ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Transcript

1 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α : Θ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ Α. Ἡ ἔννοια τῆς «θυσίας» Εἰσαγωγικά Ἡ θυσία τοῦ Ἀβραὰμ ὡς προτύπωση τῆς Θ. Εὐχαριστίας α) Εἰσαγωγικὰ β) Τὰ στοιχεῖα τῆς θυσίας τοῦ Ἀβραάμ, τὰ ὁποῖα προϊδεάζουν γιὰ τὴν Θ. Εὐχαριστία...18 γ) Ἡ παλαιοδιαθηκικὴ τυπολογία στὴν Κ.Δ. περὶ τῆς θυσίας τοῦ Ἀβραὰμ ὡς προτυπώσεως τῆς Θ. Εὐχαριστίας (i) Ἀβραὰμ καὶ Ἰσαὰκ στὴν Κ.Δ. ὡς τυπολογία περὶ τῆς σταυρικῆς θυσίας (ii) Ἡ ἀντιστοιχία τοῦ Ἰσαὰκ μὲ τὸν Ἰησοῦ, στοιχεῖο ποὺ ἐνισχύει τὴν μορφὴ τοῦ Ἀβραὰμ ὡς προτυπωτικὴ τῆς σταυρικῆς θυσίας δ) Ἡ ἑρμηνεία τῶν ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων γιὰ τὴν θυσία τοῦ Ἀβραὰμ ὡς προτύπωση τῆς Θ. Εὐχαριστίας Ἡ θυσία τοῦ μόσχου ὡς προτύπωση τῆς Θ. Εὐχαριστίας α) Παλαιοδιαθηκικὴ προσέγγιση (i) «Ἁγιαστικὴ θυσία» (ii) Θυσία ἐξιλαστήριος ὑπὲρ ἁμαρτιῶν β) Ἡ ἐκκλησιαστικὴ γραμματεία περὶ τῆς θυσίας τοῦ μόσχου ὡς προτυπώσεως τῆς Θ. Εὐχαριστίας (i) Ἰησοῦς, ὁ «θυόμενος μόσχος» (ii) Ἰησοῦς, ὁ «μόσχος ὁ σιτευτός» (iii) Ἡ διαφοροποίηση τῆς σταυρικῆς θυσίας ἀπὸ τὶς θυσίες μόσχων γ) Ἡ ἔννοια τοῦ Κυρίου ὡς «θυόμενου μόσχου» στὴν Ὀπισθάμβωνο εὐχῆς τῆς Θ. Λειτουργίας τοῦ Μ. Βασιλείου Ἡ θυσία τοῦ Ὁλοκαυτώματος Ἡ πασχάλια θυσία Ο Χριστὸς προσφέρεται ὡς θυσία Β. Ἡ ἔννοια τῆς «εὐλογίας» καὶ «εὐχαριστίας» Ἡ Παλαιὰ Διαθήκη Ἡ ἑβραϊκὴ λατρεία

2 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ, ΤΟΜΟΣ Β : Η ΘΕΙΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ (μέχρι τόν 15 ο αἰ.) Γ. Ἄλλες εὐχαριστιακὲς προτυπώσεις τῆς Π.Δ Ὁ ἄρτος καὶ ὁ οἶνος Ὁ Μελιχισεδὲκ Ἡ εὐλογία τοῦ Ἰακὼβ ἀπὸ τὸν Ἰσαὰκ Τὸ Ἠσαΐου 6, Τὸ Ἠσ. 33, Ἡ προφητεία τοῦ Μαλαχίου Ἡ προσφορὰ τῆς σεμιδάλεως ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β : Η ΘΕΙΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ Α. Τὸ Α Κορ. 11, Ἑρμηνευτικὴ προσέγγιση τοῦ κειμένου α) Ἡ ἀποστροφὴ τοῦ Παύλου περὶ τῆς Θ. Εὐχαριστίας ὡς «ἀναμνήσεως» β) Ἡ «καταγγελία τοῦ θανάτου τοῦ Κυρίου» ἄχρι οὗ ἔλθῃ γ) Ἡ ἀνάξια προσέλευση στὴ Θ. Εὐχαριστία (Α Κορ. 11, 27-32) δ) Ἡ Α Ἐπιστολὴ πρὸς Κορινθίους ὡς εἰσαγωγὴ στὴν τέλεση τῆς Θ. Εὐχαριστίας Ἡ ἔννοια τῆς λειτουργικῆς παραδόσεως α) Ἐπισημάνσεις μὲ ἀφορμὴ τὸ κείμενο β) Ἡ διαμόρφωση μιᾶς εὐχαριστιακῆς λειτουργικῆς παραδόσεως Β. Τὸ «Κυριακὸ Δεῖπνο» Γ. Ἡ «κλάσις τοῦ ἄρτου» Οἱ μαρτυρίες ἐκ τῶν Εὐαγγελίων Οἱ μαρτυρίες τῶν Πράξεων καὶ τοῦ ἀπ. Παύλου Ἀξιοσημείωτες ἑρμηνευτικὲς θεωρήσεις Δ. Ἡ ἰωάννειος εὐχαριστιακὴ θεολογία Ἰω. 6, α) Σχόλια ἐπὶ τοῦ κειμένου β) Ἰω. 13, 29: ὁ χαρακτήρας τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου γ) Α Ἰω. 4, 10: ἡ ἔννοια τοῦ «ἱλασμοῦ» δ) Α Ἰω. 5, Τὸ θαῦμα τῆς Κανᾶ Ε. Ἡ Θ. Εὐχαριστία ὡς «θυσία» στὶς Ἐπιστολὲς τοῦ ἀπ. Παύλου Οἱ μαρτυρίες τῆς Πρὸς Ἑβραίους Ἐπιστολῆς α) Ἑβρ. 13, β) Ἡ ἔννοια τοῦ Χριστοῦ ὡς Ἀρχιερέως στὴν πρὸς Ἑβραίους ἐπιστολὴ Ἡ ἔννοια τῆς «θυσίας» στὶς ὑπόλοιπες Ἐπιστολὲς τοῦ ἀπ. Παύλου α) Ρωμ. 3, 25: ἡ θυσία τοῦ Κυρίου ὡς «ἱλασμός»

3 Πίνακας Περιεχομένων β) Ρωμ. 12, γ) Πτυχὲς τῆς ἔννοιας τῆς θυσίας σὲ ἄλλες (πλὴν τῆς πρὸς Ρωμαίους) Ἐπιστολὲς ΣΤ. Οἱ Καθολικὲς Ἐπιστολὲς Ζ. Ἡ Θ. Εὐχαριστία στὴν Ἀποκάλυψη τοῦ Ἰωάννου ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ : ΟΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΣΤΙΣ ΠΗΓΕΣ ΤΩΝ Α - Δ ΑΙΩΝΩΝ Α) Ἡ Α Ἐπιστολὴ τοῦ Κλήμεντος Ρώμης πρὸς Κορινθίους Β) Ἡ ἐπιστολὴ Πλινίου, τοῦ Νεοτέρου (112 μ.χ.) Γ) Ἡ Διδαχὴ τῶν Δώδεκα Ἀποστόλων (ἀρχὲς τοῦ 2ου μ.χ. αἰῶνα) Δ) Οἱ μαρτυρίες τοῦ Ἰγνατίου Ἀντιοχείας (+ 107) Ε) Οἱ μαρτυρίες τοῦ Ἰουστίνου, Φιλοσόφου καὶ Μάρτυρος (+ 165) ΣΤ) Οἱ εὐχαριστιακὲς ἐπιγραφὲς Ἀβερκίου καὶ Πεκτορίου (τέλος 2ου μ.χ. αἰ.) Ζ) Ἡ Θ. Εὐχαριστία στὶς μαρτυρίες τοῦ Εἰρηναίου Λυῶνος (+ 202 μ.χ.) Η) Οἱ εὐχαριστιακὲς μαρτυρίες Κλήμεντος τοῦ Ἀλεξανδρέως (+ πρὸ τοῦ 215 μ.χ.) Θ) Οἱ εὐχαριστιακὲς μαρτυρίες στὸν Τερτυλλιανὸ (+ μετὰ τὸ 225 μ.χ.) Ι) Ἡ Θ. Εὐχαριστία στὴν «Ἀποστολικὴ Παράδοση» τοῦ Ἱππολύτου Ρώμης (+ 235) ΙΑ) Εὐχαριστιακὰ στοιχεῖα στὰ ἔργα τοῦ Ὠριγένη ( μ.χ.) ΙΒ) Μαρτυρίες περὶ Θ. Εὐχαριστίας στὸν Κυπριανὸ Καρθαγένης (+ 258 μ.χ.) ΙΓ) Εὐχαριστιακὲς μαρτυρίες στὸ ἔργο τοῦ Διονυσίου Ἀλεξανδρείας (+264 μ.χ.) ΙΔ) Ἡ συροχαλδαϊκὴ Ἀναφορὰ Ἀδδαίου καὶ Μάριος (τέλη 3ου αἰ.) ΙΕ) Ἡ Θ. Εὐχαριστία στὸ Εὐχολόγιο τοῦ Σεραπίωνος (+ μετὰ τὸ 362 μ.χ.) ΣΤ) Οἱ εὐχαριστιακὲς μαρτυρίες τοῦ Εὐσεβίου Καισαρείας (+ 339) ΙΖ) Οἱ εὐχαριστιακὲς μαρτυρίες τοῦ Μ. Ἀθανασίου (+ 373) ΙΗ) Οἱ εὐχαριστιακὲς μαρτυρίες τοῦ Μ. Βασιλείου (+ 378) ΙΘ) Οἱ εὐχαριστιακὲς μαρτυρίες Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου (+ 390) Κ) Οἱ εὐχαριστιακὲς μαρτυρίες Γρηγορίου τοῦ Νύσσης (+ 394) ΚΑ) Ἡ Θ. Εὐχαριστία στὶς «Μυσταγωγικὲς Κατηχήσεις» τοῦ Κυρίλλου Ἱεροσολύμων (+ 386) ΚΒ) Ἡ Θ. Εὐχαριστία στὶς Ἀποστολικὲς Διαταγὲς ΚΓ) Οἱ εὐχαριστιακὲς μαρτυρίες τοῦ Ἀμβροσίου Μεδιολάνων (+397) ΚΔ) Οἱ εὐχαριστιακὲς μαρτυρίες τοῦ Ἰωάννου Χρυσοστόμου (+407) ΚΕ) Σύνοψη τῶν μαρτυριῶν περὶ τῆς Θ. Εὐχαριστίας (Α -Δ αἰ.) Ἡ εὐχαριστιακὴ ὁρολογία Ἐπιμέρους τμήματα τῆς Θ. Εὐχαριστίας

4 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ, ΤΟΜΟΣ Β : Η ΘΕΙΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ (μέχρι τόν 15 ο αἰ.) 3. Τελετουργικὰ θέματα Ἡ εὐχαριστιακὴ θεολογία ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ : ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΛΙΞΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ Α) Ἀπὸ τὶς «ἀγάπες» στὴν πρωϊνὴ Λειτουργία Β) Ἀπὸ τὸν αὐτοσχεδιασμὸ τῶν εὐχῶν τῆς Θείας Εὐχαριστίας σὲ διαμόρφωση συγκεκριμένου κειμένου Γ) Ἀπὸ τὴν «Εὐχαριστία» στὴν Ἐπίκληση Δ) Ἀντιαιρετικὴ θεολογία καὶ εὐχαριστιακὴ προσευχὴ τὸν τέταρτο αἰώνα Ἡ ἐπίκληση στὸ Εὐχολόγιο τοῦ Σεραπίωνος καὶ στὴν ἀλεξανδρινὴ λειτουργικὴ παράδοση Τό θέμα τῆς ἐπικλήσεως στὸν Μ. Βασίλειο Ἡ ἐπίκληση στὸν Γρηγόριο Θεολόγο Ἡ ἐπίκληση στὸν Γρηγόριο Νύσσης Αμβρόσιος Μεδιολάνων: καθαγιασμὸς μὲ τοὺς λόγους τοῦ Χριστοῦ Ἐπιλογικὰ συμπεράσματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε : ΟΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΣΤΙΣ ΠΗΓΕΣ ΤΩΝ Ε - Θ ΑΙΩΝΩΝ Α) Οἱ εὐχαριστιακὲς μαρτυρίες στὰ ἔργα τοῦ Ἐπιφανίου, Ἐπισκόπου Σαλαμῖνος τῆς Κύπρου (+403) Περί τῆς εὐχαριστιακῆς πρακτικῆς τῶν αἱρετικῶν Ἡ σχέση χριστιανικῆς καὶ ἑβραϊκῆς λατρείας: Περί «προσφορῶν», ἑβραϊκῶν Συναγωγῶν καὶ «Ἡμεροβαπτιστῶν» Ἡ Θ. Λειτουργία, ἡ φερομένη ὑπὸ τὸ ὄνομα τοῦ Ἐπιφανίου Β) Εὐχαριστιακὲς μαρτυρίες στὸν Θεόδωρο Μοψουεστίας (+428) Γ) Ἡ Θεία Εὐχαριστία στὰ ἔργα τοῦ Αὐγουστίνου (+430) Δ) Εὐχαριστιακὲς μαρτυρίες στὰ ἔργα Ἰσιδώρου τοῦ Πηλουσιώτου (+437) Ε) Οἱ εὐχαριστιακὲς μαρτυρίες στὰ ἔργα τοῦ Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας (+444) ΣΤ) Ἡ Θεία Εὐχαριστία στὸ Περὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱεραρχίας ἔργο (τέλη 5ου αἰ.) Οἱ τελετουργικὲς πληροφορίες τοῦ Περὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱεραρχίας σχετικῶς μὲ τὴν Θ. Εὐχαριστία Ἡ θεολογικὴ ἑρμηνεία τῆς Θ. Εὐχαριστίας Ἐπιλογικὰ στὰ περὶ Θ. Εὐχαριστίας σύμφωνα μὲ τὸ Περὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱεραρχίας Ζ) Ἡ μαρτυρία τοῦ Λεοντίου Βυζαντίου (+545) περὶ Ἀναφορᾶς Η) Ἡ Θ. Εὐχαριστία στὸ ἔργο τοῦ Ἰ. Δαμασκηνοῦ (+749) Θ) Εὐχαριστιακὲς μαρτυρίες στὰ ἔργα τοῦ Μ. Φωτίου (+893)

5 Πίνακας Περιεχομένων ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ : Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΘΕΙΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ Α) Εἴσοδος - Ἔναρξη - Ἀντίφωνα Β) Τρισάγιο καὶ ἀναγνώσματα Γ) Μ.Εἴσοδος - Προσκομιδὴ - Χερουβικὸς ὕμνος - Εὐχὴ τοῦ Χερουβικοῦ Δ) Ἀσπασμὸς τῆς εἰρήνης - Σύμβολο τῆς Πίστεως Ε) Ἡ ἁγία Ἀναφορὰ ΣΤ) Τὰ Δίπτυχα Ζ) Κυριακὴ Προσευχὴ - Θ.Μετάληψις - Ἀπόλυση ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ : ΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ 6ου-15ου αἰ. Α) Εἰσαγωγικὰ Β) Ἡ «Μυσταγωγία» τοῦ ἁγ. Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ Ἡ θέση τῆς «Μυσταγωγίας» στὴ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο τοῦ ἁγ. Μαξίμου α) Ὁ συγγραφέας β) Ἡ «Μυσταγωγία» γ) Τὸ φιλολογικὸ καὶ θεολογικὸ εἶδος τῆς λειτουργικῆς θεωρίας δ) Φιλολογικὴ καὶ θεολογικὴ γνησιότητα τῆς «Μυσταγωγίας» Ἡ Θ. Εὐχαριστία στὴ Μυσταγωγία α) Ἡ καταγραφὴ τῆς εὐχαριστιακῆς συνάξεως β) Ἡ σχέση τῆς καταγραφῆς τῶν τμημάτων τῆς Θ. Λειτουργίας ἀπὸ τὸν Μάξιμο μὲ τὶς ἀντίστοιχες εὐχὲς τῶν Λειτουργιῶν Μ. Βασιλείου καὶ Ἰωάννου Χρυσοστόμου γ) «Μυστήριο» καὶ «σύμβολο» στὴν εὐχαριστιακὴ θεολογία τοῦ Μαξίμου δ) Εὐχαριστιακὸς συμβολισμὸς καὶ εὐχαριστιακὸς ρεαλισμὸς ε) Ἡ θεολογία τῆς Θ. Εὐχαριστίας σύμφωνα μὲ τὴ Μυσταγωγία Γ) Ἡ «Ἱστορία ἐκκλησιαστικὴ καὶ μυστικὴ θεωρία» τοῦ Γερμανοῦ Κωνσταντινουπόλεως Γνησιότητα καὶ συγγραφέας τοῦ ἔργου Ἡ θέση τοῦ ἔργου στὴν ἱστορία τῆς Θ. Εὐχαριστίας Τὸ περιεχόμενο τοῦ ἔργου α) Περὶ τοῦ τίτλου β) Ἡ ἀναφορὰ τοῦ ἔργου στὴν Ἐκκλησία, σὲ ἱερὰ ἀντικείμενα καὶ σὲ τμήματα τοῦ ναοῦ γ) Ἡ Λειτουργία τοῦ Λόγου (i) Ἡ Προετοιμασία τῶν Τιμίων Δώρων (ii) Ἡ ἔναρξη τῆς Θ. Λειτουργίας (iii) Τὰ ἀντίφωνα

6 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ, ΤΟΜΟΣ Β : Η ΘΕΙΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ (μέχρι τόν 15 ο αἰ.) (iv) Ἡ Εἴσοδος τοῦ Εὐαγγελίου (Μικρὴ Εἴσοδος) (v) Ὁ Τρισάγιος Ὕμνος καὶ ἡ εἰσαγωγικὴ εὐλογία τοῦ Ἐπισκόπου (vi) Τὰ ἀναγνώσματα (vii) Εὐχὲς καὶ αἰτήσεις μετὰ τὴν ἀνάγνωση τοῦ Εὐαγγελίου δ) Ἡ Λειτουργία τῶν πιστῶν (i) Χερουβικὸς ὕμνος καὶ Μ. Εἴσοδος (ii) Ὁ ἀσπασμὸς καὶ τὸ σύμβολο τῆς πίστεως (iii) Ἡ ἁγία Ἀναφορὰ (iv) Δίπτυχα - Κυριακὴ Προσευχή - Θ. Μετάληψη - Ἀπόλυση (v) Ἐπιλεγόμενα Δ) Ἡ Προθεωρία τοῦ Θεοδώρου Ἀνδίδων Συγγραφέας καὶ χρόνος συγγραφῆς α) Εἰσαγωγικὰ περὶ τῶν συγκεκριμένων θεμάτων β) Τὸ θέμα τοῦ συγγραφέα γ) Ἡ σύνθεση τῆς Προθεωρίας μεταξὺ τοῦ 1054 καὶ τοῦ δ) Οἱ φιλολογικὲς πηγὲς τῆς Προθεωρίας Ὁ τελετουργικὸς καὶ θεολογικὸς ὑπομνηματισμὸς τῆς Θ. Λειτουργίας α) Ἡ εἰσαγωγικὴ θεολογικὴ θέση τῆς Προθεωρίας β) Περὶ τῆς ἁγίας Τραπέζης καὶ τοῦ προσφερόμενου ἄρτου γ) Ἡ Ἀκολουθία τῆς Προθέσεως καὶ ἡ λήψη «καιροῦ» δ) Τὰ ἀντίφωνα ε) Ὁ Τρισάγιος Ὕμνος καὶ ἡ εἴσοδος τοῦ ἀρχιερέα στὸ ἅγιο Βῆμα στ) Ἡ εὐλογία τῆς ἄνω καθέδρας, τὰ ἀναγνώσματα καὶ οἱ εὐχὲς γιὰ κατηχουμένους καὶ πιστούς ζ) Ἡ Μεγάλη Εἴσοδος η) Τὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως καὶ ἡ Ἀναφορὰ θ) Ἱδρυτικοὶ λόγοι/ Ἀνάμνηση/ Ἐπίκληση ι) Ἡ μνημόνευση τῶν ἁγίων, τὰ Δίπτυχα καὶ ἡ Κυριακὴ προσευχὴ ια) Ἡ Θεία Μετάληψη ιβ) Περὶ τῆς τελέσεως δεύτερης Θ. Λειτουργίας (κατὰ τὴν ἴδια ἡμέρα) ἀπὸ τὸν ἱερέα Ὑπομνήματα τῆς Θ. Εὐχαριστίας, τὰ ὁποῖα ἐξαρτῶνται ἀπὸ τὴν Προθεωρία α) Οἱ «Λειτουργικὲς Ὁμιλίες», οἱ ὁποῖες ἀποδίδονται στὸν Τιμόθεο Ἀλεξανδρείας β) Ἡ Λειτουργικὴ πραγματεία περὶ τῆς εἰκόνος τοῦ Χριστοῦ τῆς Ἐδέσσης γ) Τὸ Διδακτικὸ ποίημα τοῦ Μ. Ψελλοῦ δ) Ὁ Λόγος περιέχων τὴν ἐκκλησιαστικὴν ἅπασαν ἱστορίαν καὶ λεπτομερῆ ἀφήγησιν πάντων τῶν ἐν τῇ θείᾳ ἱερουργίᾳ τελουμένων

7 Πίνακας Περιεχομένων Ε) Ἡ Ἑρμηνεία τῆς Θείας Λειτουργίας τοῦ Νικολάου Καβάσιλα Ὁ συγγραφέας τοῦ Ὑπομνήματος Εἰσαγωγικὰ περὶ τῆς Ἑρμηνείας α) «Ἱστορία» καὶ «θεωρία» β) Βιβλικὲς καὶ πατερικὲς πηγὲς τῆς Ἑρμηνείας γ) Τὸ κείμενο τῆς Ἑρμηνείας Τὸ περιεχόμενο τῆς Ἑρμηνείας α) Εἰσαγωγικὰ τῆς τελετουργίας (i) Τὸ συνοπτικὸ νόημα τῆς Θ. Λειτουργίας «Ἔργο» καὶ «τέλος» τῆς Θ. Λειτουργίας Ἡ μετοχὴ στὸν ἁγιασμὸ Ἡ Θ. Λειτουργία ὡς «εἰκόνα τῆς πολιτείας τοῦ Σωτῆρος» Ἡ ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τῆς «θεωρίας» Θ. Εὐχαριστία καὶ Ἐκκλησία Ἡ ἐνεργοποίηση τοῦ ἁγιασμοῦ κατὰ τὴ Θ. Εὐχαριστία (ii) Περὶ τῶν Τιμίων Δώρων Η τοποθέτησή τους στὴν Πρόθεση Τὰ Τίμια Δῶρα ὡς ἀπαρχὲς τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς (iii) Περὶ τοῦ προσφερόμενου ἄρτου 1 Ἡ τμηματικὴ προσφορὰ τοῦ ἄρτου Ἡ χάραξη ἐπὶ τοῦ ἄρτου τῶν «συμβόλων τοῦ πάθους τοῦ Χριστοῦ» (iv) Περὶ τῆς ἐννοίας τῆς «ἀναμνήσεως» β) Τὰ τμήματα τῆς Θ. Λειτουργίας (i) Ἡ Προσκομιδὴ (ii) Δοξολογία καὶ ἔναρξη τῆς Θ. Λειτουργίας (iii) Οἱ αἰτήσεις γιὰ τὴν εἰρήνη (iv) Τὰ ἀντίφωνα καὶ ἡ μικρὴ εἴσοδος (v) Ὁ Τρισάγιος Ὕμνος, τὰ Ἀναγνώσματα καὶ οἱ εὐχὲς ποὺ ἀκολουθοῦν (vi) Ἡ εἰσαγωγὴ τῶν Δώρων στὸ θυσιαστήριο (vii) Ὁμολογία τῆς πίστεως - εὐχὲς πιστῶν - διάλογος ἱερέα καὶ λαοῦ (viii) Ἡ Ἀναφορὰ καὶ ὁ ἁγιασμὸς τῶν Δώρων (ix) Τὰ Δίπτυχα - Αἰτήσεις καὶ εὐχὲς πρὶν ἀπὸ τὴν Κυριακὴ προσευχή (x) Κυριακὴ Προσευχή - Κεφαλοκλισία - Εὐχὲς εὐχαριστίας (xi) Ἡ ὕψωση τῶν Τιμίων Δώρων (xii) Ἡ χρήση τοῦ ζέοντος (xiii) Ἡ Μετάληψη τῶν πιστῶν καὶ ἡ Εὐχαριστία μετὰ ἀπὸ τὴ Μετάληψη/ Ὁλοκλήρωση τῆς Θ. Λειτουργίας Ἐπιμέρους θεολογικὰ θέματα στὴν «Ἑρμηνεία» τοῦ Καβάσιλα

8 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ, ΤΟΜΟΣ Β : Η ΘΕΙΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ (μέχρι τόν 15 ο αἰ.) α) Ἡ βεβαιότητα τῆς πίστεως κατὰ τὴν ἐπιτέλεση τῆς Θ. Εὐχαριστίας β) Ὁ ἁγιασμὸς ζώντων καὶ τεθνεώτων ἀπὸ τὰ Δῶρα τῆς Θ. Εὐχαριστίας γ) Περὶ τῆς μεσιτείας τοῦ Χριστοῦ κατὰ τὴ Θ. Εὐχαριστία δ) Περὶ τοῦ ἁγιασμοῦ τῶν Δώρων ε) Ἀναίρεση κατηγοριῶν τῶν Λατίνων περὶ τῆς Ἐπικλήσεως στ) Ἡ θεολογία περὶ τῆς «θυσίας» ζ) Ἡ Εὐχαριστία ὡς «σημεῖο» τῆς Ἐκκλησίας η) Ὁ λειτουργικὸς εὐχαριστιακὸς συμβολισμὸς ΣΤ) Ὁ ὑπομνηματισμὸς τῆς Θ. Λειτουργίας στὰ ἔργα τοῦ Συμεὼν Θεσσαλονίκης Ὁ συγγραφέας, τὰ κείμενα καὶ οἱ ἐκδόσεις τους Τελετουργικὲς καὶ ἑρμηνευτικὲς μαρτυρίες περὶ τῆς Θ. Εὐχαριστίας α) Ἡ πηγὴ τοῦ εὐχαριστιακοῦ ὑπομνηματισμοῦ β) Ὁ διονυσιακὸς ὅρος «κοινωνία» γ) Ἡ ἀκολουθία τοῦ «καιροῦ» τοῦ Ἐπισκόπου καὶ ἡ ἔνδυσή του μὲ τὰ ἱερὰ ἄμφια δ) Ἡ ἀκολουθία τῆς Προθέσεως (i) Εὐλογία τοῦ Ἀρχιερέα καὶ ἐπιτέλεση τῆς Προθέσεως ἀπὸ τὸν δεύτερο τῇ τάξει ἱερέα Ἡ εὐλογία Ἡ ἐπιτέλεση τῆς Προθέσεως (ii) Οἱ συμβολισμοὶ (iii) Περὶ τοῦ ἐνζύμου ἄρτου (iv) Ἡ πλάνη τῶν Ἀρμενίων περὶ τῆς χρησιμοποιήσεως τοῦ οἴνου κατὰ τὴ Θ. Εὐχαριστία ε) Τὰ ἀντίφωνα καὶ ἡ Μικρὴ Εἴσοδος (i) Ἡ ψαλμώδηση τῶν Ἀντιφώνων (ii) Ἡ ἐπιτέλεση τῆς Μικρῆς Εἰσόδου καὶ ὁ θεολογικὸς συμβολισμός της στ) Προετοιμασία γιὰ τὰ Ἀναγνώσματα - Τρισάγιο - Ἀναγνώσματα ζ) Κατηχούμενα καὶ Μεγάλη Εἴσοδος η) Σύμβολο τῆς Πίστεως καὶ ἀσπασμὸς τῆς εἰρήνης θ) Ἡ ἁγία Ἀναφορὰ ι) Κυριακὴ Προσευχὴ καὶ προετοιμασία γιὰ τὴ Θ. Μετάληψη ια) Ἡ Θεία Μετάληψη ιβ) Ὀπισθάμβωνος καὶ ἀπόλυση Θεολογικὰ θέματα ἁπτόμενα τῆς ἑρμηνείας τῆς Θ. Λειτουργίας α) Ὁ συμβολισμὸς τῆς ἁγίας Τράπεζας καὶ τοῦ καταπετάσματος β) Ὁ συμβολισμὸς τῆς εἰσόδου τοῦ ἀρχιερέα στὸ θυσιαστήριο/ συμβολισμὸς τῶν ἱερέων γ) Ἡ ἑρμηνεία τοῦ γεγονότος ὅτι οἱ ἀρχιερεῖς λειτουργοῦν ἀσκεπεῖς

9 Πίνακας Περιεχομένων δ) Χριστολογικοὶ συμβολισμοὶ τοῦ ἀρχιερέα κατὰ τὴν ἐπιτέλεση τῆς Θ. Εὐχαριστίας Ἡ κατακλείδα τοῦ Ὑπομνήματος Ζ. Συνθετικὴ παρουσίαση τῶν βυζαντινῶν Ὑπομνημάτων: τελετουργικὲς καὶ θεολογικὲς συγκλίσεις καὶ ἀποκλίσεις Εἰσαγωγὴ στὴ σύνθεση Ἡ σύνοψη τοῦ εὐχαριστιακοῦ συμβολισμοῦ α) Ἡ συμβολικὴ ἑρμηνεία τῆς Προθέσεως β) Ὁ συμβολισμὸς τῶν ἀντιφώνων γ) Οἱ συμβολισμοὶ τῆς Μικρῆς Εἰσόδου δ) Ὁ συμβολισμὸς τοῦ Τρισαγίου Ὕμνου ε) Ὁ συμβολισμὸς τῶν ἀναγνωσμάτων στ) Συμβολισμοὶ μὲ ἀφορμὴ τὴ Μεγάλη Εἴσοδο ζ) Συμβολισμοὶ τῶν τελουμένων μετὰ τὴν Μεγάλη Εἴσοδο καὶ μέχρι τὴν ἁγία Ἀναφορὰ (i) Τὸ κλείσιμο τῶν θυρῶν τοῦ ἱ. Βήματος (ii) Ὁ ἀσπασμὸς τῆς εἰρήνης καὶ τὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως η) Συμβολικὴ ἑρμηνεία τῆς ἁγίας Ἀναφορᾶς (i) Συμβολισμοὶ μὲ ἀφορμὴ τὴν εὐχὴ τῆς Ἀναφορᾶς (ii) Ἀνάμνηση - Ἐπίκληση - Δίπτυχα θ) Συμβολισμοὶ περὶ τὴν Θ. Μετάληψη Πρὸς ἕνα σχεδιάγραμμα τῆς Θ. Λειτουργίας μὲ βάση τὰ βυζαντινὰ Ὑπομνήματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η : Ο ΑΡΤΟΣ ΤΗΣ Θ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ: Η ΠΕΡΙ ΑΖΥΜΩΝ ΕΡΙΣ ΤΟΥ 11ου ΑΙΩΝΑ Α) Τὸ θέμα τῶν ἀζύμων πρὶν ἀπὸ τὴν ἔριδα Ἐπιφάνιος καὶ Ἐβιωνίτες Ἄζυμα καὶ Ἀππολιναρισμός Ἡ μαρτυρία τοῦ Γρηγορίου Νύσσης Ἰ. Χρυσόστομος Ἀμβρόσιος Μεδιολάνων καὶ Πέτρος ὁ Ἴβηρας (+487) Ἡ περὶ Ἀρμενίων μαρτυρία Οἱ θέσεις Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ Ἡ λειτουργικὴ πρακτικὴ τῆς Δύσεως Β) Τὸ ἱστορικὸ πλαίσιο τῆς ἔριδος (11 ος αἰ.) Ἡ ἐπιστολογραφία τοῦ Πέτρου Ἀντιοχείας Οἱ θέσεις τοῦ Μ. Κηρουλαρίου στὴν Ἐπιστολή του πρὸς τὸν Πέτρο Ἀντιοχείας Οἱ θέσεις τοῦ Λέοντος Ἀχριδῶν (Βουλγαρίας, +1056) περὶ τῶν Ἀζύμων Ὁ Νικόλαος Μεθώνης (+ 1196) περὶ τοῦ ἄρτου τῆς Θ. Εὐχαριστίας

10 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ, ΤΟΜΟΣ Β : Η ΘΕΙΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ (μέχρι τόν 15 ο αἰ.) 5. Ὁ ΕΒΕ Γ) Ἐν ἐπιλόγῳ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ : Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΗΓΙΑΣΜΕΝΩΝ ΔΩΡΩΝ Α) Εἰσαγωγὴ στὴν ἔρευνα περὶ τῆς Λειτουργίας τῶν Προηγιασμένων Β) Ἡ γένεση τῆς Λειτουργίας τῶν Προηγιασμένων Ἰδιωτικὴ Θ. Μετάληψη στὴν πρώτη Ἐκκλησία Θ. Εὐχαριστία τῶν αἱρετικῶν καὶ Μετάληψη Προηγιασμένων Ἡ νηστεία και η «Λειτουργία τοῦ λόγου» Γ) Περαιτέρω ἐξέλιξη καὶ διαμόρφωση τῆς Λειτουργίας τῶν Προηγιασμένων Οἱ πρῶτες μαρτυρίες ἐπιτελέσεως τῶν Προηγισαμένων α) Τὸ Πασχάλιο Χρονικὸ β) Τὰ Θαύματα τῆς ἁγίας Παρθένου Μαρίας τοῦ Χοζεβᾶ γ) Ὁ 52 ος κανόνας τῆς ἐν Τρούλλῳ Συνόδου (692) Τὸ θέμα τῆς συγγραφῆς των Προηγιασμένων Τίτλος καὶ συχνότητα τελέσεως τῶν Προηγιασμένων ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι : ΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΩΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ Α) Οἱ Λειτουργίες τῶν λειτουργικῶν τύπων τῆς Ἀνατολῆς (ἐπιγραμματικὴ ἀναφορὰ) Ἀλεξανδρινὸς λειτουργικὸς τύπος α) Αἰγυπτιακὴ Ἐκκλησία β) Κοπτικὴ Ἐκκλησία γ) Αἰθιοπικὴ Ἐκκλησία Ἀντιοχειανὸς λειτουργικὸς τύπος α) Ὑπομνήματα 4ου-5ου αἰ β) Βυζαντινὴ Ἐκκλησία γ) Συρο-αντιοχειανή Ἐκκλησία δ) Μαρωνιτικὴ Ἐκκλησία ε) Ἀρμενικὴ Ἐκκλησία στ) Αἰγυπτιακὴ Ἐκκλησία Συρο-ανατολικὸς λειτουργικὸς τύπος α) Ἀσσυριακὴ καὶ Χαλδαϊκὴ Ἐκκλησία β) Ἐκκλησία τοῦ Συρο-Μαλαμπάρ γ) Μαρωνιτικὴ Ἐκκλησία Β) Σημαντικὲς Λειτουργίες τῆς Ἀνατολῆς (ἐκτενέστερη ἀναφορὰ) Ἡ Λειτουργία Ἰακώβου τοῦ ἀδελφοθέου καὶ ἡ εὐχαριστιακὴ παράδοση τῶν Ἱεροσολύμων α) Εἰσαγωγικά β) Ἡ ἔκδοση τοῦ κειμένου

11 Πίνακας Περιεχομένων γ) Ἡ δομή, τὸ περιεχόμενο καὶ ἡ λειτουργικὴ παράδοση, τὴν ὁποία ἀπηχεῖ ἡ Λειτουργία Ἰακώβου τοῦ ἀδελφοθέου δ) Ἐπιλογικὰ Ἡ Λειτουργία τοῦ Μάρκου καὶ ἡ εὐχαριστιακὴ παράδοση τῆς Ἀλεξάνδρειας α) Εἰσαγωγικὰ β) Ἡ ἔκδοση τῆς Λειτουργίας γ) Ἡ τυπικὴ διάταξη δ) Θεολογικὰ σχόλια Ἡ Λειτουργία Πέτρου Ἡ Λειτουργία Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου α) Εἰσαγωγικὰ/ Ἡ γνησιότητα τῆς Λειτουργίας β) Οἱ ἐκδόσεις τῆς Λειτουργίας γ) Ἡ τυπικὴ διάταξη δ) Θεολογικὰ σχόλια ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΑ : Η ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΗ ΕΥΧΟΛΟΓΙΑΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ Θ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ Α) Τὰ χειρόγραφα εὐχολόγια ὡς μαρτυρίες περὶ τῆς Θ. Εὐχαριστίας Βασικὴ βιβλιογραφία Χειρόγραφοι κώδικες (πίνακας ἀνὰ βιβλιοθήκη) α) Ἀθήνα (i) Βυζαντινὸ Μουσεῖο (ΒΜ) (ii) Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης (ΕΒΕ) β) Ἄθως (i) Ἱ. Μ. Βατοπεδίου (Βα) (ii) Ἱ. Μ. Διονυσίου (Δ) (iii) Ἱ. Μ. Καρακάλου (Κα) (iv) Ἱ. Μ. Κουτλουμουσίου (Κ) (v) Ἱ. Μ. Κωνσταμονίτου (Κω) (vi) Ἱ. Μ. Μεγίστης Λαύρας (Λ) (vii) Ἱ. Μ. Παντελεήμονος (Πα) (viii) Ἱ. Μ. Φιλοθέου (Φ) γ) Κρυπτοφέρρη (Grottaferrata: G Γ β) δ) Λένινγκραντ, Δημοτικὴ Βιβλιοθήκη (L) ε) Μεσσήνη (Κάτω Ἰταλία), Πανεπιστημιακὴ Βιβλιοθήκη (Me) στ) Μετέωρα (Ἱ. Μ. Μεταμορφώσεως) ζ) Μόσχα (Ἐθνικὴ Βιβλιοθήκη) η) Παρίσι (Ἐθνικὴ Βιβλιοθήκη) (i) Fonds Coislin (C) (ii) Supplément grec θ) Πάτμος (Π), Ἱ. Μ. Ἰ. Θεολόγου ι) Ρώμη (Βιβλιοθήκη Βατικανοῦ) (i) Codices Barberiniani Graeci (B)

12 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ, ΤΟΜΟΣ Β : Η ΘΕΙΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ (μέχρι τόν 15 ο αἰ.) (ii) Codices Borgiani Graeci (Bo) (iii) Codices Chisini Graeci (Ch) (iv) Codices Ottoboniani (Ot.) (v) Codices Palatini (Pa) (vi) Codices Reginenses/ Pii II (R) (vii) Codices Vaticani Graeci (V) (ια) Σινᾶ (Σ), Ἱ. Μ. Ἁγίας Αἰκατερίνης Β) Ἡ χειρόγραφη εὐχολογιακὴ παράδοση τῆς Θ. Λειτουργίας τοῦ Ἰ. Χρυσοστόμου (α) Ἡ οικογένεια τῶν βαρβερινῶν χειρογράφων, τῆς Κρυπτοφέρρης καὶ τοῦ Πορφυρίου Οὐσπένσκυ (i) Τὸ βαρβερινὸ Εὐχολόγιο (ii) Τὸ εὐχολόγιο τοῦ Πορφυρίου Οὐσπένσκυ (iii) Τὸ εὐχολόγιο Κρυπτοφέρρη Γ β VII (iv) Τὸ εὐχολόγιο Κρυπτοφέρρη Γ β IV (v) Τὸ εὐχολόγιο Κρυπτοφέρρη Ζ. δ. ΙΙ (β) Ἡ δεύτερη οἰκογένεια χειρογράφων (i) Τὸ εὐχολόγιο Sebastianov 474 [Μόσχα ἑλληνικὸς 27], τοῦ 10ου αἰ (ii) Ὁ κώδικας Τιμίου Σταυροῦ (iii) Οἱ πρῶτες μαρτυρίες τῆς σύγχρονης μορφῆς τῆς χρυσοστομικῆς Λειτουργίας (iv) Ἡ μετάφραση τοῦ Λέοντος Τοσκάνης (γ) Συμπεράσματα ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΡΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΒΙΒΛΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΗΓΩΝ ΤΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ