόλεων, όπως η συνεργασία ανάμεσα σε αστικό και αγροτικό χώρο, η ενίσχυση τοπικών δραστηριοτήτων κλπ., και γίνεται αντιληπτός ο ρόλος των χωρικών στρατηγικών. Όσον αφορά τους μελετώμενους τομείς, παρατηρήθηκε πως η λειτουργία τους επηρεάζεται άμεσα, εκτός από την οικονομική κρίση, από τη χωρική επικέντρωσή τους κυρίως στην πόλη και από την απουσία τοπικών φορέων. Παρόλα αυτά ορισμένοι τομείς παρουσιάζουν ιδιαίτερες προοπτικές στα πλαίσια της οικονομικής κρίσης. Η υιοθέτηση μιας τέτοιας Στρατηγικής προϋποθέτει ορισμένες θεσμικές κυρίως παρεμβάσεις όπως η ενσωμάτωση του στρατηγικού σχεδιασμού στο πλαίσιο σχεδιασμού της χώρας, η κινητοποίηση φορέων και η ενίσχυση της εξουσίας τους καθώς και η τοποθέτησή της σε ένα ευρύτερο πλαίσιο συζητήσεων με το κοινό και τους εμπλεκόμενους φορείς. Τέλος, παρά το μικρό μέγεθος της Επαρχίας Λεμεσού παρατηρείται μια πολυπλοκότητα στην οργάνωσή της. 11

13 Abstract An important parameter for a comprehensive spatial development of a region is the formulation of spatial strategies and their integration into planning. The main feature of spatial strategies is to identify a larger unity in the region, which is crucial for its overall organization and development. The spatial sections are usually found to respond to key areas of expertise in the region or are presented alongside prospects for attracting and developing them. The above parameter is absent from the spatial planning of Cyprus. The purpose of this thesis is the development of a Spatial Development Strategy of a broader spatial unity, that of Limassol District. Considering the general characteristics of medium-sized towns and coastal cities and the particular characteristics of the study region, the sectors for which this strategy may apply are tourism, industry, transport, urban development and environment-climate change. This thesis is divided into four chapters. The first chapter presents the main characteristics and challenges faced by mid-sized and coastal cities, summarizes significant spatial strategies proposed for them and presents a brief analysis of spatial development strategies followed in two English cities in England (Liverpool and Brighton). Based on this analysis the chapter describes the methodological framework of this thesis. The second chapter presents the key spatial development data of Cyprus, Limassol District and City, while the third chapter contains an analysis of the current situation of the examined sectors. The proposed Strategy for Limassol District in presented in the fourth chapter. Among the key conclusions of this thesis are, firstly, the absence of spatial planning at a regional scale and the institutionalization of strategic planning in the planning system of Cyprus, which greatly affects the country s spatial development as well as the separate spatial unities within it. Moreover, a relationship of Limassol with many of the characteristics and challenges faced by mid-sized cities and coastal cities is observed, and thus the main directions emerge for an efficient operation of these cities, such as the cooperation between urban and rural areas, the strengthening local activities, etc.. At the same time the role of spatial strategies is realized. Regarding the examined sections, it was observed that their function is directly influenced, besides the current economic crisis, by their spatial focus especially within the city and by the absence of local stakeholders. However some sectors have particular perspectives even during this period of the economic crisis. The adoption of such a Strategy requires certain institutional interventions, mainly the inclusion of strategic planning in the country s planning system, the mobilization of local stakeholders and the consultation with the public and everyone involved. Finally, despite the small size of the Limassol District its spatial structure is characterized by a complexity. 12

14 Εισαγωγή Βασική αδυναμία του συστήματος σχεδιασμού της Κύπρου αποτελεί η απουσία χωρικού σχεδιασμού σε επίπεδο περιφέρειας ή χώρας, ουσιαστικά η απουσία χωροταξικού σχεδιασμού. Το γεγονός αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην τουρκική εισβολή που πραγματοποιήθηκε το 1974 με αποτέλεσμα ένα μεγάλο μέρος της χώρας να βρίσκεται υπό κατοχή. Σε συνδυασμό και με την απουσία περιφερειακού επιπέδου διοίκησης, ο σχεδιασμός επικεντρώθηκε στο τοπικό επίπεδο και συγκεκριμένα στις πόλεις και την ύπαιθρο διακριτά. Η έμφαση ωστόσο που δόθηκε στην ανάπτυξη των πόλεων δημιούργησε ανισότητες ανάμεσα σε αυτές και τις αγροτικές περιοχές και προβλήματα στη λειτουργία τους. Οι ανισότητες αυτές γίνονται καλύτερα αντιληπτές με την επικέντρωση στις Επαρχίες. Οι Επαρχίες αποτελούν διοικητικά τις μεγαλύτερες χωρικές ενότητες της Κύπρου, σε κάθε μια από τις οποίες περιλαμβάνεται ένα αστικό κέντρο και ορισμένοι αγροτικοί κυρίως οικισμοί. Παρόλα αυτά, το πλαίσιο σχεδιασμού της Κύπρου πάλι δεν ενσωματώνει ένα συνολικό σχέδιο για τις εν λόγω χωρικές ενότητες, το οποίο κρίνεται ότι θα συνέβαλε στην ολοκληρωμένη χωρική ανάπτυξη. Για τους παραπάνω λόγους σκοπός της παρούσας Διπλωματικής Εργασίας είναι η εκπόνηση ενός σχεδίου στρατηγικού χαρακτήρα για το σύνολο μιας Επαρχίας της Κύπρου και συγκεκριμένα της Επαρχίας Λεμεσού, με τον τίτλο «Στρατηγική Χωρικής Ανάπτυξης Επαρχίας Λεμεσού». Οι σημαντικότεροι λόγοι για την επιλογή της συγκεκριμένης Επαρχίας ήταν η δυνατότητα που υπάρχει για εφαρμογή ενός συνολικού σχεδιασμού, αφού δεν έχει κατεχόμενα τμήματα και κυρίως η προσωπική γνώση και εξοικείωση με την περιοχή και ειδικότερα με την πόλη της Λεμεσού. Η Στρατηγική αυτή αφορά την οργάνωση και διαχείριση της ανάπτυξης στην Επαρχία, μέσω του προσδιορισμού ευρύτερων χωρικών περιοχών στρατηγικής σημασίας, όπου η λειτουργία βασικών τομέων της Επαρχίας θα έχει αντίκτυπο στην παραπάνω ανάπτυξη. Λόγω και της θεματικής ανάλυσης που χαρακτηρίζει τη σύνθεση ενός στρατηγικού σχεδίου, η εν λόγω Στρατηγική επικεντρώθηκε σε ορισμένους βασικούς τομείς της Επαρχίας οι οποίοι είναι ο τουρισμός, η βιομηχανία, οι μεταφορές, η οικιστική ανάπτυξη και το περιβάλλον-κλιματική αλλαγή. Μέσω της μελέτης των εν λόγω τομέων αναδεικνύονται οι κύριες δυνατότητες και αδυναμίες τους και κατ επέκταση του συνόλου της Επαρχίας. Σύμφωνα με τα δεδομένα αυτά επιχειρείται να διαμορφωθεί μια Στρατηγική για την ολοκληρωμένη χωρική ανάπτυξη αναζητώντας τις βέλτιστες χωρικές κατευθύνσεις για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων και την αντιμετώπιση των αδυναμιών, με γνώμονα την τρέχουσα οικονομική κρίση. Αναλυτικότερα, η Διπλωματική Εργασία διαρθρώνεται σε τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας Χωρικές στρατηγικές για παράκτιες πόλεις μεσαίου μεγέθους: Σύντομη ανασκόπηση, γίνεται αρχικά μια προσπάθεια προσδιορισμού των βασικών χαρακτηριστικών και προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι μεσαίου μεγέθους πόλεις καθώς και οι παράκτιες πόλεις. Η Επαρχία Λεμεσού αποτελεί μια παράκτια χωρική ενότητα όπου το κύριο αναπτυξιακό κέντρο είναι η ομώνυμη πόλη της, η οποία απαντάται στο παράκτιο τμήμα της και αποτελεί ταυτόχρονα μια μεσαίου μεγέθους πόλη. Για το λόγο αυτό κρίνεται σημαντική η παραπάνω διερεύνηση, ούτως ώστε να αναδειχθούν παράλληλα και τα κύρια πλεονεκτήματα και αδυναμίες μιας πόλης με τα χαρακτηριστικά της Λεμεσού. Στο ίδιο 13

15 κεφάλαιο παρουσιάζονται στη συνέχεια μερικές από τις πιο πρόσφατες χωρικές στρατηγικές που προτάθηκαν για τις μεσαίου μεγέθους πόλεις και τις παράκτιες πόλεις καθώς και δύο παραδείγματα εφαρμογής τέτοιων στρατηγικών σε πόλεις της Αγγλίας (Liverpool και Brighton). Η παρουσίαση αυτή γίνεται με σκοπό την καλύτερη κατανόηση της έννοιας και του τρόπου εφαρμογής του Στρατηγικού χωρικού σχεδιασμού και έτσι την καλύτερη προσέγγιση των ζητημάτων που χειρίζεται η παρούσα Στρατηγική. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με την παρουσίαση του μεθοδολογικού πλαισίου της Διπλωματικής Εργασίας, μέσω του οποίου προσεγγίζεται το θέμα και ο τρόπος διαμόρφωσης της Διπλωματικής. Στο δεύτερο κεφάλαιο της εργασίας Κύπρος, Επαρχία και Πόλη Λεμεσού: Υφιστάμενη κατάσταση, παρουσιάζονται τα βασικά δεδομένα της χωρικής ανάπτυξης της Κύπρου, καθώς και της Επαρχίας και πόλης Λεμεσού. Η ανάλυση της χωρικής ανάπτυξης αποτελεί σημαντικό παράγοντα στη διαδικασία σχεδιασμού των εν λόγω χωρικών ενοτήτων και για το λόγο αυτό θεωρήθηκε αναγκαία. Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται τα κύρια αναπτυξιακά (πορεία και απασχόληση οικονομικών τομέων/δραστηριοτήτων) και πληθυσμιακά δεδομένα, η διοικητική και οικιστική διάρθρωσή τους, άλλα χωρικά δεδομένα όπως το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον και οι χρήσεις γης, τα σημαντικότερα μεταφορικά δίκτυα και άξονες και εν τέλει το βασικό πλαίσιο σχεδιασμού τους και ειδικότερα τα υφιστάμενα σχέδια που εφαρμόζονται σε αυτές. Στο τρίτο κεφάλαιο της εργασίας Επαρχία Λεμεσού: Ανάλυση υφιστάμενης κατάστασης επιλεγμένων τομέων, παρουσιάζεται η υφιστάμενη κατάσταση των σημαντικότερων τομέων που επιλέχθηκαν για την εκπόνηση της Στρατηγικής. Συγκεκριμένα παρουσιάζονται, πέραν των γενικών στοιχείων του κάθε τομέα για το σύνολο της χώρας, η υφιστάμενη κατάστασή τους στην Επαρχία με βάση ορισμένα αναπτυξιακά δεδομένα, η ανάλυσή τους στο χώρο και οι σημαντικότεροι φορείς διαχείρισής τους. Εν τέλει, στο κεφάλαιο προσδιορίζονται, με βάση τα παραπάνω δεδομένα, τα δυνατά και αδύνατα στοιχεία των τομέων στην Επαρχία, τα οποία χρησιμοποιούνται στη συνέχεια για μια ανάλυση SWOT (για το σύνολο των τομέων) και την εξαγωγή συμπερασμάτων για τις κατευθύνσεις της Στρατηγικής. Στο τέταρτο κεφάλαιο της εργασίας Στρατηγική Χωρικής Ανάπτυξης Επαρχίας Λεμεσού, παρουσιάζεται η προτεινόμενη Στρατηγική για την Επαρχία Λεμεσού, με τον προσδιορισμό του οράματος, των στρατηγικών στόχων και των επί μέρους κατευθύνσεών της. Η παρουσίαση αυτή αποτυπώνεται παράλληλα και σε μια σειρά από χάρτες για την καλύτερη κατανόηση των στόχων και κατευθύνσεων στο χώρο. Εν κατακλείδι προτείνονται ορισμένες κρίσιμες θεσμικές προϋποθέσεις για την ευρύτερη υιοθέτηση της Στρατηγικής. Όσον αφορά τα συμπεράσματα της εργασίας, τα κύρια πορίσματα αφορούν τη χωρική οργάνωση και το πλαίσιο σχεδιασμού της Κύπρου (που επηρεάζουν συνάμα και την μελετώμενη Επαρχία), τα κύρια χαρακτηριστικά και προκλήσεις των μεσαίου μεγέθους πόλεων και των παράκτιων πόλεων (σύγκριση με τη πόλη της Λεμεσού), τα βασικά ζητήματα στα οποία επικεντρώνεται ο σχεδιασμός των πόλεων αυτών καθώς και την κατανόηση της έννοιας και του τρόπου εφαρμογής χωρικών στρατηγικών. Επιπλέον, παρουσιάζονται συμπεράσματα για τις βασικές δυνατότητες και αδυναμίες που παρουσιάζουν οι επιλεγόμενοι τομείς της Στρατηγικής καθώς και για τις προοπτικές ορισμένων τομέων και της Επαρχίας, 14

16 λαμβάνοντας υπόψη το πλαίσιο της οικονομικής κρίσης. Σημαντικά πορίσματα αφορούν τον τρόπο υιοθέτησης της συγκεκριμένης Στρατηγικής και της σχέσης ανάμεσα στο χώρο και την οργάνωσή του. Αξίζει τέλος να γίνει αναφορά στις κυριότερες πηγές των πληροφοριών και δεδομένων που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα Διπλωματική. Κύριες βιβλιογραφικές πηγές αποτελούν οι μελέτες των Kunzmann: `Medium-sized Towns, Strategic Planning and Creative Governance in the South Baltic Arc (2009), δύο παγκόσμιων οργανισμών, του UCLG: `Policy paper on urban strategic planning: Local leaders preparing for the future of our cities (2010) και της World Bank: `Cities and Climate Change: An Urgent Agenda (2010), το προσχέδιο της πόλης του Brighton: `Brighton & Hove Draft City lan (2012) και το ντοκουμέντο του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως: `60 χρόνια δημιουργικής πορείας, όραμα και έργο (2011). Σημαντικές ακόμη πηγές αποτελούν οι ερευνητικές μας εργασίες: `Το Σύστημα Χωρικού Σχεδιασμού της Κύπρου και `Παράκτιες Μεσογειακές πόλεις: Τάσεις Αστικής Ανάπτυξης και Σχεδιασμός της πόλης της Λεμεσού. Σημαντικές ακόμη πρωτογενείς πηγές αποτελούν οι επίσημες ιστοσελίδες του Δημοτικού Συμβουλίου του Liverpool, της Στατιστικής Υπηρεσίας (ΥΣΤΑΤ) και του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως της Κύπρου, του Κυπριακού Οργανισμού Τουρισμού, των Υπουργείων Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού, Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων και Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, καθώς και η Ηλεκτρονική βάση δεδομένων `Streets (πρόγραμμα ArcGIS). Όλες οι πηγές που χρησιμοποιήθηκαν αναφέρονται και στο τέλος της εργασίας, στη βιβλιογραφία. 15

17 Κεφάλαιο 1. Χωρικές στρατηγικές για μεσαίου μεγέθους και παράκτιες πόλεις: Σύντομη ανασκόπηση H Επαρχία Λεμεσού αποτελείται από ένα παράκτιο αστικό κέντρο, την πόλη της Λεμεσού και από μια ευρύτερη αγροτική έκταση, με ορισμένους αγροτικούς οικισμούς που την περιβάλλουν. Λαμβάνοντας υπόψη τον πληθυσμό της πόλης, ο οποίος το 2011 ανερχόταν σε κατοίκους και σύμφωνα με τον ορισμό του Γερμανού πολεοδόμου Klaus Kunzmann, που παρατίθεται πιο κάτω, η πόλη της Λεμεσού αποτελεί μια πόλη μεσαίου μεγέθους. Λόγω των δύο παραπάνω χαρακτηρισμών της πόλης, στο παρόν κεφάλαιο γίνεται αρχικά μια σύντομη βιβλιογραφική ανάλυση των πόλεων μεσαίου μεγέθους και των παράκτιων πόλεων, μέσω μιας συνοπτικής αναφοράς στα κυριότερα χαρακτηριστικά τους και στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν. Έπειτα, σημαντική εισροή για την περαιτέρω διαμόρφωση της Στρατηγικής για τη χωρική ανάπτυξη της Επαρχίας Λεμεσού, είναι η ανάλυση και παρουσίαση ενός συνόλου στρατηγικών κατευθύνσεων που προτάθηκαν από διάφορα σχέδια, τόσο για πόλεις μεσαίου μεγέθους όσο και για παράκτιες πόλεις. Λόγω της σημαντικής επίδρασης του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής στις πόλεις τα τελευταία χρόνια, παρουσιάζονται ορισμένες στρατηγικές κατευθύνσεις και για το ζήτημα αυτό. Επιπλέον, για την καλύτερη κατανόηση της χωρικής στρατηγικής, στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται ορισμένα παραδείγματα εφαρμογής της σε πόλεις της Αγγλίας (Liverpool και Brighton). Εν κατακλείδι, λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω στοιχεία, διαμορφώθηκε το μεθοδολογικό πλαίσιο της Διπλωματικής Εργασίας, το οποίο ουσιαστικά αποτελεί μια συνοπτική παρουσίαση του σκεπτικού για την επιλογή του τελικού θέματος και γενικά του στόχου της Πόλεις μεσαίου μεγέθους και παράκτιες πόλεις: Χαρακτηριστικά και προκλήσεις Πόλεις μεσαίου μεγέθους Σύμφωνα με μελέτη του Kunzmann (2009), ως πόλη μεσαίου μεγέθους, ορίζεται η πόλη της οποίας ο πληθυσμός ανέρχεται από έως κατοίκους, ανάλογα με την πυκνότητα του πληθυσμού και το αντίστοιχο αστικό σύστημα της χώρας στην οποία ανήκει. Οι πόλεις αυτές συνήθως περιλαμβάνουν μια σειρά από βασικές λειτουργίες, οι οποίες εξυπηρετούν το σύνολο της περιφέρειας στην οποία ανήκουν γεωγραφικά. Άλλωστε μπορούν να θεωρηθούν σε αρκετές περιπτώσεις ως το βασικό αστικό κέντρο της, το οποίο είναι υπεύθυνο για τη διαχείριση των οικονομικών και πολιτιστικών δυνατοτήτων και γενικά της ταυτότητάς της. Σύμφωνα με την παραπάνω μελέτη, διακρίνονται τρείς τύποι πόλεων μεσαίου μεγέθους: Οι πόλεις που βρίσκονται εντός μιας μεγάλης μητροπολιτικής περιφέρειας: Οι πόλεις αυτές διακρίνονται για τη μακράν ιστορία τους, την καλή ποιότητα ζωής (εκπαίδευση, δημόσιες υπηρεσίες κλπ.) και τις προσιτές τιμές ακινήτων. Λόγω επίσης 16

18 του καλού επιπέδου οδικών και σιδηροδρομικών μεταφορών, υπάρχει η δυνατότητα εύρεσης κατοικίας στις παρυφές αυτών των πόλεων. Οι πόλεις που βρίσκονται στα όρια ή ανάμεσα από δύο μητροπολιτικές περιφέρειες: Ο κυριότερος τρόπος ανάπτυξης των πόλεων αυτών είναι η αποτελεσματική σύνδεση με το κέντρο της μητροπολιτικής περιφέρειας μέσω ενός μετρό και των κύριων οδικών αξόνων της περιφέρειας. Σε αντίθετη περίπτωση, οι πόλεις αυτές είναι λιγότερο ελκυστικές για νοικοκυριά και επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα τη μείωση του πληθυσμού και την κακή κατάσταση των δημόσιων υπηρεσιών τους. Παραμεθόριες πόλεις που βρίσκονται στα όρια της Ευρώπης: Η γεωγραφική τους θέση σε συνδυασμό με την κακή σύνδεση τους με το εθνικό και Ευρωπαϊκό δίκτυο μεταφορών, επηρεάζει άμεσα την οικονομία τους, λόγω μικρών εισροών από ξένες επενδύσεις. Η αγορά εργασίας δεν είναι ελκυστική, με αποτέλεσμα να παρατηρείται η μετανάστευση του πληθυσμού για εύρεση εργασίας σε άλλες περιοχές. Η πόλη της Λεμεσού, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, θεωρητικά, θα μπορούσε να περιληφθεί και στους τρείς προαναφερθέντες τύπους. Λαμβάνοντας όμως υπόψη τα χαρακτηριστικά κάθε τύπου συμπεραίνεται η συσχέτιση της, εν μέρει, με τον πρώτο τύπο μεσαίου μεγέθους πόλεων. Αυτό δικαιολογείται λόγω των όχι και τόσο προσιτών τιμών των ακινήτων της και της απουσίας σιδηροδρομικού δικτύου. Στην περίπτωση του δεύτερου τύπου, η πόλη της Λεμεσού μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια αυτοδύναμη πόλη, λόγω της ισχυρής της οικονομίας, που ενισχύεται σε μεγάλο βαθμό από την ύπαρξη του λιμανιού της. Όσον αφορά τον τρίτο τύπο, παρόλο που η Κύπρος είναι νησί και θεωρείται το ανατολικότερο άκρο της Ευρώπης, υπάρχει πολύ καλή σύνδεση με το σύνολο της Ευρώπης, κυρίως μέσω αεροδρομίων. Η απουσία αεροδρομίου από την πόλη της Λεμεσού δεν θεωρείται μεγάλη αδυναμία για την ίδια λόγω των μικρών χρονοαποστάσεων με τα αεροδρόμια. Επιπλέον, η αγορά εργασίας δεν χαρακτηρίζεται μη ελκυστική, με εξαίρεση την τελευταία περίοδο λόγω οικονομικής κρίσης, η οποία επηρέασε σε αυτόν τον τομέα αρκετές άλλες πόλεις και χώρες. Όπως αναφέρεται επίσης στην πιο πάνω μελέτη, τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι εν λόγω πόλεις είναι οι περιορισμένες ευκαιρίες ανάπτυξης σε σχέση με τις μητροπολιτικές περιφέρειες (οι οποίες λόγω της παγκοσμιοποίησης συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο μέρος ανάπτυξης), με αποτέλεσμα να πρέπει να εξειδικευτούν σε δραστηριότητες και τομείς που θα τις αναδείξουν σε πιο ανταγωνιστικές, καθώς και οι δημογραφικές αλλαγές (μειωμένη γονιμότητα και γήρανση πληθυσμού). Τα προβλήματα αυτά ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για το φαινόμενο της μετανάστευσης του πληθυσμού τους. Το πρόβλημα των δημογραφικών αλλαγών, αποτελεί περισσότερο πρόβλημα των αγροτικών περιοχών της Επαρχίας Λεμεσού, ενώ στην περίπτωση της πόλης της Λεμεσού, τα κυριότερα προβλήματα είναι η αντιμετώπιση της ραγδαίας αύξησης του πληθυσμού (αυξανόμενη ανάγκη για υποδομές, αστική εξάπλωση κλπ.) (Vallega, 2001) και η ενίσχυση της περιβαλλοντικής πτυχής στο σχεδιασμό (Trumbic, 2005). 17

19 Παράκτιες πόλεις Οι παράκτιες πόλεις διαχρονικά προσελκύουν πληθυσμό καθώς θεωρούνται ως ιδανικός τόπος διαμονής. Μερικά από τα πλεονεκτήματά τους είναι η δυνατότητα πρόσβασης στη θάλασσα και το γεγονός ότι αποτελούν υγιές περιβάλλον για κατοίκηση. Αποτέλεσμα της μεγαλύτερης προτίμησης που παρατηρείται για αυτές είναι η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού τους, η οποία με τη σειρά της έχει αντίκτυπο στην ποιότητα του φυσικού περιβάλλοντος. Σήμερα, σχεδόν το 50% των παράκτιων πόλεων σε όλο τον κόσμο, απειλείται από την ανθρώπινη δραστηριότητα και γενικότερα από την ταχύτατη αστική ανάπτυξη (Encora, 2007). Για να γίνει κατανοητό το μέγεθος της αστικοποίησης των πόλεων αυτών, αναφέρεται ότι κατά την περίοδο , το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού κατοικούσε σε παράκτιες πόλεις, ενώ τα ¾ των μεγάλων πόλεων είναι παραθαλάσσιες περιοχές. Το γεγονός αυτό έχει προκαλέσει το διαχωρισμό τους σε δύο τύπους, όπου ο πρώτος αφορά πόλεις μεγάλης πυκνότητας και ο δεύτερος πόλεις μικρής πυκνότητας (HABITAT, 2005). Ακόμη, παρατηρείται το φαινόμενο της αστικής διάχυσης κατά μήκος της ακτής, ως αποτέλεσμα της βελτίωσης των μεταφορών και του επιπέδου ζωής. Ωστόσο, αυτό έχει σοβαρές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον αφού επιδρά αρνητικά στη βιοποικιλότητα και αυξάνει τις ανάγκες ύδρευσης και διαχείρισης των αστικών λυμάτων και απορριμμάτων (Trumbic, 2005). Επιπλέον, στις περισσότερες περιπτώσεις η αστική ανάπτυξη πραγματοποιείται χωρίς προγραμματισμό με αποτέλεσμα τη διάχυτη και μη αειφόρο ανάπτυξη (μη ικανοποιητική παροχή υπηρεσιών, έλλειψη κοινόχρηστων χώρων, μη ικανοποιητικός έλεγχος περιβαλλοντικών κανονισμών κλπ.) (Coastal Council of NSW, 2003). Οι παράκτιες πόλεις παρουσιάζουν συνήθως ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά με τα οποία ξεχωρίζουν από τις υπόλοιπες περιοχές. Τα σημαντικότερα από αυτά είναι η λειτουργία τους ως πόλεις λιμάνια, η εξειδίκευσή τους στον τουρισμό, η μορφή της ρυμοτομία τους (η οποία συνδέεται με το ανάγλυφο του εδάφους), η παρουσία μικρών και μεγάλων προαστίων γύρω από την κεντρική περιοχή και η ποικιλία κτιρίων (διάφορους τύπους και ύψη) (Coastal Council of NSW, 2003). Ανάλογα με τη γεωγραφική θέση που κατέχουν, διαθέτουν και ισχυρότερα λιμάνια, τα οποία επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την οικονομία τους. Για το λόγο αυτό παρατηρείται συνήθως αναβάθμιση της βιομηχανικής και εμπορική δραστηριότητας τους (Millspaugh, 2001) Κλιματική αλλαγή, οικονομική κρίση και άλλες προκλήσεις για τις μεσαίου μεγέθους πόλεις και τις παράκτιες πόλεις Μερικές από τις σημαντικότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι πόλεις τα τελευταία χρόνια αποτελούν η κλιματική αλλαγή (η οποία επηρεάζει σε μεγαλύτερο βαθμό τις παράκτιες πόλεις) αλλά και η παγκόσμια οικονομική κρίση που λαμβάνει χώρα την τελευταία περίοδο. Κοινό σημείο και των δύο αυτών προκλήσεων μπορεί να θεωρηθεί ο ίδιος ο σχεδιασμός των πόλεων, ο οποίος μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και παράλληλα να επηρεαστεί από την οικονομική κρίση. 18

20 Αρχικά, ως κλιματική αλλαγή ορίζεται η αλλαγή που οφείλεται, άμεσα ή έμμεσα, σε ανθρώπινες δραστηριότητες, οι οποίες μεταβάλλουν τη σύνθεση της ατμόσφαιρας και αναφέρεται σε μεταβολές μετεωρολογικών συνθηκών μεγάλων χρονικών περιόδων (United Nations, 2007). Οι σημαντικότερες ανθρώπινες δραστηριότητες που συνδέονται με το φαινόμενο αυτό, είναι η διαχείριση της ηλεκτρικής ενέργειας, η βιομηχανική παραγωγή και οι μεταφορές. Κοινό στοιχείο των δραστηριοτήτων αυτών αποτελούν οι εκπομπές αεριών (συγκεκριμένα διοξειδίου του άνθρακα) που οφείλονται σε μεγάλο βαθμό για την ύπαρξη του φαινομένου του θερμοκηπίου. Επιπλέον, η αύξηση της στάθμης της θάλασσας και η μεταβολή της θερμοκρασίας, αποτελούν μερικές ακόμη επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Εικόνα Κλιματική αλλαγή Πηγή: Σήμερα οι αυξανόμενοι ρυθμοί αστικοποίησης που παρατηρούνται στον κόσμο επηρεάζουν ακόμη περισσότερο την κλιματική αλλαγή αφού πλέον η ικανοποίηση βασικών αναγκών (π.χ. μεταφορές) είναι μεγαλύτερη. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, κατά την περίοδο , το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού κατοικούσε σε παράκτιες πόλεις, ενώ τα ¾ των μεγάλων πόλεων είναι παραθαλάσσιες περιοχές. Οι παράκτιες πόλεις, λόγω και της άμεσης επαφής που έχουν με τη θάλασσα θεωρούνται, πλέον, πιο ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή. Συγκεκριμένα, περίπου 360 εκατομμύρια κάτοικοι ζουν σε παράκτιες πόλεις, οι οποίες βρίσκονται λιγότερο από 10 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και είναι ευάλωτες σε πλημμύρες και άλλα καιρικά φαινόμενα (HABITAT, 2005). Σε συνδυασμό με την πιθανότητα αύξησης της στάθμης της θάλασσας κατά ένα μέτρο, τα επόμενα 100 χρόνια, ο ίδιος ο σχεδιασμός των πόλεων αυτών, κρίνεται αβέβαιος. Μεγάλες υποδομές όπως αντιπλημμυρικά έργα και συστήματα μεταφοράς έχουν σχεδιαστεί για να ανταποκρίνονται σε ένα μεγάλο χρονικό ορίζοντα, άνω των 60 χρόνων, χωρίς όμως να έχουν προβλέψει, τυχόν κλιματικές αλλαγές. Ακόμη, μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι ίδιες οι πόλεις, είναι η τάση που έχουν να ακολουθούν τη δομή με την οποία έχουν αναπτυχθεί. Το σύστημα μεταφοράς και οι άξονες που διαμορφώνονται, 19

21 καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό το σχήμα της πόλης και την κατανομή των δραστηριοτήτων της. Αυτό αποτελεί και ένα κρίσιμο στοιχείο για τη διαμόρφωση των νεότερων πόλεων αλλά και παράδειγμα για τη διαχείριση άλλων αστικών προβλημάτων (προστασία περιοχών, κατανομή πληθυσμού, κυκλοφοριακή αποσυμφόρηση κλπ.). Παρά το γεγονός πως η κλιματική αλλαγή αποτελεί σημαντικό ζήτημα για τις πόλεις, αρκετές από αυτές δεν γνωρίζουν πως μπορεί να ενσωματωθεί στην πολιτική και αναπτυξιακή τους ατζέντα και να αντιμετωπιστεί μέσω επενδυτικών και στρατηγικών σχεδίων για τις ίδιες (World Bank, 2010). Συγκεκριμένα, η επικέντρωση του σχεδιασμού των πόλεων στην κλιματική αλλαγή, μπορεί να λειτουργήσει προς όφελός τους. Ορισμένοι λόγοι είναι: Καλύτερη ποιότητα ζωής: Τα χαμηλά επίπεδα ρύπανσης σε μια πόλη συνδράμουν, μεταξύ άλλων, στη δημιουργία ενός υγιούς και ελκυστικού περιβάλλοντος για κατοίκηση και στην αύξηση της ανταγωνιστικότητάς της (προσέλκυση επενδύσεων και ανθρώπινου δυναμικού). Το κόστος πρόληψης είναι μικρότερο από το κόστος άμεσης αντιμετώπισης: Ο προληπτικός και ορθολογικότερος σχεδιασμός μιας πόλης (μορφή και τρόπος ανάπτυξης - συμπαγής μορφή, οργάνωση μεταφορικών υποδομών κλπ.) μπορεί να αποτρέψει ή να περιορίσει μελλοντικά κόστη όπως ενέργειας, κυκλοφορίας και παραγωγικότητας. Επιπλέον, λόγω του γεγονότος πως η κλιματική αλλαγή αποτελεί ένα παγκόσμιο φαινόμενο, υπάρχει η ευκαιρία συνεργασίας και ανταλλαγής γνώσεων και εμπειριών, ανάμεσα στις πόλεις, για την καλύτερη αντιμετώπιση της. Τα τελευταία χρόνια, λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που ξέσπασε το , τα παραπάνω προβλήματα έχουν οξυνθεί. Η οικονομική κρίση επιδρά διαφορετικά σε κάθε περιοχή και επηρεάζεται κυρίως από δύο παραμέτρους: η μία παράμετρος είναι η οικονομική κατάσταση της χώρας, στην οποία ανήκει η περιοχή και η δεύτερη είναι η οικονομική διάρθρωση της περιοχής. Οι περιοχές που στηρίζουν την οικονομία τους στη βιομηχανία, στην αγορά ακινήτων, στις κατασκευές και εξαρτώνται από τις εξαγωγές και τις ξένες επενδύσεις, τείνουν να έχουν πιο σοβαρές επιπτώσεις, λόγω κρίσης. Επίσης, οι πόλεις που είναι πιο παγκοσμιοποιημένες, πλήττονται περισσότερο από την οικονομική κρίση, αλλά έχουν την ικανότητα να επανακάμπτουν πιο γρήγορα από τις υπόλοιπες. Ωστόσο, υπάρχουν περιοχές που είχαν θετικές επιδράσεις λόγω κρίσης όπως (π.χ. το Παρίσι και η Βαρσοβία παρουσίασαν ανάπτυξη τόσο στον τουρισμό όσο και στο εμπόριο) (Cohen, 2011). Όσον αφορά την πόλη της Λεμεσού και συνολικά την Κύπρο, η οικονομική κρίση καθυστέρησε να την επηρεάσει, αλλά πλέον κατά το τρέχον έτος 2012, τα σημάδια της είναι εμφανή στην οικονομία της. Γενικότερα, παρατηρήθηκε μια άνοδος της ανεργίας η οποία επηρέασε τη συνολική πορεία της απασχόλησης των οικονομικών κλάδων της Επαρχίας Λεμεσού (βλέπε 2.2.1). 1 Η οικονομική κρίση ξέσπασε λόγω της πτώχευσης της επενδυτικής τράπεζας Leahman Brothers. 20

22 Εικόνα Οικονομική κρίση Πηγή: Χωρικές στρατηγικές για μεσαίου μεγέθους πόλεις και παράκτιες πόλεις Στο υποκεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται ορισμένες μελέτες για τον προσδιορισμό στρατηγικών κατευθύνσεων για το χωρικό σχεδιασμό των προαναφερθέντων πόλεων, καθώς και για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Στην περίπτωση των μεσαίου μεγέθους πόλεων παρουσιάζονται δύο μελέτες. Η πρώτη αφορά τη μελέτη του Kunzmann: `Mediumsized Towns, Strategic Planning and Creative Governance in the South Baltic Arc, ενώ η δεύτερη τη μελέτη του Ευρωπαϊκού οργανισμού INTELI: `Creative-based Strategies in Small and Medium-sized Cities: Guidelines for Local Authorities. Όσον αφορά τις παράκτιες πόλεις παρουσιάζεται η μελέτη του παγκόσμιου οργανισμού UCLG: `Policy paper on urban strategic planning: Local leaders preparing for the future of our cities, ενώ για το ειδικότερο ζήτημα της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, παρουσιάζεται η μελέτη του παγκόσμιου οργανισμού World Bank: `Cities and Climate Change: An Urgent Agenda. Η επιλογή των μελετών αυτών πραγματοποιήθηκε λόγω της ανταπόκρισής τους σε πιο πρόσφατα δεδομένα των παραπάνω ζητημάτων, ενώ παράλληλα δίνουν κρίσιμες εισροές για τον παρόντα σχεδιασμό της περιοχής μελέτης. `Medium-sized Towns, Strategic Planning and Creative Governance in the South Baltic Arc - Kunzmann, 2009 Η μελέτη αυτή συντάχθηκε με σκοπό τη διερεύνηση τρόπων και μέσων για τη σταθεροποίηση της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ανάπτυξης των μεσαίων μεγέθους πόλεων, με επικέντρωση στις πόλεις της Νότιας Βαλτικής Ακτής. Σύμφωνα με τη μελέτη, ο στρατηγικός σχεδιασμός για τις μεσαίου μεγέθους πόλεις αποτελεί μια διαδικασία μέσω της οποίας επιδιώκονται η καλύτερη συνεργασία ανάμεσα στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα και ο τρόπος με τον οποίο θα οριστούν οι χωρικές 21

23 προτεραιότητες. Με τη διαδικασία αυτή αντιμετωπίζονται οι προκλήσεις για τη διασφάλιση θέσεων εργασίας και γενικά για την ευημερία των πολιτών. Οι κυριότερες στρατηγικές πάνω στις οποίες πρέπει να στηριχθούν οι εν λόγω πόλεις αφορούν: την ενσωμάτωση και συμμετοχή τοπικών επιχειρήσεων: Oι οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν σημαντική παράμετρο στην προβολή της τοπικής ταυτότητας και τα προϊόντα τους διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο σε περιφερειακό επίπεδο, την καλύτερη συνεργασία ανάμεσα σε αστικές και αγροτικές περιοχές: H μετακίνηση του πληθυσμού στις αστικές περιοχές είναι πιο συνηθισμένη για εύρεση εργασίας, καλύτερη πρόσβαση σε υπηρεσίες κλπ., σε σχέση με τη μετακίνηση στις αγροτικές περιοχές που πραγματοποιείται κυρίως για ψυχαγωγικούς λόγους, την προβολή της κουλτούρας τους: Όπως προαναφέρθηκε, οι μεσαίου μεγέθους πόλεις χαρακτηρίζονται από μακράν ιστορία, την εκμετάλλευση της τεχνογνωσίας τους: Γνώση, δυνατότητες και προσόντα πληθυσμού, την παρουσία αποτελεσματικού δικτύου πληροφόρησης: Λόγω του μικρού μεγέθους των πόλεων αυτών, οι διαδικασίες έκδοσης αποφάσεων είναι γρηγορότερες και οι σχέσεις ανάμεσα στους φορείς πιο έμπιστες, την ενίσχυση της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας: Δημιουργία τοπικού δικτύου cluster το οποίο να προσφέρει ευκαιρίες για αγορές και εξαγωγές προϊόντων, με τη συμμετοχή πανεπιστημίων και άλλων τοπικών φορέων της πόλης, την ύπαρξη δημιουργικής διακυβέρνησης: Δυνατότητα εφαρμογής νέων προσεγγίσεων σε αστική και περιφερειακή ανάπτυξη και δημιουργία νέων φορέων ή οργανισμών με ειδικά στελεχωμένα άτομα. `Creative-based Strategies in Small and Medium-sized Cities: Guidelines for Local Authorities - INTELI (Intelligence in Innovation), 2011 Η συγκεκριμένη μελέτη ενσωματώνει τις κατευθυντήριες γραμμές για τον καθορισμό στρατηγικών σε μικρές και μεσαίου μεγέθους πόλεις. Να σημειωθεί πως ο οργανισμός INTELI, επικεντρώνεται σε ζητήματα περιφερειακής και αστικής ανάπτυξης σε περιοχές πολιτιστικής, κοινωνικής κλπ., καινοτομίας (Επίσημη ιστοσελίδα οργανισμού INTELI) 2. Σύμφωνα με τη μελέτη, προτάθηκε μια τυπολογία στρατηγικών για τις πόλεις μεσαίου μεγέθους, έπειτα από ανάλυση ορισμένων παραδειγμάτων από πόλεις της Αμερικής (Nelsonville), του Καναδά (Prince Edward) και της Ευρώπης (Ludlow, Sligo, Obidos). Η προαναφερθείσα τυπολογία περιλαμβάνει τέσσερεις στρατηγικές: τη Φυσική: Δίνει έμφαση στο δομημένο περιβάλλον και επικεντρώνεται σε προγράμματα αστικής ανάπλασης, την Πράσινη: Βασίζεται στην προβολή της ποιότητας ζωής και του χώρου, ανάλογα με τα φυσικά, ιστορικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά της περιοχής,

24 τη Θεματική: Επικεντρώνεται σε ένα συγκεκριμένο τομέα του πολιτισμού και της βιομηχανίας όπως η μουσική, το θέατρο, το φαγητό κλπ., την Ολοκληρωμένη: Δίνει έμφαση στην προσέλκυση δημιουργικών επιχειρήσεων. Επιπλέον η προαναφερθείσα ανάλυση των παραδειγμάτων οδήγησε στη συστηματοποίηση ενός συνόλου παραγόντων για τον καθορισμό συγκεκριμένων στρατηγικών, οι οποίες προτείνονται από την μελέτη ως ένα κατευθυντήριο πλαίσιο για την ανάπτυξη των εξεταζόμενων πόλεων. Οι στρατηγικές αυτές αφορούν: την ενίσχυση της δύναμης των τοπικών αρχών στη διαδικασία της ανάπτυξης, την προώθηση της ευημερίας και της ποιότητας ζωής: Τη δημιουργία χώρων για συναντήσεις και έρευνα, την παρουσία δημιουργικού και φιλικού τοπικού συστήματος εκπαίδευσης, τον περιορισμό των κοινωνικών ανισοτήτων και τη συνεργασία φορέων: Πολιτικές αρχές, πανεπιστήμια, τεχνολογικά ινστιτούτα, την ενίσχυση της συμμετοχής του κοινού καθώς και τη δημιουργία δικτύων και εταιρικών σχέσεων. `Policy paper on urban strategic planning: Local leaders preparing for the future of our cities - UCLG (United Cities and Local Governments), 2010 Στη μελέτη αυτή γίνεται αναφορά στις ευκαιρίες και προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο στρατηγικός σχεδιασμός στις διάφορες Ηπείρους και παρουσιάζονται συγκεκριμένα παραδείγματα πόλεων από διάφορες χώρες του κόσμου. Μερικές από τις πόλεις αυτές είναι το Johannesburg (Ν. Αφρική), η Guangzhou (Κίνα), η Μόσχα (Ρωσία), η Κολωνία (Γερμανία) και η Medellin (Κολομβία). Να σημειωθεί πως ο οργανισμός UCLG εκπροσωπεί τα συμφέροντα τοπικών κυβερνήσεων σε παγκόσμιο επίπεδο (60 κράτη μέλη) και έχει ως στόχο τη συνεργασία και προβολή των δυνατοτήτων τους (Επίσημη ιστοσελίδα οργανισμού UCLG) 3. Σύμφωνα με τη μελέτη, μερικές από τις κυριότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι πόλεις σήμερα είναι οι δημογραφικές αλλαγές (μετανάστευση), η παγκοσμιοποίηση της αγοράς εργασίας, οι ταχύτατοι ρυθμοί αστικοποίησης, η μεγαλύτερη πολιτική εξουσία που δίνεται στην τοπική αυτοδιοίκηση και οι νέες τεχνολογίες στις κατασκευές. Επιπλέον, παρουσιάζονται ορισμένα πλεονεκτήματα και αδυναμίες του στρατηγικού αστικού σχεδιασμού. Μερικά από τα πλεονεκτήματα αυτά αποτελούν η διακυβέρνηση και συνεργασία ανάμεσα σε τοπικές κοινότητες, η ανάπτυξη καινοτόμων μεθόδων και τεχνικών για τη λειτουργία της πόλης και η κινητοποίηση των άμεσα ενδιαφερόμενων με την καλύτερη συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Αντίθετα, μερικές από τις αδυναμίες που μπορεί να προκύψουν από τη λανθασμένη διαχείριση ενός στρατηγικού σχεδιασμού, αποτελούν η επικέντρωση των πόλεων στην καθαρά οικονομική ανάπτυξη τους (μη βιώσιμη ανάπτυξη), η μη αποτελεσματική πληροφόρηση του κοινού και η ανάληψη αρμοδιοτήτων από μη έμπειρους φορείς/αρχές

25 Όπως αναφέρεται ακόμη στην εν λόγω μελέτη, ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της συνεχούς αστικής και τουριστικής ανάπτυξης κατά μήκος των παράκτιων περιοχών της Μεσογείου, αποτελεί η πίεση που δέχεται ο ήδη δομημένος χώρος. Ωστόσο, τα προβλήματα που παρουσιάζονται, λόγω του φαινομένου αυτού, είναι διαφορετικά ανάμεσα σε νοτιοανατολικές και βόρειες περιοχές της Μεσογείου: Νοτιοανατολικές παράκτιες περιοχές: Παρατηρείται μετανάστευση του πληθυσμού προς τις αγροτικές περιοχές, ενώ το μεγάλο μέγεθος της ανεργίας και οι φτωχές συνθήκες στέγασης έχουν ως αποτέλεσμα την άναρχη δόμηση στις μεγάλες πόλεις. Το φαινόμενο όμως αυτό δεν είναι τόσο έντονο και παράλληλα πραγματοποιούνται ενέργειες για αντιμετώπιση του. Bόρειες παράκτιες περιοχές: Η επιβάρυνση του δομημένου χώρου συνδέεται κυρίως με τον τρόπο ζωής. Η εξάρτηση από το ιδιωτικό αυτοκίνητο, η αύξηση του τουρισμού, η ανάπτυξη της δεύτερης κατοικίας (έξω από τα αστικά κέντρα) και η ανάπτυξη των περιοχών εμπορίου, βιομηχανίας και υπηρεσιών στην περιφέρεια, αποτελούν τους κυριότερους λόγους ενίσχυσης της αστικοποίησης στις περιοχές αυτές. Όπως αναφέρεται ακόμη στην πιο πάνω μελέτη, η αειφόρος ανάπτυξη για τις παράκτιες πόλεις, σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή και την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, αποτελεί πλέον προτεραιότητα καθώς οι πόλεις αυτές έχουν φτάσει στα όρια της αστικοποίησής τους. Στις νοτιοανατολικές παράκτιες περιοχές δίνεται έμφαση στη βελτίωση των περιβαλλοντικών υπηρεσιών και στην προώθηση της αποκέντρωσης, ενώ στις βόρειες παράκτιες περιοχές δίνεται έμφαση στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Λαμβάνοντας υπόψη ορισμένα παραδείγματα εφαρμογής στρατηγικού σχεδιασμού σε βόρειες (Barcelona, Malaga, Lyon) και νοτιοανατολικές παράκτιες πόλεις (Aleppo, Sfax, Tripoli) προτάθηκαν από την παραπάνω μελέτη, ορισμένες περιφερειακές κατευθύνσεις και συστάσεις για το τοπικό και εθνικό επίπεδο σχεδιασμού των παράκτιων πόλεων Όσον αφορά το τοπικό επίπεδο σχεδιασμού, οι κατευθύνσεις που προτάθηκαν αφορούν: τη συμμετοχή σε διεθνή δίκτυα και προγράμματα: Διαχείριση πόρων, τεχνική βοήθεια σε θέματα αειφόρου ανάπτυξης και διευκόλυνσης της αποκέντρωσης, την εφαρμογή αρχών και συστάσεων σε ζητήματα ολοκληρωμένης διαχείρισης των παράκτιων ζωνών, την ενθάρρυνση της συμμετοχής των πολιτών και των τοπικών οργανώσεων στη διαδικασία εκπόνησης στρατηγικών σχεδίων και προγραμμάτων: Δημιουργία ισχυρότερης τοπικής κυβέρνησης και μεγαλύτερη αυτονομία στους Δήμους. 24

26 Στην περίπτωση του εθνικού επιπέδου σχεδιασμού, προτάθηκαν οι κατευθύνσεις για: δημιουργία νομικών, θεσμικών και οικονομικών συνθηκών ενθάρρυνσης της συνεργασίας με τους Δήμους: Δυνατότητα εκπόνησης προγραμμάτων ανάπτυξης από τους ίδιους τους Δήμους, προώθηση της αποκέντρωσης της εξουσίας του σχεδιασμού: Δυνατότητα λήψης πολιτικών αποφάσεων και οικονομική αυτονομία στους Δήμους και τις περιφέρειες, ενίσχυση της τεχνικής ικανότητας του προσωπικού των Δήμων: Αποτελεσματικότερη συμμετοχή σε προγράμματα ανάπτυξης. `Cities and Climate Change: An Urgent Agenda - The World Bank, 2010 Η συγκεκριμένη μελέτη επικεντρώνεται σε τρία βασικά ζητήματα της σχέσης των πόλεων και της κλιματικής αλλαγής. Το πρώτο ζήτημα αφορά το πώς οι πόλεις συμβάλλουν και επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή, το δεύτερο αφορά το πώς κάθε κράτος μπορεί να χρησιμοποιήσει τις πόλεις του για τη βελτίωση της τεχνολογίας και την αλλαγή της συμπεριφοράς του πληθυσμού απέναντι στο φαινόμενο αυτό και το τρίτο αφορά τον τρόπο με τον οποίο οι πόλεις πρέπει να διαχειρίζονται την κλιματική αλλαγή για την ενίσχυση της προβολής τους και την στροφή προς μια βιώσιμη κοινωνία. Να σημειωθεί πως η Παγκόσμια Τράπεζα θεωρείται σημαντική πηγή χρηματοδοτικής και τεχνικής βοήθειας προς τις αναπτυσσόμενες χώρες σε όλο τον κόσμο (Επίσημη ιστοσελίδα οργανισμού World Bank) 4. Σύμφωνα με την παραπάνω μελέτη, η αστικοποίηση δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας για την αύξηση των αέριων εκπομπών. Η πληροφόρηση του πληθυσμού, ο περιορισμός των επεκτάσεων των πόλεων, η εξοικονόμηση ενέργειας και η εφαρμογή των απαιτούμενων κανονισμών για τη δόμηση των κτιρίων, αποτελούν ορισμένες ακόμη παραμέτρους που μπορούν να επηρεάσουν την κλιματική αλλαγή. Οι πόλεις αποτελούν τη βάση για τον περιορισμό των περιβαλλοντικών αλλαγών, ο οποίος άλλωστε έχει σαν αντίκτυπο τις ίδιες και την καλύτερη ποιότητα ζωής του πληθυσμού τους. Οι σημαντικότερες κατευθύνσεις που προτείνονται από τη μελέτη αυτή συνοψίζονται παρακάτω: Στροφή προς τη συμπαγή πόλη: Οι συμπαγείς πόλεις θεωρούνται περισσότερο βιώσιμες σε σχέση με πόλεις που έχουν μια επεκτατική τάση. Στις πυκνοδομημένες πόλεις χρησιμοποιείται λιγότερη ενέργεια για τις μεταφορές (άρα μικρότερο ποσοστό αέριων εκπομπών) και παρέχεται πιο γρήγορη πρόσβαση σε υπηρεσίες, με χαμηλότερο κόστος. Το κόστος μεταφοράς μπορεί να συνδεθεί και με την αύξηση της χρήση των Μ.Μ.Μ., που αποτελεί ακόμη ένα μέτρο στα πλαίσια της συμπαγούς πόλης και το οποίο έχει πάλι ως αποτέλεσμα την κυκλοφοριακή αποσυμφόρηση και τη μείωση της ρύπανσης. Επιπλέον, ο περιορισμός των επεκτάσεων των πόλεων μπορεί να αποφέρει οικονομικό όφελος στις τοπικές οικονομίες, αφού η φορολογία για την εκπόνηση αερίων θα είναι πλέον μικρότερη

27 Βελτίωση της ανθεκτικότητας των πόλεων: Η βελτίωση της ανθεκτικότητας των πόλεων μπορεί να πραγματοποιηθεί με δύο τρόπους: τη βελτίωση της ανθεκτικότητας του δομημένου χώρου και την ενίσχυση βασικών υπηρεσιών. Όσον αφορά την ανθεκτικότητα του δομημένου χώρου προτείνονται η χρήση της διαδικασίας αξιολόγησης του κόστους και οφέλους των οικοσυστημάτων, η αντιστήριξη βασικών υποδομών (π.χ. συστήματα παροχής ενέργειας και νερού), η πληροφόρηση του κοινού για το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής, η εκπόνηση σχεδίων δράσης, η συνεργασία μεταξύ των πόλεων για ανταλλαγή ιδεών και μεθόδων και η καλύτερη προσαρμογή των κτιρίων και των μεταφορικών υποδομών (υλικά, δομή κλπ.) στην αυξημένη μεταβλητότητα του κλίματος. Στην περίπτωση της ενίσχυσης των βασικών υπηρεσιών, παρατηρήθηκε πως πόλεις με καλό επίπεδο υπηρεσιών είναι πιο ανθεκτικές απέναντι σε πιθανές κλιματικές αλλαγές. Τα προηγμένα συστήματα αποστράγγισης μπορούν να αποτρέψουν πιθανές πλημμύρες, οι υπηρεσίες περίθαλψης μπορούν να ανταπεξέλθουν σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, ενώ τα συστήματα προειδοποίησης και οι μεταφορικές υποδομές μπορούν να δώσουν τη δυνατότητα γρήγορης εκκένωσης σε περίπτωση κινδύνου Δύο παραδείγματα στρατηγικών χωρικής ανάπτυξης Παρακάτω, για την καλύτερη κατανόηση της έννοιας και του σκοπού των χωρικών στρατηγικών και γενικά του στρατηγικού σχεδιασμού, γίνεται μια συνοπτική παρουσίαση από την εφαρμογή τους σε δύο πόλεις της Αγγλίας, του Liverpool και του Brighton. Η επιλογή των πόλεων πραγματοποιήθηκε, κυρίως, λόγω ορισμένων κοινών χαρακτηριστικών που παρουσιάζουν οι πόλεις αυτές σε σχέση με την πόλη της Λεμεσού. Και οι δύο είναι παράκτιες πόλεις με ισχυρό λιμάνι, κατατάσσονται στο οικιστικό σύστημα της χώρας τους στις πόλεις μεσαίου μεγέθους (αν και το Liverpool είναι αρκετά μεγαλύτερη πόλη από τη Λεμεσό), θεωρούνται σημαντικά τουριστικά και εμπορικά κέντρα, έχουν τη δυνατότητα προσέλκυσης ξένων επιχειρήσεων, ειδικεύονται σε τομείς υπηρεσιών και διακρίνονται για την πολιτιστική κληρονομιά τους. Όσον αφορά την παρουσίαση του σχεδιασμού του Liverpool χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από την επίσημη ιστοσελίδα του Δημοτικού Συμβουλίου του Liverpool 5, ενώ για την περίπτωση του Brighton χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από το προσχέδιο της πόλης: `Brighton & Hove Draft City lan (2012), το οποίο αποτελεί μέρος του Πλαισίου Τοπικής Ανάπτυξης της πόλης. Η πόλη του Liverpool: Πλαίσιο Τοπικής Ανάπτυξης (Local Development Framework) Η πόλη του Liverpool βρίσκεται στις όχθες του ποταμού Mersey, στη Βορειοδυτική Αγγλία, που εκτείνεται σε μια έκταση 113 τ.χλμ.. Αποτελεί μια περιοχή σχεδόν εξ ολοκλήρου αστικοποιημένη, ενώ η ευρύτερη υποπεριφέρεια στην οποία ανήκει διοικητικά,

28 μαζί με ακόμη πέντε μεγάλες περιοχές (Sefton, Knowsley, ST Helens, Wirral, και Halton), καταλαμβάνει πληθυσμό 1,5 εκ. περίπου (Εικόνα 1.3-1). Εικόνα Θέση πόλης Liverpool στην υποπεριφέρεια Πηγή: Επίσημη ιστοσελίδα Δημοτικού Συμβουλίου Liverpool Θεωρείται το σημαντικότερο πολιτιστικό, εμπορικό και τουριστικό κέντρο της εν λόγω υποπεριφέρειας και κομβικό σημείο μεταφοράς προς τη Βόρεια Αγγλία και Ουαλία. Βασικές πύλες της αποτελούν το αεροδρόμιο (John Lennon Airport) και το σιδηροδρομικό δίκτυο, καθώς και οι οδικές συνδέσεις με το εθνικό δίκτυο. Λόγω και της θέσης της, το κυριότερο ίσως χαρακτηριστικό της πόλης αποτελεί ο σημαντικός ρόλος που διαδραματίζει το λιμάνι της στην ανάπτυξη της οικονομίας, μέσω ναυτιλιακών και άλλων υπηρεσιών που απαντώνται σε αυτό. Γενικά, η δομή της πόλης χαρακτηρίζεται από μια ομόκεντρη μορφή, όπου το κέντρο περιβάλλεται από μεγάλες και σχετικά νέες κατοικημένες περιοχές, ενώ ακολουθούν οι προαστιακές περιοχές με χαμηλότερες πυκνότητες πληθυσμού (ορισμένες από τις περιοχές αυτές είναι χωριά με ανεξάρτητο χαρακτήρα). Η σύνδεση με το κέντρο της πόλης γίνεται κυρίως μέσω ακτινικών οδικών αξόνων. Η αρνητική πορεία που παρουσίασε η σύγχρονη ιστορία της πόλης του Liverpool, όσον αφορά την οικονομική ύφεση (αύξηση ανεργίας), δημιούργησε αρκετές προκλήσεις για τον μελλοντικό της σχεδιασμό. Η οικονομική αυτή ύφεση είχε ως αποτέλεσμα, τη σταδιακή μείωση του πληθυσμού, την παρουσία ενός μεγάλου αριθμού κενών κτιρίων και οικοπέδων, τη μη αποτελεσματική κατανομή ανοικτών χώρων στην πόλη, καθώς και τη μη ικανοποιητική παροχή υπηρεσιών υγείας. Ωστόσο, οι οικονομικές επιδόσεις της πόλης έχουν βελτιωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, γεγονός που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις επιδόσεις των σημαντικών οικονομικών τομέων (επιχειρηματικές και καινοτόμες υπηρεσίες, τεχνολογία πληροφοριών κλπ.) και την ανάπτυξη σε οικονομικά σημαντικές τοποθεσίες, όπως το κέντρο της πόλης, το λιμάνι, το αεροδρόμιο και οι Περιοχές Στρατηγικών Επενδύσεων (Π.Σ.Ε.). Η οικονομία της πόλης πλέον δεν στηρίζεται καθαρά στη λειτουργία του λιμανιού, καθώς οι ξένες επενδύσεις σε 27

29 καθιερωμένους τομείς (εμπόριο και υπηρεσίες), σε νέες κατοικίες και γενικά στον τουρισμό, έχουν αυξηθεί. Επιπλέον, η προστασία και προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης και η καλύτερη αξιοποίηση των ανοικτών χώρων συμπληρώνουν τη σημερινή εικόνα της πόλης. Εικόνα Χαρακτηριστικά δομημένου περιβάλλοντος πόλης Liverpool Πηγή: Επίσημη ιστοσελίδα Δημοτικού Συμβουλίου Liverpool Παρόλο που τα τελευταία χρόνια η πόλη παρουσιάζει μια σταδιακή ανάπτυξη σε διάφορους τομείς της οικονομίας, όπως αναφέρθηκε παραπάνω η σύγχρονη ιστορία της ταυτίζεται με βασικά προβλήματα που διαχρονικά επηρεάζουν τη λειτουργία της. Για την αντιμετώπιση των διαχρονικών αυτών προκλήσεων κρίθηκε αναγκαία η εκπόνηση ενός Πλαισίου Τοπικής Ανάπτυξης (Π.Τ.Α.), για τον καθορισμό κατευθύνσεων σε βασικούς τομείς (οικονομία, κατοικία, περιβάλλον). Συγκεκριμένα το Π.Τ.Α., αποτελεί έγγραφο στρατηγικού χωρικού σχεδιασμού, σκοπός του οποίου είναι ο προσδιορισμός των ευρύτερων περιοχών για την παροχή υπηρεσιών στέγασης και άλλων αναπτυξιακών αναγκών, όπως η απασχόληση, το εμπόριο, η αναψυχή, η κατοικία, οι βασικές δημόσιες υπηρεσίες και η ανάπτυξη των μεταφορών. Ο σκοπός αυτός εκφράζεται μέσω ενός συλλογικού οράματος, ενώ το Πλαίσιο έχει ως χρονικό ορίζοντα το Να σημειωθεί πως για την εκπόνηση του Π.Τ.Α., λήφθηκαν υπόψη οι πολιτικές του εθνικού και περιφερειακού επιπέδου σχεδιασμού. Σε γενικά πλαίσια το όραμα της πόλης είναι το Liverpool μέχρι το 2024 να αποτελέσει μια πόλη παγκόσμιας κλάσης. Οι γενικοί στόχοι του οράματος είναι η ενίσχυση της οικονομίας και της ταυτότητας της πόλης, η κατασκευή και υποστήριξη ισχυρών κοινοτήτων, η βελτίωση της ποιότητας των κτιρίων και των ανοικτών χώρων, η προστασία του περιβάλλοντος (εξοικονόμηση πόρων) και τέλος η ενίσχυση της προσβασιμότητας. 28

30 Αναλυτικότερα προβλέπεται η προσέλκυση κεφαλαίων για επιχειρήσεις έρευνας και καινοτομίας, η καλύτερη προβολή και ανάδειξη του κέντρου (επικέντρωση στη πρόσοψη του ποταμού), η δημιουργία ελκυστικότερων περιοχών κατοικίας (με παράλληλη μείωση των κενών οικοπέδων και νέα οικιστική ανάπτυξη υψηλής ενεργειακής απόδοσης), η καλύτερη πρόσβαση στα κύρια κέντρα απασχόλησης (από τις μειονεκτούσες κυρίως περιοχές), η καλύτερη σύνδεση μεταξύ δομημένου και φυσικού περιβάλλοντος και η προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος. Σύμφωνα με το Π.Τ.Α., προκειμένου να υλοποιηθεί το προαναφερθέν όραμα και η παραπάνω ανάπτυξη να ανταποκριθεί στις ανάγκες που παρουσιάζει η πόλη, πρέπει να επικεντρωθεί, χωρικά, σε δύο βασικές ενότητες. Η πρώτη χωρική ενότητα αφορά καθαρά το κέντρο της πόλης, ενώ η δεύτερη αφορά τις περιοχές που το περιβάλλουν (Inner Areas) και συγκεκριμένα το βόρειο τμήμα της πόλης. Το κέντρο της πόλης, ως το βασικό οικονομικό κέντρο της πόλης, πρέπει να ενισχύσει την οικονομική θέση του στο σύνολο της περιφέρειας ως εμπορικό κέντρο, ενώ στις περιβάλλουσες περιοχές η οικονομική ανάπτυξη πρέπει να κατευθυνθεί σε συγκεκριμένες Π.Σ.Ε. (Atlantic Gateway και Eastern Approaches) και να αναβαθμιστούν οι υφιστάμενες περιοχές κατοικίας (προσέλκυση πληθυσμού με τη δημιουργία νέων υποδομών). Με τον τρόπο αυτό περιορίζεται η αστική διάχυση της πόλης, αφού άλλωστε πέραν των περιοχών αυτών (Outer Areas) προβλέπεται περιορισμένη ανάπτυξη. Στις περιοχές αυτές η οικονομική ανάπτυξη θα επικεντρώνεται σε συγκεκριμένες Π.Σ.Ε. (Speke Halewood και Approach 580), ενώ η οικιστική ανάπτυξη θα περιοριστεί στην ανακαίνιση και ενίσχυση των υποδομών σε υφιστάμενους οικισμούς (Εικόνα 1.3-3). Εικόνα Στρατηγικές Χωρικής Ανάπτυξης στην πόλη του Liverpool Πηγή: Επίσημη ιστοσελίδα Δημοτικού Συμβουλίου Λίβερπουλ 29

31 Η πόλη του Brighton: Το προσχέδιο πόλης (Draft City Plan) Η πόλη του Brighton αποτελεί μια παράκτια πόλη της Νότιας Αγγλίας, η οποία είναι κτισμένη μεταξύ της θάλασσας και ενός εθνικού δασικού πάρκου (South Downs National Park). Τα φυσικά αυτά όρια καθορίζουν και περιορίζουν την επέκταση της πόλης, με αποτέλεσμα να χαρακτηρίζεται από μια συμπαγής μορφή. Ο πληθυσμός της ανέρχεται σε περίπου κατοίκους, ενώ η έκταση του δομημένου χώρου καταλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα της έκτασής της (8.267 εκτάρια). Στο κέντρο της πόλης η πυκνότητα υπολογίζεται μεταξύ κατοίκων/εκτάριο και παρατηρείται η ύπαρξη ψηλών κτιρίων, ενώ οι περιοχές γύρω από αυτό παρουσιάζουν μια μέτρια και χαμηλή δυναμική. Όσον αφορά το φυσικό περιβάλλον, παρουσιάζεται ιδιαίτερα σημαντικό εντός και εκτός της πόλης, με διάφορα δίκτυα χώρων πρασίνου, προστατευόμενες περιοχές καθώς και το εθνικό πάρκο, που προαναφέρθηκε. Η πόλη χαρακτηρίζεται επίσης για τον κοσμοπολίτικο τρόπο ζωής της, την έντονη συμμετοχή της στο τομέα της τέχνης, τις καινοτόμες επιχειρήσεις και τον τομέα των ψηφιακών μέσων, που προσελκύει μεγάλο αριθμό τουριστών και νέων επιχειρήσεων. Στην περίπτωση της πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης, ξεχωρίζει ο μεγάλος αριθμός διατηρητέων κτιρίων, τα διάφορα μουσεία, τα ιστορικά πάρκα και κήποι και οι παραδοσιακές δραστηριότητες. Η πόλη αποτελεί ταυτόχρονα ένα Ευρωπαϊκό κέντρο συνεδριάσεων και τουριστικό προορισμό, αφού προσελκύει γύρω στα 8 εκ. επισκέπτες/έτος. Σημαντική τουριστική τοποθεσία αποτελεί το παραλιακό μέτωπο της πόλης (11 χλμ.), το οποίο θεωρείται επίκεντρο ψυχαγωγίας και ξεκούρασης (Εικόνα 1.3-4). Να σημειωθεί πως τα τελευταία χρόνια στο τμήμα αυτό, πραγματοποιείται μια σειρά αμυντικών έργων για την αντιμετώπιση της διάβρωσης και του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής. Η πόλη θεωρείται ακόμη το βασικό κέντρο της περιφέρειας, όσον αφορά την απασχόληση, γεγονός που οφείλεται κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών. Παρόλα αυτά, ένας μεγάλος αριθμός κατοίκων (28.000) εργάζεται εκτός πόλης. Εικόνα Τμήμα παραλιακού μέτωπο της πόλης του Brighton Πηγή: Brighton & Hole City Council,

32 Σημαντικό ακόμη στοιχείο της πόλης αποτελεί ο μικρός βαθμός εξάρτησης από το αυτοκίνητο, σε συνδυασμό και με την ανοδική πορεία που παρουσιάζει ο ρόλος των Μ.Μ.Μ. και οι εναλλακτικές μορφές μετακίνησης (ποδήλατο, πεζοί). Όσον αφορά το υπόλοιπο σύστημα μεταφορών, η πόλη αποτελεί περιφερειακό συγκοινωνιακό κόμβο, αφού συνδέεται με βασικούς οδικούς άξονες της χώρας, εξυπηρετείται από δύο αεροδρόμια (Gatwick και Shoreham), ο ρόλος του λιμανιού της παρουσιάζεται ιδιαίτερα σημαντικός, ενώ ακόμη πιο σημαντικός παρουσιάζεται ο ρόλος του σιδηροδρομικού της δικτύου. Ωστόσο, η πόλη του Brighton έχει να αντιμετωπίσει ορισμένες προκλήσεις που ενδέχεται να επηρεάσουν το μελλοντικό σχεδιασμό της. Μερικές από τις προκλήσεις αυτές είναι η αύξηση του πληθυσμού (κατά 15% μέχρι το έτος στόχο 2030), γεγονός το οποίο θα ταυτιστεί με την αύξηση της ζήτησης θέσεων εργασίας, τη δύσκολη πρόσβαση σε προσιτές κατοικίες για πολλά νοικοκυριά (λόγω της αυξημένης αξίας τους), το μεγάλο αριθμό απόρων σε συγκεκριμένες περιοχές της πόλης και τις επιπτώσεις από τη σταδιακή επέκταση των υφιστάμενων πανεπιστημίων. Επιπλέον, τα χάσμα μεταξύ υποβαθμισμένων περιοχών και της υπόλοιπης πόλης, η βιώσιμη διαχείριση των υδάτινων πόρων και ο περιορισμός της ατμοσφαιρικής ρύπανσης από την αύξηση των μελλοντικών μεταφορών αποτελούν μερικές ακόμη προκλήσεις του σχεδιασμού της πόλης. Βασικό μέτρο για την αντιμετώπιση των παραπάνω προκλήσεων κρίθηκε η εκπόνηση και εφαρμογή του Σχέδιο Πόλης του Brighton. Το Σχέδιο αυτό συμπεριλαμβάνεται σε ένα ευρύτερο σύνολο εγγράφων πολιτικής για το τοπικό επίπεδο σχεδιασμού, γνωστό ως Πλαίσιο Τοπικής Ανάπτυξης (Local Development Framework). Σκοπός του, είναι η παροχή ενός συνολικού στρατηγικού και χωρικού σχεδιασμού για την ανάπτυξη της πόλης, μέσω του προσδιορισμού ευρύτερων περιοχών για την εν λόγω ανάπτυξη. Για την εκπόνηση του λήφθηκαν υπόψη οι στόχοι και οι στρατηγικές άλλων υφιστάμενων σχεδίων και εγγράφων που αφορούν άμεσα ή έμμεσα την πόλη και καλύπτουν όλα τα επίπεδα σχεδιασμού από το εθνικό μέχρι το τοπικό, ενώ έχει χρονικό ορίζοντα το Αρχικά, ο σκοπός του μελετώμενου Σχεδίου προσδιορίζεται μέσω ενός οράματος, το οποίο είναι η πόλη του Brighton να αποτελέσει μια ισχυρή, ευημερούσα, ελκυστική και βιώσιμη πόλη, με υγιείς και ισορροπημένες κοινότητες. Μερικοί από τους κύριους στρατηγικούς στόχους του παραπάνω οράματος, αποτελούν η ενίσχυση βασικών οικονομικών τομέων και η υποστήριξη τοπικών επιχειρήσεων (αξιοποίηση του τοπικού εργατικού δυναμικού), η παροχή νέων οικιστικών υποδομών για όλα τα κοινωνικά στρώματα, η αξιοποίηση του καλού επιπέδου των δικτύων μεταφοράς, η περαιτέρω ενίσχυση του τουριστικού τομέα και των καινοτόμων επιχειρήσεων και η μείωση του οικολογικού αποτυπώματος. Ορισμένοι ακόμη στόχοι για την υλοποίηση του παραπάνω οράματος, αποτελούν η βελτίωση της ποιότητας του φυσικού και θαλάσσιου περιβάλλοντος, η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς (επανάχρηση και λειτουργία ιστορικών κτιρίων), η προώθηση της ενεργούς συμμετοχής του πληθυσμού σε αθλητικές δραστηριότητες και η παροχή αποτελεσματικών υπηρεσιών εκπαίδευσης και υγείας. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων, το Σχέδιο επικεντρώθηκε ουσιαστικά σε οκτώ περιοχές της πόλης για την ενίσχυση της απασχόλησης, της κατοικίας, του εμπορίου και του τουρισμού (Εικόνα 1.3-5). Η επιλογή των περιοχών αυτών έγινε σε συνδυασμό με την παρουσία υφιστάμενων μεταφορικών δικτύων και λόγω της στρατηγικής τους θέσης. 31

33 Επιπλέον, η επικέντρωση στις περιοχές αυτές είχε στόχο τη μείωση των ρύπων από τις μεταφορές και τη προστασία της εξοχής της πόλης. Σε γενικά πλαίσια, οι περιοχές αυτές αφορούν τις περιοχές του λιμανιού (Shoreham), της Μαρίνας (Brighton Marina), του βασικού οδικού άξονα σύνδεσης με το Λονδίνο, καθώς και δύο βασικών οδικών αξόνων της πόλης (Lewes road και Eastern road), όπου χαρακτηρίζονται ως διάδρομοι βιώσιμων μεταφορών (ο άξονας Lewes συνδέεται και με τις υποδομές των πανεπιστημίων), του σιδηροδρομικού σταθμού (Hove Railway Station), του κέντρου της πόλης και συγκεκριμένα του παραλιακού μετώπου του και της κοιλάδας Toad Hole Valey (για την ανάπτυξη κατοικίας). Εικόνα Σχέδιο Πόλης Brighton - Χωρικές στρατηγικές Πηγή: Brighton & Hole City Council,

34 1.4. Μεθοδολογικό πλαίσιο διαμόρφωσης Σύμφωνα με τα ζητήματα που παρουσιάστηκαν στο παρόν κεφάλαιο αναδείχθηκαν σημαντικές δυνατότητες και προοπτικές που χαρακτηρίζουν τις πόλεις μεσαίου μεγέθους και τις παράκτιες πόλεις. Αυτό βοήθησε και στην επιλογή βασικών τομέων στους οποίους επικεντρώνεται η Στρατηγική της Επαρχίας. Παρακάτω παρουσιάζεται αναλυτικότερα η μεθοδολογία που ακολουθείται για τη προσέγγιση της εν λόγω Στρατηγικής (Εικόνα 1.4-1). Η Κύπρος παρουσιάζει ορισμένα κρίσιμα προβλήματα στο σχεδιασμό της. Το βασικότερο ίσως αποτελεί η απουσία ενός χωροταξικού σχεδιασμού, λόγω αδυναμίας ελέγχου του συνόλου της επικράτειας της, αποτέλεσμα της τουρκικής εισβολής του Σε συνδυασμό και με την απουσία του περιφερειακού επιπέδου σχεδιασμού, αφού η Κύπρος λόγω του μικρού μεγέθους της αποτελεί στο σύνολο της μια περιφέρεια, η ανάγκη για ένα συνολικό σχεδιασμό κρίνεται επιτακτική. Διοικητικά η Κύπρος χωρίζεται σε Επαρχίες, Δήμους και Κοινότητες, όπου οι Επαρχίες αποτελούν τη μεγαλύτερη χωρική ενότητα και περιλαμβάνουν εντός των ορίων τους ένα αστικό κέντρο και ορισμένες αγροτικές περιοχές (Κοινότητες). Από τις έξι συνολικά Επαρχίες στις οποίες χωρίζεται η Κύπρος, οι δύο, δηλαδή οι Επαρχίες Λεμεσού και Πάφου, δεν έχουν κατεχόμενα τμήματα. Αυτός είναι και ένας από τους κύριους λόγους επιλογής και ανάλυσης της Επαρχίας Λεμεσού (δυνατότητα εφαρμογής ενός γενικού σχεδιασμού) σε συνδυασμό με την προσωπική γνώση και εξοικείωση με την περιοχή και ειδικότερα με την πόλη της Λεμεσού. Η πόλη της Λεμεσού, αποτελεί το σημαντικότερο οικονομικό και αναπτυξιακό κέντρο της Επαρχίας, λόγω του ότι καταλαμβάνει το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού και συγκεντρώνει το μεγαλύτερο μέρος των οικονομικών δραστηριοτήτων, σε σχέση με τις αγροτικές περιοχές. Αποτέλεσμα αυτής της συγκέντρωσης είναι η ύπαρξη ανισοτήτων ανάμεσα στην αστική και αγροτική περιοχή της Επαρχίας. Αυτό κάνει για ακόμη μια φορά αντιληπτή την ανάγκη εφαρμογής ενός συνολικού σχεδιασμού. Λόγω της δυναμικότητας που παρουσιάζει η πόλη της Λεμεσού, στο σύνολο της Επαρχίας, κρίθηκε αναγκαίος, για τη μετέπειτα διαμόρφωση της Στρατηγικής για τη χωρική ανάπτυξή της, ο προσδιορισμός του χαρακτήρα της πόλης. Η Λεμεσός αποτελεί μια παράκτια πόλη και ταυτόχρονα μια πόλη μεσαίου μεγέθους. Στην περίπτωση των παράκτιων πόλεων μερικά από τα χαρακτηριστικά που παρουσιάστηκαν με βάση την ανάλυση τους, ήταν η εξειδίκευση τους στον τουρισμό, το υγιές περιβάλλον για κατοικία, καθώς και η αναβάθμιση της βιομηχανικής (και εμπορικής) τους δραστηριότητας, λόγω της ύπαρξης λιμανιού και γενικά της γεωγραφικής τους θέσης. Λαμβάνοντας ακόμη υπόψη τα χαρακτηριστικά των πόλεων μεσαίου μεγέθους, παρατηρήθηκε πως οι πόλεις αυτές δίνουν πολλές δυνατότητες βιώσιμης χωρικής οργάνωσης, καθώς όλες οι λειτουργίες μπορούν να αναπτυχθούν σε εγγύτητα μεταξύ τους. Συχνά μάλιστα παρουσιάζουν ένα, καλού επιπέδου, σύστημα μεταφορών το οποίο συμβάλει στην πιο εύκολη εύρεση κατοικίας στις παρυφές τους. Κοινό χαρακτηριστικό όλων των πόλεων τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω της ταχύτατης αστικοποίησης που παρατηρείται, αποτελεί το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής. Η αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού πρέπει να θεωρείται βασική προτεραιότητα, αφού η ρύπανση του περιβάλλοντος πλέον είναι μεγαλύτερη άρα και οι επιπτώσεις της. 33

35 Βάσει των παραπάνω χαρακτηριστικών επιλέχθηκαν πέντε βασικοί τομείς που θα συνθέτουν τη Στρατηγική για την Επαρχία Λεμεσού και μέσω της οποίας θα προτείνονται οι αντίστοιχες κατευθύνσεις για τους τομείς αυτούς. Οι τομείς αυτοί είναι: ο τουρισμός, η βιομηχανία, οι μεταφορές, η οικιστική ανάπτυξη και το περιβάλλον. Ιδιαίτερη προσοχή για τη σύνθεση της Στρατηγικής, δίνεται στην ευρύτερη οικονομική κρίση, η οποία τείνει να επηρεάζει άμεσα τις διαδικασίες σχεδιασμού μιας χωρικής ενότητας. Εικόνα Μεθοδολογικό πλαίσιο Πηγή: Ιδία επεξεργασία 34

36 Κεφάλαιο 2. Κύπρος, Επαρχία και Πόλη Λεμεσού: Υφιστάμενη κατάσταση Το παρόν κεφάλαιο επικεντρώνεται στη μελέτη της υφιστάμενης κατάστασης της Κύπρου καθώς και της Επαρχίας και πόλης της Λεμεσού και αναλύεται σε τρία υποκεφάλαια. Συγκεκριμένα στο πρώτο υποκεφάλαιο αναλύεται η υφιστάμενη κατάσταση της Κύπρου ως προς τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά και τη χωρική διάρθρωσή της, ενώ στο δεύτερο και τρίτο υποκεφάλαιο παρουσιάζονται τα αντίστοιχα στοιχεία για την Επαρχία και την πόλη της Λεμεσού Κύπρος Γενικά δεδομένα Η Κύπρος αποτελεί το τρίτο μεγαλύτερο νησί της Μεσογείου και βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο της ανατολικής λεκάνης της (Εικόνα 2.1-1, στην εικόνα εκτός από τη γεωγραφική θέση της Κύπρου, παρουσιάζεται ο δείκτης πολυκεντρικότητας των χωρών της Ευρώπης, με το δείκτη της Κύπρου να παρουσιάζεται ιδιαίτερα υψηλός). Η έκταση της ανέρχεται σε τ.χλμ. ενώ ο πληθυσμός της ανερχόταν, το 2011 σε κατοίκους. Το 1960, μετά την περίοδο της Αγγλοκρατίας στο νησί ( ), η Κύπρος ανακηρύσσεται ως Ανεξάρτητο Κράτος σύμφωνα με την υπογραφή της συνθήκης Ζυρίχης- Λονδίνου. Το 1974 όμως, η τουρκική εισβολή που πραγματοποιήθηκε στο νησί, είχε ως αποτέλεσμα την κατοχή του 40% του εδάφους της καθώς και την εκτόπιση περίπου Ελληνοκυπρίων από το βόρειο προς το νότιο μέρος του νησιού. Το 2004, η Κύπρος γίνεται μέλος της Ε.Ε., ενώ το 2008 εντάσσεται στην Ευρωζώνη με τη μετατροπή του εθνικού της νομίσματος από κυπριακή λίρα ( ) σε ευρώ ( ) (Statistical Service of Cyprus, 2010). Να σημειωθεί πως την 1 η Ιουλίου του 2012 ανέλαβε για πρώτη φορά την προεδρία του Συμβουλίου της Ε.Ε. για έξι μήνες. Εικόνα Θέση Κύπρου στην Ευρώπη και τη Μεσόγειο Πηγή: ESPON,

37 Αναπτυξιακά δεδομένα Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat (Πίνακας ), η Κύπρος κατά την περίοδο παρουσίασε μια ανοδική πορεία όσον αφορά το Α.Ε.Π. και το κατά κεφαλήν Α.Ε.Π., με μοναδική εξαίρεση το έτος 2009, οπότε παρατηρήθηκε μια μείωση κατά 1,77%. Όσον αφορά τα πιο πρόσφατα στοιχεία, το 2011 το Α.Ε.Π. της Κύπρου, ανερχόταν σε ,4 ευρώ, ενώ το κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. σε ευρώ/κατ.. Να σημειωθεί πως η επιλογή των παρακάτω χρονολογιών πραγματοποιήθηκε με σκοπό την καλύτερη εξαγωγή συμπερασμάτων για το διάστημα πριν την οικονομική κρίση όπως και κατά τη διάρκειά της. Πίνακας Α.Ε.Π. και κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. Κύπρου, και μεταβολή % Κύπρος Α.Ε.Π , , , , , , , ,4 Μεταβολή κατά έτος% Κατά Κεφαλήν Α.Ε.Π. Μεταβολή κατά έτος% / 7,96 7,89 8,39 7,90-1,77 2,85 2, / 5,29 6,15 6,84 6,40-2,31 2,37 1,85 Πηγή: Eurostat, ιδία επεξεργασία Λαμβάνοντας ακόμη υπόψη τον ετήσιο ρυθμό αύξησης του Α.Ε.Π. της Κύπρου, σε σχέση με τον αντίστοιχο ρυθμό αύξησης της Ευρώπης, παρατηρήθηκε ένας αυξημένος ρυθμός και σε αρκετές περιπτώσεις μεγαλύτερος από αυτόν της Ε.Ε.. Εξαίρεση αποτελούν οι πιο πρόσφατες χρονολογίες όπου σημαντικό μέρος στην μείωση του διαδραμάτισε η παγκόσμια οικονομική κρίση (Πίνακας ). Πίνακας Ετήσιος ρυθμός αύξησης Α.Ε.Π. Κύπρου και Ε.Ε., Έτος ΕΕ- 27 2,5 2 3,4 3,1 0,5-4,3 1,9 1,6 ΕΕ-25 2,5 2 3,3 3,1 0,4-4,3 1,9 1,6 ΕΕ-15 2,4 1,8 3,2 2,9 0,2-4,3 1,8 1,5 Κύπρος 4,2 3,9 4,1 5,1 3,6-1,9 1,1 0,3 Πηγή: Eurostat, ιδία επεξεργασία Όσον αφορά το 2011, η οικονομία της Κύπρου παρουσίασε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, κατά 0,5%, γεγονός το οποίο οφειλόταν στην πορεία που παρουσίασαν συγκεκριμένοι κλάδοι του τριτογενούς, κυρίως, τομέα. Οι κλάδοι αυτοί σχετίζονταν με την πληροφορία και την επικοινωνία, τις χρηματοπιστωτικές λειτουργίες, τις εκτιμήσεις ακινήτων, τις επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες και τέλος με τις υπηρεσίες τουριστικών καταλυμάτων και τις υπηρεσίες τροφίμων. Τη μεγαλύτερη ανάπτυξη, από τους κλάδους αυτούς, παρουσίασαν οι υπηρεσίες τουριστικών καταλυμάτων και οι υπηρεσίες τροφίμων κατά 6,7%. Η συμμετοχή του τριτογενούς τομέα στην Α.Π.Α. ήταν η 36

38 σημαντικότερη από τους άλλους δύο τομείς, καταλαμβάνοντας ποσοστό 80,5%, από το οποίο το 36,3% αφορούσε τη συνολική συμμετοχή των παραπάνω κλάδων (ξεχώριζαν οι εκτιμήσεις ακινήτων με 11,8%). Στην περίπτωση των παραγωγικών τομέων ανάπτυξης, ο πρωτογενής και τριτογενής τομέας παρουσίασαν αύξηση 2,9% και 2,1% αντίστοιχα, ενώ ο δευτερογενής τομέας, παρουσίασε μείωση κατά 6,6%. (Statistical Service of Cyprus, 2012). Παρακάτω στον Πίνακα , παρουσιάζονται στοιχεία που αφορούν τον αριθμό των απασχολουμένων ανά τομέα οικονομίας (ΥΣΤΑΤ). Να σημειωθεί ότι η επιλογή των στοιχείων έγινε ανά δεκαετία (μετά το 1980), για να αναλυθεί η κατάσταση πριν το 1990 και να αναδειχτεί ότι σταδιακά ο πρωτογενής τομέας σταδιακά υποχώρησε σε βάρος του τριτογενούς τομέα. Η σημασία του τριτογενούς τομέα για την οικονομία της Κύπρου αποδεικνύεται και μέσω της ανοδικής πορείας που ακολούθησε κατά την περίοδο , συγκεντρώνοντας το μεγαλύτερο ποσοστό απασχολουμένων (Πίνακας ). Πίνακας Απασχολούμενοι Κύπρου ανά τομέα, Έτος Αρ. σε χιλιάδες Ποσοστό (%) Σύνολο α' γενής β' γενής γ' γενής Σύνολο α' γενής β' γενής γ' γενής ,0 38,6 63,4 86, ,5 33,7 45, ,4 35,5 73,0 144, ,0 28,8 57, ,3 33,1 64,7 211, ,7 20,9 68, ,2 28,0 75,1 272, ,5 20,0 72,5 Πηγή: ΥΣΤΑΤ Όσον αφορά το ζήτημα της ανεργίας, την περίοδο παρατηρήθηκε μια σταδιακή άνοδος, αλλά σε χαμηλά σχετικά ποσοστά (Πίνακα ). Το μεγαλύτερο ποσοστό από αυτά ανερχόταν σε 5,3%, το Το αντίστοιχο ποσοστό αυξήθηκε το 2010 στο 7,0%, ενώ για το έτος 2011 προβλεπόταν στο 6,5%. Πίνακας Αριθμός και ποσοστό ανέργων σε σχέση με το σύνολο των οικονομικά ενεργών, Έτος Σύνολο Άντρες Γυναίκες % των οικονομικά ενεργών Σύνολο Άντρες Γυναίκες ,0 / / ,6 2,4 2, ,0 2,2 4, ,0 2,6 5, ,3 5,1 5,5 Πηγή: ΥΣΤΑΤ Να σημειωθεί πως η Κύπρος, το 2012, παρουσίασε την τρίτη μεγαλύτερη άνοδο ανεργίας, μετά την Ελλάδα και την Ισπανία, της τάξης του 11% περίπου, με το ποσοστό ανεργίας των νέων να ανέρχεται σε 25%

39 Πληθυσμιακά δεδομένα Σημαντική παράμετρος στην πληθυσμιακή διάρθρωση και κατανομή του πληθυσμού της Κύπρου αποτέλεσε η τουρκική εισβολή του 1974, η οποία είχε, μεταξύ άλλων, ως αποτέλεσμα τη ραγδαία αύξηση της αστικοποίησης. Ενώ το 1973, το ποσοστό του αγροτικού και αστικού πληθυσμού καταλάμβανε περίπου το 60% και 40% του συνολικού πληθυσμού του νησιού αντίστοιχα, το 2001 η αναλογία αντιστράφηκε σε 30% και 70%, κατανομή η οποία σε γενικά πλαίσια παρατηρείται μέχρι και σήμερα (Επεργασία στοιχείων από απογραφές πληθυσμού, 1946, 1960, 1973, 1982, 1992, 2002). Σύμφωνα με την ΥΣΤΑΤ ο πληθυσμός της Κύπρου το 2011 ανερχόταν σε κατοίκους, παρουσιάζοντας, κατά την περίοδο , μια πληθυσμιακή αύξηση της τάξης του 19,5%. (Πίνακας ). Πίνακας Πληθυσμιακά δεδομένα Κύπρου, και μεταβολή (%) Μεταβολή (%) Κύπρος Πληθυσμός ,39 19,46 Πηγή: ΥΣΤΑΤ, ιδία επεξεργασία Να σημειωθεί ότι η ποσοστιαία μεταβολή πληθυσμού της Κύπρου για την περίοδο παρουσιαζόταν πιο δυναμική από την αντίστοιχη μεταβολή της Ε.Ε.-27 (Πίνακας ). Πίνακας Πληθυσμιακή μεταβολή Κύπρου σε σχέση με Ε.Ε.27 (%), Ε.Ε.-27 1,70% 1,60% Κύπρος 8,50% 4,80% Πηγή: Eurostat Η Κύπρος έχει τέσσερα αστικά κέντρα (ελεύθερες περιοχές) (Εικόνα ) τα οποία είναι η Λευκωσία (πρωτεύουσα), η Λεμεσός, η Λάρνακα και η Πάφος και τα οποία παρουσιάζουν ταχύτατους ρυθμούς ανάπτυξης (Statistical Service of Cyprus, 2010). 7 Ο πληθυσμός για το έτος 2010 αποτελεί πρόβλεψη από τη Eurostat 38

40 Χάρτης Κύπρος - Αστικά κέντρα Πηγή: Nations online, n.d., ιδία επεξεργασία Λαμβάνοντας ακόμη υπόψη τα πληθυσμιακά δεδομένα για τις αστικές και αγροτικές περιοχές (Πίνακες και ) παρατηρήθηκε πως το 2001 οι αστικές περιοχές καταλάμβαναν ποσοστό περίπου 68,1% του συνολικού πληθυσμού, ενώ το 2011, ποσοστό περίπου 67,3%. Πίνακας Πληθυσμιακά δεδομένα αστικών περιοχών (απογραφή 2001 και προκαταρκτικά δεδομένα απογραφής 2011) Αστικές περιοχές Πληθυσμός 2001 Πληθυσμός 2011 Μεταβολή % Λευκωσία ,9 Λεμεσός ,7 Λάρνακα ,1 Πάφος ,1 Σύνολο ,2 Κύπρος ,7 Πηγή: ΥΣΤΑΤ, ιδία επεξεργασία 39

41 Πίνακας Πληθυσμιακά δεδομένα αγροτικών περιοχών (απογραφή 2001 και προκαταρκτικά δεδομένα απογραφής 2011) Αγροτικές περιοχές Επαρχίας Λευκωσίας Επαρχίας Λεμεσού Επαρχίας Λάρνακας Πληθυσμός 2001 Πληθυσμός 2011 Μεταβολή % , , ,7 Επαρχίας Πάφου ,3 Σύνολο ,0 Κύπρος ,7 Πηγή: ΥΣΤΑΤ, ιδία επεξεργασία Αστικές και Αγροτικές περιοχές-ανισότητες και κύρια προβλήματα Ένα από τα βασικότερα προβλήματα στην επίτευξη εδαφικής και χωρικής συνοχής στην Κύπρο, αποτελούν οι ανισότητες που παρουσιάζονται ανάμεσα στις αστικές και αγροτικές περιοχές της (Υπουργείο Εσωτερικών, 2008). Οι κυριότεροι παράγοντες για την ύπαρξη των ανισοτήτων αυτών, αποτέλεσαν αρχικά η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού στις αστικές περιοχές (λόγω τουρκικής εισβολή ) και έπειτα η προσπάθεια που ακολουθήθηκε για οικονομική επαναδραστηριοποίηση, μέσω του τριτογενούς τομέα (ιδιαίτερα σε κλάδους τουρισμού και υπηρεσιών). Έτσι, δόθηκε μεγαλύτερη βαρύτητα στις αστικές περιοχές, αφού θεωρήθηκαν καταλληλότερες για τη λειτουργία των κλάδων αυτών. Η ραγδαία αυτή αύξηση του πληθυσμού, σε συνδυασμό με την έλλειψη πολεοδομικών ζωνών και χωροταξικών κατευθύνσεων, δεν έθεσαν τις αναγκαίες προϋποθέσεις για ορθολογικό έλεγχο της ανάπτυξης και προστασία του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος. Παρατηρήθηκε ακόμη διάσπαρτη ανάπτυξη αστικών χρήσεων και μεμονωμένων κατοικιών στις παρυφές των πόλεων, καθώς και μη αξιοποίηση κενής γης εντός των καθορισμένων περιοχών ανάπτυξης. Παράλληλα ο κατακερματισμός της ιδιοκτησίας γης, αποτέλεσε ουσιώδες εμπόδιο στον σχεδιασμό και υλοποίηση ενιαίων αναπτύξεων στις πόλεις. Οι αδυναμίες αυτές στο σχεδιασμό, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην μετέπειτα δομή των πόλεων, οι συνέπειες των οποίων παρατηρούνται μέχρι και σήμερα (Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, 2010). Στην περίπτωση των αστικών περιοχών, η δομή τους βασιζόταν κυρίως στη διάταξη του παραδοσιακού οδικού δικτύου, με αποτέλεσμα την ακτινωτή και συγκεντρωτική μορφή τους. Η οργάνωση αυτή σε συνδυασμό με την εξάρτηση από το Ι.Χ., την ανεπάρκεια χώρων δημόσιας στάθμευσης και την μειωμένη χρήση των Μ.Μ.Μ. οδηγεί σε κυκλοφοριακή συμφόρηση και σε υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Τα κύρια ιστορικά κέντρα των τεσσάρων πόλεων, αντιμετωπίζουν προβλήματα υποβάθμισης και κοινωνικοοικονομικής υστέρησης, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις η γειτνίαση ασυμβίβαστων χρήσεων γης επηρεάζει αρνητικά την 40

42 ποιότητα του περιβάλλοντος, κατοικίας, εργασίας και αναψυχής. Στην περίπτωση επίσης των ιστορικών κέντρων, η γήρανση του πληθυσμού είναι ιδιαίτερα έντονη όπως και το φαινόμενο της μετοίκησης. Αυτό οδηγεί στην αποδιάρθρωση του αστικού ιστού, με την εγκατάλειψη των κτιρίων και τη δημιουργία θυλάκων κοινωνικού αποκλεισμού. Επιπλέον, η απρογραμμάτιστη διασπορά της οικιστικής ανάπτυξης με μεγάλο αριθμό μη αξιοποιημένων οικοπέδων και άλλης γης, καθιστά αντιοικονομική και μη αειφόρο την παραδοχή υποδομής, υπηρεσιών και διευκολύνσεων, γεγονός που συνδέεται και με την αδυναμία επαρκούς διασφάλισης λειτουργικών δημόσιων χώρων πρασίνου. Όσον αφορά ακόμη τον τουριστικό τομέα, η ραγδαία τουριστική και παραθεριστική ανάπτυξη των παραλιακών μετώπων προκάλεσε προβλήματα στην ελεύθερη διακίνηση και απόλαυση της παραλίας στις πόλεις, καθώς και στο φυσικό περιβάλλον. Προβλήματα ακόμη, από τη χρήση της παραλιακής γης, παρατηρούνται στην περίπτωση της λειτουργίας των βιομηχανιών, με αποτέλεσμα σε αρκετές περιπτώσεις να παρεμποδίζεται και η ορθολογική ανάπτυξη διάφορων αστικών περιοχών. Τέλος, ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα που παρουσιάζεται στα αστικά κέντρα, αφορά τη μικρή σε αριθμό παρουσία κοινωνικών και πολιτιστικών υποδομών, όπως κέντρα δημιουργικότητας και υγιούς ενασχόλησης νέων, χώροι και διευκολύνσεις για ενεργή ψυχαγωγία κλπ.. (Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, 2010). Όπως είναι φυσικό, η επικέντρωση της οικονομίας στις αστικές περιοχές, προκάλεσε αρκετά προβλήματα στην λειτουργία των αγροτικών περιοχών. Το γεγονός αυτό οδήγησε στη μείωση των μόνιμων κατοίκων, κυρίως σε ορεινές περιοχές και σε περιοχές που βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση από τα αστικά κέντρα, λόγω αναζήτησης εργασίας στις αστικές περιοχές και αδυναμίας ικανοποίησης κύριων αναγκών (υγεία, εκπαίδευση κλπ.). Αποτέλεσμα της μείωσης, είναι οι περιοχές αυτές να είναι αραιοκατοικημένες και ο πληθυσμός που απομένει να χαρακτηρίζεται γερασμένος. Σημαντικοί επίσης παράγοντες για την αναπτυξιακή υστέρηση των περιοχών αυτών, αποτελούν το χαμηλό γεωργικό εισόδημα, η έλλειψη εναλλακτικών οικονομικών δραστηριοτήτων, η προβληματική, σε αρκετές περιπτώσεις, προσπελασιμότητα και σύνδεση με αστικά κέντρα και οι περιορισμένες υποδομές εκπαίδευσης. Επιπλέον, λόγω του γεγονότος πως ο τουρισμός στην Κύπρο επικεντρώνεται στις αστικές παραθαλάσσιες περιοχές, η ανάδειξη του τοπικού προϊόντος και των παραδόσεων των αγροτικών περιοχών, μέσω μιας εναλλακτικής μορφής τουρισμού, είναι αρκετά περιορισμένη. Η περιορισμένη αυτή προβολή, έχει αντίκτυπο τη μειωμένη αξιοποίηση του πλούσιου φυσικού και πολιτιστικού τοπίου, που συναντάται σε αρκετές περιοχές της υπαίθρου. Τέλος η έλλειψη ερευνητικών υποδομών και καινοτόμων δραστηριοτήτων αποτελεί ακόμη μια αδυναμία, η οποία θα μπορούσε να επηρεάσει σημαντικά τη διαδικασία παραγωγής στις αγροτικές περιοχές (Υπουργείο Εσωτερικών, 2008). 41

43 Διοικητική και οικιστική διάρθρωση Σύμφωνα με ανάλυση στοιχείων της ΥΣΤΑΤ, η Κύπρος χωρίζεται σε 6 Επαρχίες (Λευκωσίας, Λεμεσού, Λάρνακας, Πάφου, Κερύνειας και Αμμοχώστου), 24 Δήμους και 374 Κοινότητες (ο αριθμός των Δήμων και των Κοινοτήτων αφορά τις ελεύθερες περιοχές) (Χάρτης και Εικόνα ). Λόγω της τουρκικής εισβολής, ολόκληρη η Επαρχία της Κερύνειας καθώς και τμήματα των Επαρχιών Λευκωσίας, Λάρνακας και Αμμοχώστου, βρίσκονται σήμερα υπό κατοχή. Η Επαρχία είναι η μεγαλύτερη σε μέγεθος χωρική ενότητα και περιλαμβάνει ένα αστικό κέντρο και ορισμένες αγροτικές περιοχές, ο Δήμος αποτελεί χωρική ενότητα η οποία αποτελεί τμήμα του αστικού κέντρου, ενώ οι Κοινότητες αποτελούν τους αγροτικούς κυρίως οικισμούς. Ο μεγαλύτερος σε πληθυσμό Δήμος ανέρχεται σε κατοίκους (Δήμος Λεμεσού), ενώ η μεγαλύτερη σε πληθυσμό Κοινότητα είναι τα Λιβάδια (Επαρχία Λάρνακας) με κατοίκους. Χάρτης Επαρχίες Κύπρου Πηγή: ΥΣΤΑΤ, 2010 Λόγω του μικρού μεγέθους, η Κύπρος, δεν διακρίνεται σε περιφέρειες και σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή διοικητική ιεράρχηση των χωρικών ενοτήτων μπορεί να συμπεριληφθεί και στους δύο τύπους εδαφικών επιπέδων, δηλαδή NUTS (Nomenclature of Territorial Units) 1 και 2. Αντίθετα οι Επαρχίες, οι Δήμοι και οι Κοινότητες περιλαμβάνονται σε επίπεδα τοπικών διοικητικών μονάδων (LAU - Local Administrative Units). Οι Επαρχίες περιλαμβάνονται στο επίπεδο LAU 1, ενώ οι Δήμοι και οι Κοινότητες στο επίπεδο LAU 2 (European Policies Research Centre, n.d.). 42

44 Εικόνα Δήμοι και Κοινότητες Κύπρου Πηγή: Hadjilyra A. 2009, ιδία επεξεργασία Επαρχίες Οι Επαρχίες υπάγονται στο Υπουργείο Εσωτερικών, το οποίο διορίζει και τον τοπικό εκπρόσωπό τους (Έπαρχο). Μερικές από τις αρμοδιότητές τους είναι ο συντονισμός, καθοδήγηση και υλοποίηση έργων στις Κοινότητες καθώς και η συμμετοχή στην εκπόνηση, αναθεώρηση και τροποποίηση των Τ.Σ. και της Δ.Π. και στη διαδικασία μελέτης ενστάσεων. Στα πλαίσια επίσης του ρόλου τους για αποκέντρωση της κρατικής εξουσίας, ασχολούνται με ένα μεγάλο αριθμό υπηρεσιών που σχετίζονται με την εκπόνηση στεγαστικών σχεδίων, την έκδοση αδειών οικοδομής και τη διαχείριση τουρκοκυπριακών περιουσιών. (Επίσημη ιστοσελίδα Υπουργείου Εσωτερικών) 8 Δήμοι Σύμφωνα με το Νόμο «Περί Δήμων 111», οποιαδήποτε Κοινότητα μπορεί να ανακηρυχτεί (έπειτα και από δημοψήφισμα) σε Δήμο από την στιγμή που ο πληθυσμός της ξεπερνά σε αριθμό τα άτομα ή έχει την οικονομική δυνατότητα για να λειτουργήσει ως Δήμος. Οι Δήμοι έχουν τη μορφή κυβέρνησης σε αστικά και τουριστικά κέντρα, ενώ οι κύριες αρμοδιότητές τους είναι η κατασκευή και ο φωτισμός των δρόμων, η παροχή ύδρευσης, η συλλογή και επεξεργασία των απορριμμάτων, η βελτίωση του περιβάλλοντος, η συντήρηση πάρκων και χώρων πρασίνου και η προστασία της δημόσιας υγείας (Επίσημη ιστοσελίδα Ένωσης Δήμων)

45 Κοινότητες Οι Κοινότητες, σε αντίθεση με τους Δήμους, αποτελούν την τοπική οργάνωση σε αγροτικές κυρίως περιοχές. Παρόλα αυτά, οι αρμοδιότητες τους είναι γενικά παρόμοιες με αυτές των Δήμων, με μικρότερη όμως αυτοτέλεια (Επίσημη ιστοσελίδα Ένωσης Δήμων) Χωρικά δεδομένα Φυσικό περιβάλλον Η Κύπρος χωρίζεται γενικά σε τέσσερεις μεγάλες φυσικές περιοχές: την οροσειρά του Τροόδους: Βρίσκεται στο κεντρικό τμήμα της, με υψόμετρο μ., την οροσειρά του Πενταδακτύλου: Βρίσκεται στο κατεχόμενο βόρειο τμήμα της, με υψόμετρο μ., την πεδιάδα της Μεσαορίας: Βρίσκεται μεταξύ των δύο οροσειρών και τις παραλιακές πεδιάδες και κοιλάδες κατά μήκος των ακτών της (Enviroplan A.E., 2006). Περιλαμβάνει 10 Εθνικά Δασικά Πάρκα (156,3 τ.χλμ.), περιοχές που ανήκουν στο δίκτυο Natura 2000 ( ,2 τ.χλμ.) καθώς και τις Αλυκές Λάρνακας και Ακρωτηρίου (Λεμεσός), οι οποίες συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο Ramsar, ως υγροβιότοποι διεθνούς σημασίας. Τα κύρια χαρακτηριστικά του κλίματος της Κύπρου είναι το ζεστό και ξηρό καλοκαίρι από τα μέσα του Μάη έως τα μέσα του Σεπτέμβρη και ο βροχερός αλλά ήπιος χειμώνας από τα μέσα Νοεμβρίου έως τα μέσα Μαρτίου, με τη συνολική βροχόπτωση στους μήνες Δεκέμβρη, Ιανουάριο και Φεβρουάριο να αντιστοιχεί περίπου με το 60% της ετήσιας βροχόπτωσης (Enviroplan A.E. και Kocks Consult, 2012). Όσον αφορά τη χλωρίδα και την πανίδα, το 2011 καταγράφηκαν πάνω από διαφορετικά είδη φυτών, 39 είδη θηλαστικών, 381 είδη πουλιών, 24 είδη ερπετών κλπ., ενώ η Κύπρος, λόγω της θέσης της, αποτελεί και σταθμό διάφορων αποδημητικών πουλιών. Στην περίπτωση του θαλάσσιου και παράκτιου περιβάλλοντος, σύμφωνα με δειγματοληψία που πραγματοποιήθηκε κατά την περίοδο , το θαλάσσιο νερό της Κύπρου χαρακτηριζόταν από πολύ καλή ποιότητα. Το θεσμικό πλαίσιο της Κύπρου περιλαμβάνει διάφορες πρόνοιες για την προστασία του περιβάλλοντος, οι οποίες ενσωματώνονται σε Νόμους που σχετίζονται με την Πολεοδομία και Χωροταξία, την Αλιεία, τα Δάση, τις Ακτές και τη ρύθμιση των Οδών και των Οικοδομών (Enviroplan A.E., 2006). Παρόλα αυτά παρατηρούνται αρκετές πιέσεις, που σχετίζονται με ανθρώπινες κυρίως δραστηριότητες, προς το φυσικό περιβάλλον και ιδιαίτερα στις παράκτιες περιοχές. Σε αρκετές από αυτές, λόγω της γειτνίασης βιομηχανιών με τη θάλασσα και της ύπαρξης λιμανιών παρατηρούνται ορισμένα προβλήματα ρύπανσης και μόλυνσης, ενώ η έλλειψη υδάτινων πόρων, λόγω κλιματολογικών συνθηκών (χαμηλή βροχόπτωση) αποτελεί ένα κύριο πρόβλημα τόσο για το φυσικό όσο και για το ανθρώπινο περιβάλλον. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού, τα τελευταία χρόνια έχουν κατασκευαστεί μεγάλα έργα, όπως 44

46 μονάδες αφαλάτωσης και φράγματα για την ικανοποίηση αρδευτικών, οικιστικών, βιομηχανικών και τουριστικών αναγκών (Enviroplan A.E. και Kocks Consult, 2012). Η μεγαλύτερη χρήση του νερού κατανέμεται για σκοπούς άρδευσης (63%) και ύδρευσης (30%). Σοβαρές ελλείψεις παρουσιάζουν και οι υποδομές διαχείρισης όμβριων υδάτων και αποχέτευσης και επεξεργασίας απορριμμάτων. Συγκεκριμένα η Κύπρος διαθέτει 4 χώρους Χ.Υ.Τ.Υ στα αστικά κέντρα, 1 Χ.Υ.Τ.Α. στην Πάφο και 113 Χ.Α.Δ.Α., κυρίως στις αγροτικές περιοχές (επιβάρυνση του εν λόγω περιβάλλοντος). Από το 2010 άρχισαν διαδικασίες αναδιαμόρφωσης των Χ.Α.Δ.Α. σε Χ.Υ.Τ.Υ. και γενικότερα μια προσπάθεια μείωσης του όγκου των παραγόμενων αποβλήτων και προώθησης της ανακύκλωσής τους (Enviroplan Α.Ε., 2006). Στην περίπτωση του τομέα της ενέργειας, η Κύπρος είναι εξαρτημένη από την εισαγωγή ενεργειακών πόρων από το εξωτερικό (π.χ. πετρέλαιο). Συγκεκριμένα, το 2005, το κόστος εισαγωγής ανήλθε στο 16,2% του κόστους των συνολικών εισαγωγών της χώρας, ενώ η συμμετοχή των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (Α.Π.Ε.) στη συνολική παραγωγή της ενέργειας, ήταν μόλις 4,5%. Το ίδιο έτος η κατανάλωση της ενέργειας είχε ως μεγαλύτερο αντίκτυπο τις μεταφορές (52%) (Τ.Σ. Λεμεσού, 2011). Ιδιαίτερη ακόμη σημασία για την οικονομία της Κύπρου, έχει και η πρόσφατη ανεύρεση φυσικού αερίου στα υδατικά όρια της χώρας. Η εκμετάλλευση του φυσικού αερίου πιθανόν να επηρεάσει την ενεργειακή πολιτική του κράτους και να συμβάλει στην απεξάρτηση από το πετρέλαιο και τα παράγωγά του (Α.Η.Κ., 2010). Χρήσεις Γης Σύμφωνα με έκθεση του Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος: «CORINE Land Cover 2000 Cyprus», το μεγαλύτερο ποσοστό των καλύψεων γης στην Κύπρο καταλαμβάνουν οι γεωργικές εκτάσεις (47,9%), με τις δασικές εκτάσεις να ακολουθούν (44,1%). Οι τεχνητές επιφάνειες καλύπτουν μόλις το 7,6% της συνολικής επιφάνειας, στην οποία περιλαμβάνονται οι αστικές περιοχές και οποιεσδήποτε άλλου είδους αστικές αναπτύξεις (Εικόνα ). Εικόνα Κύπρος: Καλύψεις Γης (2000) Πηγή: Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος,

47 Πολιτιστικό περιβάλλον Η Κύπρος λόγω της μακρόχρονης αρχαίας ιστορίας της, που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις συνεχείς επιδρομές που υπέστη από ξένους κατακτητές, παρουσιάζει ένα ιδιαίτερο πολιτιστικό περιβάλλον και μια πλούσια κληρονομιά. Ξεχωρίζουν διάφοροι αρχαιολογικοί χώροι (νεολιθικοί οικισμοί, θέατρα, ναοί), τα μεσαιωνικά κάστρα, οι εκκλησίες, βυζαντινής κυρίως εποχής, ιστορικά κέντρα πόλεων και πυρήνες χωριών (αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον) και ορισμένες παραδόσεις σε διάφορα χωριά (παραγωγή τοπικών προϊόντων) (Οίκος Νικολαΐδη και Συνεργάτες, 2011). Άλλωστε αρκετά από τα παραπάνω έχουν ανακηρυχθεί ως μνημεία παγκόσμιας εμβέλειας από την UNESCO (βλέπε Παράρτημα Ι) Μεταφορές Οι σημαντικότερες μεταφορικές πύλες της Κύπρου αποτελούν τα δύο αεροδρόμια της, όπου χωροθετούνται στη Λάρνακα και την Πάφο, καθώς και δύο λιμάνια της, αυτά της Λεμεσού και της Λάρνακας. Όσον αφορά τα εν λόγω αεροδρόμια, εκτελούν πάνω από πτήσεις, από διεθνείς αερογραμμές και 41 πτήσεις από ναυλωμένες αερογραμμές, που έχουν προορισμό τις χώρες της Ευρώπης, της Αφρικής και της Ασίας. Στην περίπτωση των προαναφερθέντων λιμανιών, από αυτά εκτελούνται περίπου 70 διαδρομές σε όλο τον κόσμο, ενώ ελλιμενίζονται περίπου πλοία και καταφθάνουν 4 εκ. εμπορευματικοί τόνοι/έτος. Η Κύπρος διαθέτει ακόμη τρείς εξειδικευμένους τερματικούς σταθμούς πετρελαίου, αυτών της Λάρνακας, της Μονής και της Δεκέλειας (Επίσημη ιστοσελίδα Τμήματος Εμπορικής Ναυτιλίας) 10. Όσον αφορά το εσωτερικό της χώρας, λόγω της απουσίας εναλλακτικών μέσων μεταφοράς (τραίνο, μετρό κλπ.), καθώς και της μειωμένης χρήσης των Μ.Μ.Μ. παρατηρείται ένας μεγάλος βαθμός εξάρτησης του πληθυσμού από το Ι.Χ.. Οι βασικοί οδικοί άξονες της Κύπρου είναι οι αυτοκινητόδρομοι που συνδέουν τα κύρια αστικά κέντρα της. Οι άξονες αυτοί είναι ο αυτοκινητόδρομος Λεμεσού-Πάφου (Α4), Λεμεσού-Λευκωσίας (Α1), Λεμεσού- Λάρνακας (Α5), Λευκωσίας-Λάρνακας (Α2) και Λάρνακας-Αγίας Νάπας (Α3). Οι άξονες αυτοί, με βάση την ιεράρχηση του οδικού δικτύου (βλέπε 3.3), αποτελούν εθνικούς αυτοκινητοδρόμους. Επιπλέον, σημαντικός άξονας θεωρείται ο άξονας που συνδέει την πόλη της Λεμεσού με την περιοχή Τροόδους (Β8) (Χάρτης )

48 Χάρτης Κύριο οδικό δίκτυο Κύπρου Πηγή: Ηλεκτρονική Βάση Δεδομένων `Streets - ArcGIS, έκδοση 2010, ιδία επεξεργασία Το Σύστημα Χωρικού Σχεδιασμού της Κύπρου Στο παρόν υποκεφάλαιο αναλύονται, εκτός από τις σημαντικότερες ιστορικές περιόδους του σχεδιασμού στην Κύπρο, το θεσμικό πλαίσιο του σχεδιασμού, οι κυριότεροι φορείς και τα υπάρχοντα Σ.Α.. Το υποκεφάλαιο ολοκληρώνεται με μια συνοπτική αναφορά στις αδυναμίες του σχεδιασμού, οι οποίες προκύπτουν από την ανάλυση των παραπάνω δεδομένων. Σημαντικότερες ιστορικές περίοδοι σχεδιασμού Η γένεση του σχεδιασμού στην Κύπρο χρονολογείται στα μέσα της δεκαετία του 40, περίοδο κατά την οποία το νησί αποτελούσε Αγγλική αποικία. Οι κυριότεροι τότε λόγοι εφαρμογής ενός ορθολογικότερου σχεδιασμού, αποτελούσαν η ρύθμιση της άναρχης ανάπτυξης καθώς και η βελτίωση των συνθηκών υγιεινής, εξαερισμού και υδροδότησης στις οικοδομές. Η κυριότερη τότε παρέμβαση για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών αποτέλεσε η ίδρυση του Τ.Π.Ο. (Επίσημη ιστοσελίδα Τ.Π.Ο.) 11 Μετά την Εθνική Ανεξαρτησία της Κύπρου (1960), ακολούθησε μια περίοδος στην οποία παρατηρήθηκε μια μεγάλη τάση αστικοποίησης, κυρίως λόγω της ανάπτυξης της βιομηχανίας και του τριτογενούς τομέα. Έτσι, λόγω της αύξησης του πληθυσμού στις πόλεις δημιουργήθηκαν διάφορες ανισότητες, μεταξύ περιοχών τους, όσον αφορά την πρόσβαση σε διευκολύνσεις όπως εκπαίδευση, αναψυχή κλπ.. Αυτό έκανε για ακόμη μια φορά αναγκαία την εφαρμογή ορθολογικού σχεδιασμού. Η μεγαλύτερη ίσως πρόκληση για το σύστημα σχεδιασμού στην Κύπρο αποτέλεσε η τουρκική εισβολή. Η κυριότερη ανάγκη τότε αποτέλεσε η στέγαση των προσφύγων. Για το λόγο αυτό, υιοθετήθηκε συγκεκριμένη Οικιστική Πολιτική με βάση την οποία εφαρμόστηκαν δύο στεγαστικά προγράμματα. Τα προγράμματα αυτά αποτελούσαν το Σχέδιο Αυτοστέγασης σε κυβερνητικά ή ιδιωτικά

49 οικόπεδα και η Ανέγερση και Διαχείριση Κυβερνητικών Οικισμών (Εικόνες και ). Σημαντική ακόμη παράμετρος προς την περαιτέρω ωρίμανση του σχεδιασμού στην Κύπρο, αποτέλεσε η ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε.. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η Κύπρος να συμμετέχει σε διάφορα Ευρωπαϊκά προγράμματα και επιτροπές (ESPON, HABITAT κλπ.) που έχουν ως αντικείμενο τους το χωρικό σχεδιασμό και να υιοθετήσει αντίστοιχες πολιτικές (Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, 2011). Εικόνα Πρώτοι Κυβερνητικοί Οικισμοί Πηγή: Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, 2011 Εικόνα Αναδόμηση Κυβερνητικών Οικισμών Νέες κατοικίες Πηγή: Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως,

50 Θεσμικό πλαίσιο «Περί Ρυθμίσεως Οδών και Οικοδομών Νόμος» (1959) Ο Νόμος «Περί Ρυθμίσεως Οδών και Οικοδομών» εφαρμόστηκε το 1959 και σε γενικά πλαίσια έδινε τη δυνατότητα οικοδόμησης, υπό τον όρο της πρόσβασης σε δημόσια οδό. Αυτό όμως, είχε ως αποτέλεσμα η ανάπτυξη να πραγματοποιείται χωρίς την κατάλληλη οργάνωση. Για το λόγο αυτό έγινε μια προσπάθεια ένταξης πολεοδομικών ρυθμίσεων στο περιεχόμενό του. Μερικές από τις ρυθμίσεις αυτές αποτέλεσαν ο καθορισμός ζωνών (τουριστικές ζώνες, χώροι στάθμευσης) και η εισαγωγή κανόνων, όπως ο ανώτατος αριθμός ορόφων, το ανώτατο ύψος και το συνολικό εμβαδόν οικοδομών. Μετά το 1990 και την πλήρη εφαρμογή του «Περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμου», οι τροποποιήσεις που έγιναν (και γίνονται) στον «Περί Ρυθμίσεως Οδών και Οικοδομών Νόμο», περιορίστηκαν σε κατασκευαστικά θέματα, μιας και ο Νόμος αυτός εφαρμόζεται ως υποκείμενος στις διατάξεις του «Περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμου» (Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, 2011). Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενό του, επικεντρώνεται σε διαδικασίες έκδοσης αδειών για κατασκευή οδών, ανέγερση ή μετατροπή οικοδομών, στα χαρακτηριστικά των οικοδομών όπως ύψος, αερισμός, αποχέτευση, στην πρόσβαση από άτομα με κινητικά προβλήματα και στους χώρους στάθμευσης (Υπουργείο Εσωτερικών, 2003). «Περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμος» (1972) Ο «Περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμος», αποτελεί το ισχύον πλαίσιο πολεοδομίας και χωροταξίας στην Κύπρο και η πλήρης εφαρμογή του πραγματοποιήθηκε το Η καθυστέρηση αυτή της εφαρμογής του οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην τουρκική εισβολή και στο γεγονός ότι κάποια Σ.Α. τα οποία είχαν ήδη ετοιμαστεί έπρεπε, πλέον, είτε να καταργηθούν είτε να τροποποιηθούν, αφού η κυβέρνηση δεν μπορούσε πλέον να ασκήσει εξουσία σε όλη της την επικράτεια (Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, 2011). Αποτελείται γενικά από δέκα μέρη. Εκτός από τις εισαγωγικές διατάξεις και ορισμούς του πρώτου μέρους, συνοπτικά, στο δεύτερο μέρος γίνεται αναφορά στην έννοια της «Πολεοδομικής Αρχής», στο τρίτο και τέταρτο μέρος του Νόμου, παρουσιάζονται τα Σ.Α., ενώ στο πέμπτο μέρος αναλύονται οι έννοιες της «Ανάπτυξης» και της «Λευκής Ζώνης», οι διαδικασίες του «Πολεοδομικού Ελέγχου» και γίνεται η εισαγωγή της Δ.Π. για την ύπαιθρο, ως επιπρόσθετο Σ.Α.. Στο έκτο μέρος παρουσιάζεται το ζήτημα της επιβολής του Πολεοδομικού Ελέγχου, στο έβδομο μέρος γίνεται αναφορά στο ζήτημα της «Αναγκαστικής Απαλλοτρίωσης Ακίνητης Ιδιοκτησίας», ενώ στο όγδοο μέρος αναλύεται το θέμα της «Αποζημίωσης». Τέλος, στο ένατο μέρος παρουσιάζονται τα θέματα «Καταβολής Τέλους Βελτιώσεως», ενώ στο δέκατο μέρος διάφορες διατάξεις που σχετίζονται με εξουσίες της Πολεοδομικής Αρχής, καθώς και με την ερμηνεία του «Περί Ρυθμίσεως Οδών και Οικοδομών Νόμου» (Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, 2011). 49

51 Φορείς Σχεδιασμού Ο κύριος υπεύθυνος για την άσκηση του πολεοδομικού και χωροταξικού σχεδιασμού στην Κύπρο είναι το Υπουργείο Εσωτερικών. Σε αυτό υπάγονται συνολικά εννέα τμήματα, στα οποία εκχωρούνται συγκεκριμένες εξουσίες. Το σημαντικότερο από αυτά θεωρείται το Τ.Π.Ο., λόγω κυρίως της αρμοδιότητάς του για τη σύνθεση και εκπόνηση των Σ.Α.. Οι υπόλοιποι φορείς που υπάγονται στο Υπουργείο και έχουν άμεση σχέση με το σχεδιασμό, είναι το Τμήμα Κτηματολογίου και Χωρομετρίας (εκτίμηση ακίνητης ιδιοκτησίας, διαχείριση κρατικής γης), η Υπηρεσία Μερίμνης Αποκαταστάσεως Εκτοπισθέντων (παροχή στεγαστικής βοήθεια στους πρόσφυγες), οι Επαρχίες και τέλος η Υπηρεσία Διαχείρισης Τουρκοκυπριακών Περιουσιών (διαχείριση τουρκοκυπριακών περιουσιών για στέγαση προσφύγων) (Επίσημη ιστοσελίδα του Υπουργείου Εσωτερικών) 12.. Επιπλέον, ως δημόσιος φορέας, ο οποίος δεν υπάγεται όμως στο Υπουργείο Εσωτερικών, θεωρείται και η Τοπική Αυτοδιοίκηση, δηλαδή οι Δήμοι και οι Κοινότητες. Αντίθετα, ο ρόλος του ιδιωτικού τομέα στη διαδικασία του σχεδιασμού είναι μικρός και έχει ένα περισσότερα συμβουλευτικό χαρακτήρα. Επικεντρώνεται, κυρίως, σε ζητήματα που αφορούν την εφαρμογή της περιβαλλοντικής πολιτικής (Kalopedis και Caramondani, 2007). Τα Σχέδια Ανάπτυξης: Κατηγορίες και περιεχόμενο Τα Σ.Α. αποτελούν τα κυριότερα εργαλεία ελέγχου και προώθησης της ανάπτυξης στις αστικές και αγροτικές περιοχές της Κύπρου. Χαρακτηρίζονται περισσότερο ως κατευθυντήρια Σχέδια και προσδιορίζουν πολεοδομικές ζώνες και χρήσεις γης για τη διαχείριση της ανάπτυξης. Τα Σχέδια αυτά είναι το Σ.Ν., τα Τ.Σ., τα Σ.Π. και η Δ.Π.. Όλα τα Σ.Α. περιέχουν δύο μέρη. Το πρώτο μέρος αφορά το γραπτό κείμενο, όπου καθορίζονται τα γενικά και ειδικά μέτρα πολιτικής που ισχύουν στην περιοχή που καλύπτουν, ενώ στο δεύτερο μέρος, περιλαμβάνονται χάρτες στους οποίους καθορίζονται οι παραπάνω ισχύουσες ζώνες, οι δρόμοι πρωταρχικής σημασίας κλπ.. Επιπλέον στη Δ.Π. περιλαμβάνονται, οι χάρτες των Ορίων Ανάπτυξης για όλες τις Κοινότητες και χάρτες που αφορούν προστατευόμενες περιοχές. Με βάση τις πρόνοιες της νομοθεσίας, τα Σ.Α. αναθεωρούνται, αν αυτό κριθεί αναγκαίο, κατά διαστήματα που δεν υπερβαίνουν τα πέντε χρόνια από την ημερομηνία έγκρισης τους και εκπονούνται από τον Υπουργό Εσωτερικών (εκτός από το Σ.Ν.). Τα Τ.Σ. και τα Σ.Π. μπορούν να αναθεωρούνται επίσης και κατά διαστήματα που δεν υπερβαίνουν τα επτά χρόνια από την προηγούμενη τροποποίησή τους (Τμήμα Πολεοδομία και Οικήσεως, 2000). Στο Χάρτη παρουσιάζονται οι περιοχές οι οποίες καλύπτονται από τα Τ.Σ. και από τη Δ.Π.. Όσον αφορά τις περιοχές που καλύπτονται από τη Δ.Π. διακρίνονται, λόγω του περιβαλλοντικού χαρακτήρα της έκθεσης από την οποία πάρθηκε ο χάρτης (I.A.CO. Ltd, 2011), σε τέσσερεις ομάδες. Επιπλέον παρουσιάζονται, το κατεχόμενο τμήμα, οι περιοχές των Βρετανικών βάσεων, χωρικές ενότητες στις οποίες η Κύπρος δεν έχει καμία εξουσία

52 Χάρτης Περιοχές που καλύπτονται από τα Τοπικά Σχέδια και τη Δήλωση Πολιτικής Σχέδιο για τη Νήσο Πηγή: I.A.CO. Ltd, 2011, ιδία επεξεργασία Το Σ.Ν. εγκρίθηκε το 1974, ως απαραίτητη προϋπόθεση για την πλήρη εφαρμογή του «Περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμου». Ωστόσο, το Σχέδιο αυτό δεν εφαρμόστηκε ποτέ, καθώς μετά την τουρκική εισβολή η Κύπρος δεν μπορεί να ασκήσει έλεγχο σε ολόκληρη την επικράτειά της. Με βάση όμως τις πρόνοιες του πιο πάνω Νόμου, το Σ.Ν. καλύπτει ολόκληρη την έκταση της Κύπρου, καθορίζοντας τη χωροταξική πολιτική για την προαγωγή της ανάπτυξης και προσδιορίζοντας τις χρήσεις γης, την κατανομή πληθυσμού, την απασχόληση, την τουριστική ανάπτυξη, τις περιοχές προστασίας κλπ. (Χάρτης ). Αρμόδιος για την εκπόνηση του Σχεδίου, είναι ο Υπουργός Οικονομικών (Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, 2011). Χάρτης Διαγραμματικός χάρτης από το προσχέδιο Σχεδίου για τη Νήσο (1973) Πηγή: Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως,

53 Τοπικά Σχέδια Τα Τ.Σ. περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα προνοιών για το μέγεθος και την ένταση της ανάπτυξης και τα δίκτυα υποδομής. Εφαρμόζονται στα αστικά κέντρα, σε ορισμένους Δήμους και σε περιοχές με τάσεις ανάπτυξης (κυρίως τουριστικές). Τα βασικά ζητήματα που παρουσιάζονται σε αυτά, αφορούν τη στέγαση, το φυσικό και δομημένο περιβάλλον, την κυκλοφορία, την πολιτιστική κληρονομιά, την εμπορική και τουριστική ανάπτυξη, τη βιομηχανία/βιοτεχνία, την εκπαίδευση, την υγεία κλπ.. Λόγω των αυξημένων αναγκών που επέφερε η ανάπτυξη των πόλεων, σε κάποια από τα παραπάνω Τ.Σ., προστέθηκαν επιπλέον ζητήματα που αφορούν ειδικές χρήσεις (μαρίνες, πανεπιστήμια, αεροδρόμια), ατυχήματα σχετιζόμενα με επικίνδυνες ουσίες κλπ.. (Επίσημη ιστοσελίδα Τ.Π.Ο). Χάρτης Τοπικό Σχέδιο Λάρνακας (2006) - Χρήσεις Γης Πηγή: Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, 2011 Σχέδια Περιοχής Τα Σ.Π. περιλαμβάνουν μέτρα πολιτικής και πρόνοιες, πιο λεπτομερή από εκείνα που περιέχονται στα Τ.Σ. και κατά κανόνα αφορούν γεωγραφικές περιοχές μικρότερες σε έκταση που περιλαμβάνονται εντός των αστικών κέντρων. Οι περιοχές αυτές αποτελούν συνήθως χώρους στρατηγικής σημασίας, οι οποίοι όμως αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα ανταγωνισμού, κυκλοφορίας και υποβάθμισης. Το περιεχόμενό τους περιλαμβάνει ζητήματα τα οποία περιλαμβάνονται και στα Τ.Σ.. όπως η οικιστική, εμπορική, βιομηχανική και τουριστική ανάπτυξη, το περιβάλλον. Τα Σχέδια αυτά αποτελούν μέρος των Τ.Σ., των αστικών κέντρων στα οποία εφαρμόζονται, αλλά σε περίπτωση σύγκρουσης των διατάξεων τους, υπερισχύουν οι δικές τους πρόνοιες, λόγω της νομικής υπόστασης που έχουν. Σε συνδυασμό και με τη μικρότερη χωρική ενότητα στην οποία ανταποκρίνονται, έχουν έναν πιο δεσμευτικό χαρακτήρα σε σχέση με τα Τ.Σ.. Μέχρι σήμερα έχουν εκπονηθεί δύο Σ.Π., τα 52

54 οποία αφορούν τα ιστορικά κέντρα της πόλης Λεμεσού (Χάρτης ) και του Δήμου Στροβόλου (Λευκωσία) (Επίσημη ιστοσελίδα Τ.Π.Ο.). Χάρτης Σχέδιο Περιοχής Κέντρου Λεμεσού - Λειτουργική / χωρική δομή (2011) Πηγή: Επίσημη ιστοσελίδα Τ.Π.Ο. Δήλωση Πολιτικής Η Δ.Π. αποσκοπεί στη δημιουργία ενιαίου και ολοκληρωμένου πλαισίου με βάση το οποίο προάγεται, ρυθμίζεται και υλοποιείται η ανάπτυξη στην ύπαιθρο, διασφαλίζοντας τη βέλτιστη αξιοποίηση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων καθώς και την προστασία του περιβάλλοντος. Εφαρμόζεται σε όλες τις ελεγχόμενες από την Κύπρο περιοχές που δεν καλύπτονται από Τ.Σ. ή Σ.Π. και στο περιεχόμενο της περιλαμβάνονται ίδιες τομεακές πολιτικές με τα προηγούμενα σχέδια, αλλά λόγω του φυσικού χαρακτήρα των περιοχών όπου εφαρμόζεται δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στο περιβάλλον (Επίσημη ιστοσελίδα Τ.Π.Ο.). Χάρτης Δήλωση Πολιτικής - Χάρτης Πολεοδομικών Ζωνών Κοινότητας Κακοπετριάς, Επαρχία Λευκωσίας (1999) Πηγή: Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως,

55 Αδυναμίες του Σχεδιασμού στην Κύπρο Η τουρκική εισβολή του 1974, αποτελεί ίσως την πιο κρίσιμη παράμετρο για τη μετέπειτα στροφή του σχεδιασμού στην Κύπρο. Η απώλεια ενός μεγάλου ποσοστού έκτασης της χώρας και η αδυναμία άσκησης εξουσίας σε ολόκληρη την επικράτεια της, αποτέλεσαν τους σημαντικότερους λόγους μη εφαρμογής και απουσίας ενός γενικού χωροταξικού σχεδίου. Η απουσία του γενικότερου αυτού σχεδιασμού στην Κύπρο, ο οποίος θα έδινε τις κατευθύνσεις για τη λειτουργία και κατανομή των δραστηριοτήτων και των τομέων ανάπτυξης και ίσως ακόμη κατευθύνσεις για τη σύνδεση και συνεργασία ανάμεσα στις υπάρχουσες χωρικές ενότητες είχε ως αποτέλεσμα την επικέντρωση του σχεδιασμού στο τοπικό επίπεδο. Οι κοινωνικοοικονομικές καταστάσεις που ακολούθησαν την περίοδο μετά το 1974, όπως η αστικοποίηση και η ανοδική πορεία του τριτογενούς τομέα, έδωσαν έμφαση στην αστική κυρίως ανάπτυξη, με αποτέλεσμα να παρατηρηθούν διάφορες ανισότητες και προβλήματα ανάμεσα στις αστικές και αγροτικές περιοχές. Οι ανισότητες αυτές οφείλονται σε ένα βαθμό και στη διοικητική διάρθρωση της Κύπρου, όπου για παράδειγμα για κάθε Επαρχία δεν υφίσταται ένα γενικότερο σχέδιο, ούτε κάποια σύνδεση με τις άλλες Επαρχίες. Αποτέλεσμα είναι να παρατηρούνται μεμονωμένες και ξεχωριστές προσπάθειες ανάπτυξης στα αστικά κέντρα και στην ύπαιθρο, οι οποίες να μη συσχετίζονται Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης Κύπρου Το Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης της Κύπρου, της περιόδου , αποτελεί το πιο πρόσφατο έγγραφο στρατηγικού χαρακτήρα της χώρας. Ωστόσο δεν περιλαμβάνεται ως Σ.Α. στο πλαίσιο του πολεοδομικού και χωροταξικού σχεδιασμού της Κύπρου (δεν υπάρχει χωρική διάσταση). Χαρακτηρίζεται από μια καθαρά οικονομική διάσταση και κατευθύνσεις για την αξιοποίηση κονδυλίων και επιδοτήσεων από Ευρωπαϊκά προγράμματα. Παρόλα αυτά οι στόχοι του κρίνονται σημαντικοί και λήφθηκαν υπόψη κατά την εκπόνηση της Στρατηγικής. Συγκεκριμένα, καθορίζει το αναπτυξιακό όραμα και τους στρατηγικούς στόχους της χώρας για την περίοδο , για επίτευξη οικονομικής ανάπτυξης, με γνώμονα τις αρχές της αειφορίας και τις κατευθύνσεις της Ε.Ε.. Λόγω της περιόδου που συστάθηκε, στοχεύει στην ενσωμάτωση της Κύπρου στις χώρες της Ευρωζώνης και την πραγματική σύγκλιση και συνοχή της με τις χώρες της Ε.Ε.. Ακόμη έχει στόχο την καθιέρωση του νησιού ως γέφυρα οικονομικής συνεργασίας ανάμεσα στην Ε.Ε., τις χώρες της Μ. Ανατολής και της Β. Αφρικής και ως διεθνή περιφερειακό κέντρο παροχής υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας. Η προετοιμασία του είχε ξεκινήσει το 2005, με την εκπόνηση του περιγράμματος Στρατηγικής. Στο περίγραμμα αυτό καθορίστηκαν το αναπτυξιακό όραμα, το οποίο επικεντρώνεται στον εκσυγχρονισμό της οικονομίας και της κοινωνίας και στην εναρμόνισή της με νέες τεχνολογίες. Για την προετοιμασία ακόμη του Σχεδίου λήφθηκαν υπόψη, μεταξύ άλλων, το Πρόγραμμα Διακυβέρνησης του προέδρου της Κυπριακής δημοκρατίας, το Εθνικό Μεταρρυθμιστικό Πρόγραμμα για τη Στρατηγική της Λισαβόνας και οι κατευθυντήριες γραμμές της Ε.Ε. για την προετοιμασία Εθνικών Στρατηγικών Πλαισίων Αναφοράς και Επιχειρησιακών Προγραμμάτων. 54

56 Μερικοί από τους Στρατηγικούς Στόχους του Σχεδίου επικεντρώνονται στην ενίσχυση της παραγωγικότητας (δραστηριότητες υψηλής προστιθέμενης αξίας), στην κοινωνική συνοχή και τη δίκαιη κατανομή του πλούτου, στην προστασία του περιβάλλοντος και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής, στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας του δημόσιου τομέα στην ενίσχυση της Ε&Α και της καινοτομίας και στη μείωση των προβλημάτων προσβασιμότητας. Βάσει των παραπάνω στόχων διαμορφώθηκαν οκτώ Άξονες Ανάπτυξης οι οποίοι αναφέρονται παρακάτω: Άξονας 1. Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας: Περιλαμβάνει την αξιοποίηση της Κοινωνίας της Πληροφορίας και παράλληλα την προσέλκυση επενδύσεων (αύξηση θέσεων εργασίας) και την ενίσχυση των επιμέρους τομέων της οικονομίας. Άξονας 2. Προώθηση της έρευνας και της καινοτομίας: Προβλέπεται η ενθάρρυνση των δραστηριοτήτων Ε&Α και της καινοτομίας, με απώτερο σκοπό τη βελτίωση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας. Άξονας 3. Ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής: Προβλέπεται η ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και η μείωση των ανισοτήτων, ιδιαίτερα μεταξύ των εισοδηματικών τάξεων. Άξονας 4. Αναβάθμιση και προστασία περιβάλλοντος: Περιλαμβάνει τόσο το ανθρωπογενές όσο και το φυσικό περιβάλλον. Άξονας 5. Αναβάθμιση της ποιότητας ζωής: Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στον πολίτη και στα δικαιώματά του (ισότητα μεταξύ φύλων, δικαιώματα καταναλωτών) και στο σεβασμό προς τον πολιτισμό και τα μνημεία. Άξονας 6. Προσβασιμότητα, επέκταση και βελτίωση βασικών υποδομών: Προβλέπεται η επέκταση και αναβάθμιση των υποδομών για τις μεταφορές, την ενέργεια και τις τηλεπικοινωνίες, με γνώμονα τις αρχές της αειφορίας. Ακόμα προβλέπεται η σύνδεση της Κύπρου με τα Διευρωπαϊκά δίκτυα, τις χώρες της Α. Μεσογείου και της Ν.Α. Ευρώπης. Άξονας 7. Συνεχής ανάπτυξη ανθρώπινου δυναμικού: Προβλέπεται η ενίσχυση της εκπαίδευσης και της κατάρτισης του προσωπικού, ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες προκλήσεις και η αντιμετώπισή του ως βασικό συστατικό της οικονομίας για την ολοκλήρωση της ανταγωνιστικότητας και της καινοτομίας της Κύπρου. Άξονας 8. Ορθολογική και ισόρροπη χωρική και αγροτική ανάπτυξη: Προβλέπεται γεωγραφική και κοινωνική συνοχή μέσα από την ολοκληρωμένη αστική αναζωογόνηση, τη βελτίωση της ελκυστικότητας των αγροτικών περιοχών και την ενίσχυση της εμπλοκής της τοπικής αυτοδιοίκησης στην ανάπτυξη. 55

57 2.2. Επαρχία Λεμεσού Γενικά δεδομένα Η Επαρχία Λεμεσού καταλαμβάνει έκταση 1.393τ.χλμ. (τέταρτη σε μέγεθος Επαρχία), δηλαδή το 15,1% της συνολικής έκτασης της Κύπρου (Επίσημη ιστοσελίδα Τμήματος Κτηματολογίου και Χωρομετρίας) 13. Βρίσκεται στο νοτιότερο άκρο του νησιού, ενώ αποτελεί τη δεύτερη πιο αστικοποιημένη Επαρχία της Κύπρου, μετά την Επαρχία Λευκωσίας (Διαμαντίδης και Καρασιαλής, 2001). Συνορεύει δυτικά με την Επαρχία Πάφου, βόρεια με την Επαρχία Λευκωσίας και ανατολικά με την Επαρχία Λάρνακας, ενώ πρωτεύουσα της είναι η πόλη της Λεμεσού. Επιπλέον, η Επαρχία εκτείνεται σε μια παράκτια λωρίδα 60τ.χλμ. (Enviroplan A.E. και Kocks Consult, 2012) Αναπτυξιακά Δεδομένα Λαμβάνοντας υπόψη τα οικονομικά στοιχεία (2001, 2004, 2007 και 2010) της Επαρχίας Λεμεσού, όσον αφορά την απασχόληση της στους τομεακούς κλάδους (Πίνακας και Γράφημα ), διαπιστώθηκε η εξειδίκευση της σε συγκεκριμένους τομείς και δραστηριότητες (ΥΣΤΑΤ). Να σημειωθεί πως τα στοιχεία του 2010 είναι τα πιο πρόσφατα και διαθέσιμα στοιχεία, για το σύνολο της Επαρχίας. Παράλληλα διατηρήθηκε μια απόσταση τριών ετών ανάμεσα στις άλλες μελετώμενες χρονολογίες για μια καλύτερη αποτύπωση του ζητήματος της απασχόλησης. Όσον αφορά τον τριτογενή τομέα, εμφανιζόταν ως ο πιο δυναμικός, ίσως και λόγω της παρουσίας του λιμανιού. Οι οικονομικές δραστηριότητες που ξεχώριζαν ήταν το χονδρικό/λιανικό εμπόριο (19%) (συγκέντρωνε το μεγαλύτερο ποσοστό απασχολούμενων τόσο σε τοπικό όσο και εθνικό επίπεδο), οι μεταφορές και επικοινωνίες (7%), οι δραστηριότητες που σχετίζονται με υπεράκτιες εταιρίες (offshore companies) (αν και παρουσίαζαν χαμηλό ποσοστό σε τοπικό επίπεδο: 1,4%, σε εθνικό επίπεδο συγκέντρωναν, διαχρονικά μεγαλύτερο μερίδιο, με ποσοστά πάνω από 50%), καθώς και τα ξενοδοχεία/εστιατόρια (8%) (την περίοδο συγκέντρωναν το μεγαλύτερο ποσοστό απασχολούμενων, της τάξης του 25%). Στην περίπτωση των υπεράκτιων εταιριών, το 2010, το ποσοστό απασχολουμένων της Επαρχίας συγκέντρωνε το 70% ολόκληρης της Κύπρου

58 Γ' γενής Β' γενής Α' γενής Στρατηγική Χωρικής Ανάπτυξης Επαρχίας Λεμεσού Πίνακας Αριθμός απασχολουμένων Επαρχίας Λεμεσού, ανά οικονομική δραστηριότητα (2001, 2004, 2007 και 2010) Έτος Σύνολο Α. Γεωργία Β. Αλιεία / Γ. Ορυχεία Δ. Μεταποιητικές βιομηχανίες Ε. Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος/ νερού ΣΤ. Κατασκευές Ζ. Χονδρικό/Λιανικό εμπόριο Η. Ξενοδοχεία/εστιατόρια Θ. Μεταφορές/ επικοινωνίες Ι. Χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί Κ. Διαχείριση ακίνητης περιουσίας Λ. Δημόσια διοίκηση Μ. Εκπαίδευση Ν. Υγεία/ κοινωνική μέριμνα Ξ. Άλλες δραστηριότητες Ο. Ιδιωτικά νοικοκυριά Π. Υπεράκτιες εταιρίες Πηγή: ΥΣΤΑΤ, ιδία επεξεργασία Στην περίπτωση του δευτερογενούς τομέα, οι δραστηριότητες εμφανίζονταν το ίδιο δυναμικές σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, ενώ ο τομέας παρουσιαζόταν ως ο δεύτερος σημαντικότερος της Επαρχίας. Οι σημαντικότερες δραστηριότητές του ήταν η μεταποιητική βιομηχανία, όπου σε εθνικό επίπεδο συγκέντρωνε, διαχρονικά, το 30% (2 ο μεγαλύτερο ποσοστό μετά την Επαρχία Λευκωσίας) και οι κατασκευές. Οι δραστηριότητες παροχής ηλεκτρικού ρεύματος και νερού αν και παρουσίαζαν χαμηλό ποσοστό σε τοπικό επίπεδο (κάτω από 1%), σε εθνικό επίπεδο καταλάμβαναν το 30% των απασχολουμένων, δηλαδή το 2 ο μεγαλύτερο ποσοστό για το 2010 και το μεγαλύτερο για το Όσον αφορά τον πρωτογενή τομέα, παρόλο που παρουσιάζονταν πολύ μικρά ποσοστά απασχόλησης σε τοπικό επίπεδο, ο κλάδος της Αλιείας παρουσιαζόταν, σε εθνικό επίπεδο, αρκετά σημαντικός, αφού το 2001 συγκέντρωνε το 36% και το 2007 το 50% (μεγαλύτερο ποσοστό) των απασχολούμενων της Κύπρου. Το αρνητικό σημείο είναι οι μεγάλες διακυμάνσεις που παρατηρήθηκαν στις μελετώμενες περιόδους. 57

59 Γράφημα Ποσοστό συμμετοχής απασχολουμένων Επαρχίας Λεμεσού, ανά οικονομική δραστηριότητα, σε σχέση με την Κύπρο (2001, 2004, 2007 και 2010) Πηγή: ΥΣΤΑΤ, ιδία επεξεργασία Εξετάζοντας πιο αναλυτικά την οικονομική διάρθρωση της Επαρχίας, παρατηρήθηκε το φαινόμενο της εποχικότητας, αφού την περίοδο Ιούλιο-Δεκέμβριο, παρατηρήθηκε ο μεγαλύτερος αριθμός απασχολουμένων. Το φαινόμενο αυτό αφορά τις δραστηριότητες που σχετίζονται με τον τουρισμό, το εμπόριο και τη βιομηχανία και έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της ανεργίας, ιδιαίτερα και μετά τις επιδράσεις της παρούσας οικονομικής κρίσης (βλέπε Παράρτημα Ι: Πίνακες Ι, ΙΙ και ΙΙΙ). Οικονομική κρίση Η επίδραση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης άργησε να εμφανιστεί στην Κύπρο, αλλά πλέον κατά το τρέχον έτος 2012 τα σημάδια της είναι εμφανή. Πιο αναλυτικά, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της ΥΣΤΑΤ, κατά το έτος 2010, αν και η Επαρχία Λεμεσού παρουσίαζε χαμηλότερο ποσοστό ανέργων (5%) από το εθνικό επίπεδο (6%), παρατηρήθηκε αύξηση του αριθμού τους. Κατά την περίοδο παρατηρήθηκε αύξηση στον αριθμό των ανέργων κατά 81% και παράλληλα μια αύξηση μόλις 6,3% στον αριθμό των απασχολουμένων, ενώ κατά την περίοδο παρατηρήθηκε μια ελάχιστη αύξηση του αριθμού των ανέργων, της τάξης του 0,4% και μια μεγάλη αύξηση του αριθμού των απασχολουμένων, της τάξης του 40,2%. Με αυτές τις τιμές η Επαρχία Λεμεσού σημείωσε χαμηλότερη ποσοστιαία αύξηση στους ανέργους, σε σχέση με το εθνικό επίπεδο ( : 98%). Οι δραστηριότητες που επηρεάστηκαν περισσότερο ήταν αυτές που σχετίζονταν με τη δημόσια διοίκηση (430%) την εκπαίδευση (230%) και τις κατασκευές (155%), ενώ το 2010, ψηλό ποσοστό ανεργίας σημείωσε η δραστηριότητα της βιομηχανίας/μεταποίησης (29%). 58

60 Πληθυσμιακά δεδομένα Ο πληθυσμός της Επαρχίας Λεμεσού ανερχόταν, το 2011, σε κατοίκους, σημειώνοντας πληθυσμιακή αύξηση της τάξης του 19,46%, σε σχέση με το 2001 (Πίνακας ) (ΥΣΤΑΤ). Την ίδια χρονιά ο πληθυσμός της Επαρχίας καταλάμβανε το 28% περίπου του πληθυσμού της Κύπρου, με το μεγαλύτερο ποσοστό (39%) να αντιστοιχεί στην Επαρχία Λευκωσίας (Γράφημα ). Να σημειωθεί πως τα παρακάτω πληθυσμιακά στοιχεία προέρχονται από τις πιο πρόσφατες απογραφές πληθυσμού στην Κύπρο (1992, 2001 και 2011). Πίνακας Πληθυσμιακά δεδομένα Επαρχιών Κύπρου, και μεταβολή (%) Επαρχία Μεταβολή (%) Κύπρος ,39 19,46 Λευκωσία ,00 16,97 Αμμοχώστου ,76 21,52 Λάρνακα ,94 22,26 Λεμεσός ,31 17,05 Πάφος ,65 30,91 Πηγή: ΥΣΤΑΤ, ιδία επεξεργασία Γράφημα Πληθυσμός Επαρχίας Λεμεσού (%) σε σχέση με τον πληθυσμό της Κύπρου, ,00 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 28,85 28,58 28,00 Λευκωσία Αμμόχωστος Λάρνακα Λεμεσός Πάφος Πηγή: ΥΣΤΑΤ, ιδία επεξεργασία Σύμφωνα με τον Πίνακα και το Γράφημα , παρατηρείται η υπεροχή της αστικής περιοχής, αφού καταλαμβάνει το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού της Επαρχίας (82% περίπου), φαινόμενο το οποίο παρατηρείται άλλωστε και για το σύνολο της χώρας. 59

61 Πίνακας Πληθυσμιακά δεδομένα αστικής και αγροτικής περιοχής Επαρχίας Λεμεσού, Πληθυσμός Ποσοστό (%) Κύπρος / / / Επαρχία Λεμεσού Αστική περιοχή Αγροτική περιοχή Πηγή: ΥΣΤΑΤ, ιδία επεξεργασία Γράφημα Ποσοστιαία μεταβολή πληθυσμού Κύπρου και Επαρχίας Λεμεσού (αστική/αγροτική περιοχή), και ,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Κύπρος Επαρχία Αστική Αγροτική Λεμεσού Μεταβολή (%) Μεταβολή (%) Πηγή: ΥΣΤΑΤ, ιδία επεξεργασία Όσον αφορά την ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού, το 2011 παρατηρήθηκε σε γενικά πλαίσια η υπεροχή του αριθμού των γυναικών, με μόνη εξαίρεση τις ομάδες 0-14 και ετών (το ίδιο συμβαίνει και για το σύνολο της Κύπρου). Στην περίπτωση της αστικής περιοχής της Επαρχίας, το μεγαλύτερο ποσοστό πληθυσμού αποτελείτο από άτομα των ομάδων (23,6%) και (23,3%), ενώ στην αγροτική περιοχή ξεχώριζε ηλικιακά η ομάδα των 60 ετών και άνω (25%) (Πίνακας και Γράφημα ). 60

62 Πίνακας Αριθμός ατόμων ανά φύλο και ηλικία - Κύπρος και Επαρχία Λεμεσού, ΗΛΙΚΙΑ Σύνολο Δε Δηλώθηκε Κύπρος Άντρες Γυναίκες Επαρχία Λεμεσού Άντρες Γυναίκες Αστική περιοχή Άντρες Γυναίκες Αγροτική περιοχή Άντρες Γυναίκες Πηγή: ΥΣΤΑΤ, ιδία επεξεργασία Γράφημα Ποσοστό πληθυσμού Επαρχίας Λεμεσού (αστική/αγροτική περιοχή) (%), ανά ομάδα ηλικιών, ,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0, Κύπρος Επαρχία Λεμεσού Αστική περιοχή Αγροτική περιοχή Πηγή: ΥΣΤΑΤ, ιδία επεξεργασία 61

63 Διοικητική και οικιστική διάρθρωση Η Επαρχία Λεμεσού χωρίζεται, διοικητικά σε 6 Δήμους (όλοι αποτελούν μέρος της πόλης, ενώ ξεχωρίζει ο Δήμος Λεμεσού) και 104 Κοινότητες (ξεχωρίζει η Κοινότητα Κολοσσιού με πληθυσμό κατοίκους) (ΥΣΤΑΤ). Η αστική περιοχή της Επαρχίας εκτίνεται γύρω από τον ομώνυμο κόλπο της, ενώ η αγροτική περιοχή περικλείεται στην υπόλοιπη έκταση, σε συνδυασμό και με την περιοχή των Βρετανικών βάσεων (Χάρτης ). Χάρτης Αστική και Αγροτική περιοχή Επαρχίας Λεμεσού Πηγή: Ηλεκτρονική Βάση Δεδομένων `Streets - ArcGIS, έκδοση 2010, ιδία επεξεργασία Χωρικά Δεδομένα Φυσικό περιβάλλον Η Επαρχία Λεμεσού παρουσιάζει ένα πλούσιο φυσικό περιβάλλον αφού περιλαμβάνει αρκετές περιοχές περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος. Μερικές από αυτές είναι προστατευόμενες περιοχές (Δίκτυο Natura 2000 και συνθήκη Ramsar), όπως το Δάσος της Λεμεσού, η περιοχή Ακρωτηρίου και η οροσειρά του Τροόδους, τμήμα της οποίας ανήκει διοικητικά στην Επαρχία (Οίκος Νικολαΐδη και Συνεργάτες, 2011). Το κλίμα της Επαρχίας δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες διακυμάνσεις σε σχέση με το κλίμα της Κύπρου. Θεωρείται γενικά εύκρατο προς θερμό με ελάχιστη θερμοκρασία 7 C (Ιανουάριος και Φεβρουάριος) και μέση μέγιστη θερμοκρασία 34 C (Ιούλιος και Αύγουστος), ενώ η μέση ετήσια βροχόπτωση ανέρχεται σε 45,7mm. Επιπλέον, στην Επαρχία χωροθετούνται συνολικά εννέα φράγματα (Εικόνα ), εκ των οποίων το μεγαλύτερο είναι το φράγμα του Κούρη ( m³) (Enviroplan A.E. και Kocks Consult, 2012) (Εικόνα ). 62

64 Εικόνα Φράγματα Επαρχίας Λεμεσού Εικόνα Φράγμα του Κούρη Πηγή:Enviroplan A.E. και Kocks Consult, 2012 Πηγή: _image/files/node_images/7/0/0/43700/kouris.jpg Όπως και στο σύνολο της Κύπρου έτσι και στην Επαρχία παρατηρούνται πιέσεις προς το περιβάλλον. Οι μεγαλύτερες πιέσεις παρατηρούνται εντός της αστικής περιοχής, λόγω της παρουσίας του λιμανιού, ορισμένων βιομηχανικών/βιοτεχνικών περιοχών κατά μήκος της θαλάσσιας ακτογραμμής και της αλόγιστης χρήσης του αυτοκινήτου. Ακόμη παρατηρείται έλλειψη υποδομών συλλογής και επεξεργασίας λυμάτων και επικινδύνων ουσιών, ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι στην Επαρχία Λεμεσού χωροθετούνται 1 Χ.Υ.Τ.Υ. στην αστική περιοχή και 42 Χ.Α.Δ.Α. σε όλη την Επαρχία, οι οποίοι δεν είναι περιβαλλοντικά κατάλληλοι και αναμένεται μέχρι το 2014 να αντικατασταθούν από μονάδες Χ.Υ.Τ.Α. και Χ.Υ.Τ.Υ.. Θετικό στοιχείο για την Επαρχία αποτελεί η εκπόνηση Σχεδίου Αποχέτευσης Όμβριων, το δεύτερο μετά το 1992 (Τ.Σ. Λεμεσού, 2011). Πολιτιστικό περιβάλλον Λόγω της θέσης της Επαρχίας Λεμεσού, ανάμεσα σε δύο αρχαίες πόλεις, αυτές της Αμαθούντας (ανατολικά) και του Κουρίου (δυτικά), η Επαρχία παρουσιάζει ένα πλούσιο πολιτιστικό περιβάλλον. Ένα από τα κυριότερα πολιτιστικά στοιχεία αποτελούν οι αρχαιολογικοί οικισμοί της Επαρχίας (κυρίως νεολιθικοί οικισμοί), από τους οποίους διακρίνονται οι οικισμοί των δύο παραπάνω αρχαίων πόλεων. Στους οικισμούς αυτούς περιλαμβάνονται αρχαία θέατρα, ναοί και χώροι ταφής (Εικόνα ). Επιπλέον, αξιοσημείωτα μνημεία θεωρούνται τα δύο μεσαιωνικά κάστρα, του Κολοσσιού (Εικόνα ) και της Λεμεσού. Για το σύνολο της Επαρχίας, ιδιαίτερα σημαντικός κρίνεται ακόμη και ο μεγάλος αριθμός των εκκλησιών που έχουν ανευρεθεί σε πολλές περιοχές της υπαίθρου και χρονολογούνται κυρίως από τη Βυζαντινή περίοδο (Enviroplan A.E. και Kocks Consult, 2012). Οι ιστορικοί πυρήνες ορισμένων χωριών της Επαρχίας (ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον) σε συνδυασμό και με τις αντίστοιχες τοπικές παραδόσεις, συνθέτουν μια πιο 63

65 ολοκληρωμένη εικόνα του πολιτιστικού περιβάλλοντος της Επαρχίας (Επίσημη ιστοσελίδα Τμήματος Αρχαιοτήτων) 14. Εικόνα Θέατρο Κουρίου Εικόνα Κάστρο Κολοσσιού Πηγή: E318CFC225727D002FC64A/$file/curium03-C.jpg Πηγή: content/uploads/2010/11/25kolossi_castlelemesos- 300x300.jpg Χρήσεις γης Παρακάτω, από εμπειρική άποψη, παραθέτονται ορισμένα στοιχεία όσον αφορά τις χρήσεις γης της Επαρχίας για καλύτερη απόδοση της υπάρχουσας κατάστασης: Κύρια χρήση γης, ως προς την έκταση, αποτελεί η γεωργική γη και τα δάση, όπου απαντώνται σε μεγαλύτερο βαθμό στην αγροτική της περιοχή, ενώ κύρια χρήση, ως προς τη βαρύτητα, θεωρείται η κατοικία, η οποία απαντάται στην αστική κυρίως περιοχή. Οι χρήσεις που σχετίζονται με τον τουρισμό εμφανίζουν υψηλή συγκέντρωση κυρίως στο παραλιακό μέτωπο της πόλης της Λεμεσού (ξενοδοχεία, εστιατόρια, αναψυχή) και διάσπαρτες μεμονωμένες μονάδες σε όλη την Επαρχία με συγκεντρώσεις χαμηλής έντασης στις ορεινές περιοχές. Οι βιομηχανικές/βιοτεχνικές χρήσεις παρατηρούνται κατά κύριο λόγο στην περιφέρεια της πόλης, με μεμονωμένες περιπτώσεις στην περιοχή ανάμεσα στο λιμάνι και την υπό κατασκευή Μαρίνα. Όσον αφορά τις περιοχές της υπαίθρου υπάρχουν διάσπαρτες βιοτεχνικές μονάδες ή εργαστήρια που αποτελούν κυρίως οικογενειακές επιχειρήσεις μικρού μεγέθους. Οι εμπορικές χρήσεις είναι διάσπαρτες και δεν παρουσιάζουν μεγάλη συγκέντρωση εκτός από τους παραδοσιακούς εμπορικούς άξονες της πόλης της Λεμεσού (Οδός

66 Ανεξαρτησίας, Οδός Μακαρίου ΙΙΙ) και κάποιες εμπορικές περιοχές που δημιουργήθηκαν πρόσφατα (Εμπορικό κέντρο περιοχής Ζακακιού) Μεταφορές Οι σημαντικότεροι οδικοί άξονες της Επαρχίας Λεμεσού είναι, όπως και για το σύνολο της Κύπρου, οι αυτοκινητόδρομοι Λεμεσού-Πάφου (Α4) και Λεμεσού-Λευκωσίας (Α1), οι οποίοι συνδέουν τα αντίστοιχα αστικά κέντρα, καθώς και ο άξονας ο οποίος συνδέει την πόλη της Λεμεσού με την περιοχή της οροσειράς του Τροόδους (Β8). Από τους εθνικούς αυτούς άξονες υπάρχει πλέον πιο εύκολη και γρήγορη πρόσβαση σε μερικές από τις αγροτικές περιοχές (Κοινότητες) της Επαρχίας, μέσω ορισμένων βασικών υπεραστικών συλλεκτήριων οδών. Σημαντικοί άξονες θεωρούνται επίσης και οι δύο παλιοί οδικοί άξονες σύνδεσης της Λεμεσού με τα παραπάνω αστικά κέντρα. Συγκεκριμένα αποτελούν συνέχεια των δύο από τις τέσσερεις βασικές αρτηρίες εντός της αστικής περιοχής. Να σημειωθεί πως μέσω των δύο αυτών αξόνων υπάρχει πάλι πρόσβαση σε μερικές αγροτικές περιοχές. (Χάρτης ) (Ηλεκτρονική βάση δεδομένων Streets, ArcGIS) Επιπλέον, η Επαρχία έχει το μεγαλύτερο λιμάνι της Κύπρου, ενώ σημαντική αναμένεται να είναι και η λειτουργία της μεγαλύτερης Μαρίνας ελλιμενισμού σκαφών στην Κύπρο, η οποία βρίσκεται σήμερα υπό κατασκευή. Όπως και στο σύνολο της Κύπρου, απουσιάζουν τα εναλλακτικά μέσα μεταφοράς και παρατηρείται μεγάλη εξάρτηση από το αυτοκίνητο. Η χρήση των λεωφορείων πραγματοποιείται σε περιπτώσεις μεταφοράς προς τα αεροδρόμια και σε οργανωμένες πολιτιστικές και άλλες εκδρομές, με τη ζήτηση όμως να είναι αρκετά χαμηλή. Χάρτης Οδικό δίκτυο Επαρχίας Λεμεσού Πηγή: Ηλεκτρονική Βάση Δεδομένων `Streets - ArcGIS, έκδοση 2010, ιδία επεξεργασία 65

67 Πλαίσιο σχεδιασμού Στην Επαρχία Λεμεσού εφαρμόζονται ουσιαστικά τρία Σ.Α.. Τα Σχέδια αυτά είναι η Δ.Π., το Τ.Σ. Λεμεσού και το Σ.Π. του ιστορικού κέντρου της πόλης της Λεμεσού (για τα δύο τελευταία Σχέδια θα γίνει πιο αναλυτική αναφορά στο υποκεφάλαιο 2.3) (Χάρτης ). Όπως αναφέρθηκε και στο υποκεφάλαιο 2.1.7, η Δ.Π. αποτελεί ένα κατευθυντήριο πλαίσιο το οποίο καθορίζει και προωθεί την ανάπτυξη στις αγροτικές περιοχές, με τον προσδιορισμό πολεοδομικών ζωνών. Αποτελεί ενιαίο Σχέδιο για το σύνολο των αγροτικών περιοχών της Κύπρου και παρουσιάζει κατευθύνσεις για τη λειτουργία ορισμένων τομεακών πολιτικών που περικλείονται στο περιεχόμενο και των άλλων δύο Σχεδίων. Μερικές από αυτές είναι η στέγαση, η τουριστική ανάπτυξη, η εκπαίδευση κλπ. (οι κατευθύνσεις όπως είναι φυσικό διαφέρουν ανάλογα με τη δυναμικότητα, τη θέση κλπ., των Κοινοτήτων, αλλά οι πολιτικές είναι οι ίδιες για όλες τις Κοινότητες). Εκτός από τις κατευθύνσεις παρουσιάζονται ορισμένες γενικές πρόνοιες πολιτικής, που αφορούν τις αρχές που διέπουν την ανάπτυξη (π.χ. άνετη και ασφαλή δημόσια προσπέλαση), τους συντελεστές δόμησης και τη δημιουργία νέων οικοπέδων. Επιπλέον, γίνεται αναφορά στην άσκηση Διακριτικής Ευχέρειας, η οποία ουσιαστικά αποτελεί δυνατότητα της Πολεοδομικής Αρχής να διαχειρίζεται συγκεκριμένες περιπτώσεις λήψης πολεοδομικών αποφάσεων, με έναν πιο ελαστικό τρόπο. Ορισμένες περιπτώσεις αποτελούν οι βοηθητικές οικοδομές που εφάπτονται των ορίων οικοπέδου, οι χώροι στάθμευσης παραδοσιακών κατοικιών και η βελτίωση κτηνοτροφικών αναπτύξεων. Τέλος, παρουσιάζονται κατευθύνσεις όσον αφορά την προστασία του δομημένου και φυσικού χαρακτήρα των Κοινοτήτων. Οι εξειδικευμένες αυτές κατευθύνσεις αφορούν τις εργασίες συντήρησης-αποκατάστασης, τη μορφολογία και το περιβάλλον τοπίο των οικοδομών για τις παραδοσιακές και νέες οικοδομές, εντός και εκτός των Περιοχών Ειδικού Χαρακτήρα (Επίσημη ιστοσελίδα Τ.Π.Ο., μελέτη αναρτημένων Σχεδίων Δ.Π.) 15. Χάρτης Επαρχία Λεμεσού - Περιοχές ανά τύπο Σχεδίου Πηγή: I.A.CO. Ltd, 2011, ιδία επεξεργασία 15 Τα Σχέδια αφορούσαν την Κοινότητα Λευκάρων (Επαρχία Λάρνακας), την περιοχή της Πόλης Χρυσοχούς (Επαρχία Πάφου), και τμήματα των περιοχών Αγίας Νάπας και Παραλιμνίου (Επαρχία Αμμοχώστου) 66

68 2.3. Η πόλη της Λεμεσού Γενικά δεδομένα Η πόλη της Λεμεσού αποτελεί τη συμπρωτεύουσα της Κύπρου, καθώς είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της σε έκταση και πληθυσμό. Η έκταση της ανέρχεται σε 35 τ.χλμ., καταλαμβάνοντας το 2,5% της έκτασης της ομώνυμης Επαρχίας και το 0,4% της συνολικής έκτασης της Κύπρου. (Επίσημη ιστοσελίδα Τμήματος Κτηματολογίου και Χωρομετρίας). Βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τμήμα της ομώνυμης Επαρχίας, στην οποία ανήκει και διοικητικά (Χάρτης 2.3-1) και περιλαμβάνει το μεγαλύτερο, σε πληθυσμό, Δήμο του νησιού (Δήμος Λεμεσού). Χάρτης Θέση πόλης Λεμεσού στην Επαρχία Πηγή: Ηλεκτρονική Βάση Δεδομένων `Streets - ArcGIS, έκδοση 2010, ιδία επεξεργασία Αναπτυξιακά Δεδομένα Το 2001, η πόλη της Λεμεσού συγκέντρωνε το μεγαλύτερο ποσοστό των απασχολουμένων της Επαρχίας, το οποίο ανερχόταν σε 83%. Επιπλέον ο τριτογενής τομέας καταλάμβανε το 72% των απασχολουμένων της πόλης (Πίνακας ). Τα στοιχεία του 2001 αποτελούν τα πιο πρόσφατα στοιχεία, στα οποία γίνεται η διάκριση της απασχόλησης σε αστική και αγροτική περιοχή, της Επαρχίας. Λόγω της έλλειψης στατιστικών στοιχείων της απασχόλησης ανά κλάδο για την πόλη της Λεμεσού, καθώς και του κυρίαρχου ρόλου που διαδραματίζει η πόλη στην Επαρχία (όσον αφορά το ποσοστό απασχολουμένων της Επαρχίας), γίνεται αναφορά σε στοιχεία που αφορούν το σύνολο της Επαρχίας (Πίνακας και Γράφημα ), τα οποία θα θεωρείται ότι αντιπροσωπεύουν την πόλη της Λεμεσού. Η τοπική οικονομία της πόλης παρουσίαζε εξειδίκευση σε δραστηριότητες του δευτερογενούς τομέα. Χαρακτηριστικά, το 2010 ξεχώρισαν, ανάλογα με το ποσοστό απασχολουμένων, οι κλάδοι της μεταποιητικής βιομηχανίας (9%) και των κατασκευών (12%). Οι κλάδοι αυτοί ξεχώρισαν λόγω της μακρόχρονη ιστορίας που έχει η Λεμεσός στη 67

69 μεταποίηση (Σεργίδης Χ., 2012) και λόγω της κατασκευαστικής έξαρσης που παρατηρήθηκε κυρίως μετά το Παρόλο που τα τελευταία χρόνια οι κατασκευές παρουσιάζουν μια καθοδική πορεία (μετά το 2009 λόγω οικονομικής κρίσης), σήμερα στην πόλη βρίσκονται σε εξέλιξη μεγάλα κατασκευαστικά έργα όπως η Μαρίνα και οι Πύργοι (τα ψηλότερα κτίρια της Κύπρου με πολυτελείς διαμερίσματα) και διάφορες επεμβάσεις ανάπλασης στο κέντρο της. Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω ο τριτογενής τομέας διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο στην οικονομία της πόλης, με τους κλάδους του χονδρικού/λιανικού εμπορίου, των ξενοδοχείων/εστιατορίων και μεταφορών/επικοινωνιών να ξεχωρίζουν. Επιπλέον, η παρουσία του ισχυρού λιμανιού στην πόλη λειτουργεί ευεργετικά στις εμπορευματικές κυρίως μεταφορές και προσδίδει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι των άλλων πόλεων π.χ. για την προσέλκυση υπεράκτιων εταιριών. Πίνακας Αριθμός απασχολουμένων ανά οικονομικό τομέα, για το σύνολο της Κύπρου και την Επαρχία Λεμεσού (αστική και αγροτική περιοχή), 2001 Δεν Σύνολο Α'γενής (%) Β'γενής (%) Γ'γενής (%) δήλωσαν Άνεργοι Κύπρος , , , Επαρχία Λεμεσού , , , Αστική , , , Αγροτική , , , Πληθυσμιακά Δεδομένα Πηγή: ΥΣΤΑΤ, ιδία επεξεργασία Το 2011, ο πληθυσμός της πόλης της Λεμεσού ανερχόταν σε κατοίκους, μέγεθος που καταλάμβανε το 82% του συνολικού πληθυσμού της Επαρχίας και το 23% του συνολικού πληθυσμού της Κύπρου (Πίνακας ) (ΥΣΤΑΤ). Παρακάτω παρουσιάζεται η πληθυσμιακή διάρθρωση και μεταβολή της πόλης, με βάση τις τρεις πιο πρόσφατες καταγραφές πληθυσμού (1992, 2001 και 2011). Το 1992 ο πληθυσμός της πόλης ανερχόταν κατοίκους, ενώ μέχρι το έτος 2001 παρουσίασε αύξηση 14,7% φτάνοντας τους κατοίκους. Το 2011, παρουσίασε πληθυσμιακή αύξηση της τάξης του 23%, με τον πληθυσμό της να ανέρχεται σε κατοίκους (Πίνακα ). Όσον αφορά το εσωτερικό της πόλης αξίζει να σημειωθεί ότι ο πληθυσμός δεν παρουσίαζε ομοιόμορφη κατανομή. 68

70 Πίνακας Κατανομή πληθυσμού και πληθυσμιακή μεταβολή (%) ανά Δήμο και Κοινότητα πόλης Λεμεσού, (%) (%) Πόλη Λεμεσού ,7 22,92 Δ. Λεμεσού ,2 7,16 Δ. Μέσα Γειτονιάς ,6 6,72 Δ. Αγίου Αθανασίου ,4 56,40 Δ. Γερμασόγειας ,6 57,25 Δ. Κάτω Πολεμιδιών ,4 21,23 Δ. Ύψωνα ,2 72,28 Κ. Πάνω Πολεμιδιών ,0-6,29 Κ. Αγίου Τύχωνα (μέρος) ,20 Κ. Μουτταγιάκας (μέρος) ,57 Κ. Παρεκκλησιάς , ,5 Κ. Πύργου (μέρος) ,05 Κ. Μοναγρουλλίου (μέρος) ,77 Κ. Μονής (μέρος) ,00 Κ. Τσερκέζ Τσιφλίκ ,1-13,79 Πηγή: ΥΣΤΑΤ Σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα παρατηρείται πως ο Δήμος Λεμεσού είχε διαχρονικά το μεγαλύτερο αριθμό κατοίκων. Οι περιοχές που σήμερα παρουσιάζονται πιο δυναμικές και βρίσκονται στο ανατολικό τμήμα της πόλης, το 2011 συγκέντρωναν ποσοστό μικρότερο του 5% του συνολικού πληθυσμού της πόλης (Κοινότητες Μουτταγιάκας, Παρεκκλησιάς, Πύργου, Μοναγρουλλιού και Μονής) (Πίνακας ). Την ίδια χρονιά, στο κέντρο της πόλης οι μεταβολές ήταν μικρότερες και σε μερικές περιοχές, προς το δυτικό τμήμα της, παρατηρήθηκαν μειώσεις (Κοινότητες Τσερκέζ Τσιφλίκ: 14% και Πάνω Πολεμιδιών: 6%). Στο βορειοδυτικό τμήμα της πόλης οι σημαντικότερες μεταβολές παρατηρήθηκαν στο Δήμο Αγίου Αθανασίου (56%) και την Κοινότητα Ύψωνα (72%). Σύμφωνα με προβλέψεις για το 2018, ο πληθυσμός της πόλης αναμένεται να φτάσει τους κατοίκους, παρουσιάζοντας μια αύξηση της τάξης του 8% ( ). 16 Ο Δήμος Ύψωνα ανακηρύχτηκε σε Δήμο το

71 Πίνακας Αριθμός και ποσοστό πληθυσμού (%) ανά Δήμο και Κοινότητα πόλης Λεμεσού - Πρόβλεψη για το έτος (%) Πρόβλεψη 2018 Πόλη Λεμεσού Δ. Λεμεσού , Δ. Μέσα Γειτονιάς , Δ. Αγίου Αθανασίου , Δ. Γερμασόγειας , Δ. Κάτω Πολεμιδίων , Δ. Ύψωνα , Κ. Πάνω Πολεμιδιών , Κ. Αγίου Τύχωνα (μέρος) , Κ. Μουτταγιάκας (μέρος) ,5 907 Κ. Παρεκκλησιάς ,4 253 Κ. Πύργου (μέρος) ,2 232 Κ. Μοναγρουλλίου (μέρος) 536 0,3 69 Κ. Μονής (μέρος) 622 0,3 27 Κ. Τσερκέζ Τσιφλίκ 50 0,0 77 Πηγή: Τ.Σ. Λεμεσού, 2011 Όσον αφορά την ηλικιακή διάρθρωση του πληθυσμού, το 2011 παρατηρήθηκε μια παρόμοια διάρθρωση με αυτή της Κύπρου (Πίνακας ). Τα μεγαλύτερα ποσοστά πληθυσμού συγκέντρωναν οι ομάδες ετών (23,6%) και ετών (23,3%), ενώ τα χαμηλότερα ποσοστά καταλάμβαναν οι ομάδες άνω των 60 ετών (17,6%) και 0-14 ετών (16%). Επίσης, ο αριθμός των γυναικών παρουσιαζόταν μεγαλύτερος ( κάτοικοι) από τον αντίστοιχο αριθμό των ανδρών (93.052). Πίνακας Ποσοστό πληθυσμού (%) κατά φύλο και ηλικιακή ομάδα, για το σύνολο της Κύπρου και την πόλη της Λεμεσού, Ηλικιακές ομάδες (%) Σύνολο Κύπρος ,1 23,3 22,8 19,2 18,7 Άντρες ,9 24,4 21,5 19,2 8,8 Γυναίκες ,2 22,3 24,0 19,2 9,9 Λεμεσός ,9 23,6 23,3 19,6 17,6 Άντρες ,9 24,6 22,0 19,7 16,9 Γυναίκες ,0 22,7 24,5 19,6 18,2 Πηγή: ΥΣΤΑΤ 70

72 Διοικητική και οικιστική διάρθρωση Η πόλη της Λεμεσού, χωρίζεται διοικητικά σε 6 Δήμους, 2 Κοινότητες και 6 τμήματα Κοινοτήτων (τα τμήματα αυτά βρίσκονται στο ανατολικό τμήμα της πόλης, καταλαμβάνουν το παράκτιο μέρος κάθε Κοινότητας και ξεχωρίζουν για την τουριστική τους δραστηριότητα). Οι χωρικές αυτές ενότητες είναι οι (Εικόνα ): Δήμοι: Λεμεσού, Μέσα Γειτονιάς, Αγίου Αθανασίου, Κάτω Πολεμιδιών, Γερμασόγειας και Ύψωνα, Κοινότητες: Πάνω Πολεμιδιών και Τσερκέζ Τσιφλίκ και τμήματα Κοινοτήτων: Αγίου Τύχωνα, Παρεκκλησιάς, Πύργου, Μουταγιάκας, Μονής και Μοναγρουλλιού. Εικόνα Διοικητική διάρθρωση πόλης Λεμεσού Πηγή: Hadjilyra A. 2009, ιδία επεξεργασία Χωρικά Δεδομένα Φυσικό περιβάλλον Η πόλη της Λεμεσού περιλαμβάνει ελάχιστες περιοχές περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος. Αυτές που ξεχωρίζουν είναι: η περιοχή της επίχωσης της Λεμεσού (μώλος) ο οποίος αποτελεί το κύριο αστικό πάρκο πόλης, ο Δημοτικός Κήπος και η περιοχή Δασούδι, οι οποίες περιλαμβάνονται στο Δήμο Λεμεσού και βρίσκονται κατά μήκος του θαλάσσιου μετώπου της πόλης, καθώς και ένα τμήμα του Εθνικού Δασικού Πάρκου Πολεμιδιών (Εικόνα ) (βλέπε 3.5.2) (Επίσημη ιστοσελίδα Τμήματος Δασών)

73 Εικόνα Περιοχές πρασίνου στην πόλη Λεμεσού Πηγή: Google Earth, ιδία επεξεργασία Συμπερασματικά ένα από τα κυριότερα προβλήματα στην πόλη της Λεμεσού αποτελεί η έλλειψη αναγκαίων χώρων πρασίνου και η συγκέντρωση των ήδη υπαρχόντων προς ένα τμήμα της, κατά μήκος της θάλασσας. Ακόμη, όπως συμβαίνει σε όλες τις πόλεις της Κύπρου έτσι και στη Λεμεσό, η μη ικανοποιητική λειτουργία των Μ.Μ.Μ. ενισχύει την εξάρτηση του πληθυσμού από το Ι.Χ., με αποτέλεσμα τη ρύπανση της ατμόσφαιρας. Επιπλέον, η παρουσία του λιμανιού και ορισμένων βιομηχανικών/βιοτεχνικών εγκαταστάσεων κατά μήκος του θαλάσσιας ακτογραμμής, επηρεάζει σε ένα βαθμό την ποιότητα της θάλασσας (Τ.Σ. Λεμεσού, 2011). Χρήσεις γης Οι κυριότερες χρήσεις γης που εμφανίζονται στην πόλη είναι η κατοικία, με το κέντρο να παρουσιάζει τη μεγαλύτερη πυκνότητα. Σε όλη την έκταση της πόλης παρατηρείται ένας μεγάλος αριθμός κενών οικοπέδων, μερικά από τα οποία χρησιμοποιούνται ως χώροι στάθμευσης ή για την ανέγερση πολυκατοικιών. Μεγάλη συγκέντρωση τουριστικής δραστηριότητας παρατηρείται στο νοτιοανατολικό κυρίως τμήμα της πόλης, στο οποίο κατά κύριο λόγο χωροθετούνται πολυτελή ξενοδοχεία, ενώ όσον αφορά το εμπόριο, υπάρχουν διάφοροι εμπορικοί πυρήνες, κατά μήκος μεγάλων οδικών αξόνων και γύρω από τον παραδοσιακό πυρήνα της πόλης. Οι διάφορες βιομηχανικές/βιοτεχνικές εγκαταστάσεις ως επί το πλείστον συγκεντρώνονται σε περιοχές και ζώνες στο βόρειο και βορειοδυτικό τμήμα της πόλης, ενώ οι ψυχαγωγικές χρήσεις είναι σε γενικά πλαίσια διάσπαρτες, με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση τους να παρατηρείται κατά μήκος της παραλιακής περιοχής. Τέλος γεωργική γη, απαντάται κυρίως στις παρυφές της πόλης, καταλαμβάνοντας όμως μικρή έκταση. 72

74 Πολιτιστικό περιβάλλον Όσον αφορά το πολιτιστικό περιβάλλον της πόλης της Λεμεσού ξεχωρίζουν ο νεολιθικός οικισμός της πόλης της Αμαθούντας, που βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της πόλης, το Μεσαιωνικό κάστρο της Λεμεσού, το οποίο εμπίπτει εντός του κέντρου της πόλης και ένας μικρός αριθμός ιστορικών εκκλησιών. Σημαντικό πολιτιστικό στοιχείο αποτελούν επίσης οι Περιοχές Ειδικού Χαρακτήρα στις οποίες περιλαμβάνονται η περιοχή του ιστορικού κέντρου, όπως και οι παραδοσιακοί πυρήνες ορισμένων προαστίων της πόλης (Βούναρος, Ύψωνας, Αγία Φύλα, Μέσα Γειτονιά κλπ.) (Τ.Σ. Λεμεσού, 2011). Σημαντικές ακόμη περιοχές μπορούν να θεωρηθούν οι δύο τουρκογειτονιές της Αγίας Νάπας και της Τζαμί Τζετίτ, στις οποίες συναντιούνται τζαμιά, λουτρά και οικίες λαϊκής αρχιτεκτονικής. Άλλοι ενδιαφέροντες χώροι είναι η νερομηχανή και ο υδατόπυργος, που αποτελούν δύο από τις παλαιότερες υποδομές της πόλης (Enviroplan A.E. και Kocks Consult, 2012) Μεταφορές Λόγω της ακτινωτής δομής που χαρακτηρίζει το οδικό δίκτυο της πόλης, οι δρόμοι πρωτεύουσας σημασίας αποτελούν οι τέσσερεις παράλληλοι άξονες, που διαμορφώνονται από το παράκτιο προς το βόρειο τμήμα της και οι κάθετοι άξονες που τις συνδέουν. Οι προεκτάσεις των δύο από τους άξονες αυτούς αποτελούν μέρος των παλαιών αυτοκινητοδρόμων σύνδεσης της πόλης με τα αστικά κέντρα της Πάφου και της Λευκωσίας, ενώ σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και τμήμα των νέων αυτοκινητοδρόμων. Το ίδιο συμβαίνει και με την προέκταση ενός κάθετου άξονα, με αποτέλεσμα τη σύνδεση της πόλης με την οροσειρά του Τροόδους (Χάρτης ). (Ηλεκτρονική βάση δεδομένων Streets ArcGIS). Το υπόλοιπο οδικό δίκτυο συμπληρώνεται με δρόμους δευτερεύουσας σημασίας, τους τοπικούς δρόμους, καθώς και τα δύο δίκτυα ποδηλατοδρόμων κατά μήκος του παράκτιου τμήματος της πόλης. Στα όρια της πόλης περιλαμβάνεται και το Λιμάνι Λεμεσού (όπως και η υπό κατασκευή Μαρίνα), ενώ παρατηρείται η μειωμένη ζήτηση και χρήση των αστικών λεωφορείων, γεγονός που αυξάνει το πρόβλημα της εξάρτησης από το Ι.Χ.. 73

75 Χάρτης Οδικό δίκτυο πόλης Λεμεσού Πηγή: Ηλεκτρονικό Βάση Δεδομένων `Streets - ArcGIS (2010), ιδία επεξεργασία Πλαίσιο Σχεδιασμού Στην πόλη της Λεμεσού εφαρμόζονται δύο Σ.Α.. Το Τ.Σ. Λεμεσού και το Σ.Π. του ιστορικού κέντρου της πόλης. Όσον αφορά το Τ.Σ. Λεμεσού (το οποίο τροποποιήθηκε το 2011), έχει χρονικό ορίζοντα το Η περιοχή μελέτης του Σχεδίου περιλαμβάνει όλη την έκταση της πόλης. Μερικοί από τους γενικούς στόχους του Σχεδίου αποτελούν η οργάνωση των βασικών αστικών λειτουργιών, η ορθολογική κατανομή των χρήσεων γης, η εφαρμογή σύγχρονης κυκλοφοριακής πολιτικής και η διαφύλαξη και αναβάθμιση των περιοχών με πολιτιστικό ενδιαφέρον. Συγκεκριμένα, επιδιώκει την ενίσχυση του αστικού χαρακτήρα της πόλης με την επέκταση των οικιστικών και Βιομηχανικών/Βιοτεχνικών Ζωνών, την αναβάθμιση των Εμπορικών Ζωνών και τη μετακίνηση των Αγροτικών Ζωνών προς τις παρυφές της πόλης. Επιπλέον, η κυκλοφοριακή πολιτική προωθεί εναλλακτικές μορφές μετακίνησης και ενθαρρύνεται ιδιαίτερα ο τουρισμός με την επέκταση υφιστάμενων Ζωνών. Όσον αφορά το Σ.Π. του ιστορικού κέντρου της πόλης, η εκπόνησή του εντάσσεται στην ευρύτερη πολιτική για πιο λεπτομερή σχεδιασμό Περιοχών Ειδικού Ενδιαφέροντος. Η πολιτική αυτή θέτει ως προτεραιότητα τον προγραμματισμό της ανάπτυξης των κέντρων των πόλεων, όπου παρατηρούνται συνήθως προβλήματα εγκατάλειψης, ανταγωνισμού και κυκλοφορίας. Η εκπόνηση του λεπτομερέστατου αυτού Σχεδίου προέκυψε από την αδυναμία ικανοποίησης των πολεοδομικών στόχων του Τ.Σ. της πόλης, αλλά και από την ανάγκη υιοθέτησης ενεργότερων πολεοδομικών εργαλείων και μέτρων. Μερικοί από τους κεντρικούς στόχους του αποτελούν η διατήρηση της κατοικίας στο κέντρο, η κυκλοφοριακή αποσυμφόρηση και η αξιοποίηση και η προστασία του ιστορικού χαρακτήρα της περιοχής. Η περιοχή μελέτης του Σχεδίου καλύπτει το νότιο τμήμα της πόλης που εκτείνεται μεταξύ της παραλίας και των αξόνων Γλάδστωνος-Ναυαρίνου. Το τμήμα αυτό αποτελεί βασικά το γεωγραφικό και λειτουργικό της πυρήνα, όπου συγκεντρώνεται το μεγαλύτερο ποσοστό των υπηρεσιών και δραστηριοτήτων και παρουσιάζονται τα σημαντικότερα από τα παραπάνω προβλήματα. 74

76 Κεφάλαιο 3. Επαρχία Λεμεσού: Ανάλυση υφιστάμενης κατάστασης επιλεγμένων τομέων Όπως έχει αναφερθεί και στο υποκεφάλαιο 1.4, η σύνθεση της Στρατηγικής για τη χωρική ανάπτυξη της Επαρχίας Λεμεσού θα αφορά πέντε βασικούς της τομείς, οι οποίοι είναι ο τουρισμός, η βιομηχανία, οι μεταφορές, η κατοικία και το περιβάλλον. Για την αποτελεσματικότερη επιλογή των κατευθύνσεων που θα προταθούν για τους εν λόγω τομείς απαραίτητη είναι η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασής τους. Συγκεκριμένα παρακάτω γίνεται αναφορά σε ορισμένα αναπτυξιακά δεδομένα, στους βασικούς φορείς και αναλύεται η χωρική τους διάσταση και οι σημαντικότερες δυνατότητες και αδυναμίες τους Τουρισμός Όπως έχει αναφερθεί και στο προηγούμενο κεφάλαιο, ο τουρισμός αποτελεί βασική οικονομική δραστηριότητα για την Επαρχία Λεμεσού, αφού συγκεντρώνει σημαντικό μερίδιο των απασχολουμένων της. Παρακάτω, παρουσιάζονται αρχικά κάποια γενικά στοιχεία για την τουριστική δραστηριότητα της Ευρώπης και της Κύπρου και στη συνέχεια αναλύεται η υφιστάμενη κατάσταση της Επαρχίας. Συγκεκριμένα παρουσιάζονται οι τουριστικοί της πόροι, η επισκεψιμότητα και το προφίλ των επισκεπτών της. Λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία αυτά, παρουσιάζονται τα δυνατά και αδύνατα στοιχεία του τουρισμού στην Επαρχία Γενικά στοιχεία Στο διάστημα , ο μέσος ετήσιος αριθμός αφίξεων των τουριστών στην Κύπρο ανερχόταν σε τουρίστες, με τη Λεμεσό να καταλάμβανε το 7% των αφίξεων. Αντίθετα το διάστημα , ο εν λόγω αριθμός για την Κύπρο αντιστοιχούσε σε τουρίστες εκ των οποίων η Λεμεσός καταλάμβανε το 7.5%. Συμπερασματικά φαίνεται πως η Λεμεσός έχει κερδίσει ένα σημαντικό μερίδιο από την τουριστική αγορά της Κύπρου, το οποίο όπως φαίνεται παρακάτω έχει εξειδικεύσει σε τουρισμό πολυτελείας. Λαμβάνοντας υπόψη τις αφίξεις τουριστών για το σύνολο της Κύπρου, το 2009, παρατηρήθηκε μείωση τους κατά 11% περίπου. Στα ίδια πλαίσια κινήθηκε και η Λεμεσός, αφού το έτος 2009 σημειώθηκε ο μικρότερος αριθμός αφίξεων ( άτομα: 11%) για την περίοδο Η μεγαλύτερη ωστόσο μείωση στις αφίξεις σημειώθηκε την περίοδο , της τάξης του 14% (Πίνακας ). 75

77 Πίνακας Αριθμός αφίξεων στην Κύπρο, ανά τοποθεσία διαμονής, Τοποθεσία διαμονής Κύπρος 2.470, , , , , , ,2 Λευκωσία 84,0 110,4 128,8 137,5 122,1 128,1 134,4 Αγία Νάπα 407,6 408,2 410,5 399,4 367,8 376,9 415,9 Λάρνακα 227,2 216,1 237,5 224,8 216,8 232,5 252,1 Λεμεσός 397,7 340,9 333,8 316,2 281,3 303,7 310,6 Παραλίμνι 363,1 352,9 360,9 377,6 329,5 324,5 332,0 Πάφος και Πόλη Χρυσοχούς 859,6 847,5 810,6 831,1 709,2 695,4 829,5 Αλλού 130,9 124,8 133,9 117,1 114,6 113,0 117,6 Πηγή: ΥΣΤΑΤ Σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού 18 (UNWTO), το έτος 2009 αποτελεί τη χειρότερη χρονιά για τον τομέα του τουρισμού, για την περίοδο Η σημαντικότερη ύφεση του τουρισμού, εκτός από την Αμερική, παρατηρήθηκε στην Ευρώπη με τις αφίξεις των τουριστών να μειώνονται κατά 5% περίπου (το επόμενο έτος σημειώθηκε ωστόσο σημαντική ανάκαμψη κατά 3,3%) (Πίνακας ). Συγκεκριμένα μεγαλύτερη ύφεση παρουσίασαν οι χώρες της Κεντρικής, Ανατολικής και Βόρειας Ευρώπης της τάξης του 10%, ενώ μικρότερες μειώσεις παρατηρήθηκαν στις χώρες της Δυτικής και Νότιας Ευρώπης και στο χώρο της Μεσογείου 19 (3% και 3,5% αντίστοιχα) (Chaiman, 2011). Πίνακας Αριθμός αφίξεων τουριστών από όλο τον κόσμο και έσοδα από τον τουρισμό ανά έτος για την Ευρώπη, Έτος Αφίξεις χιλ. Ετήσια Μετ. (%) Έσοδα ( ) εκτ. Ετήσια Μετ. (%) ,4 4,4 280,5 5, ,6 5,1 301,0 7, ,9 4,6 317,1 5, ,2 0,5 320,7 1, ,5-4,9 294,7-8, ,6 3,3 306,6 4,0 Πηγή: Επίσημη ιστοσελίδα UNWTO Συμπεριλαμβανομένου και της Κύπρου 76

78 Τουριστική κίνηση Η ανάλυση της τουριστικής κίνησης της Επαρχίας Λεμεσού βασίστηκε, κυρίως, σε στατιστικά στοιχεία από την ΥΣΤΑΤ και τον Κ.Ο.Τ.. Η μελετώμενη περίοδος, , επιλέχθηκε με σκοπό την παρουσίαση του στίγματος της τουριστικής δραστηριότητας της Επαρχίας για αυτή την πρόσφατη περίοδο και τον προσδιορισμό της επιρροής της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης στον εν λόγω τομέα. Επίσης, με την επιλογή αυτής της περιόδου έγινε μια προσπάθεια σύγκρισης της πορείας του τουρισμού σε παγκόσμιο επίπεδο και σε τοπικό επίπεδο (Επαρχία Λεμεσού), αφού το 2009 παρατηρήθηκε σημαντική ύφεση στον τουρισμό σε παγκόσμιο επίπεδο. Για την ανάλυση χρησιμοποιήθηκαν ποσοτικά στοιχεία για τον αριθμό των τουριστών/επισκεπτών και του προφίλ τους. Η κύρια δυσκολία που συναντήθηκε ήταν η έλλειψη αρκετών στοιχείων που να δηλώνουν το προφίλ των τουριστών που επισκέπτονται την Κύπρο (π.χ. λόγος ταξιδιού), παρά μόνο η εθνικότητά τους. Το 2008 και 2009 οι τουρίστες/επισκέπτες της Επαρχίας ήταν κατά κύριο λόγο ξένοι (90%) και η Επαρχία συγκέντρωνε το 13% περίπου των ξένων τουριστών που έρχονταν στην Κύπρο και το 15% των Κύπριων. Ξένοι υπήκοοι Αρχικά, διερευνάται η δυναμική της Επαρχίας Λεμεσού, όσον αφορά την προτίμηση των τουριστών/επισκεπτών σε σχέση με τις άλλες περιοχές της Κύπρου. Η ανάλυση επικεντρώνεται σε στοιχεία που αφορούν την πόλη της Λεμεσού και τα ορεινά θέρετρα, λόγω έλλειψης στατιστικών στοιχείων για τα καταλύματα της ευρύτερης αγροτικής περιοχής της Επαρχίας. Διαπιστώνουμε ότι πρώτη στην προτίμηση των τουριστών/ επισκεπτών είναι η Πάφος, αφού κατά την περίοδο το ποσοστό επισκεπτών της (>31%), σε σχέση με το σύνολο των επισκεπτών, είναι το μεγαλύτερο. Η Επαρχία Λεμεσού είναι τρίτη στην προτίμηση των επισκεπτών με την επισκεψιμότητά της να παρουσιάζει τάσεις μείωσης κατά τις περιόδους και , η οποία αναλύεται εκτενέστερα παρακάτω. (Πίνακας ). 77

79 Πίνακας Αριθμός και ποσοστό επισκεπτών στην Κύπρο (%), ανά περιοχή, (2004, 2007 και 2010) Αριθμός (%) Αριθμός (%) Αριθμός (%) Σύνολο Παραλίμνι , , ,9 Αγία Νάπα , , ,3 Λάρνακα , , ,7 Λεμεσός , , ,0 Πάφος , , ,1 Πόλη Χρυσοχούς , , ,9 Λευκωσία , , ,9 Ορεινά Θέρετρα , , ,2 Άλλα , , ,4 Σε δύο , , ,7 Σε τρία , , ,9 Πηγή: Επίσημη ιστοσελίδα Κ.Ο.Τ. Η τουριστική κίνηση της Λεμεσού παρουσίασε μέχρι το 2010, μια πτωτική τάση λόγω της εξειδίκευσης της τοπικής οικονομίας σε άλλες οικονομικές δραστηριότητες όπως οι υπηρεσίες και η βιομηχανία. Επίσης, την περίοδο οι αφίξεις τουριστών μειώθηκαν αισθητά ( τουρίστες περίπου: 11%), λόγω της ευρύτερης οικονομικής κρίσης. Παρόλα αυτά, μετά το 2009 παρουσιάστηκε αύξηση των αφίξεων και μάλιστα την περίοδο η αύξηση ήταν μεγαλύτερη από τον εθνικό μέσο όρο (Πίνακες και ) Πίνακας Αφίξεις τουριστών για την Επαρχία Λεμεσού και το σύνολο της Κύπρου, (σε χιλιάδες) Έτος Κύπρος 2.470, , , , , ,0 2392,2 Λεμεσός 397,7 340,9 333,8 316,2 281,3 303,7 310,63 Πηγή: ΥΣΤΑΤ Πίνακας Μεταβολή αφίξεων τουριστών για την Επαρχία Λεμεσό και το σύνολο της Κύπρου (%), Κύπρος -2,8 0,6-0,5-10,9 1,5 10,1 Λεμεσός -14,3-2,1-5,3-11,0 8,0 2,3 Πηγή: ΥΣΤΑΤ, ιδία επεξεργασία Λόγω έλλειψης στατιστικών στοιχείων για το σχολιασμό των πιθανών περιόδων αυξημένης τουριστικής κίνησης στην Επαρχία, η παρακάτω ανάλυση βασίστηκε στην κατά 78

80 κεφαλή δαπάνη (ανά μήνα) για την πόλη της Λεμεσού (βλέπε Παράρτημα Ι: Πίνακες Ι, ΙΙ και ΙΙΙ), με τη λογική ότι σε τέτοιες περιόδους αυξάνεται το κόστος και από την μέχρι τώρα προσωπική εμπειρία. Επίσης, σχολιάζεται ξεχωριστά η πόλη της Λεμεσού και τα ορεινά θέρετρα (με την ίδια λογική). Όσον αφορά την πόλη της Λεμεσού, παρατηρήθηκαν μικρές διακυμάνσεις δαπάνης, γεγονός που υποδεικνύει ότι δεν υπάρχουν κατ εξοχήν διακριτές περίοδοι με πιο έντονη τουριστική δραστηριότητα. Ωστόσο, ξεχωρίζουν οι καλοκαιρινοί, κυρίως, μήνες, δηλαδή η περίοδος Ιούνιος-Σεπτέμβριος, με αποκορύφωμα το μήνα Αύγουστο. Όσον αφορά τα ορεινά θέρετρα, παρατηρήθηκαν γενικότερα μεγάλες διακυμάνσεις, γεγονός που υποδηλώνει τη μεγάλη επιρροή της εποχικότητας, με αποτέλεσμα αρνητικές επιπτώσεις στις τουριστικές επιχειρήσεις. Οι μήνες με την πιο αυξημένη τουριστική κίνηση είναι ο Ιούνιος, ο Σεπτέμβριος και ο Οκτώβριος. Όσον αφορά το προφίλ των επισκεπτών της Επαρχίας, η παρακάτω ανάλυση βασίστηκε σε στοιχεία του Κ.Ο.Τ. και της ΥΣΤΑΤ για το έτος 2010, αφού είναι τα πιο πρόσφατα και διαθέσιμα στοιχεία. Το 2010, το μεγαλύτερο ποσοστό επισκεπτών ήταν ξένοι τουρίστες (89%) και το υπόλοιπο ποσοστό ντόπιοι επισκέπτες (11%), φαινόμενο που παρατηρείται διαχρονικά. Από τους ξένους τουρίστες ξεχωρίζουν οι τουρίστες από Αγγλία (29,6%) και Ρωσία (24,2%). Ιδιαίτερα για τους Ρώσους τουρίστες τα ποσοστά της Λεμεσού είναι κατά πολύ μεγαλύτερα σε σχέση με τα αντίστοιχα εθνικά (Πίνακας ). Πίνακας Ποσοστό επισκεπτών Επαρχίας Λεμεσού και Κύπρου, ανά χώρα προέλευσης, 2010 Χώρα Λεμεσός (%) Κύπρος (%) Αγγλία 29,6 45,8 Ρωσία 24,2 10,3 Γερμανία 4,8 6,4 Ελλάδα 10,3 5,9 Σουηδία 0,7 5,1 Νορβηγία 0,6 2,9 Ελβετία 0,9 1,9 Ισραήλ 2,5 1,7 Ολλανδία 1,0 1,6 Φιλανδία 0,8 1,5 Δανία 0,4 1,4 Γαλλία 2,3 1,3 Βέλγιο 0,8 1,1 Η.Π.Α 2,4 1,0 Αυστρία 0,7 1,0 Λίβανος 2,0 1,0 Ρουμανία 1,7 0,9 Άλλες 14,5 9,1 Πηγή: Επίσημη ιστοσελίδα Κ.Ο.Τ. Συμπληρωματικά αναφέρεται πως το 2010, το μισό σχεδόν ποσοστό των τουριστών της Επαρχίας (53%) διέμενε σε ξενοδοχεία. Από το ποσοστό αυτό, το 19% διέμενε σε ξενοδοχεία 4 αστέρων, ενώ το 20% σε 5 αστέρων. Αν και σε εθνικό επίπεδο δεν υπερτερεί σε ποσοτικά 79

81 μεγέθη από τις αναπτυσσόμενες περιοχές (ελεύθερη Αμμόχωστος και Πάφος), σε τοπικό επίπεδο ο τουρισμός θεωρείται βασική οικονομική δραστηριότητα. Πίνακας Αριθμός και ποσοστό τουριστών Επαρχίας Λεμεσού και Κύπρου, κατά τύπο καταλύματος, 2010 Τύπος καταλύματος Λεμεσός Κύπρος Αρ. (%) Αρ. (%) Σύνολο Ξενοδοχεία Αστέρων , ,3 5* , ,8 4* , ,3 3* , ,6 2* , ,6 1* Οργανωμένα διαμερίσματα , ,2 Πολυτελείας , ,2 Α-Κατηγορία , ,6 Β- Κατηγορία , ,8 Γ- Κατηγορία , ,7 Τουριστικά Χωριά 898 0, ,9 Άλλα , ,4 Παραδοσιακές Οικοδομές 593 0, ,3 Κατασκηνωτικοί Χώροι 181 0, Άλλος τύπος με πληρωμή , ,0 Σε φίλους/συγγενείς , ,0 Ιδιόκτητη κατοικία , ,4 Δωρεάν , ,8 Σε δύο Καταλύματα , ,0 Σε τρία Καταλύματα ,0 Δεν Δήλωσε Πηγή: ΥΣΤΑΤ, ιδία επεξεργασία Υφιστάμενη κατάσταση τουρισμού στην Επαρχία Λεμεσού Τουριστικοί Πόροι/Τουριστικές υποδομές Η παρουσίαση των τουριστικών πόρων πραγματοποιείται λόγω του σημαντικού ρόλου που διαδραματίζουν στην ποιότητα του τουριστικού προϊόντος και γενικά στην τουριστική λειτουργία μιας περιοχής. Ο βασικός τουριστικός πόρος είναι βεβαίως η παραλιακή ζώνη, ενώ άλλοι πόροι είναι διάφορα πολιτιστικά στοιχεία, τοπία φυσικού κάλλους, τουριστικές δραστηριότητες και υποδομές. Υπογραμμίζεται ότι λόγω της δυσκολίας εύρεσης στατιστικών στοιχείων για το σύνολο της Επαρχίας Λεμεσού, χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία που αφορούν 80

82 ξεχωριστά το αστικό κέντρο, τις αγροτικές περιοχές και τα ορεινά θέρετρα 20. Επίσης για τον ίδιο λόγο δεν μπορεί να επιτευχθεί πιο λεπτομερής ανάλυση π.χ. ανά Δήμο και Κοινότητα για να αποδοθεί με σαφήνεια η χωρική διάσταση της τουριστικής δραστηριότητας. Μερικοί από τους βασικότερους τουριστικούς πόλους έλξης της Επαρχίας, αποτελούν η παρουσία οργανωμένων παραλιών και η μεγάλη ποικιλία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος που διαθέτει (Εικόνες και ). Όσον αφορά το πολιτιστικό περιβάλλον, διακρίνονται, σημαντικοί νεολιθικοί οικισμοί, μεσαιωνικά κάστρα, εκκλησίες και αρκετές Κοινότητες με ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά (Εικόνα ). Άλλωστε μερικά από αυτά έχουν ανακηρυχτεί ως μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, καθώς και περιοχές που ανήκουν στο δίκτυο «Φύση 2000» (Natura). Εικόνα Οργανωμένη παραλία στην πόλη της Λεμεσού Εικόνα Αθλητικές δραστηριότητες στις ορεινές περιοχές της Επαρχίας Λεμεσού Πηγή: 6/1050/editor/lemesos%20drops.jpg? Πηγή: 20 Όπου γίνεται αναφορά στο σύνολο των ορεινών θέρετρων θα θεωρείται ότι αντιπροσωπεύουν τον αριθμό των ορεινών θέρετρων της Επαρχίας Λεμεσού, αφού το μεγαλύτερο ποσοστό χωροθετείται σε αυτήν. 81

83 Εικόνα Ιστορικοί πυρήνες Κοινοτήτων Πηγή: 4d96a1ecad0f4750a335c154eea1836f.jpg Ακόμη στην Επαρχία υπάρχει η δυνατότητα συμμετοχής σε διάφορες εναλλακτικές μορφές άθλησης όπως η ποδηλασία, εντός και εκτός της πόλης, σε υφιστάμενα δίκτυα ποδηλατοδρόμων, καθώς και η πεζοπορία στα λεγόμενα μονοπάτια της φύσης τα οποία συνδυάζουν άσκηση και αναψυχή (Κ.Ο.Τ., 2009α). Μια άλλη τουριστική δραστηριότητα θεωρείται η περιήγηση σε οργανωμένες διαδρομές κρασιού σε συγκεκριμένες Κοινότητες της Επαρχίας (Εικόνες και ). Σήμερα στην Επαρχία υπάρχουν 3 από τις 6 οργανωμένες διαδρομές κρασιού της Κύπρου. Πρόκειται για τις διαδρομές Κρασοχώρια, Κουμανδαρία και Πιτσιλιά (βλέπε Παράρτημα Ι: Πίνακας IV). Ακόμη σημαντικές θεωρούνται και οι διάφορες θρησκευτικές διαδρομές, οι οποίες δίνουν τη δυνατότητα επίσκεψης σε εκκλησιαστικά κτίσματα ιδιαίτερου ιστορικού και αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος. Εικόνα Δρόμοι κρασιού στην Κύπρο Εικόνα Παραδοσιακό Οινοποιείο Πηγή: Επίσημη ιστοσελίδα Κ.Ο.Τ., ιδία επεξεργασία Πηγή: 50/Ayia_Mavri_001.jpg 82

84 Όσον αφορά τις τουριστικές υποδομές της Επαρχίας και συγκεκριμένα τα τουριστικά καταλύματα, για την ανάλυσή τους χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από τον Κ.Ο.Τ. και από την ΥΣΤΑΤ. Να σημειωθεί ότι κατά την ανάλυση προέκυψαν ορισμένες δυσκολίες. Αρχικά τα πιο πρόσφατα στοιχεία αφορούσαν το έτος Τα στοιχεία της πρώτης πηγής αναφέρουν μόνο το ποσοστό καταλυμάτων (όχι τον απόλυτο αριθμό), ενώ τα στοιχεία της δεύτερης αναφέρουν τον απόλυτο αριθμό των καταλυμάτων (πληροφορία που οδηγεί σε πιο έγκαιρα συμπεράσματα), αλλά αφορούν το έτος Επίσης, για τις αγροτικές περιοχές της Επαρχίας, τα μόνα διαθέσιμα στοιχεία αφορούσαν το έτος 2009, οπότε δεν μπορούσαν να εξαχθούν συγκριτικά συμπεράσματα σε σχέση με το Κατά την περίοδο , ο συνολικός αριθμός των καταλυμάτων της χώρας παρουσίασε μείωση, με μόνη εξαίρεση την πόλη της Πάφου και το σύνολο των ορεινών περιοχών, όπου σημειώθηκε μικρή αύξηση (Πίνακας ). Η πόλη της Λεμεσού παρουσίασε τη μεγαλύτερη μείωση τόσο στον αριθμό μονάδων όσο και στον αριθμό κλινών (28% και 9% αντίστοιχα). Το γεγονός αυτό δικαιολογείται σε πρώτο επίπεδο λόγω της γενικότερης οικονομικής κρίσης και σε δεύτερο λόγω της γενικότερης προσπάθειας που γίνεται για την απόσυρση των ξενοδοχείων κυρίως 1 αστέρων, από το Τ.Π.Ο. (Τ.Σ. Λεμεσού, 2003 & 2006). Πίνακας Μονάδες καταλυμάτων και αριθμός κλινών στην Κύπρο, ανά περιοχή και μεταβολή (%), Αρ. Μονάδων Αρ. Κλινών Αρ. Μονάδων Αρ. Κλινών Αρ. Μονάδων (%) Αρ. Κλινών (%) Λευκωσία ,5-5,4 Αγία Νάπα ,5-0,1 Λάρνακα ,4-8,6 Λεμεσός ,2-9,4 Παραλίμνι ,7-5,2 Πάφος ,0 0,3 Ορεινές περιοχές ,7 11,6 Σύνολο ,7-2,9 Πηγή: Επίσημη ιστοσελίδα Κ.Ο.Τ. Το 2009, στις αγροτικές περιοχές της Επαρχίας υπήρχαν 4 ξενοδοχεία, τα οποία καταλάμβαναν το 26% του συνόλου των ξενοδοχείων των αγροτικών περιοχών, ενώ στις ορεινές περιοχές 76 ξενοδοχεία, που καταλάμβαναν το 98% του συνόλου των ξενοδοχείων στις περιοχές αυτές (Κ.Ο.Τ., 2009α) (Εικόνα ). Όσον αφορά την αστική περιοχή της Λεμεσού το ποσοστό των ξενοδοχείων 4 και 5 αστέρων (9,8% 8 ξενοδοχεία, 7,3% 6 ξενοδοχεία.) ήταν μεγαλύτερο από το μέσο εθνικό όρο (6,8% 58 ξενοδοχεία, 2,6% 22 ξενοδοχεία) (Πίνακας ). 83

85 Εικόνα Ξενοδοχείο στο ορεινό τμήμα της Επαρχίας Λεμεσού Πηγή: Πίνακας Αριθμός και ποσοστό καταλυμάτων Επαρχίας Λεμεσού και Κύπρου, ανά τύπο καταλύματος, έτος 2009 Τύπος καταλύματος Λεμεσός Κύπρος Αρ. (%) Αρ. (%) Σύνολο Ξενοδοχεία Αστέρων 33 40, ,2 5* 6 7,3 22 2,6 4* 8 9,8 58 6,8 3* 12 14,6 79 9,2 2* 5 6,1 43 5,0 1* 2 2,4 22 2,6 Οργανωμένα διαμερίσματα 19 23, ,6 Τουριστικά Χωριά 2 2,4 23 2,7 Παραδοσιακές Οικοδομές 5 6, ,1 Παρόμοιες Εγκαταστάσεις 18 22, ,2 Ξενοδοχεία χωρίς Αστέρες 0 0 8,0 0,9 Ξενώνες 3 3,7 6 0,7 Τουριστικά Διαμερίσματα 15 18, ,5 Άλλα Συλλογικά Καταλύματα 5 6, ,2 Άλλα Τουριστικά Καταλύματα 4 4, ,8 Τουριστικές Επαύλεις 0 0, ,5 Επιπλωμένα Διαμερίσματα 4 4,9 11 1,3 Κατασκηνωτικοί Χώροι 1 1,2 4,0 0,5 Πηγή: ΥΣΤΑΤ 84

86 Το 2010, το μεγαλύτερο ποσοστό καταλυμάτων αφορούσε ξενοδοχεία, κυρίως 5 αστέρων (26,3%) και μάλιστα το ποσοστό της Επαρχίας παρουσιαζόταν διπλάσιο από το αντίστοιχο εθνικό (Πίνακας ). Ακολουθούσε το ποσοστό των ξενοδοχείων 3 αστέρων (21,6%), ενώ παρατηρήθηκε η συγκέντρωση μικρού ποσοστού οργανωμένων διαμερισμάτων και ψηλού ποσοστού κατασκηνωτικών χώρων (τριπλάσιο από το αντίστοιχο της Κύπρου). Πίνακας Ποσοστό καταλυμάτων Επαρχίας Λεμεσού και Κύπρου (%), ανά τύπο καταλύματος, 2010 Λεμεσός (%) Κύπρος (%) Ξενοδοχεία Αστέρων 5* 26,3 13,0 4* 21,2 23,5 3* 21,6 17,5 2* 4,5 4,0 1* 0,6 1,2 Οργανωμένα διαμερίσματα Πολυτελείας 0,9 0,1 Α-Κατηγορία 2,2 10,7 Β- Κατηγορία 2,9 8,9 Γ- Κατηγορία 2,0 1,4 Τουριστικά Χωριά 1,0 8,1 Τουριστικές Βίλες 0,0 1,6 Άλλα Παραδοσιακές Οικοδομές 0,7 1,4 Κατασκηνωτικοί Χώροι 11,1 3,2 Άλλος τύπος με πληρωμή 5,0 5,4 Πηγή: Επίσημη ιστοσελίδα Κ.Ο.Τ. Συμπερασματικά, παρατηρείται η ειδίκευση του τουρισμού της Επαρχίας στον τουρισμό πολυτελείας, αφού το μεγαλύτερο ποσοστό καταλυμάτων της το 2009 και 2010 αφορούσε ξενοδοχεία 4 και 5 αστέρων (Εικόνα ) καθώς επίσης και οργανωμένα διαμερίσματα πολυτελείας. Αυτό συμπεραίνεται ακόμη από το γεγονός ότι το ποσοστό των ξενοδοχείων 4 και 5 αστέρων υπερδιπλασιάζεται, ενώ μειώνεται, αντίστοιχα, το ποσοστό μη πολυτελών ξενοδοχείων (Πίνακες και ). Παρόμοιο είναι το σκηνικό και στο εθνικό επίπεδο. 85

87 Εικόνα Πολυτελές ξενοδοχείο στην πόλη της Λεμεσού Πηγή: Όσον αφορά τις ορεινές περιοχές, το 2009 η Επαρχία Λεμεσού διαδραμάτιζε έναν κυρίαρχο ρόλο αφού καταλάμβανε το μεγαλύτερο ποσοστό καταλυμάτων (κατά κύριο λόγο ξενώνες και παραδοσιακές οικοδομές). Γενικότερα ο χώρος της υπαίθρου χαρακτηριζόταν αναπτυσσόμενος στον τουρισμό, ιδιαίτερα στις παραδοσιακές οικοδομές, οι οποίες παρουσίαζαν αυξητικούς ρυθμούς, σε αντίθεση με τα ορεινά καταλύματα που παρουσίαζαν στασιμότητα κατά την περίοδο Οι προσφερόμενες υπηρεσίες από τα καταλύματα ήταν περιορισμένες και αφορούσαν κυρίως τη διαμονή, γεγονός που τα έκανε να υστερούν ως προς τις παραλιακές περιοχές και να εμφανίζουν προβλήματα βιωσιμότητας (Κ.Ο.Τ., 2009α). Άλλα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα εν λόγω καταλύματα είναι η εποχικότητα και η χαμηλή πληρότητα, τα οποία δημιουργούν την ανάγκη εκσυγχρονισμού τους. Μια συνολική παρατήρηση είναι ότι οι τουριστικές υποδομές της Επαρχίας (και γενικά της Κύπρου) φαίνεται να παρουσιάζουν μια υστέρηση σε σχέση με άλλες Ευρωπαϊκές περιοχές, κυρίως λόγω της απουσίας κατάλληλων υποδομών Μ.Μ.Μ.. Παρόλο που τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται μια βελτίωση στα αστικά λεωφορεία της Επαρχίας, κατά κύριο λόγο στο παραλιακό μέτωπο της πόλης, παρατηρούνται σημαντικές ελλείψεις στη σύνδεση των περιοχών που συνδέουν το κέντρο της πόλης με τα προάστια και τις περιοχές της υπαίθρου. Οι ελλείψεις αυτές οφείλονται αρχικά στην ανεξέλεγκτη εξάπλωση της πόλης, η οποία κάνει ασύμφορη την παροχή τέτοιων υπηρεσιών, καθώς και στην εξάρτηση των κατοίκων από το Ι.Χ.. Προσβασιμότητα/Μετακίνηση Η προσβασιμότητα αν και αποτελεί ζήτημα το οποίο εξετάζεται κατεξοχήν στον τομέα των μεταφορών, κρίθηκε αναγκαία η παρουσίασή του και στην παρούσα υποενότητα αφού η δυνατότητα πρόσβασης ή μη από και προς μία περιοχή, επηρεάζει άμεσα την τουριστική δραστηριότητά της και κατ επέκταση την ποιότητα του τουριστικού προϊόντος της και το κόστος μεταφοράς. Παρακάτω αναλύεται η προσβασιμότητα της Κύπρου από τον υπόλοιπο κόσμο και της Επαρχίας Λεμεσού από τις υπόλοιπες πόλεις της Κύπρου, τα διαθέσιμα μέσα 86

88 μεταφοράς που διαθέτει η Επαρχία και το κόστος τους, για να διαπιστωθεί αν τελικά αποτελεί ελκυστικό προορισμό. Η πρόσβαση προς την Κύπρο πραγματοποιείται είτε αεροπορικώς είτε ακτοπλοϊκώς. Από τα δύο αυτά μέσα, η Λεμεσός έχει άμεση πρόσβαση μόνον ακτοπλοϊκώς. Η Κύπρος διαθέτει δύο διεθνείς αερολιμένες: της Λάρνακας (ο οποίος είναι και ο μεγαλύτερος) και της Πάφου. Από τους συγκεκριμένους αερολιμένες (οι οποίοι ανήκουν σε ιδιωτικό όμιλο εταιριών) εκτελούνται πτήσεις σε πάνω από 120 προορισμούς και κυρίως σε χώρες της Ευρώπης. Η μέση χρονοαπόσταση των αεροδρομίων από τη Λεμεσό, με κανονικό αμάξι ανέρχεται στα 71χλμ. και 56 λεπτά από αυτό της Λάρνακας, και 60χλμ. και 47 λεπτά από αυτό της Πάφο. Η πρόσβαση προς τη υπόλοιπη Επαρχία Λεμεσού, από τις άλλες Επαρχίες και συνάμα πόλεις, πραγματοποιείται μέσω οδικών αξόνων. Η πόλη της Λεμεσού απέχει, κατά μέσο όρο, από τις υπόλοιπες πόλεις μόλις 70-80χλμ., δηλαδή λεπτά περίπου (με αυτοκίνητο), με εξαίρεση την περιοχή της Αγίας Νάπας η οποία απέχει 112χλμ., δηλαδή 75 λεπτά περίπου (Χάρτης ). Χάρτης Χρονοαποστάσεις από τη Λεμεσό προς τις υπόλοιπες ελεύθερες περιοχές Πηγή: Google Maps, ιδία επεξεργασία Οικονομική διάσταση Σε αυτό το κομμάτι αναλύεται η οικονομική κατάσταση του τουρισμού στην Επαρχία, μέσω στατιστικών στοιχείων που αφορούν τα ετήσια έσοδα της Κύπρου από τον τουρισμό. Για την ανάλυση αυτή χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από την ΥΣΤΑΤ, για τα έτη 2008 και 2009, που αποτελούν τα πιο πρόσφατα στοιχεία, ενώ για την ολοκληρωμένη εικόνα της Επαρχίας σχολιάζονται τα στοιχεία της πόλης της Λεμεσού και των ορεινών θέρετρων. Τα έσοδα του τουρισμού προκύπτουν από το σύνολο των χρημάτων που εισρέουν από τους τουρίστες/επισκέπτες της Κύπρου (ντόπιους και μη). Αρνητικό στοιχείο κατά την περίοδο αποτελεί η μείωση των εσόδων (16,7%), γεγονός που οφείλεται όπως προαναφέρθηκε στην παγκόσμια οικονομική κρίση. 87

89 Πίνακας Έσοδα τουρισμού στην Κύπρο (εκ. ), (%) Έσοδα 1.792, ,20-16,7 Πηγή: ΥΣΤΑΤ Επιπλέον, παρατηρήθηκε ότι η πόλη της Λεμεσού αποτελούσε ένα σχετικά ακριβό τουριστικό προορισμό (Κ.Κ..:755,6 και Ημ.:76,2 ), αλλά με χαμηλότερο κόστος διαμονής σε σχέση με άλλους τουριστικούς προορισμούς της Κύπρου (Κ.Κ.:328,6 και Ημ.:28,7 ). Ωστόσο, τα επιπρόσθετα έξοδα παρουσιάζονταν πιο αυξημένα, από άλλες περιοχές (Κ.Κ.:444,5 και Ημ.:38,8 ), ενδεχομένως λόγω του υψηλού κόστους μεταφοράς και της νυχτερινής ζωής (Πίνακας ). Πίνακας Κατά Κεφαλή (Κ.Κ) και Ημερήσια (Ημ.) Δαπάνη ( ), στην Κύπρο, ανά περιοχή, 2009 Μέση Διαμονή Επιπρόσθετα Σύνολο Δαπανών Περιοχή διάρκεια παραμονής Κ.Κ Ημ Κ.Κ Ημ Κ.Κ Ημ Κύπρος 9,9 326,2 32,8 371,2 37,4 697,4 70,2 Παραλίμνι 10,5 300,3 28,7 298,1 28,4 598,4 57,1 Αγία Νάπα 9,7 406,8 42,1 308,0 31,9 714,8 74,0 Λάρνακα 11,3 243,8 21,6 366,6 32,4 60,4 54,0 Λεμεσός 11,5 328,6 28,7 444,5 38,8 773,1 67,4 Πάφος 9,9 357,3 36,0 398,3 40,2 755,6 76,2 Πόλη Χρυσοχούς 10,4 500,4 47,9 418,5 40,1 919,0 88,0 Λευκωσία 9,9 259,1 26,3 373,4 37,9 632,5 64,2 Ορεινά Θέρετρα 17,2 194,3 11,3 460,2 26,7 654,5 38,0 Πηγή: ΥΣΤΑΤ Χωρική ανάλυση Όσον αφορά τη χωρική ανάλυση του τουρισμού στην Επαρχία, παρατηρείται η έντονη συγκέντρωση τουριστικής δραστηριότητας κυρίως στο νοτιοανατολικό και νοτιοδυτικό (μικρότερης έντασης συγκέντρωση, στην περιοχή Πισσουρίου) παράκτιο τμήμα της. (Εικόνα ). Ακόμη στην περιοχή της υπαίθρου παρατηρούνται διάσπαρτα καταλύματα και μια μικρής έντασης συγκέντρωση στην ορεινή περιοχή της (περιοχή Τροόδους). 88

90 Εικόνα Τουριστικά καταλύματα Επαρχίας Λεμεσού Πηγή: Wikimapia, ιδία επεξεργασία Φορείς Οι σημαντικότεροι φορείς τουρισμού στην Κύπρο είναι οι εξής: Το Υπουργείο Εμπορίου Βιομηχανίας και Τουρισμού: Υπεύθυνο για τον ανταγωνισμό, την προστασία των καταναλωτών, το εμπόριο κλπ.. Στο εν λόγω Υπουργείο ανήκει η «Μονάδα Ανάπτυξης Ναυτικού Τουρισμού», αρμοδιότητα του οποίου είναι, μεταξύ άλλων, η προώθηση και ο συντονισμός των έργων ανάπτυξης των μαρίνων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Μαρίνα Λεμεσού της οποίας η ανέγερση πραγματοποιείται μετά από σύμβαση μίσθωσης μεταξύ της εν λόγω Μονάδας (Κράτους) και του Στρατηγικού Επενδυτή (Επίσημη ιστοσελίδα Υπουργείου Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού) 21. Ο Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού (Κ.Ο.Τ.): Συμβάλει άμεσα στην υλοποίηση της στρατηγικής του τουρισμού, είναι υπεύθυνος για την προώθηση του τουριστικού προϊόντος της Κύπρου και εποπτεύει τις τουριστικές επιχειρήσεις, βάσει νομικών πλαισίων. Ακόμη είναι υπεύθυνος για την έγκριση σχεδίων, χορήγηση αδειών και τη μελέτη παραπόνων περί τιμών (Επίσημη ιστοσελίδα Κ.Ο.Τ.) 22. Ο αντίστοιχος οργανισμός για το σύνολο της Επαρχία Λεμεσού αποτελεί το σημαντικότερο φορέα της στη διαχείριση του μελετώμενου τομέα. Ο Σύνδεσμος Ταξιδιωτικών Πρακτόρων (ACTA): Αποτελεί Μη Κυβερνητικό Οργανισμό και είναι υπεύθυνος για την οργάνωση των ταξιδιωτικών πρακτόρων (Επίσημη ιστοσελίδα Συνδέσμου Ταξιδιωτικών Πρακτόρων) NjAyO3YDNH30AXIwMDA_3g1Bz9gmxHRQDQBOp2/

91 Σημαντικοί ακόμη φορείς θεωρούνται ο Παγκύπριος Σύνδεσμος Ξενοδόχων (ΠΑ.ΣΥ.ΞΕ.) (αναβάθμιση τουριστικού προϊόντος) και ο Σύνδεσμος Τουριστικών Επιχειρήσεων Κύπρου (Σ.Τ.Ε.Κ.) (οργάνωση ξενοδοχείων και διαμερισμάτων πολυτελείας) Δυνατά-Αδύνατα στοιχεία Ο τουρισμός αποτελεί έναν από τους δυναμικότερους τομείς της Επαρχίας, τόσο σε θέμα τουριστικών πόρων όσο και ως οικονομική δραστηριότητα, αφού επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την οικονομία της. Σημαντικός παράγοντας για τη δυναμική αυτή αποτελεί η γεωγραφική της θέση, αφού βρίσκεται σχεδόν στο κέντρο της ελεύθερης Κύπρου, βρέχεται από θάλασσα και το επίπεδο των τουριστικών υποδομών της είναι πολύ καλό. Η δυναμική αυτή ενισχύεται με την παρουσία λιμανιού, το οποίο αποτελεί τη βασικότερη τουριστική πύλη πρόσβασης σε αυτή. Επίσης, παρατηρήθηκε η εξειδίκευση του τουριστικού της προϊόντος, σε προϊόν πολυτελείας, γεγονός το οποίο τη διαφοροποιεί από τις υπόλοιπες περιοχές και παράλληλα στις ορεινές περιοχές της υπάρχει η δυνατότητα για εναλλακτικές μορφές τουρισμού (και συνάμα αθλητισμού). Άλλωστε, όσον αφορά τις ορεινές περιοχές της, χωροθετείται ένας μεγάλος αριθμός θέρετρων. Στις δυνατότητες της Επαρχίας θα μπορούσαν ακόμη να συμπεριληφθούν ορισμένες παραδοσιακές δραστηριότητες, όπως η συμμετοχή στις διαδρομές κρασιού. Παρόλα αυτά, σύμφωνα με τον αριθμό αφίξεων και τον αριθμό απασχολουμένων για το 2010, καταλαμβάνει την τρίτη θέση στο σύνολο των Επαρχιών. Σε ότι αφορά τα αδύνατα σημεία της, παρατηρήθηκε αρχικά το αυξημένο κόστος της Επαρχίας ως τουριστικός προορισμός, κυρίως, λόγω του υψηλού κόστους μεταφοράς και της ακριβής νυχτερινής ζωής, παρόλο που η ίδια η διαμονή δεν θεωρείται πολύ ακριβή σε σχέση με τους δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς της Κύπρου. Το στοιχείο αυτό επιδρά αρνητικά στην ελκυστικότητα και ανταγωνιστικότητα της Επαρχίας, λαμβάνοντας υπόψη τα νέα δεδομένα που έχει δημιουργήσει η παγκόσμια οικονομική κρίση. Στο βαθμό ελκυστικότητας της σημαντικό ακόμη ρόλο διαδραματίζει η υστέρηση που παρατηρείται ως προς τα Μ.Μ.Μ, σε σχέση με άλλες Ευρωπαϊκές περιοχές. Ακόμη, αδυναμία παρουσιάζεται στην παρουσία ενός μόνο βασικού φορέα για τη διαχείριση του εν λόγω τομέα στο σύνολο της Επαρχίας. 90

92 3.2 Βιομηχανία Ο τομέας της βιομηχανίας αποτελεί, διαχρονικά, έναν από τους σημαντικότερους οικονομικούς κλάδους της Κύπρου. Λαμβάνοντας υπόψη την απουσία βαριάς βιομηχανίας και την έλλειψη φυσικών πόρων (Kurtyka, 2008), διαπιστώνεται πως η σημαντικότερη μορφή βιομηχανίας στην Κύπρο είναι αυτή της μεταποιητικής βιομηχανίας. Αυτός είναι και ο κυριότερος λόγος που η παρακάτω ανάλυση επικεντρώθηκε στο συγκεκριμένο κλάδο βιομηχανικής δραστηριότητας. Στο παρόν υποκεφάλαιο γίνεται αρχικά μια αναφορά στο πλαίσιο οργάνωσης και σχεδιασμού του βιομηχανικού τομέα στο σύνολο της Κύπρου και στη συνέχεια παρουσιάζεται συνοπτικά η υφιστάμενη κατάσταση του βιομηχανικού τομέα στην Επαρχία Λεμεσού. Έπειτα, παρουσιάζονται τα βασικά αναπτυξιακά στοιχεία της μεταποιητικής βιομηχανίας της Επαρχίας, όπως ο αριθμός υποστατικών (μονάδων) και υπεράκτιων εταιριών, η απασχόληση και ορισμένα βασικά στοιχεία για τις εξαγωγές βιομηχανικών προϊόντων, για το σύνολο όμως της Κύπρου, λόγω απουσίας αντίστοιχων στοιχείων για το σύνολο της Επαρχίας. Επιπλέον, γίνεται μια αναφορά στη χωροθέτηση και τα κυριότερα προβλήματα των βιομηχανικών υποδομών, στις αστικές και αγροτικές περιοχές της Επαρχίας, στους σημαντικότερους φορείς της βιομηχανίας και παρουσιάζονται, βάσει της παραπάνω ανάλυσης, τα δυνατά και αδύνατα αρνητικά του τομέα Γενικά στοιχεία Σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα του Υπουργείου Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού, στην Κύπρο έχουν ιδρυθεί Βιομηχανικές Περιοχές (Β.Π.), μια Ελεύθερη Ζώνη (Ε.Ζ.) στην Επαρχία Λάρνακας και έχουν κηρυχθεί, για πολεοδομικούς σκοπούς, οι Βιομηχανικές/Βιοτεχνικές Ζώνες (Β.Β.Ζ.). Οι Β.Π. και η Ε.Ζ., είναι χώροι που έχουν απαλλοτριωθεί από την Κυβέρνηση και έχει δημιουργηθεί σε αυτούς η αναγκαία βιομηχανική υποδομή. Στις Β.Π. υπάρχει η δυνατότητα για άμεση εγκαθίδρυση βιομηχανικών μονάδων, με το χαμηλότερο δυνατό κεφαλαιουχικό κόστος και χωρίς οποιουσδήποτε σοβαρούς περιορισμούς στην ανέγερση και λειτουργία εργοστασίων. Ενώ στην περίπτωση της Ε.Ζ., μερικοί από τους σκοπούς της λειτουργίας της είναι η προσέλκυση ξένων επενδύσεων σε τομείς προηγμένης τεχνολογίας, η δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης σε τομείς που παρατηρείται ανεργία και η αύξηση των εξαγωγών βιομηχανικών προϊόντων. Ωστόσο, το 2011, αποφασίστηκε η κατάργηση της Ε.Ζ. της Λάρνακας 24, με σκοπό τη μετατροπή της σε Β.Π., αφού δεν υπήρξε ζήτηση για εγκατάσταση μονάδων 25. Αντίθετα οι Β.Β.Ζ., σύμφωνα με την παραπάνω πηγή, αποτελούν χώρους όπου τα τεμάχια γης είναι ιδιοκτησία των ιδιωτών και η κατασκευή της αναγκαίας υποδομής είναι αρμοδιότητα του επενδυτή και των αρχών τοπικής αυτοδιοίκησης. Το Υπουργείο Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού, στα πλαίσια της πολιτικής της Κυβέρνησης για ανάπτυξη των εν λόγω Ζωνών και, κατ επέκταση, για την επίλυση προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι 24 Σύμφωνα με το Τ.Σ. Λάρνακας (2011), τα έργα υποδομής της εν λόγω Ζώνης συμπληρώθηκαν το 1980, με τη δημιουργία 94 βιομηχανικών οικοπέδων. 25 Επικοινωνία με Υπηρεσία Βιομηχανικής Ανάπτυξης (Υπουργείο Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού) 91

93 βιομηχανίες, προβαίνει, με έξοδα του κράτους, στη μεταφορά των δικτύων παροχής ηλεκτρισμού, νερού και επικοινωνίας μέχρι τα σύνορά τους και στην απαλλοτρίωση των λωρίδων γης που καταλαμβάνει το οδικό δίκτυο Υφιστάμενη κατάσταση βιομηχανίας στην Επαρχία Λεμεσού Σήμερα, λειτουργούν σε όλη την Κύπρο 13 Β.Π. και πέραν των 45 Β.Β.Ζ.. Στην Επαρχία Λεμεσού και συγκεκριμένα εντός των ορίων της πόλης (βλέπε Παράρτημα Ι: Πίνακας V), είναι χωροθετημένες 4 Βιομηχανικές Περιοχές, αυτές της Λεμεσού, του Ύψωνα (η μεγαλύτερη με έκταση: 105,5 εκτάρια), του Αγίου Αθανασίου και του Ζακακιού, καθώς και 20 περίπου Β.Β.Ζ. (η μεγαλύτερη καταλαμβάνει έκταση 85,15 εκταρίων) (Τ.Σ. Λεμεσού, 2011). Άλλωστε, η πόλη της Λεμεσού θεωρείται το μεγαλύτερο βιομηχανικό κέντρο της Επαρχίας αφού υπάρχουν περίπου 350 βιομηχανικές μονάδες που ειδικεύονται στην παραγωγή ρούχων, επίπλων, υποδημάτων, ποτών και τροφίμων, καθώς και στην τυπογραφία και τη βιομηχανία μετάλλων, πλαστικών και αλουμίνιων (Επίσημη ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού προγράμματος Conurbant) 26. Αξίζει να σημειωθεί πως μερικές από τις πιο πάνω Ζώνες χαρακτηρίζονται ως μικτές αφού συμπεριλαμβάνουν ορισμένες οικονομικές δραστηριότητες (υπερκαταστήματα για είδη κατοικίας, εκθεσιακούς χώρους, τηλεοπτικούς ή/και ραδιοφωνικούς σταθμούς κλπ.) καθώς και κατοικία. Παράλληλα, οι συγκεκριμένες Περιοχές και Ζώνες, χωρίζονται ανάλογα με τις χρήσεις που φιλοξενούν, σε 2 κατηγορίες: A και Β (από τις παραπάνω τέσσερεις Β.Π., η μια θεωρείται κατηγορίας Α, όπως συμβαίνει και για δύο από τις είκοσι Ζώνες). Η κατηγορία Α αφορά διεργασίες παραγωγής οικοδομικών υλικών, επεξεργασία μετάλλων και πλαστικών, διύλιση πετρελαίου και επεξεργασία άνθρακα κλπ., ενώ η κατηγορία Β, συνεργεία επισκευής μεγάλων μηχανοκίνητων οχημάτων, μικροβιολογικά εργαστήρια, βιοτεχνίες παραγωγής ειδών ένδυσης και υπόδησης κλπ. (Τ.Σ. Λεμεσού, 2011). Στην περίπτωση των αγροτικών περιοχών της Επαρχίας πρέπει αρχικά να σημειωθεί πως παρόλο που για όλες τις Κοινότητες προτείνονται Β.Β.Ζ. (Δ.Π.), στο μεγαλύτερο αριθμό από αυτές δεν υπάρχουν υφιστάμενες υποδομές για την εν λόγω δραστηριότητα. Σε μερικές από τις Κοινότητες, παρουσιάζονται μικρά εργαστήρια ή μικρές μονάδες βιοτεχνίας, οι οποίες όμως δεν περικλείονται εντός μιας οργανωμένης περιοχής 27. Το σημαντικότερο ίσως ρόλο στην μεταποιητική βιομηχανία της Επαρχίας διαδραματίζει, διαχρονικά, η λειτουργία οινοπαραγωγικών βιομηχανιών σε συγκεκριμένες Κοινότητες της (διαδρομές κρασιού) Αναπτυξιακά στοιχεία Στο μέρος αυτό παρουσιάζονται ορισμένα στοιχεία που αφορούν τον αριθμό των υποστατικών μεταποιητικής βιομηχανίας, την απασχόληση, τα κυριότερα εξαγωγικά βιομηχανικά προϊόντα (στο επίπεδο όμως της χώρας) και τις υπεράκτιες εταιρείες της εν λόγω δραστηριότητας. Στην περίπτωση των υποστατικών μεταποιητικής βιομηχανίας 26 Πρόγραμμα το οποίο στηρίζει τις αστικές, κυρίως, περιοχές σε θέματα ενέργειας και καινοτομίας, μέσω συνεργασίας ορισμένων Δήμων, 27 Επικοινωνία με Τ.Π.Ο. 92

94 χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από την ΥΣΤΑΤ, για τα έτη 2005, 2007, 2008 και 2010 και το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, για τα έτη 2009 και Όσον αφορά το ζήτημα της απασχόλησης, χρησιμοποιήθηκαν πάλι στοιχεία από την ΥΣΤΑΤ, για το έτος 2005 και από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων για την περίοδο Να σημειωθεί πως και στις δύο παραπάνω περιπτώσεις δεν υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία για το έτος Για το ζήτημα των εξαγωγών βιομηχανικών προϊόντων, χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία του Υπουργείου Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού για τα έτη 2005, 2009 και Τέλος, όσον αφορά τις υπεράκτιες εταιρείες (αριθμός και απασχόληση), χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία της ΥΣΤΑΤ, για το έτος Οι παραπάνω χρονολογίες αποτελούν τις πιο πρόσφατες καταγραφές και περικλείουν το διάστημα πριν, κατά και μετά την οικονομική κρίση. Υποστατικά μεταποιητικής βιομηχανίας Όσον αφορά τον αριθμό των υποστατικών 28 της μεταποιητικής βιομηχανίας στην Επαρχία Λεμεσού ανερχόταν, το 2005, σε 1.789, αριθμός που αντιστοιχούσε στο 29% περίπου του συνόλου των βιομηχανικών υποστατικών της Κύπρου (6.136). Τα περισσότερα υποστατικά της Επαρχίας, δηλαδή υποστατικά, συγκεντρώνονταν εντός του Δήμου Λεμεσού, ενώ χαρακτηριστικά αναφέρεται πως σε αρκετές Κοινότητες δεν υπήρχαν καταγραμμένα υποστατικά για την εν λόγω δραστηριότητα. Ο μεγαλύτερος αριθμός των υποστατικών αυτών αφορούσε τις βιομηχανίες τροφίμων και ποτών (338), τις βιομηχανίες παραγωγής μετάλλων (317), τις βιομηχανίες ξύλου (302), τις βιομηχανίες κατασκευών και τις βιομηχανίες κατασκευής ειδών ενδυμασίας (136). Από τις παραπάνω βιομηχανίες, ξεχώριζαν η ποτοποιία και συγκεκριμένα η παραγωγή κρασιού, η αρτοποιία και παραγωγή νωπών προϊόντων ζαχαροπλαστικής, η παραγωγή και επεξεργασία προϊόντων κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων, η κατασκευή μεταλλικών κουφωμάτων, η κατασκευή ξυλουργικών προϊόντων για οικοδομές και η κατασκευή ενδυμάτων από υφαντά ή πλεκτά υφάσματα. Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω η παραγωγή κρασιού αποτελεί, διαχρονικά, χαρακτηριστικό γνώρισμα της Επαρχίας Λεμεσού. Τα υπόλοιπα υποστατικά αφορούσαν, μεταξύ άλλων, δραστηριότητες όπως εκδόσεις και εκτυπώσεις βιβλίων και εφημερίδων, κατεργασία δερμάτων και κατασκευή ελαστικών. Η Επαρχία συγκέντρωνε, το δεύτερο μεγαλύτερο αριθμό υποστατικών, σε όλες τις προαναφερθείσες δραστηριότητες, μετά από την Επαρχία Λευκωσίας. Σύμφωνα με στοιχεία της περιόδου , ο αριθμός των υποστατικών παρουσίασε μια ανοδική πορεία. Το 2011, ο αριθμός τους ανερχόταν σε 1.683, αριθμός που αποτελούσε το 24,1% του συνόλου των υποστατικών της Επαρχίας (6.988), καθώς και το 24% του συνόλου των υποστατικών, της ίδιας δραστηριότητας, της χώρας (7.017) (Πίνακες , και ). Επιπλέον, η σημαντικότερη μεταβολή στον αριθμό των υποστατικών σημειώθηκε το 2010, μετά την αντίστοιχη μικρότερη μεταβολή του Σημαντικό χαρακτηριστικό για τη δυναμική του μελετώμενου τομέα αποτελεί επίσης το ποσοστό που καταλάμβαναν τα υποστατικά, σε σχέση με το σύνολο των υποστατικών της Επαρχίας και το 28 Ορισμός υποστατικού: είναι μια οικονομική μονάδα (επιχείρηση ή αυτοεργοδοτούμενο πρόσωπο) που ασχολείται σε μια ή περισσότερες δραστηριότητες, αλλά λειτουργεί σε ένα κτίριο και κάτω από μια ιδιοκτησία 93

95 σύνολο των υποστατικών της χώρας στην ίδια δραστηριότητα, αφού σε όλες τις χρονολογίες εμφανιζόταν μεγαλύτερο από 20%. Για τις παραπάνω χρονολογίες δεν υπάρχουν περαιτέρω στοιχεία για το είδος των βιομηχανιών που καταλάμβαναν τα υποστατικά. Πίνακας Αριθμός υποστατικών μεταποιητικής βιομηχανίας στην Επαρχία Λεμεσού και μεταβολή (%), Υποστατικά μεταποιητικής βιομηχανίας Αριθμός Επαρχία Λεμεσού Μεταβολή % % επί του συνόλου όλων των Υποστατικών της Επαρχίας % επί του συνόλου όλων των Υποστατικών της ίδιας δραστηριότητας της χώρας / 28,2 23, ,9 25,8 23, ,5 24,8 23, ,6 23,2 23, ,3 24,1 24,0 Πηγή: ΥΣΤΑΤ και Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, ιδία επεξεργασία Πίνακας Σύνολο υποστατικών Επαρχίας Λεμεσού, Επαρχία Λεμεσού Σύνολο όλων των υποστατικών Πηγή: ΥΣΤΑΤ και Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, ιδία επεξεργασία Πίνακας Σύνολο υποστατικών μεταποιητικής βιομηχανίας Κύπρου, Κύπρος Σύνολο υποστατικών μεταποιητικής βιομηχανίας Πηγή: ΥΣΤΑΤ και Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, ιδία επεξεργασία Απασχόληση Το 2005, η μεταποίηση αποτελούσε τον τρίτο μεγαλύτερο οικονομικό τομέα της Κύπρου, στη συνολική απασχόληση, με ποσοστό 11,4%. Συγκεκριμένα, ο αριθμός των απασχολουμένων στα υποστατικά μεταποιητικής βιομηχανίας ανερχόταν σε 35,896 άτομα. 94

96 Την ίδια χρονιά, η απασχόληση της Επαρχίας, στα εν λόγω υποστατικά, καταλάμβανε ποσοστό της τάξης του 13% περίπου ( απασχολούμενοι, εκ των οποίων οι ήταν γυναίκες) της συνολικής απασχόλησης της Επαρχίας σε όλα τα υποστατικά (81.604). Το ποσοστό αυτό ήταν το δεύτερο μεγαλύτερο στην Επαρχία, μετά το αντίστοιχο ποσοστό των απασχολουμένων σε υποστατικά που αφορούσαν το χονδρικό και λιανικό εμπόριο (αυτοκίνητα και είδη οικιακής χρήσης). Στο εσωτερικό της Επαρχίας ο μεγαλύτερος αριθμός των απασχολουμένων παρατηρήθηκε στους Δήμους Λεμεσού (6.118) και Αγίου Αθανασίου (2.224), όπου χωροθετούνται και οι ομώνυμες Β.Π.. Λαμβάνοντας υπόψη τον αριθμό των απασχολουμένων της μεταποιητικής βιομηχανίας, για την περίοδο , παρατηρήθηκε σταδιακή μείωσή του. Η σημαντικότερη μείωση σημειώθηκε το 2008, κατά 17% (Πίνακας ). Παρόλο, που η απασχόληση στο σύνολο της χαρακτηρίστηκε από πτωτική τάση, ο ρυθμός αύξησης των υποστατικών δεν επηρεάστηκε αρνητικά. Πίνακας Αριθμός απασχολούμενων μεταποιητικής βιομηχανίας Επαρχίας Λεμεσού και μεταβολή (%), Επαρχία Λεμεσού Αριθμός απασχολουμένων μεταποιητικής βιομηχανίας Μεταβολή % / , , , ,5 Πηγή: Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων Εξαγωγές βιομηχανικών προϊόντων Παρακάτω γίνεται μια συνοπτική αναφορά στις εξαγωγές των βασικών βιομηχανικών προϊόντων της Κύπρου, ούτως ώστε να γίνει μια έμμεση σύγκριση με την Επαρχία Λεμεσού, βάσει του αριθμού και της λειτουργίας των υποστατικών βιομηχανικής μεταποίησης (λόγω απουσίας δεδομένων για την Επαρχία). Τα συμπεράσματα βασίστηκαν κυρίως στα στοιχεία του 2005, αφού αποτελούσε και το μοναδικό έτος για το οποίο υπήρχαν αναλυτικότερα στοιχεία για το είδος των προαναφερθέντων υποστατικών. Τα στοιχεία του 2009 και 2011, χρησιμοποιήθηκαν συμπληρωματικά για τον προσδιορισμό της πορείας των βιομηχανικών εξαγωγών και των κυριότερων βιομηχανικών προϊόντων, κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης και έπειτα. Το 2005, οι συνολικές εξαγωγές της Κύπρου καταλάμβαναν περίπου το 9% του Α.Ε.Π. ( 37.4 εκ.), με τις εξαγωγές των βιομηχανικών προϊόντων να αποτελούν το μεγαλύτερο όγκο (57%). Συγκεκριμένα, τα κυριότερα βιομηχανικά προϊόντα που εξήχθηκαν ήταν τα φάρμακα, τα τρόφιμα (κρέατα, ψάρια, χαλούμι κλπ.), τα τσιγάρα, οι δίοδοι εκπομπής φωτός, τα κρασιά, 95

97 τα έπιπλα και ο ρουχισμός. Επιπλέον, οι χώρες της Ε.Ε. αποτελούσαν τις κυριότερες εξαγωγικές αγορές της Κύπρου, με το Η.Β. (12,5%) και την Ελλάδα (12,1%) να ξεχωρίζουν. Το 2009, το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης είχε ως αποτέλεσμα την πτώση κατά 17% περίπου των συνολικών εξαγωγών ( 983 εκ.). Οι εξαγωγές βιομηχανικών προϊόντων, παρουσίασαν μείωση κατά 8,5%, ενώ καταλάμβαναν μερίδιο 61% των συνολικών εγχώριων εξαγωγών της Κύπρου. Αντίθετα, το 2011 παρατηρήθηκε μια αύξηση στις συνολικές εξαγωγές κατά 24% ( 1,4 δις), με τις εξαγωγές βιομηχανικών προϊόντων να παρουσιάζουν αύξηση κατά 4% και να καταλαμβάνουν ποσοστό 60% των εγχώριων εξαγωγών. Τις δύο αυτές χρονιές τα σημαντικότερα βιομηχανικά προϊόντα που εξήχθησαν ήταν σε γενικές γραμμές τα ίδια που αναφέρθηκαν και στην περίπτωση του 2005, με την προσθήκη ορισμένων προϊόντων όπως πλαστικά είδη, ζωοτροφές και ακατέργαστα δέρματα. Λαμβάνοντας υπόψη τα βασικά βιομηχανικά προϊόντα που εξήχθησαν στις παραπάνω μελετώμενες περιόδους (κυρίως του 2005), το είδος των υποστατικών μεταποιητικής βιομηχανίας της Επαρχίας Λεμεσού (που σχετίζεται με αρκετά από τα παραπάνω προϊόντα) και τον αριθμό τους, μπορούμε να πούμε πως η Επαρχία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στις εξαγωγές των εν λόγω προϊόντων, αφού αποτελεί βασικό κέντρο παραγωγής τους και ειδικεύεται σε αρκετά από αυτά. Υπεράκτιες εταιρείες (offshore companies) Η παρουσία στοιχείων για υπεράκτιες εταιρείες κρίθηκε σημαντική, αφού και για το σύνολο της Κύπρου οι εταιρίες αυτές αποτελούν σημαντική πηγή εισοδήματος, λόγω του εταιρικού φόρου ο οποίος χαρακτηρίζεται από το χαμηλό κόστος εγκατάστασης, που αποτελεί ελκυστικό κίνητρο για ξένες επενδύσεις (Kurtyka, 2008). Για τους παραπάνω λόγους, η παρουσία υπεράκτιων εταιριών στην Επαρχία, για τον τομέα της μεταποιητικής βιομηχανίας, μπορεί να θεωρηθεί αρκετά σημαντική παράμετρος. Το 2005, η Επαρχία Λεμεσού καταλάμβανε το μεγαλύτερο αριθμό υπεράκτιων εταιριών στην Κύπρο, που ανερχόταν σε 280 εταιρίες και ο οποίος αντιστοιχούσε στο 57% του συνόλου των υπεράκτιων εταιριών της Κύπρου 29. Στην περίπτωση της μεταποιητικής βιομηχανίας στην Επαρχία, παρουσιάζονταν έξι εταιρίες και ειδικεύονταν στην παραγωγή χαρτοπολτού (κατασκευή χαρτιού, εκδοτικές δραστηριότητες) και στην κατασκευή εξοπλισμού για μεταφορές (ναυπήγηση, ανακατασκευή πλοίων, συντήρηση πλωτών εξέδρων), καταλαμβάνοντας ποσοστό 2,1% του συνόλου της Επαρχίας. Την ίδια χρονιά, ο αριθμός των απασχολουμένων στις υπεράκτιες εταιρίες ανερχόταν μόλις σε 25 άτομα που αντιστοιχούσε στο 0,8% του συνολικού αριθμού απασχολουμένων της Επαρχίας (3.159) Χωρική ανάλυση Σύμφωνα με το Τ.Σ. Λεμεσού (2011), οι περισσότερες Β.Π. και Β.Β.Ζ., συγκεντρώνονται στο βόρειο και βορειοδυτικό τμήμα της πόλης και σε μικρή απόσταση από τα όρια της (Εικόνα ). Σημαντικό πρόβλημα θεωρείται η παρεμπόδιση της μετεξέλιξης ενός 29 Ο μεγαλύτερος αριθμός των εταιρειών αυτών αφορούσε το χονδρικό και λιανικό εμπόριο αυτοκινήτων και ανερχόταν σε 115 εταιρείες 96

98 μεγάλου τμήματος της πόλης, στο δυτικό παράκτιο μέρος της, το οποίο ενώ έχει αποχαρακτηριστεί από Β.Β.Ζ., περιλαμβάνει ακόμη ορισμένες βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Το τμήμα αυτό ουσιαστικά περικλείεται μεταξύ της υπό κατασκευής Μαρίνας και του λιμανιού της πόλης. Επιπλέον, στις Β.Β.Ζ. παρατηρούνται προβλήματα προσφοράς γης για την εν λόγω ανάπτυξη και συγκεκριμένα η διαθεσιμότητα γης περιορίζεται από τη μη έγκαιρη παροχή δικτύων υποδομής καθώς και την αξία της Εικόνα Τοπικό Σχέδιο Λεμεσού (2011), Χάρτης Πολεοδομικών Ζωνών Πηγή: Επίσημη ιστοσελίδα Τ.Π.Ο., ιδία επεξεργασία Όσον αφορά τις αγροτικές περιοχές, ξεχωρίζουν οι παραγωγικές και παραδοσιακές εγκαταστάσεις κρασιού που συναντιούνται σε συγκεκριμένες Κοινότητες που βρίσκονται στο βορειοδυτικό μέρος της Επαρχίας και βορειοδυτικά της πόλης (διαδρομές κρασιού) (Εικόνα ) Φορείς Οι σημαντικότεροι φορείς του βιομηχανικού τομέα στην Κύπρο, θεωρούνται το Υπουργείο Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού και δύο ιδιωτικοί φορείς: το Κυπριακό Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο (Κ.Ε.Β.Ε.) και η Ομοσπονδία Εργοδοτών και Βιομηχάνων (Ο.Ε.Β.). Υπουργείο Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού: Αποτελείται από 7 υπηρεσίες, μερικές από τις οποίες είναι η Υπηρεσία Εμπορίου, η Υπηρεσία Βιομηχανικής Ανάπτυξης και η Υπηρεσία Ενέργειας (Επίσημη ιστοσελίδα Υπουργείου Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού). Ως αρμοδιότητες του θεωρούνται, μεταξύ άλλων, η προώθηση εμπορικών και βιομηχανικών προϊόντων, η διαχείριση πηγών ενέργειας, η προστασία και ενίσχυση της βιομηχανίας και η προώθηση ξένων επενδύσεων. 97

99 Κ.Ε.Β.Ε.: Oι κυριότεροι στόχοι του είναι η ενίσχυση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, η προώθηση των συμφερόντων της επιχειρηματικής κοινότητας και η μεγιστοποίηση της συνεισφοράς της στην εθνική ανάπτυξη (Επίσημη ιστοσελίδα Κ.Ε.Β.Ε.) 30. Στην Επαρχία Λεμεσού υπάρχει ο αντίστοιχος τοπικός φορέας, δηλαδή το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Λεμεσού (Ε.Β.Ε.Λ.). Ο.Ε.Β.: Oι κυριότεροι στόχοι της είναι η δημιουργία ευνοϊκού επιχειρηματικού περιβάλλοντος για την παραγωγή ανταγωνιστικών προϊόντων και υπηρεσιών, η παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών κατάρτισης στελεχών και η ενθάρρυνση της γυναικείας επιχειρηματικής δραστηριότητας (Επίσημη ιστοσελίδα Ο.Ε.Β.) 31. Έπειτα από μελέτη ορισμένων ετήσιων εκθέσεων των προαναφερθέντων ιδιωτικών φορέων, έγινε αντιληπτό το καλό επίπεδο συνεργασίας τόσο μεταξύ τους όσο και με το δημόσιο τομέα. Συγκεκριμένα αναφέρεται η πραγματοποίηση συστηματικών επαφών και διαβουλεύσεων με την Κυβέρνηση, το Κοινοβούλιο κλπ., ενώ πραγματοποιούνται ακόμη, από κοινού, διάφορα συνέδρια και διαγωνισμοί για την καλύτερη προβολή της βιομηχανικής δραστηριότητας Δυνατά-Αδύνατα στοιχεία Ένα από τα κύρια πλεονεκτήματα της Κύπρου, το οποίο μπορεί να επηρεάσει άμεσα τη λειτουργία και το ρόλο του βιομηχανικού της τομέα, αποτελεί η γεωγραφική της θέση, αφού θεωρείται σταυροδρόμι τριών Hπείρων. Στην περίπτωση της Επαρχίας Λεμεσού το πλεονέκτημα αυτό ισχυροποιείται με την παρουσία του σημαντικότερου λιμανιού της χώρας. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω χαρακτηριστικά γίνεται αντιληπτό το ευνοϊκό περιβάλλον που μπορεί να δημιουργηθεί για την ενθάρρυνση της δραστηριοποίησης ξένων επιχειρήσεων στην Επαρχία ή τη βελτίωση της εξαγωγικής δραστηριότητάς της, όσον αφορά τα βιομηχανικά της προϊόντα. Σύμφωνα με την ανάλυση των αναπτυξιακών στοιχείων της Επαρχίας, το 2005 καταγράφηκε ένας σημαντικός αριθμός υπεράκτιων εταιρειών μεταποιητικής βιομηχανίας που αφορούσε την κατασκευή εξοπλισμού για μεταφορές. Όσον αφορά τις εξαγωγές βιομηχανικών προϊόντων παρατηρήθηκε μερικά από τα κυριότερα εξαγωγικά βιομηχανικά προϊόντα της Κύπρου, αποτελούν βασικά προϊόντα παραγωγής της Επαρχίας. Ως δυνατό στοιχείο μπορεί να θεωρηθεί ακόμη η οργανωτική δομή των βιομηχανικών εγκαταστάσεων στη Κύπρο και συνάμα στην Επαρχία Λεμεσού. Αρχικά, η εκπόνηση, μέσω του Τ.Σ. Λεμεσού και της Δ.Π., βιομηχανικών/βιοτεχνικών ζωνών δίνει τη δυνατότητα για ευκολότερη εύρεση των κατάλληλων περιοχών, για εγκατάσταση των εν λόγω υποδομών, από τους άμεσα ενδιαφερομένους. Επιπλέον, για την ανάπτυξη των Ζωνών αυτών το Κράτος ανταποκρίνεται, με δικά του έξοδα, στην ικανοποίηση βασικών αναγκών όπως μεταφορά των δικτύων παροχής ηλεκτρισμού, νερού και επικοινωνίας κλπ.. Έπειτα η παρουσία Β.Π., δηλαδή μιας καθαρά οργανωμένης χωρικής ενότητας, δίνει τη δυνατότητα εγκαθίδρυσης

100 βιομηχανικών μονάδων, με χαμηλό κόστος και με ελάχιστους περιορισμούς. Άλλωστε η χωροθέτηση ενός μεγάλου αριθμού των βιομηχανικών εγκαταστάσεων, σχεδόν στα όρια της πόλης, θεωρείται εξίσου θετικό αφού πλέον δεν υπάρχουν συγκρούσεις με άλλες αστικές χρήσεις γης, εξυπηρετούνται καλύτερα οι μεταφορές προς και από τις εγκαταστάσεις αυτές και περιορίζεται η επιβάρυνση του περιβάλλοντος εντός της πόλης. Στο παραπάνω επίπεδο οργάνωσης σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και η καλή ποιότητα των οδικών μεταφορών της Επαρχίας. Επιπλέον παρατηρήθηκε η εξειδίκευση σε δραστηριότητες που αφορούσαν την παραγωγή ποτών και τροφίμων, την επεξεργασία μετάλλων και ξύλου, καθώς και την κατασκευή ενδυμάτων και προϊόντων χαρτιού. Το γεγονός αυτό δηλώνει την τεχνογνωσία που χαρακτηρίζει τους απασχολούμενους της εν λόγω βιομηχανίας και χαρακτηριστικά αναφέρεται η δυναμική παρουσία της Επαρχίας στην παραγωγή κρασιού. Τέλος, δυνατό στοιχείο μπορεί να θεωρηθεί και η καλή συνεργασία ανάμεσα σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, στα πλαίσια της βιομηχανικής ενίσχυσης αφού αρκετοί από τους στόχους των δύο αυτών τομέων συμπίπτουν. Όσον αφορά το αστικό κέντρο της Επαρχίας, παρόλο που οι περισσότερες βιομηχανικές εγκαταστάσεις έχουν μεταφερθεί σε οργανωμένες Περιοχές στα όρια της πόλης, εντούτοις σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρούνται ακόμη διάσπαρτες βιοτεχνίες. Η σημαντικότερη περίπτωση αυτού του φαινομένου παρατηρείται σε ένα βασικό τμήμα της πόλης το οποίο συνδέει την υπό κατασκευή Μαρίνα και το Λιμάνι της Λεμεσού, και το οποίο είχε χαρακτηριστεί στο παρελθόν ως Β.Β.Ζ.. Οι κυριότερες επιπτώσεις των εναπομεινάντων εγκαταστάσεων είναι η αποκοπή δύο σημαντικών τμημάτων της πόλης και η επιβάρυνση των γειτονικών χρήσεων γης και του περιβάλλοντος. Στην περίπτωση των αγροτικών περιοχών της Επαρχίας, παρατηρήθηκε η απουσία της βιομηχανικής δραστηριότητας σε αρκετές Κοινότητες, παρόλο που με βάση τις πρόνοιες της Δ.Π., προτείνονται Β.Β.Ζ. για όλες τις Κοινότητες της Κύπρου. Σε μερικές από τις Κοινότητες, καταγράφονται μικρά εργαστήρια ή μικρές μονάδες βιοτεχνίας, τα οποία όμως δεν περικλείονται εντός μιας οργανωμένης περιοχής. Αδύνατο σημείο κρίνεται επίσης η παρουσία ενός μόνο τοπικού φορέα για τη διαχείριση του βιομηχανικού τομέα στο σύνολο της Επαρχίας. 99

101 3.3. Μεταφορές Το παρόν υποκεφάλαιο ασχολείται με το σύνολο των βασικών μεταφορών της Επαρχίας Λεμεσού και συγκεκριμένα με τις οδικές (Μ.Μ.Μ., Ι.Χ. και ήπια μέσα μεταφοράς) και τις θαλάσσιες μεταφορές (επιβατικές και εμπορευματικές). Αρχικά αναλύεται η υφιστάμενη κατάσταση, ανά τύπο μεταφορών και στη συνέχεια συνεκτιμώνται τα δυνατά και αδύνατα σημεία του τομέα Οδικές Μεταφορές Παρακάτω παρουσιάζεται η υφιστάμενη κατάσταση των υποδομών των οδικών μεταφορών της Επαρχίας Λεμεσού (οδικό δίκτυο και δίκτυο πεζοδρόμων/ ποδηλατοδρόμων) ως προς τη βασική ιεράρχηση και τα βασικά χαρακτηριστικά του. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στις ιδιωτικές και τις δημόσιες μεταφορές (ήπια μέσα μεταφοράς). Βάσει της ιεράρχησης που πραγματοποιείται στο Τ.Σ. Λεμεσού (2011), το οδικό δίκτυο της Επαρχίας διακρίνεται ως εξής: Eθνικοί και αστικοί αυτοκινητόδρομοι: Δρόμοι εθνικής ή περιφερειακής αστικής σημασίας ταχείας κυκλοφορίας. Δρόμοι πρωταρχικής σημασίας: Πρωτεύουσες ή δευτερεύουσες οδικές αρτηρίες ενδοαστικής κυκλοφορίας μεγάλου μήκους. Συνδέονται συνήθως με αυτοκινητοδρόμους, περιβαλλοντικές περιοχές και το δευτερεύον οδικό δίκτυο, περιλαμβάνουν ελάχιστες οδικές συμβολές και συνήθως τέσσερις λωρίδες κυκλοφορίας, ενώ παρεμβάλλονται από κυκλικούς κόμβους. Δρόμοι δευτερεύουσας σημασίας: Βασικοί και δευτερεύοντες συλλεκτήριοι δρόμοι. Συνδέουν τους δρόμους πρωταρχικής σημασίας με τους τοπικούς δρόμους των περιβαλλοντικών περιοχών και περιλαμβάνουν 2-3 λωρίδες. Τοπικοί δρόμοι ή δρόμοι προσπέλασης: Δρόμοι που συνδέουν το δευτερεύον οδικό δίκτυο με τις ιδιωτικές αναπτύξεις και αποτελούν δρόμους χαμηλής ταχύτητας. Το οδικό δίκτυο της Επαρχίας συμπληρώνεται από το δίκτυο πεζοδρόμων-πεζοδρομίων, ποδηλατοδρόμων, και συνδυασμένων πεζοδρόμων-ποδηλατοδρόμων. Όπως έχει αναφερθεί και στο υποκεφάλαιο 2.2.5, οι σημαντικότεροι οδικοί άξονες της Επαρχίας είναι οι εθνικοί (παλιοί και νέοι) αυτοκινητόδρομοι Λεμεσού-Πάφου (Β6 και Α6) και Λεμεσού-Λευκωσίας (Β1 και Α1) (που συνδέουν την Επαρχία με τις υπόλοιπες Επαρχίες και πόλεις) και ο άξονας που συνδέει την πόλη της Λεμεσού με την περιοχή του Τροόδους (Β8). Σημαντικοί ακόμη άξονες μπορούν να θεωρηθούν ο περιφερειακός αυτοκινητόδρομος στα όρια της πόλης (τμήμα του Α1) και ο παραλιακός της οδικός άξονας (τμήμα του Β1), οι οποίοι λειτουργούν ως δρόμοι πρωτεύουσας σημασίας (βλέπε Χάρτη ). 100

102 Μέσα Μαζικής Μεταφοράς Για την παρουσίαση της υφιστάμενης κατάστασης των Μ.Μ.Μ. στην Επαρχία, χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από την ΥΣΤΑΤ, για την περίοδο Παρακάτω περιγράφεται ο αριθμός των λεωφορείων που εξυπηρετούν το σύνολο της Επαρχίας, το κόστος μετακίνησης και η κάλυψη που προσφέρουν τα δρομολόγια των λεωφορείων. Επισημαίνεται η έλλειψη στοιχείων, όσον αφορά τον αριθμό επιβατών π.χ. ανά δρομολόγιο, το οποίο θα βοηθούσε στην εξέταση της ζήτησης των εν λόγω μέσων. Υπογραμμίζεται ότι το μοναδικό Μ.Μ.Μ. στην Επαρχία Λεμεσού (και γενικά στη χώρα) είναι το λεωφορείο. Αυτό συμβαίνει λόγω των μικρών χρονοαποστάσεων που χαρακτηρίζουν την Κύπρο αλλά και της απουσίας άλλων μέσων όπως τρένο, μετρό και τραμ (οι μικρές αποστάσεις ενδεχομένως να έκαναν ασύμφορη την λειτουργία τους). Συνεπώς στη συνέχεια όπου αναφέρονται τα Μ.Μ.Μ., θα εννοούνται τα λεωφορεία που εκτελούν διαδρομές εντός και εκτός της Επαρχίας. Εικόνα M.M.M. στην πόλη της Λεμεσού Πηγή: 816ea4ab996f44aaae558262c0cfdb38.jpg Σε γενικά πλαίσια, τα Μ.Μ.Μ. της Επαρχίας δεν καλύπτουν ικανοποιητικά το σύνολο των μετακινήσεων των κατοίκων της. Σύμφωνα με τις Εικόνες Ι και ΙΙ (βλέπε Παράρτημα I), οι οποίες παρουσιάζουν τα υφιστάμενα δρομολόγια των λεωφορείων, διαπιστώνεται η μη ικανοποιητική κάλυψη των αγροτικών κυρίως περιοχών, αφού η σύνδεση τους με το αστικό κέντρο είναι υποτυπώδης (χαμηλή συχνότητα δρομολογίων και μικρή χωρική κάλυψη). Στις περιοχές αυτές ξεχωρίζει η διαδρομή Λεμεσός-Τρόοδος, η οποία εξυπηρετεί σκοπούς αναψυχής. Αντίθετα, οι περιοχές που παρουσιάζουν καλύτερη κάλυψη είναι η πόλη της Λεμεσού και ιδιαίτερα το παραλιακό τμήμα της, όπου παρουσιάζεται μεγαλύτερη ζήτηση, λόγω των τουριστικών δραστηριοτήτων. Την περίοδο , η εξυπηρέτηση της Επαρχίας Λεμεσού σημείωσε σημαντική βελτίωση, γεγονός το οποίο φαίνεται και από την αύξηση του αριθμού των λεωφορείων της κατά 9,5% (Πίνακας ). Παρόλα αυτά, δεν κατάφερε να φτάσει τα επίπεδα άλλων Ευρωπαϊκών χωρών. Σε αυτό συνέτεινε και η απρογραμμάτιστη οικιστική ανάπτυξη που 101

103 πραγματοποιήθηκε κυρίως πριν από το 1990, η οποία μέχρι σήμερα δυσχεραίνει πρακτικά τον αποδοτικό και βιώσιμο σχεδιασμό των διαδρομών των Μ.Μ.Μ., καθώς επίσης και η εξάρτηση των μετακινήσεων από το I.X.. Πίνακας Αριθμός λεωφορείων Επαρχίας Λεμεσού και Κύπρου και μεταβολή (%), Έτος Αρ. Οχημάτων Μεταβολή (%) Κύπρου Λεμεσού Κύπρου Λεμεσού Λεωφορεία ,6-1,6 8,8 9,5 Σύνολο ,6 13,1 10,4 9,4 Πηγή: ΥΣΤΑΤ Ιδιωτικές μεταφορές Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, τόσο στην Επαρχία Λεμεσού όσο και στο σύνολο της Κύπρου παρατηρείται μεγάλη εξάρτηση από το Ι.Χ.. Η ανάλυση των μεταφορών αυτών βασίστηκε σε στοιχεία της ΥΣΤΑΤ, για τα έτη 2000, 2004, 2007 και 2010, βάσει των οποίων δημιουργήθηκε ο δείκτης αριθμός Ι.Χ. ανά κατοίκους. Ο δείκτης αυτός συγκρίνεται με τον αντίστοιχο δείκτη σε Ευρωπαϊκό επίπεδο (στοιχεία Eurostat για το έτος 2009) για καλύτερη κατανόηση του βαθμού εξάρτησης από το Ι.Χ. στην Επαρχία. Αναλυτικότερα, ενώ το έτος 2000 η αναλογία οχημάτων ανά κατοίκους της Κύπρου ήταν μικρότερη από το μέσο όρο της Ε.Ε.-27, από το έτος 2004 και μετά παρουσίασε αύξηση και μεγαλύτερη αναλογία από την Ε.Ε.-27. Παρόμοιο φαινόμενο παρατηρήθηκε και στην Επαρχία Λεμεσού, στην οποία η αναλογία σε σχέση με την Ευρώπη ήταν ακόμη μεγαλύτερη, ιδιαίτερα το 2009 (Πίνακας ). Επιπλέον, το έτος 2011, 3 στα 5 άτομα ήταν κάτοχοι αυτοκινήτου (Πίνακας ). Πίνακας Αριθμός Ι.Χ. ανά κατοίκους, Ε.Ε.-27, Κύπρου και Επαρχίας Λεμεσού, Ε.Ε Κύπρος Επαρχία Λεμεσού / Πηγή: Eurostat και ΥΣΤΑΤ Πίνακας Αριθμός Ι.Χ. Επαρχίας Λεμεσού και Κύπρου και μεταβολή (%), Αρ. Οχημάτων Μεταβολή (%) Έτος Κύπρου Λεμεσού Κύπρου Λεμεσού Ι.Χ ,4 21,4 14,0 13,3 Πηγή: ΥΣΤΑΤ 102

104 Στρατηγική Χωρικής Ανάπτυξης Επαρχίας Λεμεσού Ήπια Μέσα Μεταφοράς Μετά το 2004 και την ολοκλήρωση των επεμβάσεων ανάπλασης του παραλιακού μετώπου της πόλης, σχεδιάστηκε για πρώτη φορά αυτόνομος ποδηλατοδρόμος (σε συνδυασμό με πεζόδρομο) (Εικόνα ), τη στιγμή που παλαιότερα υπήρχε ένας πεζόδρομος ο οποίος χρησιμοποιούταν άτυπα και σαν ποδηλατοδρόμος. Τα τελευταία χρόνια λόγω και των αναπλάσεων που παρατηρούνται εντός του ιστορικού κέντρου, το δίκτυο πεζοδρόμου, κυρίως, επεκτάθηκε προς την περιοχή αυτή και εξυπηρετεί σε μεγάλο βαθμό και τις υποδομές του πανεπιστημίου της πόλης (Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου) (Εικόνα ). Παρόλο που η πόλη διαθέτει ένα βασικό δίκτυο ποδηλατοδρόμου, το δίκτυο αυτό δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εναλλακτικό μέσο μεταφοράς, αφού δεν συνδέει ικανοποιητικά όλες τις περιοχές της. Κατά κύριο λόγο, το βασικό τμήμα του ποδηλατοδρόμου μπορεί να εξυπηρετήσει τις μετακινήσεις κατά μήκος της παραλιακού τμήματος της πόλης και χρησιμοποιείται κυρίως για λόγους αναψυχής ή άσκησης. Εικόνα Δίκτυο ποδηλατοδρόμου στην πόλη της Λεμεσού Πηγή: fault/files/karolina_2_0.jpg Εικόνα Πεζοδρόμηση πλησίον Πανεπιστημίου Λεμεσού Πηγή: anepistimiou_square.jpg/800px-panepistimiou_square.jpg Θαλάσσιες Μεταφορές Για την ανάλυση των θαλάσσιων μεταφορών χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από την επίσημη ιστοσελίδα της Αρχής Λιμένων Κύπρου32 και την 36η ετήσια έκθεσή της (2009), στοιχεία της ΥΣΤΑΤ, όσον αφορά τα έσοδα και έξοδα του λιμανιού Λεμεσού για το έτος 2011 και στοιχεία από την ετήσια έκθεση του Υπουργείου Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού (2010)

105 Τα λιμάνια της Κύπρου συνδέονται με τα περισσότερα λιμάνια του κόσμου και σε μεγαλύτερο βαθμό αυτά που συγκεντρώνονται στη Μεσόγειο θάλασσα (Πίνακας ). Το 2009, οι ναυτιλιακές γραμμές της Κύπρου ανέρχονταν σε 64 ενώ παρατηρήθηκαν αφίξεις. Επίσης, την ίδια χρονιά, όσον αφορά την κίνηση των κυπριακών λιμανιών, επισκέφτηκαν την Κύπρο σκάφη εκ των οποίων τα ήταν εμπορευματικά και μόλις τα 325 ήταν επιβατικά (Αρχή Λιμένων Κύπρου, 2009). Εικόνα Λιμάνι Λεμεσού Πηγή: zxxijxflqcc/ufxxg8z43si/aaaaaaaaag4/qryqgwjkevo/s1600/%ce%bb%ce %B5%CE%BC%CE%B5%CF%83%CE%BF%CF%82.jpg Πίνακας Λιμάνια που συνδέονται με την Κύπρο 1 ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΣ 32 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 63 ΜΑΛΑΓΑ 94 ΣΑΛΕΡΝΟ 2 ΑΛΑΝΥΑ 33 ΙΝΣΧΟΝ 64 ΜΑΡΜΑΡΙΣ 95 ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ 3 ΑΛΓΕΡΙΑ 34 ΙΤΕΑ 65 ΜΑΣΣΑΛΙΑ 96 ΣΑΟΥΘΑΜΠΤΟΝ 4 ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ 35 ΚΑΒΑΣΑΚΙ 66 ΜΕΡΣΙΝΑ 97 ΣΕΥΧΑΝ 5 ΑΛΜΕΡΙΑ 36 ΚΑΖΑΜΠΛΑΝΚΑ 67 ΜΕΣΣΙΝΑ 98 ΣΙΑΝΓΚΑΙ 6 ΑΜΒΟΥΡΓΟ 37 ΚΑΛΙΑΡΙ 68 ΜΙΤΖΟΥΣΙΜΑ 99 ΣΙΒΙΤΑΒΕΤΣΙΑ 7 ΑΜΣΤΕΡΝΤΑΜ 38 ΚΑΝΑΚΑΛΕ 69 ΜΠΑΝΓΚΟΚ 100 ΣΙΝΓΚΑΠΟΥΡΗ 8 ΑΝΒΕΡΣΑ 39 ΚΑΝΤΑ 70 ΜΠΟΥΣΣΑΝ 101 ΣΟΡΕΝΤΟ 9 ΑΝΓΚΟΝΑ 40 ΚΑΡΑΤΣΙ 71 ΜΠΡΙΝΤΙΖΙ 102 ΣΟΥΕΖ 10 ΑΝΤΑΛΥΑ 41 ΚΑΡΝΤΙΦ 72 ΜΠΡΙΣΤΟΛ 103 ΣΟΥΕΝΤΙΝΑ 11 ΑΣΤΟΝΤ 42 ΚΑΡΤΑΓΚΕΝΑ 73 ΜΥΚΟΝΟΣ 104 ΣΟΥΝΤΑ ΜΠΕΥ 12 ΑΥΓΟΥΣΤΑ 43 ΚΑΣΤΕΛΛΟΝ 74 ΜΥΤΙΛΗΝΗ 105 ΣΟΥΣΣΕ 13 ΒΑΛΕΝΘΙΑ 44 ΚΑΤΑΚΟΛΟ 75 ΝΑΓΚΟΓΙΑ 106 ΣΥΡΑΚΟΥΣΕΣ 14 ΒΑΛΕΤΤΑ 45 ΚΑΤΑΝΙΑ 76 ΝΑΠΟΛΗ 107 ΤΑΡΑΝΤΟ 15 ΒΑΡΚΕΛΩΝΗ 46 ΚΑΤΙΖ 77 ΝΕΣΕΠΑΡ 108 ΤΑΡΤΟΥΣ 16 ΒΕΓΚΑΖΗ 47 ΚΕΡΚΥΡΑ 78 ΝΙΟΥΚΑΣΛ 109 ΤΕΡΓΕΣΤΗ 17 ΒΕΝΕΤΙΑ 48 ΚΙΛΟΝΓΚ 79 ΝΟΒΟΡΟΣΙΣΚ 110 ΤΖΙΑΚΑΡΤΑ 18 ΒΗΡΥΤΟΣ 49 ΚΟΜΠΕ 80 ΝΤΑΠΛΙΝ 111 ΤΖΙΟΙΑ ΤΑΟΥΡΟ 19 ΒΟΛΟΣ 50 ΚΟΠΕΡ 81 ΝΤΟΒΕΡ 112 ΤΗΝΟΣ 20 ΒΡΕΜΗ 51 ΚΟΣΤΑΝΖΑ 82 ΟΣΑΚΑ 113 ΤΙΛΜΠΟΥΡΙ 21 ΓΕΝΟΒΑ 52 ΚΟΥΝΣΑΝ 83 ΠΑΛΜΑ ΝΤΕ ΜΑΓΙΟΡΚΑ 114 ΤΟΚΙΟ 22 ΓΙΑΛΤΑ 53 ΚΟΥΣΑΝΤΑΣΙ 84 ΠΑΤΜΟΣ 115 ΤΡΙΠΟΛΗ 23 ΓΙΒΡΑΛΤΑΡ 54 ΚΥΘHΡΑ 85 ΠΕΙΡΑΙΑΣ 116 ΤΣΙΑΡΛΕΣΤΟΝ 24 ΓΙΟΚΑΙΤΣΙ 55 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ 86 ΠΟΡΤ ΣΑΙΝΤ 117 ΤΥΝΙΔΑ 25 ΓΙΟΚΟΧΑΜΑ 56 ΛΑ ΓΚΟΥΛΕΤΤ 87 ΠΟΡΤ ΚΕΛΑΝΓΚ 118 ΤΥΡΟΣ 26 ΓΚΑΠΕΣ 57 ΛΑΤΤΑΚΙΑ 88 ΡΑΒΕΝΝΑ 119 ΦΕΛΙΞΣΤΟΟΥ 27 ΓΚΟΤΕΝΜΠΟΡΓΚ 58 ΛΙΒΕΡΠΟΥΛ 89 ΡΑΜΣΓΚΕΗΤ 120 ΧΑΒΡΗ 28 ΔΑΜΙΕΤΤΑ 59 ΛΙΒΟΡΝΟ 90 ΡΟΔΟΣ 121 ΧΑΪΦΑ 29 ΕΛΕΥΣΙΝΑ 60 ΛΙΒΥΗ 91 ΡΟΤΤΕΡΝΤΑΜ 122 ΧΙΡΟΣΙΜΑ 30 ΖΙΜΠΡΟΥΓΚΕ 61 ΛΙΞΟΣ 92 ΣΑΒΟΝΑ 123 ΧΟΝΚ ΚΟΝΓΚ 31 ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ 62 ΛΙΣΣΑΒΩΝΑ 93 ΣΑΚΑΙ Πηγή: Αρχή Λιμένων Κύπρου,

106 Σύμφωνα με την παραπάνω έκθεση, οι θαλάσσιες μεταφορές διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην τοπική οικονομία της Επαρχίας, αφού η ίδια διαθέτει το σημαντικότερο λιμάνι της Κύπρου, το οποίο βρίσκεται σε γεωστρατηγική θέση. Το εν λόγω λιμάνι καταλαμβάνει το μεγαλύτερο ποσοστό εμπορευματικών και επιβατικών μεταφορών στο σύνολο της Κύπρου. Για το λόγο αυτό καθώς και λόγω της δυσκολίας εύρεσης πρόσφατων στατιστικών στοιχείων για το σύνολο της Επαρχίας, παρακάτω όπου γίνεται αναφορά για το σύνολο της Κύπρου θα θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει το λιμάνι της Λεμεσού. Τα έσοδα από τις εξαγωγές της Κύπρου για το 2009, αποτελούσαν σχεδόν το 6% του Α.Ε.Π. της, δηλαδή 67,2 εκ.. Το διαχειριστικό πλεόνασμα έφτανε τα 21,7 εκ. σημειώνοντας πτώση 7% του Α.Ε.Π. ( 73 εκ. και πλεόνασμα 35,9 εκ.) σε σχέση με το 2008, ενώ το 2011 παρόλο που αποτελούσε το 8% του Α.Ε.Π. τα έσοδα ήταν λιγότερα (ΥΣΤΑΤ). Η υπεροχή της Επαρχίας επιβεβαιώνεται εάν εξετάσουμε και τον αριθμό των πλοίων που κατέχει. Την περίοδο καταλάμβανε το μεγαλύτερο ποσοστό πλοίων ( %) σε σχέση με το σύνολο της Κύπρου (Αρχή Λιμένων Κύπρου, 2009). Επισημαίνεται ότι μετά το 2010, ο αριθμός των πλοίων μειώθηκε περισσότερο από 50% τόσο στην Επαρχία όσο και στο σύνολο της Κύπρου (Πίνακας και Γράφημα ). Πίνακας Αριθμός πλοίων Λεμεσού και Κύπρου, Έτος Λεμεσός Κύπρος Πηγή: Επίσημη ιστοσελίδα Αρχής Λιμένων Κύπρου, ιδία επεξεργασία Γράφημα Ποσοστό πλοίων Λεμεσού σε σχέση με την Κύπρο, % 80,0 78,0 76,0 74,0 72,0 70,0 68,0 66,0 64,0 62,0 60,0 58, Πηγή: Επίσημη ιστοσελίδα Αρχής Λιμένων Κύπρου, ιδία επεξεργασία 105

107 Επιβατικές Μεταφορές Όπως αναφέρθηκε παραπάνω η επιβατική κίνηση είναι μικρότερη σε σχέση με την εμπορευματική, ωστόσο καταλαμβάνει σημαντική θέση στις θαλάσσιες μεταφορές. Συγκεκριμένα το έτος 2009, 46 διεθνή κρουαζιερόπλοια επισκέφτηκαν την Κύπρο με περίπου επιβάτες. Ως επί το πλείστον, η εν-πλώ τουριστική κίνηση της Κύπρου αφορά το χώρο της Α. Μεσογείου (Συρία, Λίβανο, Ισραήλ, Αίγυπτο) και τα Ελληνικά νησιά. Την περίοδο , το λιμάνι της Λεμεσού συγκέντρωνε το μεγαλύτερο αριθμό επιβατικών κινήσεων, αλλά σε σχέση με το σύνολο της Κύπρου το μερίδιο της παρουσίαζε μείωση (Πίνακας ). Συγκεκριμένα, το 2008 πραγματοποιούσε πάνω από το 90% των επιβατικών κινήσεων, ενώ το 2011 πραγματοποίησε το 80%. Το μεγαλύτερο ποσοστό των αφίξεων (πάνω από 70%) αποτελούσαν διακομιστικές μετακινήσεις, άρα αφορούσαν επισκέπτες βραχυχρόνιας παραμονής, ενώ ο αριθμός αφίξεων και αναχωρήσεων ήταν την μελετώμενη περίοδο σχεδόν ο ίδιος. Ακόμη παρατηρήθηκε μία σημαντική μείωση των επιβατικών κινήσεων μετά το 2011 ( % και %), γεγονός το οποίο ίσως να οφείλεται, εκτός από την οικονομική κρίση, στις αναταραχές που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια στις αραβικές χώρες, που αποτελούν όπως προαναφέρθηκε σημαντικούς προορισμούς (Αρχή Λιμένων Κύπρου, 2009). Ιδιαίτερες προοπτικές για την αύξηση των εν λόγω μεταφορών στην Επαρχία Λεμεσού παρουσίαζε, προ οικονομικής κρίσης, η υλοποίηση της υπό κατασκευής Μαρίνας. Πίνακας Αφίξεις-Αναχωρήσεις επιβατών ανά προορισμό και επιβάτες σε διαμετακόμιση, Έτος Λεμεσός Λάρνακα Κύπρος Πηγή: Επίσημη ιστοσελίδα Αρχής Λιμένων Κύπρου, ιδία επεξεργασία Γράφημα Ποσοστό αφίξεων-αναχωρήσεων επιβατών (%), ανά προορισμό και επιβάτες σε διαμετακόμιση, % Πηγή: Επίσημη ιστοσελίδα Αρχής Λιμένων Κύπρου, ιδία επεξεργασία 106

108 Εμπορευματικές Μεταφορές Όπως αναφέρεται στην ετήσια έκθεση του Υπουργείου Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού (2010), η οικονομία της Κύπρου είναι πολύ μικρή και χαρακτηρίζεται ανοικτή, δηλαδή έχει άμεση σχέση με άλλες χώρες. Έτσι, λόγω του μεγέθους της οικονομίας και λόγω της γεωγραφικής της θέσης το εμπόριο έχει σημαντικό μερίδιο στην οικονομία του νησιού. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των εμπορευματικών κινήσεων γίνονται στο λιμάνι της Λεμεσού δίνει ιδιαίτερη δυναμική στην τοπική οικονομία της Επαρχίας. Το λιμάνι της Λεμεσού πραγματοποιεί το μεγαλύτερο αριθμό των εμπορευματικών κινήσεων της Κύπρου, δηλαδή πάνω από το 90% (περίοδος ) (Πίνακας ). Αναλυτικότερα, διαπιστώθηκε πως το τρέχον έτος οι εμπορευματικές κινήσεις του λιμανιού μειώθηκαν σχεδόν κατά 55%, ενδεχομένως πάλι λόγω οικονομικής κρίσης. Ο μεγαλύτερος όγκος των εμπορευμάτων που διακινείται διαχρονικά στο λιμάνι (πάνω από 70%) αποτελεί εισαγόμενα προϊόντα (Αρχή Λιμένων Κύπρου, 2009) (Γράφημα ). Το γεγονός αυτό δηλώνει την εξάρτηση της Λεμεσού και της Κύπρου από εισαγόμενα προϊόντα και τις αδυναμίες της τοπικής παραγωγής. Το 2010, το μεγαλύτερο ποσοστό των εισαγόμενων προϊόντων καταλάμβαναν τα καταναλωτικά αγαθά (30,2%) ενώ ακολουθούσαν οι πρώτες ύλες (26,5%) (Υπουργείο Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού, 2010). Πίνακας Αριθμός εμπορευματοκιβωτίων (εισαγωγές/εξαγωγές) για το λιμάνι της Λεμεσού και το σύνολο της Κύπρου, Κύπρος Λεμεσός Πηγή: Επίσημη ιστοσελίδα Αρχής Λιμένων Κύπρου, ιδία επεξεργασία Γράφημα Εμπορευματική κίνηση Κύπρου, κατά είδος εμπορίου, Πηγή: Αρχή Λιμένων Κύπρου,

109 Φορείς Οι σημαντικότεροι φορείς για τον τομέα των μεταφορών είναι: Το Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων: Αρμόδιο για την κατασκευή, διαχείριση και λειτουργία όλων των μέσων συγκοινωνίας που διαθέτει η Κύπρος. Αποτελείται συνολικά από 12 τμήματα, μερικά από τα οποία είναι το Τμήμα Δημοσίων Έργων, το Τμήμα Οδικών Μεταφορών, το Τμήμα Εμπορικής Ναυτιλίας και το Τμήμα Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών (Επίσημη ιστοσελίδα Υπουργείου Συγκοινωνιών και Έργων) 33 Αρχή Λιμένων Κύπρου: Υπεύθυνη για τη διαχείριση των λιμανιών της Κύπρου και των εμπορευματικών και των επιβατικών μεταφορών/δραστηριοτήτων (Επίσημη ιστοσελίδα Αρχής Λιμένων Κύπρου). Η αντίστοιχη Αρχή που βρίσκεται εντός του λιμανιού της Επαρχίας αποτελεί το βασικό φορέα διαχείρισης των λειτουργιών του. Για το σύνολο της Επαρχίας Λεμεσού υπάρχουν ακόμη δύο φορείς για τη διαχείριση των Μ.Μ.Μ. οι οποίοι είναι η Εταιρία Μεταφοράς Επιβατών Λεμεσού (Ε.Μ.Ε.Λ.) 34 και η Εταιρία Αστικών Λεωφορείων Λεμεσού (Ε.Α.Λ.) 35. Και οι δύο εταιρείες είναι ιδιωτικές. Η πρώτη εκτελεί δρομολόγια εντός της Επαρχίας, ενώ η δεύτερη δρομολόγια από και προς τα αεροδρόμια Λάρνακας και Πάφου Δυνατά-Αδύνατα στοιχεία Όσον αφορά τις οδικές μεταφορές, τα δυνατά στοιχεία της Επαρχίας είναι η παρουσία ενός πολύ καλού οδικού δικτύου, η λειτουργία του οποίου ευνοείται από τις μικρές χρονοαποστάσεις στο σύνολο της Επαρχίας. Παρόλα αυτά, η ανάπτυξή του, σε συνδυασμό και με την απουσία εναλλακτικών μέσων μεταφοράς, έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του βαθμού εξάρτησης του πληθυσμού από το Ι.Χ.. Επιπλέον, η επικέντρωση αυτή περιορίζει τον αποδοτικό σχεδιασμό και λειτουργία των Μ.Μ.Μ., ο ρόλος των οποίων παρουσιάζεται περιορισμένος και μη ελκυστικός (κόστος λειτουργίας και χωρική κάλυψη). Όσον αφορά τις θαλάσσιες μεταφορές, το πιο δυνατό ίσως χαρακτηριστικό της Επαρχίας είναι η παρουσία του λιμανιού, που αποτελεί το σημαντικότερο της χώρας λόγω και της γεωστρατηγικής του θέσης. Ξεχωρίζουν οι εμπορευματικές κυρίως δραστηριότητές του, παρόλο που σημαντική θέση καταλαμβάνουν και οι επιβατικές δραστηριότητες (κρουαζιέρες). Βασική αδυναμία στις εν λόγω μεταφορές αποτελεί η ευρύτερη κατάσταση που επικρατεί στη διεθνή αγορά, λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, με αποτέλεσμα τη σταδιακή μείωσή τους

110 Παρά το γεγονός πως παρουσιάζονται ορισμένοι βασικοί φορείς για τη διαχείριση της λειτουργίας του λιμανιού και των Μ.Μ.Μ., ο αριθμός τους θεωρείται μικρός για τη κάλυψη των αναγκών όλης της Επαρχίας Οικιστική Ανάπτυξη Στο παρόν υποκεφάλαιο γίνεται μια προσπάθεια παρουσίασης της υφιστάμενης κατάστασης της οικιστικής ανάπτυξης στην Επαρχία Λεμεσού. Συγκεκριμένα, αφού γίνεται μια συνοπτική αναφορά της εξέλιξής της στο σύνολο της Κύπρου, παρουσιάζονται η υφιστάμενη κατάσταση στην Επαρχία, ορισμένα αναπτυξιακά στοιχεία, όπως ο αριθμός των αδειών οικοδομής για οικιστικά κτίρια και ο αριθμός του οικιστικού αποθέματος, η χωρική της ανάλυση, οι βασικοί φορείς και εν τέλει τα δυνατά και αδύνατα στοιχεία του τομέα στην Επαρχία, που προκύπτουν βάσει των παραπάνω δεδομένων Γενικά στοιχεία Λόγω απουσίας δεδομένων για τη συνολική πορεία του οικιστικού τομέα στην Επαρχία Λεμεσού, παρουσιάζεται αρχικά μια συνοπτική αναφορά στην αντίστοιχη πορεία του τομέα στην Κύπρο, θεωρώντας πως λόγω και του μικρού μεγέθους της χώρας τις περισσότερες φορές αρκετά χαρακτηριστικά της σχετίζονται και με το σύνολο των Επαρχιών της. Για την παραπάνω αναφορά, χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από τη μελέτη του οργανισμού BUILD-UP Skills: Ανάλυση υφιστάμενης κατάστασης Κύπρου (2012), στην οποία αναλύεται η εξέλιξη του οικιστικού τομέα στην Κύπρο και οι προοπτικές της οικιστικής ανάπτυξής της. Εξέλιξη οικιστικού τομέα στην Κύπρο Ο οικιστικός τομέας και γενικά ο τομέας των κατασκευών, αποτελεί σημαντικό τομέα οικονομικής ανάπτυξης στην Κύπρο, παρά τις αρνητικές επιδράσεις που παρουσιάστηκαν μετά το 2009 λόγω της οικονομικής κρίσης. Μετά την τουρκική εισβολή του 1974, ο σχεδιασμός της Κύπρου επικεντρώθηκε στην αντιμετώπιση των στεγαστικών αναγκών που προέκυψαν, λόγω της αύξησης των προσφύγων. Αποτέλεσμα της ανάγκης αυτής, ήταν η σημαντική ανάπτυξη του τομέα των κατασκευών και συγκεκριμένα το 1980 η συνεισφορά του εν λόγω τομέα στο Α.Ε.Π. είχε ανέλθει στο 14%. Μετά το 1980, παρατηρήθηκε σταδιακή μείωση της συνεισφοράς του, λόγω της ικανοποίησης ενός μεγάλου μέρους των συσσωρευμένων οικιστικών αναγκών αλλά και της ανάπτυξης άλλων τομέων, όπως των υπηρεσιών. Έτσι, το 1990 η συνεισφορά του στο Α.Ε.Π. μειώθηκε στο 10% και παρέμεινε περίπου στα ίδια επίπεδα μέχρι και το 2000 (9,7%). Το 1999, η κατάργηση των περιορισμών διακίνησης κεφαλαίων και η διαφαινόμενη ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε., συνέτειναν στην αύξηση της ζήτησης κατοικιών από το εξωτερικό. Στο φαινόμενο αυτό συνέτειναν επίσης η απελευθεροποίηση των επιτοκίων και η επέκταση των ορίων δανεισμού. Τα χαρακτηριστικά αυτά συνέβαλαν στη μείωση του κόστους δανειοδότησης και δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την αγορά εξοχικής κατοικίας από ξένους και την απόκτηση δεύτερης κατοικίας από Κύπριους. Αυτό οδήγησε 109

111 στη σταδιακή αύξηση της συνεισφοράς του τομέα στο Α.Ε.Π., από 9,7% το 2000 στο 11,7% το Να σημειωθεί πως το 2008 αποτέλεσε τη σημαντικότερη χρονιά για τον οικιστικό τομέα από το 2000 μέχρι σήμερα. Η παγκόσμια οικονομική κρίση βρήκε τον τομέα των κατασκευών σε φάση έντονης δραστηριοποίησης με την κατασκευή και προσφορά οικιστικών μονάδων σε μεγάλους αριθμούς. Η δραστική μείωση της ζήτησης που παρατηρήθηκε την αμέσως επόμενη τριετία ( ) έπληξε σοβαρά τον τομέα, με αποτέλεσμα τη μείωση της συνεισφοράς του στο Α.Ε.Π. στο 7,8% το Η απασχόληση του αυξήθηκε από το 9,8% του 2000 στο 12,1% του 2008, στο σύνολο της απασχόλησης, ενώ στη συνέχεια παρουσίασε μείωση (2010: 11,3%). Το 2008, ο τομέας παρουσίασε το μεγαλύτερο αριθμό απασχολούμενων, που ανήλθε στις άτομα, ενώ το 2010 μειώθηκε κατά περίπου άτομα. Το 2011, η απασχόληση στον τομέα σημείωσε μικρή ανάκαμψη και ανήλθε στις άτομα (11,9% της συνολικής απασχόλησης). Στην περίπτωση της ανεργίας παρατηρήθηκε αντίθετη πορεία με την απασχόληση, με τον αριθμό των ανέργων να μειώνεται από άτομα το 2000, σε άτομα το 2008 και στη συνέχεια να αυξάνεται σημαντικά στις άτομα το Προοπτικές Οι κύριοι παράγοντες που αναμένεται να επηρεάσουν τον οικιστικό τομέα της Κύπρου και κυρίως την αγορά κατοικίας τα επόμενα χρόνια είναι η πορεία της εθνικής οικονομίας και οι διεθνείς οικονομικές εξελίξεις, η δυνατότητα των τραπεζών να χρηματοδοτήσουν επενδυτές-ιδιώτες και η ζήτηση από το εξωτερικό. Ειδικά ως προς την εγχώρια ζήτηση για αγορά κατοικίας, οι κύριοι παράγοντες που την επηρεάζουν είναι η αύξηση/μείωση των εισοδημάτων των νοικοκυριών, οι δημογραφικές εξελίξεις και το κόστος της γης/κατασκευής. Σε ότι αφορά τα μεγάλα αναπτυξιακά έργα του ιδιωτικού τομέα, η κρισιμότερη παράμετρος είναι το κόστος δανεισμού και η δυνατότητα των τραπεζών να χρηματοδοτήσουν επενδυτές-ιδιώτες, ενώ για τα έργα υποδομών αλλά και έργα που θα ανήκουν στο κράτος, η σημαντικότερη παράμετρος είναι η πορεία των δημόσιων οικονομικών. Η εγχώρια ζήτηση που αφορά κυρίως την αγορά πρώτης κατοικίας στα αστικά κέντρα, δεν αναμένεται να έχει περαιτέρω πτώση. Η αγορά εξοχικής/δεύτερης κατοικίας θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την εξωτερική ζήτηση αλλά και από τα επιτόκια που θα θέσουν τα πιστωτικά ιδρύματα. Επιπρόσθετα, καθώς υπάρχει μεγάλος αριθμός αδιάθετων οικιστικών μονάδων, λόγω της υπερπροσφοράς που παρατηρήθηκε τα έτη 2008 και 2009, εκτιμάται ότι ο αριθμός ανέγερσης νέων μονάδων, ενδεχομένως να μειωθεί περαιτέρω Υφιστάμενη κατάσταση οικιστικής ανάπτυξης στην Επαρχία Λεμεσού Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός πως η πόλη της Λεμεσού αποτελεί τα τελευταία χρόνια ίσως την πιο αναπτυγμένη πόλη της Κύπρου, καθώς και το μεγάλο κτιριακό απόθεμα που παρατηρείται στο σύνολο της Επαρχίας (το μεγαλύτερο στην Κύπρο το 2011), η Επαρχία ενδεχομένως να παρουσίασε παρόμοια πορεία με την Κύπρο, αλλά να επηρεάστηκε σε μικρότερο βαθμό από τις άλλες πόλεις, όσον αφορά την οικονομική κρίση. Αυτό πιθανόν να 110

112 οφείλεται στο γεγονός πως τα τελευταία χρόνια στην πόλη πραγματοποιούνται μεγάλα κυρίως κατασκευαστικά έργα, τα οποία αφορούν άμεσα την οικιστική ανάπτυξη. Σήμερα η πόλη της Λεμεσού παρουσιάζει έντονες τάσεις εξάπλωσης, κυρίως στην περιφέρεια του αστικού συγκροτήματος. Οι τάσεις αυτές δεν είναι συμβατές με τα πρότυπα της βιώσιμης πόλης, δεδομένου ότι επιβαρύνουν το κόστος υποδομών, οξύνουν τα κυκλοφοριακά προβλήματα και δυσχεραίνουν τη δυνατότητα ενίσχυσης του ρόλου των δημόσιων συγκοινωνιών (Τ.Σ. Λεμεσού, 2011). Στο φαινόμενο αυτό συνδράμουν, κυρίως, η φθηνότερη αξία της γης, σε σχέση με το κέντρο της πόλης και το καλό επίπεδο του οδικού δικτύου που βοηθά στη σύνδεση των περιοχών αυτών με το κέντρο. Ένας από τους βασικούς στόχους του Τ.Σ. Λεμεσού (2011) για την οικιστική ανάπτυξη, αποτελεί η ορθολογική οργάνωση των περιοχών κατοικίας με τρόπο που να επιτυγχάνεται η λειτουργική συσχέτιση της κατανομής του πληθυσμού με τις ευκαιρίες απασχόλησης και τις υπηρεσίες, καθώς και η δημιουργία κατάλληλων συνθηκών για την υλοποίηση οικιστικών αναπτύξεων για ικανοποίηση των αναγκών όλων των εισοδηματικών στρωμάτων μέσα στις καθορισμένες περιοχές ανάπτυξης. Συγκεκριμένα προτείνεται η ενθάρρυνση της οικιστικής ανάπτυξης εντός του κέντρου και των παραδοσιακών οικιστικών πυρήνων και παράλληλα η αποθάρρυνση της αστικής διάχυσης εκτός των καθορισμένων περιοχών. Όσον αφορά το ζήτημα ευκαιρίας απόκτησης στέγης για όλα τα κοινωνικά στρώματα προτείνεται η δημιουργία εναλλακτικών μορφών οικιστικής ανάπτυξης, μέσω ιδιωτικών πρωτοβουλιών. Πέραν των προαναφερθέντων προβλημάτων, τα τελευταία χρόνια η πόλη της Λεμεσού γνωρίζει μια νέα αναπτυξιακή περίοδο. Σε αυτό οφείλονται οι ενέργειες ανάπλασης του κέντρου (πεζοδρομήσεις) και της επίχωσης Λεμεσού, η δημιουργία του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου (επανάχρηση εγκαταλειμμένων κτιρίων στο κέντρο) και η κατασκευή μεγάλων έργων όπως είναι η Μαρίνα (ελλιμενισμός σκαφών και πολυτελείς κατοικίες και διαμερίσματα) (Εικόνα ) και οι Πύργοι της Λεμεσού (αποτελούν τα υψηλότερα κτίρια στην Κύπρο και περιλαμβάνουν πολυτελείς διαμερίσματα) (Εικόνα ). Εικόνα Προσχέδιο Μαρίνας Λεμεσού Εικόνα Πύργοι Λεμεσού Πηγή: Πηγή: 111

113 Η οικιστική ανάπτυξη στην αγροτική περιοχή της Επαρχίας διακρίνεται κατά κάποιο τρόπο σε δύο μορφές. Η μια αφορά τις περιοχές που γειτνιάζουν με την πόλη ή βρίσκονται σε κοντινή απόσταση από αυτή (βλ ) και η άλλη στις πιο απομακρυσμένες περιοχές (κυρίως ορεινές, προς το βόρειο τμήμα της Επαρχίας). Στην πρώτη περίπτωση η οικιστική ανάπτυξη εμφανίζει πάλι μια διάχυτη μορφή, ίσως και λόγω της καλύτερης σύνδεσης των περιοχών αυτών με την πόλη. Αντίθετα στη δεύτερη περίπτωση, η απουσία της εξάρτησης από την πόλη και το μικρότερο μέγεθος των οικισμών προσδίδει στην οικιστική ανάπτυξη μια συμπαγής μορφή και μια μικρότερη δυναμική σε σχέση με την πρώτη περίπτωση. Ωστόσο και στις δύο περιπτώσεις, παρόλο που οι κατοικίες μόνιμης διαμονής υπερτερούν, ξεχωρίζουν οι εξοχικές κατοικίες. Το κυριότερο ίσως πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι αγροτικές περιοχές είναι η σταδιακή μείωση του πληθυσμού Αναπτυξιακά στοιχεία Παρακάτω γίνεται μια αναφορά σε ορισμένα στατιστικά στοιχεία που αφορούν τον οικιστικό τομέα της Επαρχίας Λεμεσού και συγκεκριμένα στις άδειες οικοδομής οικιστικών κτιρίων και στον αριθμό του οικιστικού κτιριακού αποθέματος. Όσον αφορά τις άδειες οικοδομής χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία της ΥΣΤΑΤ για τα έτη 2008, 2009 και 2010, ενώ για τον αριθμό του οικιστικού κτιριακού αποθέματος χρησιμοποιήθηκαν πάλι στοιχεία από την ΥΣΤΑΤ για τα έτη 1992, 2001 και κυρίως Τα παραπάνω στοιχεία αποτελούν τα πιο πρόσφατα επί των θεμάτων που αναλύονται. Άδειες οικοδομής (οικιστικά κτίρια) Η ανάλυση του ζητήματος των αδειών οικοδομής πραγματοποιήθηκε για τον εν μέρει προσδιορισμό της οικιστικής ζήτησης στην Επαρχία, όσον αφορά το είδος των έργων και τη χωρική ενότητα που ανταποκρίνονται. Έπειτα από ανάλυση στοιχείων της περιόδου , παρατηρήθηκε μια αύξηση του αριθμού των αδειών στην αγροτική περιοχή της Επαρχίας, χωρίς όμως να είναι γνωστό το είδος του έργου στο οποίο ανταποκρίνονταν. Λαμβάνοντας όμως υπόψη το γεγονός πως οι άδειες οικιστικής ανάπτυξης καταλάμβαναν το μεγαλύτερο ποσοστό από την κατηγορία των κτιρίων 36, το σύνολο των αδειών και τον αριθμό των αδειών ανά Κοινότητα, συμπεραίνεται πως η αύξηση αυτή αφορούσε τα οικιστικά κτίρια (κτίρια κατοικιών). Το είδος των κτιρίων που ξεχώρισε, βάσει των αδειών, ήταν οι μονοκατοικίες. Το ίδιο σκηνικό ενδεχομένως να ανταποκρίνεται και για το σύνολο της αστικής περιοχής. Αναλυτικότερα το 2008, εκδόθηκαν για το σύνολο της Επαρχίας Λεμεσού άδειες οικοδομής εκ των οποίων οι αφορούσαν την αστική περιοχή (αγροτική περιοχή 769). Το μεγαλύτερο ποσοστό των παραπάνω αδειών, δηλαδή το 85% (1.886), αφορούσε οικιστικά κτίρια, κατηγορία από την οποία ξεχώριζαν οι μονοκατοικίες με άδειες οικοδομής (οι μονοκατοικίες καταλάμβαναν τον μεγαλύτερο αριθμό σε όλες τις μελετώμενες χρονολογίες). Αντίστοιχα, το 2009, εκδόθηκαν άδειες οικοδομής εκ των οποίων οι 36 Οι άδειες οικοδομής αφορούν 4 κατηγορίες έργων: Τα κτίρια, τα έργα πολιτικού μηχανικού, τη διαίρεση οικοπέδων και την κατασκευή δρόμων 112

114 1.343 αφορούσαν την αστική περιοχή (αγροτική περιοχή 1.118). Το μεγαλύτερο ποσοστό των παραπάνω αδειών (78,1%) αφορούσε πάλι τα οικιστικά κτίρια, ενώ παρουσιάστηκε μια αύξηση στον αριθμό τους (1.943). Ενώ όσον αφορά το 2010, εκδόθηκαν άδειες οικοδομής εκ των οποίων οι αφορούσαν την αστική περιοχή (αγροτική περιοχή 1240). Τα οικιστικά κτίρια συνέχιζαν να καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο ποσοστό στο σύνολο των αδειών, με ποσοστό 78,6% (1941). Επιπλέον, την παραπάνω περίοδο ο μεγαλύτερος αριθμός αδειών στην αστική περιοχή, εκδόθηκε κυρίως για τους Δήμους Λεμεσού, Γερμασόγειας, Αγίου Αθανασίου και Ύψωνα ενώ στην αγροτική περιοχή για τις Κοινότητες Κολοσσιού, Πύργου, Επισκοπής και Σουνίου- Ζανακιάς. Οικιστικό κτιριακό απόθεμα Η ανάλυση του ζητήματος του οικιστικού κτιριακού αποθέματος της Επαρχίας Λεμεσού πραγματοποιήθηκε για την περαιτέρω και καλύτερη κατανόηση της πορείας του οικιστικού τομέα στην Επαρχία και του σκοπού των κτιριακών μονάδων όσον αφορά τη λειτουργία τους. Σύμφωνα με τον Πίνακα , την περίοδο , στην Επαρχία Λεμεσού παρατηρήθηκε μια σταδιακή αύξηση του αριθμού του οικιστικού κτιριακού αποθέματος, με τη μεγαλύτερη να παρατηρείται την τελευταία περίοδο, δηλαδή , ενδεχομένως λόγω της ανοδικής πορείας που παρουσίασε ο οικιστικός τομέας το Λαμβάνοντας ακόμη υπόψη τον αριθμό της μόνιμης κατοικίας στην Επαρχία, για τη μελετώμενη περίοδο, παρατηρήθηκε η αύξησή του στην αγροτική περιοχή, η οποία όμως δεν επηρέασε την πορεία του αντίστοιχου αριθμού στην αστική περιοχή, όπου παρουσίασε εξίσου μια αύξηση. Πίνακας Αριθμός οικιστικού κτιριακού αποθέματος Επαρχίας Λεμεσού (αστική/αγροτική περιοχή), Επαρχία Λεμεσού Περιοχή Σύνολο οικιστικού αποθέματος Κατοικία μόνιμης διαμονής Σύνολο Αστική Αγροτική Σύνολο Αστική Αγροτική Σύνολο Αστική Αγροτική Πηγή: ΥΣΤΑΤ, ιδία επεξεργασία 113

115 Για την ανάλυση του παραπάνω ζητήματος, η εργασία επικεντρώνεται στο 2011 για το οποίο γίνεται αναλυτικότερη παρουσίαση τόσο του καθεστώτος κατοίκησης 37 της Επαρχίας όσο και της χωρικής κατανομής, δηλαδή ανά Δήμο και Κοινότητα. Όσον αφορά το καθεστώς κατοίκησης γίνεται αναφορά στις 2 σημαντικότερες κατηγορίες, σύμφωνα με τον αριθμό των κτιρίων, δηλαδή των κατοικιών μόνιμης διαμονής και των εξοχικών κατοικιών. Το 2011, το οικιστικό κτιριακό απόθεμα της Επαρχίας ανερχόταν σε κτίρια, καταλαμβάνοντας το μεγαλύτερο ποσοστό του συνόλου της Κύπρου ( ), δηλαδή 26,5% περίπου. Το μεγαλύτερο αριθμό των οικιστικών κτιρίων της Επαρχίας καταλάμβανε η αστική της περιοχή, δηλαδή , που αντιστοιχούσε στο 68% περίπου του συνόλου της Επαρχίας. Επιπλέον, τα περισσότερα από τα οικιστικά κτίρια της Επαρχίας χρησιμοποιούνταν ως κατοικία μόνιμης διαμονής (73%), ενώ ακολουθούσαν τα κτίρια που χρησιμοποιούνταν ως εξοχικές κατοικίες (προσωρινής διαμονής). Οι εξοχικές κατοικίες παρατηρήθηκαν κυρίως στην αγροτική περιοχή της Επαρχίας (Πίνακας ). Να σημειωθεί ακόμη πως στο σύνολο της Επαρχίας, τα περισσότερα κτίρια μόνιμης κατοικίας και κτίρια εξοχικών κατοικιών είχαν την μορφή μονοκατοικίας ( και 7135 αντίστοιχα), ενώ ακολουθούσαν οι πολυκατοικίες ( και αντίστοιχα). Πίνακας Αριθμός κατοικιών Επαρχίας Λεμεσού (αστική/αγροτική περιοχή), κατά καθεστώς κατοίκησης, 2011 Επαρχία Λεμεσού 2011 Περιοχή Σύνολο Κατοικία μόνιμης διαμονής Εξοχική/δεύτερη κατοικία Σύνολο Αστική Αγροτική Πηγή: ΥΣΤΑΤ, ιδία επεξεργασία Στην περίπτωση της αστικής περιοχής ο μεγαλύτερος αριθμός των κατοικιών μόνιμης κατοικίας παρατηρήθηκε στους Δήμους Λεμεσού (37.281), Κάτω Πολεμιδιών (7.330), Μέσα Γειτονιάς (5.236), Γερμασόγειας (5.141) και Αγίου Αθανασίου (4.757), ενώ οι εξοχικές κατοικίες κυρίως στους Δήμους Λεμεσού (2.737) και Γερμασόγειας (1.489). Αντιθέτως, στην αγροτική περιοχή ο μεγαλύτερος αριθμός των κατοικιών μόνιμης κατοικίας παρατηρήθηκε στις Κοινότητες Κολοσσιού (1.770), Αγίου Τύχωνα (1.462), Τραχωνιού (1.250) και Επισκοπής (1.229), ενώ οι εξοχικές κατοικίες κυρίως στις Κοινότητες Αγίου Τύχωνα (1.047), Πισσουρίου (751), Πάνω Πλατρών (639), Αγρού (414), Πύργου (404) Μονιάτη (403), Λόφου (393) και Κυπερούντας (343). Οι Κοινότητες αυτές, (εκτός του Αγίου Τύχωνα και του Πύργου), βρίσκονται κυρίως στο βόρειο μέρος της Επαρχίας και εντός του τμήματος της Οροσειράς Τροόδους, που εμπίπτει στα όρια της Επαρχίας. Να σημειωθεί ότι για τις εξοχικές κατοικίες στην Επαρχία, διαχρονικά ξεχωρίζει το ενδιαφέρον των Άγγλων, ενώ τα τελευταία χρόνια μεγάλη θεωρείται και η ζήτηση τους από 37 Σύμφωνα με το καθεστώς κατοίκησης, στην καταγραφή των κτιρίων, εκτός από τις κατοικίες μόνιμης διαμονής και τις εξοχικές κατοικίες, συμπεριλαμβάνονται ακόμη οι κενές κατοικίες, τα τουριστικά διαμερίσματα/κατοικίες και τα κτίρια προς κατεδάφιση/αλλαγή χρήσης. 114

116 Ρώσους επισκέπτες 38. Ωστόσο, το μεγαλύτερο ποσοστό των εξοχικών κατοικιών ανήκει σε Κύπριους κατοίκους Χωρική ανάλυση Όπως αναφέρθηκε και στο 2 ο κεφάλαιο, η αστική περιοχή της Επαρχίας καταλαμβάνει το μεγαλύτερο αριθμό του πληθυσμού της με αποτέλεσμα η κατοικία να απαντάται στο μεγαλύτερο μέρος της πόλης. Λαμβάνοντας υπόψη τον πληθυσμό των Δήμων της πόλης (απογραφή 2011), παρατηρήθηκε πως η μεγαλύτερη συγκέντρωση οικιστικής ανάπτυξης εντοπίζεται εντός του Δήμου Λεμεσού και έπειτα ξεχωρίζουν οι Δήμοι Κάτω Πολεμιδιών, Μέσα Γειτονιάς και Αγίου Αθανασίου. Λαμβάνοντας υπόψη τον πληθυσμό των Κοινοτήτων της Επαρχίας (απογραφή 2011) αλλά και τη θέση τους σε σχέση με την πόλη, παρατηρήθηκε πως ορισμένες Κοινότητες παρουσιάζουν μια μεγαλύτερη δυναμική σε σχέση με άλλες. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι Κοινότητες αυτές βρίσκονται σε κοντινή απόσταση από την πόλη, ευνοούνται από το καλό οδικό δίκτυο σύνδεσης με τη πόλη και χαρακτηρίζονται για τη φθηνότερη αξία της γης. Αποτέλεσμα είναι τα τελευταία χρόνια να προσελκύουν πληθυσμό για εύρεση μόνιμης κατοικίας (Πίνακας και Εικόνα ). Παρόλα αυτά, στο σύνολο τους εξαρτώνται άμεσα από την πόλη και τις λειτουργίες της. Πίνακας Οι μεγαλύτερες σε πληθυσμό Κοινότητες της Επαρχίας Λεμεσού Κοινότητα Πληθυσμός Κολόσσι Τραχώνι Επισκοπή Πάνω Πολεμίδια Άγιος Τύχωνας Μουτταγιάκα Παρεκκλησιά Ερήμη Πύργος Πισσούρι Παλώδεια Πηγή: ΥΣΤΑΤ, ιδία επεξεργασία Παρακάτω, λαμβάνοντας υπόψη τις μεγαλύτερες σε πληθυσμό Κοινότητες πραγματοποιήθηκε μια προσπάθεια αποτύπωσής τους, για την καλύτερη εξαγωγή συμπερασμάτων. Αρχικά παρατηρήθηκε ότι οι Κοινότητες αυτές βρίσκονται σε κοντινή απόσταση από την πόλη και εξυπηρετούνται από βασικούς οδικούς άξονες τόσο της Επαρχίας όσο και της Κύπρου (βλέπε Χάρτες και ). Επιπλέον, παρατηρήθηκε πως οι Κοινότητες αυτές βρίσκονται κατά μήκος ή σε κοντινή απόσταση από το παράκτιο τμήμα της Επαρχίας, και συγκεκριμένα δυτικά και ανατολικά της πόλης της Λεμεσού (νότιο

117 και νοτιοανατολικό τμήμα της Επαρχίας). Η μεγαλύτερη συγκέντρωση παρουσιάζεται στις Κοινότητες δυτικά της πόλης, παρόλο που ένα τμήμα τους ανήκει διοικητικά στις Βρετανικές βάσεις, ενώ στις περισσότερες Κοινότητες που βρίσκονται στο ανατολικό τμήμα, ένα μέρος τους (κυρίως το παράκτιο) παρουσιάζει τάσεις τουριστικής ανάπτυξης. Από τα παραπάνω δεδομένα γίνεται ακόμη αντιληπτός ο τρόπος που επεκτείνεται σταδιακά η πόλη. Σημαντική οικιστική ανάπτυξη παρουσιάζεται, τα τελευταία χρόνια και βόρεια της πόλης με την Κοινότητα της Παλώδιας να ξεχωρίζει με την ανέγερση οικιστικών συγκροτημάτων. Τέλος, ιδιαιτερότητα παρουσιάζει η Κοινότητα Πάνω Πολεμιδιών 39 η οποία βρίσκεται ανάμεσα στους δύο μεγαλύτερους σε πληθυσμό Δήμους της Επαρχίας, με αποτέλεσμα να παρουσιάζει αναπόφευκτα, σημαντική οικιστική ανάπτυξη. Εικόνα Θέση Δήμων και μεγαλύτερων σε πληθυσμό Κοινοτήτων στην Επαρχία Λεμεσού Πηγή: Hadjilyra A. 2009, ιδία επεξεργασία Στο υπόλοιπο τμήμα της Επαρχίας, μικρότερου επιπέδου οικιστική ανάπτυξη, βάσει πάλι πληθυσμιακών δεδομένων (Πίνακας ), παρουσιάζεται στο βόρειο μέρος της Επαρχίας, κοντά στα όρια και στο δυτικό μέρος της (Εικόνα ). Πίνακας Κοινότητες Επαρχίας Λεμεσού με πληθυσμό κατοίκων Κοινότητες Πληθυσμός Κυπερούντα 1516 Πελένδρι 1074 Πάχνα 865 Σούνι-Ζανακιά 837 Αγρός 806 Πάνω Κυβίδες 707 Πηγή: ΥΣΤΑΤ, ιδία επεξεργασία 39 Σε δημοψήφισμα που πραγματοποιήθηκε το 2011, απορρίφθηκε η συγχώνευση της με το Δήμο Κάτω Πολεμιδιών 116

118 Εικόνα Θέση Κοινοτήτων Επαρχίας Λεμεσού με πληθυσμό κατοίκων Πηγή: Hadjilyra A. 2009, ιδία επεξεργασία Φορείς Οι βασικοί φορείς στον τομέα της οικιστικής ανάπτυξης μπορούν να διαχωριστούν σε 3 κατηγορίες: Κρατικοί φορείς ή φορείς δημοσίου δικαίου που καθορίζουν και ασκούν πολιτική: Οι σημαντικότεροι από τους φορείς αυτούς είναι το Τ.Π.Ο. (εκπόνηση Σ.A. για τον καθορισμό της ανάπτυξης και συντονιστική ευθύνη νομοθεσιών σε θέματα οικοδομικής ανάπτυξης στον ιδιωτικό τομέα), το Τμήμα Δημοσίων Έργων (διαχείριση έργων υποδομής όπως αυτοκινητόδρομοι και γέφυρες, αλλά και οικοδομικών κρατικών, κυρίως, έργων) και η Υπηρεσία Ενέργειας (υπεύθυνη για τον καθορισμό των απαιτήσεων ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων). Φορείς δημοσίου δικαίου που ρυθμίζουν επαγγέλματα σχετικά με τον κλάδο: Οι κυριότεροι από τους φορείς αυτούς είναι το Συμβούλιο Εγγραφής και Ελέγχου Εργοληπτών, το Επιστημονικό Τεχνικό Επιμελητήριο Κύπρου, το Τμήμα Περιβάλλοντος και το Τμήμα Ηλεκτρομηχανολογικών Υπηρεσιών. Ιδιωτικές πρωτοβουλίες/επαγγελματικοί σύνδεσμοι: Από την κατηγορία αυτή ξεχωρίζουν ο Παγκύπριος Σύνδεσμος Επιχειρηματιών Ανάπτυξης Γης και Οικοδομών, η Ομοσπονδία Συνδέσμων Εργολάβων Οικοδομών, ο Σύνδεσμος Εταιρειών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και οι Επαγγελματικοί Σύνδεσμοι Μηχανικών. Για το σύνολο της Επαρχίας, ξεχωρίζουν το Επαρχιακό γραφείο του Τ.Π.Ο. αλλά και ο Σύνδεσμος Εργολάβων Οικοδόμων Λεμεσού. 117

119 Δυνατά-Αδύνατα στοιχεία Η Επαρχία Λεμεσού αποτελεί ίσως την μοναδική Επαρχία της Κύπρου που επηρεάστηκε σε μικρότερο βαθμό από την οικονομική κρίση, όσον αφορά την οικιστική ανάπτυξη και αυτό οφείλεται κυρίως σε δύο καθοριστικούς παράγοντες. Ο πρώτος παράγοντας είναι πως κατά την περίοδο της οικονομικής ύφεσης στην Επαρχία Λεμεσού πραγματοποιούνταν μεγάλα οικιστικά έργα όπως η Μαρίνα Λεμεσού και οι Πύργοι της Λεμεσού, σε συνδυασμό και με άλλα έργα ανάπλασης που έκαναν ελκυστικότερες ορισμένες περιοχές για κατοίκηση. Τα έργα αυτά διατηρούν τον μελετώμενο τομέα και γενικά την τοπική οικονομία σε σχετικά ενεργά πλαίσια και προσφέρουν έναν ικανοποιητικό αριθμό θέσεων εργασίας. Παράλληλα, ο δεύτερος παράγοντας, που συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με τον πρώτο, θεωρείται η σταθερή αγοραστική κοινότητα της Επαρχίας, όσον αφορά τους αγοραστές και επενδυτές της τα τελευταία χρόνια, που αποτελείται από Άγγλους και Ρώσους τουρίστες (οι Ρώσοι έκαναν την εμφάνιση τους τα τελευταία κυρίως χρόνια). Την κοινότητα αυτή χαρακτηρίζει η αγορά εξοχικής κατοικίας, η οποία τις περισσότερες φορές χαρακτηρίζεται ως πολυτελείας. Παρόλο που η Επαρχία Λεμεσού παρουσίαζε τα τελευταία χρόνια ένα μεγάλο αριθμό οικιστικού αποθέματος (το μεγαλύτερο στην Κύπρο το 2011) και μια σχετικά ανοδική πορεία στον τομέα, η οικονομική κρίση περιόρισε σε μεγάλο βαθμό τη ζήτηση για οικιστική ανάπτυξη. Εκτός από την οικονομική κρίση που αποτελεί ένα από τα κυριότερα προβλήματα για την Επαρχία, η μορφή της διάχυτης ανάπτυξης που χαρακτηρίζει την πόλη και τις μεγαλύτερες Κοινότητες της Επαρχίας, επηρεάζει τη βιωσιμότητα της Επαρχίας. Λόγω της μορφής αυτής παρατηρείται η ενίσχυση των οδικών μεταφορών (μεγαλύτερος βαθμός εξάρτησης από το Ι.Χ.), δεν δίνεται η δυνατότητα για ανάπτυξη ή βελτίωση του συστήματος Μ.Μ.Μ. και η ύπαρξη αρκετών ανεκμετάλλευτων οικοπέδων (εντός της πόλης) που περιορίζουν την αποτελεσματική σύνδεση του αστικού ιστού. Επιπλέον, αδυναμία θεωρείται όπως και στους άλλους τομείς, η απουσία ενός ικανοποιητικού αριθμού τοπικών φορέων για τη διαχείριση του τομέα στο σύνολο της Επαρχίας. 118

120 3.5. Περιβάλλον-Κλιματική Αλλαγή Γενικά Στοιχεία Όπως αναφέρθηκε και στο πρώτο κεφάλαιο, μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις των πόλεων τα τελευταία χρόνια αποτελεί η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, φαινόμενο το οποίο κάνει αναγκαία τη συνεχή αποτίμηση και αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, για τον ορθολογικότερο μελλοντικό χωρικό σχεδιασμό. Επιπλέον, όσον αφορά το χώρο της Μεσογείου, οι κύριες αιτίες που εντείνουν τις αρνητικές συνέπειες του εν λόγω φαινομένου αποτελούν η αστικοποίηση και η εντατικοποίηση οικονομικών δραστηριοτήτων (κυρίως του τουρισμού), ιδιαίτερα στις παράκτιες περιοχές. Πριν την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος της Επαρχίας Λεμεσού, γίνεται μια συνοπτική αναφορά για το περιβάλλον της Κύπρου. Η Κύπρος δεν συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο των χωρών της Σύμβασης για τις Κλιματικές Αλλαγές, ούτε συμμετέχει στο Πρωτόκολλο του Κιότο, λόγω του ότι δεν αποτελούσε μέλος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας την περίοδο πραγματοποίησης των εν λόγω πλαισίων, άρα για την περίοδο θεωρητικά δεν είχε καμία δέσμευση (Υπουργείο Γεωργίας, Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, 2006). Αυτός είναι και ο κυριότερος λόγος απουσίας ποσοτικών και ποιοτικών στοιχείων για την κλιματική αλλαγή στην Κύπρο και συνάμα για τις Επαρχίες. Θετικό στοιχείο αποτελεί ωστόσο το γεγονός ότι η Κυπριακή νομοθεσία έχει εναρμονιστεί πλήρως με τις οδηγίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα (Επίσημη ιστοσελίδα Τμήματος Επιθεώρησης Εργασίας). Τον τελευταίο αιώνα έχει παρατηρηθεί παγκοσμίως, η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας κατά 0,6 C, ενώ παράλληλα στην Α. Μεσόγειο έχει παρατηρηθεί μείωση της μέγιστης ημερήσιας θερμοκρασίας και αύξηση της ελάχιστης ημερήσιας θερμοκρασίας, ιδιαίτερα το καλοκαίρι. Η κύρια αιτία, ενδεχομένως, να είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα (Akbari, 2005). Ακόμα στην Α. Μεσόγειο και ειδικότερα στην Κύπρο, λόγω των παρατεταμένων περιόδων υψηλών θερμοκρασιών σε συνδυασμό και με τη χαμηλή βροχόπτωση, παρατηρούνται σοβαρά προβλήματα λειψυδρίας γεγονός που δημιουργεί την ανάγκη για σωστή διαχείριση των υδάτων της κάθε περιοχής (Υπουργείο Γεωργίας, Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, 2006). Όσον αφορά το παράκτιο και θαλάσσιο περιβάλλον της Κύπρου, το συνολικό μήκος της παράκτιας ακτογραμμής της είναι 404 χλμ., από τα οποία τα 296 χλμ. διαχειρίζονται από την Κυπριακή Δημοκρατία, ενώ τα υπόλοιπα από το παράνομο κράτος στα κατεχόμενα (36 χλμ.) και από τις Βρετανικές βάσεις (72 χλμ.). Ακόμη, η παράκτια ζώνη αποτελεί το 23% της συνολικής έκτασης της Κύπρου στην οποία ζει το 40% του πληθυσμού του νησιού. Στις παράκτιες περιοχές του νησιού ασκούνται περιβαλλοντικές πιέσεις, κυρίως λόγω της οικιστικής και οικονομικής ανάπτυξης, όπου ξεχωρίζει η πίεση από την τουριστική δραστηριότητα και λιγότερο οι πιέσεις από τη γεωργία και τη βιομηχανία (χρήση φυτοφαρμάκων, διάθεση βιομηχανικών λυμάτων στην θάλασσα κλπ.). Επίσης διαπιστώθηκε ότι τα μεγαλύτερα περιβαλλοντικά προβλήματα στο νησί παρατηρούνται στις πόλεις της Λεμεσού και της Λάρνακας λόγω και της παρουσίας λιμανιών. Σε γενικά όμως πλαίσια, η 119

121 ποιότητα του θαλάσσιου και παράκτιου περιβάλλοντος, συγκρινόμενο με αυτό της Μεσογείου, βρίσκεται σε καλό επίπεδο (Δημητρόπουλος, 2002). Όσον αφορά το χερσαίο περιβάλλον της Κύπρου έχει διαπιστωθεί ότι αρνητικές επιπτώσεις προκαλούνται από τους τομείς της γεωργίας (νιτρορύπανσης) και ιδιαίτερα όταν είναι εντατικοποιημένη, καθώς και της βιομηχανίας και κτηνοτροφίας. Η απουσία κατάλληλων μονάδων επεξεργασίας λυμάτων τόσο αστικών όσο και λοιπών λυμάτων, προκαλεί μεγάλο περιβαλλοντικό πρόβλημα, γεγονός που αποτελεί σημείο τριβής μεταξύ Κυπριακής Δημοκρατίας και Ε.Ε. (Σακαδάκη, 2011). Ακόμα ένα άλλο περιβαλλοντικό πρόβλημα αποτελεί η ατμοσφαιρική ρύπανση, η οποία προκαλείται κυρίως από τα καυσαέρια των βιομηχανικών μονάδων και των οχημάτων. Επιπλέον, η εγκατάλειψη των περιοχών της υπαίθρου και ιδιαίτερα των ορεινών περιοχών προκαλεί αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα (εγκατάλειψη γεωργικής γης με αποτέλεσμα να είναι πιο ευάλωτη στη διάβρωση του εδάφους) και γενικότερα στην απερήμωση της περιοχής και την εξάλειψη σημαντικού πληθυσμού της πανίδας (Υπουργείο Γεωργίας, Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, 2006) Υφιστάμενη κατάσταση περιβάλλοντος στην Επαρχία Λεμεσού Παρακάτω παρουσιάζεται η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης της Επαρχίας Λεμεσού, όσον αφορά το θαλάσσιο-παράκτιο και χερσαίο φυσικό περιβάλλον της. Θαλάσσιο-Παράκτιο Περιβάλλον Η μεγαλύτερη ίσως απειλή για την παράκτια ζώνη της Επαρχίας Λεμεσού προέρχεται από την απότομη οικονομική και οικιστική ανάπτυξη της κυρίως μετά το 1980, καθώς η νομοθεσία και οι αρμόδιοι φορείς δεν μπορούσαν να περιορίσουν την τάση αυτή. Στην περίπτωση της οικονομικής ανάπτυξης, οι βασικές οικονομικές δραστηριότητες που επηρεάζουν την ποιότητα του θαλάσσιου περιβάλλοντος είναι πρώτιστος ο τουρισμός και λιγότερο η βιομηχανία και η γεωργία. Σημαντικές ακόμη αρνητικές επιπτώσεις προκαλούνται από την ύπαρξη του λιμανιού και των δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα σε αυτό. (Δημητρόπουλος, 2002). Όσον αφορά την οικιστική ανάπτυξη και γενικότερα τη δόμηση που παρατηρείται κατά μήκος και στο μεγαλύτερο μέρος του παράκτιου τμήματος της πόλης (ξενοδοχεία, πολυκατοικίες κλπ.), αποτελεί εμπόδιο στο φυσικό αερισμό της πόλης και αποκόπτεται η θέα προς τη θάλασσα. Οι κύριες εστίες μόλυνσης των υδάτων της Επαρχίας Λεμεσού αποτελούν ένα ζυθοποιείο και τέσσερα οινοποιεία που αποθέτουν τα λύματά τους στη θάλασσα και ο ηλεκτροπαραγωγικός σταθμός της Κοινότητας Μονής (Δημητρόπουλος, 2002). Χερσαίο Περιβάλλον Η Επαρχία Λεμεσού παρουσιάζει ένα πλούσιο φυσικό περιβάλλον. Ξεχωρίζουν η περιοχή Ακρωτηρίου (η οποία εμπίπτει στις Βρετανικές βάσεις), στην οποία φιλοξενούνται πολλά είδη χλωρίδας και πανίδας, όπως επίσης και εκτάσεις που περιλαμβάνονται στο Δίκτυο 120

122 Natura 2000 ή προστατεύονται από τη συνθήκη Ramsar. Από τις εκτάσεις αυτές ξεχωρίζουν οι βιότοποι της ευρύτερης περιοχής της λίμνης της Αλυκής (Εικόνα ), που αποτελεί μια από τις τρεις βασικές λίμνες της Κύπρου, όπως επίσης και το Δάσος Λεμεσού, η Κοιλάδα Λιμνιάτη, η περιοχή Ασγάτας, η Ζώνη Ειδικής Προστασίας Χα-Ποτάμι κλπ.. Σημαντικός χώρος περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος αποτελεί και το τμήμα της οροσειράς του Τροόδους, όπου ανήκει διοικητικά στην Επαρχία και καλύπτεται στο σύνολο του από δασικές εκτάσεις. Το τμήμα αυτό αποτελεί ακόμη, πόλο έλξης για αρκετούς τουρίστες και ντόπιους κατοίκους, λόγω του ιδιαίτερου τοπίου και του ήπιου κλίματος που διαθέτει (Εικόνα ) (Οίκος Νικολαΐδη και Συνεργάτες, 2011). Εικόνα Λίμνη της Αλυκής Εικόνα Εκδρομικός χώρος στην περιοχή του Τροόδους Πηγή: Πηγή: ages/7/5/5/409755/ jpg Όπως αναφέρθηκε όμως και στο υποκεφάλαιο οι περιοχές πρασίνου, εντός της πόλης, είναι ελάχιστες. Η επίχωση Λεμεσού, αποτελεί ίσως τον πιο γνωστό χώρο αναψυχής εντός της πόλης αφού συνδυάζει χώρο πρασίνου και πεζόδρομο. Καταλαμβάνει έκταση 1.3τ.χλμ. περίπου, ενώ σήμερα βρίσκεται στη διαδικασία ανάπλασης και μετατροπής του σε ένα πολυλειτουργικό παραθαλάσσιο πάρκο με την προσθήκη καφετεριών, ποδηλατοδρόμου αποβάθρων κλπ. (Εικόνα ). Ο Δημοτικός Κήπος συνδυάζει εκτός από τους χώρους πρασίνου, πεζόδρομο, υπαίθριο θέατρο και ζωολογικό χώρο. Όσον αφορά την περιοχή Δασούδι, αποτελεί χώρο ο οποίος είχε εκμισθωθεί στον Κ.Ο.Τ. και είναι συνολικής έκτασης 109 σκαλών, εκ των οποίων οι 72 σκάλες είναι δασική γη και οι 42 σκάλες κρατική παραλιακή γη 40. Τέλος το Εθνικό Δασικό Πάρκο Πολεμιδιών, βρίσκεται σε απόσταση 6 χλμ %CF%80%CE%B1%CF%81%CE%B1%CF%87%CF%89%CF%81%CE%B5%CE%AF-%CF%84%CE%BF- %CE%B4%CE%B1%CF%83%CE%BF%CF%8D%CE%B4%CE%B9-%CE%BF-%CE%BA%CE%BF%CF%84/ 121

123 από το κέντρο της πόλης, έχει χωρητικότητα περίπου 200 ατόμων και περιλαμβάνει εκδρομικό χώρο, αμφιθέατρο, γήπεδα και μονοπάτια (Επίσημη ιστοσελίδα Τμήματος Δασών) Εικόνα Επίχωση Λεμεσού Πηγή: Κατά την περίοδο η Επαρχία Λεμεσού παρουσίασε τη μεγαλύτερη αύξηση της μέσης θερμοκρασίας στην Κύπρο, η οποία ανερχόταν σε 1,3 C. Η αύξηση αυτή ενδεχομένως να οφειλόταν στην παρουσία του λιμανιού και της εκτεταμένης ανθρώπινης δραστηριότητας που παρατηρείται κυρίως προς την παράκτια περιοχή της Επαρχίας (Michaelides, Pashiardis & Alpert, 2000). Αυτό επιβεβαιώνεται και με βάση τα στοιχεία που αναλύονται παρακάτω και τα οποία δείχνουν ότι συγκεκριμένοι ρύποι στην Επαρχία Λεμεσού παρουσιάζουν μεγαλύτερες συγκεντρώσεις από όλη την Κύπρο. Όπως και στο σύνολο της Κύπρου, έτσι και στην Επαρχία Λεμεσού παρατηρείται η έλλειψη νερού, λόγω των κλιματολογικών συνθηκών που επικρατούν στο νησί με υψηλές θερμοκρασίες και παρατεταμένες περιόδους χαμηλής βροχόπτωσης. Το πρόβλημα αυτό εντείνεται λόγω και των παράνομων γεωτρήσεων είτε για αρδευόμενες εκτάσεις, είτε για παράνομες απομονωμένες κατοικίες που δεν συνδέονται με το δίκτυο ύδρευσης, με κίνδυνο την εξάντληση των υπόγειων υδροφορέων. Το τελευταίο διάστημα ωστόσο, έχουν εφαρμοσθεί διάφορα μέτρα για την προώθηση της εξοικονόμησης των υδάτινων πόρων και έχουν δημιουργηθεί ορισμένες μονάδες αφαλάτωσης. Σημαντικό ακόμη πρόβλημα της Επαρχίας αποτελεί η απουσία ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης στερεών αποβλήτων, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται διάφορες χωματερές. Στις Επαρχίες Λεμεσού και Λευκωσίας λειτουργούσαν 63 σκυβαλότοποι εκ των οποίων έχουν σταματήσει οι 57, ενώ παραμένουν σε λειτουργία οι έξι. Αναμένεται πως μέχρι το 2015 οι χώροι αυτοί θα αντικατασταθούν ώστε να πληρούνται οι οδηγίες της Ε.Ε.. Σε δεύτερη φάση προβλέπεται η δημιουργία μονάδας καύσης για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και η δημιουργία παγκύπριου δικτύου πράσινων σημείων στα οποία θα γίνεται η συλλογή και ανακύκλωση αδρανών υλικών. Να σημειωθεί ότι ήδη στην Επαρχία Λεμεσού υπάρχουν τέτοια σημεία και ήδη λειτουργούν μονάδες ανακύκλωσης. Όσον αφορά τις ορεινές και 122

124 ημιορεινές περιοχές, μεγάλη απειλή για το φυσικό περιβάλλον, αποτελούν οι πυρκαγιές που ξεσπούν σε δασικές περιοχές, ιδίως κατά τους θερινούς μήνες. Για την αντιμετώπιση του ζητήματος αυτού έχει εκπονηθεί Σχέδιο Προστασίας, για το οποίο έχουν κατασκευαστεί νέες αντιπυρικές λωρίδες και βελτιώθηκαν οι εγκαταστάσεις των πυροφυλακίων (Υπουργείο Γεωργίας, Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, 2006). Συνοψίζοντας τα διαθέσιμα δεδομένα που αφορούν τους ρύπους που επηρεάζουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου και κατ επέκταση την κλιματική αλλαγή για την Επαρχία Λεμεσού διαπιστώθηκε ότι (Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας, 2007): Οι πιο ευάλωτες/επιβαρυμένες περιοχές είναι το αστικό συγκρότημα της Λεμεσού, οι αυτοκινητόδρομοι που συνδέουν τις πόλεις της Κύπρου και οι κύριες οδικές αρτηρίες των πόλεων, αφού οι εκπομπές αερίων (CO2, SO2, ΝΟ2 κλπ.) παρουσιάζονται ψηλότερες λόγω της αυξημένης κίνησης. Η Λεμεσός παρουσιάζει ψηλότερες τιμές διοξειδίου του Θείου (SO2) σε σχέση με τη χώρα, λόγω του ηλεκτροπαραγωγικού σταθμού στην Κοινότητα της Μονής. Ωστόσο, κατά την περίοδο παρατηρήθηκε μείωση της συνολικής εκπομπής κατά 33% σε όλη την Κύπρο (53,0 χιλ. τόνους και 35,5 χιλ. τόνους αντίστοιχα), αριθμοί που αναμένεται να μειωθούν ακόμη περισσότερο μετά τη λειτουργία των ηλεκτροπαραγωγικών σταθμών με φυσικό αέριο. Η μείωση αυτή οφείλεται, μεταξύ άλλων στα διάφορα μέτρα που λαμβάνονται για τη χρήση καυσίμων με χαμηλότερη περιεκτικότητα σε SO2. Οι μεταφορές είναι οι κύριες πηγές εκπομπής των αερίων που επηρεάζουν την κλιματική αλλαγή. Λιγότερο αρνητικές επιπτώσεις αντίστοιχα, παρουσιάζουν ο βιομηχανικός και ο γεωργικός τομέας, μετά από τα μέτρα που λαμβάνονται για την μείωση των εκπεμπόμενων ρύπων. Αρνητικές επιπτώσεις παρατηρούνται λόγω της σκόνης που φτάνει από την Αφρική στην Επαρχία Λεμεσού, αφού αυξάνονται τα αιωρούμενα σωματίδια στην ατμόσφαιρα Φορείς Οι βασικότεροι από τους φορείς αυτούς είναι οι εξής: Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος: Αποτελεί τον κυριότερο φορέα και βασική αρμοδιότητα του είναι η διασφάλιση της βιώσιμης διαχείρισης των φυσικών πόρων της Κύπρου (δάση, υδάτινα οικοσυστήματα κλπ.). Αναλαμβάνει επίσης το συντονισμό, την προστασία και την αειφόρο διαχείριση της γεωργικής, 123

125 κτηνοτροφικής και αλιευτικής παραγωγής (Επίσημη ιστοσελίδα Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος) 41 Κυπριακό Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Εκπαίδευσης (ΚΥ.Κ.Π.Ε.Ε.): Υπεύθυνο για την οργάνωση περιβαλλοντικών προγραμμάτων και δράσεων για την προώθηση της περιβαλλοντικής συνείδησης, τη διατήρηση της βιοποικιλότητας της Κύπρου και την αποτροπή της υποβάθμισης του περιβάλλοντος (Επίσημη ιστοσελίδα Κυπριακού Κέντρου Περιβαλλοντικής Ερευνας και Εκπαίδευσης) 42 Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας: Υπεύθυνο, μεταξύ άλλων, για την εκπόνηση μελετών για τον έλεγχο της βιομηχανικής ρύπανσης και την παρακολούθηση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα (Επίσημη ιστοσελίδα Τμήματος Επιθεώρησης Εργασίας) 43 Στο σύνολο της Επαρχίας ξεχωρίζουν ως φορείς το Τμήμα Υδάτων Λεμεσού (εκτέλεση και συντήρηση έργων υποδομής όπως φράγματα, αποχετευτικά δίκτυα, μονάδες αφαλάτωσης κλπ.) και εν μέρει το Τμήμα Δασών, όσον αφορά το τμήμα της οροσειράς του Τροόδους που εμπίπτει διοικητικά στην Επαρχία Δυνατά-Αδύνατα στοιχεία Στην περίπτωση των δυνατών στοιχείων, λόγω της ταύτισης της Κυπριακής νομοθεσίας με τις Ευρωπαϊκές στρατηγικές και γενικά της νοοτροπίας, η οικολογική συνείδηση είναι αρκετά διαδεδομένη, με αποτέλεσμα να παρατηρούνται, διάφορες ενέργειες για περαιτέρω μείωση της ρύπανσης. Σε γενικά πλαίσια η ποιότητα του θαλάσσιου περιβάλλοντος της Επαρχίας, βρίσκεται σε ικανοποιητικά επίπεδα (βάσει Ευρωπαϊκών προτύπων), γεγονός που την κάνει πιο ελκυστική ως τουριστικό προορισμό, ενώ επίσης τα τελευταία χρόνια (μετά το 2007), παρατηρούνται συνεχείς επεμβάσεις ανάπλασης του παραλιακού μετώπου της Λεμεσού και γενικά η βελτίωση των ανοικτών χώρων και των χώρων πρασίνου. Όπως διαπιστώθηκε και από την παραπάνω ανάλυση, η παρουσία του λιμανιού στην Επαρχία Λεμεσού διαδραματίζει μεγάλο ρόλο στην ποιότητα του θαλάσσιου/παράκτιου περιβάλλοντός της. Η ποιότητα αυτή επηρεάζεται επίσης από τη λειτουργία ορισμένων βιομηχανικών εγκαταστάσεων κατά μήκος της θάλασσας και την αύξηση των λυμάτων ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες (πιο έντονη τουριστική δραστηριότητα). Όσον αφορά το χερσαίο περιβάλλον, οι εκπομπές αερίων από τις αυξημένες οδικές μετακινήσεις αποτελούν ίσως τη κυριότερη αδυναμία της Επαρχίας σε συνδυασμό και με το μη βιώσιμο σχεδιασμό κατά μήκος του παράκτιου τμήματος της πόλης (εμπόδιο στον αερισμό της πόλης). Εν τέλει σημαντική αδυναμία αποτελεί η παρουσία μικρού αριθμού φορέων για τη διαχείριση του περιβάλλοντός της όπως και η απουσία κατευθύνσεων για την κλιματική αλλαγή

126 3.6. Ανάλυση SWOT Στο παρόν υποκεφάλαιο παρουσιάζεται, με βάση την παραπάνω τομεακή ανάλυση, μια ανάλυση (μήτρα) SWOT (Strengths-Weaknesses-Opportunities-Threats), για το σύνολο των μελετώμενων τομέων της Επαρχίας Λεμεσού (Πίνακας 3.6-1). Συγκεκριμένα, προσδιορίζονται οι σημαντικότερες δυνατότητες, αδυναμίες, ευκαιρίες και απειλές. Πίνακας Ανάλυση SWOT Δυνατότητες (S) Γεωστρατηγική θέση Επαρχίας Παρουσία ισχυρού λιμανιού Σημαντικός τουριστικός προορισμός Παράδοση στη βιομηχανία Καλό επίπεδο οδικού δικτύου Ευκαιρίες (Ο) Προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού Αναβάθμιση λιμανιού Αδυναμίες (W) Απουσία τοπικών φορέων Μη ελκυστικά Μ.Μ.Μ. Ελάχιστες περιοχές πρασίνου στην πόλη Μικρός αριθμός επιβατικών μεταφορών (θαλάσσιων) Αρνητικές επιρροές της εποχικότητας στον τουρισμό Απειλές (T) Οικονομική κρίση Κλιματική αλλαγή Απρογραμμάτιστη οικιστική ανάπτυξη Εξάρτηση από το Ι.Χ. Περιβαλλοντικές πιέσεις Πηγή: Ιδία επεξεργασία Στην παρούσα ανάλυση χρησιμοποιείται ακόμη μια σύνθετη μήτρα ώστε να συνδυάζονται ουσιαστικά οι δυνατότητες και οι αδυναμίες με τις ευκαιρίες και τις απειλές (Πίνακας 3.6-1), με στόχο την καλύτερη κατανόηση και εξαγωγή συμπερασμάτων για τον μετέπειτα προσδιορισμό της Στρατηγικής για την Επαρχία. 125

127 Εσωτερικό Περιβάλλον Στρατηγική Χωρικής Ανάπτυξης Επαρχίας Λεμεσού Πίνακας Ανάλυση SWOT (σύνθετη) Εξωτερικό Περιβάλλον Δυνατότητες (S) Αδυναμίες (W) Ευκαιρίες (Ο) Ιδιαίτερα θετικές προοπτικές (S-O) Καλύτερη προβολή Επαρχίας μέσω αξιοποίησης του λιμανιού Αξιοποίηση τουριστικού προϊόντος Εκμετάλλευση βιομηχανικής τεχνογνωσίας Πιθανές χαμένες ευκαιρίες (W-O) Ύπαρξη τοπικών φορέων Δυνατότητα αξιοποίησης Μ.Μ.Μ. Πηγή: Ιδία επεξεργασία Απειλές (T) Αντιμετωπίσιμες Απειλές (S-T) Εποχικότητα Τουρισμού Επιπτώσεις από δίκτυα μεταφορών Μείωση οικιστικής αγοράς Σοβαροί κίνδυνοι (W-T) Οικονομική κρίση Μη βιώσιμη οικιστική ανάπτυξη Υποβάθμιση φυσικού περιβάλλοντος Απουσία κατευθύνσεων για την κλιματική αλλαγή Ιδιαίτερα θετικές προοπτικές (S-O) Καλύτερη προβολή Επαρχίας μέσω αξιοποίησης του λιμανιού: Η γεωγραφική θέση της Κύπρου (ανάμεσα σε τρεις Ηπείρους) προσδίδει σημαντικές δυνατότητες και ευκαιρίες και αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την οικονομική της ανάπτυξη. Το χαρακτηριστικό αυτό ευνοεί, όπως είναι φυσικό και την Επαρχία Λεμεσού, η οποία με τη σειρά της κατέχει ιδιαίτερη θέση και στο εσωτερικό της χώρας (βρίσκεται σχεδόν στο κέντρο της ελεύθερης Κύπρου). Επιπλέον, η θέση της Επαρχίας ενισχύεται από την παρουσία του σημαντικότερου λιμανιού της χώρας και επηρεάζει ταυτόχρονα σε μεγάλο βαθμό και την ίδια τη λειτουργία του. Πέραν από την καλύτερη λειτουργία των 126

128 εμπορευματικών μεταφορών μπορεί να ενισχυθούν παράλληλα και οι επιβατικές του μεταφορές οι οποίες παρουσιάζονται μειωμένες. Η προσέλκυση ξένων επενδύσεων και επιχειρήσεων, η αύξηση των εξαγωγικών δραστηριοτήτων καθώς και η ενίσχυση βασικών τομέων της Επαρχίας (π.χ. τουρισμός), αποτελούν παράλληλα ορισμένες ευκαιρίες που μπορεί να επηρεαστούν από τη γεωγραφική της θέση. Αξιοποίηση τουριστικού προϊόντος: Η αστική περιοχή της Επαρχίας αποτελεί το κύριο τουριστικό της κέντρο, όπου τα τελευταία χρόνια ξεχωρίζει ο τουρισμός πολυτελείας (οικιστικά συγκροτήματα, ξενοδοχεία, διαμερίσματα). Σε συνδυασμό με το ευνοϊκό κλίμα και περιβάλλον της αναδεικνύεται σε σημαντικό τουριστικό προορισμό. Λόγω του ότι αποτελεί μια παράκτια χωρική ενότητα και ένα μεγάλο τμήμα της καλύπτεται από ορεινές δασικές εκτάσεις, υπάρχει η δυνατότητα συνδυασμού των δύο αυτών χαρακτηριστικών (θάλασσα και βουνό). Επιπλέον, λόγω του ιδιαίτερου φυσικού (και πολιτιστικού) περιβάλλοντος της Επαρχίας, ιδιαίτερα στην αγροτική της περιοχή και της παρουσίας ορισμένων υφιστάμενων οικιστικών μονάδων σε αυτήν (καταλύματα και ξενώνες), υπάρχει η δυνατότητα στροφής σε εναλλακτικές μορφές τουρισμού, σε συνδυασμό και με τη μείωση της ζήτησης για τουρισμό πολυτελείας που υπήρχε κυρίως στην αστική περιοχή της, λόγω οικονομικής κρίσης. Εκμετάλλευση βιομηχανικής τεχνογνωσίας: Παρόλο που τα τελευταία χρόνια η οικονομία της Επαρχίας στρέφεται προς τον τριτογενή τομέα και την ανάπτυξη του τουρισμού (υπηρεσιών), η βιομηχανία και συγκεκριμένα η μεταποιητική βιομηχανία στην Επαρχία αποτελεί διαχρονικά έναν από τους βασικότερους τομείς ανάπτυξής της. Η ειδίκευση στην εν λόγω δραστηριότητα και η τεχνογνωσία που προκύπτει από αυτήν, προσδίδουν σημαντική εμπειρία στην Επαρχία (ανταγωνιστικότητα, ειδικευμένο εργατικό δυναμικό). Επιπλέον, το οργανωτικό πλαίσιο της βιομηχανικής δραστηριότητας και συγκεκριμένα η παρουσία Βιομηχανικών Περιοχών και Ζωνών, καθώς και τα κίνητρα που δίνονται για εγκατάσταση στις εν λόγω ενότητες, αποτελούν σημαντικούς παράγοντες για προσέλκυση επιχειρήσεων. Αντιμετωπίσιμες Απειλές (S-T) Εποχικότητα τουρισμού: Όπως έχει αναφερθεί στην παραπάνω ανάλυση, ο τουρισμός αποτελεί σημαντική οικονομική δραστηριότητα και σημαντικό οικονομικό πόρο για την Επαρχία Λεμεσού. Ένα από τα σημαντικότερα όμως προβλήματα, ως προς τον τομέα αυτό, είναι το φαινόμενο της εποχικότητας, δηλαδή η ένταση του παρουσιάζεται μεγαλύτερη σε συγκεκριμένη περίοδο (κυρίως καλοκαίρι). Το φαινόμενο αυτό έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο την αστική περιοχή, αφού το καλοκαίρι αποτελεί ελκυστικότερο προορισμό. Αποτέλεσμα είναι τη χειμερινή περίοδο να παρατηρείται μειωμένη κίνηση και υποαπασχόληση στις τουριστικές δραστηριότητες, ενώ το καλοκαίρι πολύ μεγαλύτερη ζήτηση, η οποία τις περισσότερες φορές μπορεί να έχει και αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Όσον αφορά τις αγροτικές περιοχές, δεν παρατηρούνται 127

129 έντονες διακυμάνσεις, αφού η τουριστική ζήτηση είναι σχετικά μικρή ακόμη και κατά τη θερινή περίοδο (παροχή συγκεκριμένου τουριστικού προϊόντος - καλοκαίρι πιο ήπιο κλίμα και το χειμώνα αθλητικές δραστηριότητες στο χιόνι). Γενικά η τουριστική δραστηριότητα σε όλη την περίοδο του χρόνου, έστω και χαμηλότερη μπορεί να λειτουργήσει θετικά, καθώς μπορεί να αποτελέσει δεύτερη πηγή εισοδήματος, με τη δυνατότητα που δίνεται σε ιδιοκτήτες καταλυμάτων να απασχολούνται παράλληλα με το κύριο επάγγελμά τους π.χ. τη γεωργία. Επιπτώσεις από δίκτυα μεταφορών: Ένα από τα θετικά στοιχεία της Επαρχίας Λεμεσού όσον αφορά τις μεταφορές αποτελεί η παρουσία του λιμανιού της μέσω του οποίου πραγματοποιούνται οι κυριότερες εμπορευματικές κυρίως μεταφορές της χώρας. Παρόλα αυτά η λειτουργία του αποτελεί παράλληλα κύρια εστία μόλυνσης του θαλάσσιου περιβάλλοντός της. Επιπλέον, σημαντικό στοιχείο των μεταφορών της θεωρείται και η αρκετά καλή ποιότητα του οδικού δικτύου της. Η ενίσχυση, ωστόσο, επιδρά αρνητικά στη βιώσιμη ανάπτυξη της Επαρχίας, αφού αυξάνεται η εξάρτηση στο Ι.Χ. και συνάμα η ρύπανση του περιβάλλοντος, ενώ περιορίζεται και η χρήση των Μ.Μ.Μ.. Μείωση οικιστικής αγοράς: Στην Επαρχία Λεμεσού παρατηρήθηκε τα τελευταία χρόνια μια σταθερή αγοραστική κοινότητα, όσον αφορά την απόκτηση δεύτερης κατοικίας. Η οικιστική αυτή ζήτηση προέρχεται κυρίως από Άγγλους και Ρώσους αγοραστές και επενδυτές και επηρεάζει σημαντικά την οικονομία της Επαρχίας. Εντούτοις, λόγω της οικονομικής κρίσης η ζήτηση αυτή έχει μειωθεί σε σημαντικό βαθμό και η επανάκαμψή της κρίνεται αβέβαιη. Πιθανές χαμένες ευκαιρίες (W-O) Ύπαρξη τοπικών φορέων: Όπως παρατηρήθηκε και στην ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης των μελετώμενων τομέων, παρατηρήθηκε ένας μικρός αριθμός τοπικών φορέων, μη ικανοποιητικός για τη διαχείριση τους στο σύνολο της Επαρχίας. Η ενεργοποίηση επιπλέον φορέων, δημόσιου και ιδιωτικού τομέα αλλά και Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, για τη συντονισμένη προώθηση και υποστήριξη πρωτοβουλιών στους παραπάνω τομείς αποτελεί σημαντική ευκαιρία της Επαρχίας για την καλύτερη ανάπτυξη και οργάνωσή της. Δυνατότητα αξιοποίησης Μ.Μ.Μ.: Όπως αναφέρθηκε στην παραπάνω ανάλυση, το μοναδικό Μ.Μ.Μ. της Επαρχίας είναι το λεωφορείο. Παρόλα αυτά, η χρήση τους είναι αρκετά μειωμένη λόγω της μεγάλης εξάρτησης που παρατηρείται στο Ι.Χ., καθώς και της όχι και τόσο αποδοτικής λειτουργίας τους (χαμηλή συχνότητα δρομολογίων και μικρή χωρική κάλυψη). Λαμβάνοντας υπόψη πως οι οδικές μεταφορές και υποδομές της Επαρχίας χαρακτηρίζονται από καλό επίπεδο, υπάρχει η δυνατότητα αξιοποίησης και ενίσχυσης των Μ.Μ.Μ.. Το γεγονός αυτό θα περιορίσει σε ένα βαθμό τη διάχυτη 128

130 ανάπτυξη και τη ρύπανση του περιβάλλοντος, ενώ θα ενισχύσει και την ελκυστικότητα της Επαρχίας. Σοβαροί κίνδυνοι (W-T) Οικονομική κρίση: Αναμφίβολα, η οικονομική κρίση αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή της οικονομικής και κοινωνικής διάστασης της Επαρχίας. Βάσει της παραπάνω τομεακής ανάλυσης διαπιστώθηκε ότι η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει όλους τους μελετώμενους τομείς και κατ επέκταση την τοπική οικονομία της. Μη βιώσιμη χωρική οργάνωση: Όπως αναφέρθηκε στην ανάλυση, η οικιστική ανάπτυξη της Επαρχίας χαρακτηρίζεται από μια διάχυτη μορφή. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται κυρίως στην αστική περιοχή (τάσεις επέκτασης) και στις αγροτικές περιοχές που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση από αυτή. Η ανάπτυξη αυτή δεν συνάδει με τις αρχές της βιωσιμότητας (συμπαγούς πόλης), αφού ευνοείται η ανάπτυξη των οδικών δικτύων και μεταφορών (εξάρτηση από το Ι.Χ. και ρύπανση), την στιγμή ακόμη που παρατηρούνται πολλά κενά οικόπεδα (και κτίρια) εντός της πόλης. Επίσης, ανησυχητική θεωρείται η οικοδόμηση κατά μήκος της θάλασσας (ξενοδοχεία, δεύτερες κατοικίες κλπ.), η οποία αποκόπτει τη θέα προς τη θάλασσα και περιορίζει τον αερισμό της πόλης. Υποβάθμιση φυσικού περιβάλλοντος: Οι οδικές μεταφορές, το λιμάνι και ορισμένες βιομηχανίες κατά μήκος του παράκτιου μέρους της αστικής περιοχής της Επαρχίας αποτελούν τις κυριότερες εστίες ρύπανσης και μόλυνσης της εν λόγω περιοχής. Το γεγονός αυτό ενισχύεται από την απουσία ικανοποιητικών χώρων πρασίνου και ανοικτών χώρων και την μη αποδοτική κατανομή των ήδη υφιστάμενων. Όσον αφορά την αγροτική περιοχή οι κυριότερες πιέσεις στο περιβάλλον παρατηρούνται λόγω της έλλειψης οργανωμένων μονάδων επεξεργασίας αποβλήτων και λυμάτων, παράνομων γεωτρήσεων και πυρκαγιών που ξεσπούν συχνά τη θερινή περίοδο και καταστρέφουν μεγάλο μέρος από δασικές εκτάσεις. Απουσία κατευθύνσεων για την κλιματική αλλαγή: Η απουσία των εν λόγω κατευθύνσεων για την Επαρχία Λεμεσού οφείλεται στο γεγονός πως η Κύπρος δεν συμπεριλαμβάνεται στην «Σύμβαση για τις κλιματικές αλλαγές» ούτε συμμετέχει στο «Πρωτόκολλο του Κιότο». Η κλιματική αλλαγή προκαλείται σε μεγάλο βαθμό από τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα, ενώ κύρια επίπτωση της αποτελεί η άνοδος της στάθμης της θάλασσας (και η αλλαγή της θερμοκρασίας). Από αυτά γίνεται αντιληπτή η κρίσιμη θέση της Επαρχίας αφού αποτελεί παράκτια χωρική ενότητα, ενώ κύρια πηγή ρύπανσης της αποτελούν οι οδικές μεταφορές. 129

131 Κεφάλαιο 4. Στρατηγική Χωρικής Ανάπτυξης Επαρχίας Λεμεσού Στο παρόν κεφάλαιο παρουσιάζεται η Στρατηγική Χωρικής Ανάπτυξης γα την Επαρχία Λεμεσού, που αποτελεί και το βασικό θέμα της εν λόγω Διπλωματικής Εργασίας. Αρχικά παρουσιάζονται το Όραμα και οι βασικές αρχές της Στρατηγικής και έπειτα οι βασικοί Στρατηγικοί της στόχοι και οι επί μέρους κατευθύνσεις τους. Η χαρτογραφική αποτύπωση των χωρικών επιδιώξεων του οράματος και των στόχων της Στρατηγικής παρουσιάζεται στο Παράρτημα II της εργασίας. Ολοκληρώνοντας, στο κεφάλαιο παρουσιάζονται ορισμένες κρίσιμες θεσμικές προϋποθέσεις για την ευρύτερη υιοθέτηση της Στρατηγικής. Επισημαίνεται προκαταβολικά το ασαφές πλαίσιο εφαρμογής μιας τέτοιας Στρατηγικής, αφού λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που επικρατεί την τελευταία περίοδο αποτελεί πολύ δύσκολο και ανασφαλές εγχείρημα, υπό την έννοια ότι το οικονομικό σκηνικό είναι πλέον ασταθές και οι εξελίξεις είναι δύσκολα προβλέψιμες. Για το λόγο αυτό οι προτάσεις της Στρατηγικής, που παρουσιάζονται παρακάτω, λαμβάνουν ιδιαίτερα υπόψη την οικονομική κρίση και την ανάγκη υιοθέτησης εφικτών και ρεαλιστικών προτάσεων Όραμα και αρχές Στρατηγικής Σε συνδυασμό με τα τρέχοντα οικονομικά δεδομένα, η εκπόνηση της Στρατηγικής για τη Χωρική Ανάπτυξη της Επαρχίας Λεμεσού, λαμβάνει υπόψη τα ακόλουθα: Τους στόχους του Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης της Κύπρου ( ). Τις κατευθύνσεις των υφιστάμενων Σ.Α. της Επαρχίας Λεμεσού, τα οποία αποτελούν το Τ.Σ. Λεμεσού, συμπεριλαμβανομένου του Σ.Π. (Σ.Π.) του κέντρου της πόλης, καθώς και της Δ.Π. για το σύνολο της υπαίθρου της Κύπρου. Την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης των επιλεγμένων τομέων (τουρισμός, βιομηχανία, μεταφορές, οικιστική ανάπτυξη και περιβάλλον-κλιματική αλλαγή) και τα συμπεράσματα της ανάλυσης SWOT, καθώς και της υφιστάμενης κατάστασης του συνόλου της Επαρχίας Λεμεσού. Τις προτεινόμενες χωρικές στρατηγικές για τις μεσαίου μεγέθους πόλεις και παράκτιες πόλεις που παρουσιάστηκαν στη βιβλιογραφική ανασκόπηση. Τα παραδείγματα στρατηγικών χωρικής ανάπτυξης σε πόλεις της Αγγλίας (Liverpool και Brighton) που παρουσιάστηκαν επίσης στη βιβλιογραφική ανασκόπηση. 130

132 Σύμφωνα με τα παραπάνω δεδομένα και ιδιαίτερα την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης των μελετώμενων τομέων, αναδεικνύονται για το σύνολο της Επαρχίας Λεμεσού ορισμένα κρίσιμα ζητήματα που επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη χωρική οργάνωση, την ανάπτυξη και την ελκυστικότητά της. Τα ζητήματα αυτά είναι: Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στο χώρο, η ύπαρξη ανισοτήτων ανάμεσα στην αστική και αγροτική περιοχή, η μη βιώσιμη ανάπτυξή της και οι αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και η απουσία τοπικών φορέων και συνεργασίας. Σκοπός της εν λόγω Στρατηγικής είναι η όσο το δυνατόν καλύτερη αντιμετώπιση των προκλήσεων αυτών, με αντίκτυπο την ορθολογικότερη λειτουργία των βασικών τομέων και την πορεία της Επαρχίας στο εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον χώρας. Λόγω του αβέβαιου οικονομικού περιβάλλοντος, σε συνδυασμό και με το στρατηγικό χαρακτήρα της, η Στρατηγική θεωρείται πως πρέπει να ανταποκρίνεται σε μια χρονική περίοδο πέντε ετών, δηλαδή να έχει ως χρονικό ορίζοντα το Με βάση τα παραπάνω διαμορφώθηκε το όραμα της Στρατηγικής για την Επαρχία, το οποίο είναι: Η Επαρχία Λεμεσού να καταστεί μια βιώσιμη και ελκυστική περιοχή, χωρικά και λειτουργικά ισορροπημένη και έτοιμη να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της οικονομικής κρίσης, με γνώμονα την προστασία του περιβάλλοντος. Η βιωσιμότητα της Επαρχίας μπορεί να ταυτιστεί με την ενίσχυση της ποιότητας ζωής της. Ο ορθολογικότερος σχεδιασμός της ανάπτυξης, η καλή λειτουργία των Μ.Μ.Μ. η δραστική αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών πιέσεων και η εκμετάλλευση εναλλακτικών πηγών ενέργειας μπορούν να δημιουργήσουν ένα ελκυστικότερο και πιο φιλικό περιβάλλον. Η αντιμετώπιση των ανισοτήτων ανάμεσα στην αστική και αγροτική περιοχή της, που αποτελεί βασική πρόκληση του σχεδιασμού της, μπορεί να συμβάλει στη διαμόρφωση μιας λειτουργικότερης ενότητας, όπου η ανάπτυξη δεν θα επικεντρώνεται σε συγκεκριμένα τμήματα. Η οικονομία της Επαρχίας πρέπει πλέον να καταστεί ανθεκτικότερη και να επιζητήσει πιο οικονομικούς τρόπους προσέλκυσης πληθυσμού και τυχόν επενδύσεων και να επικεντρωθεί σε βασικούς τομείς της, με τυχόν διαφοροποίηση των υπηρεσιών τους, καθώς και σε τοπικά συγκριτικά πλεονεκτήματά της. Οι χωρικές επιδιώξεις του οράματος παρουσιάζονται στο Χάρτη

133 Χάρτης 4.2. Χωρικές επιδιώξεις Οράματος Πηγή: Ιδία επεξεργασία 4.2. Βασικοί Στρατηγικοί Στόχοι και επί μέρους Κατευθύνσεις Παρακάτω παρουσιάζονται οι βασικοί στόχοι της Στρατηγικής σε συνδυασμό και με τις ειδικότερες κατευθύνσεις τους. Οι στόχοι αυτοί είναι: η ισόρροπη χωρική ανάπτυξη της Επαρχίας η ενίσχυση της ανθεκτικότητας της οικονομίας της η βελτίωση και αναβάθμιση του περιβάλλοντός της η ενίσχυση της βιωσιμότητας και η αναβάθμιση της ποιότητας ζωής η ύπαρξη δημιουργικής διακυβέρνησης 132

134 Ισόρροπη χωρική ανάπτυξη της Επαρχίας Ο στόχος αυτός αποσκοπεί στην αντιμετώπιση και τον περιορισμό των ανισοτήτων που προκύπτουν μεταξύ της αστικής και αγροτικής περιοχής της Επαρχίας. Η ύπαρξη των ανισοτήτων οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην επικέντρωση της ανάπτυξης που δίνεται στην αστική περιοχή και είναι υπεύθυνη για αρκετά προβλήματα που αντιμετωπίζουν και οι δύο αυτές χωρικές ενότητες. Για το λόγο αυτό οι βασικές κατευθύνσεις με τις οποίες εξειδικεύεται αυτός ο στόχος περιλαμβάνουν τον προσδιορισμό αγροτικών πυρήνων (ενίσχυση του ρόλου ορισμένων Κοινοτήτων στην αγροτική περιοχή της Επαρχίας) και την ενίσχυση των οδικών συνδέσεων και της προσβασιμότητας τους (Χάρτης 4.2.1). Χάρτης Ισόρροπη χωρική ανάπτυξη Πηγή: Ιδία επεξεργασία Προσδιορισμός αγροτικών πυρήνων Η προτεινόμενη κατεύθυνση αφορά ουσιαστικά τον προσδιορισμό ορισμένων πυρήνων στην αγροτική περιοχή της Επαρχίας, υπό τη μορφή συμπλέγματος, δηλαδή την ενίσχυση του ρόλου μιας ομάδας Κοινοτήτων. Βασικός στόχος αποτελεί αρχικά η συγκράτηση του πληθυσμού στην αγροτική περιοχή και έπειτα η προσπάθεια προσέλκυσης του νέου πληθυσμού. Η προσπάθεια προσέλκυσης βασικών λειτουργιών και υπηρεσιών σε αυτούς τους πυρήνες και παράλληλα η παρουσία δραστηριοτήτων και η αξιοποίηση υφιστάμενων υποδομών (τουρισμού και βιομηχανίας) και χωρικών πλεονεκτημάτων στις Κοινότητες 133

135 αυτών των πυρήνων θα βοηθήσουν, πέραν από τη συγκράτηση του πληθυσμού (λόγω αναμενόμενης δημιουργίας θέσεων εργασίας), στην αποσυμφόρηση της αστικής περιοχής και εν μέρει στην απεξάρτηση της αγροτικής περιοχής από την τελευταία. Η δυναμική των πυρήνων αυτών δεν θα ταυτίζεται σε καμιά περίπτωση με την αντίστοιχη της αστικής περιοχής, αλλά θα έχουν σημαντικό ρόλο στην καλύτερη οργάνωση της ευρύτερης αγροτικής περιοχής και στην ανάδειξη της δυναμικής του αγροτικού χώρου. Όσον αφορά την επιλογή των Κοινοτήτων αυτών καθώς και τη θέση των πυρήνων στην Επαρχία, λήφθηκαν υπόψη τα πληθυσμιακά τους δεδομένα και η δυνατότητα της μεταξύ τους σύνδεσης, καθώς και με την πόλη και τις γύρω περιοχές. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω δεδομένα, κρίθηκε λειτουργικά και χωρικά αποτελεσματικός ο προσδιορισμός τριών πυρήνων που θα αποτελούνται από τρεις Κοινότητες ο καθένας. Ταυτόχρονα, μερικές από αυτές είναι γνωστές ως τουριστικός προορισμός (κυρίως κοντά στην περιοχή της οροσειράς του Τροόδους), ενώ σε άλλες υπάρχουν παραδοσιακές βιομηχανικές εγκαταστάσεις (παραγωγή κρασιού διαδρομές κρασιού). Σημαντικό στοιχείο αποτελεί εν τέλει η ενίσχυση της σύνδεσής τους με το λιμάνι. Συγκεκριμένα οι Κοινότητες που θα περικλείονται στους πυρήνες αυτούς είναι οι εξής (Εικόνα ): Πυρήνας στο βόρειο τμήμα της Επαρχίας (1): Πελένδρι (1704 κατ.), Κυπερούντα (1516 κατ.), Αγρός (806 κατ.). Πυρήνας στο βορειοδυτικό τμήμα της Επαρχίας (2): Όμοδος (322 κατ.), Πάνω Πλάτρες (239 κατ.), Κάτω Πλάτρες (148 κατ.). Πυρήνας στο βορειοανατολικό τμήμα της Επαρχίας (3): Επταγώνεια (353 κατ.), Αρακαπάς (307 κατ.), Κελλάκι (299 κατ.). Εικόνα Θέση Κοινοτήτων που περικλείονται στους προτεινόμενους πυρήνες Πηγή: Hadjilyra A. 2009, ιδία επεξεργασία 134

136 Ενίσχυση οδικών συνδέσεων και προσβασιμότητας Όπως παρατηρήθηκε και στην ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης του τομέα της οικιστικής ανάπτυξης στην Επαρχία Λεμεσού, στο σύνολο της αγροτικής της περιοχής οι Κοινότητες που παρουσιάζουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, όσον αφορά το μέγεθος του πληθυσμού τους, βρίσκονται σε κοντινή απόσταση από την αστική περιοχή και ευνοούνται από την παρουσία σημαντικών οδικών αξόνων της Επαρχίας, τόσο για τη σύνδεσή τους με αυτήν όσο και στο θέμα της προσβασιμότητας τους. Από τα παραπάνω συμπεραίνεται η σημασία των οδικών δικτύων στην ανάπτυξη και χωρική διαμόρφωση της Επαρχίας. Ωστόσο, στο σύνολο της Επαρχίας δίνεται έμφαση στην ενίσχυση των οδικών αξόνων εντός της αστικής περιοχής και σε αυτούς που συνδέουν την αστική περιοχή της με τα αντίστοιχα κέντρα της Κύπρου (εθνικοί αυτοκινητόδρομοι). Λόγω της παρουσίας των τελευταίων εξυπηρετούνται ορισμένες Κοινότητες που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση (πιο εύκολη σύνδεση με πόλη και πρόσβασή τους) και οι οποίες απαντώνται κυρίως στο νότιο τμήμα της Επαρχίας (νοτιοανατολικά και νοτιοδυτικά). Η σημαντικότερη σύνδεση της αστικής περιοχής με την ευρύτερη αγροτική περιοχή της Επαρχίας γίνεται μέσω του άξονα που συνδέει την πόλη με την περιοχή του Τροόδους (την πιο ορεινή περιοχή). Οι περισσότερο ευνοούμενες πάλι Κοινότητες βρίσκονται σε κοντινή απόσταση από αυτόν και λόγω αυτού διακρίνονται και καλύτερες συνδέσεις μαζί του. Παρόλο που αποτελεί τον καλύτερο ποιοτικά οδικό άξονα για τη σύνδεση των χωρικών αυτών ενοτήτων, δεν μπορεί να εξυπηρετήσει το σύνολο της αγροτικής περιοχής (όσον αφορά τη χωρική κάλυψη). Για την εξυπηρέτηση αυτή σημαντικοί είναι και ορισμένοι άλλοι οδικοί άξονες οι οποίοι είτε ξεκινούν πάλι από την αστική περιοχή είτε από Κοινότητες που συνδέονται με τους εθνικούς αυτοκινητοδρόμους. Ωστόσο η ενίσχυση των τελευταίων θεωρείται κρίσιμη αφού θα περιοριστούν τυχόν κυκλοφοριακές συμφορήσεις στον άξονα σύνδεσης με την περιοχή του Τροόδους και θα υπάρχει αποτελεσματικότερη πρόσβαση στον αγροτικό χώρο. Επιπλέον, σημαντική αδυναμία που πρέπει να αντιμετωπιστεί, αποτελεί η απουσία καλής οδικής σύνδεσης ανάμεσα σε ορισμένες Κοινότητες, που επηρεάζει σε ένα βαθμό τη προσβασιμότητα και τη λειτουργία τους. Ενίσχυση της ανθεκτικότητας της οικονομίας Λαμβάνοντας υπόψη τις επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, γίνεται αντιληπτό το πόσο εύκολα μπορεί να επηρεαστεί η οικονομία μιας περιοχής. Για το λόγο αυτό η οικονομία της Επαρχίας πρέπει να καταστεί ανθεκτική και παράλληλα ανταγωνιστική. Μερικές βασικές προτεραιότητες της Επαρχίας πρέπει να θεωρηθούν η αξιοποίηση ορισμένων συγκριτικών πλεονεκτημάτων σε βασικούς οικονομικούς τομείς της όπως ο τουρισμός και η βιομηχανία, καθώς και η αναβάθμιση και καλύτερη προβολή του λιμανιού της (Χάρτης 4.2.2). Η Επαρχία παρουσιάζεται σχετικά έμπειρη στους παραπάνω τομείς ενώ το λιμάνι αποτελεί σημαντική πύλη της οικονομικής της διάστασης αλλά και της χώρας. Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί ακόμη στην ενίσχυση των τοπικών προϊόντων και 135

137 δραστηριοτήτων ούτως ώστε η οικονομία να μην εξαρτάται αποκλειστικά από ξένες επενδύσεις. Χάρτης Ενίσχυση της ανθεκτικότητας της οικονομίας Πηγή: Ιδία επεξεργασία Διατήρηση τουριστικού ενδιαφέροντος και προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού Σύμφωνα με την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης του εν λόγω τομέα στην Επαρχία, παρατηρήθηκε, τα τελευταία χρόνια, η επικέντρωσή του στον τουρισμό πολυτελείας. Η μορφή αυτή αφορά κυρίως τη ζήτηση για διαμονή σε πολυτελή ξενοδοχεία και την αγορά πολυτελών εξοχικών κατοικιών από ξένους τουρίστες (κυρίως Άγγλους και Ρώσους), ενώ είχε σαν αποτέλεσμα την υλοποίηση μεγάλων κατασκευαστικών, οικιστικών, έργων (όπως η Μαρίνα και οι Πύργοι ). Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια έχουν παρατηρηθεί ενέργειες για την απόσυρση ξενοδοχείων μικρότερων των τριών αστέρων. Παρόλα αυτά, λόγω της ευρύτερης οικονομικής κρίσης παρουσιάστηκε μείωση στη ζήτηση της συγκεκριμένης μορφής τουρισμού. Λαμβάνοντας υπόψη τη μείωση αυτή και γενικά τα οικονομικά δεδομένα, σημαντικές προτεραιότητες για την Επαρχία πρέπει να θεωρηθούν η διατήρηση ενός σημαντικού μέρους από τον τουρισμό αυτό, αξιοποιώντας όσο το δυνατό καλύτερα τις ήδη υφιστάμενες υποδομές και την ποιότητά τους, καθώς και η προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού, πιο οικονομικών. Εκτός από το θαλάσσιο τμήμα της Επαρχίας που αποτελεί τον κύριο τουριστικό της πόρο, σημαντική μπορεί να θεωρηθεί και η παρουσία ενός ιδιαίτερου φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος στο ημιορεινό και ορεινό τμήμα της, όπου μπορούν να 136

138 προωθηθούν άλλες μορφές τουρισμού όπως αγροτουρισμός, οινοτουρισμός και αθλητικός τουρισμός. Η παρουσία ορισμένων υφιστάμενων υποδομών στο τμήμα αυτό όπως ορεινά θέρετρα, ξενώνες και παραδοσιακές βιομηχανικές εγκαταστάσεις (παραγωγής κρασιού και άλλων τοπικών προϊόντων), μπορούν να ενισχυθούν και να προβληθούν καλύτερα (ή να δημιουργηθούν ακόμη νέες εγκαταστάσεις αν αυτό είναι οικονομικά εφικτό), σε συνδυασμό και με την παρουσία ενός αξιοποιήσιμου φυσικού περιβάλλοντος για την προσέλκυση διάφορων αθλητικών δραστηριοτήτων και διαμόρφωση βασικών υποδομών (πεζοπορία, αναρρίχηση, σκι, ποδήλατο). Με τον τρόπο αυτό θα αναδειχθούν καλύτερα τα τοπικά προϊόντα και οι παραδόσεις και γενικά ο επισκέπτης θα έχει μια πιο ενεργή συμμετοχή κατά τη διάρκεια της διαμονής του. Αυτό ίσως να συνδράμει, εν μέρει και στον περιορισμό των ανισοτήτων ανάμεσα σε αστική-αγροτική περιοχή. Εκμετάλλευση βιομηχανικής τεχνογνωσίας Παρά το γεγονός πως η σύγχρονη οικονομία της Επαρχίας βασίστηκε στην ανάπτυξη του τουρισμού και γενικά του τριτογενή τομέα, σημαντικό ρόλο στη διαχρονική οικονομική πορεία της διαδραμάτισε η βιομηχανία της. Λόγω απουσίας βαριάς βιομηχανίας στην Επαρχία (και γενικά στην Κύπρο), ο τομέας αυτός έχει εξειδικευτεί στη μεταποιητική βιομηχανία με αποτέλεσμα η Επαρχία να χαρακτηρίζεται έμπειρη προς αυτό το είδος βιομηχανίας, οπότε να έχει και ένα σημαντικό αριθμό ειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού. Η Επαρχία αποτελεί διαχρονικά σημαντικό κέντρο παραγωγής βασικών εξαγωγικών προϊόντων της χώρας, ενώ το 2005 διέθετε το μεγαλύτερο αριθμό υποστατικών μεταποιητικής βιομηχανίας της Κύπρου. Εντούτοις, σύμφωνα με τα πρόσφατα οικονομικά δρώμενα, η πορεία της εν λόγω βιομηχανίας έχει μειωθεί δραστικά. Αυτή η μείωση ωστόσο δεν πρέπει να αποτελέσει καθοριστικό παράγοντα για την μετέπειτα πορεία της, αλλά μια πρόκληση για ενδυνάμωσή της, μέσω εκμετάλλευσης της τεχνογνωσίας του τομέα που υπάρχει στην Επαρχία (το 2011 η μεταποιητική βιομηχανία παρουσίασε μια αύξηση της τάξης του 4%, σε σχέση με το 2010). Η καλύτερη προώθηση της τεχνογνωσίας αυτής, π.χ. μέσω σεμιναρίων και εκπαίδευσης ανθρώπινου δυναμικού, η συμπόρευσή της δραστηριότητας με καινοτόμες μεθόδους, για την καλύτερη παραγωγική διαδικασία, η ενίσχυση της παραγωγής βασικών τοπικών προϊόντων και η μετέπειτα προβολή της αποτελούν μερικές κατευθύνσεις που μπορούν να βοηθήσουν στην πιο ενεργή λειτουργία της. Επιπλέον, η όσο το δυνατό καλύτερη ενίσχυση και αναβάθμιση των ήδη υπαρχόντων υποδομών, η ισχυρότερη παρότρυνση για συγκέντρωσή τους σε ειδικές Περιοχές και η αποδοτικότερη σύνδεσή τους με το λιμάνι, μπορούν να ενισχύσουν την εν λόγω δραστηριότητα. Μια από τις κυριότερες πηγές ρύπανσης της Επαρχίας αποτελεί η παρουσία ενός αριθμού βιομηχανικών εγκαταστάσεων κατά μήκος του θαλάσσιου τμήματος της και συγκεκριμένα εντός της αστικής περιοχής, περιοχή η οποία κρίνεται σημαντική για τη μετέπειτα οργάνωση της πόλης, αφού ουσιαστικά βρίσκεται μεταξύ του λιμανιού και της υπό κατασκευής Μαρίνας. Η μετακίνηση τους για το λόγο αυτό κρίνεται σημαντική, αφού εκτός από τον περιορισμό των πιέσεων στο περιβάλλον, η εγκατάστασή τους στις ήδη υφιστάμενες Βιομηχανικές Περιοχές και Ζώνες, στα όρια της πόλης, μπορεί να επηρεάσει θετικά την 137

139 λειτουργία τους. Όπως αναφέρθηκε και στην ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης του εν λόγω τομέα, η εγκατάσταση στις εν λόγω χωρικές ενότητες μπορεί να τους προσδώσει πλεονεκτήματα όπως άμεση εγκαθίδρυση, με χαμηλό κόστος και χωρίς σοβαρούς περιορισμούς στην οικοδόμηση καθώς και δωρεάν παροχή δικτύων όπως ηλεκτρισμού, νερού, μεταφορών κλπ.. Ακόμη, λαμβάνοντας υπόψη και την οικονομική κρίση, υπάρχει η δυνατότητα συνεργασίας (ή και συγχώνευσης) ανάμεσα στις ήδη εγκατεστημένες βιομηχανίες. Σε συνδυασμό και με την παρουσία, σε κοντινή απόσταση, κύριου οδικού δικτύου (αστικοί αυτοκινητόδρομοι και δρόμοι πρωταρχικής σημασίας) η σύνδεσή τους με άλλες πόλεις και με το λιμάνι είναι σε γενικά πλαίσια πολύ καλή. Επιπλέον, στην αγροτική περιοχή παρατηρήθηκε η παρουσία ελάχιστων διάσπαρτων βιοτεχνιών και μικρών εργοστασίων. Η συγκέντρωσή τους σε μια οργανωμένη περιοχή με τη σύσταση ειδικών κινήτρων (Ευρωπαϊκά προγράμματα επιδοτήσεων, δωρεάν παροχή ορισμένων υπηρεσιών) ίσως αποδειχθεί σημαντικός παράγοντας για την πιο αποδοτική λειτουργία τους (και συνεργασία με το ίδιο παραπάνω σκεπτικό) και πάλι την ανάδειξη ορισμένων τοπικών προϊόντων και της αγροτικής περιοχής. Αναβάθμιση και καλύτερη προβολή του λιμανιού Το λιμάνι της Επαρχίας αποτελεί αναμφισβήτητα το βασικό εισαγωγικό και εξαγωγικό, κέντρο της Επαρχίας αλλά και της χώρας. Η γεωστρατηγική του θέση αποτελεί καθοριστική συνιστώσα για τη μέχρι τώρα πορεία του και τη σύνδεσή του με ένα μεγάλο αριθμό λιμανιών από άλλες χώρες, ενώ είναι υπεύθυνο για το μεγαλύτερο ποσοστό εμπορευματικών κυρίως κινήσεων της τελευταίας περιόδου (ποσοστό που άγγιζε και το 90%). Από τα παραπάνω διαπιστώνεται ο καθοριστικός ρόλος που διαδραματίζει διαχρονικά στη διάρθρωση της τοπικής οικονομίας και όχι μόνο. Το γεγονός όμως ότι το μεγαλύτερο μέρος των εμπορευματικών κινήσεών του αφορά τις εισαγωγές σε συνδυασμό και με τη μείωση τους μέχρι και 50%, λόγω της οικονομικής κρίσης, αποτελεί σοβαρό πλήγμα για τη λειτουργία του και έχει επηρεάσει σημαντικά την οικονομία της Επαρχίας. Παρόλα αυτά, όπως αναφέρθηκε και στους παραπάνω τομείς, το λιμάνι πρέπει να είναι σε θέση να καταστεί ελκυστικότερο και να λειτουργήσει όσο το δυνατό καλύτερα κάτω από αυτές τις οικονομικές προϋποθέσεις. Οι εμπορευματικές του πλέον δραστηριότητες δεν πρέπει να βασίζονται καθαρά στις εισαγωγές. Πρέπει να ενισχυθούν οι εξαγωγικές του δραστηριότητες και ένας τρόπος είναι η αναβάθμιση του τοπικού προϊόντος της Επαρχίας. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί σε συνδυασμό με την καλύτερη συνεργασία και σύνδεση με το βιομηχανικό τομέα, από όπου θα γίνεται η παραγωγή και μεταφορά των εν λόγω προϊόντων. Επιπλέον, σημαντική προϋπόθεση για την καλύτερη λειτουργία του λιμανιού κρίνεται η ενίσχυση των επιβατικών μεταφορών (κρουαζιέρες). Οι μεταφορές αυτές παρουσιάζουν όπως και ο τουρισμός το φαινόμενο της εποχικότητας, δηλαδή η ζήτησή τους είναι μεγαλύτερη κατά την θερινή περίοδο (κατά την οποία και πάλι δεν διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην τοπική οικονομία). Η μειωμένη ωστόσο ζήτησή τους οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην παρουσία των αεροδρομίων της Κύπρου, που θεωρούνται 138

140 ελκυστικότερος τρόπος μεταφοράς λόγω της γρηγορότερης μετακίνησης αλλά και των μικρών χρονοαποστάσεων μεταξύ των περιοχών της Κύπρου, που ευνοούνται από το καλό επίπεδο οδικών μεταφορών. Σημαντικό όμως μειονέκτημα των αεροπορικών μεταφορών, σε σχέση με τις θαλάσσιες μεταφορές μπορεί να θεωρηθεί το κόστος τους, γεγονός που μπορεί να εκμεταλλευτεί το λιμάνι. Η βελτίωση των υποδομών του, συμπεριλαμβανομένης και της κατάστασης των επιβατικών πλοίων και της παροχής υπηρεσιών σε αυτά, η διαμόρφωση π.χ. της τιμής των εισιτηρίων και η περαιτέρω ενίσχυση της σύνδεσής του με τα Μ.Μ.Μ. ενδεχομένως να ενισχύσουν την ελκυστικότητα του και την πιο ενεργή λειτουργία του. Παράλληλα, μπορεί να αξιοποιηθεί το εξωτερικό περιβάλλον του λιμανιού. Αυτό θα αφορά ουσιαστικά τη διαμόρφωση δύο Περιοχών (Χάρτης 4.2.3). Η μια Περιοχή θα βρίσκεται δίπλα στο λιμάνι και θα αφορά την Περιοχή Στρατηγικών Επενδύσεων (Π.1) όπου μέσω ελκυστικών κριτηρίων θα υποδέχεται χρήσεις που συνδέονται με τη λειτουργία του λιμανιού (ναυτιλιακές εταιρίες, εμπόριο καταστήματα κλπ.) ή ακόμη και αποθηκευτικές εγκαταστάσεις οι οποίες να εξυπηρετούν τόσο το εσωτερικό όσο και το εξωτερικό περιβάλλον της Επαρχίας (διαμετακομιστικό κέντρο). Η δεύτερη Περιοχή (Π.2) θα αφορά ουσιαστικά μια οικιστική περιοχή, η οποία θα βρίσκεται μεταξύ του λιμανιού και της Μαρίνας. Η Περιοχή αυτή θα εξυπηρετεί κατά κύριο λόγο τη διαμονή των επισκεπτών από τις επιβατικές μεταφορές, σε μικρά κυρίως διαμερίσματα (φθηνότερες εγκαταστάσεις σε σχέση με τα πολυτελή ξενοδοχεία και προοπτική για μελλοντική χρήση της Περιοχής στην αντιμετώπιση της διάχυτης οικιστικής ανάπτυξης της πόλης). Σημαντικό ακόμη χαρακτηριστικό για την καλύτερη προβολή του λιμανιού κρίνεται και η καλύτερη σύνδεση με την υπό κατασκευή Μαρίνα της Λεμεσού, η οποία βρίσκεται σε μικρή απόσταση από αυτό. Χάρτης Αναβάθμιση και καλύτερη προβολή του λιμανιού Πηγή: Ιδία επεξεργασία 139

141 Βελτίωση και αναβάθμιση του περιβάλλοντος Το περιβάλλον αποτελεί σημαντική συνιστώσα για την εικόνα μιας περιοχής και αναγκαία προϋπόθεση για την καλύτερη διαβίωση των κατοίκων της. Για το λόγο αυτό βασικός στόχος της Στρατηγικής αποτελεί η βελτίωση και αναβάθμιση του περιβάλλοντος της Επαρχίας. Οι κυριότερες κατευθύνσεις του στόχου αυτού αφορούν την προστασία και έλεγχο των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, τη βελτίωση και δημιουργία νέων χώρων πρασίνου (κυρίως στην αστική περιοχή) και την υιοθέτηση και εξειδίκευση κατευθύνσεων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Προστασία περιβάλλοντος και έλεγχος περιβαλλοντικών επιπτώσεων Η Επαρχία Λεμεσού χαρακτηρίζεται από ένα ιδιαίτερα σημαντικό φυσικό περιβάλλον, λόγω της παρουσίας δασικών εκτάσεων, προστατευόμενων περιοχών, υδροβιότοπων κλπ.. Το περιβάλλον αυτό απαντάται κυρίως στην αγροτική περιοχή της Επαρχίας, στην οποία παρουσιάζονται ωστόσο ορισμένες πιέσεις και αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Οι κυριότερες από αυτές είναι η εξάντληση των υπόγειων υδροφορέων, η οποία οφείλεται στις παράνομες γεωτρήσεις για την παροχή νερού σε απομονωμένες κατοικίες, η έλλειψη υποδομών συλλογής και επεξεργασίας λυμάτων, απορριμμάτων και επικινδύνων ουσιών, με αποτέλεσμα τη δημιουργία Χ.Α.Δ.Α. χωρίς τον απαιτούμενο περιβαλλοντικό σχεδιασμό και οι συχνές πυρκαγιές που ξεσπούν συνήθως τη θερινή περίοδο. Στην αστική περιοχή της Επαρχίας παρατηρείται η μεγαλύτερη περιβαλλοντική επιβάρυνση. Η ρύπανση της ατμόσφαιρας από τις αυξημένες οδικές μετακινήσεις (εξάρτηση από το Ι.Χ.) και η ρύπανση του θαλάσσιου τμήματος λόγω της λειτουργίας του λιμανιού, της παρουσίας ορισμένων βιομηχανικών εγκαταστάσεων κατά μήκος του, καθώς και της παρεμπόδισης στο φυσικό αερισμό της πόλης λόγω οικιστικής ανάπτυξης (πάλι κατά μήκος του θαλάσσιου τμήματος) αποτελούν τις κυριότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις στην αστική περιοχή. Όσον αφορά τις παραπάνω περιβαλλοντικές πιέσεις και επιπτώσεις αξίζει να σημειωθεί πως για το σύνολο της Επαρχίας δεν υπήρχε ένα υπόβαθρο με καταγεγραμμένα στατιστικά στοιχεία. Για το λόγο αυτό κρίνεται αναγκαία η καταγραφή ποσοτικών στοιχείων (ρύποι, ποιότητα θάλασσας κλπ.) για το περιβάλλον της Επαρχίας, σύμφωνα με τα οποία να εκπονηθεί στη συνέχεια ένα Περιβαλλοντικό Σχέδιο Δράσης, με κατευθύνσεις και μέτρα για τον περιορισμό των παραπάνω επιπτώσεων. Στην καταγραφή αυτή θετική θεωρείται η εφαρμογή έξυπνων συστημάτων (όπως αισθητήρες), ο σταδιακός έλεγχος και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων του Σχεδίου και η ενίσχυση της περιβαλλοντικής συνείδησης του πληθυσμού. Επιπλέον, η βελτίωση ή/και δημιουργία βασικών υποδομών για συλλογή και διαχείριση απορριμμάτων και λυμάτων αποτελεί, παρά τις οικονομικές δυσκολίες, σημαντική προϋπόθεση για την προστασία του περιβάλλοντος 140

142 Βελτίωση και δημιουργία νέων χώρων πρασίνου Η κατεύθυνση αυτή αφορά κυρίως την αστική περιοχή της Επαρχίας, αφού η αγροτική περιοχή παρουσιάζει ένα σχετικά πλούσιο σε έκταση και ποιότητα φυσικό περιβάλλον. Η παρουσία ελάχιστων χώρων πρασίνου και ανοικτών χώρων στο εσωτερικό της αστικής περιοχής, σε συνδυασμό και με τις παραπάνω πιέσεις που αναφερθήκαν στο σύνολο της, συνθέτουν ένα μη φιλικό περιβάλλον. Οι περιοχές αυτές, αν και καταλαμβάνουν μια σχετικά μεγάλη έκταση, δεν μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες ολόκληρης της αστικής περιοχής και επικεντρώνονται ταυτόχρονα στο παραλιακό της τμήμα και ουσιαστικά δίπλα ή κατά μήκος βασικών οδικών αρτηριών (εξαίρεση μια περιοχή που βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της πόλης). Η μη αποδοτική αυτή χρήση και κατανομή τους αποτελεί σημαντική πρόκληση για την ελκυστικότητα της εν λόγω περιοχής αλλά και της Επαρχίας. Για το λόγο αυτό προτείνεται αρχικά η βελτίωση της ποιότητας των υφιστάμενων χώρων πρασίνου και η εφαρμογή μέτρων για την προστασία τους από τις οδικές κυρίως μεταφορές. Έπειτα, προτείνεται η δημιουργία νέων χώρων πρασίνου, με ορθολογικότερη κατανομή, για την ικανοποίηση των αναγκών του συνόλου της αστικής περιοχής. Σημαντική συνιστώσα μπορεί να θεωρηθεί ακόμη και η αξιοποίηση μερικών από τα κενά οικόπεδα που παρατηρούνται στο σύνολο της αστικής περιοχής αλλά και περιοχών στρατηγικής σημασίας για την ίδια. Υιοθέτηση και εξειδίκευση κατευθύνσεων για την κλιματική αλλαγή Τα τελευταία χρόνια, πέραν της πρόσφατης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, σημαντικό παγκόσμιο ζήτημα αποτελεί και η κλιματική αλλαγή. Οι πιο ευάλωτες περιοχές ως προς το πρόβλημα αυτό αποτελούν οι παράκτιες περιοχές λόγω της γειτνίασής τους με τη θάλασσα, της έντονης τουριστικής δραστηριότητας και συνάμα των έντονων οδικών, κυρίως, μετακινήσεων (ρύπανση). Τα παραπάνω χαρακτηριστικά ισχύουν και για το σύνολο της Επαρχίας Λεμεσού, τονίζοντας την κρίσιμη θέση της ως προς την κλιματική αλλαγή αλλά και τη συμβολή της σε αυτή. Η κυριότερη ωστόσο απειλή της Επαρχίας ως προς το φαινόμενο αυτό είναι ουσιαστικά η απουσία κατευθύνσεων για δράση απέναντι στην πρόκληση αυτή. Η απουσία αυτή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι η Κύπρος δεν συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο των χωρών με σύμβαση για τη κλιματική αλλαγή ούτε συμμετέχει στο πρωτόκολλο του Κιότο, με αποτέλεσμα για την περίοδο να μην είχε καμία δέσμευση επί του θέματος. Αυτό όμως δεν αποτελεί δεσμευτικό κανόνα και πρέπει να ληφθεί σημαντικά υπόψη ότι τα παγκόσμια δεδομένα αλλάζουν ταχύτατα και οι επιπτώσεις στο περιβάλλον είναι πιο εμφανής. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω δεδομένα η εφαρμογή μέτρων, αρχικά μέσω της σύστασης ενός Σχεδίου Αντιμετώπισης της Κλιματικής Αλλαγής κρίνεται επιτακτική. Όπως αναφέρθηκε και στην κατεύθυνση για την προστασία του περιβάλλοντος, χρήσιμη θα αποδειχθεί η δημιουργία ενός υποβάθρου με ποσοτικά στοιχεία για την καταγραφή στοιχείων που αφορούν το εν λόγω φαινόμενο (ρύποι, στάθμη θάλασσας) και η εφαρμογή έξυπνων συστημάτων για την παρακολούθηση των μεταβολών στο κλίμα και την καλύτερη αντιμετώπισή τους. Επιπλέον, ως παγκόσμιο φαινόμενο, δίνεται η δυνατότητα συνεργασίας 141

143 και ανταλλαγής ιδεών από πιο έμπειρες χώρες με στόχο την υιοθέτηση ορισμένων κατευθύνσεων και τρόπων αντιμετώπισης. Ενίσχυση βιωσιμότητας και αναβάθμιση ποιότητας ζωής Η βιώσιμη ανάπτυξη εκτός από το περιβαλλοντικό όφελος που μπορεί να αποφέρει και την αποδοτικότερη οργάνωση μιας περιοχής, μπορεί να αναδείξει την ελκυστικότητα και τα συγκριτικά πλεονεκτήματά της και να επηρεάσει εν τέλει την ποιότητα ζωής των κατοίκων της. Ο στρατηγικός αυτός στόχος για την Επαρχία Λεμεσού μπορεί να υλοποιηθεί μέσω του περιορισμού της διάχυτης ανάπτυξης, της αποδοτικότερης χρήσης των Μ.Μ.Μ. και της αξιοποίησης Α.Π.Ε. (Χάρτης 4.2.4). Χάρτης Ενίσχυση βιωσιμότητας και αναβάθμιση ποιότητας ζωής Πηγή: Ιδία επεξεργασία Περιορισμός διάχυτης ανάπτυξης Όπως παρατηρήθηκε και στην ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης για την οικιστική ανάπτυξη, η Επαρχία αναπτύσσεται με μια διάχυτη μορφή. Εξαίρεση, αποτελούν ίσως οι Κοινότητες που βρίσκονται στο ημιορεινό και κυρίως ορεινό τμήμα της όπου λόγω και του μικρού μεγέθους τους και της μεγαλύτερης απόστασης που έχουν από το αστικό κέντρο χαρακτηρίζονται από μια πιο συμπαγή μορφή. Στην αστική περιοχή παρατηρήθηκαν έντονες τάσεις επέκτασης προς τις παρυφές της πόλης αλλά και σε Κοινότητες που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση από αυτήν. Στις περιοχές αυτές οι τιμές των ακινήτων παρουσιάζονται 142

144 φθηνότερες με αποτέλεσμα να παρατηρείται αναζήτηση κατοικίας σε αυτές τις περιοχές, σε συνδυασμό και με την καλή οδική σύνδεσή τους με την αστική περιοχή. Οι τάσεις επέκτασης πραγματοποιούνται καθαρά για οικιστική ανάπτυξη, με αποτέλεσμα να υπάρχει εξάρτηση από τις υπηρεσίες και τη λειτουργία της αστικής περιοχής, την ίδια στιγμή που μέσα στην πόλη παρατηρούνται διάσπαρτα κενά οικόπεδα και κτίρια. Αυτό δημιουργεί πρόβλημα στην καλύτερη οργάνωση και συνέχεια του χώρου αλλά και αισθητικά ζητήματα. Επιπλέον, η διάχυτη ανάπτυξη αυξάνει τις οδικές μετακινήσεις, οι οποίες αποτελούν κύρια πηγή ρύπανσης στην Επαρχία. Πλέον, λαμβάνοντας υπόψη την οικονομική κρίση, οι μετακινήσεις σε συγκεκριμένες αποστάσεις (από τις παραπάνω Κοινότητες προς την αστική περιοχή) επί καθημερινής βάσεως για ικανοποίηση βασικών αναγκών (εργασία, εκπαίδευση, ψυχαγωγία κλπ.) κρίνονται ασύμφορες, ενώ η μη αναζήτηση κατοικίας εντός της αστικής περιοχής αυξάνεται περαιτέρω (λόγω των ήδη υψηλών τιμών). Ο περιορισμός της διάχυτης ανάπτυξης μπορεί να ανταποκριθεί εν μέρει στην αντιμετώπιση των εν λόγω προβλημάτων. Η αξιοποίηση κενών οικοπέδων και κτιρίων εντός της αστικής περιοχής με την προσαρμογή πιο προσιτών τιμών σε ακίνητα ίσως αποτελέσει ένα σημαντικό βήμα για προσέλκυση πληθυσμού και όχι απομάκρυνσή του. Παράλληλα πρέπει να υπάρχει καλύτερη πληροφόρηση του πληθυσμού για τις δυνατότητες μιας συμπαγούς ανάπτυξης. Αποδοτικότερη χρήση των Μ.Μ.Μ. Η απουσία εναλλακτικών μέσων μεταφοράς όπως τραίνο, τραμ ή μετρό καθιστά το λεωφορείο ως το μοναδικό Μ.Μ.Μ. της Κύπρου και συνάμα της Επαρχία Λεμεσού. Ωστόσο, η παρουσία και χρήση του είναι μειωμένη. Η διάχυτη ανάπτυξη που χαρακτηρίζει το μεγαλύτερο μέρος της Επαρχίας και η έντονη εξάρτηση του πληθυσμού από το Ι.Χ. αποτελούν τα κυριότερα εμπόδια στην ορθολογική οργάνωση των δικτύων και δρομολογίων των Μ.Μ.Μ.. Αποτέλεσμα είναι η μικρή συχνότητα των δρομολογίων και η μη ικανοποιητική κάλυψη των αναγκών του συνόλου της Επαρχίας που επηρεάζουν άμεσα τη ζήτηση και συνάμα το κόστος λειτουργίας τους. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται σε μεγαλύτερο βαθμό στην αγροτική περιοχή της Επαρχίας αφού η ζήτηση από και προς την πόλη είναι πολύ μικρή όπως επίσης και η κάλυψη της περιοχής αυτής. Στην αστική περιοχή η ζήτηση σε γενικά πλαίσια είναι μεγαλύτερη ωστόσο καλύπτει κυρίως το παραλιακό τμήμα της, λόγω της τουριστικής δραστηριότητας. Δρομολόγια υπάρχουν ακόμη για σημαντικές περιοχές όπως το λιμάνι και το νοσοκομείο ωστόσο η ζήτηση και η συχνότητά τους πάλι δεν είναι ιδιαίτερες. Σημαντικό ρόλο παρουσιάζουν τα τελευταία χρόνια τα Μ.Μ.Μ. που καλύπτουν τις αποστάσεις προς και από τα αεροδρόμια, με το κόστος μεταφοράς ωστόσο να μην είναι ελκυστικό. Παρόλα αυτά η οικονομική κρίση ίσως αποτελέσει σημαντικό παράγοντα για την καλύτερη λειτουργία των Μ.Μ.Μ.. Πλέον, λόγω της αυξημένης τιμής των καυσίμων οι συχνές μετακινήσεις χαρακτηρίζονται ασύμφορες, ενώ η χρήση των Μ.Μ.Μ. θεωρείται μια εναλλακτική και οικονομικότερη επιλογή. Εντούτοις, τα Μ.Μ.Μ. της Επαρχίας χρειάζονται σημαντικές διαρρυθμίσεις για την προσέλκυση του πληθυσμού. Αρχικά, κρίσιμος παράγοντας κρίνεται ο σχεδιασμός αποδοτικότερων δικτύων για την εξυπηρέτηση όσο το 143

145 δυνατό μεγαλύτερου πληθυσμού. Κατά δεύτερο λόγο, προτείνεται η ενίσχυση της συχνότητας των δρομολογίων και της χωρικής τους κάλυψης, ιδιαίτερα προς και από τις πύλες της Επαρχίας αλλά και της χώρας - λιμάνι και αεροδρόμια - και τις αγροτικές περιοχές, η σταδιακή αναβάθμιση των υποδομών τους και η μείωση του κόστους μεταφοράς (τιμή εισιτηρίου). Ακόμη, η Επαρχία μπορεί να εκμεταλλευτεί τυχόν επιδοτήσεις ή κονδύλια από την Ε.Ε. για ανάπτυξη των Μ.Μ.Μ. και να ενσωματώσει στη λειτουργία των εν λόγω μετακινήσεων ορισμένες καινοτόμες μεθόδους (π.χ. σύστημα αναγραφής ώρας). Η υλοποίηση της κατεύθυνσης μπορεί να περιορίσει σε ένα βαθμό την εξάρτηση από το Ι.Χ., άρα και τη μείωση της ρύπανσης στο περιβάλλον, να αναδείξει την Επαρχία σε πιο ελκυστικό προορισμό και να συνδράμει σε ένα ικανοποιητικό βαθμό στη σύνδεση αστικήςαγροτικής περιοχής. Αξιοποίηση Α.Π.Ε. Σημαντική αδυναμία της Επαρχίας Λεμεσού, η οποία μπορεί να αποτελέσει παράλληλα βασικό μέτρο αντιμετώπισης (εν μέρει) της οικονομικής κρίσης, θεωρείται ο μικρός βαθμός αξιοποίησης Α.Π.Ε.. Παρόλο που στο σύνολο της Κύπρου τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται ορισμένες ενέργειες για την εν λόγω αξιοποίηση, όπως προσαρμογή ανεμογεννητριών και φωτοβολταϊκών εγκαταστάσεων σε ορισμένες όμως περιοχές της, το ζήτημα δεν είναι τόσο διαδεδομένο. Οι ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν σε αυτή σχεδόν όλη τη διάρκεια του χρόνου, όπως ισχύει και για την Επαρχία Λεμεσού, αποτελούν πλεονέκτημα για την περαιτέρω ενίσχυση του τομέα αυτού. Υπάρχει η δυνατότητα εκμετάλλευσης σημαντικών Α.Π.Ε., όπως ο ήλιος και ο άνεμος με στόχο την εξοικονόμηση ενέργειας (οικονομικό όφελος) και παράλληλα τον περιορισμό τυχόν πιέσεων στο περιβάλλον από τη λειτουργία ηλεκτροπαραγωγικών σταθμών (περιβαλλοντικό όφελος). Για τους παραπάνω λόγους προτείνεται η ενίσχυση της αξιοποίησης των Α.Π.Ε.. Η παροχή ενός σημαντικού μέρους της εξοικονομούμενης ενέργειας στη λειτουργία βασικών τομέων της Επαρχίας μπορεί να επιφέρει σημαντικά αποτελέσματα στην επίδοσή τους και στην ελκυστικότητα της Επαρχίας, ενώ καθοριστικός ακόμη παράγοντας για την Επαρχία μπορεί να θεωρηθεί η μελλοντική αξιοποίηση των πρόσφατων ευρημάτων φυσικού αερίου της χώρας. Δημιουργική διακυβέρνηση Σημαντικό στοιχείο στην υλοποίηση των παραπάνω Στρατηγικών στόχων αποτελεί η παρουσία δημιουργικής διακυβέρνησης. Η ενεργοποίηση και συνεργασία τοπικών φορέων και η καλύτερη πληροφόρηση και συμμετοχή του κοινού στην λήψη αποφάσεων για τους μελετώμενους τομείς στην Επαρχία προσδίδουν μια καλύτερα οργανωμένη χωρική ενότητα, η οποία να μπορεί να γνωρίζει τις δυνατότητες και αδυναμίες της. 144

146 Ενεργοποίηση και συνεργασία τοπικών φορέων Η παρουσία ενός μικρού αριθμού τοπικών φορέων για τη διαχείριση βασικών τομέων στην Επαρχία Λεμεσού και η απουσία ενεργοποίησης άλλων τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα (και Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων) αποτελεί σημαντική αδυναμία τόσο για την καλύτερη οργάνωση των εν λόγω τομέων όσο και για την πιο εύκολη και γρήγορη αντιμετώπιση των ζητημάτων που προκύπτουν στο σύνολό της. Η λειτουργία των φορέων αυτών, λαμβάνοντας υπόψη και τη σημερινή οικονομική κατάσταση, έχει επηρεαστεί σε ένα σημαντικό βαθμό με αποτέλεσμα η κάλυψη των αναγκών ολόκληρης της Επαρχίας να είναι δύσκολη. Για το λόγο αυτό κρίνεται επιτακτική η ενεργοποίηση νέων φορέων και η ενίσχυση των ήδη υπαρχόντων ώστε να ικανοποιούνται καλύτερα οι ανάγκες του συνόλου της Επαρχίας. Σημαντική ακόμη μπορεί να είναι η συμβολή τοπικών παραγόντων που μπορεί να μην ταυτίζονται με τον τομέα αλλά να έχουν τη δύναμη να συμβάλλουν στην χωρική ανάπτυξη και καλύτερη οργάνωση της Επαρχίας, γεγονός που εν τέλει ίσως βοηθήσει και τους ίδιους στην προβολή και λειτουργία τους (π.χ. το Πανεπιστήμιο). Μεταξύ των παραπάνω φορέων πρέπει να αναπτυχθεί μια συνεργασία, η οποία θα προσδώσει καλύτερη αποδοτικότητα σε αυτούς και στη μετέπειτα πορεία της Επαρχίας. Καλύτερη πληροφόρηση και συμμετοχή κοινού στη λήψη αποφάσεων Ένα ακόμη σοβαρό ζήτημα που επηρεάζει τη λειτουργία των μελετώμενων τομέων και γενικά την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση ζητημάτων στην Επαρχία, αποτελεί η μη ικανοποιητική πληροφόρηση του κοινού και η μετέπειτα συμμετοχή του στη λήψη αποφάσεων. Η οικονομική κρίση ίσως αποτελέσει σημαντικό παράγοντα προς τη υλοποίηση αυτής της κατεύθυνσης αφού οι προσδοκίες του πληθυσμού θα είναι πλέον μεγαλύτερες και θα επιζητά καλύτερη πληροφόρηση. Για παράδειγμα στον τομέα του περιβάλλοντος η καλύτερη πληροφόρηση του κοινού για τις πηγές ρύπανσης και μόλυνσης στην Επαρχία και ο προσδιορισμός τρόπων για τον περιορισμό τους αποτελεί σημαντικό βήμα για ενίσχυση του τομέα αυτού αλλά και της ποιότητας ζωής. Επιπλέον, η συμμετοχή του κοινού μπορεί να χαρακτηριστεί ωφέλιμη αφού μπορούν να αναδειχθούν ορισμένα προβλήματα, τα οποία να μην είναι γνωστά, αλλά μπορούν να αντιμετωπιστούν. Η πληροφόρηση και η συμμετοχή αυτή μπορούν να πραγματοποιηθούν είτε μέσω τακτικών εκδηλώσεων (συνέδρια, σεμινάρια κλπ.) είτε μέσω διαδικτύου. 145

147 4.3. Κρίσιμες θεσμικές προϋποθέσεις για την ευρύτερη υιοθέτηση της Στρατηγικής Πέραν της συμπόρευσης της εν λόγω Στρατηγικής με την οικονομική κρίση, στα πλαίσια εκπόνησης της συγκεκριμένης Διπλωματικής, ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί στη δυνατότητα για πιθανή μελλοντική υιοθέτηση της Στρατηγικής και στους τρόπους με τους οποίους μπορεί να επιτευχθεί αυτό. Ο στρατηγικός σχεδιασμός συνδέεται με μια πολυεπίπεδη χωρική διακυβέρνηση η οποία προσδίδει στο ρόλο του κράτους, στους φορείς και στους πολίτες ένα ιδιαίτερο περιεχόμενο, διαφορετικό από τις καθιερωμένες ιεραρχικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Το περιεχόμενο αυτό μπορεί να πάρει δύο διαστάσεις: Η πρώτη αφορά την εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα στο σχεδιασμό των δημόσιων πολιτικών, ενώ η δεύτερη τη διευκόλυνση και υποστήριξη της συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών (Θωίδου και Φουτάκης, 2010). Σχετίζεται επομένως με θέματα που αφορούν τα θεσμικά χαρακτηριστικά του σχεδιασμού και τις προϋποθέσεις για τη δημοκρατικότητά του (Βασενχόβεν, 2002). Σύμφωνα με τα παραπάνω και σε συνδυασμό με την ανάλυση του Συστήματος Σχεδιασμού της Κύπρου, μερικές κρίσιμες θεσμικές προϋποθέσεις για την ευρύτερη υιοθέτηση της Στρατηγικής κρίνονται οι εξής: Ενσωμάτωση Στρατηγικού Σχεδιασμού: Λόγω απουσίας χωροταξικού και συνάμα περιφερειακού επιπέδου σχεδιασμού στην Κύπρο, η οργάνωση της ανάπτυξης πραγματοποιείται ουσιαστικά μέσω δύο Σχεδίων, τα οποία ανταποκρίνονται στο τοπικό επίπεδο σχεδιασμού. Τα Σχέδια αυτά, δηλαδή τα Τοπικά Σχέδια και η Δήλωση Πολιτικής, εφαρμόζονται στις αστικές και αγροτικές περιοχές αντίστοιχα, χωρίς ωστόσο να έχουν την κατάλληλη σύνδεση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να παρατηρούνται μεμονωμένες προσπάθειες ανάπτυξης καθώς και ανισότητες ανάμεσα στις χωρικές αυτές ενότητες. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, κρίνεται αρχικά αναγκαία η θεσμική ενσωμάτωση του στρατηγικού επιπέδου σχεδιασμού στο ευρύτερο πλαίσιο σχεδιασμού της χώρας και η μετέπειτα καθιέρωση σχεδίων στρατηγικού χαρακτήρα. Με τη θεσμική αυτή ενσωμάτωση η Στρατηγική για την Επαρχία θα έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει ένα θεσμικό χαρακτήρα και μια νομική υπόσταση και να καθιερωθεί ως Σχέδιο Χωρικής Ανάπτυξης. Ταυτόχρονα θα έχει και την προοπτική να αποτελέσει σημείο τομής στα υφιστάμενα σχέδια της Επαρχίας, με την ενσωμάτωση των γενικών της στόχων στο περιεχόμενό τους και γενικά την ανάδειξή της ως κύριο υπόβαθρο για το σχεδιασμό τους. Υπογραμμίζεται πάλι πως η επιλογή της Επαρχίας ως χωρικής ενότητας στην οποία θα ανταποκρίνεται η Στρατηγική κρίνεται ίσως αποτελεσματικότερη σε σχέση με το σύνολο της χώρας (χωρίς βέβαια να αποκλείεται αυτή η επιλογή) αφού έτσι θα αντιμετωπιστούν με μεγαλύτερη αμεσότητα βασικά προβλήματα όπως ο περιορισμός των προαναφερθέντων ανισοτήτων. Επιπλέον, στην υιοθέτηση ενός τέτοιου σχεδιασμού βασική προτεραιότητα πρέπει να καταστεί η χωρική διάσταση και οι χωρικές κατευθύνσεις. Όπως παρατηρήθηκε και στο πιο πρόσφατο Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης της Κύπρου ( ) ο ρόλος του είναι καθαρά οικονομικός και επιχειρησιακός, αφού αποτελεί ουσιαστικά μια μορφή οικονομικού προγράμματος. Άλλωστε δεν 146

148 περιλαμβάνεται ως σχέδιο στο ισχύον πολεοδομικό και χωροταξικό πλαίσιο σχεδιασμού της Κύπρου. Παρόλα αυτά η ύπαρξη ενός τέτοιου σχεδίου σε συνδυασμό με την ενσωμάτωση της χωρικής διάστασης μπορεί να αποτελέσει σημαντικό βήμα για την υλοποίηση της παραπάνω προϋπόθεσης. Κινητοποίηση φορέων και ενίσχυση της εξουσίας τους: Η προϋπόθεση αυτή αφορά σε γενικά πλαίσια την ενεργό εμπλοκή μιας ποικιλίας φορέων στην υιοθέτηση και μετέπειτα εφαρμογή της εν λόγω Στρατηγικής. Σημαντικοί παράμετροι για την υλοποίηση της εν λόγω προϋπόθεσης θεωρούνται παράλληλα η ενίσχυση της εξουσίας ορισμένων φορέων, δηλαδή να αποκτήσουν έναν πιο θεσμικό χαρακτήρα και η καλύτερη συνεργασία τους. Όπως παρατηρήθηκε στο Σύστημα Σχεδιασμού της Κύπρου, οι δημόσιοι φορείς διαδραματίζουν σημαντικότερο ρόλο στη διαδικασία επίβλεψης και οργάνωσης του σχεδιασμού, σε σχέση με τους ιδιωτικούς φορείς. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός αυτό, η κινητοποίηση ορισμένων ιδιωτικών κυρίως φορέων κρίνεται αναγκαία αφού μπορεί να συμβάλει, μεταξύ άλλων, στην αποδοτικότερη λήψη αποφάσεων σε συνεργασία με το δημόσιο τομέα, καθώς και στην περαιτέρω αποκέντρωση εξουσιών, με αντίκτυπο έναν πιο ευέλικτο μηχανισμό οργάνωσης των σχεδίων, όπως η Στρατηγική. Επιπλέον, σημαντική κρίνεται και η εκχώρηση εξουσιών σε τοπικούς φορείς. Όπως διαπιστώθηκε και στο σύνολο της Επαρχίας Λεμεσού, η παρουσία ενός μικρού αριθμού τοπικών φορέων για τη διαχείριση ζητημάτων σε βασικούς τομείς δεν θεωρείται ικανοποιητική. Μερικοί από τους φορείς αυτούς (δημόσιοι) διαδραματίζουν ένα ρόλο αντιπροσώπου για κεντρικούς φορείς οι οποίοι είναι εγκατεστημένοι στην πρωτεύουσα της χώρας και είναι υπεύθυνοι για τη λήψη των τελικών αποφάσεων, όσον αφορά τη διαδικασία του σχεδιασμού. Οι τοπικοί φορείς είναι σε θέση να γνωρίζουν καλύτερα και με μεγαλύτερη αμεσότητα ζητήματα που προκύπτουν στη χωρική ενότητα για την οποία είναι υπεύθυνοι και συνεπώς με την κατάλληλη εξουσία μπορούν να τα αντιμετωπίσουν γρηγορότερα και να έχουν έτσι και αυτοί μια πιο ενεργή συμμετοχή στην εφαρμογή της παραπάνω Στρατηγικής. «Δημοκρατικός προγραμματισμός»: Σημαντική ακόμη προϋπόθεση για την υιοθέτηση της Στρατηγικής είναι η ίδια η Στρατηγική να τεθεί σε ένα ευρύτερο πλαίσιο συζητήσεων και διαβούλευσης με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς (και όχι μόνο) και με το κοινό. Είναι φυσικό πως η εφαρμογή ενός συνολικότερου σχεδιασμού σε μια περιοχή, όπως και στην περίπτωση της Στρατηγικής για την Επαρχία Λεμεσού, γεννά την ανάγκη για συμμετοχή στην διαδικασία αυτή ενός μεγαλύτερου αριθμού πολιτών και κατοίκων. Για το λόγο αυτό ακόμη και η συμμετοχή φορέων που δεν συνδέονται άμεσα με το θέμα κρίνεται θετική αφού στην τελική ανάλυση ο σχεδιασμός αυτός λόγω του συνολικού χαρακτήρα του θα έχει αντίκτυπο και στους ίδιους. Παρόλα αυτά η απουσία της κατάλληλης πληροφόρησης του κοινού αποτελεί εμπόδιο στην ύπαρξη δημόσιας διαβούλευσης, ενώ παράλληλα η μη αποδοτική συνεργασία ανάμεσα σε φορείς αποτελεί εμπόδιο στον αποτελεσματικότερο προγραμματισμό και εφαρμογή σχεδίων. Πέραν της αξιοποίησης του διαδικτύου μέσω της δημιουργίας ενός συγκεκριμένου forum για την ενημέρωση ως προς τους στόχους και τη σημασίας της Στρατηγικής, σημαντικότερη 147

149 ενέργεια κρίνεται η προβολή και προώθησή της μέσω ειδικών σεμιναρίων ή συνεδριάσεων αφού έτσι θα υπάρχει μεγαλύτερη αμεσότητα τόσο με το κοινό όσο και με τους φορείς. Μέσω των παραπάνω ενεργειών πρέπει να γίνει αρχικά αντιληπτή η έννοια και η σημασία ενός τέτοιου σχεδιασμού και έπειτα να συζητηθούν οι προοπτικές της. Σε συνδυασμό και με την εμπλοκή του κοινού αλλά και των φορέων υπάρχει η δυνατότητα ανάδειξης και συζήτησης παράλληλα ζητημάτων τα οποία δεν είναι ευρέως γνωστά και η ορθολογικότερη αντιμετώπισή τους μέσω διαλόγου καθώς και ειδικότερων κατευθύνσεων της Στρατηγικής. 148

150 Συμπεράσματα Ολοκληρώνοντας, παρουσιάζονται τα κυριότερα πορίσματα που εξήχθησαν από την παρούσα Διπλωματική Εργασία. Ένα από τα βασικά συμπεράσματα της εργασίας αποτελεί η απουσία θεσμοθετημένου σχεδίου στρατηγικού χαρακτήρα σε επίπεδο Επαρχίας, το οποίο κρίθηκε ως αδυναμία του συστήματος σχεδιασμού της Κύπρου. Παράλληλα, διαπιστώθηκε ότι ο σχεδιασμός στην Κύπρο επικεντρώνεται κυρίως στα αστικά κέντρα με αποτέλεσμα τη δημιουργία ανισοτήτων ανάμεσα σε αυτά και τις αγροτικές περιοχές. Οι ανισότητες αυτές γίνονται αντιληπτές και στο σύνολο της Επαρχίας Λεμεσού και επηρεάζουν ταυτόχρονα σε μεγάλο βαθμό την οργάνωση και λειτουργία της. Η αντιμετώπιση και περιορισμός των χωρικών αυτών ανισοτήτων αποτελεί και έναν από τους βασικούς λόγους εκπόνησης της Στρατηγικής για τη χωρική ανάπτυξη του συνόλου της Επαρχίας Λεμεσού. Η πρόκληση που αντιμετωπίστηκε σε πρώτη φάση ήταν η επιλογή των τομέων στους οποίους ανταποκρίνεται η Στρατηγική, οι οποίοι προέκυψαν από την ανάλυση του προφίλ της Επαρχίας και στη συνέχεια η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασής τους ξεχωριστά. Σε αυτό το σημείο τονίζεται η δυσκολία εξεύρεσης στατιστικών στοιχείων που καθιστά δύσκολη την σε βάθος αναγνώριση της υφιστάμενης κατάστασης και των τάσεων. Η ανάλυση αφορούσε τόσο την επεξεργασία στατιστικών στοιχείων (ανάλυση της δυναμικής) όσο και τη μελέτη της επιρροής τους στο χώρο (χωρική διάσταση). Σε δεύτερη φάση η πρόκληση αφορούσε το συνδυασμό των πληροφοριών από την παραπάνω ανάλυση και τη διαμόρφωση κοινών, στρατηγικού επιπέδου, κατευθύνσεων λαμβάνοντας υπόψη την αλληλεπίδραση που χαρακτηρίζει τους εν λόγω τομείς (σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό ανάλογα με τον τομέα). Όπως αναλύθηκε στην παρούσα Διπλωματική Εργασία, η Επαρχία Λεμεσού αποτελεί ταυτόχρονα μια παράκτια αλλά και ορεινή περιοχή της Κύπρου, στην οποία ξεχωρίζει το ομώνυμο αστικό κέντρο της. Η πόλη της Λεμεσού απαντάται στο παράκτιο τμήμα της Επαρχίας και αποτελεί μια μεσαίου μεγέθους πόλη. Λόγω του κυρίαρχου ρόλου που διαδραματίζει η πόλη της Λεμεσού στο σύνολο της Επαρχίας, στην παρούσα Διπλωματική πραγματοποιήθηκε μια ειδική ανάλυση για την καλύτερη ανάδειξη του χαρακτήρα της και των ζητημάτων στα οποία πρέπει να επικεντρωθεί η Στρατηγική. Η ανάλυση αυτή αφορούσε τον προσδιορισμό των κύριων χαρακτηριστικών και προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι πόλεις μεσαίου μεγέθους και οι παράκτιες πόλεις. Βασικό συμπέρασμα ήταν η ταύτιση της πόλης της Λεμεσού με αρκετά χαρακτηριστικά και προκλήσεις των εν λόγω πόλεων. Μερικά από τα χαρακτηριστικά αυτά είναι η παρουσία σημαντικού λιμανιού (σύνδεση με βιομηχανική δραστηριότητα), η εξειδίκευση στον τουρισμό, η καλή ποιότητα ζωής, το καλό επίπεδο μεταφορών (κυρίως οδικών), η ανάδειξη σε βασικό κέντρο παροχής λειτουργιών και η μακράν ιστορία. Σε συνδυασμό με προβλήματα που προκύπτουν από τα παραπάνω χαρακτηριστικά όπως η υποβάθμιση του περιβάλλοντος (κυρίως λόγω μεταφορών) και η οικιστική εξάπλωση, οι βασικότερες προκλήσεις των τελευταίων χρόνων είναι κοινές και αποτελούν την παγκόσμια οικονομική κρίση και την κλιματική αλλαγή. Οι προκλήσεις αυτές επηρεάζουν και επηρεάζονται άμεσα από το σχεδιασμό και τη λειτουργία των πόλεων. Σημαντικά ακόμη συμπεράσματα για την καλύτερη προσέγγιση της Στρατηγικής αναδείχτηκαν από την παρουσίαση προτεινόμενων χωρικών στρατηγικών για τις εν λόγω 149

151 πόλεις αλλά και από τη συνοπτική ανάλυση παραδειγμάτων στρατηγικής χωρικής ανάπτυξης σε πόλεις της Αγγλίας (Liverpool και Brighton). Εκτός από την καλύτερη συνεργασία ανάμεσα στον αστικό και τον αγροτικό χώρο, η ενίσχυση των τοπικών δραστηριοτήτων, η εκμετάλλευση της τεχνογνωσίας, η ύπαρξη τοπικών φορέων, η στροφή προς τη συμπαγή πόλη και η προστασία του περιβάλλοντος είναι μερικές κρίσιμες προϋποθέσεις στις οποίες πρέπει να στηριχθούν οι πόλεις για την καλύτερη ανάδειξή τους. Επιπλέον, σύμφωνα με τα παραπάνω παραδείγματα, έγινε αντιληπτός ο ρόλος και ο τρόπος εφαρμογής μιας χωρικής στρατηγικής, σύμφωνα με τον οποίο προσδιορίζονται σημαντικές ευρύτερες περιοχές μέσα σε μια χωρική ενότητα, με στόχο την ενίσχυση και αξιοποίησής τους μέσω της ανάπτυξης και οργάνωσης σε αυτές βασικών τομέων και δραστηριοτήτων. Λαμβάνοντας υπόψη το ρόλο μιας χωρικής στρατηγικής αλλά και τα χαρακτηριστικά που παρουσιάστηκαν για τις παραπάνω πόλεις και σύμφωνα με την ανάλυση του βασικού αναπτυξιακού προφίλ της Επαρχίας, έγιναν σε μεγάλο βαθμό αντιληπτοί οι βασικοί τομείς που πρέπει να περιλαμβάνονται στη Στρατηγική της Επαρχίας. Οι τομείς αυτοί είναι ο τουρισμός, η βιομηχανία, οι μεταφορές, η οικιστική ανάπτυξη και το περιβάλλον. Έπειτα και από την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης των επιλεγόμενων τομέων στο σύνολο της Επαρχίας, διαπιστώθηκε η σημασία τους στη μέχρι τώρα πορεία της Επαρχίας και εντοπίστηκαν οι κυριότερες δυνατότητες και αδυναμίες τους. Ο τουρισμός αποτελεί μια από τις κυριότερες δραστηριότητες της σύγχρονης οικονομίας της Επαρχίας, ενώ τα τελευταία χρόνια παρατηρείται η εξειδίκευσή του στον τουρισμό πολυτελείας, ο οποίος έχει επίκεντρο τη διαμονή σε ξενοδοχεία ή την αγορά εξοχικών κατοικιών πολυτελείας από ξένους τουρίστες (κυρίως Άγγλοι και Ρώσοι). Στην περίπτωση της βιομηχανίας παρατηρήθηκε εξειδίκευσή της στη μεταποιητική δραστηριότητα, με την αστική περιοχή να παρουσιάζεται πιο ισχυρή λόγω της εγγύτητας του λιμανιού και την αγροτική περιοχή να ξεχωρίζει στις μικρές βιοτεχνίες και εργαστήρια τοπικών προϊόντων παραγωγής κρασιού και συναφών προϊόντων. Η παρουσία του λιμανιού καθιστά τη Λεμεσό ως ένα από τα βασικά εξαγωγικά κέντρα της χώρας. Όσον αφορά τις μεταφορές ξεχωρίζουν οι οδικές μεταφορές με αποτέλεσμα να παρατηρείται εξάρτηση από το Ι.Χ. και μειωμένη χρήση των Μ.Μ.Μ.. Η επικέντρωση στις εν λόγω μεταφορές έχει ευνοήσει τη διάχυτη οικιστική ανάπτυξη, ενώ την τελευταία δεκαετία έχει παρατηρηθεί μια οικιστική έξαρση σε συνδυασμό και με την υλοποίηση μεγάλων κατασκευαστικών έργων που συνδέονται σε ένα βαθμό με την παραπάνω μορφή τουρισμού. Τέλος, στον τομέα του περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής παρατηρήθηκαν, από τη μια μεριά, ένα πλούσιο φυσικό περιβάλλον κυρίως στο ορεινό τμήμα της Επαρχίας και, από την άλλη, σημαντικές περιβαλλοντικές πιέσεις εντός της πόλης όπως και απουσία κατευθύνσεων για την κλιματική αλλαγή. Εντούτοις, η οικονομική κρίση που παρατηρείται την τελευταία περίοδο (2009 και μετά), σε συνδυασμό με την επικέντρωση της ανάπτυξης ορισμένων τομέων στην αστική περιοχή της Επαρχίας και την απουσία τοπικών φορέων διαχείρισης των παραπάνω τομέων, επηρέασε σε σημαντικό βαθμό τη λειτουργία τους. Για το λόγο αυτό η συμπόρευση της Στρατηγικής με τα οικονομικά δρώμενα κρίθηκε επιτακτική, παρά το γεγονός πως λόγω του αβέβαιου οικονομικού σκηνικού η εκπόνηση ενός σχεδίου στρατηγικού χαρακτήρα θεωρείται δύσκολη διαδικασία. Ωστόσο, έστω και μέσω της οικονομικής κρίσης διαπιστώθηκε πως υπάρχει η δυνατότητα αξιοποίησης κάποιων στοιχείων της Επαρχίας και συνάμα ορισμένων στοιχείων 150

152 από τους μελετώμενους τομείς. Η Επαρχία παρουσιάζει όπως προαναφέρθηκε, ένα πλούσιο φυσικό περιβάλλον στο ορεινό τμήμα της στο οποίο μπορούν να προωθηθούν εναλλακτικές μορφές τουρισμού, οικονομικότερες από τις τρέχουσες επικρατούσες μορφές, ενώ υπάρχει επιπλέον η δυνατότητα εκμετάλλευσης της βιομηχανικής τεχνογνωσίας και της ενίσχυσης των τοπικών προϊόντων. Όσον αφορά τις μεταφορές υπάρχει η δυνατότητα αξιοποίησης των Μ.Μ.Μ. καθώς και των θαλάσσιων επιβατικών μεταφορών, πάλι ως οικονομικότερες στρατηγικές. Η χρήση των Μ.Μ.Μ. μπορεί παράλληλα να βελτιώσει την ποιότητα ζωής και τον περιορισμό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων λόγω της έντονης εξάρτησης στο Ι.Χ., ενώ οι επιβατικές μεταφορές μπορούν αν έχουν σημαντικά αποτελέσματα στον τομέα του τουρισμού αλλά και στην καλύτερη προβολή του λιμανιού. Τέλος, η Επαρχία παρουσιάζει ευνοϊκά κλιματολογικά χαρακτηριστικά για την αξιοποίηση Α.Π.Ε., η οποία θα αποφέρει τόσο οικονομικό όσο και περιβαλλοντικό όφελος. Βέβαια, η υιοθέτηση μιας τέτοιας Στρατηγικής προϋποθέτει την ύπαρξη ορισμένων θεσμικών παραμέτρων. Η βασικότερη από αυτές τις παραμέτρους αποτελεί η καθιέρωση της Στρατηγικής ως θεσμικό σχέδιο, αφού έπειτα και από τη μελέτη των αδυναμιών που παρουσιάζονται στο πλαίσιο σχεδιασμού της Κύπρου, έγινε αντιληπτή, όπως παρουσιάστηκε και παραπάνω, η απουσία του στρατηγικού επιπέδου σχεδιασμού. Βασική ακόμη προϋπόθεση θεωρείται η κινητοποίηση φορέων και η ενίσχυση της εξουσίας τους. Η κινητοποίηση αυτή αφορά κυρίως τον ιδιωτικό τομέα, ενώ σημαντική κρίθηκε και η ενίσχυση της εξουσίας των τοπικών φορέων. Τέλος σημαντική κρίνεται η τοποθέτηση της Στρατηγικής σε ένα ευρύτερο πλαίσιο συζητήσεων και διαβούλευσης τόσο με το κοινό όσο και με τους εμπλεκόμενους (και όχι μόνο) φορείς. Ένα γενικότερο συμπέρασμα που προκύπτει από την εκπόνηση μιας τέτοιας εργασίας αποτελεί το γεγονός ότι η πολυπλοκότητα του χώρου δεν εξαρτάται πάντα από το μέγεθός του, αλλά και από τις ίδιες τις ιδιομορφίες του και τις ανάγκες που προκύπτουν σε αυτό. Εύκολα μπορεί ειπωθεί ότι η οργάνωση της Κύπρου, και κατ επέκταση της Επαρχίας Λεμεσού, λόγω του μικρού μεγέθους της μπορεί να πραγματοποιηθεί πιο εύκολα. Ωστόσο μέσα από την ανάλυση και την πρόταση της παρούσας εργασίας αναδείχθηκε ότι κάθε χώρος, ανεξάρτητα από το μέγεθός του, έχει τη δική του πολυπλοκότητα και συνεπώς ειδικότερες ανάγκες στην οργάνωση και συνάμα στο σχεδιασμό του. 151

153 Βιβλιογραφία Ελληνική βιβλιογραφία Αργυρίδης Γ., (2012), `Παράκτιες Μεσογειακές πόλεις: Τάσεις Αστικής Ανάπτυξης και Σχεδιασμός της πόλης της Λεμεσού, Ερευνητική εργασία, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης, Βέροια. Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου, (2010), `Ετήσια έκθεση 2010, διαθέσιμο στο: 0REPORT%20GR.pdf [πρόσβαση 9/10/2012]. Αρχή Λιμένων Κύπρου, (2009), `Ετήσια έκθεση 2009, διαθέσιμο στο: [πρόσβαση 9/10/2012]. Βασενχόβεν Λ., (2002), `Η δημοκρατικότητα του σχεδιασμού του χώρου και η αμφισβήτηση του ορθολογικού μοντέλου, ΑΕΙΧΩΡΟΣ, Κείμενα Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Ανάπτυξης. Δημητρόπουλος Α., (2002), `Εθνική Έκθεση για το Στρατηγικό Σχέδιο διατήρησης της βιοποικιλότητας των υδάτων και παράκτιων περιοχών της Μεσογείου, Regional Activity Centre for Specially Protected Areas, Τύνιδα. Department of Tοwn Planning and Housing - Habitat II Conference, (1946, 1960, 1973, 1982, 1992, 2002), `Απογραφές Πληθυσμού, Λεμεσός. Enviroplan Α.Ε., (2006), `Μελέτη εκτίμησης των επιπτώσεων στο περιβάλλον, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αειφόρος Ανάπτυξη και Ανταγωνιστικότητα , διαθέσιμο στο: D00391AA2/$file/20071%CE%B1%CE%A0%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%B2%CE% B1%CE%BB%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20% CE%9C%CE%B5%CE%BB%CE%AD%CF%84%CE%B7.pdf [πρόσβαση 20/10/2012]. Enviroplan A.E. και Kocks Consult, (2012), `Μελέτη Εκτίμησης Επιπτώσεων στο Περιβάλλον του ΣΜΑ Επαρχίας Λεμεσού, διαθέσιμο στο: A /$file/MP2012_172_01_01.pdf [πρόσβαση 29/9/2012]. Θωίδου Ε. και Φουτάκης Δ., (2010), `Ψηφιακή διακυβέρνηση στον αστικό χώρο: δυνατότητες και περιορισμοί για τη χωρική διακυβέρνηση, Πρακτικά του 8ου Πανελλήνιου Γεωγραφικού Συνεδρίου της Ελληνικής Γεωγραφικής Εταιρείας, 4-7 Οκτωβρίου 2007, Αθήνα. 152

154 I.A.CO. Ltd, (2011), `Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων από την Μερική Τροποποίηση του Γραπτού Κειμένου της Δήλωσης Πολιτικής, Τελική έκδοση, Αρ. Σύμβασης 37/2010, Λευκωσία. Κυπριακή Δημοκρατία - Γραφείο Προγραμματισμού Λευκωσίας, (2006), `Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης , διαθέσιμο στο: [πρόσβαση 5/8/2012]. Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού (2009), `Regional Destination Profiles 2009, Λευκωσία. Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού (2009α), `Σχέδιο Προβολής Τουρισμού Υπαίθρου , Παραδοτέο Α, Λευκωσία. Kalopedis A. and Caramondani A. (2007), `The Public Participation Process in Cyprus, διαθέσιμο στο: [πρόσβαση 3/5/2012]. Kurtyka M., (2008), `Μελέτη για την αναδόμηση σε νέα Κράτη Μέλη, Κοινό έργο των οργανώσεων Ευρωπαίων Κοινωνικών Εταίρων, Κύπρος, διαθέσιμο στο: [πρόσβαση 24/10/2012]. Οίκος Νικολαΐδη και Συνεργάτες, (2011), `Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών επιπτώσεων του υπό τροποποίηση Τοπικού Σχεδίου Λεμεσού 2011, Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, Λευκωσία. Παπαθεοδούλου Γ., (2012), `Το Σύστημα Χωρικού Σχεδιασμού της Κύπρου, Ερευνητική εργασία, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης, Βέροια. Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, (2011), 60 χρόνια δημιουργικής πορείας, όραμα και έργο, Β Έκδοση, Λευκωσία: Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών. Τοπικά Σχέδια Λεμεσού, 2003, 2006 & 2011, Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, Λευκωσία Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, (2000), `Χάρτης του πολίτη για το Πολεοδομικό Σύστημα, Λευκωσία, διαθέσιμο στο: /%CE%A7%CE%AC%CF%81%CF%84%CE%B7%CF%82%20%CF%84%CE%BF%CF% 85%20%CE%A0%CE%BF%CE%BB%CE%AF%CF%84%CE%B7.pdf?OpenElement [πρόσβαση 16/10/2011]. 153

155 Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, (2010), `Αναθεωρημένη Εθνική Στρατηγική για την Αειφόρο Ανάπτυξη, Λευκωσία. Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, (2006), `Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης, , Λευκωσία. Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, (2000), `CORINE Land Cover 2000, Λευκωσία. Υπουργείο Εμπορείου, Βιομηχανίας και Τουρισμού, (2010), `Ετήσια έκθεση 2010, Λευκωσία. Υπουργείο Εργασίας και Κοινονικών Ασφαλίσεων, (2007), `Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα στην Κύπρο, Λευκωσία. Υπουργείο Εσωτερικών Κύπρου, (2008), `Δήλωση Πολτικής για την Ύπαιθρο: Έκθεση αναθεώρησης, διαθέσιμο στο: [πρόσβαση 7/3/2011]. Ξενόγλωσση βιβλιογραφία Akbari H., (2005), `Δυνατότητες εξοικονόμησης ενέργειας και οφέλη στην ποιότητα του αέρα από το μετριασμό της Θερμικής Νησίδας, Heat Island Group - Lawence Berkeley national Laboratory. Brighton & Hole City Council, (2012), `Brighton & Hove Draft City Plan, Local Development Framework, Part Οne, διαθέσιμο στο: [πρόσβαση 1/11/2012]. Coastal Council of NSW, (2003), `Coastal Design Guidelines for NSW, διαθέσιμο στο: [πρόσβαση 24/12/12]. European Policies Research Center, (n.d.), `Benchmarking Regional Policy in Europe, διαθέσιμο στο: [πρόσβαση 23/11/2012]. INTELI, (2011), `Creative-Based Strategies in Small and Medium-sized Cities: Guidelines for Local Authorities, διαθέσιμο στο: usters_tap_inteli_final.pdf [πρόσβαση 11/7/2012]. 154

156 Kunzmann Klaus R., (2009), `Medium-sized Towns, Strategic Planning and Creative Governance in the South Baltic Arc, διαθέσιμο στο: [πρόσβαση 10/7/2012]. Michaelides S., Pashiardis S. & Alpert P., (2000), `Long term changes in diurnal temperature range in Cyprus, Atmospheric Research, Nicosia. Statistical Service of Cyprus, (2012), `National Economic Accounts - Provisional Estimates, Series II, Report No. 28, Nicosia, διαθέσιμο στο: DE/$file/NATIONAL_ECONOMIC_ACCOUNTS-prov pdf?OpenElement [πρόσβαση 21/5/2012]. Trumbic I., (2005), `URBAN REGENERATION IN THE MEDITERRANEAN COASTAL, Louisiana: Proceedings of the 14th Biennial Coastal Zone Conference, New Orleans. UCLG, (2010), `Policy paper on urban Strategic planning: Local leaders preparing for the future of our cities, διαθέσιμο στο: aper_on_urban_strategic_planning.pdf [πρόσβαση 12/7/2012]. United Nations, (2007), `United Nations framework convention on climate change, διαθέσιμο στο: [πρόσβαση 25/9/2012]. World Bank, (2010), `Cities and Climate Change: An Urgent Agenda, διαθέσιμο στο: matechange.pdf [πρόσβαση 12/10/2012]. Νομοθεσία Υπουργείο Εσωτερικών, (2003), `Προσχέδιο Ενοποίησης των Περί Οδών και Οικοδομών Κανονισμοί - Ο Περί Ρυθμίσεως Οδών και Οικοδομών Νόμος, διαθέσιμο στο: S/peri%20odon%20kai%20oik%20kan.pdf [πρόσβαση 13/10/2011]. Επίσημες Ιστοσελίδες Αρχή Λιμένων Κύπρου, ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 17/8/2012]. Δημοτικό Συμβούλιο Liverpool, ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 31/10/2012]. 155

157 Ένωση Δήμων Κύπρου, ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 5/11/2011]. Επιτροπής Προστασίας και Ανταγωνισμού Κύπρου, ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 13/9/2012]. Εταιρεία Μεταφοράς Επιβατών Λεμεσού (Ε.Μ.Ε.Λ.), ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 16/8/2012]. Ευρωπαϊκό πρόγραμμα Conurbant, ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 29/9/2012]. Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Εκπαίδευσης Κύπρου, ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 7/11/2012]. Κυπριακό Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο (Κ.Ε.Β.Ε.), ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 6/10/2012]. Κυπριακό Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Εκπαίδευσης (ΚΥ.Κ.Π.Ε.Ε.), ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 14/10/2012]. Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού (Κ.Ο.Τ.), ηλεκτρονική διεύθυνση: hxn0fhye8tiwn3bwnjayo3ydnh30axiwmda_3g1bz9gmxhrqdqbop2/ [πρόσβαση 16/10/2012]. Ομοσπονδία Εργοδοτών και Βιομηχάνων Κύπρου (Ο.Ε.Β.), ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 6/10/2012]. Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (UNWTO), ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 15/10/2012]. Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου (ΥΣΤΑΤ), ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 3/4/2012]. Σύνδεσμος Ταξιδιωτικών Πρακτόρων Κύπρου (ACTA), ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 17/11/2012]. 156

158 Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου, ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 10/8/2012]. Τμήμα Δασών Κύπρου, ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 25/10/2011]. Τμήμα Εμπορικής Ναυτιλίας Κύπρου, ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 22/8/2012]. Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας Κύπρου, ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 22/10/2012]. Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως Κύπρου (Τ.Π.Ο.), ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 10/9/2011]. Τμήμα Κτηματολογίου και Χωρομετρίας Κύπρου, ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 21/12/2012]. Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου, ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 7/11/2012]. Υπουργείο Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού Κύπρου, ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 16/8/2012]. Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων Κύπρου, ηλεκτρονική διεύθυνση: [22/10/2012]. Υπουργείο Εσωτερικών Κύπρου, ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 14/11/2011]. Eurostat, ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 15/11/2012]. Intelligence in Innovation (INTELI), ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 29/9/2012]. 157

159 United Cities and Local Governments (UCLG), ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 17/7/012]. World Bank, ηλεκτρονική διεύθυνση: [πρόσβαση 23/9/2012] Λοιπές Πηγές Εταιρία Μεταφοράς Επιβατών Λεμεσού, (2012), `Εισητήρια και Κόμιστρα, διαθέσιμο στο: [πρόσβαση 16/8/2012]. Ηλεκτρονική Βάση Δεδομένων Streets - ArcGIS, έκδοση Ηλεκτρονική εφημερίδα Πολίτης, (2012), `Νέο ρεκόρ στην ανεργία, διαθέσιμο στο: [πρόσβαση 12/10/2012]. Αντωνιάδου Χ., (2010), `Αλλοδαποί ψηφίζουν ακόμη κυπριακά, Ηλεκτρονική εφημερίδα η σημερινή, διαθέσιμο στο: [πρόσβαση 16/11/2012]. Κυπριανού Α., (2011), `Το κυκλοφοριακό της Λεμεσού ξανά, Ηλεκτρονική εφημερίδα η σημερινή, διαθέσιμο στο: [πρόσβαση 15/8/2012]. λεμεσός blog spot, (2011), `Δεν παραχωρεί το Δασούδι ο ΚΟΤ, διαθέσιμο στο: CE%B1%CF%87%CF%89%CF%81%CE%B5%CE%AF%CF%84%CE%BF%CE%B4%CE %B1%CF%83%CE%BF%CF%8D%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CE%BA%CE%BF%CF %84/ [πρόσβαση 8/10/2012]. Σακαδάκη Α., (2011), `Τελείωσε η περίοδος χάριτος για τις χωματερές, Κίνημα Οικολόγων Περιβαλλοντιστών, διαθέσιμο στο: [πρόσβαση 7/11/2012]. Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων Κύπρου, (2012), `Κόμιστρα ταξί, Κύπρος. Limassol Airport Express, διαθέσιμο στο: [πρόσβαση 12/8/2012]. Sigma Live, (2012), `Ολοκληρωμένη διαχείριση των στερεών αποβλήτων μέχρι το 2015, διαθέσιμο στο: [πρόσβαση 8/11/2012]. taxiprices.com, διαθέσιμο στο: [πρόσβαση 12/8/2012]. 158

160 Πηγές Εικόνων Εικόνα : Εικόνα : Εικόνες 1.3-1, και 1.3-3: Δημοτικό Συμβούλιο Liverpool, ηλεκτρονική διεύθυνση: #section-section_ [πρόσβαση 31/10/2012]. Εικόνες και 1.3-5: Brighton & Hole City Council, (2012), `Brighton & Hove Draft City Plan, Local Development Framework, Part One, διαθέσιμο στο: [πρόσβαση 1 Νοεμβρίου 2012]. Εικόνα 1.4-1: Ιδία επεξεργασία Εικόνα 2.1-1: ESPON, (2004), `Potentials for polycentric development in Europe, Final Report, Luxembourg, διαθέσιμο στο: Projects/Polycentricity/fr-1.1.1_revised-full.pdf [πρόσβαση 21/5/2012]. Εικόνες , , , και 4.2-1: Hadjilyra A., (2009), `Administrative map of Cyprus, Wikimedia Commons, διαθέσιμο στο: inistrative_map_of_cyprus.jpg, ιδία επεξεργασία [πρόσβαση 13/5/2012]. Εικόνα : Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, (2000), `CORINE Land Cover 2000, Λευκωσία. Εικόνες και : Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως (2011), 60 χρόνια δημιουργικής πορείας, όραμα και έργο, Β Έκδοση, Λευκωσία: Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών. Εικόνα : Enviroplan A.E. και Kocks Consult, (2012), `Μελέτη Εκτίμησης Επιπτώσεων στο Περιβάλλον του ΣΜΑ Επαρχίας Λεμεσού, διαθέσιμο στο: A /$file/MP2012_172_01_01.pdf [πρόσβαση 29/9/2012]. Εικόνα : 159

161 Εικόνα : urium03-c.jpg Εικόνα : 300x300.jpg Εικόνα : Google Earth, ιδία επεξεργασία Εικόνα : g? Εικόνα : Εικόνα : 4d96a1ecad0f4750a335c1 54eea1836f.jpg Εικόνα : Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού, ηλεκτρονική διεύθυνση: hxn0fhye8tiwn3bwnjayo3ydnh30axiwmda_3g1bz9gmxhrqdqbop2/ [πρόσβαση 16/10/2012]. Εικόνα : Εικόνα : Εικόνα : Εικόνα : Wikimapia, ιδία επεξεργασία Εικόνα : Τοπικό Σχέδιο Λεμεσού, 2011, Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, Λευκωσία Εικόνα : 816ea4ab996f44aaae c0cfdb38.jpg Εικόνα : 160

162 Εικόνα : x-panepistimiou_square.jpg Εικόνα : 0/%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%B5%CF%83%CE%BF%CF%82.jpg Εικόνα : 640/master+plan+marina.jpg Εικόνα : Εικόνα : Εικόνα : jpg Εικόνα : Πηγές Χαρτών Χάρτης : Nations online, (n.d.), `Map of Cyprus, διαθέσιμο στο: ιδία επεξεργασία [πρόσβαση 13/5/2012]. Χάρτης : ΥΣΤΑΤ, (2010), `Στατιστικοί Κωδικοί Δήμων, Κοινοτήτων και Ενοριών της Κύπρου, Σειρά I, Αριθμός έκθεσης 6, διαθέσιμο στο: FD4/$file/GEO_CODES-2010.pdf?OpenElement [πρόσβαση 13 Μαΐου 2012]. Χάρτες , , , 2.3-1, : Ηλεκτρονική Βάση Δεδομένων `Streets - ArcGIS, έκδοση 2010, ιδία επεξεργασία. Χάρτες και : I.A.CO. Ltd, (2011), `Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων από την Μερική Τροποποίηση του Γραπτού Κειμένου της Δήλωσης Πολιτικής, Τελική έκδοση, Μέρος 'Α, Αρ. Σύμβασης 37/2010, Λευκωσία. Χάρτες , , και : Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, (2011), 60 χρόνια δημιουργικής πορείας, όραμα και έργο, Β Έκδοση, Λευκωσία: Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών. 161

163 Χάρτης : Google Maps, ιδία επεξεργασία Χάρτες 4.2, 4.2.1, , και : Ιδία επεξεργασία 162

164 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I 163

165 Τα βασικότερα στοιχεία φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος είναι (Κ.Ο.Τ., 2009): - Η αλυκή Ακρωτηρίου Λεμεσού: Aποτελεί έναν από τους σημαντικότερους υδροβιότοπους της Α.Μεσογείου - Η περιοχή Τροόδους: H πιο ορεινή περιοχή της Κύπρου, όπου ένα μεγάλο τμήμα της ανήκει στην Επαρχία Λεμεσού. Περιλαμβάνει ενδημικά φυτά, πλούσιες κοιλάδες καθώς και σπάνια είδη πανίδας. - Η περιοχή Πιτσιλιάς: Σύμπλεγμα ορεινών χωριών με τοπία ιδιαίτερου κάλλους. - Τα κρασοχώρια - Οι παραδοσιακοί πυρήνες των χωριών της στους οποίους διατηρούνται οικισμοί αρχιτεκτονικού και γενικότερα πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Άλλα στοιχεία πολιτιστικού περιβάλλοντος της Επαρχίας είναι: - Η μονή Αγίου Γεωργίου Αλαμάνου - Η μονή Αρχαγγέλου στο Μονάγρι, - Η εκκλησία Αγίου Ευσταθίου στο Κολόσσι: συνδυάζει βυζαντινές και γοτθικές αψίδες. - Η εκκλησία Αγ. Χριστίνας στην περιοχή Γερμασόγειας, στην οποία στεγάζεται και ο Εκκλησιαστικό Μουσείο Γερμασόγειας και περιλαμβάνει τοιχογραφίες από το 16 ο αιώνα. - Η εκκλησία του Τίμιου Σταυρού, με τοιχογραφίες του 14 ου αιώνα. - Η εκκλησία της Παναγιάς της Αμασγού: Περιλαμβάνει τοιχογραφίες από το 12 ο, 14 ο και 16 ο αιώνα. - Η εκκλησία Αγ. Αναστασίας, στην περιοχή Πάνω Πολεμιδιών: Αποτελεί την παλαιότερη εκκλησία του 12 ου αιώνα. - Η εκκλησία της Παναγιάς Ιαματικής στην περιοχή του Αρακαπά: Φιλοξενεί τοιχογραφίες Ιταλοβυζαντινής τεχνοτροπίας του 16 ου αιώνα. - Το Αγροτικό Μουσείου Φασούλας. - Αρχαιολογικό Μουσείο Επαρχίας Λεμεσού. - Το Δημοτικό Μουσείο Λαϊκής Τέχνης - Το Κυπριακό Οινομουσείο Λεμεσού. - Το Μουσείο Χαρουπιού. 164

166 Εικόνα Ι. Δρομολόγια λεωφορείων στην αγροτική περιοχή της Επαρχίας Λεμεσού Πηγή: Επίσημη ιστοσελίδα Ε.Μ.Ε.Λ. 165

167 Εικόνα ΙI. Δρομολόγια λεωφορείων στην αστική περιοχή της Επαρχίας Λεμεσού Πηγή: Επίσημη ιστοσελίδα Ε.Μ.Ε.Λ. 166

168 Πίνακας Ι: Απασχολούμενοι κατά οικονομική δραστηριότητα, εξάμηνο και κατά φύλο της Επαρχίας Λεμεσού για το έτος ο Τρίμηνο 3ο Τρίμηνο 4ο Τρίμηνο Σύνολο Άντρες Γυναίκες Σύνολο Άντρες Γυναίκες Σύνολο Άντρες Γυναίκες Σύνολο Α. Γεωργία Β. Αλιεία Γ. Ορυχεία Δ. Μεταποιητικές βιομηχανίες Ε. Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος/ νερού ΣΤ. Κατασκευές Ζ. Χονδρικό/Λιανικό εμπόριο Η. Ξενοδοχεία/εστιατόρια Θ. Μεταφορές/ επικοινωνίες Ι. Χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί Κ. Διαχείρηση ακίνητης περιουσίας Λ. Δημόσια διοίκηση Μ. Εκπαίδευση Ν. Υγεία/ κοινωνική μέριμνα Ξ. Άλλες δραστηριότητες Ο. Ιδιωτικά νοικοκυριά Π. Ετερόδικοι οργανισμοί Πηγή: ΥΣΤΑΤ Εργατικές Στατιστικές 2004, Σειρά ΙV, Αρ. Έκθεσης 3. Πίνακας 19: Απασχόληση κατά τόπο διαμονής, οικονομική δραστηριότητα και φύλο 2003 και 2004, σελ

169 Πίνακας ΙΙ: Απασχολούμενοι κατά οικονομική δραστηριότητα, εξάμηνο και κατά φύλο της Επαρχία Λεμεσού για το έτος ο Τρίμηνο 2ο Τρίμηνο 3ο Τρίμηνο 4ο Τρίμηνο Σύνολο Άντρες Γυναίκες Σύνολο Άντρες Γυναίκες Σύνολο Άντρες Γυναίκες Σύνολο Άντρες Γυναίκες Σύνολο Α. Γεωργία Β. Αλιεία Γ. Ορυχεία Δ. Μεταποιητικές βιομηχανίες Ε. Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος/ νερού ΣΤ. Κατασκευές Ζ. Χονδρικό/Λιανικό εμπόριο Η. Ξενοδοχεία/εστιατόρια Θ. Μεταφορές/ επικοινωνίες Ι. Χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί Κ. Διαχείρηση ακίνητης περιουσίας Λ. Δημόσια διοίκηση Μ. Εκπαίδευση Ν. Υγεία/ κοινωνική μέριμνα Ξ. Άλλες δραστηριότητες Ο. Ιδιωτικά νοικοκυριά Π. Ετερόδικοι οργανισμοί Πηγή: ΥΣΤΑΤ Εργατικές Στατιστικές 2007, Σειρά ΙV, Αρ. Έκθεσης 6. Πίνακας 19: Απασχόληση κατά τόπο διαμονής, οικονομική δραστηριότητα και φύλο 2007, σελ 55 Στρατηγική Χωρικής Ανάπτυξης Επαρχίας Λεμεσού 168

170 Πίνακας ΙΙΙ: Απάσχολούμενοι κατά οικονομική δραστηριότητα, εξάμηνο και κατά φύλο της Επαρχίας Λεμεσού για το έτος ο Τρίμηνο 2ο Τρίμηνο 3ο Τρίμηνο 4ο Τρίμηνο Σύνολο Άντρες Γυναίκες Σύνολο Άντρες Γυναίκες Σύνολο Άντρες Γυναίκες Σύνολο Άντρες Γυναίκες Σύνολο 100,0 56,9 43,1 100,0 56,7 43,3 100,0 57,5 42,5 100,0 58,9 43,3 Α. Γεωργία 3,5 2,6 0,9 3,4 2,5 1,0 3,3 2,4 0,9 3,3 2,1 1,0 Β. Αλιεία 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Γ. Ορυχεία 0,1 0,1 0,0 0,1 0,1 0,0 0,1 0,1 0,0 0,1 0,1 0,0 Δ. Μεταποιητικές βιομηχανίες 9,5 6,1 3,4 9,2 5,9 3,3 9,1 5,7 3,4 9,2 5,5 3,8 Ε. Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος/ νερού 0,9 0,7 0,2 0,6 0,5 0,1 0,8 0,7 0,1 0,8 0,9 0,1 ΣΤ. Κατασκευές 11,9 10,6 1,3 11,6 10,3 1,3 11,6 10,7 0,9 12,0 12,4 0,8 Ζ. Χονδρικό/Λιανικό εμπόριο 20,9 11,3 9,6 20,8 11,3 9,5 20,6 11,3 9,4 20,8 12,3 9,1 Η. Ξενοδοχεία/εστιατόρια 7,3 4,4 2,9 7,7 4,7 3,0 9,1 5,6 3,4 8,0 4,8 3,3 Θ. Μεταφορές/ επικοινωνίες 7,7 5,5 2,3 7,6 5,2 2,4 7,2 4,8 2,5 7,5 5,1 2,6 Ι. Χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί 3,5 1,9 1,6 3,3 1,5 1,9 3,3 1,4 1,9 3,4 1,4 2,2 Κ. Διαχείρηση ακίνητης περιουσίας 0,9 0,3 0,6 0,7 0,2 0,5 0,5 0,2 0,3 0,6 4,6 0,3 Λ. Δημόσια διοίκηση 6,2 4,5 1,7 5,9 4,4 1,4 6,4 4,9 1,5 6,1 2,6 1,4 Μ. Εκπαίδευση 5,9 1,9 4,0 6,3 2,5 3,9 7,0 2,5 4,6 6,8 1,3 5,3 Ν. Υγεία/ κοινωνική μέριμνα 3,6 0,9 2,7 3,3 1,1 2,2 3,6 1,3 2,4 3,4 4,6 2,1 Ξ. Άλλες δραστηριότητες 11,4 4,8 6,6 12,2 5,4 6,9 10,8 4,9 5,9 11,1 0,3 5,6 Ο. Ιδιωτικά νοικοκυριά 5,0 0,0 5,0 5,7 0,1 5,6 5,4 0,1 5,3 5,4 0,7 5,5 Π. Ετερόδικοι οργανισμοί 1,4 1,2 0,2 1,4 1,1 0,3 1,2 1,0 0,2 1,2 #REF! 0,3 Πηγή: ΥΣΤΑΤ Εργατικές Στατιστικές 2010, Σειρά ΙV, Αρ. Έκθεσης 9. Πίνακας 19: Απασχόληση κατά τόπο διαμονής, οικονομική δραστηριότητα και φύλο 2010, σελ 61 (Ιδία επεξεργασία) Στρατηγική Χωρικής Ανάπτυξης Επαρχίας Λεμεσού 169

171 Πίνακας IV. Διαδρομές κρασιού Επαρχίας Λεμεσού Διαδρομή 4: Κρασοχώρια Λεμεσού Διαδρομή 5: Κουμανδαρία Λεμεσός, Κολόσσι, Ερήμη, Καντού, Σούνι- Ζανακιά, Πάνω Κιβίδες, Άγ. Αμβρόσιος, Λόφου, Βουνί, Κοιλάνι, Πέρα Πεδί, Μανδριά, Κάτω Πλάτρες Όμοδος, Βάσα, Μαλιά, Άρσος, Πάχνα, Ανώγυρα, Αυδήμου. Λεμεσός, Κολόσσι, Ερήμη, Άλασσα, Μονάγρι, Αγ. Γεώργιος, Σιλίκου, Δώρος, Λάνεια, Τριμίκληνη, Αγ. Μάμας, Καπηλειό, Ζωοπηγή, Καλό Χωριό, Αγ. Παύλος, Αγ, Κωνσταντίνος, Λυβαράς, Γεράσα, Αψιού, Παραμύθα, Παλόδεια, Αγία Φύλα Διαδρομή 6: Πιστιλιά Λεμεσός, Αγία Φύλα, Παλώδια, Άλασσα, Τριμίκληνη, Πελένδρι, Ποταμίτισσα, Δύμες, Κυπερούντα, Χανδριά, Πολύστυπος, Άλωνα, Αγρός, Αγ. Ιωάννης, Αγ. Θεόδωρος. Πηγή: Επίσημη ιστοσελίδα Κ.Ο.Τ. 170

172 Πίνακας V. Βιομηχανικές και Βιοτεχνικές Ζώνες/Περιοχές Τοπικού Σχεδίου Λεμεσού (2011) Πηγή: Τ.Σ. Λεμεσού,

173 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II 172

174 173