ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ BΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΖΩΩΝ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ BΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΖΩΩΝ"

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ BΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΖΩΩΝ Μελέτη των νευροδιαβιβαστικών συστημάτων της ντοπαμίνης και του γλουταμινικού οξέος στο κεντρικό νευρικό σύστημα πειραματικών μοντέλων μυών και επίμυων ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΔΗΜΗΤΡΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΒΙΟΛΟΓΟΣ ΠΑΤΡΑ, Δεκέμβριος 2010

2

3 ΕΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΥΠΟΓΡΑΦΕΣ Τα μέλη της Επταμελούς Εξεταστικής Επιτροπής Αδαμαντία Μητσάκου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Πατρών Ηλίας Κούβελας Ομότιμος Καθηγητής Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Πατρών Φεβρωνία Αγγελάτου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Πατρών Νικόλαος Ματσώκης Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών Κωσταντογιάννης Κων/νος Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Πατρών Αναστάσιος Μίντζας Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών Ο Επιβλέπων Καθηγητής Παναγιώτης Γιομπρές Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών

4

5 Η έγκριση της διδακτορικής διατριβής από το Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών δεν υποδηλώνει την αποδοχή των γνωμών του συγγραφέα. Ν. 5343/1932, άρθρο 202.

6

7 Σε αυτούς που είναι πάντα στο πλευρό μου, ελάχιστο δείγμα αγάπης και εκτίμησης

8

9 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η αγάπη μου για την έρευνα και τις Νευροεπιστήμες αποτέλεσαν κινητήρια δύναμη για την εκπόνηση της παρούσας διδακτορικής διατριβής. Σε αυτή μου την προσπάθεια συνέβαλαν μερικοί άνθρωποι στους οποίους δεν μπορώ να μην αναφερθώ και ευχαριστήσω θερμά. Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Παναγιώτη Γιομπρέ, ο οποίος είχε την κύρια επίβλεψη της παρούσας διατριβής, για τη συνεργασία, τη συνεχή καθοδήγηση και τις εποικοδομητικές συζητήσεις κατά τη διάρκεια των πειραμάτων, δείχνοντας έτσι τον ορθό τρόπο προσέγγισης ερευνητικών θεμάτων και συμβάλλοντας στη συγγραφή της διατριβής. Ένα μεγάλο ευχαριστώ, οφείλω, επίσης, στην Αναπληρώτρια Καθήγητρια κ. Αδαμαντία Μητσάκου για την αισιοδοξία, τις παρατηρήσεις, τις προτάσεις και τις ουσιαστικές, πάντοτε, υποδείξεις της καθόλη τη διάρκεια της διατριβής. Επιρόσθετα, θα ήθελα ολόψυχα να ευχαριστήσω και τους δύο γιατί πέραν από το ότι η πείρα και οι γνώσεις τους καθόρισαν σημαντικά την ερευνητική μου προσπάθεια, πάντοτε ήταν δίπλα μου σε οποιαδήποτε δυσκολία παρουσιάστηκε στη ζωή μου εκτός εργαστηρίου. Ευχαριστώ θερμά τον Καθηγητή Philippe Brachet του Πανεπιστήμιου της Nantes για την άριστη συνεργασία, την κατανόηση και την επιστημονική καθοδήγηση. Ευχαριστώ τον Ομότιμο Καθηγητή του τμήματος Ιατρικής κ. Ηλία Κούβελα, τον Αναπληρωτή Καθηγητή του τμήματος Βιολογίας κ. Νικόλαο Ματσώκη, την Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Τμήματος Ιατρικής Φεβρωνία Αγγελάτου, τον Αναπληρωτή Καθηγητή του τμήματος Βιολογίας κ. Αναστάσιο Μίντζα και τον Επικουρο Καθηγητή του τμήματος Ιατρικής κ. Κων/νο Κωσταντογιάννη για την προθυμία τους να συμμετάσχουν στην Εξεταστική Επιτροπή και την κριτική συμβολή τους στην τελική διαμόρφωση της διατριβής. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους μεταπτυχιακούς φοιτητές και μέλη ΔΕΠ του εργαστηρίου του τμήματος Βιολογιάς και Ιατρικής, αφού ο καθένας συνέβαλε με το δικό του ξεχωριστό τρόπο. Η εκπόνηση της παρούσας διατριβής πέραν από την ερευνητική εμπειρία, μου έδωσε τη δυνατότητα να γνωρίσω τρείς υπέροχους συνάδελφους και πραγματικούς φίλους, του διδάκτορες Θεόδωρο Πετρίδη και Σόνια Θεοδωρίτση, καθώς και την υποψήφια διδάκτορα Ελένη Φαναριώτη. Ευχαριστώ ολόψυχα τον Θεόδωρο για την ηθική συμπαραστασή και την υπομονή να μοιράζεται τους προβληματισμούς μου, καθόλη τη διάρκεια της διατριβής. Ευχαριστώ θερμά την κουμπάρα μου Σόνια που με την αγάπη και τη συμπαράσταση της συνέβαλε στην ολοκλήρωση της διατριβής. Ευχαριστώ την Ελένη για την πολύ καλή συνεργασία που είχαμε, για τη συμπαράσταση και την προθυμία της. Τέλος, ένα πολύ μεγάλο ευχαριστώ στους γονείς μου που η αμέριστη στήριξη και αγάπη τους έχουν καθορίσει τη μέχρι τώρα πορεία μου. Δεν μπορώ να μην ευχαριστήσω ιδιαίτερα τις αδελφές μου Ιωάννα και Πέπη που βρίσκονται σε κάθε βήμα μου πάντα στο πλάι μου. Δήμητρα Γιαννακοπουλου

10

11 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ... IX ΠΕΡΙΛΗΨΗ... XI SUMMARY... XII ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΗΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΓΑΓΓΛΙΩΝ Το Ντοπαμινεργικό σύστημα Ντοπαμίνη Υποδοχείς ντοπαμίνης Το Γλουταμινεργικό σύστημα Γλουταμινικό οξύ Υποδοχείς γλουταμινικού οξέος τύπου NMDA και AMPA Υποδοχείς NMDA Υποδοχείς AMPA Το GABAεργικό σύστημα γ-aμινοβουτυρικό οξύ Υποδοχείς γ-αμινοβουτυρικού οξέος τύπου GABA A ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΓΑΓΓΛΙΑ Το Φλοιοραβδωτό σύστημα Το Ραβδωτό σώμα Μεσαίου μεγέθους ακανθωτοί νευρώνες προβολής Συναπτικές είσοδοι στους μεσαίου μεγέθους ακανθωτούς νευρώνες Ενδονευρώνες του ραβδωτού σώματος Μεγάλου μεγέθους μη ακανθωτοί χολινεργικοί ενδονευρώνες Μεσαίου μεγέθους μη ακανθωτοί GABAεργικοί ενδονευρώνες Συστήματα εξόδου του ραβδωτού σώματος Άμεση και έμμεση οδός Άλλοι πυρήνες της έμμεσης οδού Έξω μοίρα της ωχράς σφαίρας Υποθαλαμικός πυρήνας Πυρήνες εξόδου των βασικών γαγγλίων i

12 2.4.1 Κυτταρικοί τύποι Είσοδοι και έξοδοι των πυρήνων εξόδου Η Ντοπαμινεργική προβολή Είσοδοι στους ντοπαμινεργικούς νευρώνες ΝΕΥΡΟΤΡΟΦΙΚΟI ΠΑΡAΓΟΝΤΕΣ Oικογένειες νευροτροφινών BDNF NT Νευροαυξητικός παράγοντας (NGF) Δομή και βιοσύνθεση του NGF Κατανομή του NGF στο ΚΝΣ Υποδοχείς του NGF: TrkA και p Δομή των υποδοχέων του NGF Κατανομή των υποδοχέων του NGF στο ΚΝΣ TrkΑ: Μετάδοση μηνυμάτων και ενδοκυτταρικές οδοί Οδός RAS/ERK σε PC12 κύτταρα Οδός ΡΙ3 κινάσης σε PC12 κύτταρα και επιβίωση Σηματοδοτικά μονοπάτια επιβίωσης σε νευρώνες Σηματοδοτικά μονοπάτια διαφοροποίησης σε νευρώνες Οδος μεταγωγής σήματος μέσω PLC-γ Αλληλεπίδραση μεταξύ των υποδοχέων TrkA και p Αντίδρομη σηματοδότηση του TrkA Ο μηχανισμός της αντίδρομης σηματοδότησης Ρύθμιση της σηματοδότησης με αντίδρομη μεταφορά Λειτουργίες του NGF Ρόλος του NGF κατά την ανάπτυξη Ρόλος του NGF κατά την ενήλικο ζωή NGF και νευρωνική πλαστικότητα NGF και κυτταρικός θάνατος NGF και νευροπροστασία Προστασία του NGF σε νευρώνες που εκφράζουν τους υποδοχείς του Προστασία του NGF σε νευρώνες του ΚΝΣ που φαίνεται ότι δεν εκφράζουν τους υποδοχείς του Διαταραχή σηματοδότησης του NGF και νευροεκφύλιση ii

13 3.5.1 NGF και ευπάθεια των χολινεργικών νευρώνων του πρόσθιου εγκεφάλου που σχετίζεται με την ηλικία Θεραπευτικές προσεγγίσεις μέσω σηματοδότησης του NGF Ex vivo μεταφορά του γονιδίου NGF In vivo μεταφορά του γονιδίου NGF Εκτοπική έκφραση του υποδοχέα TrkA in vivo ΔΥΣΤΟΝΙΑ Ορισμός και ταξινόμηση της δυστονίας Δυστονία DΥΤ Κλινικά χαρακτηριστικά Γενετική Τορσίνη Α Δομή της Τορσίνης Α Κατανομή της Τορσίνης A στο ΚΝΣ Οι λειτουργίες της Τορσίνης Α και ο ρόλος της στη DYT1 δυστoνία Η Tορσίνη Α στο ενδοπλασματικό δίκτυο Η Tορσίνη Α στο κυτταρόπλασμα Τορσίνη A - Κυτταροσκελετός και πολικότητα κυττάρων Η Τορσίνη Α στον πυρηνικό φάκελο Τορσίνη Α - Λειτουργία πρωτεΐνης συνοδού Τορσίνη Α - η εκκριτική οδός Τορσίνη Α Συναπτικά κυστίδια και επαναπρόσληψη της ντοπαμίνης Τορσίνη Α-Αποδόμηση ΔΕ-Τορσίνη Α- Επικρατής αρνητική λειτουργία Γενετικά μοντέλα ζώων DΥΤ1 δυστονίας Ντοπαμινεργικό σύστημα και δυστονία Ο ρόλος της ντοπαμίνης στη δυστονία Ντοπαμινεργική δυσλειτουργία στη DYT1 δυστονία Θεραπευτικές προσεγγίσεις της DYT1 δυστονίας ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ iii

14 5. ΜΕΛΕΤΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΗΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΓΑΓΓΛΙΩΝ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΕΠΙΜΥΩΝ ΜΕΤΑ ΑΠO ΕΚΤΟΠΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΔΟΧEΑ TRKA Πειραματόζωα Φορείς έκφρασης ανασυνδυασμένων αδενο-συνδεόμενων ιών Γενικά Πλασμίδια-Φορείς έκφρασης Στερεοταξικές εγχύσεις του φορέα AAV CMV TrkA στην SNpc και του φορέα AAV CBA NGF στο ραβδωτό σώμα Δοκιμασία ανοιχτού πεδίου (open field test) Δοκιμασία περιστρεφόμενης ράβδου (rotarod test) Ανοσοϊστοχημεία Αρχές μεθόδου Προετοιμασία ιστού-μονιμοποίηση Πειραματική διαδικασία ανοσοϊστοχημείας Ποσοτικοποίηση της ανοσοϊστοχημικής σήμανσης έναντι της TH Ποσοτική Αυτοραδιογραφία in vitro Βασικές αρχές Προετοιμασία ιστού Προετοιμασία αντικειμενοφόρων πλακών Δέσμευση στο μεταφορέα της ντοπαμίνης Δέσμευση στους υποδοχείς ντοπαμίνης τύπου D Δέσμευση στους υποδοχείς ντοπαμίνης τύπου D Δέσμευση στους υποδοχείς του γλουταμινικού οξέος NMDA Δέσμευση στους υποδοχείς του γλουταμινικού οξέος AMPA Δέσμευση στους υποδοχείς GABA τύπου GABA A Παραγωγή της αυτοραδιογραφικής εικόνας Ιn situ Υβριδοποίηση Βασικές αρχές Προετοιμασία αντικειμενοφόρων πλακών Διαδικασία επίστρωσης των αντικειμενοφόρων με πολύ-l-λυσίνη Προετοιμασία ιστού Μονιμοποίηση τομών Παρασκευή σημασμένων ολιγονουκλεοτιδίων iv

15 5.7.7 Πορεία σήμανσης Υβριδοποίηση Έκπλυση των αντικειμενοφόρων Παραγωγή της αυτοραδιογραφικής εικόνας Ποσοτική ανάλυση του αυτοραδιογραφήματος στην ποσοτική αυτοραδιογραφία υποδοχέων και στην in situ υβριδοποίηση Στατιστική ανάλυση ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΝΤΟΠΑΜΙΝΕΡΓΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΓΑΓΓΛΙΩΝ ΣΕ ΔΙΑΓΟΝΙΔΙΑΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ DYT1 ΔΥΣΤΟΝΙΑΣ Πειραματόζωα Ποσοτική αυτοραδιογραφία υποδοχέων και in situ υβριδοποίηση Στατιστική ανάλυση ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΜΕΛΕΤΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΗΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΓΑΓΓΛΙΩΝ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΕΠΙΜΥΩΝ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΕΚΤΟΠΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΔΟΧΕΑ TRKA Έκφραση του διαγονιδίου TrkA στη μέλαινα ουσία Έκφραση του διαγονιδίου NGF στο ραβδωτό σώμα Επίδραση της εκτοπικής έκφρασης του υποδοχέα TrkA στα ντοπαμινεργικά χαρακτηριστικά των νευρώνων της μέλαινας ουσίας και του ραβδωτού σώματος Κινητική συμπεριφορά των πειραματόζωων μετά από τις εγχύσεις των φορέων έκφρασης Δοκιμασία ανοιχτού πεδίου (open field test) Δοκιμασία περιστρεφόμενης ράβδου (rotarod test) Επίδραση της εκτοπικής έκφρασης του υποδοχέα TrkA στην υδροξυλάση της τυροσίνης Επίδραση της εκτοπικής έκφρασης του υποδοχέα TrkA στο μεταφορέα της ντοπαμίνης Επίδραση της εκτοπικής έκφρασης του υποδοχέα TrkA στους υποδοχείς ντοπαμίνης D v

16 7.3.5 Επίδραση της εκτοπικής έκφρασης του υποδοχέα TrkA στους υποδοχείς ντοπαμίνης D Επίδραση της εκτοπικής έκφρασης του υποδοχέα TrkA στο γλουταμινεργικό σύστημα της μέλαινας ουσίας και του ραβδωτού σώματος Επίδραση της εκτοπικής έκφρασης του υποδοχέα TrkA στους GABA A του ραβδωτού σώματος ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΝΤΟΠΑΜΙΝΕΡΓΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΓΑΓΓΛΙΩΝ ΣΕ ΔΙΑΓΟΝΙΔΙΑΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ DYT1 ΔΥΣΤΟΝΙΑΣ Υποδοχείς ντοπαμίνης D2 στο ραβδωτό σώμα Υποδοχείς ντοπαμίνης D2 στη συμπαγή μοίρα της μέλαινας ουσίας Υποδοχείς ντοπαμίνης D1 στο ραβδωτό σώμα Μεταφορέας της ντοπαμίνης στο ραβδωτό σώμα Μεταφορέας της ντοπαμίνης στη συμπαγή μοίρα της μέλαινας ουσίας ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΗΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΓΑΓΓΛΙΩΝ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΕΠΙΜΥΩΝ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΕΚΤΟΠΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΔΟΧΕΑ TRKA Έκφραση in vivo των διαγονιδίων NGF και TrkA Επίδραση της in vivo εκτοπικής έκφρασης του TrkA στους ντοπαμινεργικούς νευρώνες της συμπαγούς μοίρας της μέλαινας ουσίας (SNpc) Επίδραση της in vivo εκτοπικής έκφρασης του TrkA στους υποδοχείς GABA A του ραβδωτού σώματος NGF-ανεξάρτητη επίδραση του TrkA στη νευροδιαβίβαση των βασικών γαγγλίων Θεραπευτική εφαρμογή της εκτοπικής έκφρασης του TrkA ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΝΤΟΠΑΜΙΝΕΡΓΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΓΑΓΓΛΙΩΝ ΣΕ ΔΙΑΓΟΝΙΔΙΑΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ DYT1 ΔΥΣΤΟΝΙΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΤΟΠΙΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΤΟΥ TRKA ΣΤΟ ΡΑΒΔΩΤΟ ΣΩΜΑ Έκφραση του διαγονιδίου TrkΑ σε νευρώνες του ραβδωτού σώματος vi

17 11.2 Επίδραση της εκτοπικής έκφρασης του υποδοχέα TrkA σε νευρώνες του ραβδωτού σώματος Επίδραση της εκτοπικής έκφρασης του υποδοχέα TrkA στους χολινεργικούς ενδονευρώνες του ραβδωτού σώματος Επίδραση της εκτοπικής έκφρασης του υποδοχέα TrkA στους θετικούς στην NADPH-d GABAεργικούς ενδονευρώνες Επίδραση της εκτοπικής έκφρασης του υποδοχέα TrkA στους θετικούς στην DARPP-32 GABAεργικούς νευρώνες προβολής Επίδραση της εκτοπικής έκφρασης του υποδοχέα TrkA στους ετερόπλευρους νευρώνες του ραβδωτού σώματος ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ vii

18 viii

19 ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ AAV Adeno-Associated Virus, Αδενο-συνδεόμενος ιός AMPA -amino-3-hydroxy-5-methyl-4-isoxazolepropionate BDNF Brain-Derived Neurotrophin Factor, Νευροτροφικός παράγοντας προερχόμενος από τον εγκέφαλο ChAT Choline acetyltransferase, χολινο-ακετυλ-τρανσφεράση DA Dopamine, Ντοπαμίνη DARPP-32 dopamine- and cyclic AMP-regulated phosphoprotein 32 kilodalton DAT Dopamine transporter, Μεταφορέας της ντοπαμίνης DOPAC dihydroxyphenylacetic acid, διυδροξυφαινυλοξεϊκό οξύ DYN δυνορφίνη ENK εγκεφαλίνη GABA γ-αμινοβουτυρικό οξύ GPi/GPe internal/external Globus Pallidus, έσω/έξω μοίρα της ωχράς σφαίρας HVA homovanillic acid, ομοβανιλλικό οξύ Nacc Nucleus accumbens, επικλινής πυρήνας NADPH-d Nicotinamide adenine dinucleotide phosphate-diaphorase NGF Nerve Growth Factor, Νευροαυξητικός Παράγοντας NMDA Ν-μεθυλ-D-ασπαρτικό οξύ NT-3 Neurotrophin-3, Νευροτροφίνη-3 NTFs Neurotrophic Factors, Νευροτροφικοί Παράγοντες p75 pan-neurotrophin receptor PPN Pedunculopontine nucleus, γεφυροσκελιαίοs πυρήναs RRA Retrorubral area, οπίσθια ερυθρή περιοχή SN Substantia nigra, μέλαινα ουσία SNpc Substantia nigra pars compacta, συμπαγή μοίρα της μέλαινας ουσίας SNr Substantia nigra pars reticulata, δικτυωτή μοίρα της μέλαινας ουσίας SP ουσία P TA Τορσίνη Α, TorsinA TH Tyrosine hydroxylase, Υδροξυλάση της τυροσίνης Trk Tropomyosine-related kinase VTA Ventral tegmental area, κοιλιακό καλυπτρικό πεδίο Wt-TA wild-type Τorsin A, άγριου τύπου Τορσίνη Α ix

20 ΔΕ-ΤΑ ΕR ΚΝΣ ΠΝΣ μεταλλαγμένη Τορσίνη Α Endoplasmic reticulum, ενδοπλασματικό δίκτυο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα Περιφερικό Νευρικό Σύστημα x

21 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα βασικά γάγγλια είναι υποφλοιϊκές δομές που αποτελούνται από διάφορους διασυνδεόμενους πυρήνες στον εγκέφαλο, και ειδικότερα το ραβδωτό σώμα, την ωχρά σφαίρα, τη μέλαινα ουσία και τον υποθαλαμικό πυρήνα. Η νευρική οδός που συνδέει τη μέλαινα ουσία με το ραβδωτό σώμα είναι μια από τις σημαντικότερες ντοπαμινεργικές οδούς στον εγκέφαλο, και εμπλέκεται στον έλεγχο της κίνησης. Στην παρούσα διατριβή μελέτηθηκε το ντοπαμινεργικό και γλουταμινεργικό σύστημα νευροδιαβίβασης των βασικών γαγγλίων, χρησιμοποιώντας δύο διαφορετικά μοντέλα ζώων. Ο πρώτος στόχος της διατριβής ήταν να εξεταστεί εάν η μεταφορά του γονιδίου TrkA σε νευρώνες της μέλαινας ουσίας (SN) ενήλικων επίμυων επιδρά σε κάποιες από τις νευροχημικές τους ιδιότητες, απουσία ή παρουσία εξωγενούς νευροαυξητικού παράγοντα (NGF) στο ραβδωτό σώμα. Είναι γνωστό ότι οι νευροτροφικοί παράγοντες είναι πρωτεΐνες που προάγουν την επιβίωση των νευρώνων, συμμετέχουν στην αξονική αύξηση και επηρεάζουν τη δημιουργία συναπτικών επαφών κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης. Στην ενήλικη ζωή, οι νευροτροφικοί παράγοντες είναι απαραίτητοι για τη διατήρηση της νευρωνικής λειτουργίας και του ειδικού νευρωνικού φαινότυπου. Ο NGF ασκεί τις νευροτροφικές του ιδιότητες μέσω του υποδοχέα υψηλής συγγένειας, TrkA, ο οποίος είναι μια διαμεμβρανική πρωτεΐνη με ενεργότητα κινάσης τυροσίνης. Στην παρούσα μελέτη, ο ανασυνδυασμένος αδενο-συνδεόμενος ιός AAV-CMV-TrkA εγχύθηκε στη δεξιά συμπαγή μοίρα της μέλαινας ουσίας (SNpc) και ο AAV-CBA-NGF στο ομόπλευρο ραβδωτό σώμα. Η επίδραση της εκτοπικής έκφρασης του TrkA στην κινητική δραστηριότητα των ζώων εκτιμήθηκε χρησιμοποιώντας τις δοκιμασίες του ανοιχτού πεδίου και της περιστρεφόμενης ράβδου. Η έκφραση των διαγονιδίων TrkA και NGF στην SNpc και στο ραβδωτό σώμα, αντίστοιχα, ανιχνεύθηκε με ανοσοϊστοχημεία. Επιπλέον, η επίδραση της εκτοπικής έκφρασης του TrkA στα ντοπαμινεργικά χαρακτηριστικά των μελαινοραβδωτών νευρώνων εκτιμήθηκε με τη μέτρηση των επιπέδων mrna και πρωτεΐνης της υδροξυλάσης της τυροσίνης (ΤΗ), του μεταφορέα της ντοπαμίνης (DAT), των υποδοχέων ντοπαμίνης D1 και D2. Η παρουσία του διαγονιδίου TrkA στην SN οδήγησε σε σημαντική μείωση των επιπέδων mrna της TH, της TH ανοσοδραστικότητας και των επιπέδων mrna του DAT στη δεξιά SN σε σύγκριση με την ετερόπλευρη, ενώ δεν βρέθηκε καμία διαφορά στα επίπεδα mrna των υποδοχέων ντοπαμίνης D2 και της ειδικής δέσμευσης του [ 3 Η]raclopride στην SN. Δεν xi

22 παρατηρήθηκαν σημαντικές μεταβολές στην πυκνότητα των θέσεων δέσμευσης του [ 3 Η]WIN35428 στον DAT και της ανοσοδραστικότητας του DAT στο ομόπλευρο ραβδωτό σώμα, καθώς και στον αριθμό των θέσεων δέσμευσης των μετασυναπτικών υποδοχέων ντοπαμίνης D1 και D2, όπως καθορίζεται από τους ιχνηθέτες [ 3 H]SCH23390 και [ 3 Η] raclopride, αντίστοιχα. Οι γλουταμινεργικοί υποδοχείς NMDA και AMPA στην SN και στο ραβδωτό σώμα, και οι GABAεργικοί υποδοχείς GABA A στο ραβδωτό σώμα αξιολογήθηκαν μετρώντας τα επίπεδα mrna της υπομονάδας GluRB των υποδοχέων AMPA, της ειδικής δέσμευσης [ 3 H]AMPA, της ειδικής δέσμευσης [ 3 H]MK-801 για υποδοχείς NMDA και [ 3 Η]SR95531 για υποδοχείς GABA A. Δεν βρέθηκαν σημαντικές μεταβολές στους υποδοχείς NMDA και AMPA. Η παρουσία εξωγενούς NGF στο ραβδωτό σώμα είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση των υποδοχέων GABA A στο ομόπλευρο σε σύγκριση με το ετερόπλευρο ραβδωτό σώμα. Τα αποτελέσματα αυτά δείχνουν ότι η εκτοπική έκφραση του TrkA στην SN ρυθμίζει αρνητικά την υδροξυλάση της τυροσίνης των ντοπαμινεργικών νευρώνων της SN, ενώ δεν επηρεάζει την ντοπαμινεργική σηματοδότηση στο ραβδωτό σώμα. Επιπλέον, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η εκτοπική έκφραση του TrkA δεν επιφέρει σημαντική νευροτοξικότητα στην SN ή στο ραβδωτό σώμα, και το σημαντικότερο η ενεργοποίηση του υποδοχέα TrkA οδηγεί σε ανεξάρτητες από τον NGF αποκρίσεις. O δεύτερος στόχος της παρούσας διατριβής ήταν η μελέτη του ντοπαμινεργικού συστήματος σε ένα μοντέλο DYT1 δυστονίας μυός. Η DYT1 δυστονία με έναρξη σε νεαρή ηλικία είναι μία επικρατής αυτοσωματική κινητική διαταραχή που οφείλεται σε έλλειψη 3 ζευγών βάσεων (GAG) στο γονίδιο DYT1 και προκαλεί την απώλεια ενός καταλοίπου γλουταμινικού οξέος από την πρωτεΐνη τορσίνη Α. Τα κλινικά συμπτώματα αυτής της διαταραχής συνήθως αναπτύσσονται πριν την ηλικία των 21 ετών και περιλαμβάνουν ακούσιους επίμονους μυϊκούς σπασμούς. Υπάρχουν δεδομένα που υποστηρίζουν την υπόθεση ότι η δυσλειτουργία των βασικών γαγγλίων και ειδικότερα η δυσλειτουργία του ντοπαμινεργικού συστήματος παίζει σημαντικό ρόλο στη δυστονία. Στην παρούσα μελέτη χρησιμοποιήθηκαν υπερκινητικοί διαγονιδιακοί μυες ως μοντέλο DYT1 δυστονίας και συγκρίθηκε το ντοπαμινεργικό σύστημα των βασικών γαγγλίων μεταξύ διαγονιδιακών μυών που παρουσίαζαν υπερκινητική συμπεριφορά, διαγονιδιακών μυών που δεν παρουσίαζαν κινητικές ανωμαλίες, και μη διαγονιδιακών φυσιολογικών μυών. Σε διαγονιδιακούς μυς με υπερκινητική και μη υπερκινητική συμπεριφορά παρατηρήθηκε μείωση της πυκνότητας των υποδοχέων ντοπαμίνης D2 στο ραβδωτό σώμα, όπως προσδιορίστηκε από τη δέσμευση του [ 3 H]raclopride, και των xii

23 επιπέδων mrna των D2 στην SNpc, σε σχέση με μη διαγονιδιακούς μυς. Δεν παρατηρήθηκε διαφορά στη δέσμευση του [ 3 H]SCH23390 σε υποδοχείς ντοπαμίνης D1 ή του [ 3 H]WIN35428 στο μεταφορέα της ντοπαμίνης (DAT) στο ραβδωτό σώμα διαγονιδιακών μυών. Στην SNpc παρατηρήθηκαν αυξημένα επίπεδα δέσμευσης στον DAT στα ζώα που παρουσίαζαν υπερκινητική και μη υπερκινητική συμπεριφορά σε σχέση με τα μη-διαγονιδιακά, ενώ δε βρέθηκαν μεταβολές στα επίπεδα mrna του DAT. Τα δεδομένα αυτά δείχνουν νευροχημικές αλλαγές στο ντοπαμινεργικό σύστημα των βασικών γαγγλίων και προτείνουν μία πιθανή εμπλοκή της ντοπαμινεργικής νευροδιαβίβασης στην παθοφυσιολογία της δυστονικού τύπου κινητικής υπερδραστηριότητας. xiii

24 SUMMARY Basal ganglia are subcortical structures comprising several interconnected nuclei in the brain and particularly the striatum, globus pallidus, substantia nigra (SN), and subthalamic nucleus. The neural pathway that connects the substantia nigra with the striatum is one of the major dopamine pathways in the brain, and is involved in the control of movement. In the present thesis we examined the dopaminergic and glutamatergic neurotransmission systems of basal ganglia, using two different animal models. The first goal of the thesis was to investigate whether TrkA gene transfer into SN neurons of adult rats influence some of their neurochemical properties, in the absence or presence of exogenous nerve growth factor (NGF) delivery in the striatum. It is well known that neurotrophic factors are proteins which promote neuronal survival, participate in axonal growth and influence axonal targeting to establish contacts during development. In adulthood, neurotrophic factors are required to maintain neuronal functions and specific neuronal phenotype. NGF exerts its neurotrophic effects through its high affinity receptor, TrkA, which is a membrane tyrosine-kinase. In the present study, a recombinant adeno-associated virus AAV-CMV-TrkA was injected in the right substantia nigra pars compacta (SNpc) and a AAV-CBA-NGF in the ipsilateral striatum. The effects of ectopic TrkA expression on locomotor activity of the animals were assessed using the open field and rotarod tests. The expression of TrkA and NGF transgenes in SNpc and striatum, respectively, was detected by immunohistochemistry. Additionally, the effects of ectopic TrkA expression on the dopaminergic traits of nigrostriatal neurons were assessed by measuring mrna and protein levels of the tyrosine-hydroxylase (TH), dopamine transporter (DAT), D1 and D2 dopamine (DA) receptors. The presence of TrkA transgene in SN resulted in a significant decrease of TH immunoreactivity, TH mrna and DAT mrna expression in the right SN compared to the contralateral side, while no difference was found in the mrna expression of D2 DA receptors and [ 3 H]raclopride binding in SN. No significant changes were seen in the density of DAT by measuring [ 3 H]WIN35428 binding sites and DAT immunoreactivity in the ipsilateral striatum, as well as in the number of postsynaptic striatal D1 and D2 receptor binding sites, as determined by [ 3 H]SCH23390 and [ 3 H]raclopride, respectively. The glutamatergic receptors NMDA and AMPA in SN xiv

25 and striatum, and the GABAergic receptors GABA A in striatum were assessed by measuring mrna levels of the GluRB subunit of AMPA receptors, [ 3 H]AMPA binding, [ 3 H]MK-801 binding for NMDA receptors and [ 3 H]SR95531 for GABA A receptors. No significant changes were found in NMDA and AMPA receptors. The presence of exogenous NGF in the striatum resulted in an increase of GABA A receptors in the ipsilateral compared to the contralateral striatum. These data suggest that ectopic TrkA expression in SN downregulates tyrosine hydroxylase in nigral dopaminergic neurons, while the dopamine signaling is not affected in the striatum. Furthermore, these data suggest that ectopic TrkA expression has no significant neurotoxicity in SN or striatum, and most importantly TrkA elicits NGF-independent responses. The second goal of the present thesis was to examine the dopaminergic system of basal ganglia in a mouse model of DYT1 dystonia. Early-onset DYT1 dystonia is an autosomal dominant movement disorder caused by a 3-base pair deletion (GAG) in the DYT1 gene resulting in the loss of a glutamic acid residue in the torsina protein. Symptoms of this disorder typically develop before the age of 21 years and include involuntary sustained muscle contractions. There are data supporting the hypothesis that basal ganglia dysfunction, and specifically dopaminergic system dysfunction, plays a role in dystonia. In the present study, we used hyperkinetic transgenic mice generated as a model of DYT1 dystonia and compared the basal ganglia dopaminergic system between transgenic mice exhibiting hyperkinesia (affected), transgenic mice not showing movement abnormalities (unaffected), and non-transgenic littermates. A decrease in the density of striatal D2 binding sites, measured by [ 3 H]raclopride binding, and D2 mrna expression in substantia nigra pars compacta (SNpc) was revealed in affected and unaffected transgenic mice when compared with non-transgenic. No difference in D1 receptor binding and DAT binding, measured by [ 3 H]SCH23390 and [ 3 H]WIN35428 binding, respectively, was found in striatum of transgenic animals. In SNpc, increased levels of DAT binding sites were observed in affected and unaffected animals compared to non-transgenic, whereas no change in DAT mrna expression was found. These data indicate neurochemical changes in the basal ganglia dopaminergic system and suggest a possible involvement of dopamine neurotransmission in the pathophysiology of dystonia-like motor hyperactivity. xv

26 xvi

27 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

28 2

29 1. ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΗΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΓΑΓΓΛΙΩΝ 1.1 Το Ντοπαμινεργικό σύστημα Ντοπαμίνη Η DA (Dopamine, DA), όπως η αδρεναλίνη και η νοραδρεναλίνη, ανήκει στην οικογένεια των κατεχολαμινών, οι οποίες περιέχουν ένα βενζολικό δακτύλιο που φέρει δύο διαδοχικές υδροξυλικές υποκαταστάσεις και μια αμινομάδα. Εκτός από το ρόλο της ως νευροδιαβιβαστής στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (ΚΝΣ), αποτελεί πρόδρομο μόριο της νοραδρεναλίνης σε όλους τους κεντρικούς και περιφερικούς νοραδρενεργικούς νευρώνες. Συντίθεται από το αμινοξύ τυροσίνη, το οποίο μετατρέπεται με τη βοήθεια του ενζύμου υδροξυλάση της τυροσίνης (Tyrosine Hydroxylase, TH) σε 3,4- διυδροξυφαινυλαλανίνη (L-DOPA). H L-DOPA μετατρέπεται σχεδόν ακαριαία σε DA από την αποκαρβοξυλάση των L-αρωματικών αμινοξέων (L-aromatic amino acid decarboxylase, AADC) (Εικ. 1.1). Εικόνα 1.1 Ντοπαμινεργική σύναψη. Φαίνεται η σύνθεση, απελευθέρωση και επαναπρόσληψη της ντοπαμίνης στον προσυναπτικό νευρώνα και τα σηματοδοτικά μονοπάτια στο μετασυναπτικό νευρώνα της ομάδας D1 υποδοχέων που αυξάνουν το c-amp και της ομάδας D2 υποδοχέων που μειώνουν το c-amp. AC5, adenylate cyclase 5; ATP, adenylyl tri-phosphate; CREB, cyclic AMP response element binding protein; DARPP-32, dopamine and cyclic AMP-regulated phosphoprotein; D1, dopamine receptor 1; MAPK, mitogen-activated protein kinase; PKA, protein kinase A; PKC, protein kinase C; PLC, phospholipase C; VMAT, vesicular monoamine transporter; c-fos, downstream early gene (2010). 3

30 Η ΤΗ, που εντοπίζεται σε όλους τους νευρώνες που περιέχουν κατεχολαμίνες, είναι μια οξειδάση, η οποία χρησιμοποιεί τη τετραδιϋδροπτερίνη (BH4) και το οξυγόνο ως συνπαράγοντες. Αύξηση της συγκέντρωσης της TH δεν θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη παραγωγή της L-DOPA, εφόσον η TH λειτουργεί στη μέγιστη καταλυτική της δραστηριότητα. Επιπλέον, δεδομένου ότι η TH ρυθμίζει την παραγωγή της DA, το ένζυμο αυτό καθίσταται στόχος φυσιολογικής ρύθμισης και φαρμακολογικού χειρισμού (Webster, 2001). Η απελευθέρωση της DA πραγματοποιείται με τον κλασικό μηχανισμό Ca +2 - εξαρτώμενης συναπτικής εξωκύτωσης, ο οποίος λαμβάνει χώρα στις συναπτικές απολήξεις των κατεχολαμινεργικών αξόνων που διατρέχουν την περιοχή-στόχο τους. Επίσης, η DA απελευθερώνεται μέσω του μεταφορέα επαναπρόσληψής της, ο οποίος μετά την επίδραση ορισμένων φαρμάκων (αμφεταμίνη) καθώς και διεγερτικών αμινοξέων αντιστρέφει τη φορά δράσης του και μεταφέρει το νευροδιαβιβαστή στον εξωκυττάριο αντί του ενδοκυττάριου χώρου (Leviel, 2001). Τέλος, η DA απελευθερώνεται, με μηχανισμό που δεν έχει ακόμα αποσαφηνιστεί, από τους δενδρίτες των ντοπαμινεργικών κυττάρων (Cheramy et al., 1981). Η DA που ελευθερώνεται από τους δενδρίτες των ντοπαμινεργικών κυττάρων δεσμευόμενη σε αυτοϋποδοχείς στο σώμα και τους δενδρίτες ρυθμίζει ανασταλτικά το ρυθμό πυροδότησης των νευρώνων αυτών (Overton and Clark, 1997). Η DA που απελευθερώνεται στον εξωκυττάριο χώρο αδρανοποιείται με δύο μηχανισμούς, με ενζυμικό καταβολισμό και με επαναπρόσληψη. Ο ενζυμικός καταβολισμός διενεργείται μέσω δύο ενζύμων, τη μονοάμινο-οξειδάση (monoamine oxidase, MAO) και την Ο-μεθυλοτρανσφεράση των κατεχολαμινών (catechol-omethyl transferase, COMT). Τα προϊόντα καταβολισμού κάθε ενζύμου αποτελούν υπόστρωμα για το άλλο, οδηγώντας στην αποτελεσματικότερη απομάκρυνση των τοξικών για το κύτταρο υποπροϊόντων. Η ΜΑΟ εδράζεται στην εξωτερική μεμβράνη του μιτοχονδρίου και απαμινώνει τα υποστρώματά της μετατρέποντας τα σε ασταθή και ανενεργά αλδεΰδικά παράγωγα, τα οποία στη συνέχεια καταβολίζονται μέσω δεϋδρογονασών και αναγωγασών στα αντίστοιχα οξέα και αλκοόλες. Συγκεκριμένα, η MAO καταβολίζει τη DA σε διυδροξυφαινυλοξεϊκό οξύ (dihydroxyphenylacetic acid, DOPAC). Εναλλακτικά, η COMT που μεταφέρει μια μεθυλομάδα στην m υδροξυλομάδα του κατεχολικού δακτυλίου και εντοπίζεται τόσο ενδο- όσο και εξωκυτταρικά, καταβολίζει τη DA σε 3- μεθοξυτρυπταμίνη (3-methoxytriptamine, 3-ΜΤ). Τα προϊόντα DOPAC και 3-MT 4

31 καταβολίζονται περαιτέρω σε ομοβανιλλικό οξύ (homovanillic acid, HVA) (Webster, 2001). Η επαναπρόσληψη της DA στην προσυναπτκή απόληξη διαμεσολαβείται από αντίστοιχο μεταφορέα ο οποίος ανήκει στην οικογένεια των μεταφορέων των νευροδιαβιβαστών. Στην οικογένεια αυτή ανήκουν οι μεταφορείς της DA, της νορεπινεφρίνης, της σεροτονίνης, της γλυκίνης, του GABA, της ταυρίνης, της προλίνης, της μπεταίνης και της κρεατίνης καθώς και οι ορφανοί μεταφορείς για τους οποίους δεν έχει ακόμα ταυτοποιηθεί υπόστρωμα. Στην οικογένεια αυτή δεν ανήκει ο μεταφορέας της χολίνης (Masson et al., 1999). Ο μεταφορέας της DA (DAT), όπως και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, έχει Μ.Β. ~80kDa, το οποίο γίνεται ~50kDa μετά από ενζυμική απομάκρυνση των γλυκο-ομάδων. Αποτελείται από 619 αμινοξέα που διατρέχουν την κυτταρική μεμβράνη 12 φορές, με το αμινοτελικό άκρο εξωκυτταρικά και το καρβοξυτελικό άκρο ενδοκυτταρικά, με θέσεις γλυκοζυλίωσης στη μεγάλη εξωκυτταρική θηλιά μεταξύ 3ης και 4ης διαμεμβρανικής περιοχής και θέσεις φωσφορυλίωσης στις ενδοκυτταρικές θηλιές. Ιδιαίτερα συντηρημένες μεταξύ των μελών της οικογένειας των μεταφορέων των νευροδιαβιβαστών είναι οι διαμεμβρανικές περιοχές, ενώ μεγαλύτερη ποικιλότητα παρατηρείται στη μεγάλη εξωκυτταρική θηλιά και στο Ν - τελικό και C -τελικό άκρο. Ιδιαίτερα σημαντικές για τη συγγένεια του μεταφορέα προς τα υποστρώματά του είναι οι διαμεμβρανικές περιοχές 1-3 και 9-12, η γλυκοζυλίωση στη μεγάλη εξωκυτταρική θηλιά και η φωσφορυλίωση σε ενδοκυτταρικές θέσεις. Η πρόσληψη της DA εξαρτάται από τις διαμεμβρανικές περιοχές 5-8, απαιτεί την παράλληλη είσοδο ιόντων Να+ και έξοδο ιόντων Cl- σε αναλογία 1 μόριο νευροδιαβιβαστή / 2 ιόντα Να+ / 1 ιόν Cl- και εξαρτάται από τη λειτουργία της αντλίας ιόντων Να+ / Κ+. Δηλαδή ο μεταφορέας της DA είναι τόσο μεταφορέας όσο και δίαυλος ιόντων (Chen and Reith, 2000). Η δράση του DAT είναι σημαντική για τη ρύθμιση της δράσης της DA επί των υποδοχέων της, δεδομένου ότι η επαναπρόσληψη καθορίζει το χρόνο έκθεσης των υποδοχέων στο νευροδιαβιβαστή που βρίσκεται στη συναπτική σχισμή. Ηλεκτρονική μικροσκοπία έδειξε ότι ο DAT δεν εντοπίζεται στην περιοχή της σύναψης αλλά εξωσυναπτικά, γεγονός που συμφωνεί με την ύπαρξη εξωσυναπτικά τοποθετημένων υποδοχέων DA (Yung et al., 1995) και με την υπόθεση ότι η διάχυση της DA είναι σημαντικός παράγοντας για την απομάκρυνσή της από τη συναπτική σχισμή αλλά και ένας ακόμα τρόπος εξωκυτταρικής μεταβίβασης σήματος (Hersch et al., 1997; Nirenberg et al., 1996). 5

32 Η χρόνια ρύθμιση των επιπέδων του DAT φαίνεται πως καθορίζεται κυρίως από τα επίπεδα της εξωκυττάριας συγκέντρωσης της DA, δηλαδή αυξάνονται όταν η εξωκυττάρια DA αυξάνεται και αντιστρόφως. Η οξεία, βραχυχρόνια, ρύθμιση του DAT είναι ένα σύνθετο φαινόμενο στο οποίο συμμετέχουν οι προσυναπτικοί υποδοχείς DA D2, πρωτεϊνικές κινάσες και φωσφατάσες (Zanisher and Doolen, 2001). Όπως προαναφέρθηκε, ο DAT είναι δυνατόν υπό ορισμένες συνθήκες να λειτουργεί με αντίθετη φορά, δηλαδή να εξάγει τη DA προς τον εξωκυττάριο χώρο. Η αντιστροφή του DAT έχει παρατηρηθεί μετά από κατάλληλο φαρμακολογικό χειρισμό, αλλά και όταν η κλίση συγκέντρωσης της DA είναι υπέρ του κυτταροπλασματικού κλάσματος (Leviel, 2001). Στην προσυναπτική μεμβράνη εκτός από τον DAT εντοπίζονται και υποδοχείς DA, που ονομάζονται αυτοϋποδοχείς. Ο λειτουργικός τους ρόλος συνίσταται στο να ελέγχουν την εξωκυττάρια συγκέντρωση DA και να τροποποιούν τη σύνθεση και απελευθέρωση της DA. Καταστολή των αυτοϋποδοχέων διευκολύνει τη σύνθεση και απελευθέρωση της DA, ενώ η ενεργοποίηση τους έχει αντίθετο αποτέλεσμα (Starke et al., 1989; Wolf and Roth, 1990) Υποδοχείς ντοπαμίνης Οι περισσότεροι ντοπαμινεργικοί υποδοχείς εντοπίζονται μετασυναπτικά, αλλά μερικοί βρίσκονται και προσυναπτικά (Εικ 1.1). Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι προσυναπτικοί ντοπαμινεργικοί υποδοχείς (αυτοϋποδοχείς) παίζουν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση της σύνθεσης και απελευθέρωσης της DA. Ο λειτουργικός τους ρόλος διαφέρει ανάλογα με το σημείο που εδράζονται στο νευρικό κύτταρο. Έτσι, οι αυτοϋποδοχείς του σώματος των ντοπαμινεργικών κυττάρων όταν διεγερθούν επιβραδύνουν την ταχύτητα εκφόρτισης των νευρώνων αυτών, ενώ οι αυτοϋποδοχείς των νευρικών απολήξεων αναστέλλουν τη σύνθεση και απελευθέρωση της DA. Με τον τρόπο αυτό οι αυτοϋποδοχείς των δύο περιοχών συνεργάζονται για να προκαλέσουν ανάδραση στη ντοπαμινεργική μεταβίβαση. Η DA ασκεί τη δράση της στους μετασυναπτικούς νευρώνες μέσω δέσμευσης της στους μεμβρανικούς υποδοχείς της. Οι μετασυναπτικοί υποδοχείς της DA ανήκουν στην κατηγορία των μεταβοτρόπων υποδοχέων, η ενεργοποίηση των οποίων σχετίζεται με την επαγωγή σήματος που θα καθορίσουν τελικά τη φυσιολογική απόκριση του μετασυναπτικού νευρώνα. Η φύση των υποδοχέων αυτών καθορίζει και την αργή δράση 6

33 της DA, το αποτέλεσμα της οποίας εμφανίζεται αρκετά αργότερα και για μεγαλύτερο διάστημα από το χρόνο δράσης της. Οι μετασυναπτικοί υποδοχείς ντοπαμίνης συνδέονται με πρωτεΐνες G και ανήκουν στην οικογένεια των υποδοχέων με επτά διαμεμβρανικές περιοχές. Αποτελούνται από μία πολυπεπτιδική αλυσίδα με το αμινοτελικό άκρο στον εξωκυττάριο χώρο και το καρβοξυτελικό άκρο ενδοκυτταρικά. Είναι γλυκοζυλιωμένη στο αμινοτελικό άκρο της, τροποποίηση σημαντική για την είσοδο της πρωτεΐνης στην κυτταρική μεμβράνη. Επίσης είναι παλμιτιλυωμένη και φωσφορυλιωμένη στο καρβοξυτελικό άκρο της, τροποποίηση που σταθεροποιεί την αλληλεπίδραση του μορίου με την κυτταρική μεμβράνη και τη σύζευξή του με τις πρωτεΐνες G (Vallone et al., 2000). Ο νευροδιαβιβαστής δεσμεύεται σε μία «εσοχή» της πρωτεΐνης η οποία συγκροτείται από διαμεμβρανικά αμινοξέα των περιοχών 2, 3, 5 και 6. Δύο κατάλοιπα Asp στις διαμεμβρανκές περιοχές ΤΜ2 και ΤΜ3, δύο Ser στη διαμεμβρανική περιοχή ΤΜ5 και μία Phe στην ΤΜ6, που εμφανίζονται συντηρημένα σε όλους τους υποδοχείς κατεχολαμινών, είναι σημαντικά για την πρόσδεση αγωνιστών και την ενεργοποίηση των υποδοχέων (Squire, 2003) (Εικ. 1.2). Εικόνα 1.2 Δομή του υποδοχέα ντοπαμίνης. Τα κατάλοιπα που εμπλέκονται στη δέσμευση της ντοπαμίνης εντοπίζονται σε διαμεμβρανικές περιοχές. Πιθανές θέσεις φωσφορυλίωσης απεικονίζονται στην 3 η ενδοκυτταρική θηλιά (I3) και στο C-τελικό άκρο. Πιθανές θέσεις γλυκοζυλίωσης απεικονίζονται στο N-τελικό άκρο. E1- E3, εξωκυττάριες θηλιές; 1-7, διαμεμβρανικές περιοχές; I2-I3, ενδοκυττάριες θηλιές (Missale et al., 1998). 7

34 Οι υποδοχείς της DA διακρίνονται λειτουργικά σε δύο μεγάλες ομάδες, στους υποδοχείς της ομάδας D1 και της ομάδας D2. Η ομάδα D1 περιέχει τους υποδοχείς D1 και D5, αμφότεροι κωδικοποιούμενοι από γονίδια δίχως εσόνια και συνεπώς χωρίς δυνατότητα εναλλακτικού ματίσματος. Η ομάδα D2 περιέχει τους υποδοχείς D2, D3 και D4, όλοι κωδικοποιούμενοι από γονίδια με εσόνια γεγονός που παρέχει τη δυνατότητα πολλαπλών ισομορφών. Πράγματι, οι D2 υποδοχείς έχει διαπιστωθεί ότι διαθέτουν δύο ισομορφές, τις D2long και D2short. Η D2long ισομορφή περιέχει μια ένθετη περιοχή 29 αμινοξέων στην μεγάλη ενδοκυτταρική θηλιά ανάμεσα στην TM5 και TM6 (Squire, 2003; Vallone et al., 2000). Οι δύο ισομορφές των D2 υποδοχέων εκφράζονται σε διαφορετικές περιοχές του ντοπαμινεργικού νευρώνα και χαρακτηρίζονται από διαφορετικές λειτουργίες. Η εντόπιση της D2short ισομορφής στα κυτταρικά σώματα και στους άξονες των ντοπαμινεργικών νευρώνων καταδεικνύει ότι αποτελούν τους αυτοϋποδοχείς της DA, ενώ η D2long ισομορφή αποτελεί κυρίως μετασυναπτικό υποδοχέα (Khan et al., 1998b). Οι υποδοχείς της ομάδας D1 εντοπίζονται, κατά κανόνα, μετασυναπτικά σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου, όπως το ραβδωτό σώμα, τον επικλινή πυρήνα, τη μέλαινα ουσία, το κοιλιακό καλυπτρικό πεδίο και τον εγκεφαλικό φλοιό. Στη δικτυωτή μοίρα της μέλαινας ουσίας αν και έχει δειχθεί η δέσμευση ειδικών ιχνηθετών για τους D1 υποδοχείς, δεν έχει ανιχνευθεί το mrna τους. Φαίνεται ότι οι D1 υποδοχείς συντίθενται στους νευρώνες του ραβδωτού σώματος που προβάλλουν στη μέλαινα ουσία, μέσω της άμεσης ραβδωτο-μέλαινας οδού, και εντοπίζονται προσυναπτικά (Jackson and Westlind-Danielsson, 1994; Vallone et al., 2000). Οι D2 υποδοχείς της οικογένειας D2 εμφανίζουν υψηλά επίπεδα στο ραβδωτό σώμα, στον επικλινή πυρήνα, στο οσφρητικό φύμα, στη συμπαγή μοίρα της μέλαινας ουσίας, στο κοιλιακό καλυπτρικό πεδίο, στη δικτυωτή μοίρα της μέλαινας ουσίας και στον εγκεφαλικό φλοιό. Οι D2 υποδοχείς εντοπίζονται μετασυναπτικά και προσυναπτικά στις αξονικές απολήξεις των ντοπαμινεργικών νευρώνων στο ραβδωτό σώμα και στη σωματοδενδριτική περιοχή των ντοπαμινεργικών νευρώνων στη συμπαγή μοίρα της μέλαινας ουσίας. Οι D3 υποδοχείς εντοπίζονται σε πολύ μικρό ποσοστό στο ραβδωτό σώμα και σε σημαντικά επίπεδα στον επικλινή πυρήνα και στο οφρητικό φύμα. Επίσης D3 υποδοχείς εντοπίζονται στην οδοντωτή έλικα και την CA1 περιοχή του ιππόκαμπου, στις στιβάδες IV και V στον εγκεφαλικό φλοιό και στη δικτυωτή μοίρα της μέλαινας ουσίας. Οι D4 υποδοχείς εντοπίζονται στον πρόσθιο, τον κροταφικό, το βρεγματικό και τον οπτικό 8

35 φλοιό, στις περισσότερες υποπεριοχές του ιππόκαμπου, στον επικλινή πυρήνα, και λιγότερο στο ραβδωτό σώμα, στο οσφρητικό φύμα και στη δικτυωτή μοίρα της μέλαινας ουσίας (Khan et al., 1998a; Levey et al., 1993). Η DA είναι γνωστό ότι έχει την ικανότητα να προκαλεί τόσο διεργετική όσο και ανασταλτική νευροδιαβίβαση. Η ιδιότητά της αυτή στηρίζεται στους διαφορετικούς μηχανισμούς μεταγωγής σήματος μεταξύ των δύο ομάδων υποδοχέων της DA μετά από ενεργοποίησή τους (Εικ 1.1). Συγκεκριμένα, οι D1 υποδοχείς συζευγνύονται με Gs και Golf πρωτεΐνες και κατά συνέπεια όταν ενεργοποιηθούν διεγείρουν την ενεργότητα της αδενυλικής κυκλάσης, και αυξάνουν τα επίπεδα του κυκλικού AMP (c-amp) στο κύτταρο. Είναι γνωστό ότι το c-amp ενεργοποιεί την πρωτεϊνική κινάση Α, η οποία με τη σειρά της στοχεύει σε πολλούς ενδοκυτταρικούς στόχους. Αντίθετα, οι D2 υποδοχείς συζευγνύονται με τις Gi πρωτεΐνες, αναστέλλουν την ενεργότητα της αδενυλικής κυκλάσης και μειώνουν τα επίπεδα του camp στο κύτταρο. Παρόμοια με τους D2 υποδοχείς, οι D3 υποδοχείς έχουν επίσης περιγραφεί ως αναστολείς των ενδογενών επιπέδων του c-amp σε αρκετές κυτταρικές σειρές. Ωστόσο, οι D3 υποδοχείς αναστέλλουν την αδενυλική κυκλάση λιγότερα αποδοτικά από τους D2 υποδοχείς (Vallone et al., 2000). Λαμβάνοντας υπόψη τις αντίθετες αυτές δράσεις, η DA δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα αμιγώς διεγερτικός ή ανασταλτικός νευροδιαβιβαστής, αλλά ως ένα ρυθμιστικό μόριο, η συμπεριφορά του οποίου εξαρτάται από το περιβάλλον στο οποίο δρα. 1.2 Το Γλουταμινεργικό σύστημα Γλουταμινικό οξύ Το γλουταμινικό οξύ είναι ο κύριος διεγερτικός νευροδιαβιβαστής στον εγκέφαλο των θηλαστικών και προέρχεται μόνο από τοπική σύνθεση, εφόσον δεν μπορεί να διαπεράσει τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό. Το γλουταμινικό οξύ συντίθεται μέσω του κύκλου του Krebs από τη δραστηριότητα της αφυδρογονάσης του γλουταμινικού οξέος ή μέσω τρανσαμίνωσης του α-κετογλουταρικού. Ο νευροδιαβιβαστής μετά από σύνθεση του στις νευρικές απολήξεις συγκεντρώνεται σε συναπτικά κυστίδια. Είναι ενδιαφέρον ότι το γλουταμινικό οξύ λειτουργεί ως πρόδρομο μόριο του GABA, μέσω αποκαρβοξυλίωσης από το ένζυμο αποκαρβοξυλάση του γλουταμινικού οξέος (βλέπε ενότητα 1.3.1). Η επαναπρόσληψη του από τη συναπτική σχισμή στις μεν 9

36 προσυναπτικές απολήξεις διενεργείται μέσω ενός ειδικού μηχανισμού μεταφοράς, στα δε γειτονικά αστροκύτταρα μέσω υψηλής συγγένειας μεταφορέων. Η οδός μέσω των αστροκυττάρων λειτουργεί ως μηχανισμός ανακύκλωσης, εφόσον το εισαγόμενο γλουταμινικό οξύ μεταβολίζεται σε γλουταμίνη, υπό τον έλεγχο του ενζύμου συνθάση της γλουταμίνης, και εν συνεχεία απελευθερώνεται για επαναπρόσληψη στις νευρικές απόλήξεις. Η γλουταμίνη μέσα στους νευρώνες μετατρέπεται σε γλουταμινικό οξύ. Η δράση του γλουταμινικoύ οξέος επιτυγχάνεται μέσω πρόσδεσης του σε υποδοχείς, οι οποίοι ανήκουν σε δύο κατηγορίες: τους ιοντοτρόπους και τους μεταβοτρόπους. Οι ιοντοτρόποι υποδοχείς είναι ιοντικοί δίαυλοι οι οποίοι ενεργοποιούνται με την πρόσδεση του νευροδιαβιβαστή και διεκπεραιώνουν το μεγαλύτερο μέρος της διεγερτικής νευροδιαβίβασης στον εγκέφαλο Υποδοχείς γλουταμινικού οξέος τύπου NMDA και AMPA Οι ιοντοτρόποι υποδοχείς του γλουταμινικού οξέος χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, τους ΝΜDA και τους μη-nmda (Εικ 1.3). Οι υποδοχείς NMDA διεγείρονται εκλεκτικά από τον αγωνιστή NMDA (Ν-μεθυλ-D-ασπαρτικό οξύ), και είναι διαπερατοί στα ιόντα Na +, K + και Ca 2+. Οι υποδοχείς μη-nmda διακρίνονται σε δύο κατηγορίες, τους υποδοχείς AMPA και τους υποδοχείς του καϊνικού οξέος. Οι υποδοχείς αυτοί είναι διαπερατοί στα ιόντα Na + και K +, ενώ μερικοί από αυτούς είναι διαπερατοί και στο Ca 2+ (Dingledine et al., 1999). Πρόσφατα βιβλιογραφικά δεδομένα καταδεικνύουν ότι οι ιοντοτρόποι υποδοχείς του γλουταμινικού οξέος είναι τετραμερή σύμπλοκα αποτελούμενα από τέσσερις διαμεμβρανικές πρωτεΐνες-υπομονάδες, ενώ δεν έχει αποκλειστεί η πιθανότητα της πενταμερούς δομής. Στα θηλαστικά είναι γνωστές 18 υπομονάδες που προέρχονται από την ίδια οικογένεια γονιδίων. Όλες οι υπομονάδες έχουν κοινή διαμόρφωση αποτελούμενες από τρία διαμεμβρανικά τμήματα (Μ1, Μ3 και Μ4), καθώς και μία δομή που σχηματίζει θηλιά μέσα στην μεμβράνη, στραμμένη προς την κυτταροπλασματική πλευρά αυτής (Μ2), ενώ το αμινοτελικό και το καρβοξυτελικό άκρο της πρωτεΐνης βρίσκονται στην εξωκυττάρια και την κυτταροπλασματική πλευρά της μεμβράνης, αντίστοιχα. Η περιοχή Μ2 όλων των υπομονάδων στο σύμπλοκο του υποδοχέα συγκροτούν τον πόρο του διαύλου. Οι λειτουργικές ιδιότητες του διαύλου-υποδοχέα είναι αποτέλεσμα της συγκρότησης του από τις διάφορες υπομονάδες. Κάθε μια από αυτές τις υπομονάδες μπορεί να υφίσταται μία σειρά μετα-μεταγραφικών (εναλλακτικό μάτισμα ή editing) ή 10

37 μετα-μεταφραστικών (φωσφορυλίωση, γλυκοζυλίωση) τροποποιήσεων, οι οποίες προσδίδουν ακόμα μεγαλύτερη ποικιλότητα στα δομικά, λειτουργικά και φαρμακολογικά χαρακτηριστικά του υποδοχέα. Η σύσταση του υποδοχέα σε υπομονάδες έχει βρεθεί ότι μπορεί να αλλάζει κατά την ανάπτυξη, όπως επίσης και σε διάφορες παθολογικές καταστάσεις (ισχαιμία, επιληπτικές διαταραχές) ή κατά τον εθισμό σε φάρμακα (Dingledine et al., 1999). Εικόνα 1.2 Ιοντοτρόποι υποδοχείς του γλουταμινικού οξέος. Η άφιξη μιας σειράς ερεθισμάτων στην προσυναπτική απόληξη προκαλεί την απελευθέρωση του γλουταμινικού οξέος, το οποίο συνδέεται με υποδοχείς του γλουταμινικού οξέος στο μετασυναπτικό νευρώνα. Μετά από ενεργοποίηση, οι υποδοχείς AMPA και καϊνικού οξέος διαπερνιούνται από ιόντα νατρίου, γεγονός που οδηγεί σε μετασυναπτική εκπόλωση. Η εκπόλωση απομακρύνει τα ιόντα Mg 2+ που μπλοκάρουν τους υποδοχείς NMDA. Η εισροή Ca 2+ μέσω NMDA διαύλων πυροδοτεί μια αλυσίδα γεγονότων που οδηγούν στη μακροχρόνια ενδυνάμωση. AMPA, -amino-3-hydroxy-5-methyl-4- isoxazolepropionate; CaMKII, calcium/calmodulin-dependent kinase II; CREB, camp response element binding protein; MAPK, mitogen-activated protein kinase; NMDA, N-methyl-Daspartate; PKA, protein kinase A; PKC, protein kinase C (Voglis and Tavernarakis, 2006) 11

38 Υποδοχείς NMDA Οι υποδοχείς NMDA παίζουν σημαντικό ρόλο στη διεγερτική συναπτική διαβίβαση και συναπτογένεση. Σε αντίθεση με τους άλλους ιοντοτρόπους υποδοχείς του γλουταμινικού οξέος που απευαισθητοποιούνται ταχύτατα, ο NMDA υποδοχέας διακρίνεται για την αργή ενεργοποίηση του αλλά και την πολύ αργή απενεργοποίηση (αποδέσμευση του προσδέτη από τη θέση δέσμευσης) και απευαισθητοποίηση του (κλείσιμο του διαύλου παρουσία του αγωνιστή). Η υψηλή συγγένεια του γλουταμινικού οξέος για αυτόν επιτρέπει την παρατεταμένη δέσμευση του, με αποτέλεσμα την επανενεργοποίηση του υποδοχέα πριν προλάβει να αποδεσμευτεί ο νευροδιαβιβαστής. Η νευροδιαβίβαση του γλουταμινικού οξέος μέσω του NMDA υποδοχέα είναι λοιπόν αργή αλλά ισχυρή και παρατεταμένη (Ozawa et al., 1998). Η καθυστερημένη απόκριση των υποδοχέων αυτών στον νευροδιαβιβαστή οφείλεται στο γεγονός, ότι όταν το κύτταρο βρίσκεται στο δυναμικό ηρεμίας, ο ιοντικός δίαυλος μπλοκάρεται από ιόντα Mg 2+, τα οποία είναι παρόντα στο εξωκυττάριο περιβάλλον των νευρώνων. Παρά το γεγονός ότι η δέσμευση του γλουταμινικού οξέος είναι επαρκής για τη διάνοιξη των ιοντικών διαύλων των υποδοχέων AMPA ή καϊνικού οξέος, τρία ξεχωριστά γεγονότα είναι απαραίτητα για την ενεργοποίηση των υποδοχέων NMDA: η δέσμευση του γλουταμινικού οξέος, η δέσμευση του συναγωνιστή γλυκίνη, και μια αρκετά μεγάλη εκπόλωση της μεμβράνης προκειμένου να απομακρυνθούν τα ιόντα Mg 2+. Αυτή η διπλή απαίτηση της δέσμευσης του προσδέτη και της μεμβρανικής εκπόλωσης επιτρέπει στους NMDA υποδοχείς να λειτουργούν ως "ανιχνευτές σύμπτωσης της ταυτόχρονης προσυναπτικής και μετασυναπτικής δραστηριότητας, όπου η προσυναπτική δραστηριότητα εκπροσωπείται από το γλουταμινικό οξύ που υπάρχει στη συναπτική σχισμή, ενώ η μετασυναπτική δραστηριότητα από τη μεμβρανική εκπόλωση. Η εκπόλωση του κυττάρου που προκαλείται λόγω της γρήγορης ενεργοποίησης των υποδοχέων μη-nmda έχει ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση του ιοντικού διαύλου από τα ιόντα Mg 2+ και την επακόλουθη ενεργοποίηση των υποδοχέων NMDA. Ο ιοντικός δίαυλος των υποδοχέων NMDA ανοίγει και αυξάνεται η διαπερατότητα σε Na +, K + και Ca 2+. Το γεγονός ότι οι υποδοχείς αυτοί χαρακτηρίζονται από πολύ υψηλή αγωγιμότητα στο Ca 2+, καθώς και από αργό ρυθμό απευαισθητοποίησης έχει ως αποτέλεσμα την αυξημένη είσοδο Ca 2+ στο κύτταρο και την πυροδότηση ενδοκυτταρικών μονοπατιών, τα οποία οδηγούν σε μεγάλης διάρκειας αλλαγές στο μετασυναπτικό νευρώνα και συνεπώς στο φαινόμενο της μακροχρόνιας ενδυνάμωσης των συνάψεων που πιθανά αποτελεί το μοριακό υπόβαθρο της μνήμης και της μάθησης. 12

39 Η περίσσεια ενδοκυττάριων ιόντων Ca 2+ είναι τοξική για το κύτταρο και η υπερενεργοποίηση του υποδοχέα NMDA θεωρείται ότι συμβάλλει σε διάφορες νευροεκφυλιστικές διαταραχές. Οι υποδοχείς NMDA είναι ετερομερή σύμπλοκα και συγκροτούνται από τρεις κατηγορίες υπομονάδων: τις NR1, NR2 και NR3. Η ομάδα NR1 περιέχει την υπομονάδα NR1, η ομάδα NR2 περιλαμβάνει τις υπομονάδες NR2A-D και η ομάδα NR3 τις υπομονάδες NR3A-Β. Οι υπομονάδες του NMDA υποδοχέα, και ιδιαίτερα οι NR1 υπομονάδες, υφίστανται εναλλακτικό μάτισμα με αποτέλεσμα τη δημιουργία πολλαπλών ισομορφών και μεγάλης ποικιλίας υπότυπων NMDA υποδοχέων. Η ακριβής στοιχειομετρία των υπομονάδων δεν έχει εξακριβωθεί, αλλά είναι πιθανό ότι ο υποδοχέας συγκροτείται από 2 ή 3 υπομονάδες ΝR1 και 2 υπομονάδες ΝR2 (ίδιες ή διαφορετικές). Για τη συγκρότηση λειτουργικού υποδοχέα είναι απαραίτητη η παρουσία της υπομονάδας NR1. Οι NR1 και NR2A υπομονάδες εντοπίζονται σε όλον τον εγκέφαλο αλλά η έκφραση των υπόλοιπων υπομονάδων είναι ιστοειδική: οι NR2B εκφράζονται στον πρόσθιο εγκέφαλο, οι NR2C στην παρεγκεφαλίδα και οι NR2D στο διεγκέφαλο και στο στέλεχος (Dingledine et al., 1999) Υποδοχείς AMPA Οι υποδοχείς AMPA είναι υπεύθυνοι για την επιτέλεση της γρήγορης διεγερτικής νευροδιαβίβασης στο ΚΝΣ. Οι υποδοχείς αυτοί, ανταποκρίνονται γρήγορα στο γλουταμινικό οξύ, καθώς και στους διάφορους αγωνιστές και χαρακτηρίζονται επίσης, από γρήγορο ρυθμό απευαισθητοποίησης. Ο γρήγορος ρυθμός απευαισθητοποίησης των παραπάνω υποδοχέων οφείλεται στη χαμηλή συγγένεια τους για το γλουταμινικό οξύ, το οποίο μένει για σύντομο χρονικό διάστημα συνδεδεμένο με τους παραπάνω υποδοχείς. Οι υποδοχείς AMPA είναι διαπερατοί κυρίως στα ιόντα Na+ και K+ και ο ιοντικός τους δίαυλος έχει σχετικά μικρή αγωγιμότητα. Τα παραπάνω ιόντα θεωρείται ότι διαπερνούν τον δίαυλο με την ίδια ευκολία, παρόλο που δεν υπάρχουν εκτενείς μελέτες σύγκρισης μεταξύ των δύο ιόντων. Κάποιοι από τους υποδοχείς αυτούς χαρακτηρίζονται από αυξημένη διαπερατότητα στο ιόν του Ca 2+. Τέτοιοι υποδοχείς AMPA για παράδειγμα, απαντώνται σε μικρά ελλειψοειδή κύτταρα ιππόκαμπου σε καλλιέργειες, στα δίπολα κύτταρα του αμφιβληστροειδή ή στα μη πυραμιδικά κύτταρα του εγκεφαλικού φλοιού (Dingledine et al., 1999; Michaelis, 1998). 13

40 Σε αντίθεση με τους υποδοχείς NMDA, οι υποδοχείς AMPA δεν υπόκεινται σε ρύθμιση της ηλεκτροφυσιολογικής τους λειτουργίας από αλλοστερικούς τροποποιητές του εξωκυττάριου περιβάλλοντος. Αυτό το γεγονός τους επιτρέπει να ρυθμίζονται μόνο ενδοκυτταρικά, από κινάσες και φωσφατάσες οι οποίες εμπλέκονται στα ενδοκυτταρικά μονοπάτια μεταβίβασης σήματος που ελέγχουν τους μηχανισμούς της συναπτικής πλαστικότητας. Παρόλο αυτά, η λειτουργία του διαύλου των εν λόγω υποδοχέων παρεμποδίζεται τονικά, όταν το κύτταρο βρίσκεται στο δυναμικό ηρεμίας, από πολυαμίνες που βρίσκονται στο κυτταρόπλασμα. Παρόμοια παρεμπόδιση του ανοίγματος του διαύλου από ενδοκυττάριες πολυαμίνες είναι γνωστό ότι υφίσταται επίσης στους διαύλους Κ+ εσωτερικής ανόρθωσης, καθώς και στους νικοτινικούς υποδοχείς της ακετυλοχολίνης. Στην περίπτωση όμως των υποδοχέων AMPA, η παρεμπόδιση από τις πολυαμίνες αίρεται μετά από εκπόλωση του κυττάρου. Επιπλέον, ένα μοντέλο κινητικής της παραπάνω παρεμπόδισης προτείνει ότι η δράση των πολυαμινών μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την επιτάχυνση του κλεισίματος του διαύλου (Bowie et al., 1998). Οι υποδοχείς AMPA αποτελούνται από τέσσερις υπομονάδες (GluRΑ-D) που κωδικοποιούνται από τέσσερα διαφορετικά γονίδια. Ζώα με στοχευμένες μεταλλάξεις στα παραπάνω γονίδια εμφανίζουν ανωμαλίες στη βασική διεγερτική συναπτική διαβίβαση, ανικανότητα να προάγουν μεταβολές στη συναπτική διαβίβαση και διαταραχή μνήμης σε δοκιμασίες χωριακής μάθησης. Όλες οι υπομονάδες των AMPA μπορούν να σχηματίσουν ομοτετραμερή σύμπλοκα που οδηγούν στη δημιουργία λειτουργικών διαύλων. Η πιο σημαντική υπομονάδα των υποδοχέων AMPA είναι η GluRΒ, η οποία όταν συμμετέχει στην συγκρότηση του υποδοχέα έχει ως αποτέλεσμα την ύπαρξη γραμμικής σχέσεως μεταξύ της εφαρμοζόμενης τάσης στην μεμβράνη και του ρεύματος που διέρχεται μέσω του υποδοχέα. Οι υποδοχείς που περιέχουν την GluRΒ υπομονάδα δεν είναι διαπερατοί στο ιόν του Ca 2+ και αφορούν στην πλειοψηφία των υποδοχέων AMPA που απαντώνται στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Κυτταρικοί πληθυσμοί οι οποίοι χαρακτηρίζονται από μεγάλη διαπερατότητα στο Ca 2+ (μικρά ελλειψοειδή κύτταρα ιππόκαμπου σε καλλιέργειες, κύτταρα της Bergmann γλοίας) έχει βρεθεί ότι περιέχουν υποδοχείς AMPA από τους οποίους απουσιάζει η υπομονάδα GluRΒ (Michaelis, 1998). 14

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΝΕΥΡΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΨΕΙΣ ΧΗΜΙΚΕΣ ΣΥΝΑΨΕΙΣ

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΝΕΥΡΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΨΕΙΣ ΧΗΜΙΚΕΣ ΣΥΝΑΨΕΙΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΝΕΥΡΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΨΕΙΣ ΧΗΜΙΚΕΣ ΣΥΝΑΨΕΙΣ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΩΝ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΩΝ 1 Ηλεκτρικές και Χημικές Συνάψεις 2 Ηλεκτρικές

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΜΕΡΟΣ Γ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ

ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΜΕΡΟΣ Γ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΜΕΡΟΣ Γ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ Ορίζουμε ως διαβιβαστή μια ουσία που απελευθερώνεται από έναν νευρώνα σε μια σύναψη και που επηρεάζει ένα άλλο κύτταρο, είτε έναν νευρώνα είτε ένα κύτταρο

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΜΕΡΟΣ Α ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ

ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΜΕΡΟΣ Α ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΜΕΡΟΣ Α ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ Όπως συμβαίνει με τη συναπτική διαβίβαση στη νευρομυϊκή σύναψη, σε πολλές μορφές επικοινωνίας μεταξύ νευρώνων στο κεντρικό νευρικό σύστημα παρεμβαίνουν άμεσα ελεγχόμενοι

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ

ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ Το ένζυμο Αδενυλική κυκλάση, υπεύθυνο για τη βιοσύνθεση του camp. Το camp είναι ένα παράδειγμα μορίου «αγγελιοφόρου» καθοδικά των G πρωτεινών Αύξηση του camp

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Νευρικό Σύστημα 2 Ανατομία ΝΣ ΝΣ ΚΝΣ (εγκέφαλος + ΝΜ) ΠΝΣ Προσαγωγό (αισθητικό) Απαγωγό Κινητικοί νευρώνες ΑΝΣ Συμπαθητικό Παρασυμπαθητικό 3 Οι διαταραχές της λειτουργίας

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΜΕΡΟΣ Β ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ ΣΤΗ ΝΕΥΡΟΜΥΪΚΗ ΣΥΝΑΨΗ

ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΜΕΡΟΣ Β ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ ΣΤΗ ΝΕΥΡΟΜΥΪΚΗ ΣΥΝΑΨΗ ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΜΕΡΟΣ Β ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ ΣΤΗ ΝΕΥΡΟΜΥΪΚΗ ΣΥΝΑΨΗ Η νευρομυϊκή σύναψη αποτελεί ιδιαίτερη μορφή σύναψης μεταξύ του κινητικού νευρώνα και της σκελετικής μυϊκής ίνας Είναι ορατή με το οπτικό μικροσκόπιο Στην

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΚΗΣΗ: MΕΤΡΗΣΗ ΜΕΤΑΣΥΝΑΠΤΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΙΚΩΝ ΣΕ ΤΟΜΕΣ ΙΠΠΟΚΑΜΠΟΥ ΑΡΟΥΡΑΙΟΥ.

ΑΣΚΗΣΗ: MΕΤΡΗΣΗ ΜΕΤΑΣΥΝΑΠΤΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΙΚΩΝ ΣΕ ΤΟΜΕΣ ΙΠΠΟΚΑΜΠΟΥ ΑΡΟΥΡΑΙΟΥ. ΑΣΚΗΣΗ: MΕΤΡΗΣΗ ΜΕΤΑΣΥΝΑΠΤΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΙΚΩΝ ΣΕ ΤΟΜΕΣ ΙΠΠΟΚΑΜΠΟΥ ΑΡΟΥΡΑΙΟΥ. Η μετάδοση σημάτων μεταξύ των νευρώνων επιτυγχάνεται μέσω χημικών συνάψεων. Κατά τη χημική συναπτική διαβίβαση απελευθερώνεται από

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Μεμβρανική Βιοφυσική. Δίαυλοι: απο το γονίδιο στην εξέλιξη Διδάσκων: Λεκ. Χαράλαμπος Λαμπρακάκης

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Μεμβρανική Βιοφυσική. Δίαυλοι: απο το γονίδιο στην εξέλιξη Διδάσκων: Λεκ. Χαράλαμπος Λαμπρακάκης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Μεμβρανική Βιοφυσική Δίαυλοι: απο το γονίδιο στην εξέλιξη Διδάσκων: Λεκ. Χαράλαμπος Λαμπρακάκης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ BΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΖΩΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ BΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΖΩΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ BΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΖΩΩΝ Μελέτη του συστήµατος επαναπρόσληψης και των υποδοχέων της ντοπαµίνης στο κεντρικό νευρικό σύστηµα µυών

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΖΩΩΝ 7-8/ Π.Παπαζαφείρη ΣΥΝΑΨΕΙΣ

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΖΩΩΝ 7-8/ Π.Παπαζαφείρη ΣΥΝΑΨΕΙΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΖΩΩΝ 7-8/02-03-2016 Π.Παπαζαφείρη ΣΥΝΑΨΕΙΣ Νευροδιαβιβαστές α) παραγωγή, είδη β) αναγνώριση γ) σηματοδότηση Σε πρώτη προσέγγιση, ο ορισμός του διαβιβαστή είναι: Διαβιβαστής είναι μια ουσία που

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ - ΜΕΡΟΣ Α. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής του οργανισμού μας

ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ - ΜΕΡΟΣ Α. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής του οργανισμού μας ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ - ΜΕΡΟΣ Α Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής του οργανισμού μας Ρόλος του νευρικού συστήματος Το νευρικό σύστημα (Ν.Σ.) ελέγχει, ρυθμίζει και συντονίζει όλες τις λειτουργίες του οργανισμού ανάλογα

Διαβάστε περισσότερα

Συνάψεις Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Φεβρουάριος 2018

Συνάψεις Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Φεβρουάριος 2018 Συνάψεις Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Φεβρουάριος 2018 Σύναψη Σύναψη είναι μια ανατομικά εξειδικευμένη σύνδεση μεταξύ δύο νευρώνων. Σύναψη Στη σύναψη η ηλεκτρική δραστηριότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Εγκέφαλος Μεγάλη αιµάτωση, πολύ σηµαντική για την λειτουργία του Επικοινωνία µε το περιβάλλον Χρησιµοποιεί το 20% του Ο 2 και ως πηγή ενέργειας γλυκόζη Στις χειρουργικές επεµβάσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Βιολογία ΙI Κυτταρική Επικοινωνία Διδάσκοντες: Σ. Γεωργάτος, Θ. Τζαβάρας, Π. Κούκλης, Χ. Αγγελίδης Υπεύθυνος μαθήματος: Σ. Γεωργάτος Άδειες Χρήσης Το

Διαβάστε περισσότερα

Βασικά γάγγλια. Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Μάρτιος 2017

Βασικά γάγγλια. Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Μάρτιος 2017 Βασικά γάγγλια Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Μάρτιος 2017 Ιεραρχία κινητικού ελέγχου ΠΡΟΘΕΣΗ Αναμετάδοση της πληροφορίας Εξειδίκευση της θέσης και της κίνησης για να εκτελεστεί

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ

ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ Το ένζυμο Αδενυλική κυκλάση, υπεύθυνο για τη βιοσύνθεση του camp. Το camp είναι ένα παράδειγμα μορίου «αγγελιοφόρου» καθοδικά των G πρωτεινών Αύξηση του camp

Διαβάστε περισσότερα

Εγκέφαλος και Έλεγχος της Κίνησης. 4 διακριτά υποσυστήματα που αλληλεπιδρούν

Εγκέφαλος και Έλεγχος της Κίνησης. 4 διακριτά υποσυστήματα που αλληλεπιδρούν Τα Βασικά Γάγγλια Εγκέφαλος και Έλεγχος της Κίνησης 4 διακριτά υποσυστήματα που αλληλεπιδρούν Εγκέφαλος και Έλεγχος της Κίνησης 4 διακριτά υποσυστήματα που αλληλεπιδρούν Εγκέφαλος και Έλεγχος της Κίνησης

Διαβάστε περισσότερα

9. ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΝΕΥΡΙΚΩΝ. Νευρώνες

9. ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΝΕΥΡΙΚΩΝ. Νευρώνες 9. ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το νευρικό σύστημα μαζί με το σύστημα των ενδοκρινών αδένων συμβάλλουν στη διατήρηση σταθερού εσωτερικού περιβάλλοντος (ομοιόσταση), ελέγχοντας και συντονίζοντας τις λειτουργίες των

Διαβάστε περισσότερα

Ηλίας Ηλιόπουλος Εργαστήριο Γενετικής, Τµήµα Γεωπονικής Βιοτεχνολογίας, Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθηνών

Ηλίας Ηλιόπουλος Εργαστήριο Γενετικής, Τµήµα Γεωπονικής Βιοτεχνολογίας, Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθηνών Χηµική Μεταβίβαση Σήµατος Ηλίας Ηλιόπουλος Εργαστήριο Γενετικής, Τµήµα Γεωπονικής Βιοτεχνολογίας, Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθηνών 1 Η Επικοινωνία στα Ζωϊκά Κύτταρα 1. Δίκτυα εξωκυτταρικών και ενδοκυτταρικών

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 9. Νευρικό Σύστημα. Δομή και λειτουργία των νευρικών κυττάρων

Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 9. Νευρικό Σύστημα. Δομή και λειτουργία των νευρικών κυττάρων Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 9 Νευρικό Σύστημα Δομή και λειτουργία των νευρικών κυττάρων Νευρικό Σύστημα Το νευρικό σύστημα μαζί με το σύστημα των ενδοκρινών αδένων φροντίζουν να διατηρείται σταθερό το εσωτερικό

Διαβάστε περισσότερα

Βασικά γάγγλια. Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας

Βασικά γάγγλια. Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Βασικά γάγγλια Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Ιεραρχία κινητικού ελέγχου ΠΡΟΘΕΣΗ Αναμετάδοση της πληροφορίας Εξειδίκευση της θέσης και της κίνησης για να εκτελεστεί η πρόθεση δράσης

Διαβάστε περισσότερα

Κυτταρα ζυμομύκητα αποκρίνονται σε σήμα ζευγαρώματος

Κυτταρα ζυμομύκητα αποκρίνονται σε σήμα ζευγαρώματος Κυτταρα ζυμομύκητα αποκρίνονται σε σήμα ζευγαρώματος Στους πολυκύτταρους οργανισμούς οι θεμελιώδεις κυτταρικές λειτουργίες εξαρτώνται από σύνθετα σηματοδοτικά μονοπάτια Κυτταρική επικοινωνία Τύποι επικοινωνίας

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ

ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ Το ένζυμο Αδενυλική κυκλάση, υπεύθυνο για τη βιοσύνθεση του camp. Το camp είναι ένα παράδειγμα μορίου «αγγελιοφόρου» καθοδικά των G πρωτεινών Αύξηση του camp

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Βιολογία ΙI Κυτταρική Επικοινωνία Διδάσκοντες: Σ. Γεωργάτος, Θ. Τζαβάρας, Π. Κούκλης, Χ. Αγγελίδης Υπεύθυνος μαθήματος: Σ. Γεωργάτος Άδειες Χρήσης Το

Διαβάστε περισσότερα

Δυναμικό ηρεμίας Δυναμικό ενεργείας. Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ.

Δυναμικό ηρεμίας Δυναμικό ενεργείας. Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. Δυναμικό ηρεμίας Δυναμικό ενεργείας Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. 30/09/2016 Φυσιολογία Συστημάτων Ακαδημαϊκό Ετος 2016-2017 Ιόντα Δυναμικό

Διαβάστε περισσότερα

Μοριακή Bιολογία ΔIAΛEΞΕΙΣ OΔΟΙ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΥΚΑΡΥΩΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ

Μοριακή Bιολογία ΔIAΛEΞΕΙΣ OΔΟΙ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΥΚΑΡΥΩΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ Μοριακή Bιολογία ΔIAΛEΞΕΙΣ 11-13 OΔΟΙ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΥΚΑΡΥΩΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ (Πως γίνονται αντιληπτά τα μηνύματα και πως δίδονται οι απαντήσεις) Χρήστος Παναγιωτίδης, Ph.D. Καθηγητής Κυτταρικής/Μοριακής

Διαβάστε περισσότερα

Γνωστική-Πειραµατική Ψυχολογία

Γνωστική-Πειραµατική Ψυχολογία Γνωστική-Πειραµατική Ψυχολογία ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2018 Μηχανισµοί της ΣΔ à Βάση διεργασιών όπως η αντίληψη, µάθηση, εκούσια κίνηση. 10.000 à Μέσος νευρώνας à 1000 (1011 1014). 2 θεµελιώδεις µηχανισµοί ΣΔς:

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΣΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΩΜΑ (I)

ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΣΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΩΜΑ (I) ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΣΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΩΜΑ (I) Γιάννης Τσούγκος ΓΕΝΙΚΑ:...πολλούς αιώνες πριν μελετηθεί επιστημονικά ο ηλεκτρισμός οι άνθρωποι γνώριζαν

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΝΕΥΡΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ. Κορνηλία Πουλοπούλου Αναπληρώτρια Καθ. Νευροφυσιολογίας Νευρολογική Κλινκή

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΝΕΥΡΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ. Κορνηλία Πουλοπούλου Αναπληρώτρια Καθ. Νευροφυσιολογίας Νευρολογική Κλινκή ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΝΕΥΡΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ Κορνηλία Πουλοπούλου Αναπληρώτρια Καθ. Νευροφυσιολογίας Νευρολογική Κλινκή ΣΥΝΑΨΕΙΣ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ Εξυπηρετεί την επικοινωνία ανάμεσα στα νευρικά κύτταρα

Διαβάστε περισσότερα

και χρειάζεται μέσα στο ρύθμιση εναρμόνιση των διαφόρων ενζυμικών δραστηριοτήτων. ενζύμων κύτταρο τρόπους

και χρειάζεται μέσα στο ρύθμιση εναρμόνιση των διαφόρων ενζυμικών δραστηριοτήτων. ενζύμων κύτταρο τρόπους Για να εξασφαλιστεί η σωστή και αρμονική έκφραση των ενζύμων μέσα στο κύτταρο χρειάζεται ρύθμιση εναρμόνιση των διαφόρων ενζυμικών δραστηριοτήτων. και Η εναρμόνιση αυτή επιτυγχάνεται με διάφορους τρόπους

Διαβάστε περισσότερα

Μοριακή Βιολογία. Ενότητα # (6): Oδοί και μηχανισμοί ευκαρυωτικής μεταγωγής σήματος. Παναγιωτίδης Χρήστος Τμήμα Φαρμακευτικής

Μοριακή Βιολογία. Ενότητα # (6): Oδοί και μηχανισμοί ευκαρυωτικής μεταγωγής σήματος. Παναγιωτίδης Χρήστος Τμήμα Φαρμακευτικής ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Μοριακή Βιολογία Ενότητα # (6): Oδοί και μηχανισμοί ευκαρυωτικής μεταγωγής σήματος Παναγιωτίδης Χρήστος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΗ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ. Γιώργος Ανωγειανάκις Εργαστήριο Πειραματικής Φυσιολογίας 2310-999054 (προσωπικό) 2310-999185 (γραμματεία) anogian@auth.

ΓΕΝΙΚΗ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ. Γιώργος Ανωγειανάκις Εργαστήριο Πειραματικής Φυσιολογίας 2310-999054 (προσωπικό) 2310-999185 (γραμματεία) anogian@auth. ΓΕΝΙΚΗ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ Γιώργος Ανωγειανάκις Εργαστήριο Πειραματικής Φυσιολογίας 2310-999054 (προσωπικό) 2310-999185 (γραμματεία) anogian@auth.gr Σύνοψη των όσων εξετάσαμε για τους ιοντικούς διαύλους: 1. Διαπερνούν

Διαβάστε περισσότερα

Oδοί και μηχανισμοί ευκαρυωτικής μεταγωγής σήματος

Oδοί και μηχανισμοί ευκαρυωτικής μεταγωγής σήματος MOPIAKH BIOΛOΓIA ΦAPMAKEYTIKHΣ ΔIAΛEΞΕΙΣ 10-12 Oδοί και μηχανισμοί ευκαρυωτικής μεταγωγής σήματος (Πως γίνονται αντιληπτά τα μηνύματα και πως δίδονται οι απαντήσεις) Δρ. Xρήστος Παναγιωτίδης, Tµήµα Φαρµακευτικής

Διαβάστε περισσότερα

Νευρικό σύστημα - εισαγωγή. Μιχάλης Ζωγραφάκης - Σφακιανάκης Νοσηλευτής ΠΕ, M.Sc. Καθηγητής Εφαρμ. Νοσηλευτικής ΤΕΙ ΚΡΗΤΗΣ

Νευρικό σύστημα - εισαγωγή. Μιχάλης Ζωγραφάκης - Σφακιανάκης Νοσηλευτής ΠΕ, M.Sc. Καθηγητής Εφαρμ. Νοσηλευτικής ΤΕΙ ΚΡΗΤΗΣ Νευρικό σύστημα - εισαγωγή Μιχάλης Ζωγραφάκης - Σφακιανάκης Νοσηλευτής ΠΕ, M.Sc. Καθηγητής Εφαρμ. Νοσηλευτικής ΤΕΙ ΚΡΗΤΗΣ Δενδρίτες Κυτταρικό σώμα Προσυναπτικό κύτταρο Πυρήνας Άξονας Κόμβοι Ranvier Μυελώδες

Διαβάστε περισσότερα

Διάλεξη 5, Κ. Ψαρροπούλου

Διάλεξη 5, Κ. Ψαρροπούλου Διάλεξη 5, 2014 Κ. Ψαρροπούλου Διεγερτικά αμινοξέα Γλουταμικό Ασπαρτικό Ρόλος που βρίσκεται Tο γλουταμικό (glutamic acid, glutamate) είναι ο κύριος διεγερτικός ΝΔ του ΚΝΣ, και απελευθερώνεται τόσο από

Διαβάστε περισσότερα

Θάλαμος, Φλοιός του Εγκεφάλου & Δικτυωτός Σχηματισμός. Α. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας

Θάλαμος, Φλοιός του Εγκεφάλου & Δικτυωτός Σχηματισμός. Α. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Θάλαμος, Φλοιός του Εγκεφάλου & Δικτυωτός Σχηματισμός Α. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Θάλαμος Ο θάλαμος: «πύλη προς τον εγκέφαλο» Είναι μια μεγάλη συλλογή νευρώνων στο διεγκέφαλο Παίρνει

Διαβάστε περισσότερα

13. Μεµβρανικοί δίαυλοι και αντλίες

13. Μεµβρανικοί δίαυλοι και αντλίες 13. Μεµβρανικοί δίαυλοι και αντλίες 5/09 Ενεργός και παθητική µεταφορά µορίων/ιόντων µέσω µεµβρανών (αντλίες και δίαυλοι). Αντλίες ιόντων που δρουν µέσω υδρόλυσης ΑΤΡ και φωσφορυλίωσης. Αντλίες µε περιοχές

Διαβάστε περισσότερα

ΦΑΡΜΑΚΟ ΥΝΑΜΙΚΗ ΙΙ. Γενικές έννοιες (Θεωρία υποδοχέων - Αγωνιστής ανταγωνιστής) Σηµεία ράσης Μοριακοί Μηχανισµοί ράσης Φαρµάκων

ΦΑΡΜΑΚΟ ΥΝΑΜΙΚΗ ΙΙ. Γενικές έννοιες (Θεωρία υποδοχέων - Αγωνιστής ανταγωνιστής) Σηµεία ράσης Μοριακοί Μηχανισµοί ράσης Φαρµάκων ΦΑΡΜΑΚΟ ΥΝΑΜΙΚΗ ΙΙ Γενικές έννοιες (Θεωρία υποδοχέων - Αγωνιστής ανταγωνιστής) Σηµεία ράσης Μοριακοί Μηχανισµοί ράσης Φαρµάκων Υποδοχείς (φαρµάκων) και ενδοκυττάριες σηµατοδοτικές πορείες - Συστήµατα Μεταγωγής

Διαβάστε περισσότερα

Συστήματα επικοινωνίας Ανθρωπίνου σώματος. ενδοκρινολογικό νευρικό σύστημα

Συστήματα επικοινωνίας Ανθρωπίνου σώματος. ενδοκρινολογικό νευρικό σύστημα Κύτταρο Το κύτταρο αποτελείται από μέρη τα οποία έχουν συγκεκριμένη δομή και επιτελούν μία συγκεκριμένη λειτουργία στην όλη οργάνωση του κυττάρου. Δομή κυτταροπλασματικής μεμβράνης Συστήματα επικοινωνίας

Διαβάστε περισσότερα

Νευροδιαβιβαστές και συμπεριφορά

Νευροδιαβιβαστές και συμπεριφορά ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Νευροδιαβιβαστές και συμπεριφορά Νευροβιολογία της λήψης τροφής Διδάσκοντες: Καθ. Α. Ψαρροπούλου, Λεκ. Χ. Λαμπρακάκης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Περιγραφή Χρηματοδοτούμενων Ερευνητικών Έργων 1η Προκήρυξη Ερευνητικών Έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση Μεταδιδακτόρων Ερευνητών/Τριών

Περιγραφή Χρηματοδοτούμενων Ερευνητικών Έργων 1η Προκήρυξη Ερευνητικών Έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση Μεταδιδακτόρων Ερευνητών/Τριών Περιγραφή Χρηματοδοτούμενων Ερευνητικών Έργων 1η Προκήρυξη Ερευνητικών Έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση Μεταδιδακτόρων Ερευνητών/Τριών Τίτλος Ερευνητικού Έργου «Δομικές και Λειτουργικές Μελέτες Νικοτινικών

Διαβάστε περισσότερα

Physiology of synapses

Physiology of synapses ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Physiology of synapses Consoulas Christos Medical School, Physiology NKUA An understanding of synaptic transmission is necessary to understand the operations

Διαβάστε περισσότερα

Σύναψη µεταξύ της απόληξης του νευράξονα ενός νευρώνα και του δενδρίτη ενός άλλου νευρώνα.

Σύναψη µεταξύ της απόληξης του νευράξονα ενός νευρώνα και του δενδρίτη ενός άλλου νευρώνα. ΟΙ ΝΕΥΡΩΝΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΟΥΝ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΣΥΝΑΨΗΣ Άντα Μητσάκου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήµιο Πατρών Γνωρίζουµε ότι είµαστε ικανοί να εκτελούµε σύνθετες νοητικές διεργασίες εξαιτίας της

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΨΕΙΣ:ΔΟΜΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ

ΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΨΕΙΣ:ΔΟΜΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΖΩΩΝ 5-6/29-02-2016 Π.Παπαζαφείρη ΣΥΝΑΨΕΙΣ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2. ΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΨΕΙΣ:ΔΟΜΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 3. ΧΗΜΙΚΕΣ ΣΥΝΑΨΕΙΣ:ΔΟΜΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 4. ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΨΕΙΣ ΡΥΘΜΙΣΗ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ διαβίβαση στο νευρικό

Διαβάστε περισσότερα

ράσεις Οιστρογόνων στον Εγκέφαλο

ράσεις Οιστρογόνων στον Εγκέφαλο ράσεις Οιστρογόνων στον Εγκέφαλο S2 Γενικά για τα Οιστρογόνα ιαφυλικές διαφορές σε γνωστικές λειτουργίες Χωρικές και ποσοτικές δοκιµασίες Λεκτικές ικανότητες, ταχύτητα αντίληψης Μεταβολές ς γνωστικών λειτουργιών

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα διάλεξης ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΜΥΪΚΗ ΣΥΣΤΟΛΗ. Τρόποι µετάδοσης των νευρικών σηµάτων. υναµικό Ηρεµίας. Νευρώνας

Θέµατα διάλεξης ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΜΥΪΚΗ ΣΥΣΤΟΛΗ. Τρόποι µετάδοσης των νευρικών σηµάτων. υναµικό Ηρεµίας. Νευρώνας Θέµατα διάλεξης MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΜΥΪΚΗ ΣΥΣΤΟΛΗ Τρόποι µετάδοσης νευρικών σηµάτων Ρόλος και λειτουργία των νευροδιαβιβαστών

Διαβάστε περισσότερα

Νευροδιαβίβαση και Νευρικό Σύστημα ΝΣ ΚΝΣ ΠΝΣ (ΑΝΣ) Βάση οργάνωσης του ΝΣ. Θέσεις δράσης Φαρμάκων. Παραδείγματα: Φάρμακα και ΝΣ (ΑΝΣ, ΚΝΣ))

Νευροδιαβίβαση και Νευρικό Σύστημα ΝΣ ΚΝΣ ΠΝΣ (ΑΝΣ) Βάση οργάνωσης του ΝΣ. Θέσεις δράσης Φαρμάκων. Παραδείγματα: Φάρμακα και ΝΣ (ΑΝΣ, ΚΝΣ)) Νευροδιαβίβαση και Νευρικό Σύστημα ΝΣ ΚΝΣ ΠΝΣ (ΑΝΣ) Βάση οργάνωσης του ΝΣ Θέσεις δράσης Φαρμάκων Παραδείγματα: Φάρμακα και ΝΣ (ΑΝΣ, ΚΝΣ)) Μοντέλο νευρώνα ΚΝΣ: εμβρυικοί νευρώνες φλοιού και ιππόκαμπου

Διαβάστε περισσότερα

Κυτταρική επικοινωνία

Κυτταρική επικοινωνία Κυτταρική επικοινωνία Κυτταρα ζυμομύκητα αποκρίνονται σε σήμα ζευγαρώματος Στους πολυκύτταρους οργανισμούς οι θεμελιώδεις κυτταρικές λειτουργίες εξαρτώνται από σύνθετα σηματοδοτικά μονοπάτια Τύποι επικοινωνίας

Διαβάστε περισσότερα

Κυτταρική Βιολογία. Ενότητα 12 : Απόπτωση ή Προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος. Παναγιωτίδης Χρήστος Τμήμα Φαρμακευτικής ΑΠΘ

Κυτταρική Βιολογία. Ενότητα 12 : Απόπτωση ή Προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος. Παναγιωτίδης Χρήστος Τμήμα Φαρμακευτικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Κυτταρική Βιολογία Ενότητα 12 : Απόπτωση ή Προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος Παναγιωτίδης Χρήστος ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΥΔΩΝ ΤΕΦΑΑ/ΔΠΘ ΜΑΘΗΜΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΗΣ. ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ Φατούρος Γ. Ιωάννης, Επίκουρος Καθηγητής ΣΥΣΠΑΣΗΣ

ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΥΔΩΝ ΤΕΦΑΑ/ΔΠΘ ΜΑΘΗΜΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΗΣ. ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ Φατούρος Γ. Ιωάννης, Επίκουρος Καθηγητής ΣΥΣΠΑΣΗΣ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΥΔΩΝ ΤΕΦΑΑ/ΔΠΘ ΜΑΘΗΜΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΗΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ Φατούρος Γ. Ιωάννης, Επίκουρος Καθηγητής ΔΙΑΛΕΞΗ 3 - Η ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΜΥΪΚΗΣ ΣΥΣΠΑΣΗΣ Βιοχημεία των νευρομυϊκών

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΝΕΥΡΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΩΝ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΙΚΟΙ ΟΔΟΙ

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΝΕΥΡΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΩΝ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΙΚΟΙ ΟΔΟΙ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΝΕΥΡΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΩΝ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΙΚΟΙ ΟΔΟΙ Κύρια Ιδιότητα του Νευρικού Συστήµατος Το κύριο χαρακτηριστικό του νευρικού συστήµατος

Διαβάστε περισσότερα

Η βιολογία της μάθησης και της μνήμης: Μακρόχρονη ενδυνάμωση/αποδυνάμωση

Η βιολογία της μάθησης και της μνήμης: Μακρόχρονη ενδυνάμωση/αποδυνάμωση Η βιολογία της μάθησης και της μνήμης: Μακρόχρονη ενδυνάμωση/αποδυνάμωση 1 Τι λέμε μνήμη? Η ικανότητα να καταγράφουμε, να αποθηκεύουμε και να ανακαλούμε πληροφορίες Είναι ένας πολύπλοκος συνδυασμός υποσυστημάτων

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ. Φατούρος Ιωάννης Αναπληρωτής Καθηγητής

ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ. Φατούρος Ιωάννης Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ Φατούρος Ιωάννης Αναπληρωτής Καθηγητής Θέματα Διάλεξης Δομή, αριθμός και διαχωρισμός των αμινοξέων Ένωση αμινοξέων με τον πεπτιδικό δεσμό για τη δημιουργία πρωτεΐνης Λειτουργίες των πρωτεϊνών

Διαβάστε περισσότερα

Λείος μυς. Ε. Παρασκευά Αναπλ. Καθηγήτρια Κυτταρικής Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. 2017

Λείος μυς. Ε. Παρασκευά Αναπλ. Καθηγήτρια Κυτταρικής Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. 2017 Λείος μυς Ε. Παρασκευά Αναπλ. Καθηγήτρια Κυτταρικής Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. 2017 1 Λείοι μύες Τοιχώματα κοίλων οργάνων Νεύρωση από ΑΝΣ Ακούσιες κινήσεις Λείες μυϊκές ίνες Ατρακτοειδή κύτταρα (μονοπύρηνα)

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογικές Μεμβράνες και Μεταγωγή Σήματος

Βιολογικές Μεμβράνες και Μεταγωγή Σήματος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Βιολογικές Μεμβράνες και Μεταγωγή Σήματος Τερματισμός σηματοδότησης Διδάσκουσα: Καθ. Μαρία - Ελένη Ε. Λέκκα Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Μεμβρανική Βιοφυσική. Η δομή ιοντικών διαύλων Διδάσκων: Λεκ. Χαράλαμπος Λαμπρακάκης

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Μεμβρανική Βιοφυσική. Η δομή ιοντικών διαύλων Διδάσκων: Λεκ. Χαράλαμπος Λαμπρακάκης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Μεμβρανική Βιοφυσική Η δομή ιοντικών διαύλων Διδάσκων: Λεκ. Χαράλαμπος Λαμπρακάκης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

+ - - εκπολώνεται. ΗΛΕΚΤΡΟMYΟΓΡΑΦΗΜΑ

+ - - εκπολώνεται. ΗΛΕΚΤΡΟMYΟΓΡΑΦΗΜΑ ΗΛΕΚΤΡΟMYΟΓΡΑΦΗΜΑ Στόχοι Κατανόησης: -Να σας είναι ξεκάθαρες οι έννοιες πόλωση, εκπόλωση, υπερπόλωση, διεγερτικό ερέθισμα, ανασταλτικό ερέθισμα, κατώφλιο δυναμικό, υποκατώφλιες εκπολώσεις, υπερκατώφλιες

Διαβάστε περισσότερα

Καραπέτσας Θανάσης. Διπλωματική Εργασία:

Καραπέτσας Θανάσης. Διπλωματική Εργασία: Διαπανεπιστημιακό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Κλινική Φαρμακολογία & Θεραπευτική» Επιβλέπων: Δρ. Αλ. Γαλάνης, Λέκτορας Μορ. Βιολογίας, «Σχεδιασμός Ειδικών Πεπτιδίων Αναστολέων της Αλληλεπίδρασης του

Διαβάστε περισσότερα

Συστήματα αισθήσεων. Αισθητικοί υποδοχείς Νευρικές αισθητικές οδοί Συνειρμικός φλοιός και διαδικασία αντίληψης Πρωτοταγής αισθητική κωδικοποίηση

Συστήματα αισθήσεων. Αισθητικοί υποδοχείς Νευρικές αισθητικές οδοί Συνειρμικός φλοιός και διαδικασία αντίληψης Πρωτοταγής αισθητική κωδικοποίηση Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας 2018 Συστήματα αισθήσεων Αισθητικοί υποδοχείς Νευρικές αισθητικές οδοί Συνειρμικός φλοιός και διαδικασία αντίληψης Πρωτοταγής αισθητική κωδικοποίηση

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα: Κυτταρική Σηματοδότηση. Σ. Ταραβήρας Αναπληρωτής Καθηγητής ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ

Ενότητα: Κυτταρική Σηματοδότηση. Σ. Ταραβήρας Αναπληρωτής Καθηγητής ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ Ενότητα: Κυτταρική Σηματοδότηση Σ. Ταραβήρας Αναπληρωτής Καθηγητής ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ Κυτταρική σηματοδότηση Στόχοι Αρχές φυσιολογικής ρύθμισης Μορφές επικοινωνίας και σηματοδότησης Μοριακή βάση κυτταρικής

Διαβάστε περισσότερα

Προσυναπτικά: 1.δυναµικό παλµού 2.σύνθεση νευροδιαβιβαστών 3.µεταβολισµός 4.έκκριση 5.επαναπρόσληψη 6.διάσπαση

Προσυναπτικά: 1.δυναµικό παλµού 2.σύνθεση νευροδιαβιβαστών 3.µεταβολισµός 4.έκκριση 5.επαναπρόσληψη 6.διάσπαση Επίδραση Φαρµάκων στο ΚΝΣ Προσυναπτικά: 1.δυναµικό παλµού 2.σύνθεση νευροδιαβιβαστών 3.µεταβολισµός 4.έκκριση 5.επαναπρόσληψη 6.διάσπαση Μετασυναπτικά: 7.σύνδεση µε τον υποδοχέα 8.µεταβολές διαπερατότητας

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ

ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 6 Η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΩΝ ΚΑΙ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΓΛΥΚΑΙΜΙΑΣ 1 Έλεγχος της ενέργειας Τα πραγματικά «Βιοκαύσιμα» 2 Υδατανθρακούχα τρόφιμα 3 Σημασία της ρύθμισης κατανάλωσης

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ (ΕΚΠΑ) ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΚ.ΕΤΟΥΣ 2014-2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ

ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ (ΕΚΠΑ) ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΚ.ΕΤΟΥΣ 2014-2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ (ΕΚΠΑ) ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΚ.ΕΤΟΥΣ 2014-2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ ΘΕΜΑΤΑ 1.Πώς οι κινητικές παράμετροι Κ m και K cat χρησιμεύουν για να συγκριθεί η ανακύκλωση διαφορετικών

Διαβάστε περισσότερα

Νευροδιαβιβαστές και συμπεριφορά

Νευροδιαβιβαστές και συμπεριφορά ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Νευροδιαβιβαστές και συμπεριφορά Νευροβιολογία της Σχιζοφρένειας Διδάσκοντες: Καθ. Α. Ψαρροπούλου, Λεκ. Χ. Λαμπρακάκης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΗ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ. Γιώργος Ανωγειανάκις Εργαστήριο Πειραματικής Φυσιολογίας (προσωπικό) (γραμματεία)

ΓΕΝΙΚΗ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ. Γιώργος Ανωγειανάκις Εργαστήριο Πειραματικής Φυσιολογίας (προσωπικό) (γραμματεία) ΓΕΝΙΚΗ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ Γιώργος Ανωγειανάκις Εργαστήριο Πειραματικής Φυσιολογίας 2310-999054 (προσωπικό) 2310-999185 (γραμματεία) anogian@auth.gr Αρχές της ηλεκτρικής διακυτταρικής επικοινωνίας Ή πως το νευρικό

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ο ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΛΥΣΗΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ο ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΛΥΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ο ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΛΥΣΗΣ Είδαμε τους μηχανισμούς με τους οποίους καταλύονται οι χημικές/βιολογικές αντιδράσεις (θα επανέλθουμε αν έχουμε χρόνο) Θα εξετάσουμε δύο παραδείγματα ενζύμων και του

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΙΑ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ή ΚΥΤΤΟΚΙΝΕΣ Dr ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΘΕΩΡΙΑ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ή ΚΥΤΤΟΚΙΝΕΣ Dr ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΘΕΩΡΙΑ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ή ΚΥΤΤΟΚΙΝΕΣ Dr ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Είδαμε ότι οι ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΜΗ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ είναι 1. Ανατομικοί φραγμοί - Δέρμα - Βλεννώδεις

Διαβάστε περισσότερα

Οταν επώασαν σε Ιn vitro σύστηµα πρωτεϊνοσυνθέσεως

Οταν επώασαν σε Ιn vitro σύστηµα πρωτεϊνοσυνθέσεως Οι Ενδείξεις οι οποίες υποστηρίζουν οτι η αναστολή της πρωτεϊνοσυνθέσεως από τους αναστολείς HCR και DAI εξασφαλίζεται µέσω της αντεπίδρασης µε τον eif-2 είναι πολλές η σηµαντικότερη οµως είναι µία Οταν

Διαβάστε περισσότερα

Απ. Χατζηευθυμίου Αν Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας

Απ. Χατζηευθυμίου Αν Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Απ. Χατζηευθυμίου Αν Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Το 80% περίπου της γεύσης του φαγητού παρέχεται στην πραγματικότητα από την αίσθηση της όσφρησης. Η μυρωδιά μιας ουσίας σχετίζεται άμεσα με τη χημική

Διαβάστε περισσότερα

MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΟΡΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ. ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.

MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΟΡΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ. ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C. MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΟΡΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.S Αδένες Έκκρισης Ορμονών Υπόφυση Θυρεοειδής Αδένας Παραθυροειδείς

Διαβάστε περισσότερα

Συστήματα αισθήσεων. Αισθητικοί υποδοχείς Νευρικές αισθητικές οδοί Συνειρμικός φλοιός και διαδικασία αντίληψης Πρωτοταγής αισθητική κωδικοποίηση

Συστήματα αισθήσεων. Αισθητικοί υποδοχείς Νευρικές αισθητικές οδοί Συνειρμικός φλοιός και διαδικασία αντίληψης Πρωτοταγής αισθητική κωδικοποίηση Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Μάρτιος 2017 Συστήματα αισθήσεων Αισθητικοί υποδοχείς Νευρικές αισθητικές οδοί Συνειρμικός φλοιός και διαδικασία αντίληψης Πρωτοταγής αισθητική κωδικοποίηση

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 8ο ΜΕΡΟΣ Α ΑΙΜΑΤΟ-ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΡΑΓΜΟΣ

ΜΑΘΗΜΑ 8ο ΜΕΡΟΣ Α ΑΙΜΑΤΟ-ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΡΑΓΜΟΣ ΜΑΘΗΜΑ 8ο ΜΕΡΟΣ Α ΑΙΜΑΤΟ-ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΡΑΓΜΟΣ ΑΙΜΑΤΟ-ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΡΑΓΜΟΣ ΚΑΙ ΦΡΑΓΜΟΣ ΑΙΜΑΤΟΣΕΓΚΕΦΑΛΟΝΩΤΙΑΙΟΥ ΥΓΡΟΥ Το ΚΝΣ για να λειτουργεί φυσιολογικά χρειάζεται πολύ σταθερό περιβάλλον Η σταθερότητα αυτή

Διαβάστε περισσότερα

Kυτταρική Bιολογία. Απόπτωση, ή Προγραμματισμένος Κυτταρικός Θάνατος ΔIAΛEΞΗ 20 (9/5/2017) Δρ. Xρήστος Παναγιωτίδης, Τμήμα Φαρμακευτικής Α.Π.Θ.

Kυτταρική Bιολογία. Απόπτωση, ή Προγραμματισμένος Κυτταρικός Θάνατος ΔIAΛEΞΗ 20 (9/5/2017) Δρ. Xρήστος Παναγιωτίδης, Τμήμα Φαρμακευτικής Α.Π.Θ. Kυτταρική Bιολογία ΔIAΛEΞΗ 20 (9/5/2017) Απόπτωση, ή Προγραμματισμένος Κυτταρικός Θάνατος Τι είναι απόπτωση; Απόπτωση είναι ο προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος Η καταστροφή του κυττάρου γίνεται «ήπια»

Διαβάστε περισσότερα

Αποστολία Χατζηευθυμίου, Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας. Ευφροσύνη Παρασκευά, Αν. Καθηγήτρια Κυτταρικής Φυσιολογίας ΝΕΥΡΟΜΥΪΚΟ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑ

Αποστολία Χατζηευθυμίου, Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας. Ευφροσύνη Παρασκευά, Αν. Καθηγήτρια Κυτταρικής Φυσιολογίας ΝΕΥΡΟΜΥΪΚΟ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑ 2016 Αποστολία Χατζηευθυμίου, Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Ευφροσύνη Παρασκευά, Αν. Καθηγήτρια Κυτταρικής Φυσιολογίας ΝΕΥΡΟΜΥΪΚΟ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑ Εισαγωγή Η σύσπαση των σκελετικών μυών ελέγχεται από

Διαβάστε περισσότερα

Kυτταρική Bιολογία ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ ΔIAΛEΞΗ 4 (6/3/2013)

Kυτταρική Bιολογία ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ ΔIAΛEΞΗ 4 (6/3/2013) Kυτταρική Bιολογία ΔIAΛEΞΗ 4 (6/3/2013) ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ Οι λιπιδικές διπλοστιβάδες ως φραγμοί Νερό Υδρόφιλες φωσφολιπιδικές κεφαλές Φωσφολιπιδική μεμβράνη

Διαβάστε περισσότερα

ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΛΙΠΟΕΙ ΩΝ

ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΛΙΠΟΕΙ ΩΝ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΛΙΠΟΕΙ ΩΝ Η επιβίωση των ζώντων οργανισµών οφείλεται εκτός των άλλων και στην ικανότητά τους να ρυθµίζουν την αποθήκευση και την κινητοποίηση της ενέργειας για το µεταβολισµότους.

Διαβάστε περισσότερα

Έλεγχος κυτταρικού κύκλου-απόπτωση Πεφάνη Δάφνη Επίκουρη καθηγήτρια, Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Μιχαλακοπούλου 176, 1 ος όροφος

Έλεγχος κυτταρικού κύκλου-απόπτωση Πεφάνη Δάφνη Επίκουρη καθηγήτρια, Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Μιχαλακοπούλου 176, 1 ος όροφος Έλεγχος κυτταρικού κύκλου-απόπτωση Πεφάνη Δάφνη Επίκουρη καθηγήτρια, Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Μιχαλακοπούλου 176, 1 ος όροφος Κυτταρικός κύκλος Φάσεις του κυτταρικού κύκλου G1:Αύξηση του κυττάρου και προετοιμασία

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΝΕΥΡΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ. Κορνηλία Πουλοπούλου Αναπληρώτρια Καθ. Νευροφυσιολογίας Νευρολογική Κλινκή

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΝΕΥΡΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ. Κορνηλία Πουλοπούλου Αναπληρώτρια Καθ. Νευροφυσιολογίας Νευρολογική Κλινκή ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΝΕΥΡΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ Κορνηλία Πουλοπούλου Αναπληρώτρια Καθ. Νευροφυσιολογίας Νευρολογική Κλινκή ΣΥΝΑΨΕΙΣ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ Η δημιουργία δικτύων επικοινωνίας ανάμεσα σε νευρικά

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΟΨΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

ΣΥΝΟΨΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΥΝΟΨΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΤΡΟΦΗ Λίπη Πολυσακχαρίτες Γλυκόζη κι άλλα σάκχαρα Πρωτεΐνες Αμινοξέα Λιπαρά Οξέα Γλυκόλυση Πυροσταφυλικό Οξύ Ακέτυλο-oA Αλυσίδα μεταφοράς ηλεκτρονίων / Οξειδωτική φωσφορυλίωση

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Ιδιωτικό Γενικό Λύκειο Όνομα: Ημερομηνία:./04/2014 ΤΑΞΗ : A Λυκείου ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ 1 ο ΘΕΜΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11: Ενδοκρινείς αδένες ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. Στρατηγικές ρύθμισης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. Στρατηγικές ρύθμισης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. Στρατηγικές ρύθμισης Oι μεταβολικές πορείες, όπως και η κυκλοφοριακή κίνηση ρυθμίζονται από σήματα. Η CTP, το τελικό προϊόν μιας πορείας πολλών βημάτων, ελέγχει τη ροή των αντιδράσεων σύνθεσής

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15. Κυτταρική ρύθμιση. Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2011 Το κύτταρο-μια Μοριακή Προσέγγιση 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15. Κυτταρική ρύθμιση. Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2011 Το κύτταρο-μια Μοριακή Προσέγγιση 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15 Κυτταρική ρύθμιση Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2011 Το κύτταρο-μια Μοριακή Προσέγγιση 1 ΕΙΚΟΝΑ 15.1 Μηχανισμοί διακυτταρικής σηματοδότησης. Η διακυτταρική σηματοδότηση μπορεί να συμβαίνει είτε απευθείας

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΒΑΣΙΚΕΣ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΒΑΣΙΚΕΣ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΒΑΣΙΚΕΣ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΥΠΟΜΟΝΑΔΩΝ ΤΩΝ ΥΠΟΔΟΧΕΩΝ ΔΙΕΓΕΡΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΣΤΑΛΤΙΚΩΝ ΑΜΙΝΟΞΕΩΝ ΣΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ

Διαβάστε περισσότερα

Ανακεφαλαιώνοντας, οι διάφορες ρυθµίσεις ώστε να µη γίνεται ταυτόχρονα και βιοσύνθεση και β-οξείδωση είναι οι ακόλουθες: Ηγλυκαγόνηκαιηεπινεφρίνη

Ανακεφαλαιώνοντας, οι διάφορες ρυθµίσεις ώστε να µη γίνεται ταυτόχρονα και βιοσύνθεση και β-οξείδωση είναι οι ακόλουθες: Ηγλυκαγόνηκαιηεπινεφρίνη Ανακεφαλαιώνοντας, οι διάφορες ρυθµίσεις ώστε να µη γίνεται ταυτόχρονα και βιοσύνθεση και β-οξείδωση είναι οι ακόλουθες: Ηγλυκαγόνηκαιηεπινεφρίνη (αδρεναλίνη) ευνοούν τη β-οξείδωση και την κινητοποίηση

Διαβάστε περισσότερα

Ρύθµιση κυτταρικής λειτουργίας. Μεταγωγή σήµατος

Ρύθµιση κυτταρικής λειτουργίας. Μεταγωγή σήµατος Ρύθµιση κυτταρικής λειτουργίας Μεταγωγή σήµατος 1 Εισαγωγή Η διαδικασία εξέλιξης των πολυκύτταρων οργανισµών (πρίν 2.5 δις χρόνια) άρχισε πολύ πιο αργά από την ύπαρξη των µονοκύτταρων οργανισµών (πρίν

Διαβάστε περισσότερα

Kυτταρική Bιολογία ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ ΔIAΛEΞΕΙΣ 4 & 5 (29/2 & 2/3/2016)

Kυτταρική Bιολογία ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ ΔIAΛEΞΕΙΣ 4 & 5 (29/2 & 2/3/2016) Kυτταρική Bιολογία ΔIAΛEΞΕΙΣ 4 & 5 (29/2 & 2/3/2016) ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ Οι λιπιδικές διπλοστιβάδες λειτουργούν ως φραγμοί Νερό Υδρόφιλες φωσφολιπιδικές κεφαλές

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΜΥΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΜΥΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΜΥΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Σημειώσεις Ανατομίας - Φυσιολογίας Ι Σκοπός της λειτουργίας του νευρικού συστήματος Προσαρμόζει τις λειτουργίες του ανθρώπινου

Διαβάστε περισσότερα

BIOΛ154 ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ Ι. ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ (Lubert Stryer)

BIOΛ154 ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ Ι. ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ (Lubert Stryer) BIOΛ154 ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ Ι ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ (Lubert Stryer) ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ 17.1 Η πυροσταφυλική αφυδρογονάση συνδέει τη γλυκόλυση με τον κύκλο του κιτρικού οξέος 17.2 O κύκλος του κιτρικού οξέος οξειδώνει μονάδες δύο ατόμων

Διαβάστε περισσότερα

Βασικοί μηχανισμοί προσαρμογής

Βασικοί μηχανισμοί προσαρμογής ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΖΩΩΝ 23-24, 18/4/2016 Π.Παπαζαφείρη Βασικοί μηχανισμοί προσαρμογής Προσαρμογή σε μοριακό και γονιδιακό επίπεδο Επίπεδα ελέγχου 1. Πρωτεïνική δράση 2. Πρωτεïνοσύνθεση 3. Ρύθμιση της

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΝΕΥΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ

Κεφάλαιο 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΝΕΥΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ Κεφάλαιο 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΝΕΥΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ 1.1. Εισαγωγή Ο ζωντανός οργανισµός έχει την ικανότητα να αντιδρά σε µεταβολές που συµβαίνουν στο περιβάλλον και στο εσωτερικό του. Οι µεταβολές αυτές ονοµάζονται

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΝΕΥΡΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ. Κορνηλία Πουλοπούλου Αναπληρώτρια Καθ. Νευροφυσιολογίας Νευρολογική Κλινκή

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΝΕΥΡΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ. Κορνηλία Πουλοπούλου Αναπληρώτρια Καθ. Νευροφυσιολογίας Νευρολογική Κλινκή ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΝΕΥΡΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ Κορνηλία Πουλοπούλου Αναπληρώτρια Καθ. Νευροφυσιολογίας Νευρολογική Κλινκή ΣΥΝΑΨΕΙΣ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ Εξυπηρετεί την επικοινωνία ανάμεσα στα νευρικά κύτταρα

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ ΝΕΥΡΟΑΝΑΤΟΜΙΑΣ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ ΝΕΥΡΟΑΝΑΤΟΜΙΑΣ Διεγερτικά αμινοξέα ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ ΝΕΥΡΟΑΝΑΤΟΜΙΑΣ Α Ν/Χ Κλινική ΕΚΠΑ Αθήνα 5/5/2018 Διεγερτικά αμινοξέα Στέργιος Γκατζώνης Νευρολόγος Αναπληρωτής Καθηγητής Νευροχειρουργική Κλινική Παν/μίου Αθηνών

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 3 - Συναπτική διαβίβαση

Κεφάλαιο 3 - Συναπτική διαβίβαση Κεφάλαιο 3 - Συναπτική διαβίβαση Σύνοψη Σε αυτό το κεφάλαιο, θα παρουσιαστούν αρχικά οι αρχές και η διαδικασία της συναπτικής διαβίβασης, τόσο της ηλεκτρικής όσο και της χηµικής. Για την ηλεκτρική διαβίβαση,

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΟΨΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

ΣΥΝΟΨΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΥΝΟΨΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΤΡΟΦΗ Λίπη Πολυσακχαρίτες Γλυκόζη κι άλλα σάκχαρα Πρωτεΐνες Αμινοξέα Λιπαρά Οξέα Γλυκόλυση Πυροσταφυλικό Οξύ Ακέτυλο-CoA Αναπνευστική Αλυσίδα μεταφοράς ηλεκτρονίων / Οξειδωτική

Διαβάστε περισσότερα

13o Μεμβρανικοί υποδοχείς με εσωτερική δραστικότητα κινάσης Ser/Thr 1. Σηματοδότηση μέσω TGFβ

13o Μεμβρανικοί υποδοχείς με εσωτερική δραστικότητα κινάσης Ser/Thr 1. Σηματοδότηση μέσω TGFβ 13 o TGF-β Μεμβρανικοί υποδοχείς με εσωτερική δραστικότητα κινάσης Ser/Thr 1. Σηματοδότηση μέσω TGFβ Ωρίμανση του μορίου TGFβ Ενεργοποίηση των υποδοχέων TGFβ Οι μεταγραφικοί παράγοντες Smads Η ρύθμιση

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμοσμένη Βιοτεχνολογία Σημειώσεις. Νίκος Τσουκιάς Σχολή Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ

Εφαρμοσμένη Βιοτεχνολογία Σημειώσεις. Νίκος Τσουκιάς Σχολή Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ Εφαρμοσμένη Βιοτεχνολογία Σημειώσεις Νίκος Τσουκιάς Σχολή Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ Μετάδοση σημάτων [4.7] - Μηχανισμοί μεταφοράς μορίων μέσω κυτταρικών μεμβρανών (είσοδος θρεπτικών ουσιών - αίσθηση εξωκυτταρικού

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟ492: ΝΕΥΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ

ΒΙΟ492: ΝΕΥΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ ΒΙΟ492: ΝΕΥΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ Δρ. Κυριακή Σιδηροπούλου Λέκτορας Νευροφυσιολογίας Γραφείο: Γ316δ ΤΗΛ: 28103940871 (γραφείο) E- MAIL: sidirop@imbb.forth.gr Εισαγωγή Σιδηροπούλου - Νευροβιολογία 1 Δομή μαθήματος

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΖΩΩΝ ΜΕΛΕΤΗ ΒΙΟΧΗΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΣΜΩΝ ΣΕ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ ΝΤΟΠΑΜΙΝΕΡΓΙΚΗΣ ΑΠΟΝΕΥΡΩΣΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές Ηλεκτροθεραπείας Φυσική του Ηλεκτρισμού Ηλεκτροφυσιολογία Γαλβανικά ρεύματα Παλμικά-εναλλασσόμενα ρεύματα Μαγνητικά πεδία Υπέρηχοι Ακτινοβολιες

Αρχές Ηλεκτροθεραπείας Φυσική του Ηλεκτρισμού Ηλεκτροφυσιολογία Γαλβανικά ρεύματα Παλμικά-εναλλασσόμενα ρεύματα Μαγνητικά πεδία Υπέρηχοι Ακτινοβολιες Περιεχόμενα μαθήματος Αρχές Ηλεκτροθεραπείας Φυσική του Ηλεκτρισμού Ηλεκτροφυσιολογία Γαλβανικά ρεύματα Παλμικά-εναλλασσόμενα ρεύματα Μαγνητικά πεδία Υπέρηχοι Ακτινοβολιες - Laser Θερμοθεραπεία Υδροθεραπεία

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΚΑΝΝΑΒΙΝΟΕΙ ΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΜΒΡΥΪΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΚΑΝΝΑΒΙΝΟΕΙ ΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΜΒΡΥΪΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών Εφαρµογές στις Βασικές Ιατρικές Επιστήµες Εργαστήριο Ανατοµικής-Ιστολογίας-Εµβρυολογίας ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΚΑΝΝΑΒΙΝΟΕΙ

Διαβάστε περισσότερα