ΚΥΠΡΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΚΗΔΕΜΟΝΕΣ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΜΠΟΡΙΑ ΚΑΙ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΠΑΙΔΙΩΝ

Transcript

1 Με την οικονομική στήριξη του προγράμματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Πρόληψη και Καταπολέμηση του Εγκλήματος» Ευρωπαϊκή Επιτροπή - Γενική Διεύθυνση Εσωτερικών Υποθέσεων ΚΗΔΕΜΟΝΕΣ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΜΠΟΡΙΑ ΚΑΙ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΠΑΙΔΙΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΚΥΠΡΟΣ

2 Με την οικονομική στήριξη του προγράμματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Πρόληψη και Καταπολέμηση του Εγκλήματος» Ευρωπαϊκή Επιτροπή - Γενική Διεύθυνση Εσωτερικών Υποθέσεων GATE ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ CARDET-ΚΥΠΡΟΣ ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΚΔΟΣΗ * ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι εικόνες της δημοσίευσης έχουν δημιουργηθεί και έχουν δοθεί από τους καλλιτέχνες Max Frezzato και Eleonora Trinca. Τα διάφορα εικονογραφήματα αναπαριστούν κάποιες από τις βασικές ανάγκες και τα βασικά δικαιώματα των παιδιών. Ένα σύνολο καρτών, χρησιμοποιήθηκε για την ανάπτυξη του παιχνιδιού GATE, ως εργαλείο για τη διευκόλινση των αφηγήσεων των παιδιών και τη μεταξύ μας συνεργασία. Ευχαριστούμε και πάλι τους Max και Eleonora για τη δημιουργική δουλειά τους!

4 Με την οικονομική υποστήριξη του Προγράμματος Πρόληψης και Καταπολέμησης της Εγκληματικότητας, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης Γενική Διεύθυνση Εσωτερικών Υποθέσεων. Η δημοσίευση αυτή αντικατοπτρίζει μόνο τις απόψεις του συγγραφέα και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνη για την οποιαδήποτε χρήση που μπορεί να προκύψει από τις πληροφορίες που περιλαμβάνονται σε αυτήν. Το Έργο «Κηδεμόνες κατά της Εμπορίας και της Εκμετάλλευσης» (Guardians Against Trafficking and Exploitation) - GATE εφαρμόστηκε σε 4 Ευρωπαϊκές χώρες: Ελλάδα, Ιταλία, Ολλανδία και Κύπρο. Οι εταίροι του Έργου είναι οι εξής: KMOP Ελλάδα (ανάδοχος φορέας) Defence for Children Ιταλία (εταίρος) Defence for Children/ECPAT Ολλανδία (εταίρος) CARDET Κύπρος (εταίρος) Η ομάδα του CARDET αποτελείτο από τους εξής: Σωτήρης Θεμιστοκλέους Εθνικός Εμπειρογνώμονας Δρ Χαράλαμπος Βρασίδας - Εθνικός Εμπειρογνώμονας Δρ Δέσποινα Κοχλιού - Εθνικός Εμπειρογνώμονας Χρυσοβαλάντη Χαραλάμπους Ερευνήτρια Ελένη Νικολάου Γραφίστρια Οι Pippo Costella, Annalisa Furia και Maria Paola Lanti από το DCI Ιταλίας αποτέλεσαν τη Μονάδα Συντονισμού της Έρευνας, η οποία ήταν υπεύθυνη για το συνολικό επιστημονικό συντονισμό του έργου. Οι παράγραφοι Α και Β στο Μέρος Ι της Εθνικής Έκθεσης έχουν γραφτεί από τον Pippo Costella του DCI Ιταλίας. Οι πυλώνες και οι δείκτες, οι οποίοι περιλαμβάνονται στην Παράγραφο Β του Μέρους ΙΙΙ, αναπτύχθηκαν από την ΚΜΟΡ και την DCI Ιταλίας. Όλα τα υπόλοιπα μέρη της έκθεσης έχουν γραφτεί από τους Σωτήρη Θεμιστοκλέους, Χρυσοβαλάντη Χαραλάμπους, Δέσποινα Κοχλιού, Χαράλαμπο Βρασίδα, και η Κυπριακή Έκθεση ενσωματώθηκε στο πρόγραμμα InDesign από την Ελένη Νικολάου. (*) Το έγγραφο αυτό αποτελεί μια σύντομη έκδοση της Εθνικής Έκθεσης GATE: Η παράγραφος Γ της Εισαγωγής, το Μέρος 1 και το Μέρος 2 αποτελούν μια σύνοψη των αντίστοιχών τους ολοκληρωμένων εκδόσεων Το Μέρος 3 είναι το ίδιο με την αντίστοιχη πλήρη έκδοση, αλλά δεν περιλαμβάνει τα διαμορφωμένα αποσπάσματα που προέρχονται από τις συνεντεύξεις Τα Μέρη 4 και 5 είναι τα ίδια με τις αντίστοιχές τους ολοκληρωμένες εκδόσεις Η ολοκληρωμένη έκδοση της Εθνικής Έκθεσης GATE είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα του Έργου GATE ( όπου και παρέχεται η δυνατότητα λήψης του συγκεκριμένου αρχείου. 3

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Ευχαριστίες...5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 7 A. Ερευνητικό Υπόβαθρο και Στόχοι της Έρευνας 7 B. Διάρθρωση και Μεθοδολογία της Έρευνας 10 Γ. Ιδιαιτερότητες του Εθνικού Πλαισίου 19 ΜΕΡΟΣ 1 - ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 23 Δ. Εικόνα του Φαινομένου 23 E. Το Εθνικό Πλαίσιο: Μετανάστευση και Νόμοι, Πολιτικές και Διαδικασίες για την Καταπολέμηση της Εμπορίας 25 Στ. Σύστημα Κηδεμονίας 32 ΜΕΡΟΣ 2 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ 36 A. Έκθεση για τις Συνεντεύξεις για τους Ενήλικες 36 A.1 Το Επίπεδο της Ένταξης/Αποκλεισμού 39 A.2 Η Καταλληλότητα ως Προς τις Ανάγκες και τα Δικαιώματα των Παιδιών 41 A.3 Συμμόρφωση με τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού 42 A.4 Αποτελεσματικότητα 44 B. Έκθεση των Συνεντεύξεων με τα Παιδιά 44 B.1 Επιβίωση 44 B.2 Ανάπτυξη 45 B.3 Προστασία 45 B.4 Συμμετοχή 46 ΜΕΡΟΣ 3 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ/ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ 48 A. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ/ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ 48 ΜΕΡΟΣ 4 ΔΕΙΚΤΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΕΘΝΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ 55 A. Πίνακας Πυλώνων και Δεικτών 55 B Εθνικές Συστάσεις 60 ΜΕΡΟΣ 5 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 81 4

6 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Το CARDET Κύπρου θα ήθελε να ευχαριστήσει τα παιδιά που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους, τους κηδεμόνες, τους κοινωνικούς λειτουργούς, τους επαγγελματίες των οργανισμών και τους εκπροσώπους των εθνικών, περιφερειακών και τοπικών ιδρυμάτων, οι οποίοι δέχτηκαν να συμβάλουν στο πεδίο της έρευνας για το έργο GATE, μοιράζοντας μαζί μας το χρόνο τους, τις αρμοδιότητές τους, τις προσωπικές εμπειρίες και συναισθήματά τους. Χρωστάμε ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όλους αυτούς, και οφείλουμε να αναφέρουμε ότι επιχειρήσαμε, όσο το δυνατό περισσότερο, να αποτυπώσουμε τον πλούτο και την πολύτιμη αξία της σκέψης, της αφοσίωσης και της εμπειρίας τους. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τους Max Frezzato και Eleonora Trinca για τον πρωτότυπο και ευφάνταστο σχεδιασμό των καρτών Πινόκιο που χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια των συζητήσεων που διεξήχθησαν με τα παιδιά, καθώς και το σχεδιασμό για την επεξεργασία του σχεδιαγράμματος αυτής της έκθεσης, αλλά και για τη διαθεσιμότητα και τη διαρκή υποστήριξη. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλουμε να δώσουμε στους εταίρους του Έργου τον ανάδοχο φορέα ΚΜΟΡ Ελλάδας, και τους υπόλοιπους εταίρους, Defence for Children Ιταλίας και Defence for Children /ECPAT Ολλανδίας, για τη συνεργασία και τη διαφάνειά τους στο διάλογο και την ανταλλαγή εμπειριών, και στο Πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Πρόληψη και Καταπολέμηση της Εγκληματικότητας» για την οικονομική υποστήριξή του. Στο έργο αυτό, όπως και στα προηγούμενα, αποφασίσαμε να θέσουμε τα παιδιά στο επίκεντρο της προσοχής και της ανάλυσής μας. Δεν εξαρτάται από εμάς να πούμε αν καταφέραμε να το πετύχουμε αυτό στο έργο μας, αλλά σίγουρα θα συνεχίσουμε να εργαζόμαστε προς αυτή την κατεύθυνση. 5

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ A. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η πύλη είναι κλειστή, η πύλη είναι ανοιχτή Η «πύλη» είναι κάτι που αποτελεί εμπόδιο, το οποίο μπορεί να έχει διαφορετικές και, μερικές φορές, αντίθετες έννοιες και σκοπούς. Μπορεί να είναι ένα στοιχείο το οποίο προστατεύει ένα άτομο από τον έξω κόσμο, αλλά μπορεί, επίσης, να είναι κάτι που το περικλείει, εμποδίζοντας το άτομο να νιώθει ασφάλεια. Μπορεί να το περιορίζει σε ένα μέρος ή να εμποδίζει την πρόσβασή του σε άλλο τόπο. Μπορεί, ακόμα, να εκληφθεί και ως άμυνα, ως απειλή, ως μια ευκαιρία ή ως μέσο αποκλεισμού. Αυτή η σύντομη παρέκβαση σχετικά με το ποια μπορεί να είναι η ερμηνεία μιας πύλης, θα μπορούσε να βοηθήσει στην εισαγωγή του σκοπού του έργου, το οποίο υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, και της διαδικασίας μέσω της οποίας αυτό αναπτύχθηκε. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον γύρω από τα φαινόμενα που σχετίζονται με την εμπορία ανθρώπων, ειδικά στις περιπτώσεις που αφορούν ανήλικους. Ο διεθνής ορισμός για την εμπορία ανθρώπων, από την υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Παλέρμο το 2000, έδωσε ώθηση για τη διεξαγωγή μιας σειράς δραστηριοτήτων στον τομέα της νομοθεσίας, της ποινικής δίωξης και των ενεργειών αποκατάστασης που απευθύνονται στα θύματα. Σε πολλές περιπτώσεις, η συνολική προσέγγιση για την εμπορία έτεινε να επικεντρώνεται, κυρίως, στη δίωξη και σε σχετικές ποινικές πτυχές του ζητήματος και λιγότερο στις διαρθρωτικές συνθήκες που συμβάλλουν στη διάπραξη αυτών των εγκλημάτων. Η παρούσα πρωτοβουλία, όχι μόνο δεν αρνήθηκε τη σημαντικότητα των κατασταλτικών ενεργειών γύρω από το ζήτημα της εμπορίας, αλλά επιχείρησε να υιοθετήσει μια ευρύτερη προοπτική, συμπεριλαμβάνοντας και άλλους αλληλένδετους καθοριστικούς παράγοντες στην ανάλυση και το σύστημα των ενεργειών που αφορούν στην εμπορία ανθρώπων. Στο πλαίσιο αυτής της ευρύτερης προοπτικής, η πρωτοβουλία του έργου GATE επιχείρησε να ξεπεράσει το κυρίαρχο μοντέλο που έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια, επικεντρώνοντας γύρω από το στερεότυπο τρίγωνο θύμαθύτης-«σωτήρας». Το άκαμπτο αυτό μοντέλο δεν κατάφερε να λάβει υπόψη την πολυπλοκότητα των φαινομένων που σχετίζονται με το συγκεκριμένο 7

9 Εισαγωγή ζήτημα και απέσπασε την προσοχή από διάφορα σχετικά στοιχεία, τα οποία καθορίζουν τα επίπεδα τρωτότητας και κινδύνων και στα οποία εκτίθενται οι συγκεκριμένες ομάδες μεταναστών. Πιο συγκεκριμένα, μπορεί να παρατηρηθεί ότι ομάδες οι οποίες, για διάφορους λόγους, είναι αποκλεισμένες από τα συστήματα προστασίας και πρόνοιας που παρέχονται στους υπόλοιπους πολίτες, αντιμετωπίζουν ένα υψηλότερο επίπεδο κινδύνου και έκθεσης στην εμπορία. Για να επιστρέψουμε στην αρχική μας παρέκβαση, τα άτομα που αναφέρονται εδώ είναι αυτά που βρίσκονται έξω από την πύλη. Στην παρούσα περίπτωση, η ΠΥΛΗ-GATE εκπροσωπείται από τις πολιτικές του αποκλεισμού, οι οποίες εφαρμόζονται στα άτομα εκείνα που φτάνουν στην Ευρώπη από διάφορες χώρες του κόσμου. Το παρόν έργο ασχολείται με τα παιδιά που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους, ως μια από τις ομάδες αποκλεισμένων ατόμων. Η κηδεμονία και τα συστήματα προστασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς επίσης και σε εθνικό πλαίσιο, παρουσιάζουν μεγάλου βαθμού ανομοιογένεια ως προς τον ορισμό, τη νομοθεσία και τις πρακτικές, ενώ, σε πολλές περιπτώσεις, παρατηρείται σημαντική έλλειψη συνοχής και μερικές φορές μια πραγματική σύγκρουση μεταξύ των δύο διαστάσεων της πρόνοιας και των πολιτικών προστασίας που απευθύνονται, από τη μια, σε παιδιά που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους και, από την άλλη, σε μεταναστευτικές και συνοριακές πολιτικές και στρατηγικές. Αυτή η ανομοιογενής κατάσταση συμβαίνει, συχνά, σε συνδυασμό με μια σημαντική έλλειψη δεξιοτήτων και ικανοτήτων από πλευράς των ατόμων που θεωρούνται υπεύθυνοι να αποφασίσουν ποιοι πρέπει να μπουν μέσα και ποιοι να μείνουν έξω από την «πύλη», και με αντικειμενικές δυσκολίες όσον αφορά την ενσωμάτωση των προσπαθειών και των εντολών στο πλαίσιο μιας, δήθεν, μόνιμης κατάστασης «έκτακτης ανάγκης», η οποία φαίνεται να επιβάλλεται, όχι τόσο από τη σοβαρότητα των σχετικών εγκλημάτων, αλλά κυρίως από τις εντάσεις που ενυπάρχουν, τόσο στις πολιτικές όσο και στις ρητορικές στρατηγικές ελέγχου της μετανάστευσης. Χωρίς να υπεισερχόμαστε σε λεπτομέρειες των σύγχρονων μεταναστευτικών πολιτικών της Ευρώπης, μπορούμε να ξεκινήσουμε την ανάλυσή μας, αρχίζοντας από τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η οποία επικυρώθηκε από όλα τα κράτη-μέλη της Ευρώπης, και την παραδοχή της ότι το συμφέρον των παιδιών θα πρέπει να θεωρείται ως πρωταρχικός σκοπός, πριν από κάθε άλλη λογική ή ενδιαφέρον. Αποτέλεσμα αυτού είναι το συμπέρασμα πως κάθε παιδί, ανεξαρτήτως εθνικότητας, πρέπει να περιλαμβάνεται πλήρως στο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας και προστασίας του κάθε κράτους-μέλους της Ευρώπης. Δεδομένου ότι αυτή η ένταξη αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση για οποιαδήποτε στρατηγική ή πολιτική προστασίας, το πραγματικό πρόβλημα, πέραν της ιδιαίτερης έμφασης στη δυναμική της εμπορίας ανθρώπων, θα είναι να κατανοήσουν πότε και πώς τα συστήματα είναι αρκετά περιεκτικά και ευέλικτα για να καθορίσουν ένα συνεκτικό επίπεδο διασφάλισης και προστασίας. Από αυτή την άποψη, η πρωτοβουλία του GATE θεωρεί τη ζωή και τη μεταναστευτική εμπειρία των παιδιών, ακόμη και στις θετικές πτυχές, ως μια σημαντική διάσταση για να προσανατολίσει τις απαντήσεις και τις πρακτικές. Με την παραδοχή αυτής της οπτικής, ο κεντρικός ρόλος το παιδιού, ως πρωταρχικός παράγοντας και πληροφοριοδότης στη διαμόρφωση στρατηγικών και στον καθορισμό ενός υψηλότερου επιπέδου αντιστοίχισης μεταξύ των αναγκών και 8

10 Εισαγωγή των απαντήσεων, θεωρείται πρωταρχικής σημασίας για την επαναδιαμόρφωση πρακτικών και την ενίσχυση των προστατευτικών λειτουργιών τους. Αυτή η λογική φαίνεται, επίσης, να είναι συνεπής με μια προσέγγιση που βασίζεται πραγματικά στις αρχές και διατάξεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και είναι εμπνευσμένη από μια προληπτική πρόθεση, η οποία θα μπορούσε να αποκαλυφθεί πιο αποτελεσματικά με την προστασία των δικαιωμάτων και της ασφάλειας του παιδιού. Με άλλα λόγια, χρησιμοποιώντας για ακόμη μια φορά τη μεταφορά με την πύλη, η προσέγγιση που υιοθετήθηκε από το Έργο ήταν να εξακριβώσει μέχρι ποιου βαθμού η πύλη είναι ανοιχτή και χωρίς αποκλεισμούς, για να καθορίσει το κατάλληλο επίπεδο προστασίας για τα ίδια τα παιδιά των μεταναστών που έρχονται στην Ευρώπη. Υπό μια ευρύτερη έννοια, και χωρίς να υπονομεύεται η ποινική διάσταση και η σημασία που έχει για τη διεξαγωγή και βελτίωση των ενεργειών της ποινικής δίωξης, η πρωτοβουλία αυτή προσπάθησε να επανασυνδέσει το ζήτημα της προστασίας με τους κρίσιμους παράγοντες που συνεχίζουν να διαμορφώνουν τη μετανάστευση ως κοινωνικό φαινόμενο και ως ανθρώπινη εμπειρία, και συγκεκριμένα με την ιθαγένεια, την αναγνώριση, τη φτώχια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Αυτά αποτελούν, επίσης, βασικούς παράγοντες οι οποίοι συμβάλλουν στην αύξηση του επιπέδου κινδύνου που αντιμετωπίζουν τα παιδιά που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους σε ζητήματα εμπορίας και εκμετάλλευσης. Το ζήτημα της ενίσχυσης των ικανοτήτων του συστήματος κηδεμονίας και των κηδεμόνων κατά της εμπορίας, σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, προορίζεται ανάλογο με τη βούληση και τις δυνατότητες των αρχών και των φορέων να υιοθετήσουν αυτή την προοπτική. Στην πραγματικότητα, η δυνατότητα για τον κηδεμόνα να μην περιοριστεί μόνο σε ρόλο διαμεσολαβητή μεταξύ του παιδιού και των θεσμικών οργάνων, αλλά να λειτουργεί ως ένα άτομο που στέκεται στο πλευρό των παιδιών και προωθεί ενεργά την ένταξή και τα δικαιώματά τους στο σύστημα προστασίας, θεωρείται ως απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματική προστασία των ασυνόδευτων ανήλικων μεταναστών. Η ερευνητική διαδικασία που εφαρμόστηκε στην Ελλάδα, την Ιταλία, την Κύπρο και την Ολλανδία προσπάθησε να ελέγξει το επίπεδο της ένταξης / αποκλεισμού των διάφορων εθνικών συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας και προστασίας, την καταλληλότητα και την αποτελεσματικότητά τους στη διαχείριση των αναγκών και των δικαιωμάτων των παιδιών κατά την ανάλυση της συμμόρφωσης των πολιτικών, των στρατηγικών και των ενεργειών με τις αρχές και τις διατάξεις που επιβάλλονται από τη διεθνή νομοθεσία περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η ερευνητική υπόθεση έλαβε υπόψη της τις προαναφερθείσες πτυχές, ως απαραίτητες για τον καθορισμό των αρμοδιοτήτων ενός κηδεμόνα για την προστασία των παιδιών από την εμπορία και την εκμετάλλευση. Αυτή η «απλή» προσέγγιση επιχείρησε να ξεπεράσει τα όρια ενός περιοριστικού και αυστηρού οράματος σχετικά με την εμπορία, αναλαμβάνοντας δράση μέσω μιας άλλης οδού. Κατά μια έννοια, αυτή η οδός έχει ως στόχο μια πιο ρεαλιστική πρόσβαση για την εκτίμηση όλων των βασικών προϋποθέσεων που απαιτούνται για μείωση των επικίνδυνων παραγόντων και για ενίσχυση των προστατευτικών παραγόντων. Το έργο βασίστηκε σε προηγούμενη ανάλυση και βασικούς ορισμούς της έννοιας της κηδεμονίας, που λήφθηκαν μέσω της υποστηρικτικής πρωτοβουλίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Closing a Protection Gap». Αυτή η εμπειρία έχει 9

11 Εισαγωγή ενσωματωθεί από μια ευρύτερη συστημική προσέγγιση, με στόχο την αποδόμηση της έννοιας της τρωτότητας, για καλύτερη κατανόησή της. Στην προσπάθεια αυτή, η τρωτότητα θεωρήθηκε ως κάτι που δε σχετίζεται με κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός ατόμου, αλλά με τη φύση και την ποιότητα των σχέσεων που υφίστανται μεταξύ του ατόμου και του περιβάλλοντός του. Είναι αυτό ακριβώς το πλαίσιο, με την παροχή ή την έλλειψη ευκαιριών, το οποίο θα καθορίσει τη δυνατότητα υλοποίησης των προστατευτικών δικαιωμάτων σε πραγματικές και αποτελεσματικές ενέργειες, τις οποίες κάθε παιδί δικαιούται. Στην πραγματικότητα, η βασική υπόθεση αυτής της πρωτοβουλίας ήταν ότι ένα «υγιές» και φιλόξενο πλαίσιο θα πρέπει να θεωρείται ως η βασική διάσταση για την προστασία των παιδιών κατά της εμπορίας και της εκμετάλλευσης. Η ίδια προοπτική τείνει να θεωρεί ότι οποιαδήποτε άλλη συγκεκριμένη στρατηγική για την καταπολέμηση αυτών των εγκληματικών φαινομένων και την αντιμετώπιση των επικίνδυνων παραγόντων θα πρέπει να βασίζεται και να σχετίζεται με μια συστηματική ανάλυση, η οποία έχει ως στόχο τον προσδιορισμό των συνθηκών που κάνουν τα φαινόμενα αυτά πιθανά. Αυτή η μετατόπιση της προσοχής, η οποία αφορούσε μια διαδικασία ανάλυσης, που έγινε στις τέσσερις χώρες, αντιμετώπισε πολλές αντιστάσεις και εμπόδια, τα οποία καθορίστηκαν, κυρίως, από την απαίτηση του έργου για τον εντοπισμό κρίσιμων ευθυνών και παραλείψεων, που συχνά αποφεύγονται με απλοϊκές συζητήσεις και παρεμποδίζονται από την προοπτική εξέτασης των επιπτώσεων που έχει η εμπορία ανθρώπων, όχι μόνο ως ένα σχετικό εγκληματικό φαινόμενο, αλλά ως άμεση συνέπεια των απραγματοποίητων καθηκόντων στη διαδικασία της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων των παιδιών. Η κηδεμονία και οι κηδεμόνες, ακολουθώντας αυτή την προοπτική, ενσωματώνουν τις βασικές αρμοδιότητες στην προσπάθειά τους να κρατήσουν ανοιχτή και σε λειτουργία την πύλη, με σκοπό την προστασία των παιδιών και των δικαιωμάτων τους, επιτρέποντάς τους την πρόσβαση στο εθνικό σύστημα προστασίας και πρόνοιας στην Ευρώπη, στο οποίο έχουν δικαιώματα. Κάθε πύλη, για να είναι στερεή και να λειτουργεί σωστά, πρέπει να νοείται ως ένας μηχανισμός που αποτελείται από διασυνδεδεμένα στοιχεία. Αυτή η υλιστική εικόνα έχει το πλεονέκτημα να δημιουργεί την εντύπωση ότι κάθε προστατευτική στρατηγική θα πρέπει να βασίζεται στο σύστημα ως σύνολο. Και πάλι, η θετική/χωρίς αποκλεισμούς ή αρνητική/με αποκλεισμούς χρήση της πύλης εξαρτάται, σε μεγάλο βαθμό, από την ικανότητα να κατανοήσουμε πώς και πότε αυτή η πύλη πρέπει να είναι ανοιχτή και πότε πρέπει να είναι κλειστή. B. ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Το έργο GATE σχεδιάστηκε ως μια διαδικασία εξερεύνησης, κάτω από διαφορετικές οπτικές γωνίες αν, πώς και σε ποιο βαθμό τα συστήματα προστασίας και κηδεμονίας στις 4 εμπλεκόμενες χώρες ήταν αποτελεσματικά απέναντι στην καταπολέμηση της εμπορίας και της εκμετάλλευσης των παιδιών που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους. Το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είχε ως στόχο να αναδείξει κρίσιμες πτυχές του συστήματος της κάθε χώρας, οι οποίες θα υποδείκνυαν με τη σειρά τους, μέσω αναπαραγωγής σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, τρόπους για να ενισχύσουν τα συστήματα αυτά ως μέσα για την προστασία των παιδιών και την πρόληψη των επικίνδυνων παραγόντων 10

12 Εισαγωγή που συνδέονται με την εμπορία και την εκμετάλλευση. Η διαδικασία αυτή αναπτύχθηκε σε στενή συνεργασία με τους 4 εταίρους και η μεθοδολογία εκπονήθηκε με τέτοιο τρόπο, ώστε να ανταποκρίνεται καλύτερα στις ιδιαιτερότητες των εθνικών πλαισίων. Ανάλυση μεθοδολογίας και φάσεις της έρευνας 1 ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΤΟΚΟΛΛΟΥ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 2 4 ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΚΙΝΔΥΝΟΥ/ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ 3 ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΣΕ ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΕΙΚΤΩΝ 5 ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΣΥΣΤΑΣΕΩΝ ΟΡΙΣΜΟΙ Πριν προχωρήσουμε στην παράθεση στοιχείων από τη μεθοδολογική προσέγγιση που αναπτύχθηκε εντός των 12 πρώτων μηνών της εφαρμογής του έργου, είναι σημαντικό να προσθέσουμε μια μικρή παράγραφο, σχετικά με την επιλογή της ορολογίας «παιδιά χωρισμένα από την οικογένειά τους». Λαμβάνοντας υπόψη τους διάφορους ορισμούς που υιοθετήθηκαν κατά την ανάπτυξη προγραμμάτων και πολιτικών, και τους ποικίλους όρους που χρησιμοποιήθηκαν σε διάφορες χώρες, οι ερευνητικές ομάδες υιοθέτησαν την έκφραση «παιδιά χωρισμένα από την οικογένειά τους» (separated children) για τις εθνικές εκθέσεις τους, αντί τον πιο γενικό όρο «ασυνόδευτοι ανήλικοι» (unaccompanied children), ο οποίος, κατά τη γνώμη μας, δεν περιλαμβάνει τη νομική υπόσταση αυτής της συγκεκριμένης ομάδας. Με τον όρο «παιδιά χωρισμένα από την οικογένειά τους» επιδιώκουμε να τονίσουμε την κατάσταση ενός νεαρού ατόμου, το οποίο βρίσκεται προσωρινά μακριά από τους γονείς του ή τους κηδεμόνες του, οι οποίοι θα έπρεπε να εγγυώνται την ικανοποίηση των αναγκών και των δικαιωμάτων του. 1 Αυτή η επιλογή μπορεί να παρουσιάσει κάποιες αντιφάσεις στις διάφορες εθνικές εκθέσεις, σε βαθμό που η έκθεση μπορεί να περιγράφει διαφορετικές καταστάσεις στις περιπτώσεις που οι διάφοροι εμπλεκόμενοι φορείς χρησιμοποιούν διαφορετικές ορολογίες. Παρά τις αντιφάσεις και την πιο «πρακτική» επιλογή του όρου «παιδιά χωρισμένα από την οικογένειά τους» ως κοινό ορισμό, θα θέλαμε να επισημάνουμε 1 Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον ορισμό της έννοιας «παιδιά χωρισμένα από την οικογένειά τους» ανατρέξτε στο SCEP (2010). 11

13 Εισαγωγή ΥΠΟΒΑΘΡΟ ότι στην παρούσα έρευνα του έργου η ανάπτυξη της ανάλυσης φαίνεται να επιβεβαιώνει και να υποδεικνύει «τα παιδιά εν κινήσει» (children in the move), ως μια πιο κατάλληλη και περιεκτική έκφραση, η οποία αντικατοπτρίζει καλύτερα τις εμπειρίες που βίωσε αυτή η ομάδα ατόμων. Για το λόγο αυτό, αντί να προσδιοριστεί μια νέα κατηγορία παιδιών, θα υιοθετηθεί αυτός ο ενημερωμένος ορισμός στη διεθνή έκθεση, η οποία θα δημοσιευτεί σύντομα στις προσεχείς φάσεις του έργου GATE. 2 Είναι, επίσης, σημαντικό να υπογραμμίσουμε ότι το ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο ζήτημα της κηδεμονίας, ως βασικός παράγοντας, ο οποίος μπορεί να «μεταφράσει» τα διεθνή ανθρώπινα δικαιώματα και τις νομοθεσίες για τα δικαιώματα των παιδιών σε πράξη, ιδίως σε σχέση με το θέμα της εμπορίας και εκμετάλλευσης, αναφέρθηκε στο έργο DCI-NL - «Closing a Protection Gap». Η παραχθείσα γνώση από αυτή την πρωτοβουλία, η οποία χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση, οδήγησε στον προσδιορισμό των βασικών κανόνων για τους κηδεμόνες των χωρισμένων από την οικογένειά τους παιδιών. Το GATE προσπάθησε να επεκτείνει και να συμπληρώσει με συστημική προσέγγιση τις ενδείξεις και τις κατευθυντήριες γραμμές που προέκυψαν από την εν λόγω δράση, η οποία βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΗ ΦΑΣΗ Η πρώτη φάση συνίστατο σε μια προκαταρκτική ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των εταίρων του έργου, με στόχο τον προσδιορισμό κοινών ορισμών και κοινής λογικής για ανάλυση. Ο συντονισμός της έρευνας παρείχε μια σειρά από αναφορές και πλαίσια για ανάλυση, τα οποία εξυπηρετούν το σκοπό της προσέλκυσης ενός συνοπτικού προσδιορισμού των προβλημάτων που παρατηρούνται και των αλλαγών που πρέπει να γίνουν. Πιο συγκεκριμένα, το μοντέλο που προτείνεται στοχεύει στη διασύνδεση μιας προοπτικής που σχετίζεται με τα δικαιώματα του παιδιού και μιας συστηματικής επισκόπησης των συστημάτων εθνικής προστασίας και πρόνοιας, πάνω στα οποία πρέπει να βασίζονται τα παιδία για την προστασία τους από την εμπορία και την εκμετάλλευση. Ο κύριος στόχος αυτής της πρώτης φάσης ήταν να συλλέξει τις σχετικές πληροφορίες από τα 4 εμπλεκόμενα κράτη, προτείνοντας σε κάθε οργανισμόεταίρο να παρουσιάσει σε μια προκαταρκτική μελέτη τους ορισμούς και τις συνδέσεις που αφορούν σε τρία πεδία της έρευνας (βλ. το πιο κάτω σχήμα), και κυρίως: α) στην κατάσταση των πολιτικών, των στρατηγικών και των μέτρων που λαμβάνονται για τα παιδιά που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους, β) στην κατάσταση των πολιτικών, των στρατηγικών και των νομοθετικών πλαισίων που σχετίζονται με την εμπορία και την εκμετάλλευση, γ) στον ορισμό του πλαισίου και της κατάστασης της πραγματικής εφαρμογής των πολιτικών, στρατηγικών και θεσμικών οργάνων κηδεμονίας. 2 Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τον ορισμό/έννοια των «παιδιών εν κινήσει» (children on the move) ανατρέξτε στην περίληψη του Διεθνούς Συνεδρίου για την Προστασία και Στήριξη των Παιδιών εν Κινήσει, το οποίο διοργανώθηκε στην Βαρκελώνη τον Οκτώβριο του 2010, από το Παγκόσμιο Κίνημα για Παιδιά (Global Movement for Children-GMC), με την υποστήριξη της Κυβέρνησης της Καταλονίας, του οργανισμού Intervida, του ιδρύματος Oak και του Save the Children UK, στην ιστοσελίδα: actions-by-imperatives/other-campaigns-a-actions/current-actions/90 (Accessed October 2012). 12

14 Εισαγωγή Πεδία Έρευνας ΕΜΠΟΡΙΑ ΚΑΙ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΠΑΙΔΙΑ ΕΝ ΚΙΝΗΣΕΙ ΚΗΔΕΜΟΝΙΑ Κάθε εταίρος παρείχε μια προκαταρκτική έκθεση, η οποία περιείχε τις πληροφορίες που επέτρεπαν τον προσδιορισμό ενός μεθοδολογικού πρωτοκόλλου για τη σύνταξη μιας κατάλληλης και προσαρμόσιμης έρευνας σε κάθε εθνικό πλαίσιο. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Ξεκινώντας από την προκαταρκτική μελέτη, η οποία είχε ήδη διεξαχθεί από τους εταίρους, η συντονιστική ομάδα της έρευνας3 ανέπτυξε ένα πλαίσιο για τη συλλογή δεδομένων και πληροφοριών, η οποία θα παρείχε τα σχετικά δεδομένα και πληροφορίες, μέσω των διάφορων συμμετεχόντων, για σύνθεση μιας ολοκληρωμένης εικόνας, σχετικά με τον κίνδυνο και τους παράγοντες προστασίας. Μια τέτοια εικόνα θα πρέπει να παρέχει μια σταθερή βάση για τον εντοπισμό των πλεονεκτημάτων και των αδυναμιών των συστημάτων, καθώς και για τη διατύπωση τεκμηριωμένων συστάσεων σε εθνικό επίπεδο. Οι πληροφορίες που ζητούνται με το ερευνητικό πρωτόκολλο από κάθε συμμετέχουσα χώρα περιλαμβάνουν τα ακόλουθα τέσσερα στοιχεία, τα οποία δίνουν σχήμα και δομή στην έκθεση: α. Μέρος πρώτο: Τα ποσοτικά στοιχεία και η στατιστική ανάλυση παρέχουν μια εικόνα του φαινομένου, ιδίως όσον αφορά το νομοθετικό πλαίσιο για τα παιδιά που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους, συμπεριλαμβανομένων των βασικών ορισμών που υιοθετούνται (π.χ. τον όρο παιδιά χωρισμένα από την οικογένειά τους και «εντοπισμένα» παιδιά) και τις πρακτικές, τις πολιτικές και τις διαδικασίες για την τοποθέτηση και τη φροντίδα τους, με ιδιαίτερη αναφορά σε όλες τις πρακτικές και τις διαδικασίες, οι οποίες έχουν αντίκτυπο στο επίπεδο προστασίας των παιδιών (π.χ. υπολογισμός της ηλικίας, κράτηση, αξιολόγηση των αναγκών, πρόσβαση στην εκπαίδευση, υγειονομική περίθαλψη, επαγγελματική κατάρτιση, κ.λπ.). Επίσης, οι ερευνητές κλήθηκαν να συζητήσουν και να συγκρίνουν διαθέσιμα επίσημα στοιχεία, με στοιχεία από άλλες εθνικές και διεθνείς πηγές, προκειμένου να αναλύσουν την ικανότητα ενσωμάτωσης του συστήματος με την αξιοπιστία του συστήματος συλλογής δεδομένων. β. Μέρος δεύτερο: Ορισμός και περιγραφή του συστήματος κηδεμονίας, με έμφαση στο νομοθετικό πλαίσιο, τις πολιτικές και τις διαδικασίες σχετικά με το εθνικό σύστημα κηδεμονίας, συμπεριλαμβάνοντας πληροφορίες σχετικά με την εκπαίδευση των κηδεμόνων, τη μεθοδολογική εργασία και τις ικανότητές τους σχετικά με την εμπορία ανθρώπων. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στον 3 Η Μονάδα Συντονισμού της Έρευνας απαρτιζόταν από τους Pippo Costella, Annalisa Furia and Maria Paola Lanti από το DCI Ιταλίας. 13

15 Εισαγωγή προσδιορισμό της κηδεμονίας, που υιοθετήθηκε για τη συμμόρφωση με τη νομοθεσία για τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ένταξη και την αποτελεσματικότητά της, όσον αφορά την προστασία και την υποστήριξη των παιδιών. γ. Μέρος τρίτο: Ανάλυση των προστατευτικών κενών και κινδύνων. Αυτό το μέρος δίνει ιδιαίτερη προσοχή στα πιο ανησυχητικά προστατευτικά κενά και κινδύνους, στα οποία εκτίθενται τα παιδιά που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους σε κάθε χώρα. Περιλαμβάνονται ποσοτικές και ποιοτικές πληροφορίες σχετικά με την εμπορία και την εκμετάλλευση σε κάθε χώρα. δ. Μέρος τέταρτο: Κατάλογος των ενεργειών/μεταρρυθμίσεων που πρέπει να γίνουν. Αυτό το μέρος αφορούσε στη συζήτηση για τις βασικές μεταρρυθμίσεις ή/και ενέργειες (πολιτική μεταρρύθμιση, νέα νομοθεσία, εκπαιδευτικά προγράμματα, κ.λπ.), οι οποίες αναφέρονται ως αναγκαίες για την ενίσχυση του επιπέδου προστασίας των παιδιών που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους. ΣΎΝΟΛΟ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ Πιο συγκεκριμένα, εντοπίστηκαν διάφορες τυπολογίες των ερωτηθέντων/ συμμετεχόντων για την απόκτηση πληροφοριών, σχετικά με το σύνολο των ακόλουθων αλληλένδετων μεταβλητών: 1) Η ικανότητα του συστήματος κηδεμονίας της κάθε χώρας να συμπεριλαμβάνει το συνολικό αριθμό των παιδιών που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους, με ιδιαίτερη έμφαση στους παράγοντες που καθορίζουν τα τελικά σημεία ένταξης/αποκλεισμού. 2) Η καταλληλότητα και η σημασία του συστήματος κηδεμονίας κάθε χώρας για την αντιμετώπιση των αναγκών και των δικαιωμάτων των παιδιών που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους. 3) Η συμμόρφωση του συστήματος κηδεμονίας της κάθε χώρας με τις αρχές και τις διατάξεις που προέρχονται από τις προοπτικές/προσεγγίσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τα δικαιωμάτων των παιδιών. 4) Η αποτελεσματικότητα με την οποία ένα σύστημα προστασίας και κηδεμονίας, τόσο σε συγκεκριμένα στοιχεία του όσο και στο σύνολό του, αποδεικνύει την προστασία των παιδιών από την εμπορία και την εκμετάλλευση. Υιοθετώντας μια προοπτική προσανατολισμένη, κυρίως, στην πρόληψη, η βασική υπόθεση της έρευνας ήταν ότι μια επαρκής και κατάλληλη ανταπόκριση στις βασικές ανάγκες και τα δικαιώματα του παιδιού, όπως αναφέρεται στη διεθνή νομοθεσία, θα λειτουργήσει ως μια σημαντική προστατευτική λειτουργία για τα φαινόμενα της εμπορίας και της εκμετάλλευσης. Προκειμένου να διασφαλιστεί η συνέπεια με τις αρχές και τις διατάξεις της διεθνούς νομοθεσίας, καθώς και για τη διατήρηση των παιδιών και της κατάστασής τους ως μιας βασικής διάστασης της συγκεκριμένης παρατήρησης, ένα δεύτερο σύνολο μεταβλητών συγκέντρωσε τις ανάγκες και τα δικαιώματα των παιδιών, σε συνδυασμό με τις 4 διαστάσεις της επιβίωσης, της ανάπτυξης, της προστασίας και της συμμετοχής. 14

16 Εισαγωγή Οι ανάγκες και τα δικαιώματα των παιδιών συγκεντρωμένα σε 4 διαστάσεις ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ Η μελέτη διερεύνησε τις παραπάνω διαστάσεις, εστιάζοντας στις ανάγκες και τα δικαιώματα του παιδιού, τα οποία προέρχονται από τις αρχές και τις διατάξεις που περιέχονται στη Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού (CRC) και σε άλλες διεθνείς σχετικές πράξεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι διαστάσεις αυτές λειτούργησαν ως ένας «χάρτης» για να συνδέονται οι ανάγκες και τα δικαιώματα και για να διερευνηθούν τα διάφορα προβλήματα που αφορούν στην κάθε διάσταση. Λειτούργησαν, επίσης, και ως ένα εργαλείο για τη διατήρηση μιας σταθερής και συνολικής προσέγγισης κατά την ανάλυση, καθώς επίσης και στον προσδιορισμό των απαντήσεων και των προτεινόμενων προτύπων. Η έρευνα επικεντρώθηκε στη διερεύνηση των ακόλουθων βασικών παραγόντων, για την αξιολόγηση των «προστατευτικών» λειτουργιών και τον καθορισμό του επιπέδου κινδύνου και προστασίας των παιδιών από την εμπορία και την εκμετάλλευση. Επιβίωση Υγειονομική περίθαλψη (συμπεριλαμβανομένης της φροντίδας για συγκεκριμένες ανάγκες) Συνθήκες στέγασης Διατροφικές συνθήκες Ενημέρωση για τη σεξουαλικότητα Ανάπτυξη Πρόσβαση στην εκπαίδευση Σχέση με συνομηλίκους και με ενήλικες Επαγγελματική κατάρτιση Σχέση με την οικογένεια από τη χώρα προέλευσης Προσωπικά έργα και προοπτικές Προστασία Σταθερή σχέση με το πλαίσιο φιλοξενίας Ενημέρωση για τους κινδύνους Επίπεδο σύνδεσης με προηγούμενη κατάσταση που σχετιζόταν με 15

17 Εισαγωγή εκμετάλλευση Επεξεργασία και αξιολόγηση προηγούμενων εμπειριών Συμμετοχή και Ιθαγένεια Σταθερότητα της άδειας παραμονής Πρόσβαση στις πληροφορίες Δυνατότητα έκφρασης Συμμετοχή στον ορισμό του πλαισίου διαβίωσης Το τρίτο σύνολο μεταβλητών, το οποίο βρίσκεται υπό παρακολούθηση, εστιάζεται στην ικανότητα του συστήματος να ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τα δικαιώματα των παιδιών από τη δική τους οπτική πλευρά. Προκειμένου να προχωρήσουμε με αυτή την παρατήρηση, ένα σύνολο από 16 συγκεκριμένες ανάγκες/δικαιώματα (βλ. παραπάνω προδιαγραφές) έχει αναπαραχθεί γραφικά σε κάρτες, οι οποίες συνέβαλαν στο να ελεγχθεί άμεσα με τα παιδιά, μέσω ενός παιχνιδιού (παιχνίδι GATE), η ποιότητα της κατάστασης και η ανταπόκριση για καθεμία συγκεκριμένη ανάγκη. Ειδικότερα, μέσω παιχνιδιού, με τη χρήση των καρτών, είχε ζητηθεί από τα παιδιά να εκφράσουν την άποψή τους βάσει των εμπειριών τους. Πιο συγκεκριμένα, ως μια γενική κατεύθυνση για τη συνέντευξη, ο στόχος ήταν να συγκεντρωθούν δεδομένα και πληροφορίες για κάθε ανάγκη/δικαίωμα γύρω από ένα σύνολο μεταβλητών: 1. Ο βαθμός ικανοποίησης της πρωτογενούς ανάγκης/δικαιώματος 2. Η εκτίμηση της ανταπόκρισης/ικανοποίησης για την πρωτογενή ανάγκη/ δικαίωμα 3. Το επίπεδο καταλληλότητας της ικανοποίησης της πρωτογενούς ανάγκης/ ικανοποίησης 4. Η σταθερή/διαχρονική συνέχιση της ικανοποίησης της πρωτογενούς ανάγκης/ δικαιώματος ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ GATE - Τέσσερις από τις δεκαέξι κάρτες που χρησιμοποιήθηκαν για τις συνεδρίες με τα παιδιά Αναπτύχθηκε μια σειρά από εργαλεία, για να διενεργηθούν συνεντεύξεις σε διάφορες κατηγορίες ενδιαφερομένων σε κάθε χώρα. Βάσει μιας σειράς μεθοδολογικών ενδείξεων, κάθε εταίρος διενήργησε τις συνεντεύξεις με τους ενδιαφερόμενους φορείς και τις συνεδρίες με τα παιδιά. Όσον αφορά το τελευταίο, πρέπει να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια ανάπτυξης της έρευνας θεωρήθηκε σημαντικό να συμπεριληφθούν, ως δείγμα του πληθυσμού, παιδιά 16

18 Εισαγωγή τα οποία δε βρίσκονται στα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας και προστασίας, παρά τις πρακτικές δυσκολίες που αυτή η απόφαση θα μπορούσε να προκαλέσει. Η ένταξη αυτού του πληθυσμού στο δείγμα θεωρήθηκε απαραίτητη για την εκτίμηση του επιπέδου κοινωνικής ένταξης και αποκλεισμού των διαφόρων συστημάτων, καθώς και για την καλύτερη κατανόηση των απόψεων των παιδιών. ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ Σε κάθε χώρα, η έρευνα διεξήχθη έχοντας ως δείγμα τρεις πληθυσμιακές ομάδες, και για καθεμία από αυτές χρησιμοποιήθηκε ένα ειδικό εργαλείο για τη συλλογή δεδομένων: A. Η ΠΡΩΤΗ ΟΜΑΔΑ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ, ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΗΤΑΝ ΧΩΡΙΣΜΕΝΑ ΣΕ ΔΥΟ ΟΜΑΔΕΣ: 1. Παιδιά χωρισμένα από την οικογένειά τους, τα οποία έτυχαν φροντίδας στα κέντρα υποδοχής και στα καταφύγια και τα οποία θεωρήθηκαν, ως εκ τούτου, ως παιδιά που περιλαμβάνονται στο υπό μελέτη σύστημα κηδεμονίας (δεν υπήρχαν στην Κύπρο). 2. Παιδιά χωρισμένα από την οικογένειά τους, τα οποία δεν είχαν τύχει φροντίδας από τα εθνικά ιδρύματα και, ως εκ τούτου, εξαιρέθηκαν από το σύστημα προστασίας και κηδεμονίας, και εντοπίζονται σε περιβάλλοντα χαμηλού επιπέδου (δεν υπήρχαν στην Κύπρο). 3. Παιδιά χωρισμένα από την οικογένειά τους, τα οποία έτυχαν φροντίδας στα κέντρα υποδοχής και στα καταφύγια, και τώρα, λόγω του ότι έγιναν 18 χρονών, δεν καλύπτονται από το σύστημα κηδεμονίας. Β. Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΟΜΑΔΑ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ ΕΚΕΙΝΑ ΤΑ ΑΤΟΜΑ ΠΟΥ ΕΊΝΑΙ «ΥΠΕΥΘΥΝΑ ΓΙΑ» Ή/ΚΑΙ «ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ ΕΝΕΡΓΑ ΜΕ» ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ: 1. Κηδεμόνες: Ο στόχος του έργου GATE είναι να διεξάγει έρευνα σχετικά με το σύστημα κηδεμονίας. Οι κηδεμόνες αποτελούν βασικές συνιστώσες αυτού του συστήματος. 2. Κοινωνικοί λειτουργοί: Η ομάδα συνεργάζεται πολύ στενά με τα παιδιά που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους και σίγουρα αποτελεί μια σημαντική πηγή πληροφοριών. Γ. Η ΤΡΙΤΗ ΟΜΑΔΑ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ ΘΕΣΜΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΜΗ-ΘΕΣΜΙΚΟΥΣ ΦΟΡΕΙΣ ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΕΜΠΛΕΚΟΝΤΑΙ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΣΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗΣ ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ: 1. Θεσμικοί/κυβερνητικοί φορείς, οι οποίοι ασχολούνται με τις θεσμικές πτυχές του ζητήματος της κηδεμονίας. Παρέχουν συγκεκριμένες πληροφορίες με εθνική εμβέλεια. 2. NGOs (μη-κυβερνητικοί οργανισμοί) ή/και άλλοι οργανισμοί: Αυτοί, από μια μη-θεσμική προοπτική, αφιερώνουν το έργο τους για την ευημερία και την προστασία του παιδιού και αποτελούν αναπόφευκτη πηγή πληροφοριών, καθώς και τρόπο για την αξιολόγηση των θεσμικών επιδόσεων. Αναφέρθηκε στους ερευνητές μια διαδικασία, η οποία είχε ως στόχο τη διευκόλυνση της σχέσης με τις διάφορες περιπτώσεις που παρατηρήθηκαν, 17

19 Εισαγωγή ιδίως εκείνων που σχετίζονταν με τα παιδιά, καθώς και εργαλεία και κατάλληλες διαδικασίες για την απόκτηση των έντυπων συγκατάθεσης από τους διάφορους συμμετέχοντες. ΚΙΝΔΥΝΟΣ/ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ, ΠΡΟΤΥΠΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ Οι ερευνητές της κάθε χώρας κλήθηκαν να επανεπεξεργαστούν τις πληροφορίες που πήραν, να τις ενσωματώσουν στο συστηματοποιημένο σύνολο των δεδομένων που είχαν ήδη συγκεντρώσει, και να προσδιορίσουν σε αυτή τη βάση μια σειρά από παράγοντες που θα μπορούσαν να προοριστούν ως παράγοντες κινδύνου ή προστασίας. Βάσει των πληροφοριών που σταδιακά είχαν αποκτηθεί από τις 4 χώρες και με την υιοθέτηση ενός πίνακα που βασιζόταν στα δύο πρώτα σύνολα μεταβλητών, προσδιορίστηκαν 16 πυλώνες για τον προσανατολισμό του συστήματος προστασίας και κηδεμονίας, μέσω μιας ειδικής αναλυτικής προσέγγισης, η οποία διεξήχθη στην Ελλάδα και την Ιταλία, στο πλαίσιο του ρόλου που είχαν, ως ανάδοχοι φορείς του έργου. Κάθε πυλώνας αποτελείτο από μια σειρά δεικτών, οι οποίοι είχαν ως στόχο να βοηθήσουν στον καθορισμό των βασικών πληροφοριών με κάποια επιπλέον χαρακτηριστικά, που θα μπορούσαν να συνδέσουν κάθε πυλώνα με τα φαινόμενα της εμπορίας και της εκμετάλλευσης. Η προσέγγιση που ακολούθηθηκε ζητούσε από όλους τους εταίρους να αμφισβητήσουν την υφιστάμενη ανάλυση σχετικά με τα προβλήματα που παρατηρήθηκαν, προκειμένου να καταστεί δυνατή η εμφάνιση νέων πληροφοριών πέρα από το στερεότυπο όραμα που, συχνά, εμποδίζει κάθε πιθανότητα χρήσης νέων, πιο χρήσιμων και ρεαλιστικών τρόπων σύνδεσης και αλληλεπίδρασης με ορισμένα φαινόμενα. Υπό το πρίσμα αυτό, η συγκεκριμένη διαδικασία ήταν μια πρόκληση για τον κάθε εταίρο, ο οποίος κλήθηκε να συμμετάσχει ενεργά στην από κοινού δημιουργία μιας νέας ανάλυσης, ενώ η ερευνητική διαδικασία προχωρούσε σε σχέση με τους διάφορους ενδιαφερόμενους και συμμετέχοντες που συμμετείχαν σε εθνικό επίπεδο. Προκειμένου να διατηρηθεί κατάλληλα αυτή η πειραματική προσέγγιση, η διαδικασία ορίστηκε σταδιακά και προσανατολιζόταν μέσα από μια έντονη αλληλεπίδραση μεταξύ του συντονισμού της έρευνας και των εταίρων, με πρωταρχικό στόχο την προσαρμογή του πρωτοκόλλου της έρευνας στις ιδιαιτερότητες των διαφορετικών εθνικών συστημάτων. Μετά από περαιτέρω δοκιμές και ανταλλαγή απόψεων με τους 4 εταίρους, οι 16 πυλώνες χρησιμοποιήθηκαν για να αναπτύξουν μια συστηματική σειρά συστάσεων σε κάθε χώρα, με στόχο τη βελτίωση των εθνικών συστημάτων προστασίας και κηδεμονίας. Οι συστάσεις που προτείνονται στο τέλος της έκθεσης της κάθε χώρας αποτελούν, επίσης, το αποτέλεσμα της διαδικασίας σε εθνικό επίπεδο και, μαζί με τη δοκιμή και βελτίωση της μεθοδολογικής προσέγγισης μέσω της διαδικασίας της έρευνας, θα αποτελέσουν τη βάση για την ανάλυση η οποία θα διαμορφωθεί σε διακρατικό επίπεδο σε σχέση με τις πρακτικές λειτουργίες των κηδεμόνων, καθώς και την εκπαιδευτική διαδικασία και τα μοντέλα που θα αναπτυχθούν σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. 18

20 Εισαγωγή Γ. ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ Η έρευνα πεδίου στην Κύπρο ολοκληρώθηκε με επιτυχία, δίνοντας μερικά ενδιαφέροντα συμπεράσματα και προτάσεις. Ωστόσο, αποδείχθηκε ότι ήταν πιο δύσκολο απ ό,τι αναμενόταν αρχικά. Η ερευνητική ομάδα ανέλαβε όλα τα μέτρα για να εξασφαλίσει ότι η έρευνα θα υλοποιηθεί, όπως είχε προγραμματιστεί. Ωστόσο, οι δυσκολίες που προέκυψαν σχετίζονταν με τις διοικητικές διαδικασίες και την άρνηση των αρμόδιων δημόσιων αρχών να συνεργαστούν με την ερευνητική ομάδα. Οι αρμόδιες δημόσιες αρχές ήταν οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων και η Επίτροπος για τα Δικαιώματα του Παιδιού στην Κύπρο. Η ερευνητική ομάδα επικοινώνησε μέσω επίσημων επιστολών, μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, τηλεφωνικών κλήσεων και κατά πρόσωπο συναντήσεων με τις αρμόδιες αρχές. Πιο συγκεκριμένα, το CARDET έστειλε στις 29/03/12 ένα επίσημο αίτημα στην Επίτροπο για τα Δικαιώματα του Παιδιού στην Κύπρο, ώστε να μπορεί να έχει πρόσβαση και να διεξάγει συνεντεύξεις με τα παιδιά που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους, τους κηδεμόνες και τους επαγγελματίες που εργάζονται με τα παιδιά. Η Επίτροπος απάντησε στις 12/04/12, δηλώνοντας ότι, λόγω των νομικών επιπτώσεων, η υπηρεσία δε θα μπορούσε να εξασφαλίσει την πρόσβαση του CARDET στα παιδιά και τους κηδεμόνες. Επιπλέον, λόγω του μεγάλου φόρτου εργασίας, όπως ανέφερε, οι υπάλληλοι που εργάζονται με τα παιδιά δε θα μπορούσαν να συμμετέχουν στις συνεντεύξεις. Επιπλέον, η Επίτροπος ανέφερε στην απάντησή της ότι οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας ήταν η υπεύθυνη δημόσια αρχή για τα παιδιά που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους. Το CARDET έστειλε, επίσης, επίσημη αίτηση στις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας στις 29/03/12. Πιο κάτω, γίνεται μια σύντομη χρονολογική περιγραφή των προσπαθειών επικοινωνίας μας με τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, οι οποίες στόχευαν στην εξασφάλιση πρόσβασης στα παιδιά και τους κηδεμόνες. 1. Επίσημη επιστολή, για αίτηση άδειας πρόσβασης και συνέντευξης από τα παιδιά που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους και τους κηδεμόνες, η οποία εστάλη στη Διευθύντρια των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, στις 29/03/ Συνεχής επικοινωνία με τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας μέσω τηλεφώνου, σχετικά με το παραπάνω επίσημο αίτημα, στις 05/04/12 και 13/04/12. Οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας απάντησαν ότι εξακολουθούσαν να εξετάζουν το ζήτημα και ότι θα απαντούσαν όταν η διαδικασία ολοκληρωνόταν. 3. Τηλεφωνική συζήτηση με τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, στις 06/05/12. Η διευθύντρια των Υπηρεσιών ήταν πρόθυμη να παράσχει πρόσβαση σε παιδιά που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους και κηδεμόνες. Ωστόσο, η επίσημη απόφαση εκκρεμούσε. 4. Κατόπιν αιτήματος των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, το CARDET έστειλε ένα ηλεκτρονικό μήνυμα, στις 14/05/12, στην Διευθύντρια της Υπηρεσίας, με τα εργαλεία της συνέντευξης και το ερευνητικό πρωτόκολλο του GATE. 5. Οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας απέστειλαν στις 29/05/12, μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μια αρνητική απάντηση στο αίτημα του CARDET 19

21 Εισαγωγή για πρόσβαση και διεξαγωγή συνεντεύξεων στα παιδιά και τους κηδεμόνες. Την ίδια ημέρα, το CARDET απάντησε στην επιστολή αυτή ζητώντας συνάντηση με την Διευθύντρια των Υπηρεσιών, προκειμένου να αναλύσει πλήρως τη σημαντικότητα του έργου και τις επιπτώσεις που θα είχε η αρνητική απάντηση των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας στη διεξαγωγή και ολοκλήρωση του έργου. Τα μέλη των Υπηρεσιών συμφώνησαν να συναντηθούν με την ερευνητική ομάδα του CARDET στις 06/06/ Το CARDET είχε μια συνάντηση με την Υπευθύνη του Τομέα Κοινοτικής Εργασίας των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας και 2 λειτουργούε της Διοίκησης, στις 06/06/12. Το CARDET παρουσίασε το έργο, δίνοντας έμφαση στη σημαντικότητά του για την Κύπρο, τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας και τα παιδιά. 7. Η Υπηρεσία Κοινωνικής Υπηρεσίας έστειλε μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, στις 15/06/12, τελική αρνητική απάντηση στο αίτημα του CARDET για πρόσβαση και διεξαγωγή συνεντεύξεων με τα παιδιά και τους κηδεμόνες. Δυστυχώς, οι δημόσιες αρχές αρνήθηκαν, τελικά, οποιαδήποτε πρόσβαση στο επίσημο σύστημα κηδεμονίας της Κύπρου, στα παιδιά που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους, στους κηδεμόνες και στους δημόσιους κοινωνικούς λειτουργούς των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας. Η στάση τους και η εκτίμησή τους για το θέμα της έρευνας δεν είναι αντιπροσωπευτική για τη χώρα και τις υπόλοιπες δημόσιες αρχές. Η άρνησή τους για συμμετοχή, και κυρίως των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, είχε ως αποτέλεσμα την αδυναμία διεξαγωγής συνεντεύξεων από τα παιδιά, τους κηδεμόνες και τους κοινωνικούς λειτουργούς του συστήματος κηδεμονίας. Η επίσημη απάντηση των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας (σε επίσημη συζήτηση που έγινε σε μια προσπάθεια για να πεισθούν για την παροχή διεξαγωγής συνέντευξης τόσο σε παιδιά όσο και σε επαγγελματίες) στηριζόταν στο ότι το θεματικό πεδίο του έργου δεν είχε συμπεριληφθεί στις βασικές προτεραιότητες της έρευνας. Η απάντηση αυτή έρχεται σε αντίθεση με την απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία θεωρεί το θέμα των παιδιών που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους ως βασική προτεραιότητα, σύμφωνα με τη στρατηγική για το άσυλο και τη μετανάστευση για την περίοδο (κοινώς γνωστό ως το «Πρόγραμμα Στοκχόλμης»). Πέραν αυτού, έχει υιοθετηθεί πρόσφατα ένα Σχέδιο Δράσης για τα παιδιά που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους και που αιτούνται ασύλου, γεγονός το οποίο υποδεικνύει την ανάγκη ανάπτυξης μιας κατάλληλης πολιτικής απάντησης σε χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η επίσημη αρνητική τους απάντηση βασιζόταν στο γεγονός ότι η αύξηση του φόρτου εργασίας των υπαλλήλων τους (κοινωνικοί λειτουργοί) δεν τους επιτρέπει να σπαταλήσουν χρόνο από την καθημερινή τους πρακτική. Όσον αφορά τη συμμετοχή των παιδιών, ειπώθηκε ότι ο μικρός αριθμός των παιδιών που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους και που φιλοξενούνται σήμερα στα δημόσια ιδρύματα μπορεί να οδηγήσει την ερευνητική ομάδα σε λάθος συμπεράσματα. Η άρνηση των δημοσίων αρχών να παρέχουν πρόσβαση στα παιδιά και τους κηδεμόνες, είχαν ως αποτέλεσμα η ομάδα μας να γίνει λίγο πιο δύσπιστη σε κάποια από τα βασικά ζητήματα: Το επίπεδο των προσφερόμενων υπηρεσιών για τα παιδιά που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους μάλλον είναι χαμηλό, γεγονός το οποίο μπορεί να 20

22 Εισαγωγή οδηγήσει σε ανεπαρκή κάλυψη των αναγκών και των δικαιωμάτων των παιδιών. Το νομικό πλαίσιο δεν εφαρμόζεται όπως θα έπρεπε Ίσως υπάρχει μια ανησυχία ότι αυτή η έρευνα θα μπορούσε να αποκαλύψει την πραγματικότητα γύρω από το ζήτημα της προστασίας των ασυνόδευτων παιδιών. Προβληματισμός σχετικά με τις συνθήκες που δημιουργήθηκαν και το αίσθημα της ευθύνης για να προχωρήσει η έρευνα για την επιτυχία του συνολικού έργου, η ερευνητική ομάδα προσέγγισε άλλους εμπειρογνώμονες και NGOs (μη-κυβερνητικούς οργανισμούς) που δραστηριοποιούνται σε αυτόν τον τομέα, όπως το Hope for Children και το Future Worlds Centre. Και οι δύο αυτοί οργανισμοί διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στον τομέα των αιτούντων ασύλου και των προσφύγων, καθώς και στην εξυπηρέτηση των ασυνόδευτων παιδιών από τις προηγούμενες κατηγορίες που αναφέρθηκαν. Ένα σημαντικό πρόβλημα που προέκυψε από την άρνηση των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας να επιτρέψει στην ερευνητική ομάδα τις συνεντεύξεις από τα παιδιά ήταν η παροχή του εντύπου συγκατάθεσης. Κανένα παιδί που βρισκόταν σε καθεστώς κηδεμονίας δε θα μπορούσε να προσεγγιστεί. Μια εναλλακτική στρατηγική σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε με σκοπό να καλύψει τους στόχους της έρευνας. Αποφασίστηκε να πραγματοποιηθούν συνεντεύξεις με πρώην ασυνόδευτα παιδιά που είναι τώρα μεταξύ ετών. Η απόφαση αυτή, ωστόσο, έχει κάποιες συνέπειες όσον αφορά τη συλλογή των ευρημάτων της έρευνας, αφού μερικές ερωτήσεις δε θα μπορούσαν να απαντηθούν εν μέρει ή και καθόλου. Το δίκτυο της οργάνωσης Hope for Children έδωσε την ευκαιρία να γίνουν οι συνεντεύξεις σε 3 κοινωνικούς λειτουργούς και σε 4 παιδιά. Ο τελευταίος οργανισμός, Future Worlds Centre, χρησιμοποιήθηκε για να προσελκύσει και να πάρει συνέντευξη από δύο επιπλέον επαγγελματίες (κοινωνικούς λειτουργούς). Οι υπόλοιπες από τις συνεντεύξεις των εμπειρογνωμόνων περιελάμβαναν δύο εμπειρογνώμονες από την Υπηρεσία Ασύλου του Υπουργείου Εσωτερικών 4, ένα από το τμήμα της Κυπριακής Αστυνομίας για την Εμπορία και την Εκμετάλλευση Προσώπων, ένα από την Ύπατη Αρμοστεία (UNHCR), το Διευθυντή του Hope for Children, και ένα κοινωνικό λειτουργό και ένα ακαδημαϊκό από το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, ο οποίος συμμετέχει ενεργά (διεξάγοντας τόσο αναπτυξιακά όσο και ερευνητικά έργα) στον τομέα των μεταναστών, των αιτούντων ασύλου και των προσφύγων στην Κύπρο. 4 Ένας τρίτος εμπειρογνώμονας από το Υπουργείο Εσωτερικών συμμετείχε, επίσης, στις συνεντεύξεις. Ωστόσο, υπήρξε μια άρνηση στο να καταγραφούν τα λεγόμενά του και να συμπεριληφθούν/παρουσιαστούν επίσημα στην ομάδα των εμπειρογνωμόνων. Ωστόσο, η συνέντευξη προσέφερε σημαντικές πληροφορίες σχετικά με το ζήτημα της εμπορίας και της εκμετάλλευσης. 21

23 ΜΕΡΟΣ 1 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

24 ΜΕΡΟΣ 1 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Δ. ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ Με βάση τις πληροφορίες που παρέχονται από την τρίτη έκθεση του ECRI, η οποία δημοσιεύτηκε τον Μάιο του 2006, οι Υπήκοοι Τρίτων Χωρών διατηρούν τον τίτλο της πιο ευάλωτης ομάδας, μαζί με τους εγχώριους οικονομικούς μετανάστες και τους αιτούντες ασύλου που αντιμετωπίζουν γενικά δυσκολίες στο να έχουν πρόσβαση στην αγορά εργασίας και την ακινητοποίησή τους στις εργασίες χαμηλότερου κύρους και με χαμηλότερες αμοιβές σε τομείς όπως η γεωργία και η κτηνοτροφία. Επιπλέον, συμπεριλαμβάνονται και ασυνόδευτα και χωρισμένα από την οικογένειά τους παιδιά, όπως θα αναφερθεί και στη συνέχεια, τα οποία δεν έχουν τη δυνατότητα να ασκήσουν τα δικαιώματά τους για νομική εκπροσώπηση. Άλλο ένα σημείο που πρέπει να προστεθεί εδώ είναι το γεγονός πως δεν είναι δυνατό να μετρηθεί ο αριθμός των ασυνόδευτων παιδιών που έρχονται στην Κύπρο. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι πολλές φορές τα παιδιά αυτά εισέρχονται στη χώρα παράνομα, γεγονός το οποίο σημαίνει πως οι αρχές δεν έχουν επίγνωση της παρουσίας των παιδιών αυτών στη χώρα, εκτός από τις περιπτώσεις που έρχονται προς το φως, γιατί αναφέρουν ένα περιστατικό που συνέβηκε ή σε περιπτώσεις που ζητούν ή επιδιώκουν να αποκτήσουν άσυλο. 5 Όπως αναφέρεται από την Εθνική Έκθεση της Κύπρου για το Πρόγραμμα Δάφνη ΙΙ (2007) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο αριθμός των περιπτώσεων που σχετίζονται με ασυνόδευτους ανήλικους αιτούντες ασύλου, υπολογίζοντας και αυτούς που έχουν υποτιθέμενους κηδεμόνες (συγγενείς ή φίλους), και έκαναν αίτηση στις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας από το 2004 έφτασε τους 65. Αυτός ο αριθμός είναι μια εκτίμηση του ακριβή αριθμού, δεδομένου ότι δεν παραπέμπονται όλες οι περιπτώσεις ασυνόδευτων ανηλίκων στις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας. 6 Επιπλέον, σύμφωνα με την Έκθεση για το Δάφνη ΙΙ (2007), οι πληροφορίες θα έπρεπε να είναι επικυρωμένες, καθότι τα στοιχεία που παρουσιάζονται στις επίσημες ιστοσελίδες της Μονάδας Ασύλου υποβλήθηκαν σε στατιστική επεξεργασία, ώστε να εμφανίζουν μια βελτιωμένη εικόνα. Όπως αναφέρεται στην έκθεση, «υπάρχει μια εντυπωσιακή προσέγγιση από τα μέσα ενημέρωσης 5 Nikta Akasereh, Voice of Unaccompanied Minor Asylum Seekers on Guardianship: A study on Guardians of Unaccompanied Minor Asylum Seekers in Cyprus, Hope for Children-UNCRC Policy Center, (2011), accessed at on 05 November Ό.π. 23

25 Μέρος 1 - Θεσμικό Πλαίσιο που παίζουν το παιχνίδι των αριθμών και, συχνά, οι πολιτικοί, για πολιτικές και ιδεολογικές σκοπιμότητες, εμφανίζουν την τάση να αλλοιώνουν τους αριθμούς των σημείων διέλευσης από τα κατεχόμενα εδάφη της Κύπρου για αίτηση ασύλου ή τον αριθμό των παράνομων μεταναστών». Η έκθεση επισημαίνει, επίσης, ότι μόνο η Αστυνομία, και όχι η Ύπατη Αρμοστεία της Κύπρου, διατηρεί αρχείο με εκθέσεις και πληροφορίες σχετικά με τους όρους παραμονής, καθώς και άλλα στοιχεία που αφορούν τα παιδιά που είναι χωρισμένα από την οικογένειά τους. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι τα περισσότερα ασυνόδευτα παιδιά ήταν μεταξύ των ηλικιών 15 και 17. Τα στοιχεία για το έτος 2009 παρουσιάζουν ότι οι κύριες χώρες προέλευσης ήταν η Νιγηρία και το Καμερούν, ενώ πολλά παιδιά έρχονται και από το Ιράκ, το Ιράν και την Παλαιστίνη. 7 Το ζήτημα των ασυνόδευτων παιδιών δεν ήταν ένα από τα θέματα που κατατασσόταν ψηλά στην κυβερνητική/κρατική ατζέντα. Όσον αφορά το θέμα αυτό, η κυβέρνηση της χώρας έχει ψηφίσει ένα νόμο για την εμπορία των παιδιών και την προστασία τους από το κράτος (νόμος αρ. 3 (Ι) / 2000), προκειμένου να αντιμετωπιστεί το συγκεκριμένο φαινόμενο. Επιπλέον, έχει λάβει μέτρα για να διευκολύνουν τα ψυχολογικά και όλα τα άλλα τραύματα που τυχόν αντιμετωπίζουν οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, μέσω εξειδικευμένων υπηρεσιών. Ωστόσο, δεν είναι σαφές αν τα μέτρα αυτά έχουν επιπτώσεις στην αποφυγή της διακίνησης. Επιπλέον, και προκειμένου να καταλήξουν ότι οι πρακτικές και οι νόμοι του Κυπριακού δικαστηρίου δεν είναι σύμφωνοι με τα συμφέροντα των παιδιών, η κυβέρνηση της χώρας ενέκρινε σε νόμο τη Σύμβαση της Χάγης για την Προστασία των Παιδιών και τη Συνεργασία, όσον αφορά τις Διακρατικές Υιοθεσίες με το Νόμο 19(I)/1995. Ως εκ τούτου, το 2007, το γραφείο του Επιτρόπου για τα Δικαιώματα του Παιδιού ιδρύθηκε βάσει του Νόμου 74(I)/2007. Αυτό αποτελεί ένα ανεξάρτητο θεσμό με ευρεία δικαιοδοσία. 8 Στην περίπτωση της Κύπρου, η εμπορία ανθρώπων για σκοπούς εργασιακής εκμετάλλευσης, αποτελεί μια νέα έννοια, αλλά και ένα νέο αδίκημα. Το αδίκημα της εμπορίας ανθρώπων για εργασία εισήχθη, αρχικά, στη νομοθεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας, μέσω του Νόμου 87(I)/2007. Ο Νόμος που προαναφέρθηκε Νόμος 87(I)/2007, πιο σωστά Νόμος 3(I)/2000, επικεντρώθηκε στο ζήτημα της εμπορίας για σεξουαλική εκμετάλλευση και αποσκοπούσε, κυρίως, στην αποτροπή της οργανωμένης διεθνούς εμπορίας για σεξουαλική εκμετάλλευση. Οι κύριες μορφές εμπορίας ανθρώπων που συμβαίνουν στην Κύπρο στοχεύουν στη σεξουαλική και εργασιακή εκμετάλλευση. 9 Το έτος 2007 ήταν το πρώτο έτος κατά το οποίο περιπτώσεις εμπορίας ανθρώπων για σκοπούς εργασίας εμφανίστηκαν στα επίσημα στατιστικά στοιχεία. Το γεγονός ότι οι περιπτώσεις της εμπορίας ανθρώπων για εργασία μόλις πρόσφατα εμφανίστηκαν στα επίσημα στατιστικά στοιχεία, δε σημαίνει ότι το φαινόμενο αυτό είναι πολύ νέο ή έχει περιορισμένη έκταση, αλλά μάλλον ότι υπάρχει έλλειψη επίσημου ενδιαφέροντος προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση. Είναι ευρέως αποδεκτό ότι η εμπορία για σεξουαλική εκμετάλλευση θεωρείται ως ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα για το νησί εδώ και πολλά χρόνια, όμως, δεν αντιμετωπίστηκε ως τέτοιο και ήταν ανεκτό σε μεγάλο βαθμό. 7 Ό.π. 8 Ό.π. 9 Constantina Christodoulou et al., Trafficking for Labour in Cyprus Prepared in the frame of the project: Combating trafficking in human beings-going beyond coordinated by CCME, Re-Integration Centre for Migrant Workers, (2011), p.3, accessed at 9P6v2QSykTY7Jhzjv5WgJVT! ?nodeId=cf63dc6a d-9a4d-4dcd111958a7&fileName= Cyprus+Report+GOING+BEYOND.pdf on 06 November