2 / Ποιότητα ζωής παιδιών και εφήβων. Ι. Σακέλλης ( ιευθυντής) Μ. Κετσετζοπούλου Ν. Μπούζας Μ. Τζωρτζοπούλου Ν. Φακιολάς Μ.

Transcript

1 ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΘΕΜΑΤΑ 2 / 2007 Μεγαλώνοντας στην Αθήνα Ποιότητα ζωής παιδιών και εφήβων Εµπειρική έρευνα σε σχολικές µονάδες πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης του ήµου Αθηναίων Γίτσα Κοτταρίδη, Ελένη Βαλάσση-Αδάµ, Μαρία Μαλικιώση-Λοΐζου ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (ΙΝΚΠΟ) ΜΕΣΟΓΕΙΩΝ ΑΘΗΝΑ Τηλ.: inspo@ekke.gr ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΟΧΗΣ Επιστηµονική Επιτροπή: Ι. Σακέλλης ( ιευθυντής) Μ. Κετσετζοπούλου Ν. Μπούζας Μ. Τζωρτζοπούλου Ν. Φακιολάς Μ. Χρυσάκης Συντονιστής Εργαστηρίου: ιονύσης Μπαλούρδος ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2007 Πρόλογος ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Έρευνα σε ηµοτικά, Γυµνάσια, Λύκεια/ΤΕΕ Μεθοδολογία ηµογραφικά Σχολικό περιβάλλον Προσωπικά προβλήµατα παιδιών Γειτονιά Συνθήκες και τρόπος ζωής Ελεύθερος χρόνος Παραβατική συµπεριφορά/επαφή µε βία Πολυ-πολιτισµικότητα της µαθητικής κοινότητας Αγωγή/Καλλιέργεια Ανθρώπινες σχέσεις/ικανοποίηση Καταληκτικά σχόλια Έρευνα στα Νηπιαγωγεία Σκοπός της Έρευνας Μεθοδολογία Σχολικό περιβάλλον Προβλήµατα υγείας των µαθητών/αντιµετώπιση ιαµόρφωση πολυ-πολιτισµικότητας Αγωγή/Καλλιέργεια Ανθρώπινες σχέσεις/ικανοποίηση Παραβατική συµπεριφορά/επαφή µε βία Ελεύθερος χρόνος Κάλυψη αναγκών από το ήµο Επισηµάνσεις Η έκδοση αυτή πραγµατοποιήθηκε στο πλαίσιο του Έργου «Ανάπτυξη υποδοµών για τη δηµιουργία πόλου κοινωνικών δεδοµένων στα θέµατα της κοινωνικής ανισότητας και του κοινωνικού αποκλεισµού» του Μέτρου 3.3 του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Ανταγωνιστικότητα» (Ε.Π.ΑΝ.), Πράξη «Αριστεία σε Ερευνητικά Ινστιτούτα Γ.Γ.Ε.Τ. (2 ος κύκλος)» και χρηµατοδοτήθηκε κατά 75% από την Ευρωπαϊκή Ένωση και κατά 25% από το Ελληνικό ηµόσιο.

2

3 Μεγαλώνοντας στην Αθήνα Ποιότητα ζωής παιδιών και εφήβων Εµπειρική έρευνα σε σχολικές µονάδες πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης του ήµου Αθηναίων

4

5 Πρόλογος Την πραγµατοποίηση της Έρευνας «Μεγαλώνοντας στην Αθήνα Ποιότητα Ζωής Παιδιών και Εφήβων» ζήτησε από το ΕΚΚΕ το ηµοτικό Συµβούλιο Αθηναίων, µε οµόφωνη απόφασή του, µετά από εισήγηση της αρµόδιας για τη Σχολική Μέριµνα Αντιδηµάρχου, κυρίας Ηρας Βαλσαµάκη-Ράλλη. Η χρηµατοδότηση του έργου εξασφαλίστηκε από επιχορήγηση του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο ενέκρινε τη διεξαγωγή της µελέτης. Τη µελέτη διεξήγαγε ερευνητική οµάδα του Ινστιτούτου Κοινωνικής Πολιτικής, συνεργάστηκε δε, για το τµήµα που αφορά την προσχολική ηλικία, ερευνητική οµάδα από το Πανεπιστήµιο Αθηνών. Η Ερευνα πραγµατοποιήθηκε κατά την περίοδο Μάρτιο-Απρίλιο 2006 σε συνεργασία µε την Εταιρεία OPINION. Σκοπός της Έρευνας ήταν η, κατά το δυνατόν, ευρεία αποτύπωση διαστάσεων και παραµέτρων ποιότητας ζωής παιδιών και εφήβων, ηλικίας 5-17 ετών, που φοιτούν σε σχολικές µονάδες πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης της περιοχής του ήµου Αθηναίων. Η αποτύπωση αυτή έγινε για να χρησιµεύσει στην αποτελεσµατική ανταπόκριση του ήµου στο ευρύ φάσµα των αναγκών των δηµοτών του. Η ποιότητα ζωής ορίζεται από πολλές διαστάσεις και παραµέτρους: οικονοµικές κοινωνικές, οικογενειακές, υγείας, περιβάλλοντος, αξιοποίησης ελεύθερου χρόνου. Αυτές οι διαστάσεις διαφέρουν από ιαµέρισµα σε ιαµέρισµα του ήµου, από σχολείο σε σχολείο, από ηλικία σε ηλικία, από οικογένεια σε οικογένεια. Τα στοιχεία που έχουν συλλεγεί δίνουν τη δυνατότητα ολιστικής προσέγγισης αλλά και ποιοτικής ανάλυσης επί µέρους θεµάτων. Προσφέρονται για περαιτέρω επιστηµονική ανάλυση σε ενδιαφερόµενους ερευνητές. ιευκρινίζεται ότι η µελέτη που αφορά την προσχολική ηλικία (τα Νηπιαγωγεία) παρουσιάζεται ως ξεχωριστό κεφάλαιο. Η συνεργασία του ήµου Αθηναίων και του ΕΚΚΕ, συνεργασία φορέα Τοπικής Αυτοδιοίκησης µε επιστηµονικό φορέα, είναι εξαιρετικά σηµαντική διότι συνιστά στρατηγική επιλογή για τη χάραξη και την άσκηση πολιτικής µε βάση επιστηµονικά τεκµηριωµένα στοιχεία. Η Ερευνητική Οµάδα ευχαριστεί όλους όσους συνέβαλαν, µε οποιονδήποτε τρόπο, στην πραγµατοποίηση αυτής της µελέτης. Γίτσα Κοτταρίδη

6

7 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ Έρευνα σε ηµοτικά, Γυµνάσια, Λύκεια/ΤΕΕ Γίτσα Κοτταρίδη, Κοινωνιολόγος, ιευθύντρια Ερευνών ΙΝ.Κ.ΠΟ., ΕΚΚΕ Ελένη Βαλάσση-Αδάµ, Υφηγήτρια Παιδιατρικής, Εξωτερικός Συνεργάτης ΕΚΚΕ

8

9 Μεθοδολογία Έγινε συλλογή πληροφοριών µε ερωτηµατολόγια σε δείγµα από το σύνολο των σχολικών µονάδων πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης ( ηµοτικά, Γυµνάσια, Ενιαία Λύκεια/ΤΕΕ) της περιοχής του ήµου Αθηναίων, κατά την περίοδο 1 Μαρτίου-14 Απριλίου εν συµπεριλήφθηκαν τα Εσπερινά και τα Ειδικά Σχολεία λόγω των ιδιαιτεροτήτων που έχουν οι µονάδες αυτές. ειγµατοληψία Ως δειγµατοληπτικό πλαίσιο χρησιµοποιήθηκε η βάση δεδοµένων που περιέχει το σύνολο των σχολείων, ηµοτικών, Γυµνασίων, Λυκείων/ ΤΕΕ του ήµου Αθηναίων. Το δείγµα επελέγη µε στρωµατοποιηµένη δειγµατοληψία, έτσι ώστε να είναι αντιπροσωπευτικό ανά εκπαιδευτική βαθµίδα και ηµοτικό ιαµέρισµα. Σε πρώτο στάδιο, τα σχολεία επιλέχθηκαν µε απλή τυχαία δειγµατοληψία εντός του κάθε στρώµατος. Σε δεύτερο στάδιο, έγινε επιλογή, µε απλή τυχαία δειγµατοληψία, ενός σχολικού τµήµατος. Ο πληθυσµός της Έρευνας περιλαµβάνει τους µαθητές της Ε ηµοτικού, Β Γυµνασίου, Β Λυκείου/ ΤΕΕ, καθώς και τους διευθυντές των σχολείων και τον υπεύθυνο εκπαιδευτικό, δάσκαλο ή καθηγητή, του τυχαία επιλεγµένου τµήµατος. Περιγραφή δείγµατος Από σύνολο 296 σχολικών µονάδων, που βρίσκονται στην περιοχή του ήµου Αθηναίων, επελέγη δείγµα 102 σχολείων αντιπροσωπευτικό ως προς τη βαθµίδα και ως προς το ηµοτικό ιαµέρισµα. Το δείγµα περιλαµβάνει 57 ηµοτικά σχολεία, 23 Γυµνάσια, 20 Ενιαία Λύκεια και 2 ΤΕΕ (Πίνακας 1). Την ηµέρα της Ερευνας απάντησαν 102 διευθυντές, 101 εκπαιδευτικοί, και 1979 παιδιά που ήταν παρόντα: 1092 παιδιά της Ε ηµοτικού, 494 παιδιά της Β Γυµνασίου και 393 παιδιά της Β Λυκείου/ΤΕΕ. Πίνακας 1. Κατανοµή σχολικών µονάδων και παιδιών δείγµατος κατά ηµοτικό ιαµέρισµα και κατά σχολική βαθµίδα Είδος σχολείου Σύνολο Σύνολο Ποσοστό σχολείων παιδιών παιδιών % δείγµατος ηµοτικό ιαµέρισµα ηµοτικό Γυµνάσιο Λύκειο/ΤΕΕ 1ο ΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ,0% 2ο ΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ,0% 3ο ΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ,0% 4ο ΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ,4% 5ο ΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ,0% 6ο ΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ,0% 7ο ΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ,4% Σύνολο % Μέγεθος µονάδων και τµηµάτων του δείγµατος Κατά τη διάρκεια της µελέτης, στις 102 σχολικές µονάδες του δείγµατος φοιτούσαν συνολικά παιδιά. Εποµένως, οι πληροφορίες που έδωσαν οι διευθυντές αφορούν σε αυτόν τον αριθµό παιδιών. Επίκαιρα Θέµατα 2/2007 7

10 Στα τµήµατα του δείγµατος φοιτούσαν συνολικά 2086 παιδιά, από 9 µέχρι 29 παιδιά σε κάθε τµήµα. Τα µισά τµήµατα είχαν από 9 µέχρι 20 παιδιά, 35% από 21 µέχρι 25 παιδιά και 15% είχαν από 26 µέχρι 29 παιδιά. Ερωτηµατολόγια Τα ερωτηµατολόγια σχεδιάστηκαν, ειδικά για τις ανάγκες της Έρευνας, από την επιστηµονική οµάδα µετά από ανασκόπηση των ερωτηµατολογίων που αναφέρονται σε διαστάσεις της ποιότητας ζωής* και µε τη συνεργασία εκπαιδευτικών. Είναι προσαρµοσµένα στις διάφορες ηλικίες και σε κάθε πηγή (παιδί, δάσκαλος, καθηγητής, διευθυντής). Περιλαµβάνουν περίπου 400 µεταβλητές, πολλές από τις οποίες είναι κοινές, ώστε να διασταυρώνεται η πληροφορία. οκιµάστηκαν και σε παιδιά και σε εκπαιδευτικούς. Τα ερωτηµατολόγια συµπληρώθηκαν από τα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς τους µέσα στην τάξη, στο διάστηµα µιας διδακτικής ώρας περίπου, µε την παρουσία 2-3 συνεντευκτών. Οι διευθυντές συµπλήρωσαν τα ερωτηµατολόγια χωρίς την παρουσία συνεντευκτή. Οι πληροφορίες που προέρχονται από τον διευθυντή (108 ερωτήσεις) αφορούν το σχολείο και το σύνολο των παιδιών που φοιτούν σε αυτό. Οι πληροφορίες από τον εκπαιδευτικό (109 ερωτήσεις) αφορούν το σχολείο γενικά και τα παιδιά του συγκεκριµένου τµήµατος ειδικότερα. Οι πληροφορίες από τα παιδιά (159 ερωτήσεις) αφορούν πολλές διαστάσεις της ζωής τους, όπως το χώρο τους, τη σύνθεση και λειτουργία της οικογένειάς τους, το φυσικό περιβάλλον και το έµψυχο περιβάλλον του σχολείου, τον ελεύθερο χρόνο, τις διατροφικές τους συνήθειες, την υγεία τους, τον τρόπο αναψυχής και άθλησης, τη χρήση ουσιών, τις σχέσεις τους µε τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς, τους συνοµηλίκους τους, τον κοινωνικό ιστό. Σε θέµατα που αφορούν το σχολείο, τη λειτουργία του, τη συµπεριφορά των µαθητών, οι απαντήσεις αποτυπώνουν τις συνθήκες σε κάθε σχολική µονάδα και, στις περισσότερες ερωτήσεις, οι απαντήσεις των εκπαιδευτικών ταυτίζονται µε αυτές των διευθυντών. Αυτές αναφέρονται συλλογικά. Χωριστά αναφέρονται οι απαντήσεις διευθυντών και εκπαιδευτικών στα θέµατα όπου σηµειώνονται, για το ίδιο σχολείο, διαφορές στις απαντήσεις τους. Χωριστά αναφέρονται, επίσης, σηµεία όπου υπάρχει απόσταση στις απαντήσεις µεταξύ µαθητών και εκπαιδευτικών-διευθυντών. ιευκρινίζεται ότι όταν αναφέρεται το σύνολο των σχολείων (102) καταγράφονται καθαροί αριθµοί, ενώ όταν αναφέρονται αναλυτικά κατά βαθµίδα ( ηµοτικό, Γυµνάσιο, Λύκειο/ΤΕΕ) καταγράφονται εκατοστιαίες αναλογίες ώστε να µπορούν να γίνονται συγκρίσεις. Για λόγους οικονοµίας, τα Λύκεια /ΤΕΕ θα αναφέρονται ως Λύκεια. * Σχετική βιβλιογραφία για ερωτηµατολόγια Κοκκέβη Α., Κίτσος Γ., Φωτίου Α., Σπυροπούλου Μ., Αραπάκη Α. 2005, Η υγεία των εφήβων: ιαστάσεις, συνθήκες και κοινωνικό πλαίσιο, ΕΠΙΨΥ. Lindstrom B. 1994, The Essence of Existence, Goteborg. Λιονής Χ. 2005, Χρήση ιαγνωστικών Κλιµάκων και Εργαλείων Ποιότητας Ζωής των Ασθενών στην Πρωτοβάθµια Φροντίδα Υγείας, Ιατρική Εταιρεία Αθηνών. Πετρόπουλος Ν., Παπαστυλιανού Α. 2001, Μορφές Επιθετικότητας, Βίας και ιαµαρτυρίας στο Σχολείο, Υπ. Εθν. Παιδ. και Θρ. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Τζινιέρη - Κοκκώση Μ., Τριανταφύλλου Ε., Αντωνοπούλου Β., Τοµαράς Β, Χριστοδούλου Γ.Ν. 2003, Εγχειρίδιο Ποιότητας Ζωής µε άξονα το ερωτηµατολόγιο WHOQOL-100, ΠΟΥ και Ψυχιατρική Κλινική Παν. Αθηνών. Τσαλίκας Α., Τριλίβα Σ., Ρούσση Π. 2002, Ψυχοµετρικά Εργαλεία στην Ελλάδα, Ελληνικά Γράµµατα. Τσίγκανου Ι., ασκαλάκη Κ-Η., Τσαµπαρλή. 2004, Εικόνες & Αναπαραστάσεις Βίας στο Ελληνικό Σχολείο, Νοµική Βιβλιοθήκη. Υφαντόπουλος Γ. 2001, Σχετιζόµενη µε την Υγεία Ποιότητα Ζωής, Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, 2 και 3, 18. Επίκαιρα Θέµατα 2/2007 8

11 ηµογραφικά Ευρήµατα Από τα ερωτηµατολόγια των παιδιών του δείγµατος προκύπτει ότι 971 είναι αγόρια και 1008 κορίτσια, 338 (17%) είναι µοναχοπαίδια, 60% περίπου έχουν έναν ακόµα αδελφό/ή, 16% έχουν δύο αδέλφια και τα υπόλοιπα έχουν 3 ή περισσότερα. Ορφανά από πατέρα είναι 48 (2,4%) και ορφανά από µητέρα είναι 12 (0,6%) παιδιά. Πολιτισµική σύνθεση της µαθητικής κοινότητας Οι διευθυντές αναφέρουν σύνολο παιδιών στα 102 σχολεία του δείγµατος. Από αυτά, (30,7%) αναφέρονται ως παιδιά αλλοδαπών. Η αναλογία αλλοδαπών στα σχολεία ποικίλλει από 5,4% µέχρι 83,74%. Οι εκπαιδευτικοί αναφέρουν, σε σύνολο 2086 παιδιών στα τµήµατα που έγινε η µελέτη, 619 (29,6%) παιδιά αλλοδαπών. Σε 30 τµήµατα το ποσοστό αλλοδαπών είναι λιγότερο από 20%, σε 44 είναι 20%-40% και σε 28 περισσότερα από 40%. Τα ποσοστά φαίνονται αναλυτικά κατά σχολική βαθµίδα στον Πίνακα 2. Πίνακας 2. Κατανοµή τµηµάτων του δείγµατος κατά ποσοστό αλλοδαπών µαθητών (πληροφορίες από εκπαιδευτικούς) Επίπεδο εκπαίδευσης Ποσοστά τµηµάτων % κατά βαθµίδα Ποσοστό αλλοδαπών στο τµήµα ηµοτικό Γυµνάσιο Λύκειο λιγότεροι από 20% 19,3 43,0 40,9 20%-40% 42,0 39,0 50,0 Περισσότεροι από 40% 38,6 17,4 9,0 Τόπο γέννησης εκτός Ελλάδας δηλώνουν 512 (25,8%) παιδιά για τα ίδια, 753 (38%) για τη µητέρα, και 702 (35,4%) για τον πατέρα τους. Ο τόπος γέννησης των παιδιών του δείγµατος και των γονιών τους φαίνεται στον Πίνακα 3. Πίνακας 3. Τόπος γέννησης παιδιών και γονιών. Ποσοστά (%) κατά εκπαιδευτική βαθµίδα ηµοτικό Γυµνάσιο Λύκειο Παιδί Μητέρα Πατέρας Παιδί Μητέρα Πατέρας Παιδί Μητέρα Πατέρας Ελλάδα 74,6 58,0 61,5 71,7 62,3 64,4 75,8 72,5 73,0 Αλβανία 18,6 27,7 26,5 21,3 25,5 25,3 17,8 17,8 17,8 Ρουµανία 1,6 1,7 1,7 0,2 0,6 0,2 0 0,3 0 Βουλγαρία 0,9 1,2 0,7 1,2 1,2 1,0 0,5 0,5 0,5 Άλλες χώρες* 4,3 10,7 8,8 5,7 10,3 9,1 5,9 9,0 8,7 * Στις «Άλλες χώρες» περιλαµβάνονται 12 χώρες ( πρώην Σοβιετικής Ένωσης, Αφρικανικές και Ασιατικές). Από τον χρόνο παραµονής στην Ελλάδα, συνάγεται ότι 7% των παιδιών του ηµοτικού και 3,6% των εφήβων άρχισαν τη φοίτησή τους στο σχολείο σε άλλη χώρα. Ως θρήσκευµα, 92,8 % δηλώνουν Χριστιανοί Ορθόδοξοι και 7,2% άλλο θρήσκευµα. Επίκαιρα Θέµατα 2/2007 9

12 Εκπαιδευτικό επίπεδο γονιών Το επίπεδο εκπαίδευσης των γονιών, όπως δηλώνεται από τα παιδιά, φαίνεται στον Πίνακα 4. Πίνακας 4. Επίπεδο εκπαίδευσης γονιών των παιδιών του δείγµατος. Ποσοστά (%) κατά εκπαιδευτική βαθµίδα Πατέρες Επίπεδο εκπαίδευσης παιδιών Μητέρες παιδιών Πατέρες παιδιών Μητέρες παιδιών Πατέρες παιδιών Μητέρες παιδιών ηµοτικού ηµοτικού Γυµνασίου Γυµνασίου Λυκείου Λυκείου Λίγες τάξεις ηµοτικού 1,6 1,6 2,6 0,8 2,0 1,3 ηµοτικό 6,2 4,9 6,5 4,9 13,0 8,4 Γυµνάσιο 10,8 12,2 14,6 13,4 11,7 10,4 Λύκειο 21,8 24,6 27,1 33,4 29,3 38,9 Ανώτερη σχολή 7,2 7,1 21,7 20,0 19,6 19,6 Πανεπιστήµιο 24,5 27,0 16,0 20,4 17,8 18,3 εν πήγε σχολείο 0,3 0,5 0, εν ξέρω 28,7 21,9 11,3 7,1 6,6 3,0 Επισηµάνσεις Η εθνικότητα είναι ένα σηµαντικό χαρακτηριστικό. Από πληροφορίες των εκπαιδευτικών για το σύνολο των παιδιών (2086), που φοιτούν στα τµήµατα που περιλήφθηκαν στην µελέτη, αναφέρονται 619 (29,6%) ως αλλοδαποί. Τα παιδιά του δείγµατος δεν ρωτήθηκαν αν είναι αλλοδαποί ή Έλληνες, ούτε για την υπηκοότητα/ιθαγένεια/εθνικότητα των γονιών. Ανέφεραν σε ποια χώρα έχουν γεννηθεί τα ίδια και οι γονείς τους (Πίνακας 3). Έτσι, δεν υπάρχει σύµπτωση πληροφοριών µεταξύ παιδιών και εκπαιδευτικών. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι στα τµήµατα του ηµοτικού, σε σύνολο 1170 παιδιών, δηλώνονται από τους εκπαιδευτικούς 458 (39%) ως παιδιά αλλοδαπών. Όµως, από τα ερωτηµατολόγια των παιδιών προκύπτει ότι 484 (44,3%), από τα 1092 που απάντησαν, έχουν ένα ή και τους δύο γονείς γεννηµένους σε άλλη χώρα. Θεωρήσαµε ότι η γέννηση στο εξωτερικό και η ύπαρξη ενός ή δύο γονιών που έχουν γεννηθεί εκτός Ελλάδας δίνει στο παιδί λίγα ή πολλά στοιχεία άλλου πολιτισµού και επιδρά στη διαµόρφωση πολιτισµικής ταυτότητας και στην εξέλιξη της γλώσσας. Ας σηµειωθεί ότι δεν βρέθηκαν στο δείγµα παιδιά που γεννήθηκαν εκτός Ελλάδας από δύο Έλληνες γονείς. Έτσι, άσχετα προς διοικητικούς/νοµικούς ορισµούς, συνεκτιµώντας τις απαντήσεις των παιδιών, δώσαµε τον χαρακτηρισµό «αλλοδαπός» σε 808 (40,3%) παιδιά: 484 (44,3% ) στο ηµοτικό, 203 (41%) στο Γυµνάσιο και 121 (30,8%) στο Λύκειο. Ο διαχωρισµός αυτός χρησιµοποιείται σε ορισµένες περιγραφές που γίνονται από πληροφορίες των παιδιών για τρόπο ζωής, προβλήµατα, συµπεριφορά, ικανοποίηση. Είναι παράδοξο σε δείγµα µε περισσότερο από 30% αλλοδαπούς να δηλώνουν άλλο θρήσκευµα µόνο 7%. Τίθεται το ερώτηµα αν ο εκχριστιανισµός είναι αποτέλεσµα επιθυµίας της ελληνικής κοινωνίας για την ενσωµάτωση των αλλοδαπών ή δική τους επιθυµία για να µη διαφοροποιούνται. Η κατανοµή των γονιών σύµφωνα µε το µορφωτικό επίπεδο δεν δίνει αξιόπιστη εικόνα για το σύνολο του δείγµατος γιατί το ποσοστό των παιδιών που δηλώνουν «δεν ξέρω» είναι πολύ µεγάλο: από τα παιδιά του ηµοτικού 28,7% δεν γνωρίζουν το επίπεδο µόρφωσης του πατέρα και 21,9% της µητέρας. Το ποσοστό των «αλλοδαπών» που δεν γνωρίζουν το επίπεδο µόρφωσης του πατέρα είναι 32% και των Ελλήνων Επίκαιρα Θέµατα 2/

13 20,8%.Τα αντίστοιχα ποσοστά για τη µητέρα είναι 28% και 15%. Ασφαλώς, οι διαφορές του εκπαιδευτικού συστήµατος στη χώρα προέλευσης των αλλοδαπών γονιών δηµιουργεί σύγχυση για τα παιδιά. Όµως, και τα ποσοστά των Ελλήνων που απαντούν «δεν ξέρω» είναι πολύ υψηλά. εν µπορεί να αποκλειστεί η πιθανότητα ότι οι απαντήσεις «δεν ξέρω» αφορούν συνήθως γονείς χαµηλού µορφωτικού επιπέδου. Επίκαιρα Θέµατα 2/

14 Σχολικό περιβάλλον Ευρήµατα Συστέγαση Από τις 102 σχολικές µονάδες, 75 συστεγάζονται µε 1 έως 7 άλλα σχολεία, όπως φαίνεται αναλυτικά στον Πίνακα 5. Πίνακας 5. Αριθµός συστεγαζόµενων σχολείων κατά βαθµίδα και αριθµό συστεγαζόµενων µονάδων Σύνολο σχολείων Εκπαιδευτική βαθµίδα Αριθµός συστεγαζόµενων µονάδων δείγµατος που συστεγάζονται ηµοτικά Γυµνάσια Λύκεια Σύνολο Μέγεθος τµηµάτων Σε κάθε σχολική µονάδα φοιτούν από 43 µέχρι 470 παιδιά και σε κάθε τµήµα του δείγµατος από 9 µέχρι 29. Τα µισά τµήµατα είχαν από 9 µέχρι 20 παιδιά, 35% είχαν από 21 µέχρι 25, και 15% από 26 µέχρι 29 παιδιά. Σήµατα τροχαίας έξω από το σχολείο/σχολικός τροχονόµος Υπάρχουν σήµατα σε 73 από τα 102 σχολεία του δείγµατος. Σχολικός τροχονόµος υπάρχει σε 42 σχολεία. Επικίνδυνη γειτονεία µε δρόµο ταχείας κυκλοφορίας αναφέρεται σε 45 σχολικές µονάδες. Σε 22 από αυτές υπάρχει σχολικός τροχονόµος. Κεραίες κινητής τηλεφωνίας Από τους διευθυντές, 26 επισηµαίνουν ότι υπάρχουν κεραίες κινητής τηλεφωνίας σε απόσταση µικρότερη από την ενδεδειγµένη µε βάση τις διεθνείς προδιαγραφές, 43 δηλώνουν ότι δεν υπάρχει τέτοιο πρόβληµα, ενώ 33 δεν γνωρίζουν αν υπάρχει πρόβληµα. Από τους εκπαιδευτικούς, 63 δηλώνουν άγνοια. Κακή γειτονεία Ως κακή γειτονεία του σχολείου, 26 διευθυντές αναφέρουν ακατοίκητα σπίτια, ναρκοµανείς, νυκτερινά κέντρα, οίκους ανοχής, καφετέριες/µπαρ, αλλοδαπούς, εργοτάξιο µετρό κ.α. Έλεγχος του χώρου Η είσοδος ελέγχεται επαρκώς σε 90 σχολεία, 45 διαθέτουν φύλακα, 12 διαθέτουν επιστάτη. Τα παιδιά εποπτεύονται στο διάλειµµα από τους εφηµερεύοντες εκπαιδευτικούς. Προσωπικό καθαριότητας Από τους διευθυντές, 83 εκτιµούν ότι το προσωπικό καθαριότητας είναι επαρκές. Από τους εκπαιδευτικούς, 53 το θεωρούν επαρκές. Γραµµατέας Υπάρχει γραµµατέας σε 21 σχολικές µονάδες, δεν υπάρχει σε 81. Επίκαιρα Θέµατα 2/

15 Χώροι γραφείων εκπαιδευτικών Χώροι γραφείων εκπαιδευτικών υπάρχουν, στα Λύκεια σε 50 % επαρκείς και σε 50% ανεπαρκείς, στα Γυµνάσια επαρκείς σε 69,6% και ανεπαρκείς σε 26,1%, ενώ δεν υπάρχουν σε 4,3%. Στα ηµοτικά, σε ποσοστό 8,8%, δεν υπάρχουν χώροι γραφείων εκπαιδευτικών. Κυλικείο Κυλικείο υπάρχει σε 85 σχολεία του δείγµατος. Σε 78 από αυτά έχει ανατεθεί µε δηµόσιο διαγωνισµό. Από τους διευθυντές, 80 υποστηρίζουν ότι ελέγχεται η εφαρµογή των διατάξεων του Υπουργείου Υγείας ως προς τα προϊόντα που προσφέρονται στο κυλικείο του σχολείου τους, και 5 δηλώνουν ότι δεν ελέγχεται. Χώρος συγκεντρώσεων Χώρος συγκεντρώσεων δεν υπάρχει σε 39 σχολεία, 12 σχολεία έχουν αίθουσα µε χωρητικότητα κάτω από 100 θέσεις, 35 µε χωρητικότητα θέσεις και 16 σχολεία έχουν αίθουσα µε πάνω από 200 θέσεις. Αναρρωτήριο Αναφέρεται αναρρωτήριο σε ένα µόνο σχολείο. Γήπεδα, Γυµναστήρια, Αυλή Γήπεδα διαθέτουν: επαρκή 17 σχολεία, ανεπαρκή 37. εν διαθέτουν γήπεδα 48 σχολεία. Γυµναστήριο υπάρχει: επαρκές σε 11 σχολεία, ανεπαρκές σε 16. εν διαθέτουν γυµναστήριο 75 (73,5%) των σχολείων του δείγµατος. Αυλή υπάρχει: επαρκής σε 57 σχολεία, ανεπαρκής σε 44. Ένα σχολείο δεν διαθέτει αυλή. Συνοπτικά: 18 σχολεία διαθέτουν γυµναστήριο και γήπεδα (επαρκή ή ανεπαρκή), 36 σχολεία έχουν µόνο γήπεδα (επαρκή ή ανεπαρκή), 9 σχολεία έχουν µόνο γυµναστήριο. 39 σχολεία δεν έχουν ούτε γήπεδο ούτε γυµναστήριο. Ηχορύπανση Για ηχορύπανση από εξωτερικούς παράγοντες που ενοχλεί το µάθηµα, σε όλες ή σε κάποιες αίθουσες, παραπονιούνται οι διευθυντές σε 63 σχολεία, και για την συγκεκριµένη αίθουσα όπου διεξήχθη η έρευνα παραπονιούνται 50 εκπαιδευτικοί και 80% των παιδιών. Θερµοκρασία Η θερµοκρασία στις αίθουσες, τους κρύους µήνες, κρίνεται ικανοποιητική από 85 διευθυντές και 62 εκπαιδευτικούς, και µη ικανοποιητική από 17 και 39 αντίστοιχα. Από τα παιδιά, 52% του ηµοτικού και µόνο 30% των εφήβων (Γυµνάσιο, Λύκειο) είναι ικανοποιηµένα από τη θερµοκρασία στις αίθουσες. Τους θερµούς µήνες, η θερµοκρασία στις αίθουσες αναφέρεται ως ικανοποιητική από 40% περίπου των διευθυντών και εκπαιδευτικών, υποφερτή από 45% των διευθυντών και 40% των εκπαιδευτικών, ενώ 15% των διευθυντών και 20% των εκπαιδευτικών κρίνουν τη θερµοκρασία µη ικανοποιητική. Περισσότερα από τα µισά παιδιά αναφέρουν ότι στην τάξη τους το καλοκαίρι κάνει πολλή ζέστη, 35-40% αναφέρουν ότι είναι «έτσι κι έτσι», ενώ περίπου 9% υποστηρίζουν ότι δεν κάνει πολλή ζέστη. Χώροι υγιεινής Από τους διευθυντές 92 και από τους εκπαιδευτικούς 82 θεωρούν τους χώρους υγιεινής του σχολείου επαρκείς. Ανεπαρκείς θεωρούνται από τους διευθυντές οι χώροι υγιεινής σε 5 Λύκεια (22,7%), σε 1 Γυµνάσιο (4,3%) και σε 4 ηµοτικά (7%). Η κατάσταση των χώρων υγιεινής (καθαριότητα, καζανάκια, πόρτες, ρύπανση τοίχων, σκουπίδια) θεωρείται ικανοποιητική από 88 διευθυντές, και µη ικανοποιητική από 14 [κατά βαθµίδα: 5 (22,7%) στα Λύκεια, 3 (13%) στα Γυµνάσια, 6 (10,5%) στα ηµοτικά]. Επίκαιρα Θέµατα 2/

16 Τα παιδιά, σε ποσοστό 16%, αναφέρουν ότι οι τουαλέτες στο σχολείο είναι πάντα καθαρές, 55 % ότι δεν είναι πάντα, και 32% ότι σχεδόν ποτέ δεν είναι καθαρές. 26% των παιδιών του ηµοτικού και 33% των παιδιών του Γυµνασίου /Λυκείου δηλώνουν ότι ουδέποτε χρησιµοποιούν την τουαλέτα του σχολείου, 42% και 45,5% αντίστοιχα τη χρησιµοποιούν σπάνια, και µόνο 33,5% και 21% την χρησιµοποιούν συχνά ή κάθε µέρα. Συντήρηση κτιρίου Από το σύνολο των διευθυντών των σχολικών µονάδων, 61 δηλώνουν ικανοποιηµένοι από τη συντήρηση του κτιρίου. υσαρεστηµένοι δηλώνουν 41, και αναλυτικά κατά βαθµίδα 45,5% των Λυκείων, 52,2% των Γυµνασίων και 33,9% των ηµοτικών, για λόγους που συνοψίζονται, κυρίως, στην παλαιότητα του κτιρίου και στην καθυστέρηση αποκατάστασης ζηµιών. Εποπτικό υλικό (Η/Υ, τηλεόραση, βίντεο, χάρτες, προβολικά µηχανήµατα) Θεωρούν ότι το σχολείο τους διαθέτει επαρκές εποπτικό υλικό 70 από τους 102 διευθυντές, και 57 από τους 101 εκπαιδευτικούς. ανειστική βιβλιοθήκη ανειστική βιβλιοθήκη λειτουργεί σε 75 σχολεία. Σε 27 δεν υπάρχει. ανειστική δραστηριότητα των παιδιών Η δανειστική δραστηριότητα των παιδιών, στα σχολεία όπου λειτουργεί βιβλιοθήκη, κρίνεται ικανοποιητική από 30% των διευθυντών και των εκπαιδευτικών, µέτρια από 60%, και απογοητευτική από 10%. Σύλλογος γονέων και κηδεµόνων Σύλλογος γονέων και κηδεµόνων λειτουργεί σε 88 σχολεία. Από τους διευθυντές, 20 αναφέρουν ότι συνεργάστηκαν µε τους γονείς 8 ή περισσότερες φορές την τρέχουσα σχολική χρονιά, 56 συνεργάστηκαν 3-7 φορές, ενώ 4 συνεργάστηκαν 1-2 φορές µόνο, και 3 ούτε µία φορά. Σχέδιο εκκένωσης κτιρίου Σχέδιο εκκένωσης κτιρίου υπάρχει σε όλες τις σχολικές µονάδες του δείγµατος. Σε όλες είχε γίνει άσκηση εκκένωσης την τρέχουσα σχολική χρονιά (90% ), την προηγούµενη (9%) ή την προ-προηγούµενη (1%). Προτάσεις διευθυντών και εκπαιδευτικών Στο τέλος του ερωτηµατολογίου, οι διευθυντές και οι εκπαιδευτικοί ρωτήθηκαν σε ποιες, κατά τη γνώµη τους, ανάγκες, ως προς την ποιότητα της ζωής των παιδιών, θα έπρεπε να ανταποκριθεί ο ήµος. Απάντησαν επιγραµµατικά, αναφέροντας ανάγκες κτιριακές και λειτουργικές αλλά δίνοντας, στην πλειονότητά τους, µεγάλη έµφαση σε πλαίσια και υποδοµή για καλλιέργεια, αγωγή, ψυχαγωγία των παιδιών εντός και εκτός σχολικού χώρου. Οι ανάγκες που αναφέρονται συνοψίζονται οµαδοποιηµένες παρακάτω (σε παρένθεση ο αριθµός αναφορών) : -βελτιώσεις του σχολικού κτηρίου, επέκταση σε αίθουσες, υπόστεγο, εργασίες συντήρησης (39) -υπηρεσίες γιατρού, ψυχολόγου, κοινωνικού λειτουργού, φύλακα, αστυνόµευσης (26) -χώροι για παιχνίδι και άθληση (παιδική χαρά, ελεύθεροι χώροι, αθλητικές εγκαταστάσεις (43) -περισσότερο πράσινο, δεντροφύτευση (15) -οργάνωση αθλητικών αγώνων (28) -οργάνωση πολιτιστικών δραστηριοτήτων και ψυχαγωγικών εκδηλώσεων ( 36 ) -λειτουργία βιβλιοθήκης (9) -καθαριότητα, φωταγώγηση, έλεγχος χώρων στάθµευσης (9) -οργάνωση σεµιναρίων, σχολών γονέων, θεατρικής αγωγής (14) Από τους διευθυντές, 6 δεν απάντησαν, και 6 δήλωσαν ότι δεν υπάρχουν ανάγκες στις οποίες πρέπει να ανταποκριθεί ο ήµος. Επίκαιρα Θέµατα 2/

17 Επισηµάνσεις εν φαίνεται να υπάρχει ελάχιστο όριο συνθηκών για τη λειτουργία των σχολικών µονάδων: από τα 102 σχολεία του δείγµατος, 39 δεν έχουν γήπεδο ούτε γυµναστήριο, 39 δεν έχουν χώρο συγκεντρώσεων, 27 δεν έχουν δανειστική βιβλιοθήκη. Αναρρωτήριο έχει µόνο ένα σχολείο. Για την επάρκεια των συνθηκών, η εκτίµηση είναι υποκειµενική και σε ορισµένες περιπτώσεις δεν µπορεί να αξιολογηθεί: υπάρχουν ηµοτικά ( 8,8%) όπου δεν υπάρχει χώρος γραφείου εκπαιδευτικών, αλλά πιθανόν να µην είναι τόσο απαραίτητος όσο σε άλλες βαθµίδες, µια και οι δάσκαλοι δεν έχουν καθόλου ελεύθερο χρόνο. Σε αντίθεση µε τους εκπαιδευτικούς Γυµνασίου/Λυκείου είναι υποχρεωµένοι, εκ των πραγµάτων, να µένουν συνεχώς µέσα στην τάξη, όπου και το προσωπικό τους γραφείο. Οι διαφορές µεταξύ διευθυντών και εκπαιδευτικών στη γνώση και στην εκτίµηση στοιχείων και καταστάσεων είναι ενδιαφέρουσες. Για παράδειγµα, οι διευθυντές δείχνουν περισσότερο ευαισθητοποιηµένοι για την ύπαρξη σε κοντινή απόσταση κεραιών κινητής τηλεφωνίας και για «κακή γειτονεία», ενώ οι εκπαιδευτικοί για την ηχορύπανση, για τη θερµοκρασία στις αίθουσες, για την ανεπάρκεια εποπτικού υλικού, και την ανεπάρκεια προσωπικού καθαριότητας. Ενδιαφέρουσες είναι και κάποιες διαφορές στην εκτίµηση για τη θερµοκρασία µεταξύ διευθυντών, εκπαιδευτικών και παιδιών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι οι διευθυντές θεωρούν τη θερµοκρασία στις αίθουσες ικανοποιητική σε ποσοστά 84%, 91%, 73% στις τρεις σχολικές βαθµίδες, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά των παιδιών είναι 52%, 37%, 18%. Οι διαφορές αυξάνονται στο Γυµνάσιο και στο Λύκειο. Είναι αναµενόµενο στην εφηβεία (Γυµνάσιο-Λύκειο) τα παιδιά να δηλώνουν συχνότερα µη ικανοποιηµένα για όλα τα θέµατα. Όµως, και στο ηµοτικό παρατηρείται µεγάλη διαφορά µεταξύ διευθυντών και παιδιών. Εξάλλου, και στις τρεις σχολικές βαθµίδες, τα ίδια παιδιά δηλώνουν ικανοποιηµένα από τη θερµοκρασία του σπιτιού τους σε ποσοστό 96,5%. ιαφορά στις εκτιµήσεις παρατηρείται και για την καθαριότητα στο περιβάλλον του σχολείου, όπου οι διευθυντές τη χαρακτηρίζουν ικανοποιητική σε ποσοστό γύρω στο 90% και στις τρεις σχολικές βαθµίδες, ενώ τα παιδιά τη χαρακτηρίζουν ικανοποιητική σε ποσοστό 63% στα ηµοτικά, 49% στα Γυµνάσια και 34% στα Λύκεια. Οι διευθυντές θεωρούν την κατάσταση των χώρων υγιεινής, συµπεριλαµβανοµένης της καθαριότητας, ικανοποιητική σε ποσοστά 89%, 87%, 77% για τα ηµοτικά, τα Γυµνάσια και τα Λύκεια. Τα παιδιά, στις αντίστοιχες σχολικές βαθµίδες, είναι ικανοποιηµένα σε πολύ µικρότερα ποσοστά: 26%, 38%, 45% δηλώνουν ότι οι τουαλέτες δεν είναι σχεδόν ποτέ καθαρές. Μάλιστα, 25% δηλώνουν ότι δεν χρησιµοποιούν ποτέ τουαλέτα στο σχολείο. εν µπορεί να µη σηµειωθεί κάποια «επιείκεια» ή εξωραϊσµός της πραγµατικότητας εκ µέρους των διευθυντών. Τα ποσοστά διαφέρουν κατά σχολικό τµήµα και ξεχωρίζουν σχολικές µονάδες όπου η κατάσταση φαίνεται απαράδεκτη ή, αντίθετα, πραγµατικά ικανοποιητική, παρ όλο ότι παρατηρείται συχνά διασπορά των απαντήσεων και στο ίδιο τµήµα, πράγµα που δείχνει διαφορές µεταξύ των παιδιών στην αντίληψη περί καθαριότητας. Επίκαιρα Θέµατα 2/

18 Προσωπικά προβλήµατα παιδιών Ευρήµατα Παιδιά µε αναπηρία Αναφέρονται συνολικά από τους διευθυντές 53 παιδιά µε αναπηρία που φοιτούν σε 23 σχολικές µονάδες (13 µονάδες έχουν από 1 παιδί). Οι αναπηρίες που αναφέρονται είναι κυρίως κινητικά προβλήµατα, νοητική υστέρηση, αυτισµός, ψυχικές διαταραχές, µαθησιακές δυσκολίες. Από τις 23 σχολικές µονάδες, 9 δηλώνουν ότι το κτίριο παρουσιάζει δυσκολίες στη µετακίνηση των παιδιών µε κινητικά προβλήµατα. Οκτώ σχολικές µονάδες δηλώνουν ότι έχουν παράλληλες τάξεις. Στα ερωτηµατολόγια των παιδιών δεν χρησιµοποιήθηκε η λέξη «αναπηρία» αλλά, σε µια ερώτηση, ο όρος «χρόνια αρρώστια» και σε άλλη, «χρόνιο πρόβληµα που σε δυσκολεύει στις καθηµερινές δραστηριότητες στο σχολείο». Αναφέρουν, λοιπόν, 97 παιδιά χρόνια αρρώστια και 60 παιδιά χρόνιο πρόβληµα που τα δυσκολεύει στις καθηµερινές δραστηριότητες στο σχολείο. Αναλυτικά, ως τέτοιο πρόβληµα, αναφέρουν τα µισά παιδιά µαθησιακές δυσκολίες, και τα υπόλοιπα τραυλισµό, χρόνιες ασθένειες κυκλοφορικού και αναπνευστικού συστήµατος και κινητικά προβλήµατα. Από τους εκπαιδευτικούς, 7 δηλώνουν ότι, στο τµήµα όπου έγινε η µελέτη, φοιτούν παιδιά µε κάποια αναπηρία (νοητική υστέρηση, κινητικά προβλήµατα) και 16 ότι φοιτούν παιδιά µε χρόνια προβλήµατα υγείας. Μαθησιακές δυσκολίες έχουν επισηµάνει 49 εκπαιδευτικοί σε 89 παιδιά του δείγµατος (4,5%), ενώ µόνο 31 παιδιά τις αναφέρουν ως πρόβληµα που δυσκολεύει τις καθηµερινές τους δραστηριότητες. Ατυχήµατα Ατυχήµατα, που συνέβησαν στο σχολείο την τρέχουσα σχολική χρονιά και ήρθαν σε γνώση του διευθυντή, αναφέρονται 75 σε 32 σχολικές µονάδες. Σε 20 τµήµατα αναφέρονται από τους εκπαιδευτικούς 25 ατυχήµατα. Από τους διευθυντές, 31 αναφέρουν ότι χρειάστηκε να καλέσουν ασθενοφόρο 1-6 φορές κατά το τρέχον σχολικό έτος. Αναλυτικά: 19 διευθυντές 1 φορά, 9 διευθυντές 2φορές, 2 διευθυντές 3 φορές, 1 διευθυντής 6 φορές. Προβλήµατα απόδοσης Οι εκπαιδευτικοί αναφέρουν ότι 14% των παιδιών δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν τα µαθήµατα. Ψυχολογικά /Κοινωνικά προβλήµατα. Πρόσβαση σε ειδικές υπηρεσίες Από τους εκπαιδευτικούς, 22 έχουν επισηµάνει, στο τµήµα που περιλήφθηκε στη µελέτη, 1-4 παιδιά µε ψυχολογικά προβλήµατα, 35 έχουν επισηµάνει 1-8 παιδιά µε προβλήµατα οικογενειακών σχέσεων,10 επισηµαίνουν κοινωνικά προβλήµατα. Η ερώτηση έχει τεθεί για να εκτιµηθεί η επαφή των εκπαιδευτικών µε τα παιδιά. Πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχολόγου δηλώνουν ότι έχουν 34 από τους 102 διευθυντές και 20 από αυτούς τις έχουν χρησιµοποιήσει κατά το τρέχον σχολικό έτος. Από τους διευθυντές, 33 και από τους εκπαιδευτικούς, 21 χρειάστηκαν, κατά το τρέχον έτος, τις υπηρεσίες ψυχολόγου αλλά δεν είχαν πρόσβαση. Πρόσβαση σε υπηρεσίες κοινωνικού λειτουργού δηλώνουν ότι έχουν 42 διευθυντές, και 14 από αυτούς τις έχουν χρησιµοποιήσει κατά το τρέχον σχολικό έτος. 21 διευθυντές και 12 εκπαιδευτικοί αναφέρουν ότι χρειάστηκαν υπηρεσίες κοινωνικού λειτουργού, κατά το τρέχον σχολικό έτος, αλλά δεν είχαν πρόσβαση. Απουσίες Οι αιτίες απουσιών των παιδιών, που αναφέρονται από τους διευθυντές ως πρόβληµα, φαίνονται αναλυτικά στον Πίνακα 6. Οι απουσίες λόγω αργοπορίας αναφέρονται ως πρόβληµα από 67 διευθυντές και 52 εκπαιδευτικούς, και απουσίες λόγω σκασιαρχείου από 17 και 23 αντίστοιχα. Τα παιδιά Γυµνασίου Επίκαιρα Θέµατα 2/

19 /Λυκείου αναφέρουν σε ποσοστό 56% απουσίες λόγω αργοπορίας (από 1 µέχρι πάνω από 30), λόγω σκασιαρχείου 50% (από 1 µέχρι πάνω από 40), λόγω τιµωρίας/αποβολής 30%, και λόγω ασθένειας 72%. Πίνακας 6. Αριθµός διευθυντών, κατά σχολική βαθµίδα, και κατά αιτία, που αντιµετωπίζουν πρόβληµα απουσιών των παιδιών Αιτίες απουσίας Αριθµός διευθυντών 57 ηµοτικά 23 Γυµνάσια 22 Λύκεια 102 Σχολεία είγµατος αργοπορία σκασιαρχείο αποβολή ασθένεια Επισηµάνσεις Η αναφορά 53 µόνο παιδιών µε κάποια αναπηρία, σε σύνολο παιδιών που φοιτούσαν στις 102 σχολικές µονάδες, δείχνει ότι δεν φαίνεται να λειτουργεί το σύστηµα παράλληλων τάξεων για παιδιά µε αναπηρία ούτε η ενσωµάτωσή τους στο κανονικό σχολείο. Οι εκπαιδευτικοί δεν φαίνεται να είναι ενηµερωµένοι για τα χρόνια προβλήµατα υγείας των παιδιών: µόνο 16 από αυτούς δηλώνουν ότι στο τµήµα όπου έγινε η µελέτη φοιτούν παιδιά µε χρόνιο πρόβληµα, ενώ αυτό δηλώνεται από 97 παιδιά. Χρειάζεται διασταύρωση των πληροφοριών κατά σχολικό τµήµα για να φανεί αν η έλλειψη ενηµέρωσης µπορεί να αποδοθεί σε αδιαφορία του εκπαιδευτικού ή σε αµέλεια των γονιών. Το ίδιο ισχύει και για την επισήµανση των ψυχολογικών, κοινωνικών, οικογενειακών προβληµάτων. Χρειάζεται διασταύρωση και συνολική εκτίµηση κατά σχολικό τµήµα για να φανεί αν οι συχνότητες µε τις οποίες αναφέρονται τα προβλήµατα απεικονίζουν πραγµατική κατάσταση ή την ευαισθητοποίηση του εκπαιδευτικού που την επισηµαίνει. Τα ευρήµατα δείχνουν ότι σηµαντικός αριθµός των εκπαιδευτικών (µεγαλύτερος αυτού των διευθυντών) ασχολούνται µε προβλήµατα των µαθητών τους, πέραν της απόδοσης στα µαθήµατα και, δυστυχώς, σε πάνω από 60% των σχολικών µονάδων δεν υπάρχει πρόσβαση στις απαραίτητες υποδοµές (ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό) για να τα αντιµετωπίσουν. Προβληµατίζει η πληροφορία από τους διευθυντές, που επιβεβαιώνεται από τα παιδιά, ότι πολλές απουσίες οφείλονται σε αργοπορία και σκασιαρχείο. ίνεται η εντύπωση ότι θεωρείται «φυσικό φαινόµενο» στη µαθητική ζωή. Η αργοπορία δεν µπορεί να δικαιολογηθεί σε παιδιά που πάνω από 80% πηγαίνουν στο σχολείο µε τα πόδια, και που µόνο 8% δηλώνουν ότι χρειάζονται περισσότερο από 20 για να καλύψουν την απόσταση. Εκπλήσσει, επίσης, το ποσοστό 30% των παιδιών Γυµνασίου /Λυκείου που απουσίασαν λόγω αποβολής. Η στέρηση της εκπαιδευτικής ώρας παρουσιάζεται ως τιµωρία για σοβαρό παράπτωµα (αποβολή), ως τιµωρία για αµέλεια (αργοπορία) και ως επιλογή παράβασης (σκασιαρχείο), ενώ η µόνη δικαιολογηµένη αιτία θα ήταν η ασθένεια. Επίκαιρα Θέµατα 2/

20 Γειτονιά Ευρήµατα Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής Στη γειτονιά µένουν «από πάντα» 999 παιδιά (50%), πάνω από ένα χρόνο 848 (42%), και λιγότερο από ένα χρόνο, «καινούργιοι στη γειτονιά», είναι 132 (6,6%). Κατοικούν το ίδιο σπίτι «από πάντα» 870 (44%), πάνω από ένα χρόνο 942(47%), και λιγότερο από ένα χρόνο 167 (8,4%). Πρόσβαση και χρήση υπηρεσιών/εγκαταστάσεων Τα παιδιά ρωτήθηκαν αν υπάρχει στη γειτονιά, κι αν πήγαν λιγότερο ή περισσότερο από 3 φορές φέτος : γήπεδα, αθλητικό κέντρο, κέντρο νεότητας, βιβλιοθήκη, πάρκο/πλατεία, παιδική χαρά, κολυµβητήριο, εκκλησία ή άλλοι χώροι λατρείας (Πίνακας 7). Πίνακας 7. Απαντήσεις για την ύπαρξη στη γειτονιά και τη χρήση από τα παιδιά διαφόρων υπηρεσιών/εγκαταστάσεων. Ποσοστά( %) κατά σχολική βαθµίδα ηµοτικό Γυµνάσιο Λύκειο Υπάρχουν στη γειτονιά σου: Γήπεδα ΟΧΙ 63,5 48,0 40,5 ΝΑΙ και πήγα λιγότερο από 3 φορές 12,6 14,8 32,3 ΝΑΙ και πήγα πάνω από 3 φορές 23,9 37,0 27,2 Αθλητικό Κέντρο ΟΧΙ 75,1 65,4 51,1 ΝΑΙ και πήγα λιγότερο από 3 φορές 11,6 17,0 27,5 ΝΑΙ και πήγα πάνω από 3 φορές 13,2 17,4 21,4 Κέντρο Νεότητας ΟΧΙ 86,2 81,0 72,8 ΝΑΙ και πήγα λιγότερο από 3 φορές 10,2 9,7 21,4 ΝΑΙ και πήγα πάνω από 3 φορές 3,7 9,1 5,9 Βιβλιοθήκη ΟΧΙ 76,0 70,6 73,8 ΝΑΙ και πήγα λιγότερο από 3 φορές 13,4 18,2 19,3 ΝΑΙ και πήγα πάνω από 3 φορές 10,6 10,7 6,9 Πάρκο /Πλατεία ΟΧΙ 17,7 9,7 5,9 ΝΑΙ και πήγα λιγότερο από 3 φορές 15,8 21,7 33,6 ΝΑΙ και πήγα πάνω από 3 φορές 66,6 68,6 60,6 Παιδική χαρά ΟΧΙ 26,6 23,1 17,3 ΝΑΙ και πήγα λιγότερο από 3 φορές 23,4 39,3 58,3 ΝΑΙ και πήγα πάνω από 3 φορές 49,9 37,2 24,4 Κολυµβητήριο ΟΧΙ 78,8 77,1 69,7 ΝΑΙ και πήγα λιγότερο από 3 φορές 11,9 16,4 26,7 ΝΑΙ και πήγα πάνω από 3 φορές 9,3 5,9 3,6 Εκκλησία ή ΟΧΙ 24,8 11,7 9,2 άλλοι χώροι λατρείας ΝΑΙ και πήγα λιγότερο από 3 φορές 14,7 27,9 46,3 ΝΑΙ και πήγα πάνω από 3 φορές 60,5 60,3 44,5 Πρόσβαση σε δανειστική βιβλιοθήκη έχουν 1454 παιδιά(73,6%): στο σχολείο 946 (48%), στη γειτονιά 152 (7%), και στα δύο 356 (18%). ηλώνουν ότι δεν έχουν πρόσβαση σε δανειστική βιβλιοθήκη, ούτε στο σχολείο τους, ούτε στη γειτονιά τους, 523 παιδιά (26,4 %). Οι διευθυντές και οι εκπαιδευτικοί, στα σχολεία Επίκαιρα Θέµατα 2/

21 όπου λειτουργεί δανειστική βιβλιοθήκη, σε σχετική ερώτηση, κρίνουν τη δανειστική δραστηριότητα των παιδιών ικανοποιητική ( 30% ), µέτρια (60%) και απογοητευτική (10%) Πρόσβαση σε γήπεδα, στη γειτονιά ή στο σχολείο, δεν έχουν 27,6 % των παιδιών. Φίλους στη γειτονιά Φίλους στη γειτονιά έχουν 86% των παιδιών, ενώ 13,3% (264 παιδιά) δεν έχουν φίλους στη γειτονιά τους. Αίσθηµα ανασφάλειας στη γειτονιά 762 παιδιά (38,5%) δηλώνουν ότι φοβούνται να κυκλοφορούν το βράδυ στη γειτονιά µόνα τους, (αναλυτικά: 47% των παιδιών του ηµοτικού, 26,3% των παιδιών του Γυµνασίου, 30,3% των παιδιών Λυκείου). Από το σύνολο των παιδιών, 15% δηλώνουν ότι οι γονείς τους φοβούνται να κυκλοφορούν βράδυ στη γειτονιά. Κατανοµή των απαντήσεων κατά ηµοτικό ιαµέρισµα δείχνει µεγάλες διακυµάνσεις µεταξύ των σχολικών βαθµίδων για το ίδιο ηµοτικό ιαµέρισµα, τόσο στα ποσοστά των παιδιών που δηλώνουν ότι φοβούνται να κυκλοφορήσουν, όσο και στα αντίστοιχα ποσοστά των γονιών. Ωστόσο, σε κάποια ιαµερίσµατα (2 ο, 7 ο ) φαίνεται να υπάρχει µεγαλύτερο αίσθηµα ασφάλειας. εσµοί µε γειτονιά Τα παιδιά σε µεγάλο ποσοστό δηλώνουν ευχαριστηµένα από τη γειτονιά τους (Πίνακας 8). Πίνακας 8. Απαντήσεις παιδιών για το πόσο ευχαριστηµένα είναι από τη γειτονιά τους. Ποσοστά (%) κατά σχολική βαθµίδα Ευχαριστηµένα ηµοτικό Γυµνάσιο Λύκειο πολύ ή αρκετά 80,0 73,0 63,0 έτσι κι έτσι 13,0 17,0 23,0 µάλλον όχι ή καθόλου 7,0 10,0 14,6 Σηµ. Τα ποσοστά δεν διαφέρουν µεταξύ των ηµοτικών ιαµερισµάτων. ηλώνουν ότι θα τα στενοχωρούσε λίγο ή πολύ αν άλλαζαν γειτονιά 79,6% των παιδιών του Λυκείου, 84,8% του Γυµνασίου και 82,6 % των παιδιών του ηµοτικού. Τα υπόλοιπα δεν θα τα στενοχωρούσε καθόλου, µπορεί και να χαίρονταν, µάλιστα 5% δηλώνουν ότι θα χαίρονταν σίγουρα. Επισηµάνσεις Οι απαντήσεις των παιδιών για την ύπαρξη στη γειτονιά τους γηπέδων, αθλητικού κέντρου, κέντρου νεότητας και για τη χρήση τους από κάθε παιδί (λιγότερο ή περισσότερο από 3 φορές αυτή τη χρονιά), διαφέρουν µεταξύ των διαφόρων σχολικών βαθµίδων (Πίνακας 7). Οι έφηβοι φαίνεται να γνωρίζουν την ύπαρξη αυτών των υπηρεσιών και εγκαταστάσεων και τις χρησιµοποιούν περισσότερο από ό,τι τα παιδιά του ηµοτικού. Ενδεχοµένως, τα γεωγραφικά όρια της γειτονιάς να είναι πιο εκτεταµένα για τους εφήβους. Σύµπτωση απαντήσεων υπάρχει για τη δανειστική βιβλιοθήκη: 76% των παιδιών του ηµοτικού και 72% των εφήβων αναφέρουν ότι δεν υπάρχει βιβλιοθήκη στη γειτονιά τους. 10,6% και 9% αντίστοιχα έχουν χρησιµοποιήσει τη βιβλιοθήκη της γειτονιάς τους περισσότερο από 3 φορές αυτή τη χρονιά. Ξενίζει το ποσοστό 24,8% των παιδιών του ηµοτικού (ένα στα τέσσερα) που δηλώνουν ότι δεν έχουν εκκλησία στη γειτονιά τους. Αναλύσαµε το ερώτηµα για την ύπαρξη εκκλησίας ή άλλων χώρων λατρείας, αναζητώντας πιθανές αιτίες αυτών των απαντήσεων. Η ύπαρξη εκκλησίας είναι εύκολο να επισηµανθεί στο χάρτη της πόλης. Σκεφτήκαµε ότι, ίσως, τα παιδιά που αγνοούν την ύπαρξη εκκλησίας ανήκουν σε Επίκαιρα Θέµατα 2/

22 µειονοτικές εθνότητες που, παρ όλο ότι δηλώνουν Χριστιανοί Ορθόδοξοι, δεν είναι συνηθισµένοι να επισηµαίνουν τις εκκλησίες στο περιβάλλον. Όµως, αποδεικνύεται ότι δεν υπάρχουν αξιόλογες διαφορές, σε αυτή την ερώτηση, στα ποσοστά µεταξύ «αλλοδαπών» και Ελλήνων και στις τρεις σχολικές βαθµίδες (ενδεικτικά στο ηµοτικό δηλώνουν ότι δεν υπάρχει εκκλησιά στη γειτονιά τους 28% των «αλλοδαπών» και 22% των Ελλήνων). Μάλιστα, δεν βρέθηκαν µεγάλες διαφορές µεταξύ «αλλοδαπών» και Ελλήνων σε ό,τι αφορά την επίσκεψη στην εκκλησία περισσότερο από 3 φορές αυτή τη χρονιά : για τους «αλλοδαπούς» τα ποσοστά ήταν 54,5% στο ηµοτικό, 58,1 % στο Γυµνάσιο, 46,2% στο Λύκειο. Για τους Έλληνες τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 65,7%, 61,8% και 43,7%. Ανάλυση των παραπάνω απαντήσεων κατά σχολείο έδειξε, ενδεικτικά στα ηµοτικά σχολεία, ότι σχεδόν σε όλα υπήρχαν κάποια παιδιά που απάντησαν ότι δεν υπάρχει εκκλησία στη γειτονιά τους! Σε 5 ηµοτικά το ποσοστό αυτό υπερβαίνει το 30%. Σε αυτά τα τελευταία, οι αντικρουόµενες πληροφορίες θα µπορούσαν να αποδοθούν στην αντίληψη για το µέχρι πού εκτείνεται η γειτονιά. Ας σηµειωθεί ότι µόνο 2 παιδιά απάντησαν «δεν ξέρω, είµαι καινούργιος στη γειτονιά». Ίσως οι απαντήσεις «δεν υπάρχει» απεικονίζουν απλώς αδιαφορία και την ανεύθυνη στάση που έχει παρατηρηθεί και σε άλλες εργασίες : δεν πρόσεξα, δεν γνωρίζω, δεν µε αφορά, και απαντώ ότι δεν υπάρχει. Επίκαιρα Θέµατα 2/

23 Συνθήκες και τρόπος ζωής Ευρήµατα Κατοικία Μένουν σε πολυκατοικία 1823 παιδιά (92%). Από αυτά, 2% µένουν σε υπόγειο. Σχεδόν όλα (97%) δηλώνουν ευχαριστηµένα από τη θερµοκρασία του σπιτιού τους. Μόνο 3% παραπονιούνται ότι το σπίτι τους δεν είναι καθόλου ζεστό. Κατοικίδια ζώα, από 1 µέχρι 4, έχουν 703 παιδιά (35,5% ). Συγκατοίκηση Εκτός από τα µέλη της πυρηνικής οικογένειας, σε 220 σπιτικά (11,1%) συγκατοικεί η γιαγιά, σε 100 (5%) ο παππούς, σε 111 (5,6%) άλλοι, συγγενείς ή µη. 12,6% των παιδιών δεν συγκατοικούν µε τον πατέρα τους, και 1,7% δεν συγκατοικούν µε τη µητέρα τους. 8% των παιδιών αναφέρουν συγκατοίκηση µε κάποιον που θεωρούν ότι έχει σοβαρό πρόβληµα υγείας ή αναπηρία. Από τα παιδιά του ηµοτικού, 90,8% κοιµούνται µόνα στο δωµάτιο ή µε αδέλφια, 5% µοιράζονται το δωµάτιο ύπνου µε γονείς, 2,5% µε αδέλφια και γονείς, και 1,9% µε κάποιον άλλο. Τα αντίστοιχα ποσοστά για τους εφήβους Γυµνασίου και Λυκείου είναι 96,7%, 1,9%, 0,3%, 0,1%. Χρησιµοποιούν για τη µελέτη τους το δικό τους δωµάτιο 80,7 % των παιδιών (77,4% στο ηµοτικό, 84% στο Γυµνάσιο/Λύκειο), την κουζίνα 5,8% (7,9% στο ηµοτικό, 3,3% Γυµνάσιο/Λύκειο), το καθιστικό 7,2% (6,7% και 7,9% αντίστοιχα), κάποιο άλλο χώρο 6% ( 8.1% και 3,6%). Εργασία γονιών Στον Πίνακα 9 φαίνονται οι ώρες εργασίας των γονιών των παιδιών και στις τρεις σχολικές βαθµίδες. Μητέρα εργαζόµενη έχουν 75% των παιδιών. Αναλυτικά, δεν εργάζονται επαγγελµατικά 25,6% των µητέρων των παιδιών του ηµοτικού, 21,7% του Γυµνασίου και 28,2% του Λυκείου. Σηµειώνεται ότι 30% περίπου των πατέρων εργάζονται πρωί και απόγευµα. Το αντίστοιχο ποσοστό των µητέρων είναι 18% για τα παιδιά του ηµοτικού, 16% του Γυµνασίου, 11,2% του Λυκείου. Πίνακας 9. Πληροφορίες για την εργασία των γονιών. Ποσοστά (%) κατά σχολική βαθµίδα Ώρες εργασίας ηµοτικό Γυµνάσιο Λύκειο γονιών Πατέρας Μητέρα Πατέρας Μητέρα Πατέρας Μητέρα_ Πρωϊ 41,2 39,9 49,2 48,0 42,0 45,8 Απόγευµα 1,9 3,5 3,0 3,2 1,3 2,5 Βράδυ 4,4 2,6 2,0 1,6 1,0 1,3 Άλλοτε πρωί - άλλοτε βράδυ 13,6 9,2 10,7 8,7 13,2 9,9 Πρωί και απόγευµα 32,0 18,0 28,7 16,0 31,3 11,2 εν εργάζεται αυτή την εποχή 1,0 1,2 0,8 0,8 1,3 0,5 εν εργάζεται - 25,6-21,7-28,2 Σηµ. Στον Πίνακα δεν περιλαµβάνονται τα παιδιά που είναι ορφανά και αυτά που δεν συγκατοικούν µε κάποιον από τους γονείς. Επίκαιρα Θέµατα 2/

24 Εργασία παιδιών ηλώνουν ότι εργάζονται 307 παιδιά (15,5%), 2% καθηµερινά, 2% κάπου-κάπου, 3% το Σαββατοκύριακο, 8% στις διακοπές. Οι αριθµοί και τα ποσοστά κατά σύνολο και κατά σχολική βαθµίδα φαίνονται στον Πίνακα 10. Πίνακας 10. Παιδιά που δηλώνουν ότι εργάζονται. Αριθµός (ποσοστό %) κατά σχολική βαθµίδα ηµοτικό Γυµνάσιο Λύκειο Σύνολο Σύνολο παιδιών Εργάζονται συνολικά: 156 (14,3%) 66 (13,3%) 85 (21,6%) 307 (15,5%) Καθηµερινά 27 (2,5%) 6 (1,2%) 7 (1,7%) 40 (2,0%) Κάπου κάπου 20 (1,8%) 10 (2,0%) 17 (4,3%) 47 (2,3%) Το Σαββατοκύριακο 38 (3,5%) 9 (1,8%) 15 (3,8%) 62 (3,1%) Στις διακοπές 71 (6,5%) 41 (8,3%) 46 (11% ) 158 (8,0%) Μαθήµατα επιπλέον του σχολικού προγράµµατος Πίνακας 11. Ποσοστά παιδιών (%) κατά σχολική βαθµίδα που αναφέρουν ότι κάνουν µαθήµατα εκτός του σχολείου Μαθήµατα εκτός σχολείου : ηµοτικό Γυµνάσιο Λύκειο Μαθήµατα ξένης γλώσσας 78,7 81,2 29,5 Φροντιστήριο για τα µαθήµατα του σχολείου 14,4 12,3 52,7 Ιδιαίτερα για κάποια µαθήµατα του σχολείου 8,2 13,2 22,4 Μαθήµατα µουσικής 14,7 14,0 7,6 Μαθήµατα χορού 19,9 10,7 7,6 Οργανωµένο σπορ µε γυµναστή ή προπονητή 51,7 44,9 28,5 Σηµ. Το οργανωµένο σπορ/προπόνηση περιλαµβάνεται στον πίνακα ως µάθηµα. Η ενασχόληση µε σπορ στον ελεύθερο χρόνο καλύπτεται από άλλη ερώτηση. Χρόνος µελέτης Ο χρόνος που αφιερώνουν τα παιδιά σε µελέτη, καθηµερινά, φαίνεται στην Εικόνα 1. Επισηµαίνεται ότι 22% των παιδιών του ηµοτικού, 30% του Γυµνασίου και του Λυκείου αφιερώνουν καθηµερινά στη µελέτη περισσότερο από 3 ώρες. Χρόνος που αφιερώνεται στην τηλεόραση και στον ηλεκτρονικό υπολογιστή Ο χρόνος που αφιερώνουν τα παιδιά, καθηµερινά, στην τηλεόραση και στον Η/Υ φαίνεται στις Εικόνες 2 και 3. Επισηµαίνεται ότι 42% των παιδιών του Λυκείου δεν χρησιµοποιούν Η/Υ καθηµερινά, παρόλο ότι 77,3% δηλώνουν ότι έχουν Η/Υ στο σπίτι. Επίκαιρα Θέµατα 2/

25 Εικόνα 1. Ώρες καθηµερινής µελέτης των παιδιών. Ποσοστά( %) κατά σχολική βαθµίδα % ηµοτικό Γυµνάσιο Λύκειο µέχρι 1 ώρα 2 ώρες 3 ώρες 4 ώρες 5 ώρες 6-8 ώρες Εικόνα 2. Ώρες απασχόλησης στην τηλεόραση τις καθηµερινές. Ποσοστά( %) κατά σχολική βαθµίδα ηµοτικό Γυµνάσιο Λύκειο 25 % καθόλου λιγότερο από 1 ώρα 1-2 ώρες 2-3 ώρες πάνω από 3 ώρες Εικόνα 3. Ώρες απασχόλησης στον ηλεκτρονικό υπολογιστή τις καθηµερινές. Ποσοστά( %) κατά σχολική βαθµίδα % ηµοτικό Γυµνάσιο Λύκειο καθόλου λιγότερο από 1 ώρα 1-2 ώρες 2-3 ώρες πάνω από 3 ώρες Επίκαιρα Θέµατα 2/

26 Χρόνος κίνησης και άθλησης Ο χρόνος κίνησης/άθλησης συµπεραίνεται από πολλαπλές ερωτήσεις (Εικόνα 4). Όπως φαίνεται, η συνήθεια των αθλητικών δραστηριοτήτων µειώνεται αυξανοµένης της ηλικίας. Εικόνα 4. Αθλητικές δραστηριότητες που αναφέρονται από τα παιδιά. Ποσοστά( %) κατά σχολική βαθµίδα Στον ελεύθερο χρόνο τους αθλούνται Είναι µέλη κάποιας αθλητικής οµάδας Κάνουν κάποιο οργανωµένο σπορ µε γυµναστή ή προπονητή ηµοτικό Γυµνάσιο Λύκειο % Πρόσβαση σε αθλητικές εγκαταστάσεις Από τις σχετικές απαντήσεις διευθυντών, εκπαιδευτικών και παιδιών για την δυνατότητα πρόσβασης σε γήπεδα/γυµναστήρια/αθλητικό κέντρο, φαίνεται ότι πρόσβαση σε γήπεδο στο σχολείο ή στη γειτονιά έχουν 72,4% των παιδιών του δείγµατος. Πρόσβαση σε γυµναστήριο ή αθλητικό κέντρο στο σχολείο ή στη γειτονιά έχουν 47% των παιδιών. Ώρα ύπνου τις καθηµερινές Η ώρα που πηγαίνουν να κοιµηθούν τα παιδιά, τις καθηµερινές, φαίνεται αναλυτικά παρακάτω, σε ποσοστά % κατά σχολική βαθµίδα: ηµοτικό Γυµνάσιο Λύκειο Πριν τις 10 το βράδυ 11,7 1,6 0,3 µεταξύ ,6 13,6 2,5 µεταξύ ,2 43,9 21,1 µεταξύ ,1 31,6 48,3 µεταξύ 1-2 2,8 6,9 18,6 µετά τις 2-2,4 9,2 Συνήθειες διατροφής Κάποιες καθηµερινές συνήθειες για την κατανάλωση έτοιµων φαγητών, γάλακτος, φρούτων, αλκοολούχων ποτών, καφέ, φαίνονται αναλυτικά στον Πίνακα 12. Επίκαιρα Θέµατα 2/

27 Πίνακας 12. Ποσοστά παιδιών (%) κατά σχολική βαθµίδα που αναφέρουν κάποιες καθηµερινές συνήθειες Συνήθειες ηµοτικό Γυµνάσιο Λύκειο Τρώνε έξω από το σπίτι: Σχεδόν ποτέ 33,0 30,8 28,5 1-2 φορές την εβδοµάδα 54,0 62,6 61,5 3-5 φορές 7,3 4,9 7,6 Πάνω από 5 φορές 5,6 1,8 2,3 Παίρνουν στο σπίτι φαγητό απ έξω: Σχεδόν ποτέ 27,7 32,0 35,9 1-2 φορές την εβδοµάδα 55,1 60,5 58,0 3-5 φορές 9,7 5,3 5,1 Πάνω από 5 φορές 7,5 2,2 1,0 Γάλα πίνουν : Κάθε µέρα ένα ποτήρι 51,7 48,0 54,2 Κάθε µέρα δύο ποτήρια 25,7 22,7 13,2 Κάθε µέρα τρία ποτήρια 12,5 12,8 7,1 εν πίνουν γάλα 10,0 16,6 25,4 Φρούτα τρώνε: Κάθε µέρα ένα 33,4 29,1 24,4 Κάθε µέρα δύο 36,1 35,6 20,4 2-3 φορές την εβδοµάδα 16,9 14,6 23,4 Σπάνια 12,6 18,4 27,7 Ποτέ 0,9 2,2 4,1 Πίνουν µπύρα /κρασί: Συχνά 3,8 4,7 12,5 Κάπου-κάπου 19,1 41,7 54,5 Ποτέ 77,0 58,5 33,1 Πίνουν σφηνάκια ή άλλα ποτά: Συχνά εν ρωτήθηκαν 4,3 11,7 Κάπου-κάπου «16,6 52,9 Ποτέ «79,1 35,4 Πίνουν καφέ: Κάθε µέρα εν ρωτήθηκαν 3,8 14,2 Πολύ συχνά «5,3 12,0 Συχνά «7,9 13,2 Κάπου κάπου «34,4 37,9 Ποτέ «48,6 22,6 Κολατσιό ηλώνουν ότι «τρώνε κάτι» στο διάλειµµα 95% των παιδιών του ηµοτικού, αλλά µόνο 70% των παιδιών του Λυκείου. εν φαίνεται να υπάρχει διαφορά σε αυτή τη συνήθεια µεταξύ των φύλων: στο Λύκειο, 31,5% των αγοριών και 27,9 % των κοριτσιών δεν τρώνε στο διάλειµµα. Αναφέρουν ότι ετοιµάζουν το κολατσιό του διαλείµµατος στο σπίτι 57,8% των παιδιών στο ηµοτικό, 15,4% στο Γυµνάσιο και 9,9% στο Λύκειο. Τα υπόλοιπα, στην πλειονότητά τους, αγοράζουν κάτι από το κυλικείο του σχολείου. Επίκαιρα Θέµατα 2/

28 Κάπνισµα και ουσίες Από τα παιδιά του Λυκείου, 15,5% δηλώνουν ότι καπνίζουν συστηµατικά, και 14% ότι καπνίζουν κάπουκάπου. ηλώνουν ότι έχουν δοκιµάσει κάποιες ουσίες 10% των παιδιών του Λυκείου. Από τα παιδιά του Γυµνασίου, 2,8% καπνίζουν συστηµατικά και 6% κάπου-κάπου. Ουσίες έχουν δοκιµάσει 1,6%. εν ρωτήθηκαν λεπτοµέρειες για το κάπνισµα (πότε άρχισαν, πόσα τσιγάρα καπνίζουν την ηµέρα κλπ). Υλικά αγαθά Αυτοκίνητο διαθέτουν οι οικογένειες 1493 παιδιών (75,4%). Ηλεκτρονικός υπολογιστής υπάρχει στο σπίτι 62% των παιδιών του ηµοτικού, 72% των παιδιών Γυµνασίου, 77% των παιδιών Λυκείου. Κινητό τηλέφωνο έχουν 56% των παιδιών του ηµοτικού, 87,6% του Γυµνασίου και 91,5% των παιδιών του Λυκείου. Ποδήλατο έχουν 78% των παιδιών του ηµοτικού και 74% των παιδιών του Γυµνασίου. Πατίνια ή σκέιτµπορντ έχουν 36% των παιδιών του ηµοτικού και 30% των παιδιών του Γυµνασίου. Χαρτζιλίκι Στην ερώτηση αν τους δίνουν από το σπίτι χαρτζιλίκι για να αγοράζουν ό,τι θέλουν, από τα παιδιά του ηµοτικού 64,7% απαντούν ότι τους δίνουν τακτικά ή συχνά, 28,2% σπάνια και 7,1% ποτέ. Τα αντίστοιχα ποσοστά είναι για το Γυµνάσιο 83% -13,9% - 2,2% και για το Λύκειο 91,1% - 8,1% - 0,8%. Το τί αγοράζουν µε το χαρτζιλίκι τους τα παιδιά φαίνεται αναλυτικά στην Εικόνα 5. Σε ορισµένες επιλογές παρατηρούνται διαφορές µεταξύ των σχολικών βαθµίδων καθώς και µεταξύ των φύλων. Για παράδειγµα, αγοράζουν µε το χαρτζιλίκι τους καλλυντικά 10,6% των αγοριών και 71 % των κοριτσιών του Λυκείου. Εικόνα 5. Σε τί ξοδεύουν το χαρτζιλίκι τους τα παιδιά. Ποσοστά (%) κατά σχολική βαθµίδα άλλο στοίχηµα/προ-πο/ξυστό καφετέρια/κλαµπ καλλυντικά εισητήρια για γήπεδα/σινεµα κάρτα για κινητό ρούχα ηµοτικό Γυµνάσιο Λύκειο κόµικς/περιοδικά/βιντεοταινίες/cd/dvd/βιβλία φαγώσιµα/ αναψυκτικά % Επίκαιρα Θέµατα 2/

29 Επισηµάνσεις Τα ποσοστά των παιδιών που αναφέρουν διάφορες δραστηριότητες δίνουν µια γενική εικόνα για κάθε δραστηριότητα και όχι για κάθε παιδί. Ασφαλώς, οι δραστηριότητες εναλλάσσονται, και η αξιοποίηση του χρόνου θα πρέπει να εκτιµάται για κάθε παιδί χωριστά. Ωστόσο, αναδύονται κάποιες υπερβάσεις που αξίζει να επισηµανθούν και να αντιµετωπιστούν: σχεδόν ένα στα τέσσερα παιδιά του ηµοτικού και ένα στα πέντε του Γυµνασίου δηλώνουν ότι παρακολουθούν τηλεόραση πάνω από 3 ώρες καθηµερινά. Ασχολούνται µε τον Η/Υ πάνω από 2 ώρες, καθηµερινά, 9% των παιδιών στο ηµοτικό, 12,6% στο Γυµνάσιο και στο Λύκειο. Ο χρόνος που αφιερώνεται στην τηλεόραση και τον Η/Υ µπορεί να θεωρηθεί χρόνος ψυχαγωγίας, εκπαίδευσης, κοινωνικοποίησης διαφορετικού βαθµού, ανάλογα µε τις επιλογές και την προσωπικότητα κάθε παιδιού. Όµως, για όλα τα παιδιά πρέπει να λογίζεται ως χρόνος ακινησίας και καθήλωσης στην ίδια θέση. Το ίδιο και ο χρόνος µελέτης που αντιπροσωπεύει κι αυτός ακινησία. Σηµειώνεται ότι, από τα παιδιά που έχουν πρόσβαση στις αθλητικές εγκαταστάσεις της γειτονιάς, µόνο τα µισά δηλώνουν ότι χρησιµοποιούν τακτικά τα αθλητικά κέντρα. Τα γήπεδα τα χρησιµοποιούν 65% των παιδιών στο ηµοτικό, 71% στο Γυµνάσιο και 52% στο Λύκειο. Το γιατί είναι ερευνητέο για κάθε επί µέρους περίπτωση: δεν έχουν χρόνο, δεν έχουν διάθεση, δεν το επιτρέπουν οι γονείς κλπ. Οι συνήθειες διατροφής απέχουν σηµαντικά από το επιθυµητό σε σηµαντικά ποσοστά παιδιών : 10% των παιδιών του ηµοτικού, 16,6% του Γυµνασίου, 25% του Λυκείου δεν πίνουν γάλα, ενώ το επιθυµητό είναι τουλάχιστον 2 µερίδες γάλα ηµερησίως. Φρούτα τρώνε σπάνια ή ποτέ 13% των παιδιών του ηµοτικού, 20% του Γυµνασίου, 32% του Λυκείου, ενώ η οδηγία, διεθνώς, είναι να καταναλώνονται 2 φρούτα την ηµέρα. Αναφέρουν ότι πίνουν µπύρα ή κρασί, κάπου-κάπου ή συχνά, 23% των εντεκάχρονων παιδιών. Οι υγιεινές συνήθειες άθλησης και διατροφής που πρέπει να υποβληθούν και να ενθαρρυνθούν από την πρώτη παιδική ηλικία και να εδραιώνονται στην εφηβεία φαίνεται ότι, αντίθετα, υποστρέφονται, παρά τις παρεµβάσεις αγωγής υγείας στο σχολείο και αλλού ( Εικόνα 4, Πίνακας 12). Η απάντηση «άλλο» 30% των παιδιών, σε όλες τις βαθµίδες, για το πού ξοδεύουν το χαρτζιλίκι τους δηµιουργεί αξιοπρόσεκτο κενό στην εικόνα που δηµιουργείται για τη συµπεριφορά των παιδιών ( Εικόνα 5). Στα εκτεταµένα ερωτηµατολόγια πολλαπλών επιλογών η επιλογή «άλλο» µπαίνει για να δώσει στον ερωτώµενο την αίσθηση ότι µπορεί να εκφραστεί πλήρως. Η απάντηση «άλλο» σε περισσότερο από 5% των ερωτηµατολογίων αποτελεί µοµφή για την πληρότητα των κλειστών ερωτήσεων. Στην περίπτωσή µας, πρέπει να παραδεχτούµε ότι 30% των παιδιών του δείγµατος ξοδεύουν το χαρτζιλίκι τους σε κάτι που δεν σκέφτηκαν οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί που συνέταξαν το ερωτηµατολόγιο. Επίκαιρα Θέµατα 2/