ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΙΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΙΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ Η ΕΞ ΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1980 ΕΩΣ 2012 ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΠΟΥΔΑΣΤΕΣ: ΣΚΑΜΠΑΡΔΩΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΑΝΘΟΣ ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΖΟΥΜΠΟΥΛΙΔΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ 1

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ 1. Η έννοια του πληθωρισμού Γενικά Οι σημαντικότερες διακρίσεις του πληθωρισμού Δείκτες μέτρησης του πληθωρισμού... 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ 2 Αίτια πληθωρισμού Πληθωρισμός ζήτησης Πληθωρισμός κόστους Πληθωρισμός που οφείλεται σε νομισματικούς παράγοντες Ο υπερπληθωρισμός Ο στασιμοπληθωρισμός Η καμπύλη Phillips και το πρόβλημα επιλογής μεταξύ πληθωρισμού και ανεργίας.. 15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ 3 Η εξέλιξη του πληθωρισμού στην Ελλάδα Έτη Έτος Έτος Έτος Έτος Έτος ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ 4 Συνέπειες του πληθωρισμού Πληθωρισμός και Γεωργικός Τομέας Επιπτώσεις του Πληθωρισμού στις Βασικές Υπηρεσίες Πληθωρισμός και Αλλοιώσεις στη Βιομηχανική Ανάπτυξη Οι επιπτώσεις του Πληθωρισμού στο Ισοζύγιο Πληρωμών Επιπτώσεις του Πληθωρισμού στις εισαγωγές Επιπτώσεις του Πληθωρισμού στις Εξαγωγές Επιπτώσεις του Πληθωρισμού στην Εισροή και στην Εκροή Κεφαλαίων Το κοινωνικό κόστος του πληθωρισμού ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΤΟΜΕΙΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΣΕ Ο ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ 5. Συνέπειες Πληθωρισμού στην Ελλάδα Τραπεζικός τομέας Ναυτιλία Τουρισμός

3 5.4 Ακίνητα Τρόποι αντιμετώπισης του πληθωρισμού ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Όπως είναι γνωστό, ο πληθωρισμός θεωρείται ένα από τα περισσότερο σοβαρά προβλήματα των σύγχρονων οικονομιών. Υπάρχει πληθωρισμός σε μια οικονομία όταν παρατηρείται συνεχής αύξηση του επίπεδου των τιμών και κατά συνέπεια συνεχής μείωση της αγοραστικής δύναμης του χρήματος. Μια μοναδική αύξηση του επίπεδου των τιμών δεν αποτελεί πληθωρισμό. Ο πληθωρισμός είναι μια διαδικασία αυξανόμενων τιμών, ένα δυναμικό φαινόμενο που εκδηλώνεται διαμέσου του χρόνου. Παλαιότερα ο πληθωρισμός θεωρείται ότι προερχόταν αποκλειστικά από υπερβολική ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες. Από τη δεκαετία όμως του 1950 παρατηρήθηκε σε ορισμένες οικονομίες αύξηση του επίπεδου των τιμών, ενώ υπήρχε υποαπασχόληση τόσο του εργατικού δυναμικού όσο και του κεφαλαιουχικού εξοπλισμού. Το πρόβλημα αυτό παρουσιάστηκε σε οξυμμένη μορφή κατά τη δεκαετία του 1970, οπότε παρατηρήθηκε το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού. Σε πολλές οικονομίες είναι δύσκολο να υπάρξει απόλυτη σταθερότητα των τιμών. Η αύξηση των τιμών θεωρείται ως πρόβλημα όταν ο ρυθμός της ξεπερνάει ένα ορισμένο επίπεδο που διαφέρει από οικονομία σε οικονομία. Ακόμα και για την ίδια οικονομία δεν είναι δυνατό να υπάρξει συμφωνία μεταξύ των οικονομολόγων από ποιο επίπεδο και πάνω θα πρέπει να θεωρείται ότι η αύξηση των τιμών αποτελεί πρόβλημα. Π.χ. στην περίπτωση της χώρας μας το επίπεδο πάνω από το οποίο θα πρέπει να θεωρείται η αύξηση των τιμών ως πρόβλημα είναι το ποσοστό 5%, 6%, 7% ή ακόμα ψηλότερο; Στην ερώτηση αυτή διάφοροι οικονομολόγοι θα έδιναν διαφορετικές απαντήσεις. Οπωσδήποτε όμως υπάρχουν ορισμένα όρια που αν ξεπεραστούν από το ρυθμό αύξησης των τιμών υπάρχει κατά γενική ομολογία πρόβλημα πληθωρισμού. Στην εργασία αυτή θα παρουσιαστεί αναλυτικά η πορεία του πληθωρισμού από το 1980 μέχρι και το 2012, εξετάζοντας την πορεία του πληθωρισμού, τις κυβερνητικές πολιτικές και τους εκάστοτε εξωγενείς παράγοντες. Επιπλέον, θα παρουσιαστούν θεωρητικά θέματα σχετικά με τον πληθωρισμό και τις διάφορες μορφές του, την καμπύλη PhiΠips και την εφαρμογή της στην ελληνική οικονομία, ενώ θα μελετηθούν θέματα που σχετίζονται με την εξέλιξη του πληθωρισμού, όπως η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας, οι συνθήκες ανταγωνισμού και η ακρίβεια στην ελληνική αγορά. Τέλος, θα μελετηθούν τα αίτια αύξησης του πληθωρισμού, οι συνέπειες του και ειδικότερα για την Ελλάδα, καθώς και οι τρόποι αντιμετώπισης. 4

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ 1.1 Γενικά Είναι γνωστό ότι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες αναπτυγμένες οικονομίες είναι το πρόβλημα του πληθωρισμού. Μ ετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ο πληθωρισμός υπήρξε μία σχεδόν μόνιμη κατάσταση των προηγμένων οικονομιών. Όπως η δεκαετία του 1970 έτσι και η δεκαετία του 1980 ήταν μια δύσκολη περίοδος για την παγκόσμια οικονομία. Οι χαμηλότεροι ρυθμοί της νομισματικής μεγέθυνσης οδήγησαν σε μείωση του πληθωρισμού στις σημαντικότερες βιομηχανικές χώρες, ταυτόχρονα όμως προκάλεσαν μια από τις μεγαλύτερες υφέσεις της μεταπολεμικής περιόδου.1 Ως πληθωρισμό ορίζουμε το φαινόμενο της συνεχούς ανόδου του γενικού επιπέδου των τιμών. 2 Κατά συνέπεια, από τον ορισμό του, ο πληθωρισμός ισοδυναμεί με μια συνεχή μείωση της αγοραστικής δυνάμεως του Χρήματος. Πιο συγκεκριμένα, πληθωρισμός είναι η τάση προς συνεχιζόμενη και αυτοτροφοδοτούμενη αύξηση του γενικού επιπέδου των τιμών σε μια οικονομία. Από αυτόν τον ορισμό προκύπτει ότι τα στοιχεία της έννοιας του πληθωρισμού είναι τα εξής: α) Ο πληθωρισμός αναφέρεται στην αύξηση του γενικού επιπέδου των τιμών. Άρα, επιδίωξη των φορέων της οικονομικής πολιτικής είναι η σταθερότητα των τιμών κατά μέσον όρο, η αύξηση του οποίου όχι μόνο δε συνδέεται με τα επιθυμητά αποτελέσματα, αλλά αντίθετα με σοβαρές δυσμενείς επιπτώσεις, οι οποίες αναφέρονται κυρίως στην κατανομή του πραγματικού εισοδήματος και πλούτου, στην οικονομική μεγέθυνση και ανάπτυξη, στα δημόσια έσοδα, καθώς και στο ισοζύγιο πληρωμών. β) Ο πληθωρισμός είναι μια τάση (ροπή) προς συνεχιζόμενη αύξηση του γενικού επιπέδου των τιμών. Αυτό σημαίνει ότι ο πληθωρισμός είναι μια δυναμική διαδικασία συνεχιζόμενης αύξησης του γενικού επιπέδου των τιμών, η οποία παρατηρείται για μια σχετικά εκτεταμένη χρονική περίοδο και η οποία είναι πιθανό να διακόπτεται πρόσκαιρα. Αν, λοιπόν, εξαιτίας της επίδρασης διάφορων παραγόντων, το γενικό επίπεδο των τιμών παραμένει μεν σταθερό, 12 1Economic Report of the President, 1989(Μακροοικονομική, STANLEY FISCHER, Μετάφραση ΧΡΗΣΤΟΣ ΑΝΔΡΟΒΙΤΣΑΝΕΑΣ - ΣΤΕΛΙΟΣ Π ΑΝΤ ΑΖΙΔΗΣ, σελ. 622) 2Οικονομική Πολιτική, σελ , Ι. Σ. Βαβούρας 5

6 υπάρχει όμως μια τάση αύξησης του που είναι συγκαλυμμένη πρόσκαιρα, πρέπει να γίνει αποδεκτή η ύπαρξη πληθωριστικών τάσεων στη συγκεκριμένη οικονομία. γ) Ο πληθωρισμός αποτελεί μια αυτοτροφοδοτούμενη διαδικασία, δηλαδή μια διαδικασία κατά την οποία ορισμένες αυξήσεις των τιμών προκαλούν νέες περαιτέρω αυξήσεις. Η άνοδος των τιμών είναι αποτέλεσμα των οικονομικών δυνάμεων που αναπτύσσονται στην αγορά. Σε πολλές όμως περιπτώσεις η κρατική πολιτική ελέγχει τη διαμόρφωση των τιμών, όπως συμβαίνει στην περίπτωση αγαθών πρώτης ανάγκης (τρόφιμα), καθορίζοντας ανώτατα όρια τιμών. Άνοδος του γενικού επιπέδου των τιμών δε σημαίνει αναγκαία και άνοδο της τιμής όλων των αγαθών. Μπορεί να παρατηρηθεί άνοδος του γενικού επιπέδου με ταυτόχρονη μείωση ή σταθερότητα των τιμών ορισμένων αγαθών. Αυτό βέβαια σημαίνει, ότι οι τιμές των άλλων αγαθών αυξάνονται, έτσι ώστε το γενικό επίπεδο να ανεβαίνει. 1.2 ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ Ο πληθωρισμός διακρίνεται σε ανοικτό ή φανερό και απωθημένο ή συγκαλυμμένο, με βάση το κατά πόσον η αύξηση του γενικού επιπέδου των τιμών είναι ελεύθερη ή ελεγχόμενη. Στον ανοικτό πληθωρισμό, οι τιμές των αγαθών, των υπηρεσιών και των συντελεστών παραγωγής διαμορφώνονται χωρίς την εφαρμογή εκ μέρους του κράτους διαφόρων ειδών άμεσων ελέγχων των τιμών για λόγους αντιπληθωριστικής πολιτικής. Έτσι, τυχόν υπερβάλλουσα ζήτηση οδηγεί σε αύξηση του γενικού επιπέδου των τιμών. Αντίθετα, στον απωθημένο πληθωρισμό οι τιμές καθορίζονται διοικητικά με τη χρησιμοποίηση διάφορων μορφών άμεσων ελέγχων τους και η παρατηρούμενη αύξηση των τιμών αποτελεί μια ανεπαρκή εκτίμηση των αληθινών πληθωριστικών πιέσεων στην οικονομία. Εδώ, η τυχόν υπερβάλλουσα ζήτηση συγκαλύπτεται. Αν ανακληθούν οι έλεγχοι, η υπερβάλλουσα ζήτηση θα εκδηλωθεί και το γενικό επίπεδο των τιμών θα αυξηθεί. 3 Μια άλλη διάκριση του πληθωρισμού, είναι αυτή η οποία γίνεται με βάση το ρυθμό έντασης του. Σε αυτήν την περίπτωση, ο πληθωρισμός διακρίνεται σε έρποντα, τρέχοντα και καλπάζοντα. Ο έρπων πληθωρισμός αναφέρεται στην αύξηση του γενικού επιπέδου των τιμών με χαμηλούς ρυθμούς (δηλαδή 2-5% το έτος),σε σημείο που να μην θεωρείται αναγκαία η εφαρμογή σταθεροποιητικής πολιτικής. Ο τρέχων πληθωρισμός αναφέρεται στην αύξηση του γενικού επιπέδου των τιμών με υψηλούς ρυθμούς, σε σημείο που να καθίσταται απαραίτητη η εφαρμογή σταθεροποιητικής 3 Οικονομική Πολιτική, σελ , ΙΣ. Βαβούρας 6

7 πολιτικής. Τέλος, ο υπερπληθωρισμός αναφέρεται στην αύξηση του γενικού επιπέδου των τιμών με εξαιρετικά υψηλούς ρυθμούς, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την κατάρρευση της συγκεκριμένης οικονομίας, δεδομένου ότι το εγχώριο νόμισμα χάνει μεγάλο μέρος της αγοραστικής του δύναμης και του ρόλου του ως μέσου συναλλαγών. 1.3 ΔΕΙΚΤΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ Οι σημαντικότεροι δείκτες μέτρησης του πληθωρισμού είναι οι εξής: α) Ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ): Αυτός μετρά τις μεταβολές του κόστους ζωής των καταναλωτών εξαιτίας των μεταβολών των τιμών των αγαθών και υπηρεσιών που πληρώνουν. Η επιλογή και στάθμιση των αγαθών και υπηρεσιών που υπεισέρχονται στον υπολογισμό του δείκτη, είναι βασικής σημασίας για την παρακολούθηση της εξέλιξης των τιμών καταναλωτή και γίνεται με βάση τα αποτελέσματα των Ερευνών των Οικογενειακών Προϋπολογισμών που διεξάγονται από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες (ΕΣΥΕ). Οι συντελεστές στάθμισης των αγαθών και υπηρεσιών που υπεισέρχονται στον υπολογισμό του δείκτη, αντανακλούν τη μέση μηνιαία δαπάνη του μέσου νοικοκυριού. Από την πλευρά των σταθμίσεων, ο ΔΤΚ καλύπτει μόνο τα ιδιωτικά νοικοκυριά, και όχι τα συλλογικά και τους τουρίστες. Η συχνή αναθεώρηση του ΔΤΚ είναι επιβεβλημένη, δεδομένου ότι οι συνθήκες διαβίωσης και η διάρθρωση της κατανάλωσης μεταβάλλονται διαχρονικά εξαιτίας της επίδρασης διαφόρων οικονομικοκοινωνικών παραγόντων καθώς και των μεταβολών της τεχνολογίας, ώστε να αντικατοπτρίζει τα υφιστάμενα καταναλωτικά πρότυπα σε κάθε περίοδο. β) Ο Δείκτης Τιμών Χονδρικής Πώλησης. Αυτός μετρά τις μεταβολές των τιμών που απολαμβάνουν οι παραγωγοί των αγαθών του πρωτογενή και δευτερογενή τομέα της οικονομίας, καθώς και τις μεταβολές των τιμών των εισαγόμενων προϊόντων. Λαμβάνονται λοιπόν υπόψη μόνο τα αγαθά και όχι οι υπηρεσίες. Σκοπός αυτού του δείκτη είναι η μέτρηση της μεταβολής των τιμών των τελικών προϊόντων κατά τις συναλλαγές χονδρικής που πραγματοποιούνται μεταξύ των παραγωγικών τομέων και των τομέων της τελικής ζήτησης της οικονομίας. Οι δείκτες τιμών χονδρικής καλύπτουν μόνο τις εκροές των τελικών προϊόντων από τους παραγωγικούς τομείς προς τους 7

8 τομείς της τελικής ζήτησης. Ο συγκεκριμένος δείκτης δεν καλύπτει εξ ολοκλήρου κανένα τομέα της οικονομίας, επειδή όμως περιλαμβάνει πρώτες ύλες και κεφαλαιουχικά αγαθά, αποτελεί για τη βιομηχανία ένα καλύτερο μέτρο του πληθωρισμού. Τέλος, χρησιμοποιείται συχνά ως δείκτης της μελλοντικής εξέλιξης του πληθωρισμού για τον καταναλωτή. γ) Ο έμμεσος αποπληθωριστής του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος (ΑΕΠ). Αυτός μετρά τις μεταβολές των τιμών των αγαθών και υπηρεσιών που υπεισέρχονται στην έννοια του ΑΕΠ, δηλαδή μετρά και τις μεταβολές των υπηρεσιών του δημόσιου τομέα. Ονομάζεται έτσι, διότι δεν εκτιμάται άμεσα ή ρητά, αλλά εκτιμάται διαιρώντας το πραγματικό ΑΕΠ με το ονομαστικό ΑΕΠ. Ουσιαστικά πρόκειται για έναν μικτό δείκτη, ο οποίος είναι πολύ χρήσιμος στην οικονομική ανάλυση εξαιτίας της ευρύτητας των αγαθών και υπηρεσιών που καλύπτει. Ως δείκτης μέτρησης του πληθωρισμού χρησιμοποιείται ο Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΕνΔΤΚ). Ως σταθερότητα των τιμών έχει οριστεί από το Διοικητικό Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας η ετήσια αύξηση του ΕνΔΤΚ για τη ζώνη του ευρώ με ρυθμό χαμηλότερο του 2%. Αναγνωρίζεται ότι η εξέλιξη των τιμών καταναλωτή αποτελεί το ικανοποιητικότερο μέτρο του πληθωρισμού. Ο ΕνΔΤΚ της ζώνης του ευρώ θεωρείται ο δείκτης ο οποίος εκφράζει περισσότερο αξιόπιστα τις μεταβολές των τιμών των αγαθών και υπηρεσιών που απολαμβάνουν οι καταναλωτές στην οικονομική επικράτεια της ζώνης του ευρώ. Ο ετήσιος ρυθμός πληθωρισμού 2% συνιστά το ανώτατο όριο του στόχου της σταθερότητας των τιμών. Ένας ετήσιος ρυθμός αύξησης του γενικού επιπέδου των τιμών στη ζώνη του ευρώ κάτω από το 2% αλλά κοντά σε αυτό, γίνεται ανεκτός διότι θεωρείται μια επαρκής ασφαλιστική δικλείδα για την αποφυγή του αποπληθωρισμού. Τέλος αυτή η σταθερότητα των τιμών εκφρασμένη ως ετήσιος ρυθμός πληθωρισμού χαμηλότερος του 2% θα πρέπει να διατηρείται μεσοπρόθεσμα. Στη δεκαετία του 1950, ο Milton Friedman διατύπωσε την άποψη ότι το άριστο ύψος πληθωρισμού είναι το μηδέν. Ο βασικός λόγος για το συμπέρασμα αυτό είναι ότι ένας μηδενικός πληθωρισμός μεγιστοποιεί τη συνολική χρησιμότητα από την κατακράτηση χρήματος. Όμως αυτό το συμπέρασμα τίθεται υπό αμφισβήτηση. Κι αυτό επειδή υπάρχουν αποδείξεις ότι λόγω των τεχνολογικών αλλαγών τα συμβατικά μέτρα του πληθωρισμού (ο ρυθμός μεταβολής του ΔΤΚ) τείνουν να υπερεκτιμούν το πραγματικό ύψος του πληθωρισμού κατά 0,5-1,5% το χρόνο. Ο λόγος είναι ότι τα συμβατικά μέσα με τα οποία υπολογίζεται ο πληθωρισμός δε λαμβάνουν υπόψη τους τις βελτιώσεις στην ποιότητα. Έτσι, αν διαπιστωθεί ένα ύψος πληθωρισμού της τάξης του 0,5-1,5%, ο πραγματικός πληθωρισμός είναι 8

9 πιθανότατα μηδενικός. Επίσης, υπάρχουν θεωρητικά επιχειρήματα που υποστηρίζουν ότι το ύψος του πληθωρισμού είναι λίγο υψηλότερο από το μηδέν. Αν όμως ο πληθωρισμός είναι θετικός, μπορούμε να επιτύχουμε μείωση του πραγματικού μισθού, διατηρώντας τις αυξήσεις του ονομαστικού μισθού χαμηλότερες από το ποσοστό του πληθωρισμού. Έτσι, σε ένα περιβάλλον με μηδενικό πληθωρισμό είναι πιθανό να υπάρχει περισσότερη ακαμψία των πραγματικών μισθών, κάνοντας πιο δύσκολη την επίτευξη των προσαρμογών προς τις ασύμμετρες τομεακές διαταραχές. Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα ότι αυτή η επίπτωση μπορεί να αναγκάσει τις νομισματικές αρχές να στοχεύσουν ένα ποσοστό πληθωρισμού κοντά στο 2% το χρόνο. Επομένως, το άριστο ποσοστό πληθωρισμού μπορεί να είναι της τάξης του 2,5 3,5% το χρόνο (0,5-1,5% για σφάλμα μέτρησης και 2% λόγω της επίπτωσης των πραγματικών μισθών). 9

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 2 ΑΙΤΙΑ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ. Η θεωρία υποστηρίζει ότι έχουμε τρία είδη πληθωρισμού. Τα είδη αυτά αντιστοιχούν στις αιτίες που προκαλούν την εμφάνιση του πληθωρισμού. 4 Τα είδη πληθωρισμού είναι: ο πληθωρισμός ζήτησης ο πληθωρισμός κόστους ο πληθωρισμός που οφείλεται σε νομισματικούς παράγοντες. 2.1 Πληθωρισμός ζήτησης (demand-pull inflation) Αιτία εκδήλωσης του πληθωρισμού ζήτησης είναι η συνεχής αύξηση της συνολικής ζήτησης. Η αύξηση της συνολικής ζήτησης μπορεί να οφείλεται με τη σειρά της είτε σε δημοσιονομικές αιτίες (αύξηση των δημόσιων δαπανών ή μείωση της φορολογίας) είτε σε νομισματικούς παράγοντες (αύξηση της προσφοράς χρήματος) είτε στην αύξηση των εξαγωγών (και μείωση των εισαγωγών) είτε στις συνθήκες ανάπτυξης στον υπόλοιπο κόσμο. Η παρουσία πληθωρισμού ζήτησης είναι περισσότερο συχνή στη φάση ανόδου του οικονομικού κύκλου. 4 Σύγχρονη Μακροοικονομική, Νικ. Απέργης, σελ

11 11

12 2.2 ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΚΟΣΤΟΥΣ Ο πληθωρισμός ζήτησης αντιδιαστέλλεται από τον πληθωρισμό κόστους (cost -push inflation), του οποίου το σημείο εκκίνησης προέρχεται από την πλευρά προσφοράς της οικονομίας. Ο πληθωρισμός ο οποίος οφείλεται σε μια προς τα πάνω μετατόπιση της καμπύλης προσφοράς, ονομάζεται γενικά πληθωρισμός κόστους. Ο πληθωρισμός ζήτησης δεν είναι δυνατό να ερμηνεύσει το φαινόμενο της συνεχούς υψώσεως των τιμών σε περιόδους οικονομικής στασιμότητας και ανεργίας. Στο φαινόμενο αυτό δίνει ερμηνεία ο πληθωρισμός κόστους. Έστω λοιπόν ότι η συνολική ζήτηση απεικονίζεται αρχικά από την καμπύλη AD0. Ο παράγοντας της πίεσης του κόστους προκαλεί τη μετατόπιση της συναθροιστικής καμπύλης προσφοράς από AS0 σε AS1 και την άνοδο των τιμών από P0 σε P1, ενώ η παραγωγή μειώνεται από y0 σε y1. Καθώς μειώνεται η παραγωγή σε y1, η απασχόληση μειώνεται και η ανεργία αυξάνεται. Η κυβέρνηση μπορεί τότε να αποφασίσει να λάβει επεκτατικά μέτρα οικονομικής πολιτικής για να αντισταθμίσει την αύξηση της ανεργίας. Με τα μέτρα αυτά, που αυξάνουν τη συναθροιστική ζήτηση, προκαλείται μετατόπιση της καμπύλης AD από AD0 σε AD1 και έτσι ενισχύεται ακόμη περισσότερο η τάση ανόδου Πληθωρισμός κόστους και εξομαλυντική νομισματική πολιτική των τιμών, οι οποίες προσεγγίζουν τώρα το επίπεδο Ρ2. Ταυτόχρονα, αντισταθμίζεται η μείωση της απασχόλησης, δεδομένου ότι η παραγωγή επανέρχεται στο επίπεδο y0. Κατά τη θεωρία του πληθωρισμού κόστους τα εργατικά σωματεία ή τουλάχιστον ορισμένα 12

13 ισχυρά από αυτά έχουν τη δύναμη να ζητούν και να πετυχαίνουν αυξήσεις του εργατικού μισθού κατά ποσοστό υψηλότερο από την αύξηση της παραγωγικότητας, ακόμα και σε περιόδους ανεργίας και στασιμότητας. Με αυτό τον τρόπο αυξάνεται το κόστος ανά μονάδα προϊόντος στις επιχειρήσεις, στις οποίες γίνεται η αύξηση μισθών. Λόγω της ολιγοπωλιακής μορφής της αγοράς, οι επιχειρήσεις έχουν τη δύναμη να μεταφέρουν την αύξηση του κόστους στους αγοραστές των αγαθών με αύξηση των τιμών. Επειδή τα αγαθά αυτά αποτελούν σε μεγάλη έκταση πρώτη ύλη για την παραγωγή άλλων αγαθών, η αρχική αύξηση των τιμών διαχέεται σε ολόκληρη την οικονομία και το γενικό επίπεδο των τιμών ανέρχεται παρά την ύπαρξη ανεργίας. Επιπλέον υποστηρίζεται ότι η αύξηση των μισθών πέρα από την αύξηση της παραγωγικότητας οδηγεί σε αύξηση της ανεργίας, γιατί ο μισθός γίνεται υψηλότερος από την αξία του οριακού προϊόντος της εργασίας και οι επιχειρήσεις προχωρούν σε απολύσεις. Έτσι, αύξηση των μισθών και ανεργία συνυπάρχουν. Η αύξηση όμως του γενικού επιπέδου των τιμών μειώνει κατά ένα μέρος την αγοραστική δύναμη των μισθών και, επομένως, ωθεί τα εργατικά σωματεία σε νέες διεκδικήσεις για αυξήσεις μισθών. Με αυτό τον τρόπο αρχίζει νέα σειρά αυξήσεων μισθών και, στη συνέχεια, τιμών κ.ο.κ. Η συνεχής αύξηση του γενικού επιπέδου των τιμών μειώνει την πραγματική αξία της ποσότητας του χρήματος και έχει για αποτέλεσμα την ύψωση του επιτοκίου, που επηρεάζει πτωτικά τις δαπάνες για επενδύσεις. Συνέπεια των μειωμένων επενδύσεων είναι η πιο πέρα αύξηση της ανεργίας. Καθώς όμως αυξάνεται το ποσοστό της ανεργίας, η δύναμη των εργατικών σωματείων μειώνεται και δεν μπορούν αυτά με ευκολία να πετύχουν αυξήσεις μισθών. Ταυτόχρονα, εφόσον τα εργατικά σωματεία ενδιαφέρονται και για την απασχόληση των μελών τους, δεν επιδιώκουν μεγάλες αυξήσεις μισθών όταν το επίπεδο ανεργίας είναι υψηλό, αλλά μάλλον την εξασφάλιση της απασχολήσεως τους. Είναι λοιπόν φανερό ότι ο πληθωρισμός κόστους, όπως και ο πληθωρισμός ζητήσεως, θα τερματισθεί σε κάποιο σημείο λόγω της μειώσεως της πραγματικής αξίας της ποσότητας του χρήματος, την οποία προκαλεί η ύψωση των τιμών. Συνέχιση του πληθωρισμού απαιτεί αύξηση της ποσότητας του χρήματος. Στην πράξη είναι εξαιρετικά δύσκολο να διαχωριστεί ο πληθωρισμός ζήτησης από τον πληθωρισμό κόστους. Αν επιλέξουμε μια αύξηση των μισθών ως αφετηριακή απομάκρυνση από την ισορροπία, τότε ο πληθωρισμός που θα προκύψει μπορεί να ονομασθεί πληθωρισμός κόστους. Αν όμως επιλέξουμε ως αφετηρία μια άνοδο των τιμών, τότε ο πληθωρισμός είναι πληθωρισμός ζήτησης. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε λοιπόν, με βάση τα προαναφερθέντα, ότι στην Ελλάδα έχουμε πληθωρισμό κόστους, διότι αυξάνεται το ανά μονάδα κόστος παραγωγής (π.χ. 13

14 από αύξηση μισθών) και όχι ζήτησης, πράγμα που θα σήμαινε ότι η ζήτηση για προϊόν αυξάνεται με γρηγορότερο ρυθμό από τη δυνατότητα της οικονομίας να το παράγει, κάτι που δεν ισχύει στην τωρινή φάση της οικονομίας 2.3 ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ ΣΕ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Στην περίπτωση αυτή ο πληθωρισμός μπορεί να έχει ξεκινήσει είτε λόγω συνθηκών ζήτησης είτε λόγω συνθηκών κόστους. Για να συνεχίσουν οι πληθωριστικές πιέσεις είναι απαραίτητο οι νομισματικές αρχές να επιτρέπουν τη χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής μέσω συνεχών αυξήσεων της προσφοράς χρήματος. Έτσι έχουμε την περίπτωση όπου, σύμφωνα με τους μονεταριστές οικονομολόγους, ο πληθωρισμός αποτελεί σε όλα τα μέρη και σε όλες τις χρονικές περιόδους ένα νομισματικό φαινόμενο. 2.4 Ο ΥΠΕΡΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ Ο υπερπληθωρισμός ορίζεται συχνά ως πληθωρισμός που υπερβαίνει το 50% το μήνα, που είναι λίγο πάνω από 1% την ημέρα. Ο ρυθμός αυτός του πληθωρισμού, επισωρευμένος για πολλούς μήνες, οδηγεί σε πολύ μεγάλες ανόδους του επιπέδου των τιμών. Ρυθμός πληθωρισμού 50% το μήνα σημαίνει ότι οι τιμές εκατονταπλασιάζονται μέσα σε ένα χρόνο και αυξάνονται πάνω από ένα εκατομμύριο φορές μέσα σε τρία χρόνια. Σύμφωνα με τους οικονομολόγους, ο υπερπληθωρισμός επιβάλλει βαρύ φόρο στην οικονομία. Το κόστος είναι ποιοτικά ίδιο με αυτό του προσδοκώμενου πληθωρισμού, όταν όμως ο πληθωρισμός φτάνει σε ακραία όρια, το κόστος είναι περισσότερο φανερό επειδή ακριβώς είναι τόσο σοβαρό. Το κόστος του υπερπληθωρισμού καθίσταται λοιπόν αφόρητο. Με τον καιρό το χρήμα παύει να επιτελεί τις λειτουργίες του (δηλαδή να είναι μέσο διατήρησης της αξίας, μονάδα μέτρησης και μέσο συναλλαγών). Ο αντιπραγματισμός αρχίζει να κερδίζει έδαφος5. Οι υπερπληθωρισμοί οφείλονται στην υπερβολική αύξηση της προσφοράς χρήματος. Όταν η Κεντρική Τράπεζα εκδίδει χρήμα, το επίπεδο των τιμών ανέρχεται. Όταν εκδίδει χρήμα με πολύ υψηλό ρυθμό, το αποτέλεσμα είναι ο υπερπληθωρισμός. Για να τερματίσει τον υπερπληθωρισμό, η Κεντρική Τράπεζα πρέπει απλώς να μειώσει το ρυθμό αύξησης της προσφοράς χρήματος. Ο υπερπληθωρισμός αρχίζει όταν μια κυβέρνηση έχει ανεπαρκή φορολογικά έσοδα για να καλύψει τις δημόσιες δαπάνες. Για να καλύψει το δημοσιονομικό έλλειμμα, η κυβέρνηση στρέφεται στην εκδοτική τράπεζα, και αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη 5 Μακροοικονομική θεωρία, Ν. Gregory Mankiw, Μετάφραση Ν. Σταματάκης, σελ

15 γρήγορη αύξηση της προσφοράς χρήματος και τον υπερπληθωρισμό. Τα δημοσιονομικά προβλήματα χειροτερεύουν από τη στιγμή που θα ξεκινήσει ο υπερπληθωρισμός. Το τέλος του υπερπληθωρισμού συμπίπτει σχεδόν πάντα με κάποια δημοσιονομική μεταρρύθμιση, η οποία περιορίζει την ανάγκη για την έκδοση χρήματος, γεγονός που της επιτρέπει να μειώσει την αύξηση της προσφοράς χρήματος. 2.5 Ο ΣΤΑΣΙΜΟΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ Στασιμοπληθωρισμός είναι η κατάσταση εκείνη της οικονομίας, στην οποία τείνουν να συνδυάζονται υψηλοί ρυθμοί πληθωρισμού με εκτεταμένη ανεργία. Σύμφωνα με τον ορισμό αυτό, ο στασιμοπληθωρισμός είναι μια τάση συνδυασμού μιας συνεχιζόμενης αύξησης του γενικού επιπέδου των τιμών με υψηλούς ρυθμούς και μιας εκτεταμένης ανεργίας. Μ ε τον όρο «τάση» τονίζεται ότι ο στασιμοπληθωρισμός δεν είναι μια στατική κατάσταση ταυτόχρονης εμφάνισης υψηλού πληθωρισμού και εκτεταμένης ανεργίας, και γενικότερα χαμηλής οικονομικής μεγέθυνσης σε ένα ορισμένο έτος, αλλά ταχείας αύξησης του γενικού επιπέδου των τιμών παρά την ύπαρξη εκτεταμένης ανεργίας, και γενικότερα χαμηλής οικονομικής μεγέθυνσης, κατά τη διάρκεια μιας σχετικά μεγάλης χρονικής περιόδου, η οποία είναι δυνατόν να διακόπτεται πρόσκαιρα6. Ο στασιμοπληθωρισμός διακρίνεται σε στασιμοπληθωρισμό ζήτησης και σε στασιμοπληθωρισμό προσφοράς. Στασιμοπληθωρισμός ζήτησης ονομάζεται ο στασιμοπληθωρισμός ως μια διαδικασία προσαρμογής μετά από κάποια αυτόνομη μετατόπιση της καμπύλης συνολικής ζήτησης προς τα δεξιά, ενώ στασιμοπληθωρισμός προσφοράς είναι εκείνος που προέρχεται από κάποια αυτόνομη μετατόπιση της καμπύλης συνολικής προσφοράς προς τα πάνω.7 Ο στασιμοπληθωρισμός ζήτησης διακρίνεται σε δύο φάσεις: α) τη φάση της επέκτασης της οικονομικής δραστηριότητας, κατά την οποία η αύξηση της συνολικής ζήτησης έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των τιμών και πρόσκαιρα του συνολικού εισοδήματος ή προϊόντος, και κατά συνέπεια της απασχόλησης, και β) τη φάση του στασιμοπληθωρισμού, κατά την οποία η καμπύλη συνολικής προσφοράς προσαρμόζεται στις αυξήσεις των τιμών και των μισθών, με αποτέλεσμα τη μείωση του συνολικού εισοδήματος ή προϊόντος και, κατά συνέπεια τη μείωση της απασχόλησης, ενώ οι τιμές εξακολουθούν να αυξάνουν.8 Η αντιμετώπιση του στασιμοπληθωρισμού συνιστά ένα σημαντικό πρόβλημα οικονομικής 6 Οικονομική Πολιτική,Ι.Σ. Βαβούρας, σελ Οικονομική Πολιτική,Ι.Σ. Βαβούρας, σελ Οικονομική Πολιτική,Ι.Σ. Βαβούρας, σελ

16 πολιτικής, γιατί η τυχόν εφαρμογή επεκτατικής νομισματικής ή / και δημοσιονομικής πολιτικής προκειμένου να αυξηθεί η συνολική ζήτηση και να περιοριστεί η ανεργία θα έχει ως αποτέλεσμα την παραπέρα αύξηση του γενικού επιπέδου των τιμών, ενώ η τυχόν εφαρμογή συσταλτικής ή περιοριστικής νομισματικής ή / και δημοσιονομικής πολιτικής προκειμένου να μειωθεί η συνολική ζήτηση και να περιοριστεί ο πληθωρισμός θα έχει ως αποτέλεσμα την παραπέρα αύξηση της ανεργίας. Οι φορείς της οικονομικής πολιτικής πρέπει να χρησιμοποιούν τα μέσα της νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής για τον κατάλληλο επηρεασμό της συνολικής ζήτησης, ώστε να αποφεύγονται οι πληθωριστικές ή αντιπληθωριστικές σπειροειδείς εξελίξεις. Η πολιτική όμως αντιμετώπισης του στασιμοπληθωρισμού, πρέπει να πλαισιώνεται και από τα κατάλληλα μέσα επηρεασμού της συνολικής προσφοράς και πιο συγκεκριμένα από τις απαραίτητες διαρθρωτικές μεταβολές, οι οποίες θα καθιστούν την οικονομία περισσότερο εύκαμπτη και ανταγωνιστική, καθώς και ευκολότερα προσαρμόσιμη στις μεταβολές των οικονομικών συνθηκών Η ΚΑΜΠΥΛΗ PHILLIPS ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΝΕΡΓΙΑΣ Η καμπύλη ΡΜ11ΐρ8 εκφράζει το πρόβλημα επιλογής μεταξύ πληθωρισμού και ανεργίας και πήρε το όνομα της από τον καθηγητή της Οικονομικής Σχολής του Λονδίνου Λ ^. ΡΜ11ΐρ8, που πρώτος εξέτασε συστηματικά τη σχέση μεταξύ συντελεστή ανεργίας και ποσοστού αύξησης των ονομαστικών μισθών. Επειδή το κόστος εργασίας αποτελεί το σημαντικότερο στοιχείο στο κόστος των προϊόντων, η σχέση μεταξύ ανεργίας και αύξησης των ονομαστικών μισθών μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε σχέση μεταξύ ανεργίας και αύξησης των τιμώ ν.10 Ο καθηγητής PhiΠips παρουσίασε τη σχέση μεταξύ ανεργίας και αύξησης των ονομαστικών μισθών στο Ηνωμένο Βασίλειο για μακρά χρονικά διαστήματα. Σε ένα διάγραμμα με το ποσοστό αύξησης των ονομαστικών μισθών στον κατακόρυφο άξονα και το συντελεστή ανεργίας στον οριζόντιο η σχέση μεταξύ των δύο αυτών μεταβλητών παρουσιάστηκε με μια κατερχόμενη καμπύλη που πήρε και την ονομασία «καμπύλη PhiΠips». Η καμπύλη αυτή έδειξε ότι όταν υπήρχε χαμηλότερος συντελεστής ανεργίας το ποσοστό αύξησης των ονομαστικών μισθών ήταν υψηλότερο και αντίστροφα. Η αντίστροφη αυτή σχέση μεταξύ του ποσοστού αύξησης των ονομαστικών μισθών και του συντελεστή ανεργίας βρέθηκε να ισχύει και για άλλες χώρες για τις οποίες έγιναν σχετικές εργασίες. Η αντίστροφη σχέση που 9 Οικονομική Πολιτική, Ι.Σ. Βαβούρας, σελ Σύγχρονη Μακροοικονομική Θεωρία & Πολιτική, Αθηνά Πετράκη-Κώττη, σελ

17 βρέθηκε εμπειρικά μεταξύ του συντελεστή ανεργίας και του ποσοστού αύξησης των ονομαστικών μισθών μπορεί εύκολα να εξηγηθεί. Όταν υπάρχει σχετικά χαμηλή ανεργία, τα εργατικά συνδικάτα έχουν μεγαλύτερη ευχέρεια να ασκήσουν πιέσεις για σχετικά μεγαλύτερες αυξήσεις μισθών. Το διάγραμμα 1. παρουσιάζει τη συνηθισμένη μορφή της καμπύλης ΡΜ11ΐρ8. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1. Αρχική Καμπύλη PhiUips Ποσοστό αύξησης.ονομαστικών μισθών Συντελεστής ανεργίας Επειδή οι περίοδοι με σχετικά χαμηλή ανεργία είναι περίοδοι με αυξημένη συνολική ζήτηση και αυξημένα κέρδη, οι επιχειρήσεις προτιμούν να υποχωρήσουν στις αξιώσεις των εργατικών συνδικάτων παρά να υποστούν τις ζημιές μιας απεργίας ή έστω μιας έντασης στις σχέσεις τους με το εργατικό δυναμικό. Αντίθετα σε περιόδους σχετικά ψηλής ανεργίας και μειωμένης συνολικής ζήτησης η διαπραγματευτική ικανότητα των εργατικών συνδικάτων θα είναι μειωμένη και κατά συνέπεια οι δυνατότητες για αυξήσεις των ονομαστικών μισθών θα είναι περιορισμένες. Επιπλέον υπάρχει και άλλη εξήγηση για την αντίστροφη σχέση μεταξύ του συντελεστή ανεργίας και του ποσοστού αύξησης των ονομαστικών μισθών. Για να κατανοηθεί η εξήγηση αυτή είναι χρήσιμο να διευκρινιστεί ότι όταν λέμε ότι υπάρχει πλήρης απασχόληση σε μια οικονομία δε σημαίνει ότι η ανεργία είναι μηδέν. Αντίθετα πάντοτε σε όλες τις οικονομίες υπάρχει ανεργία, γιατί οι εργαζόμενοι αλλάζουν απασχόληση και η διαδικασία αυτή χρειάζεται χρόνο και επιπλέον υπάρχουν οι νεοεισερχόμενοι στην αγορά εργασίας και η διαρθρωτική ανεργία. Για να θεωρηθεί ότι υπάρχει πλήρης απασχόληση σε μια δεδομένη περίοδο σε μια οικονομία πρέπει ο αριθμός των θέσεων που προσφέρονται στην αγορά εργασίας να είναι τουλάχιστον ίσος με τον αριθμό των ατόμων που ζητούν απασχόληση. Όταν ο αριθμός των θέσεων που προσφέρονται στην αγορά εργασίας είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό των ανέργων, δηλαδή όταν υπάρχει πλεονάζουσα ζήτηση για εργασία οι άνεργοι 17

18 βρίσκουν γρηγορότερα απασχόληση και το ποσοστό ανεργίας μειώνεται. Αντίθετα, όταν υπάρχει πλεονάζουσα προσφορά εργασίας, γίνεται δυσκολότερο για τους άνεργους να βρουν απασχόληση και το ποσοστό ανεργίας αυξάνεται. Όσο μεγαλύτερη είναι η πλεονάζουσα ζήτηση για εργασία τόσο ευκολότερο θα είναι για τους άνεργους να βρουν ικανοποιητική απασχόληση και να φύγουν από τις τάξεις των ανέργων. Έτσι το ποσοστό ανεργίας εξαρτάται από τη σχέση μεταξύ της προσφοράς και της ζήτησης για εργασία και είναι αρνητική συνάρτηση του μεγέθους της πλεονάζουσας ζήτησης για εργασία. Επίσης και το ποσοστό αύξησης των μισθών είναι συνάρτηση της πλεονάζουσας ζήτησης για εργασία. Όσο μεγαλύτερη είναι η πλεονάζουσα ζήτηση για εργασία τόσο γρηγορότερα αυξάνονται οι μισθοί. Από το συνδυασμό της αρνητικής σχέσης μεταξύ της πλεονάζουσας ζήτησης για εργασία και της ανεργίας και της θετικής σχέσης μεταξύ της πλεονάζουσας ζήτησης για εργασία και του ρυθμού αύξησης των μισθών είναι εύκολο να εξαχθεί η σχέση που παρουσιάζεται με την καμπύλη PhiΠips. δ ια γ ρ α μ μ α.2 Κ α μ π ύ λ η ΡΜΙΙίρ* ω ς σ χέσ η μ ετα ξύ π λ η θ ω ρ ισ μ ο ύ κ α ι α νερ γία ς Ποσοστό αύξησης των τιμών Η σχέση μεταξύ ανεργίας και ποσοστού αύξησης των ονομαστικών μισθών μπορεί εύκολα να μεταφραστεί σε σχέση μεταξύ ανεργίας και ποσοστού αύξησης των τιμών. Τις περισσότερες φορές με τον όρο «καμπύλη Phillips» νοείται η σχέση αυτή μεταξύ ανεργίας και πληθωρισμού και όχι η αρχική σχέση που διατυπώθηκε από τον PhiΠips. Τα αποτελέσματα των ερευνών που ακολούθησαν μετά τη δημοσίευση της εργασίας του καθηγητή PhiΠips έγιναν αιτία να επικρατήσει η άποψη ότι μακροχρόνια υπάρχει μια 18

19 σταθερή σχέση μεταξύ ανεργίας και πληθωρισμού. Η ύπαρξη μιας τέτοιας σχέσης σε μια οικονομία έχει τεράστια σημασία για την άσκηση της σταθεροποιητικής πολιτικής. Α ν είναι γνωστοί οι συνδυασμοί πληθωρισμού και ανεργίας, τους οποίους μπορεί να έχει μια οικονομία, είναι σχετικά εύκολο για τις αρχές να πάρουν τα κατάλληλα δημοσιονομικά και νομισματικά μέτρα για να πετύχουν το συνδυασμό εκείνο που θεωρείται περισσότερο επιθυμητός. Π.χ. σε μια οικονομία με την καμπύλη Phillips που παρουσιάζεται στο διάγραμμα 2 οι αρχές μπορούν να διαλέξουν το συνδυασμό (ΔΡ/Ρ)ι και U ή (ΔΡ/Ρ)2 και U 2 ή οποιονδήποτε άλλο συνδυασμό πάνω στην καμπύλη αυτή. Η αποδοχή της καμπύλης Phillips, δηλαδή της ύπαρξης μιας σταθερής σχέσης μεταξύ ανεργίας και πληθωρισμού, ήταν αρκετά πλατιά μεταξύ των οικονομολόγων μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του Τα δεδομένα για τις Η.Π.Α. για την περίοδο βρέθηκαν να σχηματίζουν μια ομαλή καμπύλη που έδειχνε καθαρά την ύπαρξη μιας αρνητικής σχέσης μεταξύ του συντελεστή ανεργίας και του ποσοστού αύξησης των τιμών. Οι παρατηρήσεις όμως για το 1970 και μετά, όπως φαίνεται και από το διάγραμμα 3 βρέθηκαν τελείως έξω από την καμπύλη αυτή και άρχισαν να ενισχύουν τις αμφιβολίες που είχαν από προηγούμενα διατυπωθεί από ορισμένους οικονομολόγους σχετικά με την ύπαρξη μιας σταθερής καμπύλης Phillips. Μια εξήγηση που δόθηκε για τη θέση των σημείων που αντιπροσωπεύουν τις παρατηρήσεις για το 1970 και μετά είναι ότι η καμπύλη Phillips μετακινήθηκε προς τα δεξιά στις αρχές της δεκαετίας του Έτσι μπορεί να θεωρηθεί ότι οι παρατηρήσεις για τα χρόνια 1970, 1971, 1972 και 1973 βρίσκονται πάνω στην ίδια καμπύλη, ενώ οι παρατηρήσεις για το 1974 και το 1975 βρίσκονται πάνω σε άλλη καμπύλη που έχει μετακινηθεί ακόμα δεξιότερα. Η μετακίνηση αυτή της καμπύλης Phillips προς τα δεξιά μπορεί να εξηγηθεί από διάφορους λόγους, όπως π.χ. την επίδραση των πληθωριστικών προσδοκιών των εργαζομένων πάνω στις απαιτήσεις τους, την αύξηση της συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό δημογραφικών ομάδων, όπως οι γυναίκες και οι νέοι, οι οποίες παρουσιάζουν ψηλότερους συντελεστές ανεργίας και τη σταδιακή μείωση της παραγωγικότητας. Ανεξάρτητα όμως από τα εμπειρικά δεδομένα της δεκαετίας του 1970, ορισμένοι οικονομολόγοι με κύριο εκπρόσωπο τους τον M ilton Friedman είχαν αμφισβητήσει την ύπαρξη της καμπύλης Phillips αρκετά νωρίτερα. Η ομάδα αυτή των οικονομολόγων υποστήριξε ότι η επιλογή μεταξύ πληθωρισμού και ανεργίας κατά μήκος μιας κατερχόμενης καμπύλης Phillips μπορεί να υπάρξει μόνο για σχετικά σύντομα χρονικά διαστήματα και μόνον εφόσον υπάρχει διάσταση μεταξύ των αναμενόμενων και των πραγματικών αυξήσεων των τιμών. 19

20 Οι απόψεις των πιο πάνω οικονομολόγων μπορούν να παρουσιαστούν καλύτερα με τη βοήθεια του διαγράμματος 4. Έστω ότι μια υποθετική οικονομία παρουσιάζει συντελεστή ανεργίας 4% και πληθωρισμό 8%, δηλαδή βρίσκεται στο σημείο Α του διαγράμματος 4, και ότι οι αρχές της χώρας επιδιώκουν με διάφορα μέτρα επεκτατικής πολιτικής να μειώσουν την ανεργία. Η αύξηση της συνολικής ζήτησης η οποία θα δημιουργηθεί από την επεκτατική πολιτική θα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των τιμών. Αν οι ονομαστικοί μισθοί δεν αυξηθούν όσο οι τιμές, θα μειωθούν οι πραγματικοί μισθοί και αυτό θα δώσει κίνητρο στις επιχειρήσεις να αυξήσουν την παραγωγή και την απασχόληση. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3 Εμπειρικά δεδομένα και καμπύλη ΡΜΙΙίρ* Έτσι μαζί με την αύξηση των τιμών θα μειωθεί ο συντελεστής ανεργίας. Αυτό σημαίνει ότι θα μετακινηθεί η οικονομία από την θέση Α σε ένα άλλο σημείο, ας υποθέσουμε το Β, που αντιπροσωπεύει χαμηλότερη ανεργία και ψηλότερο πληθωρισμό. Οι εργάτες όμως θα καταλάβουν νωρίτερα ή αργότερα ότι οι πραγματικοί μισθοί τους μειώθηκαν εξαιτίας της αύξησης των τιμών και θα πιέσουν και θα πάρουν τις αυξήσεις των ονομαστικών μισθών που είναι απαραίτητες για να εξουδετερωθεί η αύξηση των τιμών. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ.4 Καμπύλη Phillips κατά Friedman Ποσοστό αύξησης των τιμών 12% 10% 8% 20

21 Συντελεστής 4% ανεργίας Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των πραγματικών μισθών, τη μείωση της παραγωγής και της απασχόλησης και την αύξηση της ανεργίας. Με τον τρόπο αυτό η οικονομία θα μετακινηθεί από τη θέση Β στη θέση Γ και θα υπάρξει το ίδιο ποσοστό ανεργίας με ψηλότερο ρυθμό πληθωρισμού. Δηλαδή μπορεί να θεωρηθεί ότι στο βραχυχρόνιο διάστημα υπάρχει μια δυνατότητα μείωσης του συντελεστή ανεργίας με αύξηση του ρυθμού πληθωρισμού, αλλά στο μακροχρόνιο διάστημα δεν είναι δυνατή η μείωση της ανεργίας με επεκτατική πολιτική. Όταν η οικονομία βρίσκεται στη θέση Γ μπορεί και πάλι να μετακινηθεί με τη βοήθεια επεκτατικής πολιτικής σε ένα σημείο όπως το Δ, που αντιπροσωπεύει χαμηλότερη ανεργία και ψηλότερο πληθωρισμό, αλλά η μετακίνηση αυτή θα είναι και στην περίπτωση αυτή προσωρινή. Οι αυξήσεις των ονομαστικών μισθών που θα ακολουθήσουν την αύξηση των τιμών θα έχουν ως αποτέλεσμα τη μετακίνηση της οικονομίας στη θέση Ε. Το αποτέλεσμα δηλαδή της προσπάθειας των αρχών για μείωση της ανεργίας θα είναι η αύξηση του ρυθμού ανόδου των τιμών και των ονομαστικών μισθών, ενώ η ανεργία θα μειωθεί μόνον προσωρινά και τελικά θα επανέλθει στο αρχικό της επίπεδο. Με άλλα λόγια η καμπύλη Phillips στο μακροχρόνιο διάστημα είναι κατακόρυφη στο επίπεδο ανεργίας ισορροπίας το οποίο ο Friedman ονόμασε φυσικά συντελεστή ανεργίας. Ο φυσικός συντελεστής ανεργίας είναι το ποσοστό ανεργίας το οποίο αντιστοιχεί στον πραγματικό μισθό που εξισώνει την προσφορά με τη ζήτηση θέσεων εργασίας. Δηλαδή φυσικός συντελεστής ανεργίας είναι το ποσοστό ανεργίας που υπάρχει στο επίπεδο πλήρους απασχόλησης της οικονομίας. Σύμφωνα με τις απόψεις της ομάδας αυτής των οικονομολόγων, η οικονομία τείνει προς το φυσικό συντελεστή ανεργίας γιατί αν η ανεργία τύχει να είναι χαμηλότερη θα υπάρξει τάση για αύξηση του πραγματικού μισθού και κατά συνέπεια αύξηση της ανεργίας, ενώ αν η ανεργία τύχει να είναι μεγαλύτερη από το φυσικό επίπεδο, θα υπάρξει τάση για μείωση του πραγματικού μισθού και κατά συνέπεια μείωση της ανεργίας. Σύμφωνα με τις απόψεις των πιο πάνω οικονομολόγων, ο φυσικός συντελεστής ανεργίας δεν μπορεί να μειωθεί με δημοσιονομικά και νομισματικά μέτρα. Ο συντελεστής αυτός μπορεί να μειωθεί μόνο με διαρθρωτικές αλλαγές, όπως π.χ. είναι η βελτίωση του συστήματος διοχέτευσης πληροφοριών στην αγορά εργασίας, η αύξηση της χωροταξικής, της 21

22 επαγγελματικής και της κλαδικής κινητικότητας του εργατικού δυναμικού και η αύξηση της ανταγωνιστικότητας στην αγορά εργασίας. Η προσπάθεια των αρχών να μειώσουν την ανεργία με διάφορα μέτρα επεκτατικής πολιτικής μπορεί να έχει μόνον προσωρινά αποτελέσματα εφόσον υπάρχει χρονική υστέρηση στις αυξήσεις των μισθών μετά από τις αυξήσεις των τιμών. Οι οικονομολόγοι όμως που προβάλλουν την άποψη αυτή υποστηρίζουν ότι στις σύγχρονες οικονομίες είναι δυνατόν οι εργαζόμενοι, λαμβάνοντας υπόψη προκαταβολικά τις μελλοντικές αυξήσεις των τιμών, να πιέσουν και να εξασφαλίσουν την ταυτόχρονη ισόποση μεταβολή των μισθών τους κάθε φορά που μεταβάλλονται οι τιμές. Στην περίπτωση αυτή δε θα είναι δυνατό να μειωθεί η ανεργία με μέτρα επεκτατικής πολιτικής ούτε και προσωρινά. Για να συνοψίσουμε την πιο πάνω ανάλυση, υπάρχουν δύο διαφορετικές απόψεις για την καμπύλη PhiΠips. Σύμφωνα με την πρώτη άποψη, κατά την άσκηση της σταθεροποιητικής μακροοικονομικής πολιτικής υπάρχει μια επιλογή μεταξύ πληθωρισμού και ανεργίας η οποία εκφράζεται με την κατερχόμενη καμπύλη PhiΠips. Η καμπύλη αυτή μπορεί να μετατοπιστεί προς τα δεξιά ή τα αριστερά ανάλογα με τις συνθήκες. Σύμφωνα με την άλλη άποψη, η μείωση της ανεργίας με την αύξηση του πληθωρισμού μπορεί να επιτευχθεί μόνο για σχετικά σύντομα χρονικά διαστήματα, κατά τα οποία υπάρχει διάσταση μεταξύ των πραγματικών αυξήσεων των τιμών και των αυξήσεων των τιμών που αναμένονται από τους εργαζόμενους. Κατά συνέπεια σε διάστημα πέρα από μια προσωρινή περίοδο υπάρχει τάση για την καμπύλη PhiΠips να πάρει κατακόρυφη θέση στο φυσικό επίπεδο ανεργίας της οικονομίας. Δηλαδή δεν υπάρχει δυνατότητα επιλογής μεταξύ ανεργίας και πληθωρισμού, αλλά το ίδιο επίπεδο ανεργίας μπορεί να συμβαδίζει με οποιοδήποτε ρυθμό πληθωρισμού. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 3. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 3.1 Έτη Ο πληθωρισμός στην Ελλάδα από το 1980 μέχρι σήμερα παρουσίασε τρεις εξάρσεις: το 1980, και το Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις ήταν τουλάχιστον 20%. Ο σημαντικότερος παράγοντας της δημιουργίας του υψηλού αυτού πληθωρισμού ήταν οι 22

23 δημοσιονομικές ανισορροπίες. ιι Όπως είναι γνωστό, ο πληθωρισμός θεωρείται από πολλούς ένα νομισματικό φαινόμενο, δηλαδή ότι ο πληθωρισμός είναι αποτέλεσμα μόνο της αυξημένης προσφοράς χρήματος. Έ να τέτοιο παράδειγμα είναι και ο υψηλός πληθωρισμός στην Ελλάδα της δεκαετίας του 80 που οφειλόταν, εν μέρει, στην εκτύπωση χρήματος από την Τράπεζα της Ελλάδος για να καλύψει τις αυξημένες παροχές που προσέφερε τότε η κυβέρνηση της χώρας. Η δεκαετία του 80 στην Ελλάδα ξεκίνησε με έντονες πληθωριστικές πιέσεις. Το 1981 η Ελλάδα μπαίνει στην Ε.Ο.Κ. Την ίδια χρονιά έρχεται στην κυβέρνηση το ΠΑΣΟΚ και εφαρμόζει φιλολαϊκή πολιτική με αυξήσεις μισθών. Ο πληθωρισμός μισθών όμως δημιουργεί πληθωρισμό τιμών. Στη δεκαετία του 80 (όπως και τη δεκαετία του 70) ο πληθωρισμός ήταν υψηλός σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες αλλά πολύ περισσότερο στην Ελλάδα. Στο τμήμα αυτό θα επιχειρηθεί μία διερεύνηση της περίπτωσης της Ελλάδος κατά το χρονικό διάστημα που είναι μια μικρή ανοικτή οικονομία με ιστορικό πολύ υψηλού πληθωρισμού και τεράστιων δημοσιονομικώ ν ελλειμμάτων. Η ελληνική οικονομία το 1980 είχε ρυθμό ανάπτυξης 0,7% και πληθωρισμό υψηλότατο της τάξης του 24,9%. Η ανεργία εκείνη τη χρονιά ήταν πολύ χαμηλά στο 2,7% ενώ όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα το 1981 ο ρυθμός ανάπτυξης είχε πέσει στο - 1,6% και ο πληθωρισμός είχε ανέβει στο 24,5%. Πίνακας Έτος Ρυθμός ανάπτυξης Πληθωρισμός Ανεργία ,7 24,9 2, ,6 24,5 4,0 Ωστόσο, όπως φαίνεται και στον παραπάνω πίνακα, η επιδείνωση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που πυροδοτήθηκε το 1980 έπληξε την Ελλάδα σοβαρά (όπως και όλες τις τότε αναπτυσσόμενες χώρες). Οι ρυθμοί μεγέθυνσης του ΑΕΠ μειώνονταν, οι επενδύσεις ήταν στάσιμες, ενώ ο στασιμοπληθωρισμός (οικονομική στασιμότητα και ταυτόχρονα υψηλός πληθωρισμός) προστέθηκε στα χαρακτηριστικά της ελληνικής οικονομίας. Η γενικότερη οικονομική επιβράδυνση που παρουσίαζε η ελληνική οικονομία στα τέλη της δεκαετίας του 1970, σήμαινε ότι ενώ οι δημόσιες δαπάνες αυξάνονταν, τα έσοδα του κράτους (από φόρους) μειώνονταν με αποτέλεσμα ο δημόσιος δανεισμός να ανέλθει στο 8,5% του 1 11 Βλέπε Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Τμήμα Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων και Ανάπτυξης, Κ. Λέων, Διάλεξη 7: «Απασχόληση και Ανεργία - Πληθωρισμός». (httv:// Economy Lecture 7.pdf) 23

24 ΑΕΠ (1981). Το εκλογικό έτος 1981 βρήκε την Ελλάδα σε κατάσταση στασιμοπληθωρισμού, μειούμενο ΑΕΠ (-1,6%) και αυξανόμενο πληθωρισμό (24,5%). Αυτό που συνέβη στην απαρχή της περιόδου αυτής ήταν ότι οι δαπάνες της Γενικής Κυβέρνησης από 31,8% το 1980, το 1981 έκαναν άλμα στο 38% του ΑΕΠ. Ο δημόσιος τομέας επεκτάθηκε (η κυβέρνηση προώθησε ένα τολμηρό πρόγραμμα κρατικοποιήσεων που συμπεριλάμβανε εταιρείες όπως την Ολυμπιακή Αεροπορία, τις συγκοινωνίες και τους Οργανισμούς Ύδρευσης. Ακόμη, προχώρησε και στην κρατικοποίηση μεγάλων χρηματοπιστωτικών συγκροτημάτων (Εμπορική Τράπεζα). Δημιουργήθηκαν, επιπλέον, δημόσιοι οργανισμοί επιφορτισμένοι με ζητήματα όπως η προώθηση των εξαγωγών κ.α.). Η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή κατηγορήθηκε για «σοσιαλμανία» ενώ μια σειρά από τράπεζες και επιχειρήσεις κρατικοποιήθηκαν. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να υπογραμμιστεί η κρίσιμη παρέμβαση του εργατικού κινήματος στο πολιτικό σκηνικό της μεταπολίτευσης που καθόρισε τις πολιτικές (και επομένως και τις οικονομικές) εξελίξεις. Το αποτέλεσμα των εργατικών αγώνων ήδη από τη δεκαετία του 70 και μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 80 είναι οι πραγματικοί μισθοί να αυξάνουν με μεγαλύτερο ρυθμό από την αύξηση της παραγωγικότητας (εκτός των χρόνων της μεγάλης οικονομικής κρίσης 1980 και 1981). Γράφημα 24

25 Επομένως, η άνοδος στην κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ το 1981 συνοδεύτηκε, εκτός από την οικονομική κρίση, και από ένα μεγάλο και δυνατό εργατικό κίνημα που η ηγεσία του δεν είχε ακόμα ενσωματωθεί στους κομματικούς και κρατικούς μηχανισμούς, πράγμα που σημαίνει ότι είχε τη δύναμη να πιέσει αποτελεσματικά για μέτρα υπέρ του κόσμου της εργασίας. Από το 1981 μπορεί να πραγματοποιήθηκαν πολλές δαπάνες εκ μέρους κυβέρνησης τότε αλλά το δημόσιο χρέος ξεκίνησε να διογκώνεται.. Όταν πρωτοανέλαβε το ΠΑΣΟΚ τη διακυβέρνηση, το χρέος της χώρας ήταν 32,8% του ΑΕΠ. Η Ελλάδα ήταν από τις λιγότερο χρεωμένες χώρες της Ε.Ε., το 1989, όταν το ΠΑΣΟΚ έχανε την εξουσία, το χρέος είχε φτάσει το 61,5%, μέσα σε οκτώ χρόνια είχε διπλασιαστεί. Εδώ όμως έγκειται και η ουσία του προβλήματος του μεγάλου πληθωρισμού. Για την χρηματοδότηση των μεγάλων αυτών δαπανών κόπηκε παραπάνω νόμισμα από την Τράπεζα της Ελλάδος με αποτέλεσμα η δραχμή να χάσει μεγάλο μέρος της αξίας της και να πραγματοποιηθούν υποτιμήσεις της, πράγμα που οδηγούσε σε πληθωρισμό. Το κράτος λοιπόν τότε ήταν αντιμέτωπο με μια βαθιά οικονομική κρίση στασιμοπληθωρισμού-οικονομική στασιμότητα και ταυτόχρονα πληθωρισμό. Η κυβέρνηση προχώρησε σε εκτεταμένο δανεισμό, κυρίως από εγχώριες τράπεζες, και προσπάθησε να στηρίξει τις ιδιωτικές επιχειρήσεις με ουσιαστικά δωρεάν δάνεια. Αξίζει να σημειωθεί ότι εξ αρχής σχεδόν βρέθηκε η κυβέρνηση τότε του ΠΑΣΟΚ σε διεθνή πίεση για την υιοθέτηση περιοριστικών οικονομικών πολιτικών. Η Ελλάδα ήταν μέλος της τότε ΕΟΚ, η οποία κατευθυνόταν από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 προς 25

26 νεοφιλελεύθερες πολιτικές (πολιτικές που τότε μόλις είχαν αρχίσει να υιοθετούν και τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Ευρώπης). Στις χώρες της ΕΟΚ άρχισαν να επιβάλλονται πολιτικές περιορισμού των ελλειμμάτων των δημόσιων προϋπολογισμών ενώ το 1985 οι κυβερνήσεις των κρατών μελών της ΕΟΚ συμφώνησαν σ ένα πρόγραμμα «απελευθέρωσης των αγορών προϊόντων, υπηρεσιών και κεφαλαίων» (Πρόγραμμα Εσωτερικής Αγοράς) τροποποιώντας για το σκοπό αυτό και τη Συνθήκη της Ρώμης με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη. Η Ελλάδα δεν ακολούθησε αυτή τη νέα νεοφιλελεύθερη συναίνεση της ΕΟΚ, και προσπάθησε να αναπτύξει την οικονομία της ακολουθώντας μια πολιτική που στηριζόταν στην κρατική παρέμβαση και τη δημοσιονομικά επεκτατική οικονομικά πολιτική-δηλαδή μια κλασσικού τύπου κεϋνσιανή πολιτική. Ωστόσο, αυτή η προσπάθεια γινόταν σε συνθήκες που πλέον η παγκόσμια οικονομική ύφεση, σε αντίθεση με τις αρχές της δεκαετίας του 1970, έπληττε σοβαρά την οικονομία της Ελλάδας. Άρθρο I. Πίνακας Έτος Ρυθμός ανάπτυξης Πληθωρισμός Ανεργία ,1 21,1 5, ,1 20,2 7, ,5 8, ,5 19,3 7, ,5 23,0 7, ,3 16,4 7, ,3 13,5 7, ,8 13,7 7,5 Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι ένας από τους λόγους που εξανάγκασαν τις κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου να ακολουθήσουν αυτήν την πολιτική ήταν σίγουρα η πίεση που δεχόταν «από τα κάτω» (από το εργατικό κίνημα που ένα μεγάλο του κομμάτι ψήφισε το ΠΑΣΟΚ για την περίφημη «αλλαγή»). Οι προσδοκίες της εκλογικής βάσης του ΠΑΣΟΚ ήταν μεγάλες, ανέμενε ότι μετά τη νίκη στις εκλογές του 1981, οι «λαϊκές τάξεις» επιτέλους θα έπαιρναν ένα μεγαλύτερο κομμάτι της «πίτας». Επιπλέον, σίγουρα ρόλο έπαιξε η πεποίθηση ότι οι κεϋνσιανές πολιτικές μπορούσαν να είναι αποτελεσματικές. Ωστόσο, τις ίδιες πιέσεις δεχόταν την ίδια περίοδο και το Σοσιαλιστικό Κόμμα του Μιτεράν στην Γαλλία, πράγμα που δεν το εμπόδισε το 1982, ένα χρόνο μετά την άνοδό του στην εξουσία, με πρόγραμμα παραπλήσιο του ΠΑΣΟΚ (και ενδεχομένως και πιο 26

27 ριζοσπαστικό), να εγκαταλείψει τον κεϋνσιανισμό και να υιοθετήσει νεοφιλελεύθερη πολιτική.12 Το αποτέλεσμα ήταν στο τέλος της περιόδου αυτής (μεταξύ ) ότι ο πληθωρισμός να υπερτριπλασιαστεί απ' αυτούς των χωρών της ΕΟΚ (πληθωρισμός για την Ελλάδα 18,2%, για δε την ΕΟΚ 4,5%). Η λιτότητα Σημίτη την περίοδο για την περικοπή των δαπανών και επομένως μικρότερο πληθωρισμό βαπτίστηκε ως "Σταθεροποιητικό πρόγραμμα της οικονομίας". Έτσι, οι "ακόμα καλύτερες ημέρες" που προέβλεπε μετασχηματίσθηκαν σε περίοδο λιτότητας, αφού η τετραετία ήταν τετραετία υπέρμετρων δαπανών. Όμως από τη "σταθεροποιητική" πολιτική λιτότητας Σημίτη, ένα χρόνο πριν τις εκλογές του 1989 ο Ανδρέας Παπανδρέου αλλάζει τακτική στον τομέα της οικονομίας και στη θέση του κ. Σημίτη τοποθετεί το Δημήτριο Τσοβόλα και ξεκινάει νέα προεκλογική περίοδο "παροχών" που δημιούργησε εκ νέου πληθωριστικές πιέσεις και αύξηση του χρέους. Στο κοινωνικό κόστος περιλαμβάνεται λοιπόν και ο υψηλός πληθωρισμός, που όμως δεν ξεπέρασε τα επίπεδα του , όταν είχε τιναχτεί στα ύψη λόγω της δεύτερης πετρελαϊκής κρίσης. Ο μέσος πληθωρισμός τη δεκαετία του 70 ήταν 12%, ενώ τη δεκαετία του 80 ανήλθε στο 20%. Τέλος και όσον αφορά την τετραετία , δηλ. την περίοδο του πολυσυζητημένου «σταθεροποιητικού προγράμματος», και έχοντας μεταξύ άλλων σαν βασική πηγή αναφοράς την Έκθεση του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, θα λέγαμε ότι, σε ό,τι αφορά τον πληθωρισμό για το χρονικό διάστημα αυτό παρατηρήθηκε μικρή μείωση. Ειδικότερα για τον πληθωρισμό παραθέτουμε δύο αποσπάσματα από την Έκθεση. Το πρώτο: «ο πληθωρισμός μετά από σημαντική υποχώρηση του στη διετία φαίνεται να σταθεροποιείται σε υψηλό επίπεδο υπερτριπλάσιο του μέσου όρου της Κοινότητας». Το δεύτερο: «...ο πληθωρισμός μετά την απότομη μείωση από 25%, που είχε φθάσει το 1985 και στο 16,9% το 1986, συνέχισε να υποχωρεί και στα τελευταία δύο έτη με πολύ βραδύτερο όμως ρυθμό...». Συμπερασματικά, θα λέγαμε λοιπόν ότι ο πληθωρισμός είναι συνέπεια κυρίως της κρίσης των οικονομικών του κράτους. Στην προσπάθεια του το κράτος, για ξεπέρασμα της δικής του δημοσιονομικής κρίσης ακολουθεί πολιτικές μεγάλων δαπανών που οδήγησαν στη διόγκωση 12 %02%ΑΒ%0Ε%87%0Ε%Β1%0Ε%Β0%0Ε%ΑΌ%0Ε%Β0%0Ε%Β7- %ΟΕ%Β4%ΟΕ%Β5%ΟΕ%ΒΑ%ΟΕ%Β1%ΟΕ%Β5%ΟΕ%84%ΟΕ%ΑΕ%ΟΕ%Β1-%ΟΕ%84%ΟΕ%ΒΕ%ΟΕ% %Ο2%ΒΒ- %ΟΕ%ΒΑ%ΟΕ%Β1%ΟΕ%Β9-%ΟΕ%Β7-%ΟΕ%Β9%ΟΕ%Β4%ΟΕ%Β5%ΟΕ%ΒΕ%ΟΕ%ΒΒ%ΟΕ%ΒΕ%ΟΕ%Β3-2/+%ΟΕ%Α0%ΟΕ%ΒΒ%ΟΕ%Β7%ΟΕ%Β8%ΟΕ%89%ΟΕ%81%ΟΕ%Β9%ΟΕ%83%ΟΕ%ΒΟ%ΟΕ%8Ο%ΟΕ%82+%ΟΕ%Β4%ΟΕ%Β5%Ο E%BA%CE%B1%CE%B5%CΕ%84%CE%AΕ%CE%B1+80&cd=9&hl=el&ct=clnk&gl=gr 27

28 του πληθωρισμού. Χαρακτηριστικά η έκθεση του ΔΝΤ το 1993 αναφέρει ότι «η οικονομική κατάσταση της Ελλάδος χειροτέρευσε σημαντικά τη δεκαετία του Ο ρυθμός ανάπτυξης ήταν καχεκτικός, λόγω χαμηλών επενδύσεων και διάχυτων διαρθρωτικών δυσκαμψιών, ενώ ο πληθωρισμός και τα ελλείμματα του ισοζυγίου πληρωμών παρέμειναν υψηλά. Αυτά βελτιώθηκαν μόνο προσωρινά με την υιοθέτηση ενός σταθεροποιητικού προγράμματος το το οποίο στήριξε η Κοινότητα, καθώς η εφαρμογή του προγράμματος ήταν ελλιπέστερη από την αναμενόμενη». 13 Ο ΟΟΣΑ σε έκθεση του το ίδιο έτος υποστηρίζει ότι «Η επίδοση της Ελληνικής οικονομίας από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 ήταν ιδιαίτερα απογοητευτική, με χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης του ΑΕΠ (1 1/2 ετησίως) και υψηλό πληθωρισμό (μέσος όρος 18%). Διαρθρωτικά εμπόδια, μη παραγωγικός κρατικός μηχανισμός και ακατάλληλες πολιτικές, οδήγησαν σε σημαντικές μειώσεις της βιομηχανικής παραγωγής και απώλειες στο εξαγωγικό εμπόριο. Τα υπέρογκα δημόσια ελλείμματα (σχεδόν 14% του ΑΕΠ κατά μέσο όρο) έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επιδείνωση των μακροπρόθεσμων τάσεων» Έτος Σύμφωνα με την Έκθεση του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος για το έτος 1990, ο πληθωρισμός παρουσίασε σημαντική επιτάχυνση. Το μέσο επίπεδο του ΔΤΚ αυξήθηκε κατά 20,4% έναντι 13,7% το , ενώ ο ρυθμός αύξησης των τιμών έφτασε το 22,8% έναντι 14,8% το Η αύξηση αυτή προκλήθηκε λόγω των μέτρων που εφαρμόστηκαν σχετικά με τις αυξήσεις των τιμολογίων δημοσίων επιχειρήσεων, της τιμής της βενζίνης (και των καυσίμων) και ορισμένων έμμεσων φόρων. Ο μηδενισμός της ΑΤΑ του δευτέρου τετραμήνου καθώς και η αφαίρεση από την τιμαριθμική αναπροσαρμογή των επιπτώσεων της αύξησης των τιμών των καυσίμων περιόρισαν τις πιέσεις στις τιμές από την πλευρά του κόστους. Επίσης, περιορισμένες ήταν και οι πιέσεις στις τιμές από πλευράς τιμών εισαγωγών, λόγω και της βραδείας διολίσθησης της δραχμής. Η σημαντική περικοπή της ΑΤΑ και οι διαδοχικές αναπροσαρμογές των έμμεσων φόρων και των τιμολογίων των δημόσιων επιχειρήσεων περιόρισαν το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα των εργαζομένων και συνέβαλαν στην άμβλυνση των πληθωριστικών πιέσεων από την πλευρά της ζήτησης. 13 'Εκθεση ΔΝΤ, Μάιος Έκθεση ΟΟΣΑ, Σεπτέμβριος Έκθεση του Διοικητή Της Τράπεζας της Ελλάδος, σελ. 88, Αθήνα,