Μακροοικονομική. Ενότητα 4: Κατανάλωση και Αποταμίευση. Σόρμας Αστέριος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων (Κοζάνη)

Transcript

1 Μακροοικονομική Ενότητα 4: Κατανάλωση και Αποταμίευση Σόρμας Αστέριος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων (Κοζάνη)

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

4 Σκοποί ενότητας Να κατανοήσει ο φοιτητής την κατανάλωση και την αποταμίευση. 4

5 Περιεχόμενα ενότητας Εισόδημα. Κατανάλωση. Αποταμίευση. 5

6 Η κατανάλωση (1) Τα μεγέθη που αποτελούν τη συνολική δαπάνη είναι: η κατανάλωση, η επένδυση, η δαπάνη του δημοσίου και οι καθαρές εξαγωγές. Η συνάρτηση κατανάλωσης: Υ=C+I+G+E-M. Η σχέση μεταξύ της κατανάλωσης και των παραγόντων που προσδιορίζουν το μέγεθός της. 6

7 Η κατανάλωση (2) Από τη Γενική Θεωρία του Keynes (ή οποία προσδίδει μεγάλη σημασία στη συνάρτηση αυτή) υποστηρίζεται ότι η κατανάλωση βρίσκεται σε σταθερή σχέση με το συνολικό διαθέσιμο εισόδημα της οικονομίας. Η Θεωρία προσπάθησε να διαμορφώσει χρήσιμες προβλέψεις για την εξέλιξη του ύψους των μεγεθών αυτών. Υπήρξε αποτυχία επαλήθευσης όμως για το επίπεδο κατανάλωσης σε χώρες μετά το Β Π Π, καθώς εκτός από το τρέχον εισόδημα, η κατανάλωση επηρεάζεται και από άλλους παράγοντες που η επίδραση τους θα πρέπει να ληφθεί υπόψη κατά τη διατύπωση της σχέσης μεταξύ εισοδήματος και κατανάλωσης. 7

8 Η κατανάλωση (3) Τέτοιοι παράγοντες όπως η ηλικία, η μόρφωση, ο τόπος διαμονής των μελών των νοικοκυριών μπορούν να θεωρηθούν σταθεροί βραχυχρόνια και να αγνοηθούν αλλά κάποιοι άλλοι όπως οι προσδοκίες για το μελλοντικό εισόδημα, η αξία των ρευστών περιουσιακών στοιχείων, το ύψος εισοδήματος σε προηγούμενες περιόδους κλπ δεν μπορούν να αγνοηθούν. Οι παράγοντες αυτοί (ως αποτέλεσμα θεωρητικών και εμπειρικών ερευνών) θα εξεταστούν παρακάτω Ας δούμε όμως αρχικά το βασικό προσδιοριστικό παράγοντα της κατανάλωσης, το εισόδημα. 8

9 Εισόδημα και κατανάλωση (1) Το εισόδημα (ιδιαίτερα το διαθέσιμο εισόδημα) θεωρείται ως ένας από τους προσδιοριστικούς παράγοντες της κατανάλωσης. Το ποσό που θα δαπανήσει ένα νοικοκυριό για κατανάλωση εξαρτάται κατά μεγάλο μέρος από το διαθέσιμο εισόδημά του. Με σταθερούς όλους τους άλλους παράγοντες, όσο μεγαλύτερο εισόδημα έχει, τόσο μεγαλύτερο ποσό θα δαπανήσει για κατανάλωση. 9

10 Εισόδημα και κατανάλωση (2) Για το λόγο αυτό, όσο υψηλότερο είναι το συνολικό διαθέσιμο εισόδημα στην οικονομία, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η συνολική δαπάνη για κατανάλωση. 10

11 Εισόδημα και κατανάλωση (3) Υποθέτουμε ότι η σχέση μεταξύ εισοδήματος και κατανάλωσης στην οικονομία είναι γραμμική και για απλοποίηση της παρουσίασης, δεν υπάρχουν δημόσιος τομέας, αδιανέμητα κέρδη εταιριών και εισφορές κοινωνικών ασφαλίσεων και άρα το διαθέσιμο εισόδημα ταυτίζεται με το εθνικό εισόδημα. 11

12 Εισόδημα και κατανάλωση (4) Περίπτωση 1 η C= γυ C: Δαπάνη κατανάλωσης Υ: Εισόδημα γ: ποσοστό του εισοδήματος που δαπανάται για κατανάλωση, δηλ. γ= C/ Υ (μέση ροπή για κατανάλωση (ΜΡΚ) (εδώ, το 70% του εισοδήματος δαπανάται για κατανάλωση, ΜΡΚ: σταθερή). 12

13 Η κατανάλωση (4) 13

14 Εισόδημα και κατανάλωση (5) Περίπτωση 2 η Υποθέτουμε πως η κατανάλωση είναι μια γραμμική συνάρτηση της μορφής C = α + βυ Όπου: C : η δαπάνη κατανάλωσης Υ : το εισόδημα α : η αυτόνομη κατανάλωση β : η οριακή ροπή για κατανάλωση, ο λόγος μεταβολής της κατανάλωσης προς τη μεταβολή του εισοδήματος, ήτοι, ΔC/ΔΥ, που δείχνει πως μεταβάλλεται η κατανάλωση όταν μεταβάλλεται το εισόδημα. 14

15 Εισόδημα και κατανάλωση (6) 15

16 Μέση Ροπή προς Κατανάλωση (APC) Είναι ο λόγος του μεγέθους της κατανάλωσης προς το μέγεθος του εισοδήματος και δηλώνει το ποσοστό του εισοδήματος που καταναλίσκεται. APC = C/Y 16

17 Οριακή Ροπή προς Κατανάλωση (MPC) Είναι ο λόγος της μεταβολής της κατανάλωσης προς τη μεταβολή του εισοδήματος. MPC = ΔC/ΔY και 0 < ΔC/ΔY < 1 17

18 Εισόδημα και κατανάλωση (7) Άλλοι προσδιοριστικοί παράγοντες της συνολικής Κατανάλωσης (όπως προκύπτουν από θεωρητικές και εμπειρικές έρευνες). 1. Άλλες διαστάσεις του εισοδήματος, εκτός του τρέχοντος. 1.1 Εισόδημα στο παρελθόν. Όσο μεγαλύτερο τόσο μεγαλύτερη η καταναλωτική δαπάνη καθώς συνήθεια σε ένα ορισμένο καταναλωτικό επίπεδο Προσδοκίες για το εισόδημα στο μέλλον. Η προσδοκία αύξησης του εισοδήματος οδηγεί τα νοικοκυριά να καταναλώνουν ένα μεγαλύτερο μέρος από το τρέχον εισόδημά τους. 18

19 Εισόδημα και κατανάλωση (8) 1.3. Μόνιμο εισόδημα. Το εισόδημα δηλ. που τα νοικοκυριά αντιλαμβάνονται ως μόνιμο Σχετικό και όχι απόλυτο ύψος του εισοδήματος. Δηλ. το εισόδημά του σε σχέση με τα εισοδήματα των άλλων νοικοκυριών με τα οποία έρχεται σε επαφή. Τάση μίμησης των άλλων. Επηρεασμός από την οικονομική τάξη και την εισοδηματική κλίμακα στην οποία ανήκει Διανομή του εισοδήματος. Όταν αυξάνεται το εισόδημα μιας οικονομίας χωρίς μεταβολή της διανομής του το ποσοστό εισοδήματος που καταναλώνεται παραμένει το ίδιο. 19

20 Εισόδημα και κατανάλωση (9) Μόνο όταν υπάρξουν μεταβολές στη διανομή του εισοδήματος και εισοδηματικές ανακατατάξεις τότε μεταβάλλονται οι παράμετροι της συνάρτησης κατανάλωσης. Αντίθετα, όταν μειωθεί το εισόδημα, το ποσοστό του εισοδήματος που καταναλώνεται αυξάνεται γιατί τα νοικοκυριά προσπαθούν να διατηρήσουν το βιοτικό επίπεδο που είχαν πριν τη μείωση (όχι όμως βραχυχρόνια). 20

21 Εισόδημα και κατανάλωση (10) Παρατηρήθηκε ότι για τα νοικοκυριά των οποίων για κάποιο λόγο το εισόδημα μειώθηκε σημαντικά δεν ακολούθησε ισόποση μείωση των καταναλωτικών τους δαπανών, τόσο για πραγματικούς (π.χ. σταθερές οικονομικές υποχρεώσεις προς άρρωστους γονείς ή σπουδάζοντα τέκνα) όσο και για ψυχολογικούς (αδυναμία συμβιβασμού με τη νέα κατάσταση) λόγους. Χαρακτηριστική η συμπεριφορά των «νεόπτωχων» οι οποίοι αδυνατούν να δεχτούν την προσαρμογή τους στις νέες συνθήκες. Παρατηρείται ότι με σταθερούς τους άλλους παράγοντες, τα άτομα ή οι ομάδες με σχετικά χαμηλότερα εισοδήματα δαπανούν ένα μεγαλύτερο μέρος για καταναλωτικούς σκοπούς. 21

22 Εισόδημα και κατανάλωση (11) Έτσι, η αναδιανομή εισοδήματος υπέρ των χαμηλών εισοδημάτων θα αυξήσει την κατανάλωση. Η απότομη αύξηση εισοδήματος θα οδηγήσει είτε σε μείωση της καταναλωτικής δαπάνης (συνήθεια λιτής ζωήςαύξηση αποταμίευσης) είτε σε αύξηση της καταναλωτικής δαπάνης (συμπεριφορά «νεόπλουτων»: μίμηση νέων δαπανηρών καταναλωτικών συμπεριφορά πλουσιότερων ανθρώπων με τους οποίους συναναστρέφονται πρώτη φορά- θα αρχίσουν να «μεγαλοπιάνονται» κατά τη λαϊκή ρήση και να καταναλώνουν ολοένα και περισσότερο εισόδημα). 22

23 Εισόδημα και κατανάλωση (12) Άλλοι προσδιοριστικοί παράγοντες της συνολικής Κατανάλωσης (όπως προκύπτουν από θεωρητικές και εμπειρικές έρευνες). 2. Χαρακτηριστικά των νοικοκυριών και των μελών τους. Η οικογενειακή κατάσταση, η ηλικία, η μόρφωση, η ιδιοσυγκρασία, η φυλετική και εθνική καταγωγή, ο τόπος διαμονής και άλλα παρόμοια χαρακτηριστικά. (π.χ. Σκοτσέζοι πιο φειδωλοί, λαοί Β. Μεσογείου με δαπανηρότερα πρότυπα, όπως και Ηπειρώτες πιο οικονόμοι (λόγω ιδιαίτερων συνθηκών) Επίσης μεταβολές στη σύνθεση του πληθυσμού μιας ομάδας νοικοκυριών (π.χ. λόγω μετανάστευσης, όχι όμως βραχυχρόνια γιατί αντισταθμίζονται). 23

24 Εισόδημα και κατανάλωση (13) 3. Περιουσιακά στοιχεία (μετρητά, καταθέσεις, μετοχές, κτίρια, οικόπεδα κλπ) και βαθμός ρευστότητάς τους. Όσο μεγαλύτερος είναι ο πλούτος των νοικοκυριών, τόσο μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματος καταναλώνεται. Λόγω ψυχολογικών λόγων (μεγαλύτερη ασφάλεια για το μέλλον- λιγότερη ανάγκη για αποταμίευση και συσσώρευση περιουσιακών στοιχείων). Ή λόγω συγκεκριμένων αναγκών-υποχρεώσεων (π.χ. η ανάγκη αποταμίευσης για αγορά σπιτιού- αρνητικό περιουσιακό στοιχείο). 24

25 Εισόδημα και κατανάλωση (14) Το μέγεθος της υποχρέωσης αλλά και ο χρόνος λήξης αυτής επηρεάζει την κατανάλωση καθώς όσο πλησιέστερη είναι η λήξη της τόσο πιο άμεση θα είναι η ανάγκη για αποταμίευση. Επίσης όσο περισσότερο ρευστά (και άρα ευκολότερο να χρησιμοποιηθούν) είναι τα περιουσιακά στοιχεία τόσο μεγαλύτερη θα τείνει να είναι η καταναλωτική δαπάνη των νοικοκυριών. (πχ βαθμιαία δυσκολία μετρητά-τραπεζικός λογαριασμός-μετοχές). (μεταβολές όμως περιουσιακών στοιχείων, όχι βραχυχρόνια, λόγω αύξησης πχ. τιμών των μετοχών, του γενικού επιπέδου τιμών κλπ- όταν αυξάνεται μειώνεται η αξία των χρηματικών τίτλων (μετρητά, καταθέσεις, κλπ) και άρα μεταβολές στην κατανάλωση. 25

26 Εισόδημα και κατανάλωση (15) 4. Επιτόκιο. Κλασικοί: η αποταμίευση στην οικονομία είναι θετική συνάρτηση του επιτοκίου (ο τόκος είναι το αντάλλαγμα για τη θυσία της σημερινής κατανάλωσης με σκοπό την επίτευξη μεγαλύτερης μελλοντικής κατανάλωσης. Κατά συνέπεια, όσο μεγαλύτερο είναι το αντάλλαγμα, τόσο προθυμότερα θα είναι τα άτομα να υποστούν τη θυσία αυτή). Αφού επομένως και η κατανάλωση είναι μέρος του εισοδήματος που δεν αποταμιεύεται θα εξαρτάται και αυτή από το επιτόκιο με τρόπο αντίστροφο. Εμπειρικά όμως δεν επαληθεύτηκε σημαντικά αυτή η σχέση μεταξύ συνολικής κατανάλωσης και επιτοκίου. 26

27 Εισόδημα και κατανάλωση (16) Λόγοι: διαφορετικά άτομα ενδέχεται να αντιδράσουν διαφορετικά- με αντίθετο τρόπο. Όταν αυξάνεται το επιτόκιο κάποιοι αυξάνουν την αποταμίευση (αφού μεγαλύτερο αντάλλαγμα) ενώ όταν μειώνεται είναι περισσότερο διατεθειμένοι να δανειστούν. Κάποιοι ενεργούν με αντίθετο τρόπο. Όταν αυξηθεί το επιτόκιο ορισμένα άτομα που αποταμιεύουν για κάποιο σκοπό (π.χ. για αγορά αυτοκινήτου, θα είναι σε θέση να συγκεντρώσουν το απαιτούμενο κεφάλαιο με λιγότερη αποταμιευτική προσπάθεια και άρα θα αυξήσουν την κατανάλωσή τους.) Κάποιοι δε θα επηρεαστούν σημαντικά στις αποφάσεις τους. Έτσι, είναι δύσκολη η πρόβλεψη αντιδράσεων καθώς κάποιες αντισταθμίζουν κάποιες άλλες. 27

28 Εισόδημα και κατανάλωση (17) 5. Δυνατότητα δανεισμού για καταναλωτικούς σκοπούς. Οι δυνατότητες δανεισμού για καταναλωτικά αγαθά, αγοράς αγαθών με δόσεις και χρήσης πιστωτικών κρατών μεταβάλλουν την καταναλωτική δαπάνη. Αύξηση ευκολίας λήψης καταναλωτικών δανείων και εξάπλωση πιστωτικών καρτών για αύξηση καταναλωτικών δαπανών (δεδομένης της ανάγκης διοχέτευσης του προϊόντος της οικονομίας και στενότητας μέσω των υπαρχόντων αμοιβών εργασίας). 28

29 Εισόδημα και κατανάλωση (18) ΗΠΑ: παράδειγμα πληρωμής σχεδόν όλων των αγαθών με δόσεις ή πιστωτική κάρτα που και αυτή παρέχει ευκολίες πληρωμής του χρεωστικού υπολοίπου της. Εδραίωση της ψυχολογίας στον αμερικανικό λαό του καταναλωτικού και στεγαστικού του χρέους. Επέκταση και στη χώρα μας λόγω του «πολέμου των τραπεζών» για εδραίωση σε όλο και μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού με συνέπεια την υπερχρέωση του. (Ακόμα και αύξηση μισθού με δανεισμό!). 29

30 Εισόδημα και κατανάλωση (19) 6. Διαφήμιση και γενική προσπάθεια προώθησης των πωλήσεων. Δημιουργία μιας υπερκαταναλωτικής κοινωνίας, μέσα από το βομβαρδισμό συνειδήσεων για κατανάλωση και παρουσίαση νέων βελτιωμένων προϊόντων. Η επίδρασή της στο συνολικό επίπεδο κατανάλωσης ωστόσο αμφισβητείται καθώς η αύξηση δαπανών για ορισμένα προϊόντα αντισταθμίζεται από τη μείωση για άλλα. 30

31 Εισόδημα και κατανάλωση (20) 7. Ψυχολογικοί παράγοντες και προσδοκίες Keynes: Αντικειμενικοί: (όπως αυτοί που εξετάστηκαν μέχρι τώρα και αντιπροσωπεύουν οικονομικά μεγέθη). Υποκειμενικοί (Ψυχολογικοί): όσοι αντιπροσωπεύουν ψυχολογικές καταστάσεις που δεν μπορούν να μετρηθούν: 31

32 Εισόδημα και κατανάλωση (21) Αίσθημα ασφάλειας, ανεξαρτησίας, υπερηφάνειας, απληστίας για αποταμίευση. Αίσθημα ευχαρίστησης, γενναιοδωρίας, επίδειξης και υπερβολής για την κατανάλωση είμαστε ότι έχουμε. Βραχυχρόνια ωστόσο, οι παράγοντες αυτοί δεν επηρεάζουν την καταναλωτική συμπεριφορά, μακροχρόνια όμως επηρεάζουν τη συνάρτηση κατανάλωσης. Επειδή δεν μπορούν να μετρηθούν οι κοινωνικές αξίες, τα πρότυπα και οι κανόνες συμπεριφοράς και αισθητικής, οι οποίοι διαφέρουν από κοινωνία σε κοινωνία και επηρεάζουν την καταναλωτική συμπεριφορά, η ακριβή τους επίδραση παρόλο που είναι υπαρκτή δεν μπορεί όμως να εξακριβωθεί. 32

33 Εισόδημα και κατανάλωση (22) Βασικός ψυχολογικός παράγοντας: Οι προσδοκίες για το μελλοντικό εισόδημα και τις τιμές. Αν υπάρχει αισιοδοξία αύξησης των εισοδημάτων η κατανάλωση αυξάνεται όπως και αν αναμένεται αύξηση της τιμής. Προσδοκίες για μεταβολές στις ιδιαίτερες συνθήκες ενός νοικοκυριού (π. χ. οικογενειακή κατάσταση, μελλοντικές ανάγκες, κλπ). Υπάρχει ωστόσο αλληλοεξουδετέρωση των προσδοκιών (άλλοι αναμένουν αύξηση και άλλοι μείωση εισοδημάτων). Παρά ταύτα, μπορεί να επικρατεί μια γενική αισιοδοξία ή απαισιοδοξία στην οικονομία. 33

34 Αποταμίευση (1) Η αποταμίευση είναι το μέρος εκείνο του εισοδήματος που δεν δαπανάται για κατανάλωση και επομένως οι προσδιοριστικοί παράγοντες της κατανάλωσης είναι και παράγοντες της αποταμίευσης αλλά λειτουργούν με αντίστροφο τρόπο. Συνάρτηση αποταμίευσης :Y = C + S => S =Υ-C Όπου: S: αποταμίευση Υ: εισόδημα C: κατανάλωση. 34

35 Αποταμίευση (2) Η μορφή συνάρτησης αποταμίευσης εξαρτάται από τη μορφή συνάρτησης κατανάλωσης. Δεν υπάρχουν δημόσιος τομέας, αδιανέμητα κέρδη εταιριών και εισφορές κοινωνικών ασφαλίσεων και άρα το διαθέσιμο εισόδημα ταυτίζεται με το εθνικό εισόδημα. 35

36 Προσδιοριστικοί Παράγοντες της Αποταμίευσης Το μέγεθος και η κατανομή του Εθνικού Εισοδήματος. Το ύψος του επιτοκίου. Το αποταμιευτικό πνεύμα. Οι οικονομικές συνθήκες. 36

37 Αποταμίευση (3) Μέση Ροπή προς Αποταμίευση (APS) APS = S/Y Οριακή Ροπή προς Αποταμίευση MPS = ΔS/ΔY 37

38 Αποταμίευση (4) Σχέση μεταξύ κατανάλωσης και αποταμίευσης Το άθροισμα της κατανάλωσης και αποταμίευσης ισούται με το διαθέσιμο εισόδημα Y = C + S. APC + APS = 1. MPC + MPS = 1. Όταν η APC δε μεταβάλλεται με τις αυξομειώσεις του εισοδήματος, η MPC = AΡC και η ΜΡS = APS. Όταν η AΡC μειώνεται με την αύξηση του εισοδήματος η MPC < APC. 38

39 Αριθμητικό παράδειγμα Κατανάλωσης και Αποταμίευσης Y C S APC APS MPC MPS ,3-0,3 0,8 0, ,05-0,05 0,8 0, ,0 0 0,8 0, ,966 0,034 0,8 0, ,926 0,074 0,8 0,2 39

40 Γράφημα Κατανάλωσης - Αποταμίευσης 40

41 Βιβλιογραφία μαθήματος (1) Baumol, W. & Blinder, A. (2012). Μακροικονομική: Αρχές και πολιτική. Εκδόσεις Π. & Χ. Πασχαλίδη, Αθήνα. Kenes, J. M. (1936). The general theory of employment, interest and money. Macmillan Palgrave Publishing, UK. Krugman, P. & Wells, R. (2011). Μακροοικονομική. Εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη. Βαρουφάκης, Γ. (2007). Πολιτική οικονομία. Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα. Κιόχος, Π. & Παπανικολάου, Γ. (2008). Σύγχρονη μακροοικονομική. Εκδόσεις Σύγχρονη εκδοτική, Αθήνα. 41

42 Βιβλιογραφία μαθήματος (2) Μανωλόπουλος, Ι. (2009). Μακροοικονομική. Εκδόσεις Αφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη. Πουρναράκης, Ε. (2004). Εισαγωγή στην οικονομική. Εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα. Σαραντίδης, Σ. (2002). Σύγχρονη μακροοικονομική ανάλυση. Εκδόσεις Μπένου, Αθήνα. Σιδηρόπουλος, Μ. (2011). Μακροοικονομική ανάλυση. Εκδόσεις Ζυγός, Θεσσαλονίκη. 42