ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΣΤΙΓΜΑΤΟΣ ΣΕ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΜΑΘΗΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ. ΜΙΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΣΤΙΓΜΑΤΟΣ ΣΕ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΜΑΘΗΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ. ΜΙΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ"

Transcript

1 Η ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟY ΣΤΙΓΜΑΤΟΣ ΣΕ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΜΑΘΗΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ. ΜΙΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΣΤΙΓΜΑΤΟΣ ΣΕ ΑΛΛΟΔΑΠΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΗΣ Ε ΚΑΙ ΣΤ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ. ΛΑΓΙΟΣ Δ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ Α/ΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ, MED ΠΑΤΡΑ 2013

2 2

3 Στους μαθητές μου 3

4 4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ...9 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ...11 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...13 Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ...15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΒΟΛΙΚΗΣ ΔΙΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ...17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΣΤΙΓΜΑΤΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ...23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΗ ΚΑΙ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ Προκατάληψη Εθνοτική προκατάληψη Προσεγγίσεις των προκατειλημμένων στάσεων Κοινωνιολογικές προσεγγίσεις των προκατειλημμένων στάσεων Ψυχολογικές προσεγγίσεις των προκατειλημμένων στάσεων Στερεότυπα Προσεγγίσεις για τις λειτουργίες που συντελούν στην κατασκευή των στερεότυπων Γνωστικές λειτουργίες Κοινωνικές λειτουργίες...40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΤΙΓΜΑ Εισαγωγικά περί του στίγματος Ορισμός του στίγματος Χαρακτηριστικά του στίγματος και των διαδικασιών στιγματισμού Διαστάσεις του στίγματος Η δυνατότητα της απόκρυψης Η εξέλιξη του στίγματος Ο έλεγχος του στίγματος Το είδος του στίγματος Η διάσπαση που προκαλεί το στίγμα Η αισθητική Η προέλευση του στίγματος Η διακινδύνευση Αιτίες στιγματισμού Η λειτουργική θεωρία Η αντιληπτική θεωρία Η θεωρία της ομοφωνίας Φορείς του στίγματος Κατηγορίες στίγματος Συνείδηση στίγματος Αντίληψη του στίγματος από τους μη στιγματισμένους

6 4.10. Διαχείριση του στίγματος Η επίδραση του στίγματος στις κοινωνικές σχέσεις Η επίδραση του στίγματος στις κοινωνικές σχέσεις μικρής διάρκειας Η επίδραση του στίγματος στις μακροχρόνιες κοινωνικές σχέσεις Επιπτώσεις στίγματος Η πολιτισμική διαφορετικότητα ως φορέας στιγματισμού...82 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ Πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες στην Ελλάδα Η πολιτισμική διαφορετικότητα των αλλοδαπών ως φορέας στιγματισμού Νομοθετικές ρυθμίσεις σχετικά με την εκπαίδευση των αλλοδαπών στην Ελλάδα Η πολιτισμική διαφορετικότητα των Τσιγγάνων ως φορέας στιγματισμού Νομοθετικές ρυθμίσεις σχετικά με τη διαβίωση και την εκπαίδευση των Τσιγγάνων στην Ελλάδα Εκπαιδευτικές πρακτικές από το Εκπαιδευτικές πρακτικές από το ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Η ΜΕΛΕΤΗ Συμπεράσματα από την επισκόπηση της βιβλιογραφίας Οι σκοποί και οι στόχοι της μελέτης Η σπουδαιότητα της μελέτης Οι ερευνητικές υποθέσεις της μελέτης Γενική υπόθεση Επιμέρους υποθέσεις ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Η ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Επιλογή της κατάλληλης ερευνητικής μεθόδου Ο πληθυσμός της έρευνας Στοιχεία για τον πληθυσμό της έρευνας Στοιχεία για τα Δημοτικά Σχολεία της έρευνας Ο καθορισμός του μεγέθους του δείγματος Η επιλογή της κατάλληλης δειγματοληπτικής μεθόδου Η διαδικασία της επιλογής του δείγματος Οι μεταβλητές της ερευνητικής μελέτης Η επιλογή της τεχνικής συγκέντρωσης δεδομένων Το ερευνητικό ερωτηματολόγιο Η κωδικοποίηση των ερωτήσεων Η δοκιμαστική εφαρμογή του ερωτηματολογίου Η διαδικασία χορήγησης του ερωτηματολογίου

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Παρουσίαση των αποτελεσμάτων της μελέτης Ανάλυση των δημογραφικών μεταβλητών Φύλο, ηλικία και τάξη φοίτησης μαθητών Νομός και περιοχή διαμονής των αλλοδαπών μαθητών Τόπος γέννησης αλλοδαπών μαθητών και γονέων τους Επίπεδο μόρφωσης και επαγγελματική κατάσταση των γονέων των αλλοδαπών μαθητών Περιγραφική στατιστική των εξαρτημένων μεταβλητών της έρευνας Συχνότητες και ποσοστά των μεταβλητών Τ1 έως Τ Συχνότητες και ποσοστά των μεταβλητών Τ5 έως Τ Συχνότητες και ποσοστά των μεταβλητών Τ9 έως Τ Συχνότητες και ποσοστά των μεταβλητών Τ13 έως Τ Επαγωγική στατιστική των μεταβλητών της έρευνας Παραγοντική ανάλυση δεδομένων Στατιστικοί έλεγχοι Μια πρώτη προσπάθεια έρευνας στην πολιτισμική μειονότητα των Τσιγγάνων Δείγμα έρευνας Ερευνητικό εργαλείο Στατιστική ανάλυση Αποτελέσματα..196 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Γενικό συμπέρασμα της μελέτης Ανακεφαλαίωση των βασικών στόχων και επιδιώξεων της μελέτης Η διαδικασία της έρευνας Συμπεράσματα Περιορισμοί της μελέτης ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΣΤΙΓΜΑΤΟΣ Τρόποι αντιμετώπισης του φαινομένου του στιγματισμού Εκπαίδευση Διαπολιτισμική Εκπαίδευση Ιστορική εξέλιξη της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης Στόχος και αρχές της Διαπολιτισμικής εκπαίδευσης Τα μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

8 8

9 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η ακόλουθη ερευνητική εργασία είναι το αποτέλεσμα προσπαθειών και ενασχόλησης μου με τη διαπολιτισμική εκπαίδευση. Μιας ενασχόλησης που ολοκληρώθηκε με το μεταπτυχιακό δίπλωμα στις Επιστήμες της Αγωγής, στην ειδίκευση της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης. Το βιβλίο αυτό περιέχει την ερευνητική προσπάθεια για το κοινωνικό στίγμα στον ελληνικό χώρο και πιο συγκεκριμένα στην περιοχή της Δυτικής Ελλάδας. Όροι όπως το κοινωνικό στίγμα, η συνειδητοποίηση αυτού, οι επιπτώσεις στη συμπεριφορά του υποκειμένου είναι σχεδόν «αχαρτογράφητοι» για την ελληνική πραγματικότητα. Όρους που ενώ τους χρησιμοποιούμε και τους αντιλαμβανόμαστε καθημερινά όλοι μας και ιδιαίτερα οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης, μέχρι τώρα δεν υπήρχε κάποια προσπάθεια αποσαφήνισης και παρουσίασης ερευνητικών δεδομένων για αυτό που λέμε κοινωνικό στίγμα και για τη συνειδητοποίηση του από τα μέλη των ομάδων που δεν ανήκουν στην κυρίαρχη ομάδα ενός τόπου. Το πεδίο αυτής της έρευνας αποτέλεσαν οι σχολικές μονάδες. Η έρευνα του βιβλίου ασχολείται με αυτούς τους όρους. Η προσπάθεια αυτή αποτέλεσε τη διπλωματική διατριβή μου στην ειδίκευση της Διαολιτισμικής Εκπαίδευσης στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών του Παιδαγωγικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Πατρών. Είναι μόνο το ξεκίνημα της προσπάθειας που ευελπιστώ ότι θα εξαπλωθεί και σε άλλες κοινωνικές ομάδες έτσι ώστε να υπάρχει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για τον ελληνικό χώρο. Πολλοί συνέβαλαν στο να συγκεντρωθούν αυτά τα δεδομένα. Οι Σύμβουλοι Εκπαίδευσης, οι Διευθυντές των Σχολικών Μονάδων και οι Εκπαιδευτικοί των τάξεων. Θέλω να τους ευχαριστήσω πολύ όλους. Επίσης να ευχαριστήσω όλους όσοι με άντεξαν κατά τη διάρκεια αυτής της προσπάθειας. Για όσες παραλείψεις ή διορθώσεις που θα μπορούσαν να γίνουν και δεν έγιναν, την ευθύνη την φέρω ολοκληρωτικά μόνος μου. Βασίλειος Δ. Λάγιος 9

10 10

11 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ 11

12 12

13 ΕΙΣΑΓΩΓΗ «Κι αυτό το νιώθω πάντα όταν είμαι με κανονικούς ανθρώπους ότι όποτε είναι καλοί ή ευχάριστοι μαζί μου, στην πραγματικότητα δεν παύουν να με θεωρούν έναν απλό εγκληματία και τίποτα άλλο. Είναι πολύ αργά τώρα για να γίνω κάτι διαφορετικό απ αυτό που είμαι, αλλά εξακολουθώ να το νιώθω πολύ έντονα, ότι αυτή είναι η μοναδική τους στάση και ότι είναι τελείως ανίκανοι να με αποδεχτούν σαν οτιδήποτε άλλο» 1. Το στίγμα είναι μια ανεπιθύμητη, δυσφημιστική ιδιότητα, μια παρεκκλίνουσα συμπεριφορά που στερεί από κάποιον το δικαίωμα της πλήρους κοινωνικής αποδοχής, ενώ ταυτόχρονα τον αναγκάζει να προσπαθεί να κρύψει, όταν είναι δυνατόν, την αιτία που προκαλεί αυτήν την αντιμετώπιση. Βαρύνουσα σημασία δεν έχει η παρεκκλίνουσα συμπεριφορά αλλά η σημασία που της αποδίδουν οι άλλοι, μέσα σε συνθήκες αλληλεπίδρασης, οι συνέπειες που έχει για το ίδιο το άτομο η παραβίαση των κοινωνικών κανόνων και των κανονιστικών προτύπων, καθώς και τα τεχνάσματα που το άτομο υιοθετεί για να αποκρύψει ή να συγκαλύψει την έκταση της απόκλισής του από αυτά τα πρότυπα. Τα πρότυπα αυτά αναφέρονται στην κοινωνική τάξη, το φύλο, την εθνότητα, τη θρησκεία, την ψυχική υγεία, την εμφάνιση, την κοινωνική συμπεριφορά. Η αδυναμία της επιβεβαίωσης αυτών των κανονιστικών προτύπων ερμηνεύεται από τους άλλους σαν καταπάτηση των κανόνων της κοινωνικής συνάντησης. Το στίγµα στη σύγχρονη εποχή χρησιµοποιείται ιδιαίτερα για να καταδείξει ότι κάποιες συγκεκριµένες κατηγορίες ανθρώπων οι οποίοι έχουν κάποιο στοιχείο διαφοροποίησης από τους άλλους, καθώς και τα χαρακτηριστικά και οι συµπεριφορές που τις συνοδεύουν σχετίζονται µε την κινητοποίηση προκαταλήψεων σε βάρος των ατόµων που έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά. Αντικείμενο της παρούσας μελέτης ήταν να εξετάσει και να διερευνήσει εμπειρικά αν ένα επιλεγμένο δείγμα μαθητών που φοιτούν στην Ε και ΣΤ τάξη των δημόσιων δημοτικών σχολείων της Δυτικής Ελλάδας, οι οποίοι ανήκουν σε 1 Το παρόν απόσπασμα παρατίθεται στο βιβλίο του Ervin Goffman με τίτλο «Στίγμα Σημειώσεις για τη διαχείριση της φθαρμένης ταυτότητας» και αναφέρεται στην αβεβαιότητα του στιγματισμένου ατόμου ή οποία δεν απορρέει μόνο από το γεγονός ότι το στιγματισμένο άτομο δεν γνωρίζει σε ποια από τις διάφορες κατηγορίες θα τοποθετηθεί, αλλά επίσης από το γεγονός ότι όταν η τοποθέτηση είναι ευνοϊκή, γνωρίζει πως, κατά βάθος, οι άλλοι μπορεί να τον υπερασπίζονται σε σχέση με το στίγμα του. 13

14 διαφοροποιημένες πολιτισμικές ομάδες, όπως αυτές των αλλοδαπών και των τσιγγάνων, συνειδητοποιούν ότι κατέχουν κάποιο χαρακτηριστικό, στην προκειμένη περίπτωση την εθνική τους ταυτότητα, το οποίο χαρακτηριστικό προκαλεί αρνητικές ερμηνείες και συμπεριφορές των Ελλήνων μαθητών απέναντί τους σε καταστάσεις διαντίδρασης. Επιλέχθηκε η μικρο- κοινωνιολογική προσέγγιση βασιζόμενοι στη θεωρία της συμβολικής διαντίδρασης. Ο λόγος που πάρθηκε αυτή η απόφαση ήταν ότι οι μακρο-κοινωνιολογικές προσεγγίσεις όπως αυτές του λειτουργισμού ή του δομισμού θεωρούν ότι «οι άνθρωποι δεν είναι τίποτε άλλο από προϊόντα της κοινωνικοποίησης αγνοώντας την ανθρώπινη δημιουργικότητα και θεωρώντας την ανθρώπινη ελευθερία ανύπαρκτη» (Blackledge & Barry, 1994: 309). Όσον αφορά την εκπαίδευση μας προσφέρουν «ένα γενικό πλαίσιο για να την αναλύσουμε το οποίο όμως δε χρησιμεύει σχεδόν καθόλου στις καθημερινές σχολικές σχέσεις» (Blackledge & Barry, 1994: 320). Πρόθεση ήταν να δοθούν ερμηνείες σε χαρακτηριστικά που αναφέρονται σε μικρές οργανώσεις και ομάδες όπως είναι οι σχολικοί χώροι στηριζόμενοι στις ερμηνείες των συμμετεχόντων σε αυτές. 14

15 Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία βασικά μέρη. Το πρώτο μέρος αφορά την επισκόπηση της ελληνικής και διεθνούς βιβλιογραφίας στους όρους με τους οποίους ασχολείται η μελέτη που ακολουθεί στο δεύτερο μέρος. Ο χωρισμός του πρώτου μέρους γίνεται ουσιαστικά σε 5 κεφάλαια (Κεφάλαια. 1, 2, 3, 4 & 5). Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μια αναφορά στη θεωρία της συμβολικής διαντίδρασης, η οποία αποτελεί το θεωρητικό πλαίσιο της παρούσας μελέτης. Στο δεύτερο κεφάλαιο αποσαφηνίζεται η σχέση που έχουν η προκατάληψη και τα στερεότυπα με το στίγμα. Το στίγμα που είναι και η βασική θεωρητική έννοια της μελέτης που περιλαμβάνεται στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, είναι σχεδόν αδύνατο να εξεταστεί αποκομμένο από τις έννοιες της προκατάληψης και των στερεότυπων. Ειδικά ο όρος συνείδηση του στίγματος, τον οποίο πραγματεύεται η μελέτη αφορά «μια σκέψη, μια πεποίθηση κάποιου ατόμου ή κάποιας ομάδας ότι προκαλεί στερεότυπα σε μια εξω-ομάδα, ανεξάρτητα από την πραγματική του συμπεριφορά» (Pinel, 1999). Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται μια επισκόπηση της βιβλιογραφίας η οποία είναι σχετική με την προκατάληψη και τα στερεότυπα. Δίνονται οι ορισμοί και προσεγγίζονται οι λειτουργίες που συμβάλλουν στην κατασκευή των προκατειλημμένων στάσεων και των στερεότυπων Το τέταρτο κεφάλαιο αναφέρεται στο κοινωνικό στίγμα. Ορίζεται αυτή η κοινωνική κατασκευή και περιγράφονται τα χαρακτηριστικά του στίγματος, όπως οι διαστάσεις, οι αιτίες του στιγματισμού, οι φορείς και οι κατηγορίες του στίγματος, η συνειδητοποίηση του στίγματος, που αποτελεί αντικείμενο διερεύνησης της μελέτης, η αντίληψη από τους άλλους, η διαχείριση, οι παράγοντες που επηρεάζουν την κοινωνική συνάντηση μεταξύ ενός κατόχου κάποιου στιγματιστικού χαρακτηριστικού και ενός παρατηρητή και οι επιπτώσεις που έχει για το άτομο που κατέχει το χαρακτηριστικό ο στιγματισμός του από τους άλλους. Στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο του πρώτου μέρους γίνεται αναφορά στην πολιτισμική διαφορετικότητα ως φορέα στιγματισμού και παρουσιάζονται στοιχεία για τις δύο πολιτισμικά διαφοροποιημένες ομάδες από τις οποίες θα αντληθούν τα υποκείμενα της μελέτης, δηλαδή οι αλλοδαποί και οι τσιγγάνοι. Στο παρόν βιβλίο από τις δύο πολιτισμικά διαφοροποιημένες ομάδες χρησιμοποιήθηκε ερευνητικά περισσότερο αυτή των αλλοδαπών. Τα αποτελέσματα μιας πρώτης ερευνητικής προσπάθειας για τη μαθητική ομάδα των Τσιγγάνων παρατίθεται στο υποκεφάλαιο 8.5. Το δεύτερο μέρος που αποτελεί την παρουσίαση της μελέτης περιλαμβάνει τέσσερα κεφάλαια (6, 7, 8 & 9), όπου στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζονται ο λόγος για 15

16 τον οποίο έγινε η μελέτη, οι σκοποί, η σπουδαιότητά της και οι ερευνητικές υποθέσεις. Στο έβδομο κεφάλαιο παρουσιάζεται η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε στην παρούσα μελέτη. Πιο συγκεκριμένα παρουσιάζεται ο πληθυσμός της έρευνας, ο καθορισμός του δείγματος, η δειγματοληπτική μέθοδος, το ερευνητικό εργαλείο καθώς και η δοκιμαστική εφαρμογή του. Το όγδοο και ένατο κεφάλαιο περιλαμβάνουν, αντίστοιχα, την παρουσίαση των αποτελέσματων που εμφανίζονται έπειτα από την στατιστική ανάλυση και τα συμπεράσματα της μελέτης. Στο τρίτο και τελευταίο μέρος του βιβλίου προτείνονται τρόποι, που κατά τη γνώμη του συγγραφέα μπορούν να συντελέσουν στην αντιμετώπιση του φαινομένου του στιγματισμού. 16

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΒΟΛΙΚΗΣ ΔΙΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ Η καθημερινή δραστηριότητα σπάνια αφορά ένα άτομο που δρα μεμονωμένα αλλά αφορά τη διαντίδραση του με τους άλλους. Στις καθημερινές μας δραστηριότητες δε δίνουμε νόημα μόνο στις δικές μας πράξεις αλλά ερμηνεύουμε και τη συμπεριφορά των άλλων ανθρώπων με τους οποίους συναναστρεφόμαστε. Η μετέπειτα συμπεριφορά μας απέναντι στον άλλο εξαρτάται από την ερμηνεία που θα δώσουμε. Επίσης εξαρτάται από το πόσα στοιχεία γνωρίζουμε για τον άλλο (Blackledge & Hunt, 1994: 311). Η διαντίδραση είναι μια διαρκής διαδικασία κατά την οποία ο άνθρωπος ορίζει τον ρόλο του, την ταυτότητά του, βάση της συμπεριφοράς των άλλων απέναντί του. Ο όρος διαντίδραση προέρχεται από τον αγγλικό όρο interaction και δηλώνει το σύνολο των δραστηριοτήτων που γίνονται μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων όπου το κάθε πρόσωπο ενεργεί με βάση την προσδοκώμενη ή την εκδηλούμενη ανταπόκριση του άλλου (Giddens, 2002: 127). Θεμελιωτής της θεωρίας της συμβολικής διαντίδρασης υπήρξε ο George Mead. H πραγματιστική φιλοσοφία του και ο ψυχολογικός συμπεριφορισμός αποτέλεσαν τη βάση για την ανάπτυξη του θεωρητικού ρεύματος της συμβολικής διαντίδρασης. Ο Mead πίστευε ότι «η κοινωνία μπορεί να περιγραφεί ως μια διαρκής επικοινωνία και αλληλεπίδραση των ανθρώπων μέσω συμβόλων, και κυρίως μέσω της γλώσσας, που είναι το κατεξοχήν σύστημα συμβόλων» (Ανθογαλίδου, 2003). Αργότερα η θεωρία αναπτύχθηκε από τον Herbert Blumer ο οποίος υπήρξε μαθητής του Mead. Η προσέγγιση που ανέπτυξε έγινε γνωστή με το όνομα θεωρία της συμβολικής διαντίδρασης. Σύμφωνα με τον Blumer «η κοινωνία αποτελεί ένα τεράστιο ζωντανό πίνακα αλληλεπιδράσεων, μέσο των οποίων οι άνθρωποι διαπραγματεύονται την εννοιολόγηση της πραγματικότητας» (Ανθογαλίδου, 2003). Ο Mead υπογράμμισε τη βασική θέση που κατέχουν τα σύμβολα στις ανθρώπινες διαντιδράσεις, τα πιο σημαντικά από τα οποία περιλαμβάνονται στη γλώσσα. Ένα σύμβολο δεν περιγράφει μόνο ένα αντικείμενο ή ένα γεγονός. Καθορίζει το γεγονός με συγκεκριμένο τρόπο και υποδεικνύει μια αντίδραση προς αυτό. Κατά αυτόν τον τρόπο ένα σύμβολο δεν αντιπροσωπεύει μόνο μια τάξη αντικειμένων αλλά καθορίζει επίσης μια σειρά ενεργειών. «Τα σύμβολα παρέχουν τα εφόδια μέσω των οποίων τα άτομα μπορούν να αλληλεπιδρούν σημαντικά με το φυσικό και το κοινωνικό τους περιβάλλον» (Haralambos & Holborn, 1995: 891). Η διαντίδραση μέσω των συμβόλων είναι απαραίτητη επειδή οι άνθρωποι δεν κατέχουν 17

18 ένστικτα για να κατευθύνουν τη συμπεριφορά τους. Σύμφωνα με τον Mead «οι άνθρωποι δεν είναι γενετικά προγραμματισμένοι να αντιδρούν αυτόματα σε συγκεκριμένα ερεθίσματα. Για να επιβιώσει επιβάλλεται να βάλει σε λογική σειρά διάφορες έννοιες [ ] να ταξινομήσει σε κατηγορίες το περιβάλλον του [ ] να ορίσει τα ερεθίσματα και να ανταποκριθεί σε αυτά» (Haralambos & Holborn, 1995: 891). Η θεωρία της συμβολικής διαντίδρασης δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα στο ενεργό, δημιουργικό άτομο από όποιες άλλες θεωρητικές προσεγγίσεις όπως του λειτουργισμού ή του δομισμού που «υπογραμμίζουν την δεσμευτική για τις δράσεις μας φύση των κοινωνικών επιδράσεων» (Giddens, 2002: 724). Υιοθετεί την άποψη ότι ο άνθρωπος κατασκευάζει την κοινωνία και προσπαθεί να ερευνήσει «πώς ορίζουν τα πρόσωπα τον εαυτό τους, ποιοι είναι οι στόχοι ή οι σκοποί τους, πώς εντάσσουν τους άλλους σε τυπολογίες και ποια πράγματα θεωρούν δεδομένα και αυτονόητα» (Blackledge & Hunt, 1994: 420). Σύμφωνα με τη θεωρία της συμβολικής διαντίδρασης το άτομο δεν έχει απλά έναν ρόλο, αλλά μια δυναμική συμμετοχή σε κάθε κοινωνική κατάσταση, με σκοπό την κατάκτηση συγκεκριμένων στόχων της ζωής. Για την κατάκτηση αυτών των στόχων υπάρχει ανάγκη για ανθρώπινη συμβίωση και επικοινωνία. Η συμβίωση πραγματοποιείται με δραστηριότητες μεταξύ των ατόμων που ονομάζονται διαντιδράσεις. Οι διαντιδράσεις αυτές λειτουργούν ποικιλοτρόπως. Στο χώρο της κοινωνίας η έννοια χρησιμοποιείται με το «νόημα της αμοιβαίας επιρροής ατόμων στην ομάδα και μεταξύ των ομάδων και των διαφοροποιήσεων που απορρέουν από αυτή την επίδραση. Οι δραστηριότητες αυτές μαζί με τις διαδικασίες που διέπουν την επικοινωνία μεταξύ των ατόμων διαμορφώνουν την ταυτότητα του ατόμου» (Γεωργογιάννης, 1996: 56). Ο Ervin Goffman, εκπρόσωπος της συμβολικής διαντίδρασης, αναφέρεται σε δύο κατηγορίες διαντιδράσεων. Την πρώτη, την ονομάζει ανεστίαστη διαντίδραση και συμβαίνει κάθε φορά που τα άτομα δείχνουν να έχουν αμοιβαία επίγνωση της παρουσίας τους σε ένα τόπο, για παράδειγμα έναν πολυσύχναστο δρόμο, όπου βρίσκονται σε μη λεκτική επικοινωνία με τους άλλους. Σε αυτή την περίπτωση η ανταλλαγή μηνυμάτων και πληροφοριών γίνεται με εκφράσεις του προσώπου, χειρονομίες και κινήσεις του σώματος. Η δεύτερη κατηγορία, αφορά την εστιασμένη διαντίδραση όπου τα άτομα συμμετέχουν άμεσα σε ό,τι λένε ή κάνουν, όπως για παράδειγμα στις διαντιδράσεις με τους φίλους, τους συγγενείς ή τους συναδέλφους, όπου η επικοινωνία σε αυτές τις περιπτώσεις είναι κυρίως λεκτική (Giddens, 2002: 138). Την δεύτερη κατηγορία διαντίδρασης την αναφέρει με τον όρο συνάντηση (Goffman, 2001: 77). Στις συναντήσεις αυτές ο Goffman εισάγει μεταβλητές όπως το φύλο, τη φυλή, την κοινωνική τάξη, την εθνότητα, τη γλώσσα, τη θρησκεία, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, τη σωματική αρτιμέλεια, την ψυχική υγεία θεωρώντας ότι παίζουν σημαντικό ρόλο στις διαδικασίες επινόησης και συγκρότησης των κοινωνικών κατηγοριών. Στο πλαίσιο αυτών των συναντήσεων η επικοινωνία και κυρίως η γλώσσα παίζουν θεμελιώδη ρόλο. Σύμφωνα με τον Mead «η γλώσσα μας επιτρέπει να γίνουμε όντα με αυτοσυνείδηση και το βασικό στοιχείο της διαδικασίας αυτής είναι το σύμβολο» (Giddens, 2002: 720). Σε όλες τις διαντιδράσεις μεταξύ των ατόμων υπάρχει μια ανταλλαγή συμβόλων. Οι άνθρωποι κατέχουν έννοιες συμβολικές για τα αντικείμενα κάτι που επιτρέπει να σκέφτονται κάποιο αντικείμενο χωρίς να υπάρχει η 18

19 προϋπόθεση ότι αυτό βρίσκεται μπροστά τους. Κατά αυτόν τον τρόπο η συμβολική σκέψη εφαρμόζεται και στην ίδια την αίσθηση που έχουμε για τον εαυτό μας. Ο «εαυτός» αποτελεί βασική έννοια της θεωρίας της συμβολικής διαντίδρασης. Όπως αναφέρει ο Mead «καθένας από εμάς είναι ένα άτομο με αυτοσυνείδηση, γιατί μαθαίνουμε να βλέπουμε τον εαυτό μας σαν να είμαστε έξω από αυτόν, σαν να τον βλέπουμε όπως μας βλέπουν οι άλλοι» (Giddens, 2002: 720). Ο Mead διαχωρίζει δύο όψεις του εαυτού. Το «me» που είναι ένας προσδιορισμός του εαυτού σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό ρόλο και το «I» που είναι η συνολική άποψη του κάθε ατόμου για τον εαυτό του. Το «I» ενός ατόμου οικοδομείται από τις αντιδράσεις των άλλων προς αυτό και από τον τρόπο που ερμηνεύει το ίδιο το άτομο αυτές τις αντιδράσεις. Ο Mead αναφέρει δύο στάδια ανάπτυξης του εαυτού. Το πρώτο στάδιο το αναφέρει ως στάδιο παιχνιδιού (play stage) όπου τα παιδιά παίζουν ρόλους που δεν είναι δικοί τους. Με αυτόν τον τρόπο αντιλαμβάνονται ότι αυτοί οι ρόλοι διαφέρουν από τον δικό τους. Το δεύτερο στάδιο το αναφέρει ως στάδιο αγώνα (game stage) όπου τα παιδιά αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους από την προοπτική των άλλων συμμετεχόντων (Haralambos & Holborn, 1995: 892). Ο εαυτός αποτελεί τη «δια του κατόπτρου αυτοσυνείδηση» (Ανθογαλίδου, 2003) Η αυτοσυνείδηση διευρύνεται σταδιακά βλέποντας την εικόνα μας, τη συμπεριφορά, το χαρακτήρα μας, σύμφωνα με το πώς μας βλέπουν οι άλλοι. Στην αρχή μέσα από τα μάτια της οικογένειας και των φίλων μας, και στη συνέχεια μέσα από τα μάτια όλο και πιο διευρυνόμενων κοινωνικών ομάδων, με κατάληξη την απόκτηση μιας πληρέστερης αυτοσυνείδησης του κοινωνικού εαυτού μας (Ανθογαλίδου, 2003). Με την αυτοσυνείδηση το άτομο μπορεί να κατευθύνει τις ενέργειές του, να θέσει στόχους, να προγραμματίσει τις μελλοντικές του πράξεις και να αναλογιστεί τις συνέπειες των ενεργειών του (Haralambos & Holborn, 1995: 892). Σύμφωνος με τις απόψεις του Mead είναι και ο Hargreaves. Όπως αναφέρει, «ο εαυτός δεν είναι κάτι με το οποίο γεννιόμαστε, είναι κάτι που αναπτύσσεται μέσα από τη διαντίδραση με τους άλλους. Ο εαυτός ενός ανθρώπου αναπτύσσεται σε σχέση με την αντίδραση των άλλων σε αυτόν τον άνθρωπο και αυτός, κατά κανόνα, αντιδρά προς τον εαυτό του όπως αντιλαμβάνεται ότι αντιδρούν οι άλλοι προς αυτόν» (Blackledge & Hunt, 1994: 315). Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «όταν επικοινωνώ προσπαθώ να προκαλέσω μια αντίδραση σε κάποιον άλλο. Ταυτόχρονα προκαλώ στον εαυτό μου εκείνη ακριβώς την ανταπόκριση που προσπαθώ να αποσπάσω από εκείνον» (Blackledge & Hunt, 1994: 316). Με αυτόν τον τρόπο «διαμορφώνω μια κρίση για το πώς θα ανταποκριθεί ο άλλος, κοιτάζω δηλαδή τον εαυτό μου από την οπτική γωνία του άλλου» (Blackledge & Hunt, 1994: 316). Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα «ο εαυτός να είναι αντιληπτός ως μια σταθερή οντότητα που μεταφέρεται από τη μία συνάντηση στην άλλη» (Blackledge & Hunt, 1994: 317). Στο ίδιο πλαίσιο σχετικά με τον «εαυτό» κινείται και ο Goffman. Για αυτόν «η έννοια του εαυτού δεν προϋπάρχει του ατόμου. Δεν υπάρχει ένας πρότερος εαυτός που περιμένει να ενεργοποιηθεί και να εκφραστεί στις κοινωνικές περιστάσεις. Ο εαυτός διαμορφώνεται και επικυρώνεται σε συνθήκες δημόσιας ερμηνείας ενός ρόλου» (Goffman, 2001: 21). Δεύτερος σημαντικός παράγοντας στις κοινωνικές συναντήσεις αποτελεί η αντίληψη των ανθρώπων, το νόημα που προσδίδουμε στα αντικείμενα που υπάρχουν στο περιβάλλον μας. Τα περισσότερα από αυτά τα νοήματα είναι προγενέστερες 19

20 ερμηνείες οι οποίες χρησιμοποιούνται για να κατηγοριοποιήσουμε τους άλλους. Πρόκειται για αυτό που ο Schutz έχει αποκαλέσει ως «ερμηνευτικά σχήματα» (Blackledge & Hunt, 1994: 319). Σύμφωνα με τον Goffman η κοινωνία επινοεί κατηγορίες, κανονιστικά πρότυπα, κατατάσσοντας τα άτομα στις κατηγορίες αυτές και αποδίδοντας συγκεκριμένες σημασίες σε ένα συγκεκριμένο φάσμα γνωρισμάτων της ταυτότητας, καθορίζοντας κάποια ως φυσιολογικά και συνηθισμένα και κάποια άλλα ως αφύσικα και απαξιωτικά (Goffman, 2001: 16). «Πρόκειται για διαμορφωμένους τρόπους με τους οποίους οργανώνουμε τις εντυπώσεις μας ή δίνουμε σημασία σε ορισμένες πλευρές αυτού που βλέπουμε, ενώ αγνοούμε άλλους» (Blackledge & Hunt, 1994: 319). Στο σημείο αυτό η θεωρία της συμβολικής διαντίδρασης εισάγει την έννοια του ρόλου. Ο Hargreaves αναφέρει ότι «η κοινωνία είναι ένα σύνθετο οικοδόμημα που αποτελείται από θέσεις. Ο ρόλος είναι οι προσδοκίες συμπεριφοράς που συνδέονται με μια θέση. Όλοι μας ανήκουμε σε ένα σύστημα ρόλων τα μέλη του οποίου έχουν προσδοκίες από εμάς, όπως και εμείς από τους άλλους. Οι προσδοκίες αυτές μας παρέχουν ένα γενικό σύστημα κανόνων βάσει του οποίου λειτουργούμε» (Blackledge & Hunt, 1994: 320). Όταν ένα άτομο παρουσιαστεί μπροστά μας, μπορεί να παρουσιάσει χαρακτηριστικά, που να τον κάνουν διαφορετικό από άλλα άτομα στην κατηγορία που η κοινωνία έχει τοποθετήσει αυτό το άτομο. Χαρακτηριστικά που τον κάνουν λιγότερο επιθυμητό από τους άλλους. Το άτομο αυτό μπορεί να παρεκκλίνει κοινωνικά για τον λόγο ότι διαφοροποιείται από τα κυρίαρχα κανονιστικά πρότυπα περί ταυτότητας και ανατρέπει τις προσδοκίες των υπόλοιπων μετεχόντων στην κοινωνική αλληλεπίδραση ως προς τα γνωρίσματα που θα έπρεπε να κατέχει (Goffman, 2001: 16). Με τον τρόπο αυτό υποβιβάζεται στο νου μας από ολοκληρωμένο και συνηθισμένο άτομο σε ασυνήθιστο και ανυπόληπτο. Ένα τέτοιο γνώρισμα αποτελεί στίγμα ιδιαίτερα όταν οι επιπτώσεις του είναι εκτεταμένες (Goffman, 2001: 65). Κατά αυτόν τον τρόπο η κοινωνική συνάντηση αποτελεί μια συναλλαγή, τους όρους της οποίας έχουν καθορίσει οι φυσιολογικοί, αυτοί που είναι σύμφωνα με τα κανονιστικά πρότυπα της κοινωνίας, ενώ οι στιγματισμένοι, αυτοί δηλαδή που αποκλίνουν από αυτά τα πρότυπα, καλούνται να ακολουθήσουν και να τους αποδεχτούν. Αυτό το σύνολο των χαρακτηριστικών πολλές φορές αποτελεί στερεότυπο επειδή τα χαρακτηριστικά αυτά θεωρούνται κοινά για όλα τα μέλη μιας ομάδας. Σύμφωνα με τον Hargreaves «τα στερεότυπα αυτά μπορεί να μας είναι χρήσιμα γιατί μας βοηθούν να καταλάβουμε εκ των προτέρων πώς να αντιδράσουμε απέναντι στους άλλους, αλλά υπάρχει κίνδυνος να μας οδηγήσουν στη διαμόρφωση εσφαλμένης αντίληψης για αυτούς» (Blackledge & Hunt, 1994: 320). Ο Goffman στη μελέτη του για το Στίγμα 2, εστιάζει το ενδιαφέρον του στην διαντίδραση πρόσωπο με πρόσωπο στο πλαίσιο της καθημερινής ζωής. Αναφέρεται στον εαυτό και στην ιδιότητα του δρώντος υποκειμένου να χειρίζεται προς όφελός του τις πληροφορίες που αφήνει να διαρρεύσουν για τον εαυτό του, καθώς και στις τεχνικές στις οποίες επιδίδεται προκειμένου να χειριστεί αρνητικές για τον εαυτό του πληροφορίες. Καθορίζει το στίγμα ως την αντίφαση μεταξύ του «δυνητικού» και του «πραγματικού» δηλαδή ανάμεσα σε εκείνα που οι άλλοι περιμένουν από μας και σε αυτά που οι ίδιοι επιθυμούμε πραγματικά να κάνουμε. Αυτή η αντίφαση οδηγεί συχνά 2 Stigma: Notes on the Management of Spoiled Identity (1963) 20

21 σε εντάσεις, που είτε επιλύονται με την υποχώρηση της επιθυμίας του ατόμου για το πραγματικό και με το χειρισμό των εντυπώσεων, είτε δε διευθετούνται και οδηγούν σε διαταραχές με τους άλλους. Τοποθετεί την έρευνα της κοινωνικής προκατάληψης όχι στα άτομα τα οποία κατέχονται από αυτή τη στάση αλλά ερευνά την κατάσταση εκείνων των ατόμων στα οποία απευθύνεται η κοινωνική προκατάληψη. Πιο συγκεκριμένα, ασχολείται με τις αντιδράσεις αυτών των ατόμων στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που τους δημιουργεί το κοινωνικό τους περιβάλλον, προβλήματα που προέρχονται από κάποιο χαρακτηριστικό της ταυτότητάς τους. Η ιδιότητα αυτών των ατόμων να χειρίζονται προς όφελός τους, επινοώντας τεχνάσματα, τόσο τις κοινωνικές περιστάσεις όσο και τις εντυπώσεις που οι άλλοι συμμετέχοντες διαμορφώνουν για το άτομό τους, φέρνει στο προσκήνιο τον ενεργητικό ρόλο του υποκειμένου και τη δυνατότητά του να επεμβαίνει στους υπάρχοντες κοινωνικούς περιορισμούς (Goffman, 2001: 22). Στη θεωρία της συμβολικής διαντίδρασης ασκήθηκε κριτική στο σημείο ότι περιορίζεται στο μικρο-επίπεδο της κοινωνικής ζωής και ότι υπερτονίζει τις δυνατότητες των υποκειμένων. Αποδίδει υπερβολική σημασία σε καθημερινές, καταστάσεις και τείνει να αγνοεί την κοινωνική δομή ως σύστημα δεσμευτικών κανόνων, από το οποίο περιορίζονται η ατομική ζωή και οι αλληλεπιδράσεις των ανθρώπων (Ανθογαλίδου, 2003). 21

22 22

23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΣΤΙΓΜΑΤΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ Το στίγμα είναι μια ανεπιθύμητη, δυσφημιστική ιδιότητα, μια παρεκκλίνουσα συμπεριφορά που στερεί από κάποιον το δικαίωμα της πλήρους κοινωνικής αποδοχής, ενώ ταυτόχρονα τον αναγκάζει να προσπαθεί να κρύψει, όταν είναι δυνατόν, την αιτία που προκαλεί αυτήν την αντιμετώπιση. Βαρύνουσα σημασία δεν έχει η παρεκκλίνουσα συμπεριφορά αλλά η σημασία που της αποδίδουν οι άλλοι, μέσα σε συνθήκες αλληλεπίδρασης, οι συνέπειες που έχει για το ίδιο το άτομο η παραβίαση των κοινωνικών κανόνων και των κανονιστικών προτύπων, καθώς και τα τεχνάσματα που το άτομο υιοθετεί για να αποκρύψει ή να συγκαλύψει την έκταση της απόκλισής του από αυτά τα πρότυπα. Τα πρότυπα αυτά αναφέρονται στην κοινωνική τάξη, το φύλο, την εθνότητα, τη θρησκεία, την ψυχική υγεία, την εμφάνιση, την κοινωνική συμπεριφορά. Η αδυναμία της επιβεβαίωσης αυτών των κανονιστικών προτύπων ερμηνεύεται από τους άλλους σαν καταπάτηση των κανόνων της κοινωνικής συνάντησης. Το στίγµα στη σύγχρονη εποχή χρησιµοποιείται ιδιαίτερα για να καταδείξει ότι κάποιες συγκεκριµένες κατηγορίες ανθρώπων οι οποίοι έχουν κάποιο στοιχείο διαφοροποίησης από τους άλλους καθώς και τα χαρακτηριστικά και οι συµπεριφορές που τις συνοδεύουν σχετίζονται µε την κινητοποίηση προκαταλήψεων σε βάρος των ατόµων που έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά. Τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις είναι δύο έννοιες που συνδέονται στενά με την κατανόηση του στίγματος. Τα στερεότυπα ορίζονται ως, αρνητικές κυρίως, κοινωνικές γνωστικές δομές που προκαθορίζουν τη συμπεριφορά μας. Αποτελούν τον κινητήριο μοχλό των προκαταλήψεων. Οι προκαταλήψεις είναι οι γνωσιακές και συναισθηματικές αντιδράσεις που αναπτύσσονται όταν ένα άτομο ή μια ομάδα ενστερνίζεται τα αρνητικά στερεότυπα. Οι προκαταλήψεις είναι καταστάσεις που αποκαλύπτουν την ετοιµότητα του ανθρώπου να ενεργήσει αρνητικά απέναντι στο αντικείµενο της προκατάληψης, χωρίς να εξετάσει αν µια τέτοια συµπεριφορά είναι δικαιολογηµένη. Η συμπεριφορική αντίδραση που ακολουθεί την προκατάληψη είναι η διάκριση. Οι διακρίσεις κάνουν πιο δύσκολη την προσπάθεια των στιγματισμένων ατόμων να επανακτήσουν την κοινωνική λειτουργικότητά τους και να ενταχθούν στην κοινωνία. Οι διακρίσεις είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας που ξεκινάει όταν κάποιος χαρακτηρίζεται ως διαφορετικός. 23

24 Για μερικούς στόχους των στερεοτύπων, η προκατάληψη και η διάκριση φαίνονται πάντα να είναι παρούσες. Έρευνες έχουν τεκμηριώσει τη διεισδυτικότητα των στερεοτύπων στην κοινωνία μας, και από την πλευρά των ομάδων που λαμβάνουν τα στερεότυπα και από την πλευρά των ανθρώπων που επικυρώνουν τα στερεότυπα για αυτές τις ομάδες (Crocker & Major, 1989). Η κοινωνική ψυχολογική έρευνα για την προκατάληψη, τα στερεότυπα και τη διάκριση έχει εξετάσει το περιεχόμενο των στερεότυπων για πολλές διαφορετικές κοινωνικές ομάδες καθώς και τα αποτελέσματα αυτών των στερεότυπων στη συμπεριφορά των ατόμων, που επικυρώνουν τα στερεότυπα προς τα μέλη των ομάδων που τα λαμβάνουν. Τα στοιχεία έχουν δείξει ότι πολλές κοινωνικές ομάδες ή κατηγορίες ανθρώπων στιγματίζονται στην κοινωνία μας. Οι άνθρωποι κρατούν αρνητικά στερεότυπα για διαφορετικές ομάδες όπως τους μαύρους (Karlins, Coffman & Walters, 1969), τις γυναίκες (Howard, 1984) τα μη ελκυστικά πρόσωπα (Dion & Berscheid, 1974), τα άτομα με ειδικές ανάγκες (Farina, Sherman & Allen, 1968), τους παχύσαρκους (Maddox & Liederman, 1969), τους διανοητικά καθυστερημένους (Gottlieb, 1975), τους ομοφυλόφιλους (De Boer, 1978), τους διανοητικά ασθενείς (Ellsworth, 1965). Επιβεβαιώνουν επίσης την αξίωση ότι οι στόχοι των στερεοτύπων αναγνωρίζουν ότι η ιδιότητα μέλους της ομάδας τους διαδραματίζει έναν ρόλο στο πώς οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν μαζί τους. Τα άτομα αυτά, οι στόχοι δηλαδή των στερεότυπων, αντιλαμβάνονται την προκατάληψη που έχουν οι άλλοι απέναντι στην κοινωνική τους ταυτότητα. Έρευνες έχουν καταδείξει αυτήν την αντίληψη σε διάφορες κατηγορίες ατόμων με διαφοροποιημένα χαρακτηριστικά όπως η φυλή (Niemman, 2001, Thompson & Neville, 1999), οι νοητικές στερήσεις (Corrigan & Penn, 1997), οι ψυχικές διαταραχές (Hayward & Bright, 1997, Rosenfield, 1997), οι τυφλοί, οι παχύσαρκοι (Crocker, Cronwell & Major, 1991), οι χρόνιες παθήσεις (Link, 1987). Τα στερεότυπα εμπλέκονται πολλές φορές με το στιγματισμό χωρίς όμως να είναι ταυτόσημα. Η φύση του στίγματος, και ο βαθμός που το στιγματισμένο άτομο φαίνεται ότι είναι υπεύθυνο για το στίγμα του διαμορφώνουν το πότε ένα στίγμα εμπλέκεται με τα στερεότυπα. Όταν ένα στίγμα περιλαμβάνει ένα φυσικό ή κοινωνικό χαρακτηριστικό, το χαρακτηριστικό αυτό μπορεί να προτρέπει για κοινωνική κατηγοριοποίηση. Όταν τα άτομα κατηγοριοποιούνται σε κοινωνικές ομάδες τα άτομα της ομάδας φαίνονται να μοιάζουν το ένα με το άλλο βάσει του ομαδικού προτύπου και οι διαφορές μεταξύ της ομάδας με τις άλλες ομάδες μεγαλοποιούνται. Η κοινωνική κατηγοριοποίηση περιλαμβάνει τις πληροφορίες της απλοποίησης και της επεξεργασίας. Κάποιες πληροφορίες για τα άτομα χάνονται, αλλά η ίδια η κατηγορία επιτρέπει την υπόθεση ότι κάθε μέλος διαθέτει ένα ποσοστό των χαρακτηριστικών της ομάδας που ανήκει. Επακόλουθο είναι η κοινωνική κατηγοριοποίηση να επηρεάζει το πώς οι πληροφορίες επεξεργάζονται, αποθηκεύονται και ανακτώνται και πώς η συμπεριφορά ερμηνεύεται και εξηγείται. Αυτές οι ενέργειες είναι εξαιρετικά δυνατές όταν το άτομο στόχος έχει ένα χαρακτηριστικό (στίγμα) το οποίο τον καθιστά αξιοπρόσεκτο (Dovidio & Biernat, 2000: 91-94). Το στίγμα δεν είναι ένα οποιοδήποτε αρνητικό χαρακτηριστικό αλλά ό,τι δεν συμφωνεί με τα στερεοτυπικά γνωρίσματα μιας κατηγορίας. «Πρόκειται για ιδιαίτερο είδος σχέσης ανάμεσα στο αποδιδόμενο χαρακτηριστικό και το στερεότυπο» (Goffman, 2001: 66). 24

25 Επίσης τα στερεότυπα δημιουργούνται και από τις αντιδράσεις των μετεχόντων σε μια αλληλεπίδραση. Οι αντιδράσεις σε ένα στίγμα μπορούν να ποικίλουν πολύ από την άποψη του πώς το χαρακτηρισμένο πρόσωπο και ο παρατηρητής βλέπουν την αποδοχή της αντίδρασης του παρατηρητή στο σημάδι. Μερικές φορές, ο παρατηρητής αντιλαμβάνεται σαν απαράδεκτη την αρνητική αντίδρασή του σε κάποιο στιγματισμένο άτομο. Μια τέτοια άποψη μπορεί να οδηγήσει στα συναισθήματα της ενοχής και της παρεμπόδισης στον παρατηρητή για μια απαράδεκτη αντίδραση. Άλλες φορές, ο παρατηρητής μπορεί να αντιληφθεί ότι θα έχει αρνητικές επιπτώσεις μια αλληλεπίδραση με κάποιον στιγματισμένο επειδή δικαιολογείται και υποστηρίζεται από ένα σύστημα πεποιθήσεων ή ένα στερεότυπο (Rush, 1998). Η διαδικασία χαρακτηρισμού του ατόμου σαν στιγματισμένο είναι πιθανό να κινηθεί προς το σχηματισμό στερεότυπου κατά τη διάρκεια του χρόνου σε μια προσπάθεια να δικαιολογηθούν οι αρνητικές συναισθηματικές αντιδράσεις. Για μερικά στίγματα (π.χ., φυλή), οι άνθρωποι έχουν ήδη τα κοινωνικά στερεότυπα σε ισχύ ως αποτέλεσμα του ότι ζουν σε έναν ιδιαίτερο πολιτισμό. Επομένως, η σχέση μεταξύ των στιγμάτων και των στερεοτύπων είναι πολύ σημαντική (Devine, 1989). Επειδή τα στερεότυπα είναι διεισδυτικά στην κοινωνία είναι πολλές φορές αναπόφευκτο ότι τα μέλη των στιγματισμένων ομάδων γνωρίζουν το περιεχόμενο αυτών των στερεότυπων και ανησυχούν για τις κρίσεις που αυτό προκαλεί απέναντί τους. Όταν τα μέλη μιας στιγματισμένης ομάδας βρίσκονται στην κατάσταση που το στερεότυπο το οποίο υπάρχει απέναντί τους εμφανιστεί, η γνώση τους για το στερεότυπο και τα φαινόμενα που μπορεί αυτό να προκαλέσει επηρεάζουν τα συναισθήματά τους και αυτό το φαινόμενο τους προκαλεί την στερεοτυπική απειλή (stereotype threat) (Steele, 1997). Η στερεοτυπική απειλή ορίζεται ως η αυξανόμενη πίεση απόδοσης που βιώνεται από τα άτομα που πρέπει να εκτελέσουν έναν στόχο κατά τον οποίο προκαλούν στερεότυπα στην κοινωνία και έχει επιπτώσεις στα μέλη οποιασδήποτε στιγματισμένης ομάδας για τα οποία υπάρχει κάποιο γενικά γνωστό αρνητικό στερεότυπο (Brown & Pinel, 2003). Ο στιγματισμός και τα στερεότυπα έχουν πολλά κοινά στοιχεία. Και τα δύο περιλαμβάνουν την αναγνώριση ενός χαρακτηριστικού που κατέχει μια ομάδα. Η σημασία του χαρακτηριστικού διαμορφώνεται από ατομικές και συλλογικές διεργασίες. Τα στερεότυπα μπορεί να έχουν ένα κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη, την αιτιολόγηση, τη διατήρηση και τη διαιώνιση του στιγματισμού. Το στίγμα είναι ένας όρος που περιλαμβάνει και την παρέκκλιση και τα στερεότυπα και την προκατάληψη αλλά τους υπερβαίνει. Το στίγμα περιλαμβάνει τις αντιλήψεις για την παρέκκλιση αλλά επεκτείνεται στις γενικότερες αποδόσεις για το χαρακτήρα και την ταυτότητα του ατόμου (Dovidio, Major & Crocker, 2000). Η έννοια της παρέκκλισής του συνδέεται στενά με την κοινωνική δυσφορία, απομονώνοντας κατά συνέπεια τα στιγματισμένα άτομα και περιθωριοποιώντας τα ως αποκλίσεις. Οι κοινωνικές ομάδες δημιουργούν την παρέκκλιση με την κατάρτιση των κανόνων των οποίων η παραβίαση αποτελεί την παρέκκλιση, και με την εφαρμογή εκείνων των κανόνων στα άτομα με κάποιο διαφορετικό χαρακτηριστικό και το μαρκάρισμα τους ως στιγματισμένους. Από αυτήν την άποψη, η παρέκκλιση αποτελεί μια συνέπεια της εφαρμογής από τους άλλους, των κανόνων και των κυρώσεων σε αυτόν που θεωρούν «παραβάτη» (Whitehead., Carlisle, Watkins & Mason, 2001). 25

26 Το στίγμα συμπεριλαμβάνει περισσότερα στοιχεία από την προκατάληψη επειδή περιλαμβάνει και τις μεμονωμένες απαντήσεις οι οποίες βασίζονται στην παρέκκλιση, καθώς επίσης και τις αντιδράσεις οι οποίες βασίζονται στην ομάδα (Dovidio, Major & Crocker, 2000). Η διαφορά μεταξύ του στίγματος και των όρων της προκατάληψης και των στερεότυπων είναι ότι το κοινωνικό στίγμα, εξ ορισμού, έχει πάντα αρνητικό χαρακτήρα ενώ η προκατάληψη και τα στερεότυπα μπορεί να έχουν θετικό χαρακτήρα. Για παράδειγμα οι άνθρωποι μπορεί να βλέπουν και να συμπεριφέρονται στα μέλη κάποιας άλλης ομάδας με θετικό τρόπο. Στα κεφάλαια που ακολουθούν θα παρουσιαστούν αναλυτικά οι έννοιες της προκατάληψης, των στερεότυπων και του στίγματος. 26

27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΗ ΚΑΙ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ 3.1. Προκατάληψη. Η προκατάληψη είναι μια περίπλοκη έννοια που σύμφωνα με τους κοινωνικούς ψυχολόγους και τους κοινωνιολόγους έχει πρωταρχική σημασία για την κατανόηση των σχέσεων και των αντιπαραθέσεων μεταξύ των ομάδων. Αναφέρεται σε γνώμες ή στάσεις που έχουν τα μέλη μιας ομάδας απέναντι σε κάποια άλλη ομάδα. Οι γνώμες και οι στάσεις αυτές έχουν σχηματιστεί εκ των προτέρων και βασίζονται κυρίως σε εικασίες και φήμες παρά σε αποδείξεις και δεν μεταβάλλονται εύκολα ακόμα και αν έρθουν αντιμέτωπες με άλλες πληροφορίες. Οι προκατειλημμένοι άνθρωποι μπορεί να έχουν είτε ευνοϊκές είτε αρνητικές προκαταλήψεις απέναντι στις άλλες ομάδες (Giddens, 2002: 301). Η αρνητική προκατάληψη ορίζεται σε γενικές γραμμές ως μια αδικαιολόγητη αρνητική συμπεριφορά, μια ανεπιθύμητη και άδικη γνώμη ή στάση απέναντι σε ένα άτομο ή μια συγκεκριμένη ομάδα. Όπως αναφέρει ο Duckitt ένας μεγάλος αριθμός ορισμών για την προκατάληψη έχει προταθεί. Σύμφωνα με τον Milner οι προκατειλημμένες στάσεις είναι αδικαιολόγητες, άδικες ή μη ανεκτικές ιδιοσυγκρασίες εναντίων άλλων ομάδων. Συχνά συνδέονται με στερεότυπα και αποτελούνται από υποτιθέμενα χαρακτηριστικά που αποδίδει μια κυρίαρχη ομάδα προς τα μέλη μιας πολιτιστικά διαφοροποιημένης ομάδας. Οι Simpson και Yinger αναφέρονται σε μια συναισθηματική, αδιάλλακτη στάση, μια προδιάθεση να ανταποκρίνεται κάποιος σε ένα συγκεκριμένο ερέθισμα κατά ένα συγκεκριμένο τρόπο απέναντι σε μια ομάδα ανθρώπων. Ο Allport προσδιορίζει την προκατάληψη σαν τον τρόπο του να σκέφτεται κάποιος αρρωστημένα για άλλους χωρίς επαρκή δικαιολογία. Σύμφωνα με τον Klineberg η προκατάληψη είναι μια αστήρικτη προδικασία ενός ατόμου ή μιας ομάδας, ευνοϊκή ή δυσμενής στο χαρακτήρα, τείνοντας προς μια πράξη κατά μια σύμφωνη κατεύθυνση. Κατά τους Ackerman και Jahoda πρόκειται για ένα δείγμα εχθρότητας στις διαπροσωπικές σχέσεις το οποίο κατευθύνεται εναντίον ενός ατόμου ή μιας ολόκληρης ομάδας και ικανοποιεί μια συγκεκριμένη αδικαιολόγητη λειτουργία. Σύμφωνα με τον Rose είναι μια σειρά από στάσεις που προκαλούν υποστηρίζουν ή δικαιολογούν τις διακρίσεις. (Duckitt, J, 1992: 10) Ο Harding και οι συνεργάτες του ορίζουν την προκατάληψη ως μια αποτυχία της λογικής με το να είναι υπεργενικευμένη, άκαμπτη και στηριγμένη σε 27

28 ανεπαρκείς αποδείξεις, ή μια αποτυχία της δικαιοσύνης επειδή δεν μπορεί να μεταχειρίζεται ισότιμα όλα τα μέλη της κοινωνίας ή μια αποτυχία της ανθρώπινης καλοκαρδίας με το να αρνείται τη βασική ανθρωπιά των άλλων, στη στάση μιας ομάδας απέναντι στα μέλη μιας άλλης εθνοτικής ομάδας (Μίτιλης, Α., 1998: 60).. Σύμφωνα με τους Dovidio, Brigham, Johnson & Gaertner «η προκατάληψη είναι μια αντιπάθεια που βασίζεται σε μια λανθασμένη και παγιωμένη γενικότητα. Την αντιπάθεια αυτή μπορεί να τη νιώθει κάποιος ή ακόμα και να την εκφράζει απέναντι σε μια ομάδα ή σε ένα άτομο το οποίο ανήκει σε κάποια διαφορετική ομάδα. Μια άμεση αρνητική συμπεριφορά μιας κυρίαρχης πολιτιστικά ομάδας που διακατέχει κάθε άτομο αυτής της ομάδας. Μια αρνητική συμπεριφορά που κάθε παρατηρητής την αναγνωρίζει σαν αδικαιολόγητη» (Macrae, Stangor & Hewstone, (1996: 278). Τρία στοιχεία αναλύουν το φαινόμενο της προκατάληψης. Το συναισθηματικό (απέχθεια, αντιπάθεια, μίσος), το γνωστικό (αντιλήψεις, στερεότυπα) και το βουλητικό (αρνητική προδιάθεση, μεροληψία) (Μίτιλης, 1998: 60). Όλες οι απόψεις πάντως που έχουν διατυπωθεί για τον ορισμό της προκατάληψης συγκλίνουν στα παρακάτω τέσσερα κοινά σημεία: 1. Η προκατάληψη αποτελεί ένα φαινόμενο που εκδηλώνεται στα πλαίσια της ομάδας. 2. Είναι ένας αρνητικός προσανατολισμός. 3. Είναι κακή. 4. Είναι μία στάση (Duckitt, 1992: 9). Όταν η προκατάληψη ξεπερνά τα πλαίσια της γνώμης και περνά σε τρόπους συμπεριφοράς και πρακτικές, τότε μιλάμε για δυσμενή διακριτική μεταχείριση. Ο διαχωρισμός αυτός γίνεται γιατί αν και η προκατάληψη αποτελεί τη βάση της δυσμενούς διακριτικής μεταχείρισης, μπορούν αυτές οι δύο καταστάσεις να υφίστανται ξεχωριστά η μία από την άλλη. Οι άνθρωποι μπορεί να έχουν προκατειλημμένες απόψεις για κάποιους άλλους ανθρώπους, χωρίς να τις μετατρέπουν όμως σε πράξη. Η δυσμενής διακριτική μεταχείριση αναφέρεται στην πραγματική συμπεριφορά απέναντι σε κάποια άλλη ομάδα. Την παρατηρούμε στις δραστηριότητες εκείνες που αποκλείουν τα μέλη μιας ομάδας από τις ευκαιρίες που απολαμβάνουν άλλες (Giddens, 2002: 302). Πρόκειται για στάσεις απέχθειας και έμπρακτης εχθρότητας απέναντι σε κάποια άλλη κοινωνική ομάδα, συνήθως εθνική (Abercrombie, Hill & Turner, 1992: 305). Οι εχθρικές συμπεριφορές απευθύνονται συχνά σε άτομα και μέλη ομάδων που δεν ανήκουν στο σύνολο και κατά συνέπεια κατέχουν τα απαράδεκτα χαρακτηριστικά τα οποία έχουν αποδοθεί από το ίδιο το σύνολο. Τα προκατειλημμένα άτομα χαρακτηρίζονται από απολυταρχισμό, αυταρχικότητα, είναι εχθρικά, με μεροληπτική στάση και αντιλαμβάνονται τον κόσμο με ένα δικό τους δογματικό τρόπο. Χαρακτηριστικά των προκαταλήψεων είναι ότι: α) ο άνθρωπος χαρακτηρίζει με ευκολία μεγάλες ομάδες με χονδροειδή γνωρίσματα, β) οι χαρακτηρισμοί αυτοί μένουν σταθεροί για μεγάλα χρονικά διαστήματα, γ) αλλάζουν, με δυσκολία, ανάλογα με τις υπάρχουσες κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες, 28

29 δ) επιτείνονται οι αρνητικοί χαρακτηρισμοί, όταν υπάρχουν εχθρότητες μεταξύ των κοινωνικών ομάδων, ε) μαθαίνονται σε μικρή ηλικία, στ) δύσκολα μεταβάλλονται κάτω από εχθρικό κοινωνικό κλίμα (Tajfel & Fraser, 1978: 427). Στον κοινωνικό χώρο αναφέρονται τέσσερις κατηγορίες προκαταλήψεων. Οι θρησκευτικές προκαταλήψεις, οι οποίες αφορούν θέματα σχετικά με θρησκευτικές ιδέες, αιρέσεις και δόγματα, οι ηθικές προκαταλήψεις με σκοπό την καθιέρωση κανόνων ηθικής συμπεριφοράς, οι ταξικές προκαταλήψεις που αφορούν την ανωτερότητα της κυρίαρχης τάξης και οι φυλετικές προκαταλήψεις οι οποίες δημιουργούν σοβαρά κοινωνικά προβλήματα. Θα αναλυθεί η κατηγορία της φυλετικής προκατάληψης 3, αφού σχετίζεται με το υπό διερεύνηση θέμα της μελέτης που παρουσιάζεται στο δεύτερο μέρος του βιβλίου Εθνοτική προκατάληψη Η επίγνωση της ανομοιομορφίας μεταξύ των ανθρώπων έχει πολύ μακρινές ρίζες. Οι άνθρωποι από πολύ παλιά χωρίζονταν σε φυλές, ανάλογα κυρίως με το χρώμα του δέρματός τους. Παραδοσιακά οι κοινωνικοί επιστήμονες έχουν στηριχθεί επάνω στο χρώμα του δέρματος, τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του προσώπου και τη σύσταση της τρίχας για να καθορίσουν τη φυλή (Giddens, 2002: 301). Από την άλλη πλευρά, πολλοί κοινωνιολόγοι και ανθρωπολόγοι θεωρούν ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν μια κοινή καταγωγή και οι διαφορές είναι προσαρμογές στις διαφορετικές οικολογίες. Ο διαχωρισμός των φυλών άρα δεν είναι θέμα βιολογικό, αλλά αφορά μια κοινωνιογενή κατηγοριοποίηση βάσει κάποιων φυσικών χαρακτηριστικών, τα οποία είναι ευδιάκριτα (Παπάς, 1998: 33). Δεν υπάρχει δηλαδή ένας σαφής διαχωρισμός των φυλών. Υπάρχει μόνο ένα ευρύ φάσμα σωματικών διαφορών μεταξύ των ανθρώπων, διαφορές που αποτελούν την «εθνολογική ετερότητα» (Giddens, 2002: 298) Τα μέλη των εθνοτικών ομάδων βλέπουν τους εαυτούς τους να διαφέρουν από τις άλλες ομάδες. Χαρακτηριστικά που χρησιμεύουν στην διαφοροποίηση των ομάδων είναι η γλώσσα, η θρησκεία, η ιστορία, η καταγωγή. Αυτή η επίγνωση της διαφορετικότητας δημιούργησε συχνά θέματα απομόνωσης μεταξύ των εθνοτικών ομάδων. Η κάθε ομάδα υπεράσπιζε την ιδιαιτερότητά της και την υπεροχή της απέναντι στις άλλες, με την υποτίμηση και την ομαδοποίηση, σε κατώτερες κατηγορίες, των άλλων εθνοτικών ομάδων. Σαν αποτέλεσμα αυτών των διαδικασιών ήταν η δημιουργία φαινομένων όπως η ξενοφοβία και ο ρατσισμός, με συνέπεια την υιοθέτηση πρακτικών όπως η εκμετάλλευση και η παράλογη βία κατά των άλλων. Κατά το πέρασμα των αιώνων ο ρατσισμός υποστηρίζονταν από πολιτικές αντιλήψεις και συμφέροντα, καλλιεργώντας μια αντικοινωνική νοοτροπία απέναντι στα άτομα των άλλων λαών. Ο ρατσισμός χαρακτηρίζεται ως ένα «ολικό κοινωνικό φαινόμενο, 3 Ο όρος «φυλετική προκατάληψη» είναι αδόκιμος ώστε να χρησιμοποιηθεί για οικονομικούς μετανάστες ή εθνικούς μετανάστες στην Ευρώπη. Ο φυλετισμός αφορά κυρίως τις Η.Π.Α. με τους μαύρους, τους ισπανόφωνους ή τους WASPs. Για το λόγο αυτό επειδή η παρούσα μελέτη επικεντρώνεται στον ελληνικό χώρο, χρησιμοποιείται ο όρος «εθνοτική». 29

30 το οποίο αρθρώνεται γύρω από τα στίγματα της ετερότητας όπως το όνομα, το χρώμα του δέρματος, τις θρησκευτικές πρακτικές και εκδηλώνεται με διάφορες μορφές βίας, περιφρόνησης, αδιαλλαξίας, ευτελισμού και εκμετάλλευσης» (Μίτιλης, 1998: 59). Πρόκειται για μια ιδεολογία εθνοτικής κυριαρχίας και εκμετάλλευσης (Duckitt, 1992: 8) που περιλαμβάνει την καλλιέργεια του μύθου της βιολογικής κληρονομικότητας και έχει ως στόχο την ιεράρχηση και ταξινόμηση της ανθρωπότητας σε πολιτισμικά ανώτερες ή κατώτερες κοινωνικές ομάδες, με σκοπό να δικαιολογήσει την άνιση μεταχείριση και εκμετάλλευση μιας ομάδας. Απορρέει από μια εθνοκεντρική στάση η οποία συνίσταται στο να εξυψώνουμε τις αξίες της κοινωνίας στην οποία ζούμε σε αξίες οικουμενικές (Βρύζας, 1997: 197). Χαρακτηριστικό γνώρισμα του ρατσισμού είναι η αντιδημοκρατική συμπεριφορά. Είναι ένα καθεστώς διακρίσεων που αφαιρεί από τους ανθρώπους τα δικαιώματά τους. Συνδέεται με την ξενοφοβία και παρουσιάζεται ως λύση στην απειλή που υποθετικά αποτελούν οι μειονότητες (Παπάς, 1998: 64). Ο ρατσισμός αποτελεί διαχρονικό κοινωνικό φαινόμενο. Στην πορεία της ιστορίας εμφανίζεται με διαφορετικές μορφές, ανάλογα με τους σκοπούς που εξυπηρετεί κάθε φορά. Το 1970 προτάθηκε μια διάκριση ανάμεσα στον μέγιστο και τον ελάχιστο ρατσισμό. Ο μέγιστος ρατσισμός πιστεύει στην έμφυτη βιολογική κατωτερότητα ενώ ο ελάχιστος ρατσισμός βλέπει αυτή την κατωτερότητα ως κοινωνικά και πολιτιστικά καθορισμένη (Duckitt, 1992: 18). Ο πολιτιστικός ρατσισμός πρεσβεύει ότι κάποιοι πολιτισμοί είναι ανώτεροι και κάποιοι άλλοι υποανάπτυκτοι στα πλαίσια των εξουσιαστικών σχέσεων μεταξύ των ομάδων (Γκότοβος, 1996: 92). Επίσης έχουμε τον συμβολικό ρατσισμό, ο οποίος είναι ήπιας μορφής και εκφράζεται μέσα από την αντίδραση των ατόμων στην διατάραξη του κοινωνικού, οικονομικού και πολιτικού κατεστημένου και τον βερμπαλισμό, ο οποίος αναφέρεται σε έναν αντιδραστικό ρατσισμό των ατόμων, οι οποίοι στην προσπάθειά τους να ευνοήσουν τις άλλες κοινωνικές ομάδες καταλήγουν ακριβώς στο αντίθετο αποτέλεσμα (Μίτιλης, 1998: 61). Μορφή ρατσισμού είναι και ο σύγχρονος ρατσισμός ή νεορατσισμός, ο οποίος στρέφεται εναντίον των μεταναστών και των ξένων εργαζομένων. Κυρίαρχο θέμα του δεν είναι πλέον η βιολογική κληρονομικότητα αλλά οι πολιτισμικές διαφορές. Δεν υποστηρίζει την ανωτερότητα μιας ομάδας σε σχέση με κάποια άλλη, αλλά επικαλείται τους κινδύνους για την πολιτιστική ταυτότητα μιας ομάδας από την ανάμιξη των πολιτιστικών στοιχείων. Θέση του είναι ότι η κατάργηση των πολιτισμικών διαφορών θα οδηγούσε στον πνευματικό μαρασμό της ανθρωπότητας. Αρνείται την αρχή της ισότητας στις σχέσεις μεταξύ των κοινωνικών ομάδων, διαιωνίζοντας έτσι το καθεστώς των κοινωνικών και φυλετικών διακρίσεων. Η ρατσιστική θεώρηση των μεταναστών εκδηλώνεται αρχικά με την κατηγοριοποίησή τους σε μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες, ανεξάρτητα από τις όποιες ιδιαιτερότητές τους, η οποία στη συνέχεια καταλήγει στη δημιουργία αρνητικών κοινωνικών στερεότυπων. Μια σύγχρονη μορφή ρατσισμού είναι και ο λανθάνων ρατσισμός, όπου τα άτομα συχνά αποκρύβουν τις αρνητικές τους στάσεις και συμπεριφορές, λόγω της αρνητικής φόρτισης που περιβάλλει τη ρατσιστική συμπεριφορά (Μίτιλης, 1998: 62). Η εθνοτική προκατάληψη είναι ένα φαινόμενο που αναπτύσσεται και διαμορφώνεται από τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός ατόμου. Το παιδί από τη στιγμή 30

31 που γεννιέται ανακαλύπτει, συνειδητοποιεί και τελικά μαθαίνει μέσα από το περιβάλλον του την εθνοτική προκατάληψη. Μέσα από την παρατήρηση και τη μίμηση προτύπων διαμορφώνει τη συμπεριφορά του απέναντι στις άλλες εθνοτικές ομάδες. Σε μια κοινωνία όπου οι στάσεις και οι συμπεριφορές απέναντι στις πολιτισμικά διαφοροποιημένες ομάδες είναι διαδεδομένες ευρύτατα, είναι αναπόφευκτο ότι το παιδί θα αρχίσει να απορροφά αυτές τις στάσεις. Σύμφωνα με έρευνες, η εθνοτική προκατάληψη εμφανίζεται αιφνιδιαστικά στην ηλικία των τριών ετών και συνοδεύεται από τις πρώτες εκδηλώσεις θετικών ή αρνητικών συναισθημάτων (Milner, 1990: 84). Μετά την ηλικία των οκτώ ετών τα παιδιά έχουν διαμορφώσει κάποια στάση η οποία περιλαμβάνει στερεότυπα, εκδηλώνοντας εντονότερα την εχθρική τους διάθεση απέναντι στις εθνοτικές μειονότητες (ή μειονοτικές ομάδες) (Μίτιλης, 1998: 88-90), για τον λόγο ότι οι υποτυπώδεις στάσεις έχουν εμπλουτιστεί με περισσότερες πληροφορίες για την κοινωνική θέση και τους κοινωνικούς ρόλους των εθνοτικών ομάδων. Η διαδικασία της δημιουργίας στάσεων στα παιδιά, απέναντι στις εθνοτικές ομάδες περιλαμβάνει τρία στάδια: α) την συνειδητοποίηση, όπου σε αυτό το στάδιο το παιδί παρατηρεί και συνειδητοποιεί για πρώτη φορά τις εθνοτικές διαφορές, β) τον προσανατολισμό, όπου κατά αυτό το στάδιο παρουσιάζονται οι θετικές και οι αρνητικές εκτιμήσεις απέναντι στις διάφορες εθνοτικές ομάδες, και γ) τη στάση του παιδιού, όπου προσεγγίζει αυτή του ενήλικα (Milner, 1990: 83). Κατά την εφηβική περίοδο υπάρχει σταδιακή επίταση της προκατάληψης που σταματά καθώς αναπτύσσεται ο έφηβος. Κατά την περίοδο από τα 13 έως τα 18 χρόνια οι στάσεις σταθεροποιούνται σταδιακά, παρουσιάζουν λιγότερες αντιθέσεις και μεγαλύτερη συνέπεια. Η συμπεριφορά μπορεί να ευθυγραμμιστεί περισσότερο με το συναισθηματικό ή το γνωστικό στοιχείο. Όλα τα στοιχεία μπορεί να διαφοροποιηθούν κατά την περίοδο της εφηβείας. Το γνωστικό στοιχείο μπορεί να γίνει πιο περίπλοκο καθώς αναγνωρίζονται με πιο ευδιάκριτο τρόπο τα χαρακτηριστικά μιας ομάδας. Το συναισθηματικό στοιχείο μπορεί να μεταβληθεί ώστε να επιτρέπει τη δημιουργία θετικών συναισθημάτων απέναντι σε κάποια ομάδα. Η ενοποίηση ή η διαφοροποίηση των στοιχείων βοηθούν τον έφηβο να χειρίζεται τις πληροφορίες για τις εθνοτικές ομάδες (Milner, 1990: 86) Προσεγγίσεις των προκατειλημμένων στάσεων Οι προσεγγίσεις των προκατειλημμένων στάσεων προέρχονται από δύο γνωστικούς χώρους, από το χώρο της κοινωνιολογίας και από το χώρο της ψυχολογίας. Συμβολή δηλαδή στην κατασκευή των προκατειλημμένων στάσεων έχουν τόσο το ίδιο το άτομο όσο και το κοινωνικό σύνολο μέσα στο οποίο δραστηριοποιείται. Στα υποκεφάλαια που ακολουθούν γίνεται μια περιγραφή αυτών των δύο προσεγγίσεων. 31

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Θέματα διάλεξης Η σημασία της αυτοαντίληψης Η φύση και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης Παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ (ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ) Ημερομηνία: Δευτέρα 10 Απριλίου 2017 Διάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες. ΚΕΙΜΕΝΟ [Ρατσισμός]

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ (ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ) Ημερομηνία: Δευτέρα 10 Απριλίου 2017 Διάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες. ΚΕΙΜΕΝΟ [Ρατσισμός] ΤΑΞΗ: ΜΑΘΗΜΑ: Γ ΕΠΑΛ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ (ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ) Ημερομηνία: Δευτέρα 10 Απριλίου 2017 Διάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες ΚΕΙΜΕΝΟ [Ρατσισμός] Με την παραδοσιακή σημασία του όρου, ρατσισμός είναι το δόγμα

Διαβάστε περισσότερα

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι δυσκολίες μάθησης των παιδιών συνεχίζουν να απασχολούν όλους όσοι ασχολούνται με την ανάπτυξη των παιδιών και με την εκπαίδευση. Τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι, μέσα στην τάξη τους, βρίσκονται

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Νικόλαος Χ. Μπέκας Greek classroom of Masterστην "Κοινωνική Παιδαγωγική και μάχη ενάντια στη νεανική

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ EΠEAEK Αναμόρφωση του Προγράμματος Προπτυχιακών Σπουδών του ΤΕΦΑΑ - Αυτεπιστασία Αναπτυξιακή Ψυχολογία Ειρήνη Δερμιτζάκη -Μάριος Γούδας Διάλεξη 9: To παιχνίδι ως αναπτυξιακή διαδικασία ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Διαπολιτισμική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία με μετανάστες

Διαπολιτισμική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία με μετανάστες Διαπολιτισμική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία με μετανάστες Πολιτισμική επίγνωση Διαπολιτισμική ενσυναίσθηση Πολιτισμική επάρκεια Πολιτισμική ενδυνάμωση Διαπολιτισμική διαμεσολάβηση Παράγοντες κινδύνου

Διαβάστε περισσότερα

Η Θεωρία του Piaget για την εξέλιξη της νοημοσύνης

Η Θεωρία του Piaget για την εξέλιξη της νοημοσύνης Η Θεωρία του Piaget για την εξέλιξη της νοημοσύνης Σύμφωνα με τον Piaget, η νοημοσύνη είναι ένας δυναμικός παράγοντας ο οποίος οικοδομείται προοδευτικά, έχοντας σαν βάση την κληρονομικότητα, αλλά συγχρόνως

Διαβάστε περισσότερα

Στυλιανός Βγαγκές - Βάλια Καλογρίδη. «Καθολικός Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Προσβάσιμου Ψηφιακού Εκπαιδευτικού Υλικού» -Οριζόντια Πράξη με MIS

Στυλιανός Βγαγκές - Βάλια Καλογρίδη. «Καθολικός Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Προσβάσιμου Ψηφιακού Εκπαιδευτικού Υλικού» -Οριζόντια Πράξη με MIS Εκπαιδευτικό υλικό βιωματικών δραστηριοτήτων και Θεατρικού Παιχνιδιού για την ευαισθητοποίηση μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων καθώς και για την καλλιέργεια ενταξιακής κουλτούρας στα σχολικά πλαίσια Στυλιανός

Διαβάστε περισσότερα

Μαθητές και πολιτισµική ετερότητα: Εµπειρίες, αντιλήψεις και στάσεις των µαθητών απέναντι στο διαφορετικό 2. Ιωάννινα 2004

Μαθητές και πολιτισµική ετερότητα: Εµπειρίες, αντιλήψεις και στάσεις των µαθητών απέναντι στο διαφορετικό 2. Ιωάννινα 2004 Αθανάσιος E. Γκότοβος 1 Μαθητές και πολιτισµική ετερότητα: Εµπειρίες, αντιλήψεις και στάσεις των µαθητών απέναντι στο διαφορετικό 2 Ιωάννινα 2004 1 Για τις επιστηµονικές θέσεις και απόψεις που διατυπώνονται

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εθνομεθοδολογία

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εθνομεθοδολογία Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εθνομεθοδολογία Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 9ο (σελ. 197 207) 2 Η Εθνομεθοδολογία Βασικές Θέσεις Η εθνομεθοδολογία, αποτελεί έκφραση

Διαβάστε περισσότερα

Η φύση της προκατάληψης (Allport, 1954).

Η φύση της προκατάληψης (Allport, 1954). Η φύση της προκατάληψης (Allport, 1954). Για τον Allport η προκατάληψη αποτελεί το σχηματισμό γνώμης χωρίς να έχουμε επαρκή στοιχεία. Ακόμα και όταν κάποιος επικαλείται επαρκή στοιχεία συχνά συμβαίνει

Διαβάστε περισσότερα

Μελη: Μπετυ Υφαντη Μαρουσα Μακρακη Γεωργια Οικονομου Ευα Μιχαλη. Ομαδα: Αγωνιστριες κατα της βιας

Μελη: Μπετυ Υφαντη Μαρουσα Μακρακη Γεωργια Οικονομου Ευα Μιχαλη. Ομαδα: Αγωνιστριες κατα της βιας Μελη: Μπετυ Υφαντη Μαρουσα Μακρακη Γεωργια Οικονομου Ευα Μιχαλη Ομαδα: Αγωνιστριες κατα της βιας Τι ειναι ρατσισμος; Ρατσισμός είναι η άνιση μεταχείριση (διάκριση) που δέχονται κάποιοι άνθρωποι επειδή

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εθνομεθοδολογία Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 9ο (σελ. 197 207) 2 Η Εθνομεθοδολογία Βασικές Θέσεις Η εθνομεθοδολογία, αποτελεί έκφραση

Διαβάστε περισσότερα

Η στάση των Ελλήνων µαθητών απέναντι στους Τσιγγάνους. Ερευνητικά δεδοµένα συγκριτικής παρουσίασης µεταξύ δύο περιοχών στο νοµό Αχαΐας.

Η στάση των Ελλήνων µαθητών απέναντι στους Τσιγγάνους. Ερευνητικά δεδοµένα συγκριτικής παρουσίασης µεταξύ δύο περιοχών στο νοµό Αχαΐας. Η στάση των Ελλήνων µαθητών απέναντι στους Τσιγγάνους. Ερευνητικά δεδοµένα συγκριτικής παρουσίασης µεταξύ δύο περιοχών στο νοµό Αχαΐας. Λάγιος Βασίλειος Περίληψη Σκοπός της έρευνας ήταν να διαπιστώσει

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΑΣΠΑΙΤΕ ΕΠΑΙΚ 2013-2014 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΜΑΥΡΙΚΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ «Ο ΕΝΣΤΕΡΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ-ΕΝΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ» ΣΤΑΜΑΤΑΚΗ ΜΑΡΙΑ ΤΣΕΜΕΚΙΔΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΥΝΤΥΧΑΚΗΣ ΜΑΝΩΛΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα 5 ο. Κοινωνικο-γνωστικές Προσεγγίσεις για τη Μάθηση: Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Εκπαίδευση. Κυριακή Γ. Γιώτα Ψυχολόγος MSc., Ph.D.

Μάθημα 5 ο. Κοινωνικο-γνωστικές Προσεγγίσεις για τη Μάθηση: Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Εκπαίδευση. Κυριακή Γ. Γιώτα Ψυχολόγος MSc., Ph.D. Μάθημα 5 ο Κοινωνικο-γνωστικές Προσεγγίσεις για τη Μάθηση: Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Εκπαίδευση Κυριακή Γ. Γιώτα Ψυχολόγος MSc., Ph.D. Κοινωνικογνωστικές θεωρίες Κοινωνική μάθηση (Bandura) Κοινωνικός

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτισμός και ψυχοπαθολογία

Πολιτισμός και ψυχοπαθολογία Πολιτισμός και ψυχοπαθολογία Ο πολιτισμός ως αιτιολογικός παράγοντας ψυχοπαθολογίας Ερευνητικά δεδομένα DSM-IV-TR Διαπολιτισμική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία Πολιτισμική διακύμανση ψυχικών διαταραχών

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Talcott Parsons

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Talcott Parsons Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Talcott Parsons Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 3ο (σελ. 67-79) 2 Talcott

Διαβάστε περισσότερα

Η έννοια της κοινωνικής αλλαγής στη θεωρία του Tajfel. Ο Tajfel θεωρούσε ότι η κοινωνική ταυτότητα είναι αιτιακός παράγοντας κοινωνικής αλλαγής.

Η έννοια της κοινωνικής αλλαγής στη θεωρία του Tajfel. Ο Tajfel θεωρούσε ότι η κοινωνική ταυτότητα είναι αιτιακός παράγοντας κοινωνικής αλλαγής. Η έννοια της κοινωνικής αλλαγής στη θεωρία του Tajfel. Ο Tajfel θεωρούσε ότι η κοινωνική ταυτότητα είναι αιτιακός παράγοντας κοινωνικής αλλαγής. Τρεις κατηγορίες κοινωνικών καταστάσεων είναι για τον Tajfel

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. ΠΡΟΛΟΓΟΣ (Παντελής Γεωργογιάννης) 19

Περιεχόμενα. ΠΡΟΛΟΓΟΣ (Παντελής Γεωργογιάννης) 19 έσπω Κυπριανού 5 Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ (Παντελής Γεωργογιάννης) 19 ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ 23 ιατύπωση του προβλήµατος 25 Οριοθέτηση του προβλήµατος 28 Αναγκαιότητα και χρησιµότητα της έρευνας 29 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Διαβάστε περισσότερα

Εφηβεία και Πρότυπα. 2)Τη στάση του απέναντι στους άλλους, ενήλικες και συνομηλίκους

Εφηβεία και Πρότυπα. 2)Τη στάση του απέναντι στους άλλους, ενήλικες και συνομηλίκους Εφηβεία και Πρότυπα Τι σημαίνει εφηβεία; Η εφηβεία είναι η περίοδος της ζωής του ανθρώπου που αρχίζει με το τέλος της παιδικής ηλικίας και οδηγεί στην ενηλικίωση. Είναι μια εξελικτική φάση που κατά τη

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογική εξήγηση των δυσκολιών στην ανθρώπινη επικοινωνία - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχολόγ

Βιολογική εξήγηση των δυσκολιών στην ανθρώπινη επικοινωνία - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχολόγ Οι άνθρωποι κάνουμε πολύ συχνά ένα μεγάλο και βασικό λάθος, νομίζουμε ότι αυτό που λέμε σε κάποιον άλλον, αυτός το εκλαμβάνει όπως εμείς το εννοούσαμε. Νομίζουμε δηλαδή ότι ο «δέκτης» του μηνύματος το

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία. ΓΙΑΝΝΗΣ Ι. ΠΑΣΣΑΣ, MED ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» 16 Σεπτεμβρίου Α. ΚΕΙΜΕΝΟ [Ιστορία & Εκπαίδευση]

Ιστορία. ΓΙΑΝΝΗΣ Ι. ΠΑΣΣΑΣ, MED ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» 16 Σεπτεμβρίου Α. ΚΕΙΜΕΝΟ [Ιστορία & Εκπαίδευση] ΓΙΑΝΝΗΣ Ι. ΠΑΣΣΑΣ, MED ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» 16 Σεπτεμβρίου 2018 19.02. Ιστορία Α. ΚΕΙΜΕΝΟ [Ιστορία & Εκπαίδευση] Η χρήση της ιστορίας μπορεί να συμβάλει στην πρόοδο και στην ειρηνική συνύπαρξη της

Διαβάστε περισσότερα

Ερωτήµατα. Πώς θα µπορούσε η προσέγγιση των εθνικών επετείων να αποτελέσει δηµιουργική διαδικασία µάθησης και να ενεργοποιήσει διαδικασίες σκέψης;

Ερωτήµατα. Πώς θα µπορούσε η προσέγγιση των εθνικών επετείων να αποτελέσει δηµιουργική διαδικασία µάθησης και να ενεργοποιήσει διαδικασίες σκέψης; ΕΘΝΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ Παραδοχές Εκπαίδευση ως μηχανισμός εθνικής διαπαιδαγώγησης. Καλλιέργεια εθνικής συνείδησης. Αίσθηση ομοιότητας στο εσωτερικό και διαφοράς στο εξωτερικό Αξιολόγηση ιεράρχηση εθνικών ομάδων.

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Βεμπεριανές απόψεις για την Εκπαίδευση Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 12ο (σελ. 274 282) 2 Max Weber (1864 1920) Βεμπεριανές απόψεις για

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ 1ης ΕΡΕΥΝΑΣ (1 ο Ερευνητικό Ερώτημα)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ 1ης ΕΡΕΥΝΑΣ (1 ο Ερευνητικό Ερώτημα) ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας της Β τάξης του Π.Π. ΓΕΛ Ιωνιδείου Σχολής Πειραιά, με θέμα Ρατσισμός-Ξενοφοβία, τέθηκαν τα παρακάτω ερευνητικά ερωτήματα: 1. Ποιές οι αντιλήψεις των μαθητών

Διαβάστε περισσότερα

Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ανθρώπων με αναπηρίες

Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ανθρώπων με αναπηρίες Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ανθρώπων με αναπηρίες Του Θωμά Κατσιώνη ΜΑ Διευθυντή του Ιδρύματος «Θεοτόκος» Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των ανθρώπων με αναπηρίες

Διαβάστε περισσότερα

Α. Τηλεοπτικές συνήθειες-τρόπος χρήσης των Μ.Μ.Ε.

Α. Τηλεοπτικές συνήθειες-τρόπος χρήσης των Μ.Μ.Ε. 38 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Ένας από τους βασικούς στόχους της παρούσας έρευνας ήταν η εύρεση εκείνων των χαρακτηριστικών των εφήβων τα οποία πιθανόν συνδέονται με τις μελλοντικές επαγγελματικές τους επιλογές. Ως

Διαβάστε περισσότερα

Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω

Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω Το όνειρο Ένα ζευγάρι περιμένει παιδί. Τότε αρχίζει να ονειρεύεται αυτό το παιδί. Κτίζει την εικόνα ενός παιδιού μέσα στο μυαλό του. Βάσει αυτής της εικόνας, κάνει

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί ότι η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στο ανθρώπινο εγκέφαλο.

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία

Εισαγωγή. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία The project Εισαγωγή ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και διδασκαλία Στόχοι Να κατανοήσετε τις έννοιες της κοινωνικοπολιτισμικής ετερότητας και ένταξης στο χώρο της

Διαβάστε περισσότερα

Δεύτερη Συνάντηση ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Κάππας Σπυρίδων

Δεύτερη Συνάντηση ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Κάππας Σπυρίδων Δεύτερη Συνάντηση ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ Κάππας Σπυρίδων ΟΜΑΔΑ είναι μια συνάθροιση ατόμων στην οποία το καθένα έχει συνείδηση της παρουσίας των άλλων, ενώ ταυτόχρονα βιώνει κάποια μορφή εξάρτησης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΨΥΧΟΛΟΓΩΝ (E.F.P.P.A.)

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΨΥΧΟΛΟΓΩΝ (E.F.P.P.A.) ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΨΥΧΟΛΟΓΩΝ (E.F.P.P.A.) ΜΕΤΑ-ΚΩΔΙΚΑΣ ΗΘΙΚΗΣ 1. Προοίμιο Οι ψυχολόγοι αναπτύσσουν ένα έγκυρο και αξιόπιστο σύνολο γνώσεων βασισμένων στην έρευνα και εφαρμόζουν

Διαβάστε περισσότερα

Σημειώσεις Κοινωνιολογίας Κεφάλαιο 1 1

Σημειώσεις Κοινωνιολογίας Κεφάλαιο 1 1 Σημειώσεις Κοινωνιολογίας Κεφάλαιο 1 1 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Γέννηση της κοινωνιολογίας Εφαρμογή της κοινωνιολογικής φαντασίας Θεμελιωτές της κοινωνιολογίας (Κοντ, Μαρξ, Ντυρκέμ, Βέμπερ) Κοινωνιολογικές

Διαβάστε περισσότερα

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας:

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Συστηματική περιγραφή και κατανόηση των ψυχολογικών φαινομένων. Η ψυχολογική έρευνα χρησιμοποιεί μεθόδους συστηματικής διερεύνησης για τη συλλογή, την ανάλυση και την ερμηνεία

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνικές συλλογής δεδομένων στην ποιοτική έρευνα

Τεχνικές συλλογής δεδομένων στην ποιοτική έρευνα Το κείμενο αυτό είναι ένα απόσπασμα από το Κεφάλαιο 16: Ποιοτικές ερμηνευτικές μέθοδοι έρευνας στη φυσική αγωγή (σελ.341-364) του βιβλίου «Για μία καλύτερη φυσική αγωγή» (Παπαιωάννου, Α., Θεοδωράκης Ι.,

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας στη ΜΕ

Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας στη ΜΕ Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας στη ΜΕ Χ Α Ρ Α Λ Α Μ Π Ο Σ Σ Α Κ Ο Ν Ι Δ Η Σ, Δ Π Θ Μ Α Ρ Ι Α Ν Ν Α Τ Ζ Ε Κ Α Κ Η, Α Π Θ Α. Μ Α Ρ Κ Ο Υ, Δ Π Θ Α Χ Ε Ι Μ Ε Ρ Ι Ν Ο 2 0 17-2018 2 ο παραδοτέο 8/12/2016

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Ερευνας στη ΜΕ

Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Ερευνας στη ΜΕ Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Ερευνας στη ΜΕ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΣΑΚΟΝΙΔΗΣ, ΔΠΘ ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΤΖΕΚΑΚΗ, ΑΠΘ Α ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ 201 6-2017 2 ο παραδοτέο Περιεχόμενο 1. Εισαγωγή: το θέμα και η σημασία του, η σημασία διερεύνησης του

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παιδική ηλικία είναι ένα ζήτημα για το οποίο η κοινωνιολογία έχει δείξει μεγάλο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 έως σήμερα βρίσκεται υπό εξέλιξη ένα πρόγραμμα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί πως η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Διαβάστε περισσότερα

Παρακάτω, έχετε μια λίστα με ερωτήσεις για κάθε θέμα, οι οποίες θα σας βοηθήσουν.

Παρακάτω, έχετε μια λίστα με ερωτήσεις για κάθε θέμα, οι οποίες θα σας βοηθήσουν. ΓΝΩΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ Οδηγός για τον δάσκαλο / εκπαιδευτικό / μέντορα Πριν ξεκινήσετε με τα αναφερόμενα θέματα, πρέπει να ζητήσετε από τους συμμετέχοντες να συμπληρώσουν τα Ερωτηματολόγια για τους εκπαιδευτικούς

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Νάκου Αλεξάνδρα Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Ο όρος ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ δημιουργεί μία αίσθηση ασάφειας αφού επιδέχεται πολλές εξηγήσεις. Υπάρχει συνεχής διάλογος και προβληματισμός ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Ενότητα 8: Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150

Διαβάστε περισσότερα

e-seminars Αναπτύσσομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων

e-seminars Αναπτύσσομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων e-seminars Πρωτοποριακή Συνεχής Επαγγελματική και Προσωπική Εκπαίδευση Προσωπική Βελτίωση Αναπτύσσομαι 1 e Seminars Copyright Seminars & Consulting Page 1 Περιεχόμενα 1. Γιατί είναι απαραίτητη η ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

Παναής Κασσιανός, δάσκαλος Διευθυντής του 10ου Ειδικού Δ.Σ. Αθηνών (Μαρασλείου)

Παναής Κασσιανός, δάσκαλος Διευθυντής του 10ου Ειδικού Δ.Σ. Αθηνών (Μαρασλείου) Παναής Κασσιανός, δάσκαλος Διευθυντής του 10ου Ειδικού Δ.Σ. Αθηνών (Μαρασλείου) Ομιλία-συζήτηση με βασικό άξονα προσέγγισης το Φάσμα του Αυτισμού και με αφορμή το βιβλίο της Εύας Βακιρτζή «Το Αυγό» στο

Διαβάστε περισσότερα

Ατομική Ψυχολογία. Alfred Adler. Εισηγήτρια: Παπαχριστοδούλου Ελένη Υπ. Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ.

Ατομική Ψυχολογία. Alfred Adler. Εισηγήτρια: Παπαχριστοδούλου Ελένη Υπ. Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ. Ατομική Ψυχολογία Alfred Adler Εισηγήτρια: Παπαχριστοδούλου Ελένη Υπ. Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ. Μαλικιώση- Λοΐζου Ατομική Ψυχολογία Τονίζει τη μοναδικότητα της προσωπικότητας

Διαβάστε περισσότερα

Στερεότυπα και προκαταλήψεις. Το σύνολο των χαρακτηριστικών που πιστεύεται ότι καθορίζουν µια οµάδα ανθρώπων ονοµάζονται στερεότυπα.

Στερεότυπα και προκαταλήψεις. Το σύνολο των χαρακτηριστικών που πιστεύεται ότι καθορίζουν µια οµάδα ανθρώπων ονοµάζονται στερεότυπα. Στερεότυπα και προκαταλήψεις. Το σύνολο των χαρακτηριστικών που πιστεύεται ότι καθορίζουν µια οµάδα ανθρώπων ονοµάζονται στερεότυπα. Βάση των στερεοτύπων συχνά κρίνουµε τα άτοµα που ανήκουν σε µια οµάδα

Διαβάστε περισσότερα

Ο σκοπός της πρότασης

Ο σκοπός της πρότασης ΠΡΟΛΟΓΟΣ H παγκοσμιοποίηση και τα νέα δεδομένα που καλούμαστε να βιώσουμε, ιδιαίτερα μέσα στους σχολικούς χώρους απαιτεί από την εκπαίδευση, τους εκπαιδευτικούς και την πολιτεία να μείνουν στο ύψος των

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα 5 ο. Κοινωνικο-γνωστικές Προσεγγίσεις για τη Μάθηση: Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Εκπαίδευση. Κυριακή Γ. Γιώτα Ψυχολόγος MSc., Ph.D.

Μάθημα 5 ο. Κοινωνικο-γνωστικές Προσεγγίσεις για τη Μάθηση: Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Εκπαίδευση. Κυριακή Γ. Γιώτα Ψυχολόγος MSc., Ph.D. Μάθημα 5 ο Κοινωνικο-γνωστικές Προσεγγίσεις για τη Μάθηση: Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Εκπαίδευση Κυριακή Γ. Γιώτα Ψυχολόγος MSc., Ph.D. Κοινωνικογνωστικές θεωρίες Κοινωνική μάθηση (Bandura) Κοινωνικός

Διαβάστε περισσότερα

(γλώσσα και σχολική αποτυχία γλώσσα και. συµπεριφοράς) ρ. Πολιτικής Επιστήµης και Ιστορίας Σχολικός Σύµβουλος Π.Ε. 70

(γλώσσα και σχολική αποτυχία γλώσσα και. συµπεριφοράς) ρ. Πολιτικής Επιστήµης και Ιστορίας Σχολικός Σύµβουλος Π.Ε. 70 Προβλήµατα διγλωσσίας ίγλωσση εκπαίδευση (γλώσσα και σχολική αποτυχία γλώσσα και µαθησιακές δυσκολίες προβλήµατα συµπεριφοράς) Σαλτερής Νίκος ρ. Πολιτικής Επιστήµης και Ιστορίας Σχολικός Σύµβουλος Π.Ε.

Διαβάστε περισσότερα

Ο καθημερινός άνθρωπος ως «ψυχολόγος» της προσωπικότητάς του - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχο

Ο καθημερινός άνθρωπος ως «ψυχολόγος» της προσωπικότητάς του - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχο Έ να πολύ μεγάλο ποσοστό ανθρώπων που αντιμετωπίζουν έντονο άγχος, δυσθυμία, «κατάθλιψη» έχει την «τάση» να αποδίδει λανθασμένα τις ψυχικές αυτές καταστάσεις, σε έναν «προβληματικό εαυτό του», (μία δυστυχώς

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΠΡΙΑΜΗ ΒΑΓΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (μάθημα επιλογής) Α τάξη Γενικού Λυκείου Α) Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΑΠΣ) Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος επιλογής «Ελληνικός και Ευρωπαϊκός πολιτισμός»,

Διαβάστε περισσότερα

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης ί>ηγο^η 26 Επιστήμες της Αγωγής 26 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ ΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

Ερωτηματολόγιο. Τρόποι χορήγησης: α) Με αλληλογραφία β) Με απευθείας χορήγηση γ) Τηλεφωνικά

Ερωτηματολόγιο. Τρόποι χορήγησης: α) Με αλληλογραφία β) Με απευθείας χορήγηση γ) Τηλεφωνικά Ερωτηματολόγιο Το ερωτηματολόγιο αποτελείται από μια σειρά ερωτήσεων, οι οποίες έχουν ως στόχο την καταγραφή των απόψεων, γνώσεων ή στάσεων μιας ομάδας ατόμων. Τρόποι συμπλήρωσης: α) άμεσος (ο ίδιος ο

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτισμός και Ανθρώπινη Ανάπτυξη. Η θεωρία του Piaget Εθνοθεωρίες των γονέων Παιχνίδι και εργασία Σχολική εκπαίδευση και πρακτική αγωγή

Πολιτισμός και Ανθρώπινη Ανάπτυξη. Η θεωρία του Piaget Εθνοθεωρίες των γονέων Παιχνίδι και εργασία Σχολική εκπαίδευση και πρακτική αγωγή Πολιτισμός και Ανθρώπινη Ανάπτυξη Η θεωρία του Piaget Εθνοθεωρίες των γονέων Παιχνίδι και εργασία Σχολική εκπαίδευση και πρακτική αγωγή Η δομική θεωρία του Piaget: Βασικές αρχές Τέσσερα στάδια γνωστικής

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΣΚΡΕΚΑ ΝΑΤΑΛΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

Διαπολιτισμικές σχέσεις στις πλουραλιστικές κοινωνίες

Διαπολιτισμικές σχέσεις στις πλουραλιστικές κοινωνίες Διαπολιτισμικές σχέσεις στις πλουραλιστικές κοινωνίες Βασίλης Παυλόπουλος Τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών vpavlop@psych.uoa.gr http://usrs.uoa.gr/~vpavlop Δύο μύθοι + ένας κίνδυνος Η ηθικολογία (καλοί

Διαβάστε περισσότερα

ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΟΡΙΣΜΟΙ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ-ΣΥΝΩΝΥΜΑ

ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΟΡΙΣΜΟΙ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ-ΣΥΝΩΝΥΜΑ ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΟΡΙΣΜΟΙ Ρατσισμός ονομάζεται η στάση, κατά την οποία τα μέλη μιας φυλής ή εθνικής ομάδας θεωρούν ως μειονεκτούντα τα μέλη άλλης φυλής ή εθνικής ομάδας και ως συνέπεια αυτού αναπτύσσουν μία έντονη

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ PSY 301 Φιορεντίνα Πουλλή. Μάθημα 1ο

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ PSY 301 Φιορεντίνα Πουλλή. Μάθημα 1ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ PSY 301 Φιορεντίνα Πουλλή 1 ΚΥΡΙΩΣ ΒΙΒΛΙΟ Τίτλος : Κοινωνική Ψυχολογία: Εισαγωγή στη μελέτη της κοινωνικής συμπεριφοράς Συγγραφέας : Κοκκινάκη, Φ. 2 Μάθημα 1 ον -Δομή Μαθήματος Τι είναι

Διαβάστε περισσότερα

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας Σκοποί Θεματικές ενότητες Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Ιστορική εξέλιξη των σκοπών της αγωγής Σύγχρονος προβληματισμός http://users.uoa.gr/~dhatziha/ Διαφάνεια:

Διαβάστε περισσότερα

ΦΟΡΜΑ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΜΙΛΟΥ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ. Βαρβάρα Δερνελή ΕΚΠ/ΚΟΥ. Β Τάξη Λυκείου

ΦΟΡΜΑ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΜΙΛΟΥ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ. Βαρβάρα Δερνελή ΕΚΠ/ΚΟΥ. Β Τάξη Λυκείου ΦΟΡΜΑ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΜΙΛΟΥ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ Βαρβάρα Δερνελή ΕΚΠ/ΚΟΥ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΠΕ02 (φιλόλογος) ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΜΙΛΟΥ ΟΜΙΛΟΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ: ΜΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ ΤΑΞΗ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

«Το κοινωνικό στίγµα της ψυχικής ασθένειας»

«Το κοινωνικό στίγµα της ψυχικής ασθένειας» «Το κοινωνικό στίγµα της ψυχικής ασθένειας» Mαρίνα Οικονόµου-Λαλιώτη Επικ. Καθηγήτρια Ψυχιατρικής Επιστηµονικά Υπεύθυνη του Προγράµµατος «αντι-στίγµα» ΕΠΙΨΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΨΥΧΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και

Διαβάστε περισσότερα

www.themegallery.com LOGO

www.themegallery.com LOGO www.themegallery.com LOGO 1 Δομή της παρουσίασης 1 Σκοπός και στόχοι των νέων ΠΣ 2 Επιλογή των περιεχομένων & Κατανομή της ύλης 3 Ο ρόλος μαθητή - εκπαιδευτικού 4 Η ΚΠΑ στο Δημοτικό & το Γυμνάσιο 5 Η Οικιακή

Διαβάστε περισσότερα

«Μαθησιακές δυσκολίες και παραβατική συμπεριφορά»

«Μαθησιακές δυσκολίες και παραβατική συμπεριφορά» «Μαθησιακές δυσκολίες και παραβατική συμπεριφορά» Θεοδώρα Πάσχου α.μ 12181 Τμήμα Λογοθεραπείας-Τ.Ε.Ι ΗΠΕΙΡΟΥ Εισαγωγικές επισημάνσεις 1) η εκδήλωση διαταραχών στην κατάκτηση μαθησιακών δεξιοτήτων προκαλεί

Διαβάστε περισσότερα

ΤσικολάταςΑ. (2015) Review. Public awareness, attitudes and beliefs regarding intellectual disability. Αθήνα

ΤσικολάταςΑ. (2015) Review. Public awareness, attitudes and beliefs regarding intellectual disability. Αθήνα ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Συμβουλευτική ψυχολογία σε ειδικές κοινωνικές ομάδες, με έμφαση

Διαβάστε περισσότερα

1. Έρευνα για το Σχολικό κλίμα

1. Έρευνα για το Σχολικό κλίμα Βασικές Πληροφορίες ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Έρευνα για το Σχολικό κλίμα...2 1.1 Αναγκαιότητα...2 1.2 Στόχοι της έρευνας...2 2. Το Ερωτηματολόγιο...3 2.1 Δομή...3 2.2 Δείγμα...3 2.3 Μορφή...3 3. Φορέας Υλοποίησης

Διαβάστε περισσότερα

ΛΥΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΛΥΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΛΥΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α ΚΕΙΜΕΝΟ 1) Διαβάζοντας το κείμενο, αντιλαμβανόμαστε ότι το φαινόμενο του ρατσισμού, έχει αρκετές συνέπειες και για εκείνον που το υποστηρίζει και

Διαβάστε περισσότερα

Οι γλώσσες αλλάζουν (5540)

Οι γλώσσες αλλάζουν (5540) Κείμενο 1 Οι γλώσσες αλλάζουν (5540) Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη σκέψη, για να διαπιστώσει κανείς ότι οι φυσικές γλώσσες αλλάζουν με το πέρασμα του χρόνου, όπως όλες οι πτυχές του φυσικού κόσμου και της ζωής

Διαβάστε περισσότερα

Μετανάστευση, πολυπολιτισμικότητα και εκπαιδευτικές προκλήσεις: Πολιτική - Έρευνα - Πράξη

Μετανάστευση, πολυπολιτισμικότητα και εκπαιδευτικές προκλήσεις: Πολιτική - Έρευνα - Πράξη ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Μετανάστευση, πολυπολιτισμικότητα και εκπαιδευτικές προκλήσεις: Πολιτική - Έρευνα - Πράξη Αθήνα, 14-15 Μαΐου 2010 ηρητήριο _2010 1 Τα πολυτροπικά κείμενα ως εργαλείο προώθησης της

Διαβάστε περισσότερα

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ Δέσποινα Σιδηροπούλου-Δημακάκου Καθηγήτρια Ψυχολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών 1 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Αναφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Διαδικασία Αυτοαξιολόγησης στη Σχολική Μονάδα

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Διαδικασία Αυτοαξιολόγησης στη Σχολική Μονάδα ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Διαδικασία Αυτοαξιολόγησης στη Σχολική Μονάδα Σχέδια Εκθέσεων

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχολογία της προσωπικότητας θεωρίες.

Ψυχολογία της προσωπικότητας θεωρίες. Ψυχολογία της προσωπικότητας θεωρίες. Οι διάφορες θεωρίες προσωπικότητας προσπαθούν να απαντήσουν και να ερμηνεύσουν τα ακόλουθα ερωτήματα: α) Πώς είναι τα άτομα; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του ατόμου

Διαβάστε περισσότερα

Σκοποί της παιδαγωγικής διαδικασίας

Σκοποί της παιδαγωγικής διαδικασίας Σκοποί της παιδαγωγικής διαδικασίας Θεματικές ενότητες Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Ιστορική εξέλιξη των σκοπών της αγωγής Σύγχρονος προβληματισμός Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Η παιδαγωγική διαδικασία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΝΕΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ. 2 ο Λύκειο Αμαρουσίου Β Τάξη 1 ο project Σχολικό Έτος: Υπεύθυνη καθηγήτρια: κα Σπανού

ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΝΕΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ. 2 ο Λύκειο Αμαρουσίου Β Τάξη 1 ο project Σχολικό Έτος: Υπεύθυνη καθηγήτρια: κα Σπανού ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΝΕΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 2 ο Λύκειο Αμαρουσίου Β Τάξη 1 ο project Σχολικό Έτος: 2016-2017 Υπεύθυνη καθηγήτρια: κα Σπανού ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Εργασία των μαθητριών: Ανθούλα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΝΟΣΟΥ ΣΤΟ 46 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΘΗΝΩΝ.

ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΝΟΣΟΥ ΣΤΟ 46 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. 22-3-2011 ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΝΟΣΟΥ ΣΤΟ 46 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. 1. Εισαγωγή 2. Η Πρώτη Συνάντηση της Ομάδας Μαθητών. 3. Η Δεύτερη

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ & ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Διαστάσεις της διαφορετικότητας Τα παιδιά προέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών

Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών Dr. Anthony Montgomery Επίκουρος Καθηγητής Εκπαιδευτικής & Κοινωνικής Πολιτικής antmont@uom.gr Ποιός είναι ο σκοπός του μαθήματος μας? Στο τέλος του σημερινού μαθήματος,

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτική Ψυχολογία Μάθημα 2 ο. Γνωστικές Θεωρίες για την Ανάπτυξη: Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Εκπαίδευση

Εκπαιδευτική Ψυχολογία Μάθημα 2 ο. Γνωστικές Θεωρίες για την Ανάπτυξη: Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Εκπαίδευση Εκπαιδευτική Ψυχολογία Μάθημα 2 ο Γνωστικές Θεωρίες για την Ανάπτυξη: Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Εκπαίδευση Αντιπαράθεση φύσης ανατροφής η ανάπτυξη είναι προκαθορισμένη κατά την γέννηση από την

Διαβάστε περισσότερα

Πολλοί άνθρωποι θεωρούν λανθασμένα ότι δεν είναι «ψυχικά δυνατοί». Άλλοι μπορεί να φοβούνται μήπως δεν «φανούν» ψυχικά δυνατοί στο περιβάλλον τους.

Πολλοί άνθρωποι θεωρούν λανθασμένα ότι δεν είναι «ψυχικά δυνατοί». Άλλοι μπορεί να φοβούνται μήπως δεν «φανούν» ψυχικά δυνατοί στο περιβάλλον τους. Πολλοί άνθρωποι θεωρούν λανθασμένα ότι δεν είναι «ψυχικά δυνατοί» Άλλοι μπορεί να φοβούνται μήπως δεν «φανούν» ψυχικά δυνατοί στο περιβάλλον τους Η αυτοεικόνα μας «σχηματίζεται» ως ένα σχετικά σταθερό

Διαβάστε περισσότερα

Το παιδί ως αναγνώστης: Τα στάδια ανάπτυξης της ανάγνωσης και η σημασία της στην ευρύτερη καλλιέργεια του παιδιού

Το παιδί ως αναγνώστης: Τα στάδια ανάπτυξης της ανάγνωσης και η σημασία της στην ευρύτερη καλλιέργεια του παιδιού Το παιδί ως αναγνώστης: Τα στάδια ανάπτυξης της ανάγνωσης και η σημασία της στην ευρύτερη καλλιέργεια του παιδιού Διεπιστημονικό Συνέδριο: InfoKid 2017 Κέρκυρα Σπυροπούλου Χριστίνα Μαργαρίτα, Εκπαιδευτικός

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. 3. ΙΣΤΟΡΙΚΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Πρωτόγονη και αρχαία περίοδος. Ελληνική και Ρωμαϊκή περίοδος.. Μεσαίωνας..

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. 3. ΙΣΤΟΡΙΚΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Πρωτόγονη και αρχαία περίοδος. Ελληνική και Ρωμαϊκή περίοδος.. Μεσαίωνας.. 8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Α 1. ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ Φύση και έννοια της αναπηρίας Η συνειδητοποίηση της αναπηρίας.. Η στάση της οικογένειας απέναντι στο παιδί με αναπηρία Στάσεις της

Διαβάστε περισσότερα

Ένα εννοιολογικό πλαίσιο για τη Διαπολιτισμική Ψυχολογία. Θεωρητικές προσεγγίσεις Το οικολογικό-πολιτισμικό μοντέλο Κοινωνικοποίηση & επιπολιτισμός

Ένα εννοιολογικό πλαίσιο για τη Διαπολιτισμική Ψυχολογία. Θεωρητικές προσεγγίσεις Το οικολογικό-πολιτισμικό μοντέλο Κοινωνικοποίηση & επιπολιτισμός Ένα εννοιολογικό πλαίσιο για τη Διαπολιτισμική Ψυχολογία Θεωρητικές προσεγγίσεις Το οικολογικό-πολιτισμικό μοντέλο Κοινωνικοποίηση & επιπολιτισμός Ψευδο-ερμηνείες της συμπεριφοράς (θεωρίες των ενστίκτων)

Διαβάστε περισσότερα

Μεταγνωστικές διεργασίες και αυτο-ρύθμιση

Μεταγνωστικές διεργασίες και αυτο-ρύθμιση Πρόλογος Tα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια υπάρχουν δύο έννοιες που κυριαρχούν διεθνώς στο ψυχολογικό και εκπαιδευτικό λεξιλόγιο: το μεταγιγνώσκειν και η αυτο-ρυθμιζόμενη μάθηση. Παρά την ευρεία χρήση

Διαβάστε περισσότερα

html

html https://www.youtube.com/watch?v=kyhycwpc06s http://vimeo.com/17503101 http://pat61lib.squat.gr/digital_archive_iles/ 044-198.html ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ Πρόκειται για την πίστη στην υπεροχή μιας φυλής έναντι κάποιας

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ Ο ρόλος της Δια βίου Μάθησης στην καταπολέμηση των εκπαιδευτικών και κοινωνικών ανισοτήτων. Τοζήτηματωνκοινωνικώνανισοτήτωνστηνεκπαίδευσηαποτελείένα

Διαβάστε περισσότερα

Η Θεωρία Αυτο-κατηγοριοποίησης (ΘΑΚ) Από Χαντζή, Α. (υπό δηµοσίευση)

Η Θεωρία Αυτο-κατηγοριοποίησης (ΘΑΚ) Από Χαντζή, Α. (υπό δηµοσίευση) 18 Η Θεωρία Αυτο-κατηγοριοποίησης (ΘΑΚ) Από Χαντζή, Α. (υπό δηµοσίευση) Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο John Turner και οι συνεργάτες του (Turner, 1985, Turner et al. 1987), θεωρητικοί και ερευνητές

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Μάθημα 6 ο. Κοινωνικο-γνωστικές Προσεγγίσεις για τη Μάθηση: Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Εκπαίδευση

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Μάθημα 6 ο. Κοινωνικο-γνωστικές Προσεγγίσεις για τη Μάθηση: Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Εκπαίδευση ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ Μάθημα 6 ο ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ 2017-2018 Κοινωνικο-γνωστικές Προσεγγίσεις για τη Μάθηση: Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Εκπαίδευση Κυριακή Γ. Γιώτα Ψυχολόγος MSc., Ph.D. Κοινωνικογνωστικές θεωρίες

Διαβάστε περισσότερα

Εφηβεία. Πώς επιδρά η σημερινή κοινωνία την ανάπτυξη του εφήβου; 21 ΓΕΛ ΑΘΗΝΑΣ ΤΜΗΜΑ Α1, ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Ν. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ

Εφηβεία. Πώς επιδρά η σημερινή κοινωνία την ανάπτυξη του εφήβου; 21 ΓΕΛ ΑΘΗΝΑΣ ΤΜΗΜΑ Α1, ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Ν. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ Εφηβεία Πώς επιδρά η σημερινή κοινωνία την ανάπτυξη του εφήβου; ΤΜΗΜΑ Α1, ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Ν. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ 21 ΓΕΛ ΑΘΗΝΑΣ 1.Χαρακτηριστικά Εφηβεία 2.Δραστηριότητες 3.Κοινωνικοποίηση 1.Χαρακτηριστικά

Διαβάστε περισσότερα

Το Μεταναστευτικό ζήτημα στην Ελλάδα. Τμήμα Project 3 1 ο ΕΠΑ.Λ. Άνω Λιοσίων Μαθητές Α Τάξης ΕΠΑ.Λ. Εκπαιδευτικός : Στάμος Γ.

Το Μεταναστευτικό ζήτημα στην Ελλάδα. Τμήμα Project 3 1 ο ΕΠΑ.Λ. Άνω Λιοσίων Μαθητές Α Τάξης ΕΠΑ.Λ. Εκπαιδευτικός : Στάμος Γ. Το Μεταναστευτικό ζήτημα στην Ελλάδα Τμήμα Project 3 1 ο ΕΠΑ.Λ. Άνω Λιοσίων Μαθητές Α Τάξης ΕΠΑ.Λ. Εκπαιδευτικός : Στάμος Γ. ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ Καλλιέργεια στους μαθητές της ΔΕΞΙΟΤΗΤΑΣ της Διαπολιτισμικής

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστήριο Στρατηγικής και Επιχειρηματικότητας. «Ενισχύοντας τις επιχειρηματικές προθέσεις των νέων»

Εργαστήριο Στρατηγικής και Επιχειρηματικότητας. «Ενισχύοντας τις επιχειρηματικές προθέσεις των νέων» Εργαστήριο Στρατηγικής και Επιχειρηματικότητας Κοδριγκτώνος 12, 210 8203573, 210 8203 803 http://este.dmst.aueb.gr/ «Ενισχύοντας τις επιχειρηματικές προθέσεις των νέων» ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η προώθηση της

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική των Φυσικών Επιστημών Ενότητα 2: Βασικό Εννοιολογικό Πλαίσιο

Διδακτική των Φυσικών Επιστημών Ενότητα 2: Βασικό Εννοιολογικό Πλαίσιο Διδακτική των Φυσικών Επιστημών Ενότητα 2: Βασικό Εννοιολογικό Πλαίσιο Χρυσή Κ. Καραπαναγιώτη Τμήμα Χημείας Αντικείμενο και Αναγκαιότητα Μετασχηματισμός της φυσικοεπιστημονικής γνώσης στη σχολική της εκδοχή.

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ Γ ΤΑΞΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ Γ ΤΑΞΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ Γ ΤΑΞΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ γνώση + ικανότητα επικοινωνίας χρήσιμη & απαραίτητη αποτελεσματικότητα στον επαγγελματικό χώρο αποτελεσματικότητα στις ανθρώπινες σχέσεις Περισσότερο

Διαβάστε περισσότερα

Mάθηση και διαδικασίες γραμματισμού

Mάθηση και διαδικασίες γραμματισμού Mάθηση και διαδικασίες γραμματισμού Διαβάστε προσεκτικά την λίστα που ακολουθεί. Ποιες από τις δραστηριότητες που αναφέρονται θεωρείτε ότι θα συνέβαλαν περισσότερο στην προώθηση του γραμματισμού των παιδιών

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΓΑΝΩΣΙΑΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

ΟΡΓΑΝΩΣΙΑΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΟΡΓΑΝΩΣΙΑΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Γκορέζης Παναγιώτης Επιστημονικός Συνεργάτης ΑΠΘ Μπέλλου Βικτώρια Επίκ. Καθηγήτρια ΠΘ 2 Αντίληψη Διαδικασία λήψης & ερμηνείας των ερεθισμάτων του περιβάλλοντος Βοηθούν στην επεξεργασία

Διαβάστε περισσότερα

Καλλιόπη-Ελένη Τσάφου, Βασίλης Παυλόπουλος Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Καλλιόπη-Ελένη Τσάφου, Βασίλης Παυλόπουλος Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Καλλιόπη-Ελένη Τσάφου, Βασίλης Παυλόπουλος Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών H μελέτη των παραγόντων που συμβάλλουν στην εμφάνιση του κοινωνικού στιγματισμού απέναντι στα άτομα με HIV/AIDS.

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ.

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. 2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ (Ι) ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ; Στο μάθημα «Κοινωνική Θεωρία της Γνώσης (I)» (όπως και στο (ΙΙ) που ακολουθεί) παρουσιάζονται

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιογνωστική θεωρία Social Cognitive Theory

Κοινωνιογνωστική θεωρία Social Cognitive Theory Κοινωνιογνωστική θεωρία Social Cognitive Theory Πακλατζόγλου Σοφία Μουράτογλου Νικόλαος Καρολίδου Σωτηρία Παζάρσκη Γεωργία Γιολάντα ΠΕΣΥΠ 3 Απριλίου 2017 Θεσσαλονίκη Η μάθηση είναι διαδικασία πρόσκτησης

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση. Διαδικασία Αυτοαξιολόγησης στη Σχολική Μονάδα

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση. Διαδικασία Αυτοαξιολόγησης στη Σχολική Μονάδα ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση Διαδικασία Αυτοαξιολόγησης στη Σχολική Μονάδα Σχέδια

Διαβάστε περισσότερα