Φάκελος περιοχής: GR Όρος Όχη, παράκτια ζώνη και νησίδες. Παραδοτέα: 1. Ορνιθολογική Έκθεση 2. Σχέδιο Δράσης 3. Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων

Transcript

1 Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Φάκελος περιοχής: GR Όρος Όχη, παράκτια ζώνη και νησίδες Παραδοτέα: 1. Ορνιθολογική Έκθεση 2. Σχέδιο Δράσης 3. Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων Ανάδοχοι: Τ. Δημαλέξης Δ. Μπούσμπουρας Οκτώβριος 2009

2 Ομάδα μελέτης: Τάσος Δημαλέξης Βιολόγος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Δημήτρης Μπούσμπουρας Βιολόγος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Θάνος Καστρίτης Ωκεανογράφος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Άρης Μανωλόπουλος Περιβαλλοντολόγος Συντονισμός ομάδας χαρτογράφησης και βάσης δεδομένων, Υπεύθυνος παραγωγής χαρτών οριοθέτησης, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Victoria Saravia Περιβαλλοντολόγος Ομάδα χαρτογράφησης, Υπεύθυνη παραγωγής χαρτών ενδιαιτημάτων, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Λευτέρης Σταύρακας Μηχανικός Η/Υ Υπεύθυνος συμπλήρωσης βάσης δεδομένων Natura Ρούλα Τρίγκου Δασολόγος Συμμετοχή στη συγγραφή επιμέλεια Σχεδίων Δράσης Κώστας Μαργετουσάκης Γεωγράφος Ομάδα χαρτογράφησης, Παραγωγή χαρτών εργασίας Διονυσία Μαρκοπούλου Γεωγράφος Ομάδα χαρτογράφησης, Παραγωγή χαρτών εργασίας Δανάη Πορτόλου Ζωολόγος Επεξεργασία πληθυσμιακών δεδομένων ΙΒΑ και SPA Jakob Fric Φυσικός Ομάδα χαρτογράφησης, Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Κώστας Γαγάνης Περιβαλλοντολόγος Ομάδα χαρτογράφησης, Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Άγγελος Ευαγγελίδης Περιβαλλοντολόγος Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Παναγιώτης Γκιόκας Διοικητική υποστήριξη Επιστημονική και τεχνική υποστήριξη: Τομέας Διατήρησης Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία

3 ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Β: Ορνιθολογική Αξιολόγηση Περιοχών ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Έκθεση ορνιθολογικής αξιολόγησης της περιοχής «GR113 Όρος Όχη και γύρω περιοχή», για το χαρακτηρισμό της ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Σταμάτης Ζόγκαρης και Ελευθέριος Σταύρακας ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Tάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009

4 Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Ζόγκαρης, Σ. & Ε. Σταύρακας. (2009). Έκθεση Ορνιθολογικής αξιολόγησης περιοχής «GR113 Όρος Όχη και γύρω περιοχή». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα This document may be cited as follows: Zogaris, S. & E. Stavrakas (2009). Ornithological report for the evaluation of the site «GR113 Mount Ochi and Surrounding Area». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενική περιγραφή περιοχής μελέτης Παλαιότερες έρευνες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής Χαρακτηρισμένες ζώνες Διαχειριστικό καθεστώς ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Συνοπτική αξιολόγηση Ανάλυση της διαδικασίας αξιολόγησης Περιγραφή κρίσιμων ενδιαιτημάτων/απειλών των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης Χάρτες κρίσιμων ενδιαιτημάτων ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης ΠΡΟΤΑΣΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ SUMMARY OF ORNITHOLOGICAL EVALUATION AND PROPOSED DELIMITATION ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...36 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ...39 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2. ΧΑΡΤΕΣ ΟΠΤΙΚΟΥ ΔΙΣΚΟΥ (CD-ROM) ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2

6 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα έκθεση εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός της έκθεσης είναι η αξιολόγηση, η οριοθέτηση και ο χαρακτηρισμός της Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά (ΣΠΠ) «GR113 Όρος Όχη και γύρω περιοχή» ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της ορνιθοπανίδας, σύμφωνα με το Άρθρο 4 της Οδηγίας για τα Πουλιά 79/409/ΕΟΚ. Το εργαλείο για την επίτευξη του σκοπού είναι η εφαρμογή των προδιαγραφών που παρήχθησαν στο πλαίσιο του έργου «Καθορισμός Μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας, με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές» (Δημαλέξης κ.α., 2004), στην ανωτέρω περιοχή με παραδοτέα τα οποία αποσκοπούν στην ολοκλήρωση της τεχνικής προετοιμασίας για το χαρακτηρισμό της περιοχής αυτής ως ΖΕΠ. 1.1 Γενική περιγραφή περιοχής μελέτης Η περιοχή μελέτης είναι η Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά «GR113 Όρος Όχη και γύρω περιοχή», σύμφωνα με την έκδοση «Important Bird Areas in Europe» (Bourdakis & Vareltzidou 2000) του BirdLife International και τον χάρτη με τα όρια της περιοχής που έχει παραχθεί από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία για το Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ. Η έκταση της περιοχής μελέτης σύμφωνα με το BirdLife International (Bourdakis & Vareltzidou 2000) καλύπτει περίπου εκτάρια. H περιοχή ήταν καταγεγραμμένη και στον πρώτο κατάλογο Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά της Ευρώπης (Grimmet & Jones, 1989). Η περιοχή περιλαμβάνει την οροσειρά της Όχης (1399 μ. υψόμετρο, Ν, Ε) ένα γεωγραφικά απομονωμένο βουνό του δυτικού Αιγαίου, στο νότιο άκρο της Εύβοιας. Είναι επι το πλείστον ανοιχτό βραχώδες βουνό με σχετικά περιορισμένη δασοκάλυψη. Γεωλογικά το βουνό κυριαρχείται από σχιστόλιθους και μάρμαρα ενώ ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3

7 υπάρχουν και ασβεστολιθικοί γκρεμοί στα μεσαία υψόμετρα και στις άγριες ακτές των στενών του Καφηρέα. Κυριαρχούν ανοιχτοι θαμνώνες, φρύγανα, ερεικώνες και φτεριάδες ενώ στις περισσότερες βαθιές κοιλάδες υπάρχουν αιωνόβια πλατανοδάση και ρέουν μικρά ρέματα διαρκούς ροής. Τα ρέματα διαρκούς ροής διατηρούν τουλάχιστον 27 χιλιόμετρα μήκους σε δέκα βαθιές κοιλάδες, ενώ υπάρχουν πολλές πηγές συνεχούς ροής επίσης. Υπολείμματα δασών πρίνου, κουμαριάς, αριάς και καστανιάς υπάρχουν σε διάφορα σημεία του βουνού. Οι ποικιλία οικοτόπων είναι υψηλή και απαντάται και ο οικότοπος «ψευδοστέππες με θερόφυτα» (οικότοπος προτεραιότητας). Από ορνιθολογική άποψη το βουνό και οι απότομες ακτογραμμές που το πλαισιώνουν βρίσκονται σε σημαντικό σημείο στους μεταναστευτικούς διαδρόμους πολλών πουλιών στον Δυτικό Αιγαίο και ο συνολικός αριθμός ειδών που έχει παρατηρηθεί στην περιοχή είναι υψηλός (περίπου 160 είδη). Η περιοχή έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το πέρασμα αρπακτικών πουλιών (20 είδη) ενώ αναπαράγονται 8 είδη ημερόβιών αρπακτικών. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα στρουθιόμορφα του βουνού που περιλαμβάνουν σχετικά μεγάλο αριθμό αναπαραγόμενων ειδών και αντανακλούν την μεγάλη ποικιλότητα ενδιαιτημάτων (ανοιχτές περιοχές, κοιλάδες, δάση, κ.α.). Αξιοσημείωτές είναι οι πληθυσμιακές πυκνότητες ορισμένων στρουθιόμορφών των ανοιχτών θαμνώνων, των ορεινών λιβαδιών και των βραχωδών σχηματισμών που έχουν ιδιαίτερα υψηλούς πληθυσμούς πιθανώς λόγο φαινομένων «βιογεωγραφικού νησιωτισμού» (βλ. Density Inflation, στους Blondel et al. 1988). Τέλος η περιοχή έχει ένα σημαντικό θαλάσσιο-παράκτιο τμήμα που περιλαμβάνει το ακρωτήριο και τις ακτές των στενών του Καφηρέα όπου υπάρχουν σημαντικά θαλάσσια ρεύματα δημιουργώντας ιδιαίτερα παραγωγικές θάλασσες. Σχετικά μεγάλη σμήνη με διάφορα είδη από θαλασσοπούλια έχουν καταγραφή στην περιοχή. Η παράκτια περιοχή περιλαμβάνει και δύο ερημικές νησίδες όπου φωλιάζουν θαλασσοπούλια και αρπακτικά. Συνολικά η ορνιθολογική διάκριση της περιοχής αναφέρεται σε θαλασσοπούλια, αρπακτικά και στρουθιόμορφα. Ο Μύχος, ο Μπούφος, ο Βραχοτσοπανάκος και το Φρυγανοτσίχλονο είναι τα είδη της ορνιθοπανίδας για τα οποία η Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά «Όρος Όχη και γύρω περιοχή» αξιολογήθηκε από το BirdLife ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4

8 International (Heath & Evans 2000) ότι πληροί τα κριτήρια για ένταξη στο δίκτυο των Ζωνών Ειδικής Προστασίας (πίνακας 1). Πίνακας 1. Κριτήρια ΙΒΑ 2000 Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Πληθυσμός Κριτήριο BirdLife Puffinus yelkouan Μύχος 900 Α4ii, B1ii, C3 Bubo bubo Μπούφος 5 ζευγ. Β2, C6 Sitta neumayer Βραχοτσοπανάκος 200 ζευγ. Β3 Emberiza caesia Φρυγανοτσίχλονο 150 ζευγ. Β3, C2, C6 Η περιοχή βρίσκεται σε μια "ορεινή χερσόνησο" και η σύνθεση της ορνιθοπανίδας της επηρεάζεται από ιδιαιτέρους βιογεωγραφικούς και τοπικούς οικολογικούς παράγοντες. Χαρακτηριστικό είναι ότι η περιοχή δέχεται τις επιρροές της νησιωτικής βιογεωγραφίας (π.χ. το γεωγραφικό εμπόδιο της θάλασσας, τη σχέση ειδώνεπιφάνειας οικοτόπων, την απομόνωση από ηπειρωτικές πληθυσμιακές πηγές κ.λπ.). Συνέπεια αυτών είναι το νότιο άκρο της Εύβοιας να συνδυάζει ορνιθολογικά στοιχεία της ηπειρωτικής Ελλάδας και στοιχεία της τυπικής σύνθεσης κοινοτήτων των νησιών του Δυτικού Αιγαίου. Η ορνιθοπανίδα αυτής της ορεινής περιοχής είναι ιδιόμορφη, ενώ είναι σχετικά πλούσια σε είδη σε σχέση με άλλα νησιωτικά βουνά του δυτικού Αιγαίου (βουνά Κυκλάδων), ορισμένα είδη που υπάρχουν στην ηπειρωτική Ελλάδα λείπουν εντελώς (π.χ. δρυκολάπτες). Άλλα είδη έχουν διευρύνει τον οικολογικό τους θώκο και απαντούν σε μεγάλες πληθυσμιακές πυκνότητες. Έντονο χαρακτηριστικό της ορνιθοπανίδας της περιοχής είναι η μετανάστευση, η διέλευση μεγάλων αριθμών πουλιών κατά τις δύο μαζικές μετακινήσεις τους, την άνοιξη και αργά το καλοκαίριφθινόπωρο. Τον χειμώνα η ορνιθοπανίδα της περιοχής επίσης αλλάζει, πολλά είδη από την ηπειρωτική Ευρώπη διαχειμάζουν. Οι κινήσεις τον πουλιών ιδιαίτερα τον χειμώνα αλλά και κατά τις μετακινήσεις τους εξαρτώνται πολύ από τις ευρύτερες και τοπικές μετεωρολογικές συνθήκες. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5

9 Η περιοχή της Ν Εύβοιας από ορνιθολογική άποψη, είναι αξιοσημείωτη για τρεις κυρίως λόγους: Ι) Τόπος Ανεφοδιασμού κατά τη Μετανάστευση Η περιοχή μελέτης βρίσκεται σε ευνοϊκή γεωγραφική θέση, σε σχέση με τους άξονες μετανάστευσης μεγάλου αριθμού ειδών πουλιών, τα οποία μεταναστεύουν σε ευρύ μέτωπο ή ακολουθούν συγκεκριμένους διαδρόμους πάνω από το Αιγαίο. Τα νησιά του Κεντρικού Αιγαίου, όπως και η νότια Καρυστία, είναι από τις πρώτες περιοχές της ΝΑ Ευρώπης όπου απαντούν μεταναστευτικά πουλιά κατά την ανοιξιάτικη μετανάστευση. Οι σταθμοί ανεφοδιασμού είναι απαραίτητοι για πολλά είδη μεταναστευτικών πουλιών που διασχίζουν χιλιάδες χιλιόμετρα ερήμου στη Βόρεια Αφρική πριν φθάσουν σε αυτά τα νότια παράλια της Ευρώπης την άνοιξη (Moreau, 1972). Στη νότια Καρυστία, αφθονούν οι μικροί υγρότοποι και οι συστάδες με φυλλοβόλα, που είναι σημαντικές πηγές τροφοληψίας για εντομοφάγα και εξειδικευμένα είδη μεταναστευτικών πουλιών και που σπανίζουν στα Αιγαιοπελαγίτικα νησιά. Επιπλέον, η περιοχή της Όχης βρίσκεται στο νοτιότερο άκρο της Εύβοιας και έτσι αποτελεί μία από τις τελευταίες στάσεις-σταθμούς ανεφοδιασμού για τα πουλιά που μεταναστεύουν νότια προς την Αφρική κατά τη φθινοπωρινή μετανάστευση. Οι καιρικές συνθήκες επιδρούν άμεσα στην μετανάστευση και ο αριθμός πουλιών που σταθμεύει στην περιοχή ποικίλει σε συνάρτηση με τον καιρό. Σε αντίξοες καιρικές συνθήκες καταφθάνουν πολλές εκατοντάδες μεταναστευτικά στρουθιόμορφα στις ακτές και στον κάμπο της Καρύστου. Έχουν παρατηρηθεί συγκεντρώσεις με εκατοντάδες μυγοχάφτες (Μuscicapa striata) μετά από μικρή θύελλα το μήνα Απρίλιο στο Ακρωτήριο Καφηρεύς. Επίσης, πολλά μεταναστευτικά είδη των υγροτόπων απαντούν σε σημαντικούς αριθμούς (π.χ. κοπάδια με Χαλκόκοτες και Νυχτοκόρακες στον κάμπο της Καρύστου). Έχουν παρατηρηθεί σχετικά μικροί αριθμοί αρπακτικών να περνούν από την Όχη στην Άνδρο κατά τη φθινοπωρινή μετανάστευση (τέλη Αυγούστου-Σεπτεμβρίου). Πολλά αρπακτικά πουλιά, που παρατηρούνται (π.χ. Gyps fulvus, Circus aeruginosus) παραμένουν στην περιοχή της Όχης για εύρεση τροφής τουλάχιστον μερικές μέρες ή ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6

10 βδομάδες. Άλλα είδη όπως Pandion haliaetus σταθμεύουν για ελάχιστο χρόνο (μερικές ώρες ή μέρες) κατά τη διάβαση. Στη Περιοχή της Όχης πολλά είδη αρπακτικών αλλά και ερωδιοί χρησιμοποιούν τα δέντρα και τους υγροτόπους για να κουρνιάσουν το βράδυ. Αυτά τα μεγαλόσωμα πουλιά πιθανότατα εκμεταλλεύονται παραδοσιακές στάσεις ανεφοδιασμού πάνω στη συγκεκριμένη μεταναστευτική διαδρομή που ακολουθούν. Η περιοχή μελέτης προσφέρει ενδιαιτήματα, τα οποία υποστηρίζουν πολλά εξειδικευμένα είδη πουλιών, μεταναστευτικά πουλιά και ιδιαίτερα είδη που έχουν άμεση εξάρτηση από του υγροτόπους. Χαρακτηριστικά των εποχών διάβασης - Ανοιξιάτικη Μετανάστευση Ουσιαστικά αρχίζει από τα Μέσα Φεβρουαρίου και φθάνει ως τα τέλη Μαΐου. Τα περισσότερα είδη πουλιών περνούν σε μαζικές μετακινήσεις από τα μέσα Μαρτίου έως τις αρχές Μαΐου. Ορισμένα είδη που περνούν την άνοιξη από την νότια Καρυστία έχουν μεγαλύτερη εμφάνιση κατά την άνοιξη παρά το φθινόπωρο (Falco vespertinus). - Φθινοπωρινή Μετανάστευση Αρχίζει από τις αρχές Ιουλίου και διαρκεί ως τον Νοέμβρη. Τα περισσότερα είδη πουλιών περνούν από τον Αύγουστο έως αρχές Οκτωβρίου. ΙΙ) Τόπος Αναπαραγωγής Από προηγούμενες έρευνες έχει παρατηρηθεί ότι στην περιοχή μελέτης φωλιάζουν 69 είδη πουλιών, ενώ άλλα 11 είδη είναι πιθανό ότι φωλιάζουν, χωρίς να έχει τεκμηριωθεί ακόμη η αναπαραγωγή τους (Zogaris 1999). Ο σχετικά μεγάλος αριθμός φωλεάζοντων πουλιών είναι αποτέλεσμα της μεγάλης ποικιλίας και της υψηλής ποιότητας των τύπων φυσικών οικοτόπων που απαντούν στην περιοχή. Συγκριτικά με άλλα νησιά του Αιγαιοπελαγίτικου χώρου αυτό το τμήμα της νότιας Εύβοιας θεωρείται πλούσιο σε αναπαραγόμενα είδη πουλιών (Watson 1964, Papakonstantinou et al. 1999) παρά το γεγονός ότι ορισμένα από τα είδη φωλιάζουν σε πολύ χαμηλές πυκνότητες στην νότια Καρυστία, σε σχέση με ορεινές περιοχές της Ηπειρωτικής Ελλάδας. Ορισμένα μακρο-ενδιαιτήματα (ειδικά οι υγρότοποι και οι βραχώδεις ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7

11 σχηματισμοί) φιλοξενούν μικρούς πληθυσμούς ειδών (π.χ. Ixobrychus minutus, Cinclus cinclus, Accipiter nisus, Monticola saxatilis, Phoenicurus ochrurus) που βρίσκονται ίσως στα όρια της εξάπλωσής τους. 43 από τα είδη που φωλιάζουν (ή πιθανόν φωλιάζουν) στην περιοχή μελέτης είναι Σπάνια ή Απειλούμενα ή χρήζουν προστασίας σε πανευρωπαϊκό, εθνικό ή τοπικό επίπεδο. Από τα σημαντικότερα ειδη που αναπαράγονται στην περιοχή είναι τα εξης: Bubo bubo, Hieraaetus fasciatus, Circaetus gallicus, Falco peregrinus. ΙΙΙ)Τόπος Διαχείμασης Η ευρύτερη περιοχή είναι σημαντικός τόπος διαχείμασης ορισμένων ειδών. Στην περιοχή διαχειμάζουν περί τα 61 είδη πουλιών. Πολλά στρουθιόμορφα είδη απαντούν σε μεγάλους αριθμούς, καθώς ο χειμώνας στην περιοχή μελέτης είναι σχετικά ήπιος και το μικτό τοπίο της προσφέρει αρκετή τροφή και κάλυψη. Κατά τις περιόδους της βαρυχειμωνιάς εμφανίζονται και σπάνια είδη όπως ασυνήθιστα υδρόβια, χαραδριόμορφα και αρπακτικά, που χρησιμοποιούν τα ποικίλα ενδιαιτήματα της περιοχής ως προσωρινό καταφύγιο. Σπάνια είδη που διαχειμάζουν σε πολύ μικρούς αριθμούς στην περιοχή είναι τα Gyps fulvus, Buteo rufinus και άλλα αρπακτικά. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8

12 Χάρτης 1.1. Όρια περιοχής μελέτης (όρια Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά) (Bourdakis & Vareltzidou, 2000) 1.2 Παλαιότερες έρευνες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής Η ορνιθοπανίδα κάποιων τμημάτων της νότιας Εύβοιας έχει καταγραφεί σχετικά καλά, κυρίως στους νοτιοδυτικές πρόποδες της Όχης και γύρω από την μικρή κωμόπολη της Καρύστου. Λόγο της εγγύτητας της περιοχής με την Αττική η περιοχή δεν ήταν άγνωστη ορνιθολογικά από σχετικά παλιά (Kanellis 1969, Χανδρινός & Δημητρόπουλος 1981). Η περιοχή του υγροτόπου είχε εντοπιστεί από μέλη της Ορνιθολογικής ομάδας της Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας της Φύσης από τα τέλη του 70 (Ακριώτης, Τ. Προσωπική Επικοινωνία). Μέλη της EOE γνωρίζουν την περιοχή σχετικά καλά ειδικά από τις αρχές του 80 (Ζόγκαρης 1985, Zogaris 1999). Η περιοχή αναγνωρίστηκε ως σημαντική περιοχή για την ορνιθοπανίδα της από τον Hallmann (1987). Η μοναδική μελέτη που ερεύνησε όλη την έκταση της περιοχής για πρώτη φορά είναι η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη όπου γίνεται και αναφορά στην ορνιθοπανίδα στα πλαίσια οριοθέτηση ζωνών προστασίας (Δημόπουλος, 1998). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9

13 Μετά το 2006 ακολούθησαν μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων που ερεύνησαν επιπτώσεις Αιολικών Σταθμών Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας στην ορνιθοπανίδα (ΟΙΚΟΣ ΕΠΕ 2006). Σε αυτές τις μελέτες έμφαση δόθηκε στα μεγαλόσωμα πουλιά και ιδίως στα αρπακτικά, ενώ το 2007 διαξευχθεί και μεταπτυχιακή διατριβή στα φωλιάζοντα αρπακτικά της περιοχής (MacEvoy 2007). Οι ορνιθολογικές καταγραφές στην Περιοχή της Όχης δεν αποτελούν πλήρη ορνιθολογική έρευνα του συνόλου της προτεινόμενης Ζώνης Ειδικής Προστασίας. Η ορνιθολογική έρευνα στηρίζεται κυρίως σε καταγραφές ή επισκοπήσεις. Επίσης μεγάλα τμήματα της περιοχής μελέτης δεν έχουν ερευνηθεί ποτέ διότι βρίσκονται σε σχετικά δυσπρόσιτες θέσεις (κορυφογραμμές, απότομα φαράγγια, άγριες ακτογραμμές και νησίδες). Σε σχέση με την περιοχή της Καρύστου υπάρχει σαφέστατα λιγότερη γνώση της βόρειας και βορειοανατολικής ακτογραμμής της πλευράς της Όχης ή της περιοχή του Καφηρέα. Ουσιαστικά σε αυτές τις περιοχές έχουν γίνει λίγες επισκέψεις χωρίς συστηματικό τρόπο καταγραφής της ορνιθοπανίδας. Ενώ έχουν διεξαχθεί συστηματικές καταμέτρησης ή έργα επιμέρους παρακολούθησης πληθυσμών δεν έχουν δημοσιευθεί πορίσματα από τις πιο πρόσφατες έρευνες (Χ. Αλιβιζάτος, προσωπική παρατήρηση). Αξιοσημείωτη είναι η ιστορία προσπαθειών για την περιβαλλοντική έρευνα και την δημιουργία προστατευόμενης περιοχής στην ευρύτερη περιοχή της Όχης. Η ανάπτυξη της ιδέα της δημιουργίας μιας εκτεταμένης προστατευόμενης περιοχής στην περιοχή συμβαδίζει άρρηκτα με την έρευνα και οικοτουριστική ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος στην περιοχής. Από τα τέλη του 70 αναπτύσσεται το ενδιαφέρον επιστημόνων και πανεπιστημιακών ομάδων για την περιοχή. Ιδρύεται το Southern Euboea Exploration Project (S.E.E.P.) ένας ερευνητικός οργανισμός όπου συνεργάζονται πολλοί ξένοι κυρίως επιστήμονες για την πολιτισμική-αρχαιολογική και περιβαλλοντική έρευνα της περιοχής. Αξιοσημείωτη είναι η προσφορά επιστημόνων περιβαλλοντολόγων από το Πανεπιστήμιο της Γάνδης (Ghent) του Βελγίου. Η πρώτη ελληνική περιβαλλοντική μελέτη για την περιοχή του Καβο Ντόρο οργανώθηκε από το πρόγραμμα Υφυπουργείου Νέας Γενιάς Οικολογικές και Αναπτυξιακές Πρωτοβουλίες Νέων Ξεχασμένη Ελλάδα (Διαμαντόπουλος, βλ. Βλάμη 2000). Το 1984 Ολοκληρώνεται η Ειδική Χωροταξική Μελέτη της Εύβοιας ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10

14 που προτείνει την τουριστική αξιοποίηση και προστασία του φαραγγιού του Δημοσάρη, των κορυφών της Όχης, του Καστανόλογγου και του ακρωτηρίου του Καφηρέα. Το 1985 το Υπουργείο Γεωργίας προτείνει τη δημιουργία Αισθητικού Δάσους στο φαράγγι του Δημοσάρη. Η πρόταση αυτή ξεσήκωσε αντιδράσεις από την τοπική κοινωνία διότι η δημιουργία αυστηρής προστατευόμενης περιοχής θα έθετε περιορισμούς στην βοσκή των γιδοπροβάτων. Το πρόβλημα ήταν περισσότερο γραφειοκρατικό και ιδιοκτησιακό γιατί υπήρξε διένεξη αν υπήρχαν ή όχι δημόσιες δασικές εκτάσεις στο φαράγγι. Χαρακτηριστική επίσης είναι η προσπάθεια προστασίας του Καστανόλογγου της Όχης από την Δασική Υπηρεσία που αποτελεί δημόσια έκταση παραχωρημένη σε ακτήμονες. Παρά τις προσπάθειες του Δασονομείου Καρύστου και τις όποιες διαβουλεύσεις με τους ντόπιους, η προστασία της περιοχής από την υπερβόσκηση δεν επιτεύχθηκε ποτέ. Κάτω από αυτές τις συνθήκες για καιρό εξατμίστηκε το ενδιαφέρον για την προτεινόμενη προστατευόμενη περιοχή. Μετά το 1997 άρχισε μια νέα περίοδος για την δημιουργία προστατευόμενης περιοχής αφού η «Περιοχη της Όχης» διακρίθηκε και οριοθετήθηκε ως προτεινόμενος Τόπος Κοινοτικής Σημασίας. Ολοκληρώθηκε ΕΠΜ το Η προσπάθεια αυτή υποστηρίχτηκε από την Ν.Α. Ευβοίας και το ΥΠΕΧΩΔΕ αλλά δημιουργήθηκε σημαντικό και οργανωμένο τοπικό σχήμα αντίδρασης κατά της οριοθέτησης και των όρων προστασίας (έμφαση κατά της περιοχής Νatura δόθηκε στον Κάμπο της Καρύστου). Προκλήθηκαν και σημαντικές δράσεις «δολιοφθορών κατά της φύσης» στον υγρότοπο του Κάμπου (εκτεταμένες επιχωματώσεις, ανέγερση κτηρίων, μαζική κοπή παρόχθιων δέντρων κ.α.). Η πρόταση της ΕΠΜ ωστόσο ήταν σχετικά ήπια διότι αναφερόταν στην δημιουργία «Περιοχής Οικονανάπτυξης» χωρίς ιδιαίτερα αυστηρές ρυθμίσεις ή μέτρα αυστηρής προστασίας. Ωστόσο από των Ιούλιο 2006 η περιοχή έχει εισέλθει στον κατάλογο Τόπων Κοινοτικής Σημασίας, όμως στην πράξη δεν υπάρχει καμία οργανωμένη προσπάθεια προστασία της σε Εθνικό επίπεδο. Η Όχη και οι ακτές του Καφηρέα είναι μια περιοχή που προσφέρει σημαντικές δυνατότητες δημιουργίας οργανωμένης προστατευόμενης περιοχής διότι βρίσκεται πολύ κοντά στην Αττική και υπάρχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, αναψυχής, και παρατήρησης της φύσης εκεί 1. 1 Η περιοχή έχει αναπτύξει σημαντικό ρεύμα φυσιολατρικού τουρισμού με επίκεντρο το Φαράγγι του Δημοσάρη και την ορειβασία-πεζοπορεία γύρω από τις κορυφές και τα τοπία ιδιαίτερου αρχαιολογικού, πολιτισμικού ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11

15 Υπάρχει ήδη μια σημαντική ανάπτυξη έργων ερμηνείας και ανάδειξης (κέντρο ενημέρωσης, πινακίδες, μονοπάτια, ορειβατικό καταφύγιο, κ.α.). Στην περιοχή δραστηριοποιούνται τοπικές μη κυβερνητικές οργανώσεις που εργάζονται για την προστασία της φύσης. Το ιδιαίτερο ορνιθολογικό ενδιαφέρον της περιοχής είναι ένα από τα πολλά «θέλγητρα» που δίνει διάκριση στην περιοχή και θα μπορούσε να προωθήσει την αποτελεσματική προστασία της. 1.3 Χαρακτηρισμένες ζώνες Διαχειριστικό καθεστώς To μεγαλύτερο μέρος της περιοχής υπόκειται σε καθεστώς Τόπου Κοινοτικής Σημασίας ως προτεινόμενη Ζώνη Ειδικής Διατήρησης στο δίκτυο Natura Πέρα από το τοπίο, τους τύπους οικοτόπων, την βλάστηση και την χλωρίδα η περιοχή διακρίνεται ως σημαντική προστατευτέα περιοχή και λόγω της ορνιθολογικής της σημασίας ιδιαίτερα για ορισμένα είδη σπάνιων αναπαραγόμενων αρπακτικών και στρουθιόμρφων καθώς και μεταναστευτικών πουλιών (βλ. Δημόπουλος 1998). Ουσιαστικά η περιοχή σήμερα δεν προστατεύεται. Η οριοθέτηση Natura 2000 προφανώς προσδίδει κάποια μορφή διάκρισης και η μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων που πραγματοποιούνται συχνά αναφέρονται στα όρια και τις προτάσεις της ΕΠΜ. Ένα από τα σύγχρονα προβλήματα που προκαλεί σημαντικές διενέξεις είναι οι προτάσεις για την ανάπτυξη πολλών Αιολικών Σταθμών Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΣΠΗΕ) εντός της περιοχής Natura 2000 κα της περιοχής ΙΒΑ. Σε ορισμένες περιοχές έχουν ήδη αναπτυχθεί ανεμογεννήτριες και σε κάποιες περιοχές οι επιπτώσεις των έργων στην ορνιθοπανίδα μεμονωμένων έργων δεν φαίνεται ότι μπορούν να προκαλέσουν σοβαρή υποβάθμιση ενδιαιτημάτων ή ενόχληση σε πληθυσμούς πουλιών. Σε άλλες θέσεις, υπάρχει εμφανές ρίσκο σημαντικών αλλοιώσεων καθώς και προβλήματα ενόχλησης ή πιθανής πρόσκρουσης των πουλιών με ηλεκτροφόρα καλώδια ή τις ίδιες τις ανεμογεννήτριες. Ιδιαίτερο πρόβλημα είναι τα συνοδευτικά έργα των προτεινόμενων ΑΣΠΗΕ (δρόμοι, νέες γραμμές υψηλής τάσης, καλώδια μεταφοράς, κτιριακές εγκαταστάσεις κ.α.). Το ενδιαφέροντος. Στην περιοχή όμως υπάρχει και έντονη δραστηριότητα θαλάσσιας αναψυχής (π.χ. οργανωμένος Ναυτικός Όμιλος Καρύστου, δύο οργανωμένα κέντρα κατάδυσης, κ.α.). Συνολικά η αναψυχή και ο παραθερισμός έχει σημαντικό ρόλο να παίξει στην τοπική χωροταξική οργάνωση και στην προκειμένη περίπτωση τεράστια σημασία έχει η εγγύτητα της Αττικής (Σχίζας 1999). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12

16 ζήτημα της χωροθέτησης μέσα στα όρια του Τόπου Κοινοτικής Σημασίας δεν έχει εξεταστεί ακόμη συνολικά και οι αθροιστικές επιπτώσεις δεν έχουν υπολογιστεί. Πέρα από αυτό, τα προβλήματα της περιοχής είναι τυπικά πολλών νησιωτικών περιοχών της νότιας Ελλάδας. Οι ανθρωπογενεις πιέσεις περιλαμβάνουν τις εξής: εγκατάλειψη της παραδοσιακής γεωργίας, αποξήρανση και απόληψη επιφανειακών και υπόγειων υδάτων, ανεξέλεκτη παράνομη λατόμευση, τουριστική ενόχληση, κυνήγι, λαθροθηρία, πυρκαγιές (αποδάσωση), οικιστική επέκταση. Η διαχείριση των προβλημάτων προφανώς θα μπορούσε να είναι πιο αποτελεσματική εάν η περιοχή είχε θεσμοθετημένο εθνικό καθεστώς προστατευόμενης περιοχής. 2. ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ Για την έρευνα πεδίου αλλά και για τις απαιτούμενες εργασίες γραφείου εφαρμόστηκαν οι προδιαγραφές που παρήχθησαν στο πλαίσιο του έργου «Καθορισμός Μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας, με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές» (Δημαλέξης κ.α., 2004). Η περιοχή της Όχης είναι σχετικά καλά γνωστή στους συντάκτες που έχουν εργαστεί σε αρκετές έρευνες στην περιοχή κατά το παρελθών. Αξιοποιήθηκαν αδημοσίευτες πληροφορίες από τις καταγραφές των συντακτών που συνολικά εκτίνονται σε καταγραφές μεταξύ το 1983 έως το Το 2009 πραγματοποιήθηκαν και επισκέψεις στην περιοχή για την συγκεκριμένη οριοθέτηση της προτεινόμενης ΖΕΠ των Ιούλιο και Αύγουστο Για την αναγνώριση των κρίσιμων ενδιαιτημάτων χρησιμοποιήθηκαν χάρτες βλάστησης-οικοτόπων από τις καταγραφές του προγράμματος Natura ενώ επιβεβαιώθηκαν οι κατανομές από τις επιτόπιες επισκέψεις και από την χρήση πρόσφατων δορυφορικών φωτογραφιών (Google Earth). Από τις καταγραφές, τις πρόσφατες αυτοψίες και τη διαθέσιμη βιβλιογραφική πληροφορία διαμορφώθηκαν οι χάρτες με τα κρίσιμα ενδιαιτήματα και τις επικράτειες για τα είδη χαρακτηρισμού και οριοθέτησης. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13

17 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1 Συνοπτική αξιολόγηση Η περιοχή έχει εξαιρετικό οικολογικό και ορνιθολογικό ενδιαφέρον λόγο της ποικιλότητα των ενδιαιτημάτων, την παρουσία περιοχών με άφθονο επιφανειακό γλυκό νερό και άγριες περιοχές με βραχώδεις σχηματισμούς και ακτές. Ο συνολικός αριθμός ειδών που έχουν καταγραφεί σε αυτή την νησιωτική περιοχή είναι υψηλός (περίπου 160 είδη). Ορισμένα ενδιαιτήματα ευνοούν κάποια είδη πουλιών που παρουσιάζουν σχετικά μεγάλες πληθυσμιακές πυκνότητες στην περιοχή. Στο ορεινό τμήμα της περιοχής υπάρχουν βραχώδη λιβάδια και βραχοσχηματισμοί που ευνοούν κάποια είδη αρπακτικών καθώς και ορισμένα διαδεδομένα στρουθιόμορφα των ανοιχτών περιοχών (π.χ. Anthus campestris, Lullula arborea). Η περιοχή αποτελεί ένα σημαντικό σημείο μεταναστευτικής διάβασης για πολλά αρπακτικά πουλιά καθώς και άλλα είδη. Η ακτογραμμές περιλαμβάνουν δύο νησίδες που διατηρούν αποικίες με θαλασσοπούλια (Larus audouinii, Phalacrocorax aristotelis) καθώς και άλλα είδη. Σημαντική είναι και η διάβαση πολύ μεγάλου αριθμού Puffinus yelkouan κοντά στις ακτογραμμές του ακρωτηρίου Καφηρέα. 3.2 Ανάλυση της διαδικασίας αξιολόγησης Για την περιοχή μελέτης δημιουργήθηκε αρχικά ένας πίνακας εργασίας με όλα τα είδη που απαντούν στην περιοχή, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε για να ετοιμασθούν: α) ο πίνακας αξιολόγησης των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης και β) οι πίνακες 3.2.a-b του Τυποποιημένου Δελτίου Δεδομένων. Στον πίνακα αξιολόγησης των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης (βλ. Παράρτημα: Πίνακας Ι) σημειώθηκε ο πληθυσμός του κάθε είδους στη περιοχή μελέτης και εάν το είδος πληροί κάποιο από τα κριτήρια 2 ή 6. Τέλος, με βάση την αξιολόγηση που παρουσιάζεται στον παραπάνω πίνακα, ετοιμάστηκε ο πίνακας 2 ο οποίος περιλαμβάνει τα είδη που πληρούν τα κριτήρια 1-6 και συνεπώς πρόκειται για τα είδη χαρακτηρισμού της περιοχής και ο πίνακας 3 που περιλαμβάνει τα είδη που πληρούν τα πληθυσμιακά όρια οριοθέτησης και αποτελούν τα είδη οριοθέτησης της περιοχής μελέτης (δηλαδή τα είδη τα ενδιαιτήματα των οποίων μπορούν να ληφθούν υπόψη για την οριοθέτησή της ως ΖΕΠ). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14

18 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Πίνακας 2. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την περιοχή: «GR113 Όρος Όχη και γύρω περιοχή» A/A Πιν. Ι Επιστημονική Ελληνική ονομασία Είδη χαρακτηρισμού ονομασία Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 10 Puffinus yelkouan Μύχος >1% flyway πληθ. Ε.Ε. 192 Larus audouinii Αιγαιόγλαρος Ισχύει* 93 Hieraaetus fasciatus Σπιζαετός Ισχύει* 224 Bubo bubo Μπούφος Ισχύει* 416 Emberiza caesia Φρυγανοτσίχλονο >1% αναπαρ. πληθ. Ε.Ε. * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1% του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου Πίνακας 3. Είδη οριοθέτησης για την περιοχή: «GR113 Όρος Όχη και γύρω περιοχή» A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 14 Phalacrocorax aristotelis 76 Circaetus gallicus 103 Falco peregrines 234 Tachymarptis melba Θαλασσοκόρακας >1% πληθυσμού Ελλάδας Φιδαετός >1% πληθυσμού Ελλάδας Πετρίτης >1% πληθυσμού Ελλάδας Σκεπαρνάς >1% πληθυσμού Ελλάδας 260 Lullula arborea Δεντροσταρήθρα >1% πληθυσμού Ελλάδας 269 Anthus campestris Ωχροκελάδα >1% πληθυσμού Ελλάδας ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15

19 3.3 Περιγραφή κρίσιμων ενδιαιτημάτων/απειλών των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφεται συνοπτικά ο ελληνικός πληθυσμός των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης, το καθεστώς παρουσίας τους στην περιοχή μελέτης, τα κρίσιμα ενδιαιτήματά (θέσεις φωλιάσματος, τροφοληψίας και καταφυγίου) και οι απειλές τους, καθώς και τα ενδεδειγμένα μέτρα διατήρησης. Μύχος (Puffinus yelkouan) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Τα στενά του Καφηρέα είναι σημαντική περιοχή διάβασης για το είδος. Έχουν παρατηρηθεί πολύ μεγάλοι αριθμοί κυρίως τον Μάιο μήνα (έως και 1500 άτομα εντός περίπου μίας ώρας καταμέτρησης) (2006). Πολύ συχνά παρατηρούνται σμήνη Μύχων στην περιοχή του Ακρωτηρίου Καφηρεά από παλιά, δεν έχει όμως υπολογιστεί ποτέ ο αριθμός που μπορεί να περνά ή να τρέφεται στην περιοχή σε μία ημέρα/ ή κατά την περίοδο αναπαραγωγής. Η σημασία της περιοχή μπορεί να αποδειχθεί πολύ μεγαλύτερη μετά από ειδική έρευνα. Πληροφορίες από ψαράδες της Καρύστου φημολογούν ότι φωλιάζουν αυτά τα πουλιά στην νησίδα Παξιμάδα καθώς και πιθανός στην νησίδα Μανδήλα (εντός της προτεινόμενης οριοθέτησης ΖΕΠ). Υπάρχει πιθανότητα το είδος να φωλιάζει και στις δύο νησίδες της προτεινόμενης ΖΕΠ (στις νησίδες Αράπης και Μανδήλα παρατηρείται το είδος σε μικρά σμήνη πολύ συχνά εκεί νωρίς το πρωί, ενώ στην Μανδήλα υπάρχει και πληθυσμός από κουνέλια που μάλλον ευνοεί το φώλιασμα του είδους). Άλλη μάλλον σημαντική περιοχή για το είδος πιθανώς είναι και οι νησίδες Πεταλιοί (όπου έχουν παρατηρηθεί μεγάλες ομάδες να τρέφονται κατά τους θερινούς μήνες). Οικολογία Το είδος αυτό περνάει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο ανοιχτό πέλαγος και διανύει αποστάσεις εκατοντάδων χιλιομέτρων από τις αποικίες του στους τόπους τροφοληψίας του. Επειδή προσεγγίζει τις αποικίες του τη νύχτα είναι δύσκολο να εντοπιστούν οι περιοχές όπου φωλιάζει. Στην περιοχή του Καφηρέα το είδος ελκύεται από την χρήση δυναμίτιδας από ψαράδες διότι εμφανίζεται μερικά λεπτά ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16

20 άμεσος μετά την χρήση εκρηκτικών (παρατηρήσεις στον όρμο Αρχάμπολης, Ιούνιος 1989). Απειλές Απειλές για το είδος περιλαμβάνουν την σύλληψη του είδους σε αλιευτικά εργαλεία ενώ ιδιαίτερα σοβαρές είναι οι ανθρωπογενείς πιέσεις στις βραχονησίδες όπου φωλιάζει (π.χ. ανθρωπογενής εισαγωγή αρουραίων). Η μείωση της φυσικής τροφής του είδους λόγο της υπεραλίευσης είναι επίσης πιθανός σημαντική ανθρωπογενή πίεση. Ελάχιστα γνωρίζουμε για αυτό το είδος στην Ανατολική Μεσόγειο. Σπιζαετός (Hieraaetus fasciatus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ένα πολύ σπάνιο κινδυνεύoν είδος, με σημαντικό αλλά ευάλωτο επιδημητικό πληθυσμό στην περιοχή. Διατηρούνται δύο αναπαραγόμενα ζεύγη εντός των ορίων της προτεινόμενης περιοχής ΖΕΠ. Σημαντικό ωστόσο είναι ότι πολύ πιθανόν να υπάρχουν ένα έως δύο ζεύγη στην ευρύτερη περιοχή που κατά καιρούς επίσης παρατηρούνται μέσα στην προτεινόμενη ΖΕΠ. Συνολικά έχουν βρεθεί πέντε θέσεις φωλιάσματος τα τελευταία 20 χρόνια στην περιοχή (McEvoy 2007). Το 1989 μία από τις δύο γνωστές θέσεις φωλιών (στην περιοχή του Καβοντόρου) είχε πολύ καλή αναπαραγωγική επιτυχία εφόσον δύο νεαροί αετοί πέταξαν από την φωλιά. Το είδος είναι ευάλωτο στις αλλαγές και πιέσεις που προκαλούν έργα όπως τα λατομεία και πιθανώς και η οδοποιία κοντά σε θέσεις φωλιάσματος. Μία θέση φωλιάσματος φαίνεται ότι εγκαταλείφτηκε στα μέσα του 80 διότι επεκτάθηκαν λατομεία (περιοχή Στεφάνια Λάλας, στις νοτιοδυτικές πρόποδες της Όχης). Το 2006 βρέθηκαν δύο ενεργές φωλιές, ενώ είναι σχεδόν βέβαιο ότι υπήρχε και άλλο ένα ζευγάρι εντός ή πλησίον της περιοχής της Όχης (ΟΙΚΟΣ ΕΠΕ 2006). Το 2009 δεν εντοπίστηκε ένα από αυτά τα δύο ζεύγη (Χ. Αλιβιζάτος προσωπικές πληροφορίες). Υπάρχουν πολύ συχνά εναλλακτικές θέσεις φωλιών, συχνά πολύ κοντά η μία στην άλλη και για αυτό το λόγο συχνά δε φαίνεται να χρησιμοποιούνται οι ίδιες φωλιές κάθε χρόνο. Όλες οι φωλιές που έχουν βρεθεί ήταν πάνω σε βραχώδεις σχηματισμούς (είναι προφανώς πιο δύσκολο να εντοπιστεί φωλιά σε δέντρο). Τα γνωστά ζευγάρια τα τελευταία χρόνια είναι όλα στο βόρειο, βορειοδυτικό και βορειοανατολικό τμήμα της περιοχής μελέτης, και παρότι έχουν παρατηρηθεί άτομα στις νότιες και νοτιοδυτικές πρόποδες ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17

21 του βουνού, το είδος δεν έχει επιβεβαιωθεί ότι φωλιάζει εκεί τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, είναι σχεδόν βέβαιο ότι νοτίως των Στύρων υπήρχε κατά την δεκαετία του 90 άλλη μια ενεργή φωλιά Σπιζαετού (το είδος έχει παρατηρηθεί και στις νησίδες Στύρων, Μεγάλο Πεταλιών στην δεκαετία του 90). Συνεπώς η νότια Εύβοια είναι μια από τις σημαντικές περιοχές για το είδος στην Ελλάδα. Οικολογία Τα ακολούθα στοιχεία αφορούν μόνο την περιοχή μελέτης. Είναι χαρακτηριστικό είδος των μεγάλων βραχοσχηματισμών, φαραγγιών και παράκτιων γκρεμών καθώς και των φρυγανικών τοπίων όλης της περιοχής (περιλαμβάνονται και οι βραχονησίδες πλησίον της νότιας Εύβοιας). Συνήθως απαντά σε μεσαία και χαμηλά υψόμετρα, οι περισσότερες παρατηρήσεις καταγράφονται κάτω από τα 700 μ. υψόμετρο αλλά στην περιοχή μελέτης σχετίζονται άμεσα με βραχοσχηματισμούς (McEvoy 2007). Σπάνια όμως παρατηρείται πάνω στην ακτογραμμή (πιθανώς επειδή η πρόσβαση στην ακτογραμμή σε πολλά σημεία είναι ιδιαίτερα δύσκολη και δεν έχουν γίνει αρκετές καταμετρήσεις σε τέτοιες θέσεις). Κατά το χειμώνα το είδος έχει παρατηρηθεί συχνά στον Κάμπο της Καρύστου (πριν το 1995). Απειλές Μείωση πληθυσμών θηραμάτων του είδους. Ένα από τα σημαντικότερα θηράματα για το είδος είναι η πετροπέρδικα, είδος που έχει σημείωση σημαντική μείωση στην περιοχή τα τελευταία δέκα χρόνια. Στην δεκαετία του 80 (έως το 1989) οι πληθυσμοί της πέρδικας ήταν πολύ πυκνοί και διαδεδομένοι (σημαντικοί πληθυσμοί υπήρχαν και σε χαμηλά υψόμετρα π.χ. 20 έως 200 μ. υψόμετρο στην Παξιμάδα πλησίον του Καμπου Καρύστου). Σήμερα οι πληθυσμοί στην Παξιμάδα φαίνεται ότι έχουν εξαφανιστεί και το είδος διατηρεί πολύ μικρούς θύλακες σε δυσπρόσιτα ορεινά τμήματα ή μεγάλους βραχοσχηματισμούς (Βλ. Χάρτη 2, Παράρτημα). Βαθμός προτεραιότητας: μέτρια ή υψηλή. Αύξηση περιοχών με ηλεκτροφόρα καλώδια-ανεμογεννήτριες. Το δίκτυο καλωδίων έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια ραγδαία στην περιοχή. Στην περιοχή των Μύλων (Κύλλινδροι) συχνά το είδος παρατηρήθηκε να κάθεται πάνω πάνω σε μεγάλους πυλώνες υψηλής τάσης στην Δεκαετία του 90. Μετά ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18

22 το 99 το είδος δεν παρατηρήθηκε σε αυτή την περιοχή. Η θνησιμότητα από ηλεκτροφόρα καλόδια είναι από τις σοβαρότερες αιτίες μείωσης του πληθυσμού σε ορισμένες περιοχές της Δυτικής Μεσογείου (BirdLife International 2001). Βαθμός προτεραιότητας: υψηλή. Λαθροθηρία. Το είδος αποτελούσε για αρκετό καιρό στόχο από τους τοπικούς κτηνοτρόφους. Υπάρχουν και ταρυχευμένα άτομα ακόμη στην περιοχή (π.χ. Aetos Beach Bungalows, Αετός). Βαθμός προτεραιότητας: μέτρια. Νέοι αλόγιστοι δρόμοι σε ευαίσθητες για το είδος περιοχές. Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα διότι τοπικά προκαλεί σημαντικές αλλαγές στους φυσικούς σχηματισμούς και προωθεί διάφορες ανθρωπογενείς πιέσεις σε σχετικά άγριες περιοχές. Βαθμός προτεραιότητας: υψηλή. Επέκταση περιοχών επιφανειακής λατόμευσης. Τοπικά αυτό το πρόβλημα έχει επιδράσει αρνητικά στον τοπικό πληθυσμό. Έως το 1986, υπήρξε φωλιά και τακτική κούρνια του είδους στην περιοχή Στεφάνια Λάλας (στους μεγάλους αμφιθεατρικούς γκρεμούς πάνω από την πηγή Λάλας Καλυβίων). Η επέκταση λατομείου πάνω από τους γκρεμούς είναι πιθανώς η αιτία της εγκατάλειψης της φωλιάς. Επίσης στην δεκαετία του 90 πολύ σπάνια πραγματοποιήθηκαν παρατηρήσεις στην περιοχή των γκρεμών αυτών παρότι κατά το παρελθόν σύχναζαν τακτικά οι Σπιζαετοί εκεί. Η περιοχή που απειλείται άμμεσα από την επέκταση λατομείων είναι προφανώς το Φαράγγι του Αγίου Δημητρίου. Ειδικά η περιοχή βόρεια από την θέση Γκρεμοσκάλη δεν θα πρέπει να έχει λατομείο ή ορεινούς δρόμους. Βαθμός προτεραιότητας: υψηλή. Αιγαιόγλαρος (Larus audouinii) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Αιγαιόγλαρου στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην περιοχή μελέτης το είδος φωλιάζει σε μία αποικία στη νησίδα Μανδήλα. Ο πληθυσμός των ζευγαριών στην αποικία ανέρχεται σε (Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, βάση δεδομένων). Επίσης, παρατηρείται σταθερά στην περιοχή του Ακρωτηρίου Καφηρέα, στην νησίδα «Αράπης», στην περιοχή Διπόταμο και Ποτάμι Πλατανιστού όπου συχνά έχουν γίνει παρατηρήσεις με ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19

23 περισσότερα από 7 άτομα. Ωστόσο πολύ σπάνια παρατηρείται μέσα στον Όρμο της Καρύστου. Ολόκληρη η θαλάσσια περιοχή χρησιμοποιείται ως κύρια περιοχή τροφοληψίας. Οικολογία. Ο Αιγαιόγλαρος είναι ένα παγκόσμια απειλούμενο είδος γλάρου, που απαντά κατά βάση σε θαλάσσια οικοσυστήματα. Φωλιάζει σε αποικίες σε απομονωμένες νησίδες και βραχονησίδες, σχεδόν πάντα μακριά από τον άνθρωπο. Η αναπαραγωγική περίοδος ξεκινάει τις αρχές Απριλίου και τελειώνει στα τέλη Ιουλίου. Τους υπόλοιπους μήνες περιπλανιέται στη Μεσόγειο, μερικές φορές αρκετά μακριά από τους χώρους αναπαραγωγής. Τρέφεται με μικρά αφρόψαρα. Απειλές. Ο Ελληνικός πληθυσμός είναι ο μεγαλύτερος του είδους στην ανατολική Μεσόγειο. Παρόλα αυτά αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα και απειλές. Η ενόχληση των αποικιών κατά την περίοδο της αναπαραγωγής αποτελεί μία από τις σημαντικότερες απειλές για το είδος. Ακόμα ο ανταγωνισμός με τον Ασημόγλαρο είναι άνισος καθώς ο δεύτερος εκμεταλλεύεται ανθρωπογενείς πηγές τροφής και σαν αποτέλεσμα έχει αυξήσει θεαματικά τον πληθυσμό του. Τέλος η δραματική μείωση των αλιευμάτων περιορίζει την αφθονία και τη διαθεσιμότητα της τροφής του, επηρεάζοντας αρνητικά τόσο τους πληθυσμούς όσο και την αναπαραγωγική του επιτυχία. Μπούφος (Bubo bubo) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Αυτό το νυκτόβιο αρπακτικό είναι ιδιαίτερα δύσκολο στην καταμέτρηση και συχνά κατά το παρελθών οι αριθμοί του έχουν υποτιμηθεί. Στην περιοχή μελέτης υπολογίζονταν ότι φωλιάζουν τουλάχιστον 5 ζευγάρια στην περιοχή πριν το Μια προσεκτική επανεξέταση το 2006 έδειξε ότι ο πληθυσμός στην περιοχή είναι τουλάχιστον 13 ζευγάρια (ΟΙΚΟΣ ΕΠΕ 2006). Οι συνεντεύξεις με ντόπιους επιβεβαιώνουν αυτό τον αριθμό, ωστόσο η καταμέτρηση των επικρατειών δεν επιβεβαιώνει τον αριθμό φωλιάζοντων πουλιών και είναι πολύ πιθανό να υπάρχουν μάλλον περισσότερα ζεύγη εντός της προστατευόμενης περιοχής. Πιθανώς υπάρχουν και ορισμένα ζεύγη στα όρια της περιοχής που χρησιμοποιούν την προτεινόμενη ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 20

24 περιοχή ΖΕΠ. Η περιοχή ωστόσο απαιτεί προσεκτική εξέταση για την εξακρίβωση της κατανομής και της εντυπωσιακής πληθυσμιακής πυκνότητας του είδους. Για παράδειγμα ελάχιστες θέσεις έχουν ερευνηθεί επί της ακτογραμμής (ενώ είναι βέβαιο ότι το είδος φωλιάζει σε παράκτιους γκρεμούς και χαράδρες όπως στην Σχίζαλι και στην Αρχάμπολη). Τονίζουμε ότι η παρούσα χαρτογράφηση και οι ενδείξεις κατανομής του είδους (βλ. Χάρτη 2, Παράρτημα) δεν αποτελούν ολοκληρωμένη μελέτη του είδους στην περιοχή. Οικολογία Μεγαλόσωμο νυκτόβιο αρπακτικό που τρέφεται με μεσαίου και μικρού μεγέθους θηλαστικά και πουλιά. Ωστόσο στην περιοχή μελέτης δεν γνωρίζουμε με τι ακριβώς τρέφεται το είδος (πολύ πιθανό να τρέφεται με μεταναστευτικά πουλιά στις ακτογραμμές ή και με αρουραίους, γάτες και σκαντζόχοιρους κοντά στους οικισμούς). Τοπικοί κυνηγοί αναφέρουν ότι το είδος τρέφεται συχνά με λαγούς, πετροπέρδικες και συχνά με σκαντζόχοιρους. Φωλιάζει σε βραχώδεις σχηματισμούς και μεγάλα δέντρα, συχνά μέσα σε δυσπρόσιτες ρεματιές ή γκρεμούς (έχει ακουστεί άτομο και σε εγκαταλειμμένο νταμάρι πρόσφατα). Απειλές Ηλεκτροφόρα Καλώδια-Ανεμογεννήτριες Το είδος είναι ιδιαίτερα ευάλωτο σε προσκρούσεις με ηλεκτροφόρα καλώδια και υπάρχουν ενδείξεις ότι ένας τοπικός πληθυσμός μπορεί να μειωθεί λόγο της θνησιμότητας που από προσκρούσεις καλώδια (Fabrizio 2004). Τα τελευταία 10 χρόνια ο αριθμός ηλεκτροφόρων καλωδίων στην περιοχή έχει αυξηθεί λόγο της επέκταση των ΑΣΠΗΕ σε πολλά σημεία στα δυτικά, νοτιοδυτικά και ανατολικά τμήματα της προτεινόμενης περιοχής ΖΕΠ. Η επέκταση των καλωδίων είναι βέβαιη λόγω της κατασκευής νέας γραμμής υψηλής τάσης στην περιοχή (ΣΠΠΕΝΚ 2008). Λατομεία. Πιθανώς η λατόμευση έχει επιδράσει τοπικά αρνητικά σε ορισμένους πληθυσμούς εκεί που υπάρχει σήμερα μια ιδιαίτερα υψηλή συγκέντρωση λατομείων (π.χ. περιοχή άνω κοιλάδας του Αγίου Δημητρίου). Μετά την εγκατάλειψη λατομείων το είδος επιστρέφει στο χώρο αν υπάρχει κατάλληλο ενδιαίτημα (π.χ. ακούστηκε μπούφος στο εγκαταλειμμένο ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 21

25 λατομείο Λάλας Καλυβίων Καρύστου τον Αύγουστο 2009 το συγκεκριμένο λατομείο αδρανών υλικών έχει πάψει να λειτουργεί εδώ και 15 χρόνια περίπου). Λαθροθηρία. Το είδος αποτελούσε για αρκετό καιρό στόχο από τους τοπικούς κυνηγούς λαγών. Σήμερα τα κρούσματα λαθροθηρίας ενός τέτοιου αρπακτικού πιθανότατα έχουν μειωθεί (π.χ. το είδος δεν απαντάτε ως ταριχευμένο τρόπαιο). Οδοποιία. Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα διότι τοπικά προκαλεί σημαντικές αλλαγές στους φυσικούς σχηματισμούς και προωθεί διάφορες ανθρωπογενείς πιέσεις σε σχετικά άγριες περιοχές. Μείωση πληθυσμών θηραμάτων του είδους. Σημαντικά θηράματα για το είδος είναι πιθανώς η λαγός (δυνητικά και η πετροπέρδικα). Τα είδη αυτά έχουν σημείωση μείωση στην περιοχή τα τελευταία δέκα χρόνια. Φρυγανοτσίχλονο (Emberiza caesia) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Το είδος αυτό απαντά κυρίως στους νότιους πρόποδες και στις νότιες και νότιοανατολικές εκθέσεις της Όχης. Απαντά σε περιοχές με φρύγανα και διαβιώνει από το υψόμετρο της θάλασσας έως κοντά στις κορφές της Όχης (περίπου έως τα 1300 μέτρα). Οικολογία. Το είδος είναι αναπαραγόμενος μετανάστης στην περιοχή και φωλιάζει σε σημαντικές πυκνότητες σε φρύγανα και άλλες μορφές χαμηλών θαμνώνων και χαμηλών βραχοσχηματισμών από το υψόμετρο της θάλασσας έως τα 1200 μέτρα περίπου. Ενώ έχει βρεθεί φωλιά κοντά στο ύψος της θάλασσας, συνήθως το είδος φωλιάζει πάνω από τα 30 μέτρα υψόμετρο. Ο πληθυσμός της περιοχής μελέτης ξεπερνά τα 140 ζευγάρια (ενώ τοπικά πυκνή πληθυσμοί υπάρχουν και σε σημεία της χερσονήσου Παξιμάδας καθώς και γύρω από τον Κάμπο Καρύστου. Σε πολλά μέρη οι πυκνότητες του είδους είναι σαφώς πιο υψηλές από την δεντροσταρήθρα. Φαίνεται ότι το είδος χρησιμοποιεί μεγαλύτερη γκάμα μικρο-ενδιατημάτων από την δενδροσταρήθρα. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 22

26 Είναι γνωστό ότι το είδος αυτό μπορεί να ευνοηθεί από την πυρκαγιά που «ανοίγει» τους πυκνούς θαμνώνες των φρυγάνων ή την πυκνή και μονότονη «λόγχμη» των πρινώνων (εκεί που κυριαρχεί το Quercus coccifera). Στην περιοχή έχει παρατηρηθεί η εποίκιση περιοχών με πρώην πυκνούς θαμνώνες που είχαν πρόσφατα καεί (ένα και δύο χρόνια μετά την πυρκαγιά). Συνεπώς το είδος φαίνεται ότι μπορεί να ευνοηθεί από την καύση αείφυλλων σκληρόφυλλων θαμνώνων. Η βόσκηση των θαμνώνων πιθανότατα επίσης ευνοεί το είδος επειδή αυξάνει την τοπική ετερογένεια των θαμνώνων. Γενικά το είδος φαίνεται να προτιμά τα πιο ξερικά μέρη του βουνού. Το είδος σπάνια καταγράφεται σε φτεριάδες (πτεριδώνες με Pteridium aquilinum) που αποτελούν υποβαθμισμένη διάπλαση των ορεινών δασών ή θαμνώνων της Όχης. Στην βόρεια όψη του βουνού τη εξάπλωση του είδους είναι πιο τοπική (κυρίως πάνω σε ασβεστολιθικές εξάρσεις με φρύγανα εκεί οι πυκνότητες είναι σαφώς πιο χαμηλές από τον την νότια όψη του βουνού). Απειλές. Το είδος δεν φαίνεται να διατρέχει σημαντικές απειλές στην περιοχή μελέτης. Λίγα γνωρίζουμε για την τοπική οικολογία του είδους αλλά οι πληθυσμοί του είναι σταθερή (ειδικά σε σχέση με άλλα δύο τσιχλόνια- Emberiza melanocephala και Miliaria calandra που έχουν αισθητά μειωθεί στην περιοχή τα τελευταία 20 χρόνια). Θαλασσοκόρακας (Phalacrocorax aristotelis) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο Θαλασσοκόρακας εξαπλώνεται σε όλες τις ελληνικές θάλασσες αν και οι σημαντικότερες αποικίες του είδους εντοπίζονται στο βόρειο Αιγαίο, τις Σποράδες, τα βόρεια Δωδεκάνησα και τις ακτές της βόρειας Κρήτης. Αντίθετα το είδος είναι σπανιότερο στο Ιόνιο και το Κρητικό πέλαγος. Ο συνολικός πληθυσμός του υπολογίζεται σε ζευγάρια. Πιθανό σημείο αναπαραγωγής του είδους αποτελεί η νησίδα Μανδήλα (όπου έχουν παρατηρηθεί ζεύγη της εποχή φωλιάσματος καθώς και νεαρά πουλιά). Νεαρά άτομα ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 23

27 έχουν παρατηρηθεί και σε άλλα δύο σημεία της ακτογραμμής του Καφηρέα. Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός στην περιοχή καταγράφεται συντηρητικά ως 5 ζεύγη αλλά πολύ πιθανόν να είναι αρκετά μεγαλύτερος. Συνολικά ο πληθυσμός της ακτογραμμής του Καφηρέα (από την Μανδήλα ως το Άγιο Δημήτριο-Σχινδαύλεια) σίγουρα ξεπερνά τα 20 άτομα όμως δεν έχει ποτέ γίνει συστηματική καταγραφή και το νούμερο αυτό είναι συντηρητική εκτίμηση. Το είδος απαντά σε μικρότερους αριθμούς και στον Όρμο Καρύστου, ενώ συχνότερα από το Όρμο εμφανίζεται στους Πεταλιούς. Οικολογία. Ο Θαλασσοκόρακας φωλιάζει σε παράκτια βράχια, συχνά σε απρόσιτες, απόκρημνες θέσεις τόσο στις ακτές της ηπειρωτικής χώρας και στα μεγάλα νησιά όσο και σε μικρές ακατοίκητες νησίδες. τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με ψάρια τα οποία συλλαμβάνει με κατάδυση η οποία φτάνει μέχρι τα 50m. Απειλές. Η τουριστική αξιοποίηση των παράκτιων περιοχών και των ακατοίκητων νησίδων αποτελούν τους βασικούς κινδύνους υποβάθμισης του βιοτόπου φωλιάσματος. Η υπεραλίευση και η κακοδιαχείριση των πεδίων διατροφής σε συνδυασμό με την χρήση παράνομων μέσω αλιείας έχουν ως αποτέλεσμα την μείωση της διαθεσιμότητας τροφής για το είδος. Η άμεση θανάτωση από τον άνθρωπο λόγω ανταγωνισμού σε παράκτιες εγκαταστάσεις ιχθυοκαλλιεργειών και η έμμεση θανάτωση σε δίχτυα και παραγάδια αποτελούν εν δυνάμει απειλές οι οποίες όμως απαιτούν περαιτέρω διερεύνηση. Φιδαετός (Circaetus gallicus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Η περιοχή της Όχης έχει έναν σημαντικό πληθυσμό αυτού του εξειδικευμένου μεταναστευτικού αρπακτικού. Πρόσφατες έρευνες (ΟΙΚΟΣ 2006) δείχνουν ότι φωλιάζουν τρία ζευγάρια στην περιοχή. Το είδος είναι διαδεδομένο στην περιοχή μελέτης με σταθερό πληθυσμό κυνηγάει ερπετά σε όλη την περιοχή από το υψόμετρο της θάλασσας ως τις κορυφές. Το 2006 φαίνεται ότι φώλιασαν τουλάχιστον τρία ζευγάρια στην περιοχή (ευρύτερη περιοχή κοιλάδας Κομήτου, Ευρύτερη περιοχή ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 24

28 Δημοσάρη-Στέφηδες-Λάκα Μπούκουρα, Βουνά Καβοντόρου). Βρέθηκε φωλιά σε άγρια θαμνώδη περιοχή με αγριελιές στην περιοχή Αντιών (250 μ υψόμετρο) την άνοιξη Πιθανότατα να φώλιασε ένα ζευγάρι και στις νότιες ή νοτιοανατολικές πρόποδες της Όχης. Οικολογία. Το είδος τρέφεται κυρίως με ερπετά, κυρίως φίδια. Έχει παρατηρηθεί πολλές φορές να κουβαλάει μεγάλα φίδια και αυτό είναι γνωστό από τους γηραιότερους κατοίκους της περιοχής 2. Φθάνει στην περιοχή τον Μάρτιο και αναχωρούν τα τελευταία άτομα τον Νοέμβριο. Κτίζει σχετικά μικρή και πρόχειρη φωλιά, και μάλλον κατασκευάζει νέα κάθε χρόνο. Μεταναστεύει στην Αφρική. Απειλές Μείωση πληθυσμών θηραμάτων του είδους. Τα σημαντικότερα θηράματα για το είδος είναι τα φίδια και οι σαύρες. Υπάρχουν ποιοτικές ενδείξεις ότι πολλά ερπετά έχουν μειωθεί κυρίως λόγω αλλαγών χρήσης γης (Ζόγκαρης, προσωπική παρατήρηση). Ωστόσο το ζήτημα αυτό απαιτεί ειδική έρευνα. (Βλ. Χάρτη 2, Παράρτημα). Βαθμός προτεραιότητας: μέτρια ή υψηλή. Αύξηση περιοχών με ηλεκτροφόρα καλώδια-ανεμογεννήτριες. Όπως και ο σπιζετός και μπούφος, το είδος είναι ευάλωτο σε προσκρούσεις με καλώδια (πιθανώς και με τις ίδιες τις ανεμογεννήτριες έχουν σημειωθεί προσκρούσεις φιδαετών με ανεμογεννήτριες στην Ισπανία). Το δίκτυο καλωδίων που τροφοδοτεί τα πολλά νέα έργα ΑΣΠΗΕ έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια ραγδαία στην περιοχή. Βαθμός προτεραιότητας: υψηλή. Λαθροθηρία. Το είδος αποτελούσε για αρκετό καιρό σχετικά εύκολο στόχο από τους τοπικούς κτηνοτρόφους και παράνομους κυνηγούς. Υπάρχουν και ταριχευμένα άτομα ακόμη στην Κάρυστο. Αφού μειώθηκε ο αγροτικός πληθυσμός τέτοιου είδους κρούσματα λαθροθηρίας μάλλον σπανίζουν πια. Βαθμός προτεραιότητας: χαμηλή. Έργα οδοποιίας σε ευαίσθητες για το είδος περιοχές. Οι νέα οδοποιία είναι σημαντικό προβλήματα διότι τοπικά προκαλεί σημαντικές αλλαγές στους φυσικούς σχηματισμούς και προωθεί διάφορες ανθρωπογενείς πιέσεις σε ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 25

29 σχετικά άγριες περιοχές όπου το είδος μπορεί να φωλιάζει και να τρέφεται. Τα κατακερματισμένα ενδιαιτήματα καθώς και η χρήση των δρόμων από τροχοφόρα μπορεί να μειώσει και τους πληθυσμούς των ερπετών. Οι διάσπαρτες εξωχικές ή παραθεριστικές κατοικίες που βεβαίως συνδέονται με δρόμους - επίσης αυξάνουν τους θηρευτές των ερπετών (κατοικίδιες γάτες). Βαθμός προτεραιότητας: υψηλή. Καταστροφή μικρών υγροτόπων. Το είδος ευνοείται από μικρούς υγρότοπους όπου βρίσκει τροφή κατά τους άνυδρους θερινούς μήνες (νερόφιδα, βατράχια). Πολλοί μικροί υγρότοποι έχουν επιχωματωθεί ή στραγγιστεί. Κατά το παρελθών το είδος κυνηγούσε τακτικά στον υγρότοπο του Κάμπου της Καρύστου. Βαθμός προτεραιότητας: υψηλή. Πετρίτης (Falco peregrinus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο Πετρίτης έχει ευρεία κατανομή και εξαπλώνεται σε όλη την Ελλάδα, αν και ο πυκνότητα του πληθυσμού του εξαρτάται από την παρουσία κατάλληλου βιοτόπου φωλιάσματος. Ο συνολικός πληθυσμός του υπολογίζεται σε ζευγάρια. Φωλιάζουν τουλάχιστον 4 ζευγάρια στην περιοχή Natura 2000, πιθανόν στην περιοχή του φαραγγιού του Αγίου Δημητρίου και κατά μήκος των ακτών του Καφηρέα και ίσως εκτός περιοχής μελέτης (ακρωτήριο Παξιμάδα). Φωλιά βρέθηκε σε ακτογραμμή βόρεια από το Μαρμάρι στην δεκαετία 90 (ΕΟΕ, αδημοσίευτα στοιχεία). Οι ακτογραμμές είναι ιδιαίτερα σημαντικές για το είδος κυρίως κατά την ανοιξιάτικη μετανάστευση όταν το είδος κυνηγά μεταναστευτικά πουλιά εκει. Σημαντική λεία για το είδος είναι πιθανώς και το αγριοπερίστερο (Columba livia) είδος που διατηρεί πολύ καλούς πληθυσμούς κατά μήκος των ακτογραμμών της περιοχής του Καφηρέα. Ο πετρίτης απαιτεί ιδιαίτερη έρευνα διότι η περιοχή μπορεί να φιλοξενεί ακόμη περισσότερα ζεύγη (McEvoy 2007). Οικολογία. 2 Στα αρβανιτοχώρια του Καφηρέα το είδος αυτό το αποκαλούν «Τσοροκλενι» ενώ των Σπιζαετό τον λένε «Αγγέλι». ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 26