Δηεζλήο Πνιηηηθή Οηθνλνκία. Γεωπνιηηηθή ηωλ Κεθαιαηαγνξώλ Εμάκελν Γ. Μαζηξνγηάλλεο Αλαζηάζηνο. Κεθάιαην 18 Κεθαιαηαθέο Ρνέο θαη Ξέλεο Επελδύζεηο

Transcript

1 Δηεζλήο Πνιηηηθή Οηθνλνκία Γεωπνιηηηθή ηωλ Κεθαιαηαγνξώλ Εμάκελν Γ Μαζηξνγηάλλεο Αλαζηάζηνο DERMOT McALEESE: «Οηθνλνκηθή γηα Επηρεηξεζηαθέο πνπδέο» Κεθάιαην 18 Κεθαιαηαθέο Ρνέο θαη Ξέλεο Επελδύζεηο Παπνπηζή Ειέλε Υξηζηίλα ΑΜ 1207 Μ 080 Φηιίππνπ Επαγγειία ΑΜ 1207 Μ 069

2 Πξόζθαηεο ηάζεηο ζρεηηθά κε ηηο θεθαιαηαθέο ξνέο Αίηηα αύμεζεο ηωλ θεθαιαηαθώλ ξνώλ ζήκεξα Πνηεο είλαη νη πξόζθαηεο ηάζεηο ζην επίπεδν θαη ηε ζύλζεζε ηωλ θεθαιαηαθώλ ξνώλ Πνύ νθείιεηαη ε απμαλόκελε θηλεηηθόηεηα ηνπ θεθαιαίνπ ζήκεξα ρέζε ηεο δηεζλνύο θηλεηηθόηεηαο ηνπ θεθαιαίνπ κε ηελ νηθνλνκηθή επεκεξία ηωλ ρωξώλ Θεηηθέο θαη αξλεηηθέο ζπλέπεηεο Πώο απμάλεηαη ε νηθνλνκηθή επεκεξία από ηε δηεζλή θηλεηηθόηεηα ηωλ θεθαιαίωλ Πνηα είλαη ε ζρέζε ηεο δηεζλνύο θηλεηηθόηεηαο ηνπ θεθαιαίνπ θαη ηεο αλαδηαλεκεηηθήο ιεηηνπξγίαο ηεο θνξνινγίαο Θεηηθά απνηειέζκαηα από ηε δηεζλή θηλεηηθόηεηα ηνπ θεθαιαίνπ Αξλεηηθά απνηειέζκαηα από ηε δηεζλή θηλεηηθόηεηα ηνπ θεθαιαίνπ πλνπηηθά ε εκπεηξία από ηε δηεζλή νινθιήξωζε ηωλ θεθαιαηαγνξώλ Άκεζεο Ξέλεο Επελδύζεηο: Οξηζκόο - Αίηηα Απνηειέζκαηα Πωο κπνξεί λα γίλεη κηα επηρείξεζε επηθεξδήο ζην εμωηεξηθό Ση πξέπεη λα αλαπηύμεη κηα ρώξα ππνδνρήο ώζηε λα κεγηζηνπνηήζεη ηα πηζαλά απνηειέζκαηα ηωλ Α.Ξ.Ε. 2

3 Πξόζθαηεο ηάζεηο ζρεηηθά κε ηηο θεθαιαηαθέο ξνέο Αίηηα αύμεζεο ηωλ θεθαιαηαθώλ ξνώλ ζήκεξα Ποιερ είναι οι ππόζθαηερ ηάζειρ ζηο επίπεδο και ηη ζύνθεζη ηων κεθαλαιακών ποών; Tα ηειεπηαία ρξφληα εληνπίδνπκε κηα απμεκέλε θηλεηηθφηεηα ησλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ, θπξίσο ηεο εξγαζίαο θαη ηνπ θεθαιαίνπ. Όζνλ αθνξά ηηο ηειεπηαίεο δχν δεθαεηίεο ππάξρεη αικαηψδεο αχμεζε ησλ θεθαιαηαθψλ ξνψλ κεηαμχ ησλ ρσξψλ, θαζψο θαη αιιαγή ζρεηηθά κε ηε ζχλζεζε θαη ην πεξηερφκελν απηψλ ησλ ξνψλ. Έηζη ελψ ζην παξειζφλ νη θεθαιαηαθέο ξνέο αθνξνχζαλ θπξίσο δαλεηαθέο ρξεκαηνδνηήζεηο ησλ θξαηψλ (π.ρ. αγνξά θξαηηθψλ ρξενγξάθσλ) θαη ρξεκαηνδνηήζεηο ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα, ζήκεξα ζην πιαίζην ησλ επξχηεξσλ δηαδηθαζηψλ πνπ ππαγνξεχεη ε παγθνζκηνπνίεζε - εκθαλίδεηαη άλνδνο ησλ άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ θαη ησλ δηεζλψλ επελδχζεσλ ζε κεηνρέο. Σε ζχγρξνλε επνρή εμάιινπ έρνπλ αλαπηπρζεί θαη ρξεζηκνπνηνχληαη ζε επξεία θιίκαθα πιήζνο ρξεκαηννηθνλνκηθψλ εξγαιείσλ, φπσο repos, hedge funds, ακνηβαία θεθάιαηα θαη άιια, πνπ εληζρχνπλ ηηο θεθαιαηαθέο ξνέο, νη νπνίεο φκσο έρνπλ βξαρππξφζεζκν θαη επηθίλδπλα θεξδνζθνπηθφ ραξαθηήξα. Πού οθείλεηαι η αςξανόμενη κινηηικόηηηα ηος κεθαλαίος; ηελ απμαλφκελε πξνζθνξά θεθαιαίσλ πξνο επέλδπζε, ιφγσ πςειφηεξνπ επηπέδνπ εηζνδήκαηνο θαη κηαο γεληθφηεξεο ηάζεο ππνθαηάζηαζεο ησλ δεκφζησλ πξνγξακκάησλ ζπληαμηνδφηεζεο απφ πξνγξάκκαηα ηδησηηθήο ρξεκαηνδφηεζεο. ηελ αλαδήηεζε επελδπηηθψλ επθαηξηψλ ζην εμσηεξηθφ πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί κεγαιχηεξε δπλαηή απφδνζε ησλ ππφ δηαρείξηζε θεθαιαίσλ δηεχξπλζε ηεο δηαθνξνπνίεζεο ηνπ ραξηνθπιαθίνπ. ηελ απμαλφκελε δήηεζε επελδπηηθψλ θεθαιαίσλ απφ αλαπηπγκέλεο θαη αλαπηπζζφκελεο ρψξεο. 3

4 ηελ επεθηεηλφκελε θαηάξγεζε ησλ εζληθψλ θξαγκψλ ζηηο δηεζλείο θηλήζεηο θεθαιαίσλ. ηελ ηερλνινγηθή πξφνδν πνπ επηηξέπεη θαιχηεξε θαη ηαρχηεξε πιεξνθφξεζε. ρέζε ηεο δηεζλνύο θηλεηηθόηεηαο ηωλ θεθαιαίωλ θαη ηεο νηθνλνκηθήο επεκεξίαο ηωλ ρωξώλ Θεηηθέο θαη αξλεηηθέο ζπλέπεηεο Πώρ αςξάνεηαι η οικονομική εςημεπία από ηην διεθνή κινηηικόηηηα ηων κεθαλαίων; Η νηθνλνκηθή επεκεξία απμάλεηαη απφ ηελ θηλεηηθφηεηα ηνπ θεθαιαίνπ, δηφηη ην θεθάιαην ρξεζηκνπνηείηαη εθεί πνπ είλαη πεξηζζφηεξν παξαγσγηθφ (έρεη πςειφηεξν πνζνζηφ απφδνζεο, δηφηη είλαη πην ζπάλην). Επηπιένλ ζε επέθηαζε ηεο ζεσξίαο ηνπ ζπγθξηηηθνχ πιενλεθηήκαηνο ζα κπνξνχζακε λα ππνζηεξίμνπκε φηη κε ηε δηεζλή θηλεηηθφηεηα ησλ θεθαιαίσλ ππάξρεη απνηειεζκαηηθφηεξε θαηαλνκή ησλ πφξσλ ζηνπο νπνίνπο έρεη ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα ε θάζε ρψξα. Κάπνηεο ρψξεο δηαζέηνπλ κεγάια πνζά θεθαιαίσλ( έρνπλ δειαδή ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα φζνλ αθνξά ηα πξντφληα έληαζεο θεθαιαίνπ), ελψ θάπνηεο άιιεο άθζνλε εξγαζία (έρνπλ δειαδή ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα φζνλ αθνξά πξντφληα έληαζεο εξγαζίαο). Οη σθέιεηεο πνπ πξνθχπηνπλ γηα ηε ρψξα εμαγσγήο θεθαιαίσλ ζρεηίδνληαη κε ηελ αχμεζε ησλ εηζπξαηηφκελσλ ηφθσλ θαη ησλ θεθαιαηαθψλ απνδφζεσλ γεληθά, πνπ επηθέξνπλ αχμεζε ζην ζπλνιηθφ πξντφλ θαη ηελ επεκεξία ηεο ρψξαο απηήο. Γηα ηε ρψξα ππνδνρήο ε δηεζλήο θηλεηηθφηεηα ησλ θεθαιαίσλ ζπλεπάγεηαη πεξηζζφηεξεο επελδχζεηο, απαζρφιεζε πεξηζζφηεξσλ εξγαδνκέλσλ, ηφλσζε ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο, πνπ επίζεο νδεγεί ζε αλάπηπμε θαη επεκεξία. (Όζνλ αθνξά ηνλ ηνκέα ηεο εξγαζίαο, παξαηεξνχκε φηη νη εξγαδφκελνη ηεο ρψξαο εμαγσγήο θεθαιαίσλ δεκηψλνληαη, θαζψο ηνπο αληηζηνηρεί πηα κηθξφηεξν πνζνζηφ θεθαιαίνπ, ελψ νη 4

5 εξγαδφκελνη ηεο ρψξαο ππνδνρήο επλννχληαη, αθνχ ηνπο αληηζηνηρεί πιένλ κεγαιχηεξν πνζνζηφ θεθαιαίνπ απφ φ,ηη πξηλ, απμάλνληαο έηζη ηελ παξαγσγηθφηεηά ηνπο.) Ποια είναι η ζσέζη ηηρ κινηηικόηηηαρ ηος κεθαλαίος και ηηρ αναδιανεμηηικήρ λειηοςπγίαρ ηηρ θοπολογίαρ; Όηαλ δελ ππάξρεη θηλεηηθφηεηα θεθαιαίσλ θαη νη απνδφζεηο ησλ εγρψξησλ θεθαιαίσλ θνξνινγνχληαη, ηα έζνδα κεηαβηβάδνληαη ζην θξάηνο, ην νπνίν κε ηε ζεηξά ηνπ κπνξεί κέζσ ηεο δεκνζηνλνκηθήο ηνπ πνιηηηθήο λα ηα κεηαθέξεη πξνο φθεινο ησλ νηθνλνκηθά αζζελέζηεξσλ νκάδσλ ηνπ πιεζπζκνχ. Η αληίδξαζε ησλ εγρψξησλ απνηακηεχζεσλ ζηελ πεξίπησζε απηή είλαη ζρεηηθά αζζελήο. Όηαλ ππάξρεη θηλεηηθφηεηα θαη θνξνινγεζνχλ νη απνδφζεηο ησλ εγρψξησλ θεθαιαίσλ εκθαλίδεηαη ηάζε θπγήο ηνπο πξνο ρψξεο νη νπνίεο εθαξκφδνπλ δειεαζηηθφηεξεο θνξνινγηθέο πνιηηηθέο ή αθνινπζνχλ πνιηηηθέο πςειψλ επηηνθίσλ, ζε πξννξηζκνχο πάλησο πνπ ε θαζαξή απφδνζε ησλ θεθαιαίσλ ηνπο είλαη πςειφηεξε απφ απηήλ πνπ ζα είραλ ζηε ρψξα ηνπο. Η ρψξα ινηπφλ πνπ αλαγθάδεηαη λα απμήζεη ηα επηηφθηα, γηα λα αληηκεησπίζεη ηε θπγή θεθαιαίσλ κεηαθπιχεη ην θφζηνο ηεο επηβαιιφκελεο θνξνινγίαο απφ ηνπο θεθαιαηνθξάηεο δαλεηζηέο ζηνπο δαλεηνιήπηεο, απνζαξξχλνληαο έηζη ηφζν ηελ επέλδπζε φζν θαη ηελ ηδησηηθή θαηαλάισζε, θάηη πνπ έρεη αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ζηελ νηθνλνκηθή ηεο αλάπηπμε. Ποια είναι ηα θεηικά αποηελέζμαηα ηηρ διεθνούρ κινηηικόηηηαρ ηος κεθαλαίος; Αλ ρξεζηκνπνηεζνχλ ζσζηά νη θεθαιαηαθέο ξνέο ζπκβάιινπλ ζηε δεκηνπξγία ζπλζεθψλ ππνδνκήο γηα αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία ζε ρψξεο πνπ δελ δηαζέηνπλ επαξθέο θεθάιαην. Με ηε δηεζλή θηλεηηθφηεηα ηνπ θεθαιαίνπ, απηνί πνπ ην πξνκεζεχνπλ κεηξηάδνπλ ηνλ επελδπηηθφ θίλδπλν ιφγσ ηεο δηαζπνξάο ηνπ ζε δηάθνξεο 5

6 αγνξέο. (Σν έξγν ησλ δηαρεηξηζηψλ επελδπηηθψλ θεθαιαίσλ δηεπθνιχλεηαη φζνλ αθνξά ηε δηαθνξνπνίεζε ηνπ ραξηνθπιαθίνπ ηνπο απφ ηελ ζχγρξνλε ηερλνινγία ηεο επηθνηλσλίαο θαη ηεο πιεξνθφξεζεο.) πκβάιιεη ζε κηα πην ζπλεηή καθξννηθνλνκηθή δηαρείξηζε απφ ηελ πιεπξά ησλ θπβεξλήζεσλ, αθνχ πξέπεη λα εγγπψληαη έλα αζθαιέο νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ, δεδνκέλνπ φηη νη εγρψξηεο απνηακηεχζεηο δελ παξακέλνπλ πηα έγθιεηζηεο ζην εζσηεξηθφ. Οη επεθηαηηθέο δεκνζηνλνκηθέο πνιηηηθέο ηξνκάδνπλ ηνπο επελδπηέο, ηα θεθάιαηα εθξένπλ θαη ηα επηηφθηα απμάλνληαη. Ποια είναι ηα απνηηικά αποηελέζμαηα ηηρ διεθνούρ κινηηικόηηηαρ κεθαλαίος; Οη δηεζλείο θεθαιαηαθέο ξνέο ηελ ζχγρξνλε επνρή είλαη ηδηαίηεξα αζηαζείο. Σα θεθάιαηα εηζξένπλ θαη εθξένπλ κε κεγάιε επθνιία, δηφηη έρνπλ ηε κνξθή θξαηηθψλ νκνιφγσλ θαη κεηνρψλ πνπ ξεπζηνπνηνχληαη εχθνια. Παιηφηεξα ε θίλεζε θεθαιαίσλ αθνξνχζε θπξίσο άκεζεο επελδχζεηο ζε επηρεηξήζεηο, νη νπνίεο είραλ πην καθξνπξφζεζκν ραξαθηήξα. Οη θεθαιαηαθέο ξνέο πξνθαινχλ έληνλεο πιεζσξηζηηθέο πηέζεηο, κε δχν ηξφπνπο : α. Οη μέλεο επελδχζεηο πξνθαινχλ αχμεζε ησλ ηηκψλ ησλ αθηλήησλ θαη ησλ κεηνρψλ, β. Επεξεάδνπλ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο λνκηζκαηηθήο πνιηηηθή κηαο ρψξαο, αθνχ κπνξεί λα δηαηαξάμεη ηελ εγρψξηα πξνζθνξά ρξήκαηνο. Οη θεθαιαηαθέο εηζξνέο αζθνχλ βξαρππξφζεζκεο επηδξάζεηο (πνιιέο θνξέο ιαλζαζκέλεο) ζηηο ζπλαιιαγκαηηθέο ηζνηηκίεο, νη νπνίεο νδεγνχλ ζε ζηξέβισζε ηηκψλ, ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο νδεγεί ιαλζαζκέλεο εκπνξηθέο θαη επελδπηηθέο πνιηηηθέο. Οη θπβεξλήζεηο πξνθεηκέλνπ λα πξνζειθχζνπλ θεθάιαηα πνιιέο θνξέο θαηαθεχγνπλ ζε ραιαξέο πνιηηηθέο θνξνιφγεζεο θεθαιαίνπ ράλνληαο έηζη δεκφζηα έζνδα. 6

7 Ποιερ σώπερ κςπίωρ εξάγοςν κεθάλαια και ποια είναι η εμπειπία από ηη διεθνή ολοκλήπωζη ηων κεθαλαιαγοπών; Οη ρψξεο πνπ εμάγνπλ επελδπηηθά θεθάιαηα είλαη θαηά θαλφλα νη αλαπηπγκέλεο βηνκεραληθά ρψξεο, νη νπνίεο επίζεο απνηεινχλ θαη ρψξεο ππνδνρήο μέλσλ θεθαιαίσλ. Η εκπεηξία απφ ηε δηεζλή νινθιήξσζε ησλ θεθαιαηαγνξψλ δελ ήηαλ ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο ζεηηθή. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηεινχλ νη νηθνλνκίεο ηεο Ννηηναλαηνιηθήο Αζίαο (αζηαηηθέο ηίγξεηο), φπνπ κεηά απφ απμεκέλεο εηζξνέο μέλσλ θεθαιαίσλ, επιήγεζαλ απφ αληίζηνηρεο καδηθέο εθξνέο, κε δπζάξεζηα απνηειέζκαηα γηα ηελ νηθνλνκία ηνπο. Γεληθά ε ραιάξσζε ησλ ειέγρσλ πνπ αζθνχλ νη εζληθέο θπβεξλήζεηο ζηηο θηλήζεηο ησλ δηεζλψλ θεθαιαίσλ, γηα ηνπο ιφγνπο πνπ είδακε θαη πην πάλσ πξνζειθχνπλ πνιιέο θνξέο θεξδνζθφπνπο θαη θάλνπλ ηδηαίηεξα επάισηε ηελ εγρψξηα νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα. ΑΜΕΕ ΞΕΝΕ ΕΠΕΝΔΤΕΙ ΟΡΙΜΟ Οη Άκεζεο Ξέλεο Επελδύζεηο (foreign direct investment) πεξηιακβάλνπλ ηελ αγνξά ελφο θπξίαξρνπ κεξηδίνπ ζε κηα εγρψξηα επηρείξεζε απφ ηνπο θαηφρνπο μέλνπ θεθαιαίνπ. ηηο άκεζεο μέλεο επελδχζεηο, καδί κε ην ρξεκαηννηθνλνκηθφ θεθάιαην, κεηαθέξεηαη θαη έλα κείγκα παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ, φπσο ε ηερλνγλσζία, ην κάξθεηηλγθ, ε δηνηθεηηθή θαη ρξεκαηννηθνλνκηθή εκπεηξία. Οη μέλεο επελδχζεηο δελ πξαγκαηνπνηνχληαη κφλν απφ ηεξάζηηεο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο αιιά θαη απφ πνιιέο επηρεηξήζεηο κεζαίνπ θαη κηθξφηεξνπ κεγέζνπο. Οη άκεζεο μέλεο επελδχζεηο πεξηιακβάλνπλ ηε δεκηνπξγία ζπγαηξηθήο παξαγσγηθήο κνλάδαο κηαο επηρείξεζεο ζην εμσηεξηθφ, ηελ αγνξά κηαο εγρψξηαο επηρείξεζεο απφ κηα μέλε, ηε ζχζηαζε θνηλνπξαμίαο (Joint venture), θαζψο θαη ζπκθσλίεο δηθαηφρξεζεο ζε εγρψξηα εηαηξεία πνπ ρξεζηκνπνηεί ην ζήκα κηαο μέλεο. 7

8 Η δηαθνξά ησλ άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ ζε ζρέζε κε ηηο απιέο θεθαιαηαθέο θηλήζεηο είλαη φηη νη πξψηεο έρνπλ πην καθξνρξφλην ραξαθηήξα ζε αληίζεζε κε ηηο δεχηεξεο πνπ έρνπλ βξαρπρξφλην ραξαθηήξα επθαηξηψλ θέξδνπο. Λφγσ ηεο πξνζδνθίαο καθξνρξφληαο απφδνζεο, νη άκεζεο μέλεο επελδχζεηο πξαγκαηνπνηνχληαη ζηε βάζε εθηηκήζεσλ γηα ην θνξνινγηθφ, λνκηζκαηηθφ, εκπνξηθφ θαζεζηψο, γηα ηηο εξγαζηαθέο θαη πεξηβαιινληηθέο ξπζκίζεηο θαη γεληθφηεξα γηα ηελ νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο ρψξαο ππνδνρήο. Οη αλαπηπγκέλεο βηνκεραληθά ρψξεο απνηεινχλ ηνπο θχξηνπο εμαγσγείο θαη εηζαγσγείο ησλ άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ, νη νπνίεο ηα ηειεπηαία ρξφληα αθνξνχλ θπξίσο ηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ (ηξάπεδεο, αζθάιεηεο, ηνπξηζκφο, ηειεπηθνηλσλίεο). ΑΙΣΙΑ Η απμαλφκελε πξνζθνξά θεθαιαίσλ πξνο επέλδπζε Η αλαδήηεζε επελδπηηθψλ επθαηξηψλ ζην εμσηεξηθφ πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί κεγαιχηεξε δπλαηή απφδνζε ησλ ππφ δηαρείξηζε θεθαιαίσλ θαη ηεο ηερλνγλσζίαο. Η απμαλφκελε δήηεζε επελδπηηθψλ θεθαιαίσλ απφ αλαπηπγκέλεο θαη αλαπηπζζφκελεο ρψξεο. Η δηεζλή νινθιήξσζε ησλ θεθαιαηαγνξψλ Η ηερλνινγηθή πξφνδνο Η δηφγθσζε ηνπ παγθφζκηνπ εκπνξίνπ Πωρ μποπεί να γίνει μια επισείπηζη επικεπδήρ ζηο εξωηεπικό χκθσλα κε ηνλ Dunning, ηξία ζχλνια απφ πξνυπνζέζεηο ζα πξέπεη λα εθπιεξσζνχλ πξνθεηκέλνπ λα είλαη επηθεξδήο ε παξαγσγή ζην εμσηεξηθφ γηα κηα επηρείξεζε: Πιενλεθηήκαηα Ιδηνθηεζίαο Σα πιενλεθηήκαηα ηδηνθηεζίαο πεξηιακβάλνπλ φια ηα αληαγσληζηηθά πιενλεθηήκαηα κηα επηρείξεζεο φπσο εμεηδηθεπκέλε ηερλνγλσζία, θάπνηα επσλπκία ή εκπνξηθφ ζήκα, κηα επξεζηηερλία, ηελ πξφζβαζε ζε θζελφηεξεο αγνξέο ή ζε πειάηεο- πνπ δελ ζα κπνξεί λα κηκεζεί θάπνηα άιιε επηρείξεζε. Πιενλεθηήκαηα Εγθαηάζηαζεο 8

9 Η ρψξα ππνδνρήο ζα πξέπεη λα πξνζθέξεη θάπνηα εηδηθά πιενλεθηήκαηα εγθαηάζηαζεο. Η ιίζηα ησλ ζεκαληηθψλ παξακέηξσλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ εγθαηάζηαζε ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ρψξα, πεξηιακβάλεη: 1. Σν θφζηνο εξγαζίαο θαη άιισλ εηζξνψλ 2. Σελ δηαζεζηκφηεηα εμεηδηθεπκέλεο εξγαζίαο 3. Σν κέγεζνο θαη ε αλάπηπμε ηεο εγρψξηαο αγνξάο 4. Σελ δπλαηφηεηα δηεμαγσγήο έξεπλαο θαη αλάπηπμεο 5. Κξάηνο: Σελ πξφζβαζε ζηελ εγρψξηα θαη ζε άιιεο αγνξέο Σελ θνξνινγηθή πνιηηηθή (ζχζηεκα ρακειήο θνξνινγίαο) Πεξηβαιινληηθή ξχζκηζε θαη δηαδηθαζίεο θξαηηθνχ πξνγξακκαηηζκνχ Πνιηηηθή ζηαζεξφηεηα Σα θξαηηθά θίλεηξα 6. Άιια θφζηε: Σν θφζηνο κεηαθνξψλ θαη επηθνηλσληψλ Τπνδνκή (εκπνξηθή, λνκηθή, κεηαθνξψλ) Πνιηηηζκηθή απφζηαζε (γιψζζα, θνπιηνχξα, επηρεηξεκαηηθή δσή, έζηκα) Πιενλεθηήκαηα εζωηεξίθεπζεο 1. «Απνηπρία» ηεο αγνξάο, πνπ εκπνδίδεη ηελ πψιεζε ησλ πιενλεθηεκάησλ ηδηνθηεζίαο ζε έλαλ ηνπηθφ πιεηνδφηε. 2. Αβεβαηφηεηα ηνπ αγνξαζηή γηα ηελ θχζε θαη ηελ αμία ηνπ ηειηθνχ πξντφληνο 3. Έιεγρνο ησλ ρξεζηκνπνηνπκέλσλ πξψησλ πιψλ θαη ησλ ζπλζεθψλ πξνκήζεηάο ηνπο 4. Μνλνπσιηαθή δχλακε 5. Αλάγθε πξνζηαζίαο ηεο πνηφηεηαο ηνπ πξντφληνο ΑΠΟΣΕΛΕΜΑΣΑ ΑΜΕΩΝ ΞΕΝΩΝ ΕΠΕΝΔΤΕΩΝ Οη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο δεκηνπξγνύλ εμωηεξηθέο νηθνλνκίεο. Η δεκηνπξγία θαη ε δηάρπζε εμσηεξηθψλ νηθνλνκηψλ απφ ηηο δξαζηεξηφηεηεο ησλ πνιπεζληθψλ αληηθαηνπηξίδνπλ ηα δπλακηθά νθέιε ησλ μέλσλ επελδχζεσλ εθπαίδεπζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, αλαβάζκηζε ησλ παξαγσγηθψλ δεμηνηήησλ, θηλεηνπνίεζε ηνπηθψλ πξνκεζεπηψλ, ελίζρπζε αληαγσληζκνχ, αλάπηπμε δηνηθεηηθψλ δεμηνηήησλ θαη άιια. 9

10 Οη πνιπεζληθέο δεκηνπξγνύλ πεξηζζόηεξεο ζέζεηο εξγαζίαο ή ζηελ πεξίπησζε ηεο εμαγνξάο κηαο εγρψξηαο επηρείξεζεο πνπ βξίζθεηαη ζε δχζθνιε ζέζε, «ζψδεη» ηηο ζέζεηο εξγαζίαο πνπ δηαθνξεηηθά ζα είραλ ραζεί. Οη μέλεο επελδύζεηο δεκηνπξγνύλ θνξνινγηθά έζνδα. Οη ζπγαηξηθέο εηαηξίεο πιεξψλνπλ εηαηξηθνχο θφξνπο (θεξδψλ) ζην θξάηνο ππνδνρήο θαη νη εξγαδφκελνη ηνπο πιεξψλνπλ θφξν εηζνδήκαηνο θαη έκκεζνπο θφξνπο γηα ηηο δαπάλεο ηνπο. Σν άζξνηζκα φισλ απηψλ ησλ θφξσλ κπνξεί λα απνηειεί κεγάιε ζπλεηζθνξά ζην θξαηηθφ ζεζαπξνθπιάθην, θαη ίζσο αληηζηαζκίδεη νπνηεζδήπνηε επηδνηήζεηο ή θαη θίλεηξα πνπ έρνπλ δνζεί ζηελ μέλε επηρείξεζε. Οη μέλεο επελδύζεηο δεκηνπξγνύλ εηζξνή μέλνπ ζπλαιιάγκαηνο. Η αξρηθή επέλδπζε κπνξεί λα ιάβεη ηελ κνξθή δαλείσλ απφ ηελ κεηξηθή εηαηξία ή απφ κία ηξάπεδα ηνπ εμσηεξηθνχ. Απφ ηελ ζηηγκή πνπ ε ζπγαηξηθή ιεηηνπξγεί, κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη εμαγσγέο ή λα εθηνπίζεη εηζαγσγέο. Απφ απηά ζα πξέπεη λα αθαηξεζνχλ νη πιεξσκέο ησλ κεξηζκάησλ θαη ησλ δαλείσλ απφ ην εμσηεξηθφ. Αλ ην θαζαξφ απνηέιεζκα απνηειεί κηα ζεηηθή ζπλεηζθνξά ζην ηζνδχγην πιεξσκψλ ηφηε ππάξρεη έλαο θαιφο ιφγνο λα ζπλερηζηεί ε επέλδπζε. Σι ππέπει να αναπηύξει μια σώπα ςποδοσήρ ώζηε να μεγιζηοποιήζει ηα πιθανά αποηελέζμαηα ηων Α.Ξ.Ε. Μηα νινθιεξωκέλε πξνζέγγηζε πνιηηηθήο, κε ηελ νπνία νη πξνζπάζεηεο γηα ηελ πξνζέιθπζε ησλ άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ ζα ζπκπιεξσζνχλ απφ ζηαζεξέο καθξννηθνλνκηθέο πνιηηηθέο θαη απφ ππνζηεξηθηηθέο πνιηηηθέο ζε ζρέζε κε ηηο επηρεηξεκαηηθέο ζρέζεηο θαη ηα δίθηπα, ηελ εθπαίδεπζε, ηελ έξεπλα θαη ηελ αλάπηπμε. Κίλεηξα κε ζαθείο ζηόρνπο. Οη θξαηηθέο ππεξεζίεο πξνζέιθπζεο Α.Ξ.Ε. πξέπεη λα έρνπλ ζηφρν ηνπο ηνκείο ηεο βηνκεραλίαο θαη ησλ ππεξεζηψλ πνπ βξίζθνληαη ζε κεγαιχηεξε ζπλάθεηα κε ην δπλακηθφ ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα ηεο ρψξαο θαη λα νξγαλψζνπλ ην θαηάιιειν παθέην θηλήηξσλ ψζηε λα επηηχρνπλ ην επηζπκεηφ κείγκα μέλσλ επελδπηψλ. Πνιηηηθέο ππνζηήξημεο κεηά ηελ επέλδπζε. Αλάγθε ζπλερνχο αλαβάζκηζεο ηεο νηθνλνκηθήο θαη θπζηθήο ππνδνκήο πξνθεηκέλνπ λα δηαηεξεζεί ε ειθπζηηθφηεηα ηεο ρψξαο ππνδνρήο ζηνλ δηεζλή επηρεηξεκαηηθφ θφζκν. Τπνζηήξημε ηεο εγρώξηαο βηνκεραλίαο. Η αλαδήηεζε μέλσλ επελδπηηθψλ πξνγξακκάησλ δελ πξέπεη λα νδεγεί ζηελ παξακέιεζε ησλ εγρψξησλ εηαηξηψλ. 10

11 ΓΛΩΑΡΙ Υξεκαηννηθνλνκηθό εξγαιείν: έλα ζπκβφιαην πνπ απμάλεη ηελ αμία ελφο πεξηνπζηαθνχ ζηνηρείνπ κηαο νληφηεηαο θαη ηελ ππνρξέσζε κηαο άιιεο νληφηεηαο. Δελ έρεη εζσηεξηθή αμία, απιά αληηπξνζσπεχεη κηα αμία. Ακνηβαία θεθάιαηα: Υξεκαηννηθνλνκηθφο ζεζκφο, ν νπνίνο δηαρεηξίδεηαη ραξηνθπιάθηα πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ γηα ινγαξηαζκφ επελδπηψλ. Οη επελδπηέο αγνξάδνπλ κεξίδηα ή κνλάδεο ηνπ θεθαιαίνπ, ηα νπνία κε ηε ζεηξά ηνπ ηα ρξεζηκνπνηεί γηα λα αγνξάζεη κεηνρέο ή άιια πεξηνπζηαθά ζηνηρεία. Hedge funds (αληηζηάζκηζε θηλδύλνπ): Σαθηηθή ζχκθσλα κε ηελ νπνία έλαο επελδπηήο ηνπνζεηείηαη ζε έλα ρξεφγξαθν κε δπλακηθή πςειήο απφδνζεο θαη ηδηαίηεξεο αληηζηάζεηο ζε ζπγθεθξηκέλνπο θηλδχλνπο. Παγθνζκηνπνίεζε (globalization): Η ηάζε γηα ελνπνίεζε ησλ δηεζλψλ αγνξψλ, κέζσ ηεο ζηαδηαθήο θαηάξγεζεο ησλ νηθνλνκηθψλ ζπλφξσλ θαη ηεο ηερλνινγηθήο πξνφδνπ, ε νπνία νδεγεί ζε δηεζλνπνίεζε ηεο παξαγσγηθήο θαη επελδπηηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη ζηε δεκηνπξγία ελφο παγθφζκηνπ επελδπηηθνχ πεξηβάιινληνο. Θεωξία ηνπ ζπγθξηηηθνύ πιενλεθηήκαηνο: Η ζεσξία απηή αλαπηχρζεθε απφ ηνλ David Ricardo ν νπνίνο ππνζηεξίδεη φηη κέζσ ηεο αλάπηπμεο ηνπ εμσηεξηθνχ εκπνξίνπ εληζρχεηαη ε παξαγσγηθή απνηειεζκαηηθφηεηα θάζε ρψξαο, αθνχ έηζη ηειεηνπνηεί ηελ παξαγσγή γηα ηελ νπνία δηαζέηεη έλα ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα. Όζνλ αθνξά ηηο δηεζλείο ξνέο θεθαιαίσλ θαη ηε δηεζλνπνίεζε ησλ επηρεηξήζεσλ, ζπληεινχλ ζηε δηάδνζε ησλ εθεπξέζεσλ θαη ηεο ηερλνινγηθήο πξνφδνπ, κεηαηνπίδνληαο αθφκε πεξηζζφηεξν ην φξην ησλ παξαγσγηθψλ δπλαηνηήησλ κηαο ρψξαο. Απόδνζε ραξηνθπιαθίνπ (portofolio return): Σν φθεινο απφ ηελ θαηαλνκή ησλ δηαζεζίκσλ θεθαιαίσλ πξνο επέλδπζε, πνπ δηαζέηεη έλαο νηθνλνκηθφο θνξέαο ζε δηάθνξεο ελαιιαθηηθέο ηνπνζεηήζεηο. Πνιπεζληθή επηρείξεζε (multinational corporation (MNC)): Η νηθνλνκηθή κνλάδα ε νπνία έρνληαο έδξα ζε κηα ρψξα (φπνπ ιακβάλνληαη ζπλήζσο νη ζηξαηεγηθέο απνθάζεηο), αλαπηχζζεη ζεκαληηθφ κέξνο ηεο παξαγσγηθήο δξαζηεξηφηεηαο αγαζψλ θαη παξνρήο ππεξεζηψλ ζε άιιεο ρψξεο κέζσ ζπγαηξηθψλ. (Εθηηκάηαη φηη νη δέθα κεγαιχηεξεο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο ζηνλ θφζκν ειέγρνπλ ην 35% πεξίπνπ ηεο παγθφζκηαο αγνξάο). 11

12 ΕΡΩΣΗΕΙ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ 1. Η απμαλόκελε θηλεηηθόηεηα ηνπ θεθαιαίνπ ζηηο κέξεο καο νθείιεηαη: a) ηελ απμαλφκελε πξνζθνξά θεθαιαίσλ πξνο επέλδπζε. b) ηελ απμαλφκελε δήηεζε θεθαιαίσλ πξνο επέλδπζε. c) ηελ επίηεπμε ηεο κέγηζηεο δπλαηήο απφδνζεο ησλ ππφ δηαρείξηζε θεθαιαίσλ. d) ηελ θαηάξγεζε νινέλα θαη πεξηζζφηεξσλ θξαγκψλ ζηηο θεθαιαηαθέο θηλήζεηο θαη ζηελ ηερλνινγηθή πξφνδν. e) ε φια ηα παξαπάλσ (a, b, c θαη d). 2. Οη ρώξεο πνπ θαη εμνρήλ εμάγνπλ θεθάιαηα είλαη: a) Οη αλαπηπγκέλεο βηνκεραληθά ρψξεο. b) Οη αλαπηπζζφκελεο ρψξεο. c) Οη ρψξεο ηεο ππνζαράξηαο Αθξηθήο. d) Απνθιεηζηηθά νη ΗΠΑ. e) Απνθιεηζηηθά νη ρψξεο πνπ αλήθνπλ ζηελ Επξσπατθή Έλσζε. 3. Η εκπεηξία από ηε δηεζλή νινθιήξωζε ηωλ θεθαιαηαγνξώλ ήηαλ: a) Απνθιεηζηηθά αξλεηηθή. b) Πάληα ζεηηθή. c) Θεηηθή, φρη φκσο ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο. d) Θεηηθή γηα ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο ηεο Ννηηναλαηνιηθήο Αζίαο (αζηαηηθέο ηίγξεηο) ηε δεθαεηία ηνπ 90. e) Σν b θαη ην d. 12

13 4. Από ηε δηεζλή θηλεηηθόηεηα ηνπ θεθαιαίνπ: a) Πξνθχπηνπλ σθέιεηεο απνθιεηζηηθά γηα ηε ρψξα εμαγσγήο θεθαιαίσλ. b) Πξνθχπηνπλ σθέιεηεο απνθιεηζηηθά γηα ηε ρψξα ππνδνρήο ησλ θεθαιαίσλ. c) Πξνθχπηεη αλαπνηειεζκαηηθή θαηαλνκή ησλ πφξσλ ζηνπο νπνίνπο ε θάζε ρψξα έρεη ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα. d) Ωθειείηαη ν παξαγσγηθφο ζπληειεζηήο ηεο εξγαζίαο ζηε ρψξα εμαγσγήο ησλ θεθαιαίσλ. e) Πξνθχπηεη νηθνλνκηθή σθέιεηα ηφζν γηα ηε ρψξα εμαγσγήο φζν θαη γηα ηε ρψξα ππνδνρήο ησλ θεθαιαίσλ, αθνχ επηηπγράλεηαη απνηειεζκαηηθφηεξε θαηαλνκή ησλ πφξσλ πνπ δηαζέηεη ζε αθζνλία ε θάζε ρψξα. 5. Όηαλ δελ ππάξρεη θηλεηηθόηεηα θεθαιαίωλ: a) Παξεκπνδίδνληαη νη αλαδηαλεκεηηθέο ιεηηνπξγίεο ηεο αγνξάο. b) Σν θξάηνο θνξνινγεί ηηο απνδφζεηο ησλ εγρψξησλ θεθαιαίσλ ρσξίο ην θφβν θπγήο απηψλ ζην εμσηεξηθφ θαη δπλεηηθά κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη απηά ηα έζνδα πξνο φθεινο ησλ νηθνλνκηθά αζζελέζηεξσλ. c) Η εγρψξηα απνηακίεπζε είλαη επαίζζεηε ζε θάζε αχμεζε ηεο θνξνινγίαο ησλ θεθαιαίσλ. d) Σν θνξνινγηθφ θφζηνο ησλ θνξνινγνχκελσλ θεθαιαίσλ κεηαθπιχεηε ζηνπο δαλεηνιήπηεο. e) Ιζρχνπλ φια ηα παξαπάλσ. 6. Όηαλ ππάξρεη θηλεηηθόηεηα θεθαιαίωλ: a) Σν θφζηνο θνξνιφγεζεο ησλ θεθαιαίσλ κεηαθπιχεηε ζηνπο δαλεηνιήπηεο κέζσ ηεο αχμεζεο ησλ επηηνθίσλ. b) Τπάξρεη ηάζε αλαδήηεζεο αγνξψλ πνπ πξνζθέξνπλ πςειφηεξεο θαζαξέο απνδφζεηο γηα ηα εηζξεφκελα θεθάιαηα. c) Η ρψξα πνπ επηζπκεί λα πξνζειθχζεη θεθάιαηα αθνινπζεί απζηεξή θνξνινγηθή πνιηηηθή θαη απζηεξνχο ειέγρνπο ζηηο θεθαιαηαθέο θηλήζεηο. d) Ιζρχνπλ ηα α, β θαη γ. e) Ιζρχνπλ ηα a θαη b. 13

14 7. Πξνθεηκέλνπ κηα ρώξα λα πξνζειθύζεη επελδπηηθά θεθάιαηα πξέπεη: a) Να απμήζεη ηε θνξνινγία ζηηο θεθαιαηαθέο απνδφζεηο. b) Να αζθήζεη εθηεηακέλνπο ειέγρνπο ζηηο θεθαιαηαθέο θηλήζεηο. c) Να αθνινπζεί επεθηαηηθή δεκνζηνλνκηθή πνιηηηθή. d) Να αζθεί ζπλεηή καθξννηθνλνκηθή δηαρείξηζε θαη λα εγγπάηαη έλα αζθαιέο νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ. e) Καλέλα απφ ηα παξαπάλσ. 8. Οη δηεζλείο θεθαιαηαθέο ξνέο ηε ζύγρξνλε επνρή: a) Είλαη πνιχ ζηαζεξέο. b) Αθνξνχλ κφλν άκεζεο επελδχζεηο ζε επηρεηξήζεηο. c) Αθνξνχλ κφλν ηελ αγνξά θξαηηθψλ νκνιφγσλ θαη κεηνρψλ. d) Είλαη ηδηαίηεξα αζηαζείο. e) Έρνπλ απνθιεηζηηθά καθξνπξφζεζκν ραξαθηήξα. 9. Οη θεθαιαηαθέο εηζξνέο: a) Δελ δηαηαξάζζνπλ ηελ εγρψξηα πξνζθνξά ρξήκαηνο. b) Αθήλνπλ αλεπεξέαζηεο ηηο ζπλαιιαγκαηηθέο ηζνηηκίεο. c) Αζθνχλ βξαρππξφζεζκεο επηδξάζεηο ζηηο ζπλαιιαγκαηηθέο ηζνηηκίεο, νη νπνίεο κπνξεί λα νδεγήζνπλ ζε ζηξέβισζε ησλ ηηκψλ. d) ε θακκία πεξίπησζε δελ πξνθαινχλ πιεζσξηζηηθέο πηέζεηο. e) Δελ πξνθαινχλ πνηέ αχμεζε ησλ ηηκψλ ησλ αθηλήησλ. 10. Οη άκεζεο μέλεο επελδύζεηο: a) Αθνξνχλ κφλν ηελ αγνξά νκνιφγσλ. b) Αθνξνχλ κφλν ηελ αγνξά κεηνρψλ. c) Πξαγκαηνπνηνχληαη κφλν απφ ηηο θπβεξλήζεηο. d) Πξαγκαηνπνηνχληαη κφλν απφ ηδησηηθέο επηρεηξήζεηο κηθξνχ κεγέζνπο. e) Γίλνληαη θπξίσο απφ πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο. 14

15 11. Οη απιέο θεθαιαηαθέο θηλήζεηο: a) Έρνπλ βξαρπρξφλην ραξαθηήξα επθαηξηψλ θέξδνπο. b) Είλαη νη άκεζεο μέλεο επελδχζεηο. c) Έρνπλ καθξνρξφλην ραξαθηήξα. d) Αθνξνχλ ηε ζχζηαζε θνηλνπξαμηψλ (joint venture). e) Καλέλα απφ ηα παξαπάλσ. 12. Οη άκεζεο μέλεο επελδύζεηο πξαγκαηνπνηνύληαη κε βάζε εθηηκήζεηο γηα : a) Σν θνξνινγηθφ θαζεζηψο ηεο ρψξαο ππνδνρήο ησλ θεθαιαίσλ. b) Σν λνκηζκαηηθφ θαζεζηψο ηεο ρψξα ππνδνρήο ησλ θεθαιαίσλ. c) Σν πιαίζην πεξηβαιινληηθψλ ξπζκίζεσλ πνπ ηζρχνπλ ζηε ρψξα ππνδνρήο. d) Σν πιαίζην ξχζκηζεο ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ ζηε ρψξα ππνδνρήο. e) Όια ηα παξαπάλσ. 13. Οη άκεζεο μέλεο επελδύζεηο: a) Έρνπλ καθξνρξφλην ραξαθηήξα. b) Είλαη νη απιέο θεθαιαηαθέο θηλήζεηο. c) Έρνπλ βξαρπρξφλην ραξαθηήξα επθαηξηψλ θέξδνπο. d) Σν b θαη ην c. e)καλέλα απφ ηα παξαπάλσ. 14. ηηο άκεζεο μέλεο επελδύζεηο: a) Μεηαθέξεηαη ρξεκαηννηθνλνκηθφ θεθάιαην. b) Σερλνγλσζία. c) Μάξθεηηλγθ. d) Δηνηθεηηθή θαη ρξεκαηννηθνλνκηθή εκπεηξία. e) Όια ηα παξαπάλσ 15. Πνηα από ηα παξαθάηω δελ επεξεάδνπλ ηελ εγθαηάζηαζε κηαο επηρείξεζεο ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ρώξα: a) Η δηαζεζηκφηεηα εμεηδηθεπκέλεο εξγαζίαο. b) Η δπλαηφηεηα δηεμαγσγήο έξεπλαο θαη αλάπηπμεο. c) Η πεξηβαιινληηθή ξχζκηζε θαη νη δηαδηθαζίεο θξαηηθνχ πξνγξακκαηηζκνχ. d) Σν θφζηνο κεηαθνξψλ θαη επηθνηλσληψλ. e) Καλέλα απφ ηα παξαπάλσ. 15

16 16. Πνηα από ηα παξαθάηω απνηεινύλ απνηειέζκαηα ηωλ άκεζωλ μέλωλ επελδύζεωλ: a) Οη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο δεκηνπξγνχλ εμσηεξηθέο νηθνλνκίεο. b) Οη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο πξέπεη λα έρνπλ κηα νινθιεξσκέλε πξνζέγγηζε πνιηηηθήο. c) Οη μέλεο επελδχζεηο δεκηνπξγνχλ θνξνινγηθά έζνδα. d) Σν a θαη ην c. e) Σν b θαη ην c. 17. Ση πξέπεη λα αλαπηύμεη κηα ρώξα ππνδνρήο ώζηε λα κεγηζηνπνηεί ηα πηζαλά απνηειέζκαηα ηωλ άκεζωλ μέλωλ επελδύζεωλ; a) Κίλεηξα κε ζαθείο ζηφρνπο θαη ππνζηήξημε ηεο εγρψξηαο βηνκεραλίαο. b) Πεξηβαιινληηθή ξχζκηζε. c) Πεξηζζφηεξεο ζέζεηο εξγαζίαο. d) Σν a θαη ην b. e) Καλέλα απφ ηα παξαπάλσ. 18. ε ηη νθείιεηαη ε ελίζρπζε ηωλ άκεζωλ μέλωλ επελδύζεωλ; a) ηελ δηφγθσζε ηνπ παγθφζκηνπ εκπνξίνπ. b) ηελ δηεζλή νινθιήξσζε ησλ θεθαιαηαγνξψλ. c) ηελ ηερλνινγηθή πξφνδν. d) ην a θαη ην b e) ην a, b θαη c 16

17 ΑΠΑΝΣΗΕΙ 1 e 2 a 3 c 4 e 5 b 6 e 7 d 8 d 9 c 10 e 11 a 12 e 13 a 14 e 15 e 16 d 17 a 18 e 17