Θέμα: Δημιουργία Ηλεκτρονικής Βάσης Δεδομένων (ΗΒΔ) για την καταγραφή γεωτρήσεων ύδρευσης: Πιλοτική εφαρμογή στη ΛΑΠ Νέστου

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «Οικολογική ποιότητα και διαχείριση υδάτων σε επίπεδο λεκάνης απορροής» ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ, ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Θέμα: Δημιουργία Ηλεκτρονικής Βάσης Δεδομένων (ΗΒΔ) για την καταγραφή γεωτρήσεων ύδρευσης: Πιλοτική εφαρμογή στη ΛΑΠ Νέστου Φυτιλής Κωνσταντίνος, Γεωπόνος Επιβλέποντες: Καθηγητής κ. Γεώργιος Ζαλίδης, Γεωπόνος Αναπλ. Καθηγητής κ. Κων/νος Βουδούρης, Γεωλόγος Θεσσαλονίκη

2 Περιεχόμενα ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 5 Περίληψη Εισαγωγή Η σημασία του νερού για τον άνθρωπο Ευρωπαϊκή πολιτική στον τομέα των υδάτων Οδηγία Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ Ελληνικό Θεσμικό Πλαίσιο Σκοπός Κατηγορίες προστατευόμενων περιοχών στο πλαίσιο της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ Περιοχές που προορίζονται για άντληση ύδατος για ανθρώπινη κατανάλωση Ανάλυση - Συσχέτιση νομοθεσιών Παρατηρήσεις- Συμπεράσματα από την ανάλυση νομοθεσιών Λειτουργία και έλεγχος πηγών υδροδότησης Σύστημα Ύδρευσης Εξοπλισμός δικτύου Παρακολούθηση και έλεγχος ποιότητας πόσιμου νερού Λόγοι απωλειών και διαρροών κατά τη μεταφορά πόσιμου νερού με αγωγό Διαχείριση απωλειών κατά τη μεταφορά πόσιμου νερού Διαχείριση απωλειών - Εξοπλισμός Διαμόρφωση στρατηγικής - Συμπεράσματα Κατευθυντήριες γραμμές καταγραφής θέσεων υδροδότησης Ορισμός γεώτρησης και η σημασία της Είδος και νομοθεσία περί γεωτρήσεων Κριτήρια για την άντληση πόσιμου ύδατος με γεώτρηση Εκμετάλλευση υπόγειων ή επιφανειακών υδάτων Φυσικοχημικοί παράμετροι του υπόγειου νερού Ανθρωπογενείς πιέσεις ως προς τη χωροθέτηση γεωτρήσεων Υλικά κατασκευής δικτύου ύδρευσης Άλλοι παράγοντες που σχετίζονται με την ανόρυξη γεώτρησης Συμπεράσματα για την ανόρυξη γεώτρησης Πρότυπα παρακολούθησης και πρότυπα αξιολόγησης υδάτων σε αστικές περιοχές

3 4.1 Επιλογή θέσεων εγκατάστασης τηλεμετρικών σταθμών και παραμέτρων προς παρακολούθηση Επιλογή αισθητήρων σε τηλεμετρικούς σταθμούς Μετάδοση δεδομένων από τηλεμετρικούς σταθμούς Βαθμονόμηση συστημάτων τηλεμετρικής παρακολούθησης και αποσφαλμάτωση δεδομένων Κριτήρια καθορισμού μεθοδολογιών βαθμονόμησης Κριτήρια καθορισμού μεθοδολογιών αποσφαλμάτωσης Εργασίες διασφάλισης επιχειρησιακής λειτουργίας τηλεμετρικών σταθμών Κριτήρια διαμόρφωσης πρωτοκόλλου παρακολούθησης Πρότυπα αξιολόγησης υδάτων σε αστικές περιοχές για την ύδρευση Συμπεράσματα παρακολούθησης και αξιολόγησης των υδάτων Κατευθυντήριες γραμμές για την ορθολογική χρήση των υδάτων στον αστικό ιστό Το πρόβλημα του νερού σήμερα Εκμετάλλευση υπόγειων νερών και ανθρωπογενείς πιέσεις Βιώσιμη Ανάπτυξη και νερό Βιώσιμη διαχείριση του νερού Διαχείριση της ζήτησης και εξοικονόμηση νερού Οικονομικά εργαλεία εξοικονόμησης νερού Τεχνικές επεμβάσεις για την εξοικονόμηση νερού Κοινωνικές επεμβάσεις και μέτρα πολιτικής για την εξοικονόμηση νερού Η σημασία του εικονικού νερού στην εξοικονόμηση νερού Συμπεράσματα για την εξοικονόμηση νερού Δημιουργία Μητρώου Προστατευόμενων Περιοχών και ψηφιακή εφαρμογή του στην ΛΑΠ ποταμού Νέστου Περιοχή μελέτης ΛΑΠ π. Νέστου(ελληνικό κομμάτι) Γεωλογία της λεκάνης απορροής (ελληνικό κομμάτι) Υδρογεωλογία της λεκάνης απορροής (ελληνικό κομμάτι) Χρήσεις γης στην ΛΑΠ π. Νέστου (ελληνικό κομμάτι ) Προστατευόμενες Περιοχές Γεωτρήσεις ύδρευσης στην ΛΑΠ π. Νέστου και εφαρμογή Μητρώου Συμπεράσματα δημιουργίας ΜΠΠ στην ΛΑΠ Νέστου

4 7.1 Λογισμικό GIS Πλεονεκτήματα δημιουργίας ΜΠΠ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ελληνική Βιβλιογραφία Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία Ηλεκτρονικές Πηγές

5 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα μεταπτυχιακή εργασία πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Οικολογική Ποιότητα και Διαχείριση Υδάτων σε επίπεδο Λεκάνης απορροής», των τμημάτων Βιολογίας, Γεωλογίας και Πολιτικών Μηχανικών. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να εκφράσω θερμές και ειλικρινείς μου ευχαριστίες σε όλους τους ανθρώπους που στάθηκαν δίπλα μου και με βοήθησαν ουσιαστικά στην εκπόνηση της παρούσας μεταπτυχιακής διατριβής. Αρχικά θα ήθελα να ευχαριστήσω τους καθηγητές μου για την άριστη και εποικοδομητική συνεργασία που είχαμε στη διάρκεια των σπουδών. Ιδιαίτερα όμως θα ήθελα να ευχαριστήσω τους επιβλέποντες καθηγητές μου, καθηγητή Γεωπόνο κ. Ζαλίδη Γεώργιο και αναπληρωτή καθηγητή Γεωλογίας κ. Βουδούρη Κωνσταντίνο, που με τα σχόλια τους και παρατηρήσεις τους συνέβαλλαν καθοριστικά στην βελτιστοποίηση και την επιστημονική αρτιότητα του παραγόμενου αποτελέσματος. Επίσης ευχαριστώ θερμά τον επίκουρο καθηγητή κ. Θεοδοσίου Νικόλαο, ο οποίος ως εξεταστής μου βοήθησε στην εκπόνηση της παρούσας διατριβής. Επιπλέον ευχαριστώ θερμά τον Χημικό Αντωνιάδη Απόστολο, ο οποίος με τις συμβουλές και καθοδηγήσεις του βοήθησε στην τελειοποίηση της παρούσας μελέτης καθώς και τις Δ.Ε.Υ.Α Αβδήρων και Θάσου για τις αναλύσεις ύδατος που μου διέθεσαν. 5

6 Περίληψη Οι δύο μεγαλύτερες καινοτομίες της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ είναι ότι πλέον εξετάζει ένα υδάτινο σύστημα σε επίπεδο λεκάνης απορροής και το γεγονός ότι για την εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας των υδάτων εκτός από τις φύσικο-χημικές και υδρομορφολογικές παραμέτρους εξετάζονται και βιολογικές παράμετροι. Σύμφωνα με το άρθρο 6 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ τα Κράτη-Μέλη οφείλουν τη δημιουργία μητρώου των περιοχών στις Περιοχές Λεκάνης Απορροής Ποταμού (ΠΛΑΠ) βάσει ειδικών διατάξεων της κοινοτικής νομοθεσίας για την προστασία επιφανειακών και υπόγειων υδάτων καθώς και για τη διατήρηση οικοτόπων και ειδών που εξαρτώνται άμεσα από το νερό. Τα μητρώα αυτά περιλαμβάνουν όλα τα υδιτικά συστήματα που χρησιμοποιούνται ή θα χρησιμοποιηθούν για υδροληψία με σκοπό την ανθρώπινη κατανάλωση(άρθρο 7). Κύριος στόχος της παρούσας διατριβής είναι η προσπάθεια δημιουργίας ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων (ΗΒΔ) καταγραφής γεωτρήσεων για την κάλυψη υδρευτικών αναγκών στο πλαίσιο της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ και πιλοτική εφαρμογή στην ΠΛΑΠ Νέστου. Αρχικά έγινε ανάλυση-συσχέτιση των νομοθεσιών που αφορούν το πόσιμο νερό. Στη συνέχεια αξιολογήθηκε η λειτουργία και ο έλεγχος πηγών υδροδότητσης καθώς και οι κατευθυντήριες γραμμές καταγραφής θέσεων υδροδότησης. Προς ολοκλήρωση της εργασίας αναπτύχθηκαν τα πρότυπα παρακολούθησης και αξιολόγησης υδάτων σε αστικές περιοχές ενώ αναπτύχθηκαν και οι κατευθυντήριες γραμμές για την ορθολογική χρήση υδάτων στον αστικό ιστό. 6

7 1.Εισαγωγή 1.1 Η σημασία του νερού για τον άνθρωπο Το νερό αν και δεν περιέχει θρεπτικά συστατικά, αντιπροσωπεύει το 65% του ανθρώπινου σώματος με μεγάλη σπουδαιότητα καθώς μεταφέρει θρεπτικές ουσίες στα όργανα και στους ιστούς που τις χρειάζονται. Το νερό διατηρεί τον όγκο του αίματος και βοηθά στη ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος. Τα 2/3 περίπου του νερού περιέχονται στα κύτταρα του σώματος ενώ το 1/3 περίπου βρίσκεται στα αιμοφόρα αγγεία και μία μικρή ποσότητα βρίσκεται μεταξύ των κυττάρων και παρέχει ελαστικότητα στους ιστούς. Το νερό παρέχεται με τη λήψη τροφίμων και ποτών. Επί πλέον, οι μεταβολικές διαδικασίες που εμπλέκονται στην παραγωγή ενεργείας δημιουργούν στον οργανισμό 0,5 περίπου λίτρα νερού καθημερινά. Καθημερινά απαιτούνται δύο λίτρα νερού για την αναπλήρωση της απώλειας που προκαλείται από την αναπνοή, την εφίδρωση και την αποβολή υγρών και στερεών. Η εφίδρωση προκαλείται από την αύξηση της σωματικής θερμοκρασίας λόγω υψηλών εξωτερικών θερμοκρασιών ή έντονης σωματικής άσκησης. Τα κύτταρα του εγκεφάλου που ελέγχουν την εφίδρωση ενεργοποιούνται και οι ιδρωτοποιοί αδένες εκκρίνουν νερό στο δέρμα όπου και εξατμίζεται, μειώνοντας τη θερμοκρασία του σώματος. Η διαδικασία αυτή αυξάνει τη συγκέντρωση αλατιού στο αίμα, προκαλώντας την αίσθηση της δίψας. Αν δεν αναπληρωθεί το νερό οι κανονικές σωματικές λειτουργίες καταρρέουν. 1.2 Ευρωπαϊκή πολιτική στον τομέα των υδάτων Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα των υδάτων βασίζεται στην θεμελιακή αρχή ότι το ύδωρ δεν είναι εμπορικό προϊόν όπως όλα τα άλλα, αλλά αποτελεί κληρονομιά που πρέπει να προστατεύεται και να τυγχάνει της κατάλληλης μεταχείρισης. Η πολιτική της κοινότητας πρέπει να συμβάλλει στην επιδίωξη των στόχων διατήρησης, προστασίας και βελτίωσης της ποιότητας του περιβάλλοντος καθώς επίσης και της συνετής και ορθολογικής χρήσης των φυσικών πόρων, έχοντας ως βάση τις αρχές της πρόληψης και της προφύλαξης, την αρχή της επανόρθωσης των περιβαλλοντικών καταστροφών στην πηγή αλλά και την καινοτόμα αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». 7

8 Στην κοινότητα υπάρχει μια ποικιλομορφία όσον αφορά τις συνθήκες και τις ανάγκες, γι αυτό τον λόγο απαιτούνται διαφορετικές ειδικές λύσεις. Είναι λοιπόν προφανές ότι αυτή η ποικιλομορφία πρέπει να ληφθεί υπόψη κατά τον σχεδιασμό και την εκτέλεση μέτρων προστασίας και βιώσιμης διαχείρισης του ύδατος πάντα στα πλαίσια της λεκάνης απορροής ποταμού. Οι αποφάσεις είναι αναγκαίο να λαμβάνονται όσο το δυνατόν πλησιέστερα σε περιοχές όπου τα ύδατα χρησιμοποιούνται ή υφίστανται επιπτώσεις. Μια αποτελεσματική και συνεκτική πολιτική υδάτων πρέπει οπωσδήποτε να λαμβάνει υπόψη την ευαισθησία των υδάτινων οικοσυστημάτων που βρίσκονται κοντά στις θαλάσσιες ακτές και τις εκβολές ποταμών ή σε κόλπους ή σε σχετικά κλειστές θάλασσες, δεδομένου του γεγονότος ότι η περιβαλλοντική τους ισορροπία επηρεάζεται άμεσα από την ποιότητα των εσωτερικών υδάτων που εισρέουν σε αυτά. Γίνεται λοιπόν εύκολα αντιληπτό ότι η προστασία των εσωτερικών υδάτων θα έχει και οικονομική αξία, αφού θα συμβάλλει στην προστασία των αλιευτικών πόρων και ειδικότερα των παρακτίων. Προκειμένου όλα τα παραπάνω να υλοποιηθούν, απαιτείται ένα διαφανές, δίκαιο και αποτελεσματικό θεσμικό πλαίσιο, το οποίο κατοχυρώνεται νομικά από την Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000 και δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (L327/ ). Βάσει αυτής της Οδηγίας, τα κράτη μέλη θα πρέπει να πετύχουν τον στόχο της καλής κατάστασης των επιφανειακών υδάτων με τον καθορισμό και την εφαρμογή των αναγκαίων μέτρων. Θα πρέπει επίσης να διαφυλάσσεται η καλή κατάσταση των υδάτων, όπου αυτή υπάρχει. Όσον αφορά τα υπόγεια ύδατα, εκτός από τις απαιτήσεις της καλής κατάστασης θα πρέπει εντοπίζεται έγκαιρα και να αναστρέφεται κάθε σημαντική ανοδική τάση οποιουδήποτε ρύπου. Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι ο στόχος της επίτευξης καλής κατάστασης οριοθετείται το Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί η ανάγκη συνεργασίας, κατάρτισης κοινών προγραμμάτων δράσης και συντονισμού μεταξύ κρατών για την επίτευξη των στόχων, όταν αναφερόμαστε σε διασυνοριακές λεκάνες ποταμών. Τέλος θεωρείται απόλυτα αναγκαία η συμμετοχή του κοινού, συμπεριλαμβανομένων των χρηστών ύδατος στη θέσπιση και ενημέρωση των διαχειριστικών σχεδίων λεκανών απορροής ποταμών και για αυτό τον λόγο θα πρέπει να παρέχονται όλες οι κατάλληλες 8

9 πληροφορίες για τα προγραμματιζόμενα μέτρα και να υποβάλλονται δημόσια όλες οι σχετικές εκθέσεις σχετικά με την πρόοδο της εφαρμογής τους. 1.3 Οδηγία Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ Η οδηγία 2000/60/ΕΚ για την θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων ή αλλιώς Οδηγία Πλαίσιο για τα νερά, τέθηκε σε ισχύ στις 22 Δεκεμβρίου 2000, έπειτα από μακρόχρονες συζητήσεις και διαπραγματεύσεις των Κρατών Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εισαγάγει για πρώτη φορά κάποιες καινοτομίες όσον αφορά την εκτίμηση της ποιότητας των επιφανειακών υδάτων. Η πρώτη είναι ότι όλη η προσέγγιση για την εκτίμηση της ποιότητας γίνεται πλέον σε επίπεδο λεκάνης απορροής και όχι σε επίπεδο υδάτινου σώματος και η δεύτερη είναι η εισαγωγή των βιολογικών παραμέτρων οι οποίες συνδυαζόμενες με τις φυσικοχημικές οδηγούν στην εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας. Η Οδηγία Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ, αποτελεί μια φιλόδοξη και σύγχρονη προσέγγιση για την διαχείριση των υδάτων και απαρτίζεται συνολικά από 26 άρθρα και 11 παραρτήματα. Τα σημαντικότερα άρθρα της Οδηγίας αναφέρονται στον σκοπό, τους περιβαλλοντικούς στόχους, το πρόγραμμα μέτρων, τις στρατηγικές κατά της ρύπανσης των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων, τα σχέδια για μελλοντικά κοινοτικά μέτρα και τέλος προβλέπονται και οι κυρώσεις για την παραβίαση της παρούσης Οδηγίας. Ο βασικός στόχος της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ είναι η επίτευξη της καλής κατάστασης για τα ύδατα (επιφανειακά υπόγεια) μέσω της κατάρτισης ολοκληρωμένων σχεδίων διαχείρισης σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταμού ως το Η Οδηγία 2000/60/ΕΚ λειτουργεί ως Οδηγία «ομπρέλα» με αποτέλεσμα άλλες Οδηγίες που σχετίζονται με τη διαχείριση υδάτων να ενσωματώνονται μέσα σε αυτή. Σε αυτό το πλαίσιο η Οδηγία υποκαθιστά καλύπτει ένα σημαντικό αριθμό οδηγιών που σχετίζονται με το νερό (75/440 ΕOK, 77/795, 79/869/EOK, 78/659/ΕΟΚ, 79/923/EΟΚ, 80/68/EΟΚ και 76/464/EΟΚ), ενώ εξειδικεύεται συμπληρώνεται ως προς την εφαρμογή της από νέες σχετικές οδηγίες της Ε.Κ. (π.χ. Οδηγία 2006/118/EΚ για τα Υπόγεια Νερά, Οδηγία 2008/105/EΚ για τις ουσίες προτεραιότητας θυγατρικές οδηγίες). 9

10 1.4 Ελληνικό Θεσμικό Πλαίσιο Στα πλαίσια εναρμόνισης της Ελληνικής νομοθεσίας με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ έχουν ψηφισθεί οι ακόλουθες νομοθετικές διατάξεις: Οδηγία 98/83/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 3ης Νοεμβρίου 1998 σχετικά με την ποιότητα των νερών που προορίζονται για την ανθρώπινη κατανάλωση, καθώς και τις σχετικές πράξεις τροποποίησης της εν λόγω Οδηγίας (Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 596/2009). Οδηγία 2006/118/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 12ης Δεκεμβρίου 2006 σχετικά με την προστασία των υπόγειων υδάτων από τη ρύπανση και την υποβάθμιση. Ο Ν.3199/ (ΦΕΚ280 Α) «Προστασία και διαχείριση των υδάτωνεναρμόνιση με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου2000», με τον οποίο εναρμονίζεται το εθνικό δίκαιο προς τις διατάξεις της Οδηγίας. Το Π.Δ. 51/2007 (ΦΕΚ54Α/ ) "Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας2000/60/ΕΚ «για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου2000". Η ΚΥΑ 47630/ (ΦΕΚ1688Β/ ) «Διάρθρωση της Διεύθυνσης Υδάτων της Περιφέρειας», με την οποία συγκροτήθηκαν οι Διευθύνσεις Υδάτων των13 Περιφερειών της χώρας. Η ΚΥΑ 49139/ (ΦΕΚ1695Β ), «Οργάνωση της Κεντρικής Υπηρεσίας Υδάτων του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων». Η ΚΥΑ 43504/ (ΦΕΚ1784Β ) «Κατηγορίες αδειών χρήσης υδάτων και εκτέλεσης έργων αξιοποίησης τους, διαδικασία έκδοσης, περιεχόμενο και διάρκεια ισχύος, αυτών». Η ΥΑ 34685/ (ΦΕΚ1736Β ) «Συγκρότηση Εθνικού Συμβουλίου Υδάτων». Η ΥΑ 26798/ (ΦΕΚ895Β ) «Τρόπος λειτουργίας του Εθνικού Συμβουλίου Υδάτων». 10

11 Η Εγκύκλιος / «Αρμοδιότητες των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων και Περιφερειών της χώρας στον τομέα των υδάτων βάσει του Ν.3852/2010». Η ΚΥΑ 39626/2208/Ε130 (ΦΕΚ2075Β/ ), σχετικά με τον καθορισμό μέτρων για την προστασία των υπόγειων νερών από την ρύπανση και την υποβάθμιση, με την οποία ενσωματώθηκε η Θυγατρική Οδηγία 2006/118/ΕΚ σχετικά με «την προστασία των υπόγειων υδάτων από τη ρύπανση και την υποβάθμιση», κατ' εφαρμογή των διατάξεων του Άρθρου17 της Οδηγίας2000/60/ΕΚ. Η ΚΥΑ 51354/2641/Ε103/2010 «Καθορισμός Προτύπων Ποιότητας Περιβάλλοντος (ΠΠΠ) για τις συγκεντρώσεις ορισμένων ρύπων και ουσιών προτεραιότητας στα επιφανειακά ύδατα, σε συμμόρφωση προς τις διατάξεις της οδηγίας 2008/105/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της1 n6ης Δεκεμβρίου2008. Η υπ αριθμ. οικ. 706/ Απόφαση(ΦΕΚ1383/Β / ) της Εθνικής Επιτροπής Υδάτων «Καθορισμός των Λεκανών Απορροής Ποταμών της χώρας και ορισμός των αρμόδιων Περιφερειών για τη διαχείριση και προστασία τους», όπως το Παράρτημα ΙΙ (Πίνακας Λεκανών Απορροής Ποταμών και Αρμόδιων Περιφερειών) αυτής αντικαταστάθηκε με το ΦΕΚ1572 Β Η ΚΥΑ /2011 (ΦΕΚ2017/Β / ) «Ορισμός Εθνικού Δικτύου Παρακολούθησης της ποιότητας και της ποσότητας των υδάτων με καθορισμό των θέσεων (σταθμών) μετρήσεων και των φορέων που υποχρεούνται στην λειτουργία τους, κατά το άρθρο4, παράγραφος 4 του Ν. 3199/2003». Η Κ.Υ.Α /2011 (ΦΕΚ1440 Β/ ) «Διαδικασίες, όροι και προϋποθέσεις για τη χορήγηση αδειών για υφιστάμενα δικαιώματα χρήσης νερού», όπως αυτή τροποποιήθηκε με την ΚΥΑ110424/2012 (ΦΕΚ1190Β/ ). Η Κ.Υ.Α. 8600/416/Ε103 (ΦΕΚ356 Β/ ) σχετικά με την ποιότητα και διαχείριση των υδάτων κολύμβησης, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας2006/7/εκ και την κατάργηση της οδηγίας 76/160/ΕΟΚ. 11

12 Η Κ.Υ.Α /1542/Ε103 (ΦΕΚ1108 Β/ ) «Αξιολόγηση και διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας2007/60/εκ». Η Κ.Υ.Α /201 (ΦΕΚ354 Β/ ) περί επαναχρησιμοποίησης επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων. ΚΥΑ Υ2/οικ. 2600/2001 (ΦΕΚ 892/Β/ ) για την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης σε συμμόρφωση προς την οδηγία 98/83 /ΕΚ του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 3 ης Νοεμβρίου 1998, όπως διορθώθηκε με την Υ2/3423 πράξη (ΦΕΚ 1082/Β/ ). Υ.Α. ΔΥΓ2/Γ.Π. οικ 38295/ Τροποποίηση της Υγειονομικής Διάταξης κοινής υπουργικής απόφασης Υ2/2600/2001 «Ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης», σε συμμόρφωση προς την οδηγία 98/83/ΕΚ του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 3ης Νοεμβρίου 199. Υ.Α. οικ. 1811/2011 (ΦΕΚ 3322Β_11) - Ορισμός ανώτερων αποδεκτών τιμών για τη συγκέντρωση συγκεκριμένων ρύπων, ομάδων ρύπων ή δεικτών ρύπανσης σε υπόγεια ύδατα, σε εφαρμογή της παραγράφου 2 του άρθρου 3 της υπ. αριθμ /2208/Ε130/2009 κοινής υπουργικής απόφασης (2075/Β) ΥΔ Γ3α/761 (ΦΕΚ 189Β/ ) «Περί ποιότητας του πόσιμου ύδατος» ΥΔ 5673/ (ΦΕΚ 5Β/9-1-58) «Περί απολυμάνσεως των υδάτων των υδρεύσεων». Εγκύκλιος ΑΔΑ 4Α3ΨΘ-Γ περί συμπληρωματική παρακολούθηση ποιότητας νερού ανθρώπινης κατανάλωσης για καταγραφή του των συγκεντρώσεων του εξασθενούς χρωμίου στο πόσιμο νερό. Άρθρα 8 έως 17 του Υγειονομικού Κανονισμού, που αναφέρονται σε μέτρα προστασίας πηγών υδροληψίας και συστημάτων ύδρευσης. 1.5 Σκοπός Σύμφωνα με το άρθρο 6 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, τα κράτη μέλη εξασφαλίζουν τη δημιουργία μητρώου όλων των περιοχών που κείνται στο εσωτερικό κάθε ΠΛΑΠ, οι οποίες έχουν χαρακτηρισθεί ως χρήζουσες ειδικής προστασίας βάσει ειδικών διατάξεων της κοινοτικής νομοθεσίας για την προστασία των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων τους ή για τη διατήρηση των οικοτόπων και των ειδών που εξαρτώνται άμεσα από το νερό. Το μητρώο αυτό που καλείται Μητρώο 12

13 Προστατευόμενων Περιοχών (ΜΠΠ), περιλαμβάνει όλα τα υδατικά συστήματα που προσδιορίζονται δυνάμει του άρθρου 7 παράγραφος 1 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ και όλες τις προστατευόμενες περιοχές που καλύπτονται από τι παράρτημα IV της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Βασικός σκοπός και κύριος στόχος της παρούσας μεταπτυχιακής διατριβής είναι η δημιουργία ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων καταγραφής γεωτρήσεων για την κάλυψη υδρευτικών αναγκών στο πλαίσιο της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ και εφαρμογή του μητρώου στην ΠΛΑΠ Νέστου. Ειδικότερα στην διαδικασία της μελέτης εξετάστηκαν αναλυτικά και προσεγγίστηκαν ενδελεχώς τα παρακάτω θέματα: Ανάλυση νομοθεσίας σχετικά με το πόσιμο νερό Λειτουργία και έλεγχος πηγών υδροδότησης Κατευθυντήριες γραμμές καταγραφής θέσεων υδροδότησης Περιγραφή προτύπων παρακολούθησης Περιγραφή προτύπων αξιολόγησης Σχέδιο ορθολογικής διαχείρισης των υδάτων στον αστικό ιστό Ψηφιακή εφαρμογή μητρώου προστατευόμενων περιοχών για το πόσιμο νερό Πιλοτική εφαρμογή στην ΠΛΑΠ Νέστου 1.6 Κατηγορίες προστατευόμενων περιοχών στο πλαίσιο της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ Το Μητρώο Προστατευόμενων Περιοχών (ΜΠΠ), περιλαμβάνει όλα τα υδατικά συστήματα που προσδιορίζονται σύμφωνα με το άρθρο 7 (παράγραφος 1) της Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ και όλες τις προστατευόμενες περιοχές που καλύπτονται από το παράρτημα ΙV της εν λόγω Οδηγίας. Αυτές είναι: Περιοχές για την άντληση ύδατος για ανθρώπινη κατανάλωση (άρθρο 7). Περιοχές για την προστασία υδρόβιων ειδών με οικονομική σημασία. Ύδατα αναψυχής καθώς και περιοχές που έχουν χαρακτηρισθεί ως ύδατα κολύμβησης (Οδηγία 76/160/ΕΟΚ). Περιοχές ευαίσθητες στην παρουσία θρεπτικών ουσιών, συμπεριλαμβανομένων των περιοχών που χαρακτηρίζονται ως ευπρόσβλητες ζώνες (Οδηγίες 91/676/ΕΟΚ και 91/271/ΕΟΚ). Περιοχές που προορίζονται για την προστασία οικοτόπων ή ειδών όταν η διατήρηση ή η βελτίωση της κατάστασης των υδάτων είναι σημαντική για την 13

14 προστασία τους, συμπεριλαμβανομένων των σχετικών τόπων του προγράμματος <<Natura 2000>> (Οδηγίες 92/43/ΕΟΚ και 79/409/ΕΟΚ). 1.7 Περιοχές που προορίζονται για άντληση ύδατος για ανθρώπινη κατανάλωση Στην παράγραφο 1 του άρθρου 7 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ ορίζεται πως: <<Σε κάθε περιοχή λεκάνης ποταμού, τα κράτη μέλη προσδιορίζουν: Όλα τα υδατικά συστήματα που χρησιμοποιούνται για την υδροληψία με σκοπό την ανθρώπινη κατανάλωση και παρέχουν κατά μέσω όρο άνω των 10 m 3 ημερησίως ή εξυπηρετούν περισσότερα από 50 άτομα και Τα υδατικά συστήματα που προορίζονται για τέτοια χρήση μελλοντικά.>> Μετά τον προσδιορισμό των παραπάνω υδατικών συστημάτων, τα κράτη μέλη θα πρέπει να εξασφαλίσουν: Πως η ποιότητα του νερού καθενός από τα υδατικά συστήματα, πληροί τα ελάχιστα κοινοτικά πρότυπα, όπως αυτά ορίστηκαν στην Οδηγία 80/778/ΕΟΚ και την τροποποίηση αυτής με την Οδηγία 98/83/ΕΚ (παρ. 2, άρθρο7). Ένα επίπεδο προστασίας από καθένα από αυτά ώστε να αποφευχθεί η υποβάθμιση της ποιότητάς τους και να μειωθεί το επίπεδο επεξεργασίας καθαρισμού που απαιτείται για την παραγωγή πόσιμου ύδατος (παρ. 3, άρθρο7). Επιπλέον στην παράγραφο 1 του άρθρου 7 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, ορίζεται πως τα υδατικά συστήματα που παρέχουν κατά μέσω όρο άνω των 100m 3 ημερησίως θα πρέπει να παρακολουθούνται σύμφωνα με το παράρτημα V της Οδηγίας. 1.8 Ανάλυση - Συσχέτιση νομοθεσιών Μία σειρά οδηγιών της Ε.Ε (πέραν της ίδιας της 2000/60/ΕΚ) σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων, την επίτευξη των στόχων της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, την προστασία των υπόγειων συστημάτων από 14

15 πιθανή ρύπανση και δρουν συμπληρωματικά ως προς αυτήν. Οι Οδηγίες αυτές είναι οι ακόλουθες: Η Οδηγία 80/778/ΕΟΚ περί της ποιότητας του πόσιμου νερού και η Οδηγία 98/83/ΕΚ με την οποία αντικαταστάθηκε, σχετικά με την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης. Η ισχύουσα ευρωπαϊκή νομοθεσία για την ποιότητα νερού που προορίζεται για κατανάλωση (Οδηγία 98/83/ΕΚ) εκδόθηκε το 1998 και στις 25 Δεκεμβρίου 2003 εντάχθηκε στο εθνικό δίκαιο μέσω της ΚΥΑ Υ2/2600/2001 (ΦΕΚ 892/ ). Οι οδηγίες 98/83/ΕΚ και 80/778/ΕΟΚ αφορούν το πόσιμο νερό, ανεξάρτητα από το αν έχει υποστεί επεξεργασία ή όχι, καθώς και στην προέλευση του με εξαίρεση τα φυσικά μεταλλικά νερά και φαρμακευτικά ιδιοσκευάσματα. Το νερό που χρησιμοποιείται στις βιομηχανίες τροφίμων εμπίπτει επίσης στην Οδηγία 98/83/ΕΚ. Το πόσιμο νερό περιλαμβάνεται ανεξάρτητα από το αν προέρχεται από δίκτυο διανομής, από βυτίο, φιάλες ή δοχεία, ενώ νερό που έχει υποστεί κατεργασία αποσκλήρυνσης δεν αντιμετωπίζεται χωριστά. Η δημιουργία της νέας Οδηγίας έφερε και κάποιες διαφοροποιήσεις. Μερικές από αυτές είναι οι ακόλουθες: Σημαντικός περιορισμός του αριθμού των παραμέτρων: Έχει αφαιρεθεί σημαντικός αριθμός παραμέτρων (19), διατηρήθηκαν δε μόνον εκείνες οι παράμετροι που θεωρήθηκαν βασικές σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εξασφάλιση συνεχούς υψηλού επιπέδου προστασίας της Υγείας. Δίνεται όμως η δυνατότητα στα Κράτη " Μέλη να ορίζουν τιμές για επιπρόσθετες Εθνικές παραμέτρους όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο λόγω τοπικών συνθηκών, με σκοπό την προστασία της ανθρώπινης Υγείας. Προσθήκη δέκα τριών νέων παραμέτρων: Προσθήκη παραμέτρων: ακρυλαμίδιο, βενζόλιο, βρωμικά άλατα, 1,2 διχλωροαιθάνιο, επιχλωρυδρίνη, βινυλοχλωρίδιο, ραδιενέργεια. Οι περισσότερες από αυτές χρησιμοποιούνται για απολύμανση ή είναι παραπροϊόντα απολύμανσης και ενοχοποιούνται για καρκινογόνο δράση. Αναθεώρηση των παραμετρικών τιμών για πολλές από τις παραμέτρους που διατηρήθηκαν, σύμφωνα με τα νεώτερα επιστημονικά δεδομένα: Οι μικροβιολογικοί παράμετροι, που περιλαμβάνουν μικροοργανισμούς που δεν 15

16 είναι παθογόνοι από μόνοι τους αλλά η παρουσία τους επισημαίνει ενδεχομένως την παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών, η παράμετρος των κοπρανωδών κωλοβακτηριοειδών της Οδηγίας 80/778 αντικαθίσταται από την παράμετρο της Ε. coli. Η μεταβολή αυτή υιοθετείται για να προσδιορίζεται ακριβέστερα η παράμετρος σε ευθυγράμμιση με την επιστημονική εξέλιξη. Είναι δείκτης κοπρανώδους μόλυνσης. Η παράμετρος για τους κοπρανώδεις στρεπτόκοκκους αντικαθίσταται από αυτή των εντεροκόκκων. Για τις χημικές παραμέτρους αναφέρονται οι νέες παράμετροι που έχουν προστεθεί λόγω των νεωτέρων επιστημονικών δεδομένων και οι παραμετρικές τιμές τους. Οι παράμετροι αυτοί είναι: ακρυλαμίδιο, βενζόλιο, βρωμικά άλατα, 1,2 διχλωροαιθάνιο, επιχλωρυδρίνη, βινυλοχλωρίδιο, ραδιενέργεια κ.α. Οι περισσότερες από αυτές χρησιμοποιούνται για απολύμανση ή είναι παραπροϊόντα απολύμανσης και ενοχοποιούνται για καρκινογόνο δράση και για πολλές δίνονται οι προθεσμίες προσαρμογής. Η Οδηγία 98/83/ΕΚ καθιερώνει δύο απλοποιημένες υποχρεώσεις ελέγχων. α) δοκιμαστική παρακολούθηση (check monitoring) και β) ελεγκτική παρακολούθηση (audit monitoring). Οι απαιτήσεις ελέγχου, παρακολούθησης της ποιότητας του νερού, έχουν αναθεωρηθεί στην Οδηγία 98/83/ΕΚ επιτρέπεται δε στα Κράτη " Μέλη να προσαρμόζουν τον αριθμό και την φύση των ελέγχων στις τοπικές συνθήκες. Επίσης υιοθετείται η εγκατάλειψη συγκεκριμένων αναλυτικών μεθόδων αναφοράς για τους ελέγχους, επιτρέποντας έτσι τη χρησιμοποίηση κάθε μεθόδου που επιτυγχάνει τις προδιαγραφές επιδόσεων. Αυτό επιτρέπει στα Κράτη " Μέλη να προσαρμόζουν τις μεθόδους τους στην τεχνική και επιστημονική πρόοδο χωρίς να απαιτούνται αλλαγές στα παραρτήματα της Οδηγίας. Η Κ.Υ.Α Υ2/2600/2001 εκτός της δοκιμαστικής και ελεγκτικής παρακολούθησης συμπεριλαμβάνει και την συμπληρωματική παρακολούθηση. Τέλος η Οδηγία 98/83/ΕΚ καθιερώνει την αρχή της αυξημένης διαφάνειας. Τα Κράτη " Μέλη οφείλουν να εξασφαλίσουν ότι παρέχονται στους καταναλωτές κατάλληλες και ενημερωμένες πληροφορίες σχετικά με την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης. Κάθε Κράτος " Μέλος πρέπει να δημοσιεύει κάθε τριετία έκθεση για την ποιότητα του νερού, αντίγραφο της οποίας θα πρέπει να διαβιβάζεται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 16

17 Οδηγίες 76/160/ΕΟΚ και 2006/7/ΕΚ περί της ποιότητας υδάτων κολύμβησης Από το 1988 υπάρχει συστηματική παρακολούθηση για την ποιότητα των υδάτων κολύμβησης στις ακτές της Ελλάδας με την Οδηγία 76/160/ΕΟΚ, η οποία εναρμονίστηκε στο εθνικό δίκαιο με την ΚΥΑ 46399/1352/1986. Η παραπάνω Οδηγία αντικαθίσταται σταδιακά από την Οδηγία 2006/7/ΕΚ μέχρι το 2014, η οποία έχει ενσωματωθεί στο εθνικό δίκτυο με την ΚΥΑ 8600/416/Ε103/2009 σχετικά με την διαχείριση της ποιότητας των υδάτων κολύμβησης και την κατάργηση της Οδηγίας 76/160/ΕΟΚ. Ο χρόνος κατάργησης της Οδηγίας του 1976 είναι το έτος 2014, ο περιβαλλοντικός στόχος, μέχρι το τέλος του 2014, για τα ύδατα κολύμβησης έτσι όπως ορίζεται στην Οδηγία 2006/7/ΕΚ είναι η προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας. Ο στόχος αυτός θα επιτευχθεί τηρώντας τα ποιοτικά πρότυπα του Παραρτήματος ΙΙ της ΚYA 46399/1352/1986. Από το 2010 τα ύδατα κολύμβησης ταξινομούνται σύμφωνα με τα όσα ορίζει η Οδηγία 2006/7/ΕΚ που έχουν ως περιβαλλοντικό στόχο τη διατήρηση, προστασία και βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας συμπληρωματικά με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ. Ο στόχος αυτός επιτυγχάνεται με την τήρηση των καθοριζόμενων προτύπων ποιότητας του Παραρτήματος Ι της ΚYA 8600/416/E103/2009, καθώς και με τη λήψη διαχειριστικών μέτρων που να κρίνονται ως κατάλληλα με στόχο την αύξηση του αριθμού των υδάτων κολύμβησης που χαρακτηρίζονται «εξαιρετικής ποιότητας» ή «καλής ποιότητας». Η βασική αλλαγή που έφερε η Οδηγία 2006/7/ΕΚ σε σχέση με την 76/60/ΕΚ είναι ο περιορισμός των παραμέτρων από 19 σε 2. Οι 2 βακτηριολογικές παράμετροι παρακολούθησης είναι: ενετερόκοκκοι (enterococci) και κολοβακτηρίδια (Escherichia coli). Η αξιολόγηση της ποιότητας μια περιοχής με ύδατα κολύμβησης, βασίζεται στο σύνολο των ποιοτικών δεδομένων της τρέχουσας και των προηγούμενων τριών κολυμβητικών περιόδων και ταξινομείται σε 4 επίπεδα. Αυτά είναι: Εξαιρετική Ποιότητα, Καλή Ποιότητα, Επαρκής Ποιότητα, Ανεπαρκής Ποιότητα. Μια νέα συμπλήρωση της Οδηγίας 2006/7/ΕΚ στην 76/60/ΕΚ είναι η εισαγωγή της ταυτότητας των ακτών κολύμβησης (beach profile). Οι ταυτότητες των νερών κολύμβησης θα πρέπει να έχουν καταρτιστεί μέχρι τις 24 Μαρτίου Σε περίπτωση που κάποια ύδατα κολύμβησης ταξινομηθούν ως Ανεπαρκή, Επαρκή, και 17

18 Καλής Ποιότητας, η ταυτότητα επανεξετάζεται και επικαιροποιείται ανά διετία, τριετία και τετραετία αντίστοιχα. Η Οδηγία 91/676/ΕΟΚ για την προστασία των υδάτων από την νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης Το νομοθετικό πλαίσιο που εξετάζεται σε σχέση με τους απαιτούμενους περιβαλλοντικούς στόχους των ευαίσθητων περιοχών αφορά στην Οδηγία 91/676/ΕΟΚ για την νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης, η οποία εναρμονίζεται στο εθνικό δίκαιο με την ΚΥΑ 16190/1335/1997 «Μέτρα και όροι για την προστασία των νερών από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης». Σε εφαρμογή των διατάξεων της ως άνω ΚΥΑ αναγνωρίζονται ευπρόσβλητες στη νιτρορρύπανση ζώνες, εντός των οποίων τα ύδατα παρουσιάζουν υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών αλάτων. Οι γενικοί στόχοι της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ για τη νιτρορρύπανση είναι: η μείωση της ρύπανσης των υδάτων που προκαλείται άμεσα ή έμμεσα από νιτρικά γεωργικής προέλευσης και η πρόληψη της περαιτέρω ρύπανσης αυτού του είδους. Οι στόχοι επιτυγχάνονται καθορίζοντας ευπρόσβλητες ζώνες και με την εφαρμογή κατάλληλων προγραμμάτων δράσης σε αυτές. Οι ευπρόσβλητες ζώνες αναγνωρίζονται με τα κριτήρια του Παραρτήματος Ι της ΚΥΑ 16190/1335/1997 και ειδικότερα: α) κατά πόσον η περιεκτικότητα σε νιτρικά ιόντα των γλυκών επιφανειακών υδάτων, ιδιαίτερα δε εκείνων που χρησιμοποιούνται ή προορίζονται για τη λήψη πόσιμου ύδατος, υπερβαίνει ή θα μπορούσε να υπερβαίνει, εάν δεν ληφθούν μέτρα σύμφωνα με το άρθρο 5, την περιεκτικότητα που καθορίζεται στην οδηγία 75/440/ΕΟΚ, ήτοι σε όρους συγκεντρώσεων νιτρικών την συγκέντρωση των 50 mg/l στο 95% των δειγμάτων. β) κατά πόσον τα υπόγεια ύδατα περιέχουν ή θα μπορούσαν να περιέχουν περισσότερα από 50 mg/l νιτρικών ιόντων εάν δεν ληφθούν μέτρα. γ) κατά πόσον φυσικές λίμνες γλυκού νερού, άλλοι χώροι γλυκού νερού, εκβολές ποταμών, παράκτια και θαλάσσια ύδατα διαπιστώνεται ότι είναι ή ότι μπορεί να γίνουν ευτροφικά στο προσεχές μέλλον εάν δεν ληφθούν μέτρα. 18

19 Οδηγία 92/43/ΕΟΚ για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας και η Οδηγία 2009/147/ΕΚ περί της διατηρήσεως των άγριων πτηνών (Δίκτυο NATURA 2000) Η οδηγία για τα οικοσυστήματα (92/43/EΟΚ) έχει ενσωματωθεί στο εθνικό δίκαιο με την ΚΥΑ 33318/3028/1998 και αποσκοπεί στην προστασία των ειδών της άγριας ζωής και των φυσικών ενδιαιτημάτων τους. Τα κράτη μέλη ορίζουν Ειδικές Ζώνες Διατήρησης και διαμορφώνουν προγράμματα διαχείρισης που να συνδυάζουν τη μακροπρόθεσμη προστασία των περιοχών αυτών με κοινωνικοοικονομικές δραστηριότητες των κατοίκων, ώστε να εφαρμοστεί στις ζώνες μία στρατηγική αειφόρου ανάπτυξης. Ο στόχος της Οδηγίας 92/43/EΟΚ για την προστασία ειδών ειδικής σημασίας, σύμφωνα με την οποία αναγνωρίζονται οι προστατευόμενες περιοχές του προγράμματος Natura 2000 είναι: να προστατεύει και να βελτιώνει την κατάσταση του υδάτινου περιβάλλοντος που είναι αναγκαίο για τη συντήρηση των οικοσυστημάτων, που αναγνωρίζονται ως προστατευόμενα. Η Οδηγία 2009/147/ΕΚ η οποία αντικατέστησε την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ έχει ενσωματωθεί στο εθνικό δίκαιο με την ΚΥΑ Αριθμ. Η.Π /1807/Ε.103 (ΦΕΚ 1495/Β/ ) η οποία καλεί τα κράτη μέλη να διατηρήσουν όχι μόνο τους πληθυσμούς άγριων πουλιών, αλλά και επαρκή έκταση και ποικιλία βιοτόπων για να επιτευχθεί η προστασία τους. Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για τον ορισμό των Ζωνών Ειδικής Προστασίας και ιδίως για τη διατήρηση των αποδημητικών πτηνών, που αποτελούν σημαντικά στοιχεία της φυσικής κληρονομιάς όλων των Ευρωπαϊκών κρατών. Ο στόχος της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ για την προστασία των πτηνών, σύμφωνα με την οποία αναγνωρίζονται οι προστατευόμενες περιοχές του προγράμματος Natura 2000 είναι: να προστατεύει και να βελτιώνει την κατάσταση του υδάτινου περιβάλλοντος που είναι αναγκαίο για τη συντήρηση των ειδών και τη βελτίωση των σχετικών οικοτόπων, για τη διαβίωση και την αναπαραγωγή των ειδών των πτηνών που συγκαταλέγονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας και αναγνωρίζονται ως προστατευόμενα. 19

20 Αναφορικά με τον καθορισμό μέτρων προστασίας των Ζωνών Ειδικής Προστασίας, στις 23 Φεβρουαρίου 2012 εκδόθηκε ΚΥΑ με θέμα «Τροποποίηση και συμπλήρωση της υπ αριθ /1807/2010 κοινής υπουργικής απόφασης «Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας και των οικοτόπων/ενδιαιτημάτων της, σε συμμόρφωση με την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ...» (Β 1495), σε συμμόρφωση με τις διατάξεις του πρώτου εδαφίου της παραγράφου 1 του άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ «Για τη διατήρηση των άγριων πτηνών» του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 2ας Απριλίου 1979, όπως κωδικοποιήθηκε με την Οδηγία 2009/147/ΕΚ.». Σκοπός της παραπάνω απόφασης είναι η τροποποίηση και συμπλήρωση της υπ αριθμ /1807/2010 κοινής υπουργικής απόφασης (ΦΕΚ1495Β ) ώστε, με τη θέσπιση ειδικών μέτρων, όρων, διαδικασιών και παρεμβάσεων να επιτυγχάνεται η αποτελεσματική προστασία, διατήρηση και αποκατάσταση των ειδών και των ενδιαιτημάτων/οικοτόπων της άγριας ορνιθοπανίδας στις Ζώνες Ειδικής Προστασίας. Όταν μία προστατευόμενη περιοχή Natura 2000 αποτελεί τμήμα ενός υδάτινου σώματος ή όταν ένα υδάτινο σώμα ανήκει σε μία περιοχή Natura 2000, θα πρέπει να τηρούνται οι περιβαλλοντικοί στόχοι που τίθενται στο άρθρο 4 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ ως πρόσθετοι των απαιτήσεων που σχετίζονται με την προστασία και βελτίωση της κατάστασης του υδάτινου περιβάλλοντος που είναι αναγκαίο για τη συντήρηση των προστατευόμενων οικοσυστημάτων και ειδών. Αν και ο στόχος για την αποκατάσταση ή τη διατήρηση ικανοποιητικής κατάστασης των περιοχών Natura 2000 είναι υποχρεωτική από τις σχετικές Οδηγίες για τους οικοτόπους και τα πτηνά, δεν έχει οριστεί συγκεκριμένη ημερομηνία για την επίτευξη αυτού του στόχου. Η Οδηγία 2000/60/ΕΚ ωστόσο θεσπίζει ως προθεσμία το έτος 2015, η οποία ισχύει και για τις προστατευόμενες περιοχές Natura Αν η προστατευόμενη περιοχή αποτελεί υδάτινο σώμα ή μέρος ενός υδάτινου σώματος, η προθεσμία για την επίτευξη της καλής κατάστασης μπορεί να παραταθεί, εφόσον τηρούνται οι προϋποθέσεις του άρθρου 4.4 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Οδηγία 91/271/EOK για την επεξεργασία και διάθεση αστικών λυμάτων Το νομοθετικό πλαίσιο που εξετάζεται σε σχέση με τους απαιτούμενους περιβαλλοντικούς στόχους των ευαίσθητων περιοχών, αφορά στην Οδηγία 91/271/ΕΟΚ για την «επεξεργασία των αστικών λυμάτων», η οποία εναρμονίζεται 20

21 στο εθνικό δίκαιο με την ΚΥΑ 5673/400/1997 (Β 192). Το 1999 συντάχθηκε ο πρώτος κατάλογος ευαίσθητων περιοχών με την ΚΥΑ 19661/1982/ και την αναγνώριση 34 ευαίσθητων περιοχών. Ο κατάλογος των ευαίσθητων περιοχών συμπληρώθηκε με την ΚΥΑ 48392/939/2002 με την προσθήκη δυο παράκτιων περιοχών στο Σαρωνικό και Θερμαϊκό κόλπο. Ο γενικότερος στόχος της Οδηγίας 91/271/ΕΟΚ για αστικά απόβλητα είναι: η προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος από τις δυσμενείς επιπτώσεις της διάθεσης των αστικών λυμάτων και βιομηχανικών υγρών αποβλήτων των του Παραρτήματος ΙΙΙ της ΚΥΑ 5673/400/1997. Καθώς η Οδηγία 91/271/ΕΟΚ δεν θέτει ειδικούς περιβαλλοντικούς στόχους για την ποιότητα των ευαίσθητων περιοχών, το επίπεδο συμμόρφωσης με τις διατάξεις της Οδηγίας ελέγχεται με βάση τον προαναφερθέντα γενικό στόχο. Ο γενικός περιβαλλοντικός στόχος για τις ευαίσθητες περιοχές θα επιτευχθεί με τον έλεγχο των εκροών από τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων δυναμικότητας μεγαλύτερη από ισοδύναμο πληθυσμό που εκβάλουν σε αναγνωρισμένους ευαίσθητους αποδέκτες, που θα πρέπει και να τηρούν τις καθοριζόμενες από την Οδηγία προδιαγραφές για την ποιότητα των επεξεργασμένων λυμάτων του Πίνακα 2 του Παραρτήματος Ι της ΚΥΑ 5673/400/1997. Οδηγία 2006/118/ΕΚ για την προστασία των υπόγειων νερών από την ρύπανση και την υποβάθμιση Η οδηγία 2006/118/ΕΚ θεσπίζει ειδικά μέτρα, κατά τα προβλεπόμενα στο άρθρο 17, παράγραφοι 1 και 2, της οδηγίας 2000/60/ΕΚ, για την πρόληψη και τον έλεγχο της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν ιδίως: α) κριτήρια για την αξιολόγηση της καλής χημικής κατάστασης των υπόγειων υδάτων β) κριτήρια για τον εντοπισμό και την αναστροφή σημαντικών και διατηρούμενων ανοδικών τάσεων και κριτήρια για τον καθορισμό σημείων εκκίνησης για την αναστροφή των τάσεων. 21

22 Η οδηγία συμπληρώνει επίσης τις διατάξεις για την πρόληψη ή τον περιορισμό της εισαγωγής ρύπων σε υπόγεια ύδατα που περιέχονται ήδη στην οδηγία 2000/60/ΕΚ και αποσκοπεί να προλάβει την υποβάθμιση της κατάστασης όλων των συστημάτων υπογείων υδάτων. Με βάση την Οδηγία 2006/118/ΕΚ δημοσιεύθηκε η ΚΥΑ 39626/2208/Ε130/2009 για τον καθορισμό μέτρων για την προστασία των υπόγειων νερών από την ρύπανση και την υποβάθμιση (ΦΕΚ Β 2075). Σε εφαρμογή της παραγράφου 2 του Άρθρου 3 της υπ. αριθ /2208/Ε130/2009 κοινής υπουργικής απόφασης (Β 2075) με στόχο την αξιολόγηση της χημικής κατάστασης των συστημάτων υπόγειων υδάτων, σύμφωνα με τη διαδικασία που αναφέρεται στο άρθρο 4, παράγραφος 2, της ανωτέρω Απόφασης, καθορίστηκαν από το ΥΠΕΚΑ με την ΥΑ 1811/2011 «Ορισμός ανώτερων αποδεκτών τιμών για τη συγκέντρωση συγκεκριμένων ρύπων, ομάδων ρύπων ή δεικτών ρύπανσης σε υπόγεια ύδατα, σε εφαρμογή της παραγράφου 2 του Άρθρου 3 της υπ. αριθμ.: 39626/2208/Ε130/2009 ΚΥΑ (Β 2075)», οι ανώτερες αποδεκτές τιμές για τη συγκέντρωση συγκεκριμένων ρύπων, ομάδων ρύπων ή δεικτών ρύπανσης στα υπόγεια ύδατα. Οι συγκεντρώσεις αναφέρονται σε επιτρεπτές συγκεντρώσεις που δεν αφορούν χημικές επιβαρύνεις που οφείλονται σε αυξημένες φυσικές τιμές υποβάθρου λόγω γεωλογικών αιτιών. Στις περιπτώσεις αυτές για κάθε υδατικό υπόγειο σύστημα θα δοθούν νέες αυξημένες τιμές κατωφλίου που καθορίζονται από τις μέσες αυξημένες φυσικές τιμές του υποβάθρου. Οδηγία 96/82/ΕΚ για την αντιμετώπιση των κινδύνων μεγάλων ατυχημάτων σχετιζόμενων με επικίνδυνες ουσίες («SEVESO II») Το 1982 η Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξέδωσε την Κοινοτική Οδηγία 82/501/ΕΚ (SEVESO), με την οποία καθόριζε μέτρα για την αντιμετώπιση των κινδύνων από ατυχήματα μεγάλης έκτασης όπως πυρκαγιές, επικίνδυνα αέρια, διαρροές τοξικών, εκρήξεις σε βιομηχανικές δραστηριότητες. Η Οδηγία αυτή έχει αναθεωρηθεί από μια νέα, την 96/82/ΕΚ (SEVESO II), η οποία μαζί με την τροποποίησή της (2003/105/ΕΚ), έχουν διευρυμένο πεδίο εφαρμογής. Η Οδηγία 96/82/ΕΚ αποσκοπεί στην πρόληψη μεγάλων ατυχημάτων καθώς και στον περιορισμό των συνεπειών τους στον άνθρωπο και το περιβάλλον και εφαρμόζεται σε 22

23 περιοχές (βιομηχανικές) όπου υπάρχουν επικίνδυνες ουσίες και μπορεί να ξεπερνούν και τα κρίσιμα όρια. Η Οδηγία Seveso ΙΙ απαιτεί από τις εγκαταστάσεις που αποθηκεύουν συγκεκριμένες ποσότητες επικίνδυνων ουσιών να αναπτύξουν τους κατάλληλους μηχανισμούς και διαδικασίες και να διατηρούν έγγραφα που να καταδεικνύουν ότι οι ασκούντες την εκμετάλλευση των μονάδων έχουν λάβει υπόψη όλους τους κινδύνους που σχετίζονται με τη χρήση των ουσιών αυτών και ότι τηρούν όλα τα μέτρα για την πρόληψη, έλεγχο, περιορισμό και αντιμετώπιση, τυχόν μεγάλων ατυχημάτων που είναι δυνατόν να προκληθούν από τις χημικές αυτές ουσίες. Οι ασκούντες την εκμετάλλευση είναι υποχρεωμένοι να λαμβάνουν μια σειρά μέτρων που να διασφαλίζουν την ασφαλή λειτουργία των εγκαταστάσεών τους, έτσι ώστε να προλαμβάνονται μεγάλα ατυχήματα. Επίσης είναι υποχρεωμένοι να παρέχουν τις κατάλληλες πληροφορίες στο κοινό. Οι υποχρεώσεις καθορίζονται ανάλογα με τις ποσότητες των επικίνδυνων ουσιών. Η Οδηγία 96/82/ΕΚ ενσωματώθηκε στην ελληνική νομοθεσία το 2000 με την Κ.Υ.Α. 5697/590/2000 (ΦΕΚ 405 Β/ ). Το 2007 με την Κ.Υ.Α /613/ (ΦΕΚ 376/Β/ ) περί «Καθορισμού μέτρων και όρων για την αντιμετώπιση κινδύνων από ατυχήματα μεγάλης έκτασης σε εγκαταστάσεις ή μονάδες, λόγω της ύπαρξης επικίνδυνων ουσιών, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2003/105/ΕΚ «για τροποποίηση της οδηγίας 96/82/ΕΚ του Συμβουλίου για την αντιμετώπιση των κινδύνων μεγάλων ατυχημάτων σχετιζομένων με επικίνδυνες ουσίες» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 16ης Δεκεμβρίου 2003» και όπως διορθώθηκε στο ΦΕΚ 2259 Β/ , ενσωματώνονται οι τροποποιήσεις που υπαγορεύει η οδηγία 2003/105/ΕΚ και αντικαθίσταται η ΚΥΑ 5697/590/2000 (ΦΕΚ 405 Β/ ). Οδηγία 91/44/ΕΟΚ και ο Κανονισμός 1107/2009, ο οποίος αντικατέστησε την Οδηγία 91/414/ΕΟΚ και κατήργησε την Οδηγία 79/117/ΕΟΚ/ περί φυτοπροστατευτικών προϊόντων Η Οδηγία 91/44/ΕΟΚ του Συμβουλίου στις 15/7/1991 αφορούσε και θέσπιζε τους κανόνες που διέπουν τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα και τις δραστικές ουσίες που περιέχονται στα προϊόντα αυτά. Ο Καν. 1107/2009 αντικατέστησε την Οδηγία 23

24 91/414/ΕΟΚ και κατήργησε την Οδηγία 79/117/ΕΟΚ/ Ο Κανονισμός θεσπίζει κανόνες για την αδειοδότηση φυτοπροστατευτικών προϊόντων υπό εμπορική μορφή, καθώς και για τη διάθεσή τους στην αγορά, τη χρήση και τον έλεγχό τους μέσα στην Κοινότητα. Ορίζει επίσης κανόνες για την έγκριση των δραστικών ουσιών, των αντιφυτοτοξικών και των συνεργιστικών που περιέχουν τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα. Σκοπός του Κανονισμού είναι, η εξασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας της υγείας τόσο των ανθρώπων όσο και των ζώων καθώς και του περιβάλλοντος και η βελτίωση της εσωτερικής αγοράς μέσω της εναρμόνισης των κανόνων, σχετικά με τη διάθεση στην αγορά φυτοπροστατευτικών προϊόντων με παράλληλη βελτίωση της γεωργικής παραγωγής. Τα μέτρα που προβλέπονται στον παρόντα κανονισμό θα πρέπει να εφαρμόζονται με την επιφύλαξη της λοιπής κοινοτικής νομοθεσίας, ιδίως της Οδηγίας 2009/128/ΕΚ, της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 396/2005 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Φεβρουαρίου 2005, για τα ανώτατα όρια καταλοίπων φυτοφαρμάκων μέσα ή πάνω στα τρόφιμα και τις ζωοτροφές φυτικής και ζωικής προέλευσης και της κοινοτικής νομοθεσίας για την προστασία των εργαζομένων και των ατόμων που σχετίζονται με την περιορισμένη χρήση και τη σκόπιμη απελευθέρωση στο περιβάλλον των γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών. Ο παρών κανονισμός εφαρμόζεται σε προϊόντα, με τη μορφή με την οποία παραδίδονται στον χρήστη, που αποτελούνται από δραστικές ουσίες, αντιφυτοτοξικά ή συνεργιστικά ή περιέχουν τέτοιες ουσίες, και προορίζονται για μία από τις ακόλουθες χρήσεις: α) να προστατεύουν τα φυτά ή τα φυτικά προϊόντα από κάθε είδους επιβλαβείς οργανισμούς ή να προλαμβάνουν τη δράση των οργανισμών αυτών, εκτός αν τα προϊόντα αυτά θεωρείται ότι χρησιμοποιούνται για λόγους υγιεινής και όχι για την προστασία των φυτών ή των φυτικών προϊόντων β) να επηρεάζουν τις φυσιολογικές διεργασίες των φυτών, όπως τις ουσίες που επηρεάζουν την ανάπτυξή τους, εκτός αν πρόκειται για θρεπτικά στοιχεία γ) να διατηρούν τα φυτικά προϊόντα, εκτός εάν πρόκειται για ουσίες ή προϊόντα που υπόκεινται σε ειδικές κοινοτικές διατάξεις σχετικά με τα συντηρητικά δ) να καταστρέφουν ανεπιθύμητα φυτά ή μέρη φυτών, εκτός από τα φύκη, εκτός αν τα προϊόντα χρησιμοποιούνται στο έδαφος ή το νερό για να προστατεύουν τα φυτά ε) να επιβραδύνουν ή να προλαμβάνουν την ανεπιθύμητη ανάπτυξη φυτών, εκτός από τα 24

25 φύκη, εκτός αν τα προϊόντα χρησιμοποιούνται στο έδαφος ή το νερό για να προστατεύουν τα φυτά. Αυτά τα προϊόντα καλούνται στο εξής «φυτοπροστατευτικά προϊόντα». Ο παρών κανονισμός εφαρμόζεται σε ουσίες, συμπεριλαμβανομένων των μικροοργανισμών, που έχουν γενική ή ειδική δράση προστασίας από επιβλαβείς οργανισμούς ή επί φυτών, μερών φυτών ή φυτικών προϊόντων, εφεξής καλούμενες «δραστικές ουσίες». Ο παρών κανονισμός εφαρμόζεται στα ακόλουθα: α) ουσίες ή σκευάσματα που προστίθενται σε φυτοπροστατευτικό προϊόν για την εξάλειψη ή τη μείωση των φυτοτοξικών επιδράσεων του φυτοπροστατευτικού προϊόντος σε ορισμένα φυτά, καλούμενα «αντιφυτοτοξικά» β) ουσίες ή σκευάσματα τα οποία, αν και δεν παρουσιάζουν καμία ή μόνο ασθενή δράση, όπως αναφέρεται στην παράγραφο 1, μπορούν να ενισχύσουν τη δράση της ή των δραστικών ουσιών φυτοπροστατευτικού προϊόντος, καλούμενα «συνεργιστικά» γ) ουσίες ή σκευάσματα τα οποία χρησιμοποιούνται ή προορίζονται να χρησιμοποιηθούν σε φυτοπροστατευτικό προϊόν ή πρόσθετο, αλλά δεν είναι ούτε δραστικές ουσίες ούτε αντιφυτοτοξικά ούτε συνεργιστικά, καλούμενα «βοηθητικά» δ) ουσίες ή σκευάσματα που αποτελούνται από βοηθητικά ή σκευάσματα που περιέχουν ένα ή περισσότερα βοηθητικά, με τη μορφή με την οποία παραδίδονται στον χρήστη και διατίθενται στην αγορά, τα οποία αναμειγνύει ο χρήστης με φυτοπροστατευτικό προϊόν και τα οποία ενισχύουν την αποτελεσματικότητά του ή τις λοιπές φυτοφαρμακευτικές του ιδιότητες, καλούμενα «πρόσθετα». 1.9 Παρατηρήσεις- Συμπεράσματα από την ανάλυση νομοθεσιών Παρατηρώντας τις παραπάνω αναλύσεις-συσχετίσεις νομοθεσιών καταλαβαίνουμε πως τα τελευταία χρόνια γίνονται έντονες προσπάθειες για την συμπλήρωση ή αντικατάσταση των παλιών Οδηγιών και Υπουργικών Αποφάσεων με νέες για την αποτελεσματικότερη προστασία του νερού τόσο για την ανθρώπινη κατανάλωση (αντικατάσταση 80/778/ΕΟΚ από 98/83/ΕΚ) όσο και για την προστασία του περιβάλλοντος συμπεριλαμβανομένου και των ειδών που ζουν σε αυτό (αντικατάσταση 92/43/ΕΟΚ από 2009/147/ΕΟΚ). Η προσπάθεια συμπλήρωσης των Οδηγιών με νέες δεν αναιρεί την ισχύ των παλιών, απλώς τις βελτιώνει σε σημαντικά σημεία. Χαρακτηριστικό είναι πως οι περισσότερες Οδηγίες δεν αναιρούνται, απλά 25

26 δέχονται την προσθήκη νέων παραμέτρων ή την παύση κάποιων που βρίσκονται σε ισχύ. Τέλος οι νέες Οδηγίες εισάγουν και νέα μέτρα τα οποία ενισχύουν την εκάστοτε νομοθεσία και βοηθούν ώστε η υλοποίηση της να γίνεται ευκολότερη και αποτελεσματικότερη. 26

27 2.Λειτουργία και έλεγχος πηγών υδροδότησης 2.1 Σύστημα Ύδρευσης Η παροχή πόσιμου νερού καλής ποιότητας και σε επαρκείς ποσότητες στους καταναλωτές είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη σωστή λειτουργία του δικτύου ύδρευσης. Η διαδικασία παροχής πόσιμου νερού μπορεί να χωριστεί στις παρακάτω ενότητες: Παραγωγή και Επεξεργασία νερού Μεταφορά και αποθήκευση νερού Διανομή νερού Η παραγωγή, επεξεργασία και διανομή του πόσιμου νερού, διαλαμβάνει την προμήθεια νερού από υπόγειους υδροφορείς ή ταμιευτήρες, την επεξεργασία του ώστε να καταστεί υγιεινό και τη μεταφορά του σε μεγάλους αποθηκευτικούς χώρους (δεξαμενές), οι οποίοι βρίσκονται πολύ κοντά ή εντός των οικιστικών περιοχών που υδροδοτούν (εικόνα 1). 27

28 Σχήμα 1:Απεικόνιση δικτύου υδροδότησης Η γενική διάταξη ενός συστήματος ύδρευσης (Σχ. 1) αποτελείται από τις παρακάτω κύριες υποδομές: Παραγωγή/Προμήθεια νερού Κυβερνητικό Υδατικό Έργο Οι υδατικές εγκαταστάσεις του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ) όπως, διυλιστήρια, αφαλατώσεις, κυβερνητικές γεωτρήσεις που περιέχουν νερό μέσω κεντρικού αγωγού που διαχειρίζεται η ΤΑΥ. 28

29 Γεώτρηση Γεώτρηση που έχει ανορυχθεί με σκοπό την άντληση υπόγειου νερού που είναι αποθηκευμένο σε υδροφόρο στρώμα Φυσική πηγή Υπόγειο νερό που βγαίνει στην επιφάνεια του εδάφους με φυσικό τρόπο Μεταφορά και αποθήκευση νερού Αγωγός μεταφοράς Η μεταφορά του νερού από τα σημεία υδροδότησης στις δεξαμενές αποθήκευσης γίνεται με την χρήση αγωγών καλής διαμέτρου και υλικού. Η διάμετρος καθορίζεται ανάλογα με τις υφιστάμενες ανάγκες λαμβάνοντας υπόψη και τυχόν μελλοντικές αυξήσεις. Θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί υλικό το οποίο αντέχει στις πιέσεις λειτουργία με συντελεστή ασφάλειας. Υδατοδεξαμενές Το υλικό από το οποίο είναι κατασκευασμένες οι δεξαμενές είναι επί το πλείστον οπλισμένο σκυρόδεμα. Η χωρητικότητα τους δεν θα πρέπει να είναι λιγότερη από 24 ώρες κατανάλωσης και αυτό για σκοπούς εξασφάλισης του επιθυμητού επιπέδου εξυπηρέτησης των καταναλωτών σε περίπτωση διακοπής της παραγωγής νερού καθώς επίσης και της ομαλής λειτουργίας του συστήματος παραγωγής νερού απορροφώντας τις αυξομειώσεις στην κατανάλωση. Για την απολύμανση του νερού γίνεται χλωρίωση στις δεξαμενές. Το χλώριο σκοτώνει τους μικροοργανισμούς ώστε το νερό που φτάνει στον καταναλωτή να είναι σύμφωνα με την νομοθεσία για το νερό που προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση. Επίσης είναι επιθυμητό να υπάρχει και στο ποιο απόμακρο σημείο του δικτύου διανομής ικανοποιητικό υπολειμματικό χλώριο. Διανομή νερού Κύριοι Τροφοδοτικοί Αγωγοί 29

30 Οι κύριοι τροφοδοτικοί αγωγοί μεταφέρουν το νερό από τις δεξαμενές αποθήκευσης στις κεφαλές των δικτύων διανομής. Η διάμετρος καθορίζεται ανάλογα με τις υφιστάμενες ανάγκες λαμβάνοντας υπόψη και μελλοντικές αυξήσεις. Το υλικό που χρησιμοποιείται πρέπει να αντέχει στις πιέσεις λειτουργίας με συντελεστή ασφάλειας. Δίκτυο Διανομής Δίκτυο διανομής ορίζεται ως το πλέγμα των αγωγών που υδροδοτείται από τους κύριους τροφοδοτικούς αγωγούς και διανέμει το νερό στους καταναλωτές μέσω των υδατοπαροχών. Η υδροδότηση κάθε οικίας, καταστήματος κ.τ.λ επιτυγχάνεται με την ύπαρξη σε κάθε δρόμο αγωγών διανομής κατάλληλης παροχευτευτικότητας η οποία προσδιορίζεται βάση μελέτης και δημιουργίας σχετικών υδραυλικών μοντέλων για τη σωστή τους διαστασιολόγηση λαμβάνοντας υπόψη τις υφιστάμενες και τις μελλοντικές ανάγκες. Η πίεση λειτουργίας του δικτύου διανομής θα πρέπει αν είναι τέτοια ώστε να παρέχεται ικανοποιητική πίεση σε καταναλωτές που βρίσκονται σε υψηλά υψομετρικά σημεία κατά τις στιγμές της μέγιστης ζήτησης. 2.2 Εξοπλισμός δικτύου Το δίκτυο ύδρευσης εκτός από τους αγωγούς θα πρέπει να διαθέτει βαλβίδες απομόνωσης, αεροβαλβίδες, κρουνούς πυρόσβεσης, σημεία πλύσης, υδρομετρητές στις κεφαλές του δικτύου και πιεζοθραυστικές διατάξεις για να είναι δυνατή η άρτια και αποτελεσματική λειτουργία του(εικόνα 1) Βαλβίδες απομόνωσης Οι βαλβίδες απομόνωσης είναι σημαντικό στοιχείο για το σωστό σχεδιασμό του δικτύου ύδρευσης. Ο αριθμός των βαλβίδων απομόνωσης οφείλει να είναι ικανοποιητικός σε καλή λειτουργική κατάσταση για να αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά οι περιπτώσεις επέμβασης στο δίκτυο με τι λιγότερη δυνατή ταλαιπωρία των καταναλωτών, δηλαδή να απομονώνεται όσο το δυνατό μικρότερο μέρος του δικτύου. Η καλή λειτουργική κατάσταση των βαλβίδων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των διαρροών. Εξαερισμός 30

31 Στα δίκτυα ύδρευσης όταν γίνεται εκκένωση και επαναπλήρωση του δικτύου υπάρχει η ανάγκη εξαερισμού. Το ίδιο πρέπει να γίνεται κατά τη λειτουργία του δικτύου υπό πίεση για την εξαγωγή του αέρα που βρίσκεται στην μάζα του νερού. Εκκένωση Απαραίτητη προϋπόθεση στα δίκτυα ύδρευσης είναι η τοποθέτηση εκκενωτών (πλύσεων), συνήθως σε χαμηλά υψομετρικά σημεία του δικτύου, με δυνατότητα διοχέτευσης του νερού σε σύστημα απομάκρυνσής του χωρίς τη δημιουργία ανεπιθύμητων καταστάσεων με την διοχέτευση του στη επιφάνεια του ασφαλτικού οδοστρώματος ή πεζοδρομίου. Η εκκένωση απαιτείται συνήθως για λόγους επέμβασης στον αγωγό ή για την επιδιόρθωση βλάβης ή για επέκταση του δικτύου. Πυρόσβεση Η θέση και η πυκνότητα των σημείων πυρόσβεσης υποδεικνύονται από την Πυροσβεστική Υπηρεσία. Εκτός από τα κοινόχρηστα σημεία πυρόσβεσης που βρίσκονται σε εξωτερικούς κοινόχρηστους χώρους, υπάρχουν και ιδιωτικές διατάξεις πυρόσβεσης συνήθως σε πολυώροφα κτίρια για την αντιμετώπιση περιστατικών πυρκαγιάς εντός των κτιρίων. Παροχή Πίεση Η σύγχρονη πρακτική για την αποτελεσματική διαχείριση του δικτύου ύδρευσης επιβάλλει την συνεχή καταγραφή της παροχής νερού προς το δίκτυο διανομής. Αυτό γίνεται με την εγκατάσταση κεντρικού μετρητή στη κεφαλή της περιοχής τροφοδοσίας η οποία ονομάζεται ζώνη ή υποζώνη, ή στα σημεία εισόδου στην περίπτωση που υπάρχει πέραν της μια παροχής προς τη ζώνη ή υποζώνη. Η πίεση εντός του δικτύου διανομής θα πρέπει να ελέγχεται και να ρυθμίζεται ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της κάθε υποζώνης. Συνήθως η ρύθμιση της πίεσης γίνεται με πιεζοθραυστικές βαλβίδες οι οποίες διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: Πιεζοθραυστικές βαλβίδες σταθερής πίεσης μείωση της πίεσης στο δίκτυο σε προκαθορισμένη σταθερή τιμή ανεξάρτητα της ζήτησης. Πιεζοθραυστικές βαλβίδες μεταβλητής πίεσης εξόδου αναλόγως της διερχόμενης παροχής ή της πίεσης στο κρίσιμο της ζώνης/υποζώνης. 31

32 Συνήθως γίνεται εγκατάσταση του κεντρικού μετρητή και της πιεζοθραυστικής βαλβίδας σε υπόγειο φρεάτιο στην κεφαλή του δικτύου(εικόνα 1). Εικόνα 1: Δίκτυο ύδρευσης 2.3 Παρακολούθηση και έλεγχος ποιότητας πόσιμου νερού Η παρακολούθηση και ο έλεγχος της ποιότητας του πόσιμου νερού αποτελεί σημαντική πτυχή στην ορθή λειτουργία ενός δικτύου ύδρευσης, εφόσον μέσω του νερού είναι δυνατή η μετάδοση και εξάπλωση σοβαρών ασθενειών εάν δεν ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για την προστασία του. Στο παρακάτω διάγραμμα παροχής νερού σημειώνεται το σημείο όπου εξασκείται έλεγχος. 32

33 Όπως φαίνεται και στο παραπάνω διάγραμμα κατά την προμήθεια πόσιμου νερού από πηγές ή γεωτρήσεις εγκυμονούν βιολογικοί, χημικοί και φυσικοί κίνδυνοι. Βιολογικοί κίνδυνοι Η παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών εντείνεται από: Ανεπαρκής επεξεργασία νερού από τον προμηθευτή Διοχέτευση λυμάτων στον υδροφορέα Ανεξέλεγκτη κτηνοτροφική δραστηριότητα πλησίον της πηγής/γεώτρησης 33

34 Εισροή επιφανειακών νερών στη γεώτρηση/πηγή Βανδαλισμός Παρακάτω αναφέρονται προληπτικά μέτρα αντιμετώπισης βιολογικών κινδύνων Παραλαβή νερού από αξιόπιστο προμηθευτή Προστασία υδροφορέα Προστασία της γεώτρησης/πηγής από επιφανειακές μολύνσεις και βανδαλισμούς Μικροβιολογική ανάλυση του νερού Χημικοί κίνδυνοι Η παρουσία χημικών ουσιών εντείνεται από: Ανεπαρκής επεξεργασία νερού από τον προμηθευτή Ανεξέλεγκτη βιομηχανική και γεωργική δραστηριότητα στον υδροφορέα Εισροή επιφανειακών νερών στην γεώτρηση Βανδαλισμός Παρακάτω αναγράφονται προληπτικά μέτρα αντιμετώπισης χημικών κινδύνων Παραλαβή νερού από αξιόπιστο προμηθευτή Προστασία υδροφορέα Προστασία γεώτρησης/πηγής από επιφανειακές μολύνσεις και βανδαλισμούς Χημική ανάλυση του νερού Φυσικοί κίνδυνοι Η παρουσία ξένων σωμάτων και η θολότητα εντείνεται από: Ανεπαρκής επεξεργασία νερού από τον προμηθευτή Ανεπαρκής η ελαττωματική προστασία γεώτρησης/πηγής Παρακάτω αναφέρονται προληπτικά μέτρα αντιμετώπισης φυσικών κινδύνων 34

35 Παραλαβή νερού από αξιόπιστο προμηθευτή Προστασία γεώτρησης/πηγής από μολύνσεις και βανδαλισμούς Ανάλυση θολότητας νερού Εκτός όμως από την ύπαρξη των παραπάνω κινδύνων, κίνδυνοι μπορούν να εμφανιστούν και στον αγωγό μεταφοράς πόσιμου νερού. Χαρακτηριστικό είναι ο κίνδυνος ύπαρξης παθογόνων μικροοργανισμών, εισροής χημικών ουσιών, καθώς και ύπαρξη ξένων σωμάτων που να οφείλονται σε: Σπάσιμο αγωγού μεταφοράς από ατύχημα Αστοχία εξοπλισμού Ανεπαρκής ρύθμιση πίεσης Ακατάλληλα υλικά Παρακάτω υπογραμμίζονται κάποια προληπτικά μέτρα αποφυγής κινδύνου Προστασία αγωγών από μολύνσεις Ρύθμιση πίεσης αγωγών Εγκατάσταση βαλβίδων αντεπιστροφής Καταλληλότητα/επάρκεια εξοπλισμού Καταλληλότητα υλικών κατασκευής Εγκατάσταση σημείων εκκένωσης Εγκατάσταση φίλτρου 2.4 Λόγοι απωλειών και διαρροών κατά τη μεταφορά πόσιμου νερού με αγωγό Βασικό στοιχείο της διαδικασίας μείωσης των αφανών διαρροών είναι ο καταρτισμός καταλόγου με πιθανούς παράγοντες κινδύνου, έτσι ώστε να μπορούν να αναπτυχθούν και να εφαρμοστούν προληπτικά μέτρα από τους Φορείς Ύδρευσης. Οι παράγοντες κινδύνου μπορούν να διαχωριστούν σε δύο κατηγορίες τους ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες. Ενδογενείς παράγοντες: Ηλικία αγωγού: Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία αγωγοί θα είναι ποιο ευάλωτοι σε αστοχίες/διαρροές 35

36 Διάμετρος αγωγού: Οι μεγαλύτεροι σε διάμετρο αγωγοί, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες θα είναι ποιο ευάλωτοι σε αστοχίες/διαρροές διότι υπόκεινται σε μεγαλύτερες πιέσεις όταν ο όγκος του νερού που μεταφέρουν είναι μεγάλος ή όταν δεν τις διαπερνά ο όγκος χωρητικότητάς τους, ενεργούν σαν κούφιο κέλυφος υπό εξωτερικό φορτίο. Υλικό αγωγού: Το υλικό των αγωγών(πλαστικοί, γαλβανιζέ κτλ.) επηρεάζει την ανθεκτικότητά τους σε εξωτερικά και εσωτερικά φορτία αλλά και τη διάβρωσή τους σε βάθος χρόνου. Μήκος αγωγού: Το μήκος του αγωγού αυξάνει τις πιθανότητες αστοχίας/διαρροής, ενώ επηρεάζει τη συμπεριφορά του αγωγού ως στατικό φορέα(μεγαλύτεροι σε μήκος αγωγοί αστοχούν ευκολότερα σε περιόδους ξηρασίας. Αριθμός προηγουμένως παρατηρημένων στον αγωγό διαρροών: Αυτός ο δείκτης είναι σημαντικός ως προς τη συχνότητα σπασίματος ενός αγωγού και τη συμπεριφορά του στον χρόνο, καθώς και ενδεικτικός το πόσο ευάλωτος είναι ο αγωγός σε μελλοντικές διαρροές. Όσο αυξάνει η τιμή του δείκτη αυτού τόσο ποιο ευάλωτος είναι ο αγωγός (αυξάνεται το ρίσκο διαρροής σε αυτό). Τέλος ο δείκτης αυτός χρησιμεύει και στην επανέναρξη του χρόνου ζωής του εκάστοτε αγωγού για σκοπούς στατιστικής ανάλυσης και ανάλυσης θνησιμότητας του αγωγού. Εξωγενείς παράγοντες: Πίεση δικτύου Εσωτερική πίεση αγωγού: Όσο αυξάνεται η εσωτερική πίεση στα τοιχώματα του αγωγού, ή υπάρχουν απότομες αλλαγές σε αυτήν, τόσο αυξάνεται η πιθανότητα διαρροής. Επομένως είναι σημαντική η διατήρηση σταθερής πίεσης στους αγωγούς. Καταπόνηση δικτύου: Ένα δίκτυο γίνεται ποιο ευάλωτο και επιρρεπές σε διαρροές όσο περισσότερη είναι η καταπόνηση των αγωγών του. Αυτό συμβαίνει λόγω της πίεσης του νερού στους αγωγούς και τη γενικότερη χρήση τους. Μέσος όρος θερμοκρασίας περιόδου: Η θερμοκρασία περιόδου παίζει σημαντικό ρόλο στη συχνότητα διαρροών. Για αυτό το λόγο παρατηρούμε αύξηση διαρροών τους καλοκαιρινούς μήνες. 36

37 Κατηγορία περιβάλλοντος χώρου: Η περιοχή στην οποία βρίσκεται ο αγωγός επηρεάζει το ρίσκο διαρροής σε αυτόν. Αγωγοί που βρίσκονται σε βιομηχανικές περιοχές υπόκεινται καθημερινά σε διαφορετικά και αυξημένα φορτία συγκριτικά με αγωγούς σε οικιστικές περιοχές και επομένως είναι περισσότερο ευάλωτοι. Κυκλοφοριακός φόρτος περιοχής: Αγωγοί σε περιοχές με έντονη κυκλοφοριακή δραστηριότητα(κύριες οδικές αρτηρίες, οδικές αρτηρίες με βαριά φορτία, κτλ), υπόκεινται καθημερινά σε αυξημένα εξωτερικά φορτία, οπότε είναι και ποιο ευάλωτοι. Οικοδομικός φόρτος περιοχής: Αγωγοί σε περιοχές με αυξημένο οικοδομικό φορτίο(κτήρια, αποχετευτικό σύστημα, κτλ.), υπόκεινται καθημερινά σε αυξημένα εξωτερικά φορτία με αποτέλεσμα να είναι ποιο ευάλωτοι. Κατηγορία εδάφους περιοχής: Η επίδραση του τύπο εδάφους στο οποίο βρίσκεται ένας αγωγός επηρεάζει τη συμπεριφορά του(φορτία, υπόβαθρο/στήριξη, διάβρωση, κτλ.). Η κρισιμότητα του καθενός από τους παραπάνω παράγοντες ποικίλει και εξαρτάται από τις συνθήκες στο δίκτυο υπό μελέτη. Συνήθως όμως οι σημαντικότεροι παράγοντες που συμβάλλουν στο ποσοστό άδηλων διαρροών είναι: η ηλικία και το υλικό κατασκευής των εκάστοτε αγωγών, η πίεση στο δίκτυο και ο αριθμός προηγουμένων περιστατικών διαρροών στους συγκεκριμένους αγωγούς. 2.5 Διαχείριση απωλειών κατά τη μεταφορά πόσιμου νερού Η μείωση των απωλειών αποτελεί μια από τις σημαντικότερες πτυχές της ορθολογικής διαχείρισης των δικτύων ύδρευσης και είναι δυνατή με την εφαρμογή καλών πρακτικών και μεθοδολογιών που έχουν αποδεδειγμένα αποδώσει σε διεθνές επίπεδο. Οι Φορείς Ύδρευσης οφείλουν να διαμορφώσουν μια πλατφόρμα παρακολούθησης της λειτουργίας των δικτύων ύδρευσης με έμφαση στις απώλειες. Οι απώλειες χωρίζονται σε πραγματικές και φαινομενικές. Οι πραγματικές(φυσικές) απώλειες όπως αναφέρονται είναι αυτές που προκύπτουν από διαρροές, θραύσεις αγωγών, από υπερχειλίσεις δεξαμενών στο δίκτυο και λαμβάνουν χώρα μέχρι και τον υδρομετρητή του καταναλωτή. Ως φαινομενικές απώλειες ορίζονται οι κάθε είδους ανακριβείς στην καταμέτρηση(λόγω του σφάλματος καταγραφής των υδρομετρητών), καθώς και οποιαδήποτε μη νόμιμη χρήση. Οι 37

38 φαινομενικές απώλειες έχουν άμεση σχέση με τα έσοδα του Φορέα Ύδρευσης και ο περιορισμός τους συμβάλλει στην αύξηση των εσόδων. Βασικοί πυλώνες μεθοδολογίας για την μείωση πραγματικών απωλειών είναι: Διαχείριση της πίεσης λειτουργίας του δικτύου: Θεωρείται ως ο ποιο αποτελεσματικός τρόπος μείωσης των απωλειών του νερού αφού αποδεδειγμένα οδηγεί στη δραστική μείωση τόσο των διαρροών όσο και των μελλοντικών θραύσεων. Οι συμβατικοί τρόποι ελέγχου και διαχείρισης της πίεσης λειτουργίας που εφαρμόζονται ευρέως σήμερα, βασίζονται στην εγκατάσταση πιεζοθραυστικών βαλβίδων οι οποίες μειώνουν με ελεγχόμενο τρόπο την πίεση κατάντη αυτών με πολύ θετικά αποτελέσματα. Ταχύτητα και ποιότητα επιδιορθώσεων των διαρροών: Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει άμεση αντιμετώπιση των διαρροών είτε είναι εμφανής είτε όχι. Η ταχύτητα επιδιόρθωσης των διαρροών και θραύσεων, η χρήση υλικών άριστης ποιότητας και η βελτίωση της ποιότητας εκτέλεσης των εργασιών επιδιόρθωσης αποτελούν αποτελεσματικούς τρόπους μείωσης των απωλειών του νερού. Επίσης τα περιστατικά διαρροών πρέπει να αντιμετωπίζονται σε συστηματική βάση και όχι πυροσβεστικά με συνεργεία άρτια εξοπλισμένα καθ όλο το εικοσιτετράωρο. Ενεργός έλεγχος των διαρροών: Τεχνική που εφαρμόζεται συστηματικά για τον εντοπισμό και επιδιόρθωση αφανών διαρροών, αυτών δηλαδή που δεν βγαίνουν στην επιφάνεια, με τη χρήση ηλεκτρονικών συσκευών όπως: α) καταγραφικά ήχου για τον εντοπισμό της ευρύτερης περιοχής του δικτύου όπου υπάρχουν προβλήματα διαρροών (εικόνα 2.5.1), β) ηλεκτρονικός συσχετιστής για τον εντοπισμό διαρροής που υπάρχει σε δεδομένο μήκος αγωγού (εικόνα 2.5.2), γ) γεώφωνο για τον ακριβή εντοπισμό της διαρροής (εικόνα 2.5.3). 38

39 Εικόνα 2.5.1(καταγραφικό ήχου) Εικόνα 2.5.2(ηλεκτρονικός συσχετιστής) Εικόνα 2.5.3(χρήση γεωφόνου) Για την αποτελεσματική χρήση των ηλεκτρονικών αυτών συσκευών ο φορέας ύδρευσης θα πρέπει να διαθέτει άριστα εκπαιδευμένο προσωπικό, το οποίο να χειρίζεται τον εξοπλισμό με σημαντικό βαθμό επιτυχίας στην ανεύρεση αφανών διαρροών. Διαχείριση υποδομών υδρευτικού δικτύου: Η προσέγγιση αυτή αποτελεί για τους Φορείς Ύδρευσης μια σημαντική και ουσιαστική επένδυση και επιβάλλεται σε δίκτυα τα οποία είναι πεπαλαιωμένα και αντιμετωπίζουν συνεχή προβλήματα αστοχιών και θραύσεων. Για την αποτελεσματική διαχείριση υποδομών είναι η χρήση υλικών και εξαρτημάτων άριστης ποιότητας τα οποία τυγχάνουν σωστής τοποθέτησης. Τέλος η 39

40 συστηματική συντήρηση και η ιεράρχηση των αγωγών για αντικατάσταση, συμβάλλουν ουσιαστικά και σημαντικά στη μείωση των απωλειών. Οι συνιστώσες που αποτελούν το σύνολο των φαινομενικών απωλειών και οι οποίες τυγχάνουν διεθνούς αποδοχής είναι οι ακόλουθες: Υποεγγραφή υδρομετρητών: Όπως είναι γνωστό η καταγραφή των καταναλώσεων των υδρομετρητών καθορίζει τις εισπράξεις του Φορέα Ύδρευσης. Θα πρέπει να λαμβάνεται πρόνοια για την εγκατάσταση υδρομετρητών σε όλους ανεξαιρέτως τους καταναλωτές, οι οποίοι να είναι σωστά διαστασιολογημένοι, σύγχρονης τεχνολογίας και υψηλής ακρίβειας, κυρίως στην καταγραφή ελάχιστης κατανάλωσης. Παράνομες συνδέσεις: Είναι αυτές οι οποίες αποσκοπούν στη λήψη νερού από το δίκτυο διανομής χωρίς την άδεια του Φορέα Ύδρευσης, πράγμα που συνιστά κλοπή. Η αντιμετώπισή του γίνεται με συχνές επιθεωρήσεις και αποτρεπτικές ποινές σε περίπτωση παράβασης. Λανθασμένες καταγραφές και χρεώσεις: Πρόκειται για δύο περιπτώσεις που σχετίζονται με ανθρώπινα λάθη τα οποία συμβαίνουν τόσο κατά την καταγραφή της κατανάλωσης όσο και κατά τη μεταφορά δεδομένων στο σύστημα καταχώρησης για την τήρηση αρχείων καταναλώσεων για τον κάθε καταναλωτή. Τα λάθη αυτά περιορίζονται σε μεγάλο βαθμό εκεί που εφαρμόζονται ημιαυτόματες ή αυτόματες λειτουργίες, όπως η καταγραφή της κατανάλωσης και η μεταφορά των δεδομένων μέσω προηγμένων συστημάτων ηλεκτρονικής καταγραφής. Οι παραπάνω συνιστώσες μπορούν να επιδράσουν θετικά ή αρνητικά, δηλαδή να μειώσουν το ποσοστό των φαινομενικών απωλειών αν υπάρχει σωστή αντιμετώπισή τους, ή να το αυξήσουν αν δεν ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα και ενέργειες από τον Φορέα Ύδρευσης. 2.6 Διαχείριση απωλειών - Εξοπλισμός Ο ενεργός έλεγχος διαρροών είναι επιβεβλημένος για τον άμεσο εντοπισμό και επιδιόρθωση διαρροών. Η μεθοδολογία που ακολουθείται διακρίνεται σε τέσσερα στάδια: Εντοπισμός: Το στάδιο αυτό λαμβάνει χώρα μετά τη διαπίστωση ότι υπάρχει απώλεια στο δίκτυο με βάση τα στοιχεία καταγραφής της ελάχιστης νυχτερινής παροχής. Καταγραφικά ήχου τοποθετούνται εντός της ζώνης, συνήθως στις δικλείδες απομόνωσης, τα οποία καταγράφουν ήχους για επιλεγμένη χρονική περίοδο(συνήθως 40

41 2 με 4 το πρωί).τα καταγραφικά αναλύουν την συχνότητα των ήχων και αποδεικνύουν με βεβαιότητα την ύπαρξη διαρροής. Στην συνέχεια εντοπίζονται οι αγωγοί που παρουσιάζουν διαρροή. Ανεύρεση: Η διαρροή εντοπίζεται από ηλεκτρονικό μηχάνημα που αποτελείται από δύο ή τρεις αισθητήρες και έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή(ακουστικό συσχετιστή). Οι αισθητήρες τοποθετούνται στο δίκτυο και συνδέονται ασύρματα με τον υπολογιστή. Στη συνέχεια οι ήχοι αναλύονται με ειδικό λογισμικό και σε περίπτωση διαρροής στο μήκος του αγωγού, αυτή εντοπίζεται και αξιολογείται. Επιβεβαίωση: Είναι το τελευταίο στάδιο πριν την εκσκαφή για την επιδιόρθωση της απώλειας. Γίνεται ακριβής εντοπισμός της διαρροής με χρήση γεώφωνου..το γεώφωνο μεγεθύνει τον ήχο που εκπέμπεται από τη διαρροή και έτσι εντοπίζεται με ακρίβεια η θέση της. Επιδιόρθωση διαρροής: Η άμεση επέμβαση για την επιδιόρθωση της διαρροής είναι πολύ σημαντική διότι έτσι επιτυγχάνεται η ελάχιστη δυνατή απώλεια νερού. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται πρέπει να είναι άριστης ποιότητας και το προσωπικό πολύ καλά καταρτισμένο ώστε να αποφευχθεί μια μελλοντική αστοχία. 2.7 Διαμόρφωση στρατηγικής - Συμπεράσματα Με βάση τα παραπάνω είναι φανερό ότι οι διαχειριστές των δικτύων ύδρευσης θα πρέπει να διαμορφώσουν στρατηγικές μείωσης των πηγών κινδύνων και βελτίωσης των δεικτών απόδοσης των δικτύων τους. Ενδεικτικά μέτρα είναι τα παρακάτω: Στόχος: Η σταθερή πίεση ύδατος στους αγωγούς Αναδιαμόρφωση του δικτύου και υποδιαίρεσή του σε στεγανές υποζώνες πίεσης με όσο το δυνατόν παρόμοια και σταθερή πίεση σε αυτές και ο συνεχής έλεγχος του επιπέδου πίεσης στα δίκτυα. Οι ζώνες αυτές είναι υποδίκτυα παρόμοιας πιέσεως με βάση υψομετρικά στοιχεία. Συνεχής παρακολούθηση και έλεγχος της πίεσης ύδατος στο δίκτυο. Στόχος: Η μείωση του ποσοστού αφανών απωλειών Περιοδικοί έλεγχοι και αντικατάσταση των μετρητών όπου είναι απαραίτητο. Χρήση μετρητών υψηλής ακρίβειας 41

42 Στόχος: Η μείωση του ποσοστού απωλειών από αναρμόδια ή παράνομη κατανάλωση. Εξέταση και αναθεώρηση σε κάθε κύκλο τιμολόγησης όλων των ενεργών συνδέσεων με μειωμένη ή καθόλου κατανάλωση, καθώς και όλων των ανενεργών συνδέσεων. Εξέταση όλων των θεωρητικά ανενεργών συνδέσεων με ενδείξεις κατανάλωσης. Εξέταση των ασυνήθιστων μετρήσεων και παρατηρήσεων σε μετρητές. Επιθεώρηση όλων των στομίων υδροληψίας. Στόχος: Η διαχρονική μελέτη απόδοσης του δικτύου Συλλογή δεδομένων στη βάση των αναγνωρισμένων πηγών κινδύνου και ρίσκου διαρροών στο δίκτυο. Τέτοια δεδομένα είναι η ημερομηνία και το είδος του περιστατικού, τοποθεσία, είδος αγωγού. Συνεχής στατιστική και επιστημονική ανάλυση των δεδομένων για εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων όσο αφορά τη συχνότητα και το είδος των περιστατικών και την απόδοση του δικτύου. Στόχος: Βελτίωση της απόδοσης του δικτύου Συνεχής συντήρηση του δικτύου στη βάση τεχνοοικονομικών κριτηρίων και δεικτών ιεράρχησης προτεραιοτήτων. Αναβάθμιση και βελτίωση αγωγών όπου και όταν χρειάζεται, στη βάση ετήσιου και μακροχρόνιου προγράμματος συντήρησης. 42

43 3.Κατευθυντήριες γραμμές καταγραφής θέσεων υδροδότησης 3.1 Ορισμός γεώτρησης και η σημασία της Οι γεωτρήσεις είναι ως γνωστό κυλινδρικές οπές, που ξεκινούν από την επιφάνεια και εισέρχονται στο υπέδαφος, συνήθως κατακόρυφα. Η διάτρηση γίνεται με πολύπλοκα μηχανικά συγκροτήματα τα οποία επιτρέπουν τη διάνοιξη οπών μικρής σχετικά διαμέτρου (συνήθως λίγων έως μερικών δεκάδων cm) σε οποιοδήποτε γεωλογικό σχηματισμό και σε βάθος εκατοντάδων έως και μερικών χιλιάδων μέτρων. Η βαθύτερη γεώτρηση που έγινε μέχρι σήμερα ήταν για ερευνητικούς μόνο λόγους και ξεπέρασε τα 12 χιλιόμετρα. Μέσω των γεωτρήσεων μελετούνται τα χαρακτηριστικά των διατρυνόμενων πετρωμάτων, σχηματισμών, κοιτασμάτων. Τα τοιχώματα τους προφυλάσσονται κατά τη διάρκεια και κυρίως μετά τη διάτρηση, όταν χρησιμοποιούνται για παραγωγικούς σκοπούς, οπότε εφοδιάζονται με κατάλληλα συστήματα άντλησης. Οι γεωτρήσεις αποτελούν ένα πολύ σημαντικό «μέσο» στη γεωλογική έρευνα, αλλά και στην εκμετάλλευση κοιτασμάτων και την εκτέλεση των μεγάλων έργων έχουν βέβαια κάποιους περιορισμούς : στοιχίζουν πολύ, δε μπορεί να γίνουν σε απεριόριστο βάθος, «ελέγχουν» μικρό χώρο γύρο από τον άξονά τους. Η γεώτρηση γίνεται με τη διάνοιξη οπής από γεωτρύπανο (εικόνα 3.1.1). Το γεωτρύπανο τοποθετείται κατακόρυφα, στην επιφάνεια του εδάφους σε ειδικό διαμορφωμένο χώρο, ώστε να εξασφαλισθεί αρχικά η ασφάλεια των εργαζομένων και στην συνέχεια οι αρμόδιοι να μπορούν να το χειριστούν καθώς και να δίνουν τις εντολές στα τμήματα εκείνα του γεωτρύπανου που βρίσκονται στο εσωτερικό της γεώτρησης και πολλές φορές σε μεγάλο βάθος. Οι τεχνικοί οφείλουν να ελέγχουν τις διάφορες παραμέτρους από απόσταση ασφαλείας ώστε να μπορούν να επέμβουν άμεσα σε περίπτωση ανάγκης ώστε να αποφευχθούν δυσάρεστες συνέπειες. Οι γεωτρήσεις πρέπει να προγραμματίζονται έγκαιρα και σωστά, και να προσδιορίζονται οι σκοποί και οι στόχοι που καλούνται να πραγματοποιήσουν. Η διαφοροποίηση στις φυσικές συνθήκες, τις τεχνικές παραμέτρους και το σκοπό της κάθε γεώτρησης είναι αρκετά μεγάλη. Για αυτό και το εύρος των επιλογών είναι σημαντικό. Χρειάζεται λοιπόν συγκεκριμένο πρόγραμμα (βάθος, διάμετρος, σωληνώσεις, δειγματοληψία κλπ.) και επιλογή κατάλληλου γεωτρύπανου (και των 43

44 παρελκόμενων υλικών και μηχανημάτων), που θα τις πραγματοποιήσει με το αρτιότερο και συγχρόνως λιγότερο δαπανηρό τρόπο. Επιβάλλεται να συνυπολογιστούν όλοι εκείνοι οι παράγοντες που θα επηρεάσουν τη σωστή τελική επιλογή. Η διάνοιξη κάθε γεωτρητικής οπής γίνεται με δύο βασικούς τρόπους : είτε με επαναλαμβανόμενη μηχανική κρούση στον πυθμένα της οπής, χρησιμοποιώντας ένα κατάλληλο βαρύ μεταλλικό «κρουστήρα», είτε με περιστρεφόμενο μεταλλικό κοπτικό όργανο, που προχωρεί προς τα κάτω χάρη στην κινητική ενέργεια της περιστροφής αλλά και την υδραυλική πίεση από την επιφάνεια, τις διαδοχικές «κρούσεις» προς τα κάτω, το βάρος της μεταλλικής στήλης που συγκρατεί το κοπτικό άκρο και τη διατρητική ικανότητα του. Υπάρχει βέβαια και ο συνδυασμός των δύο τύπων διάτρησης, της κρουστικής και της περιστροφικής, σε πολύ ειδικές περιπτώσεις. Ένα γεωτρύπανο με περιστροφική διάτρηση έχει συνήθως τη δυνατότητα να χρησιμοποιεί το μηχανισμό του βαρούλκου, που έτσι κι αλλιώς διαθέτει, για να κάνει (μερικώς) κρουστική διάτρηση. Εικόνα Γεωτρύπανο για διάνοιξη οπής 44

45 3.2 Είδος και νομοθεσία περί γεωτρήσεων Οι χρήσεις νερού για τις οποίες απαιτείται άδεια είναι η ύδρευση, η αγροτική χρήση συμπεριλαμβανομένης και της άρδευσης, η βιομηχανική χρήση, η ενεργειακή καθώς και η χρήση για αναψυχή (άρθρο 10,παρ. 1, Ν3199/2003/). Οι χρήσεις αυτές μπορούν να αφορούν επιφανειακά ή υπόγεια νερά, τόσο όσο απλές χρήσεις όσο και όταν έπονται έργου αξιοποίησης υδάτινων πόρων. Τα έργα αξιοποίησης υδατικών πόρων για τα οποία απαιτείται η έκδοση άδειας είναι τα έργα υδροληψίας, μεταφοράς νερού, έργα δικτύων, ρύθμισης-αποθήκευσης, επεξεργασίας νερού, τροφοδότησης και έργα προστασίας - συντήρησης. Οι άδειες χρήσης νερού και εκτέλεσης έργων αξιοποίησης υδάτινων πόρων εκδίδονται από το Γενικό Γραμματέα της εκάστοτε Περιφέρειας (Διεύθυνση Υδάτων), όπου πρόκειται να ασκηθεί η χρήση ή να εκτελεσθεί το έργο. Στην περίπτωση που για τη χρήση νερού ή την εκτέλεση έργου αξιοποίησης υδατικών πόρων απαιτείται η τήρηση της διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδότησης του Ν. 1650/1986 όπως αυτός τροποποιήθηκε με το ν. 3010/2002 και εκάστοτε ισχύει, θα πρέπει η εξέταση της αίτησης για χορήγηση άδειας χρήσης νερού ή εκτέλεσης έργου αξιοποίησης υδατικών πόρων, να προωθείται παράλληλα με τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Κατά τη διαδικασία της περιβαλλοντικής αδειοδότησης γνωμοδοτεί και η Διεύθυνση Υδάτων της Περιφέρειας. Παρακάτω αναφέρονται τα απαραίτητα δικαιολογητικά για τη διάνοιξη γεώτρησης: Μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων για την έγκριση των περιβαλλοντικών όρων του έργου. Γεωλογική μελέτη του έργου (περιλαμβάνεται τεχνική περιγραφή του έργου καθώς και η γεωμορφολογία και γεωλογία της περιοχής). Χημική ανάλυση νερού Τοπογραφικό διάγραμμα σε κατάλληλη κατά περίπτωση κλίμακα Θεωρημένο αντίγραφο νόμιμου τίτλου από το οποίο να προκύπτει δικαίωμα αποκλειστικής χρήσης του χώρου στον οποίο θα γίνεται η χρήση νερού. 3.3 Κριτήρια για την άντληση πόσιμου ύδατος με γεώτρηση Είναι κατανοητό πως για την άντληση πόσιμου ύδατος με γεώτρηση, οφείλουν να ελεγχθούν ορισμένες παράμετροι όπως: Τα γεωλογικά-υδρολογικά 45

46 χαρακτηριστικά των επιφανειακών και υπόγειων υδάτινων σωμάτων υδροληψίας, την καταγραφή των ανθρωπογενών πιέσεων που υφίστανται εντός των παραπάνω καθορισμένων ζωνών προστασίας, το υδρογραφικό δίκτυο και τα υδάτινα σώματα της λεκάνης απορροής, το βάθος της γεώτρησης, ο απαιτούμενος πληθυσμός που πρόκειται να εξυπηρετηθεί, η παροχή, το υψόμετρο κτλ. Παρακάτω γίνεται μια εκτενή αναφορά σε αυτές τις παραμέτρους Εκμετάλλευση υπόγειων ή επιφανειακών υδάτων Η άντληση πόσιμου νερού από γεώτρηση γίνεται στις περισσότερες περιπτώσεις από την εκμετάλλευση υπόγειων υδάτων καθώς η ποιότητα του νερού είναι συνήθως πολύ καλύτερη από αυτή των επιφανειακών υδάτων. Τα υπόγεια νερά συναντώνται σχεδόν παντού κάτω από την επιφάνεια της γης. Η διαθεσιμότητά τους ως πηγή νερού εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από την γεωλογία της επιφάνειας και του υπεδάφους καθώς και από το κλίμα της περιοχής. Το πορώδες και η διαπερατότητα του κάθε γεωλογικού σχηματισμού καθορίζει την ικανότητά του να συγκρατεί ή να επιτρέπει την διέλευση του νερού. Η εκμετάλλευση των υπόγειων υδάτων γίνεται καθώς υπάρχουν σημαντικά πλεονεκτήματα. Ένα από αυτά είναι πως δεν χρειάζεται η κατασκευή ταμιευτήρων αφού οι υδροφορείς πρακτικά συμπεριφέρονται ως ταμιευτήρες υπηρετήσιας εξίσωσης. Επίσης οι υδροφορείς αναπτύσσονται κάτω από τις εκτάσεις όπου γίνεται η κατανάλωση του νερού, οπότε αποφεύγεται η κατασκευή μεγάλων έργων μεταφοράς. Παράλληλα μπορούν να γίνουν απευθείας αντλήσεις από τα υπόγεια νερά. Τα επιφανειακά εμφανίζονται τοπικά (λίμνες) ή ακολουθούν συγκεκριμένη πορεία (ποτάμια), ενώ τα υπόγεια καταλαμβάνουν πού μεγαλύτερες επιφάνειες. Τα επιφανειακά νερά απαιτούν πολλές φορές ιδιαίτερα δαπανηρά συστήματα μεταφοράς, ενώ τα υπόγεια καλύπτουν σχετικά εύκολα την τοπική ζήτηση. Ένα άλλο σημαντικό πλεονέκτημα είναι πως οι γεωτρήσεις εκμετάλλευσης υπόγειων υδάτων μπορούν να κατασκευάζονται και να λειτουργούν αυτόνομα και ανεξάρτητα, κάτι που ευνοεί την σταδιακή ανάπτυξη του συστήματος εκμετάλλευσης. Τέλος τα υπόγεια νερά παρουσιάζουν πολύ μικρή μεταβλητότητα κατά την πάροδο του χρόνου (μεγάλα αποθέματα), σε αντίθεση με τα επιφανειακά όπου η μεταβλητότητά τους είναι φανερή. Έτσι, τα υδάτινα αποθέματα που αποθηκεύονται στο έδαφος είναι συνήθως μεγάλα και μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες σε διάφορες χρονικές περιόδους. 46

47 Παρόλο τα πλεονεκτήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω, υπάρχει και ένα σημαντικό μειονέκτημα. Αυτό είναι η απαραίτητη άντληση του νερού συχνά από μεγάλα βάθη, η οποία συνεπάγεται σημαντική ενεργειακή επιβάρυνση με μεγαλύτερο κόστος. Έτσι για μεγάλης κλίμακας ανάπτυξη υδατικών πόρων, το συνολικό κόστος κατασκευής και λειτουργίας των έργων εκμετάλλευσης υπόγειου νερού διαμορφώνεται σε πολύ μεγαλύτερα επίπεδα από τα αντίστοιχα των έργων εκμετάλλευσης επιφανειακού νερού Φυσικοχημικοί παράμετροι του υπόγειου νερού Το πόσιμο νερό κατά την εξόρυξή του από μια γεώτρηση οφείλει να πληροί κάποιες παραμέτρους που το καθιστούν κατάλληλο προς κατανάλωση. Οι κυριότεροι παράμετροι του υπόγειου νερού είναι δύο, οι χημικές και οι φυσικές. Με τις φυσικές παραμέτρους εννοούμε την θερμοκρασία, χρώμα, θολότητα, οσμή, ραδιενέργεια κτλ. Με τις χημικές παραμέτρους εννοούμε ph, αγωγιμότητα, σκληρότητα, κτλ. Θερμοκρασία Η θερμοκρασία των υπόγειων νερών καθορίζεται κυρίως από τη θερμοκρασία των πετρωμάτων, τα οποία τα περιβάλλουν. Οι θερμοκρασίες του υπόγειου νερού τείνουν να παραμείνουν σταθερές, εκτός από τα επιφανειακά νερά που παρουσιάζουν διακυμάνσεις ως αποτέλεσμα των μεταβολών της ηλιακής ενέργειας πάνω στην επιφάνεια της γης. Η θερμοκρασία του υπόγειου νερού επηρεάζεται και από τις μεταβολές της πιεζομετρικής επιφάνειας του υδροφορέα. Ηλεκτρική αγωγιμότητα (ΕC) Το καθαρό νερό δεν είναι καλός αγωγός του ηλεκτρισμού. Η αύξηση της ποσότητας των διαλυμένων αλάτων και η αύξηση της θερμοκρασίας συνεπάγονται και αύξηση της ηλεκτρικής αγωγιμότητας, γι' αυτό η μέτρησή της πρέπει να γίνεται σε συγκεκριμένη θερμοκρασία (συνήθως 25 ο C). Έτσι η ηλεκτρική αγωγιμότητα συνδέεται άμεσα με την ποσότητα και τη φύση των διαλυμένων ηλεκτρολυτών. Το ενδεικτικό επίπεδο της αγωγιμότητας στο πόσιμο νερό είναι 400 μs/cm. Αυξημένη αγωγιμότητα υποδηλώνει αυξημένες ποσότητες αλάτων, που ανάλογα με τη φύση τους και τη συγκέντρωσή τους μπορεί να δημιουργήσουν προβλήματα υγείας. Ενεργός Οξύτητα (ph) 47

48 To ph του υπόγειου νερού καθορίζεται από τις διάφορες χημικές αντιδράσεις και ισορροπίες μεταξύ των διαλυμένων ιόντων μέσα σε αυτό. Το ph των νερών μειώνεται όσο η υδάτινη μάζα ενηλικιώνεται. Μια νέα υδάτινη μάζα είναι συνήθως αλκαλική με ph>7 και με την πάροδο του χρόνο γίνεται όξινη με ph<7. Αυτό οφείλεται στη συγκέντρωση οργανικού υλικού που ελκύει CO2 όταν αποσυντίθεται. Η όξινη βροχή που οφείλεται στην έκλυση οξειδίων από την καύση υδρογοναθράκων και τη μετατροπή τους σε οξέα στην ατμόσφαιρα, συμβάλλει στη μείωση του ph και στην δημιουργία όξινων υπόγειων νερών. Το pη του νερού του υπεδάφους είναι σημαντικός παράγοντας αποσάθρωσης. Όξινο περιβάλλον ευνοεί την αφαίρεση Fe και Al από τα μητρικά ορυκτά, καθώς και τη συγκέντρωση του SiO 2. Το ph μπορεί επίσης να μειωθεί από την οξείδωση της αμμωνίας, η οποία προέρχεται από τη χρήση κοπριάς ως λίπασμα, καθώς και την οξείδωση των πυριτών (FeS 2 ). Συνολικά διαλυμένα στερεά (T.D.S) Αλατότητα υπόγειου νερού Η παρουσία των αλάτων στο υπόγειο νερό σχετίζεται με το είδος των πετρωμάτων στα οποία κινείται, τον χρόνο παραμονής του σε αυτά καθώς και την ταχύτητα ροής. Το T.D.S εκφράζει τη συνολική συγκέντρωση των διαλυμένων στο νερό αλάτων, χωρίς να περιλαμβάνονται τα αιωρούμενα ιζήματα, τα κολλοειδή και τα διαλυμένα αέρια. Δηλαδή το T.D.S αποτελεί ένα δείκτη μεταλλικότητας (αλατότητας) και συνδέεται με την ηλεκτρική αγωγιμότητα (EC). Σε περίπτωση που οι τιμές του κυμαίνονται μεταξύ mg/l το νερό είναι γλυκό, μεταξύ mg/l θεωρείται υφάλμυρο, μεταξύ mg/l αλμυρό και για τιμές μεγαλύτερες των mg/l υπεραλμυρό. Το T.D.S. μπορεί να επηρεασθεί από τη διείσδυση της θάλασσας, την εξάτμιση του νερού και τη διάλυση ορυκτής ύλης. Το πλεόνασμα του αρδευτικού νερού που διηθείται στον υδροφόρο αυξάνει τo T.D.S. Μεγάλες τιμές αλατότητας απαντώνται σε υδροφόρους ξηρών περιοχών και σε λεκάνες με κακή στράγγιση. Τα υπόγεια νερά έχουν μεγαλύτερες συγκεντρώσεις διαλυμένων αλάτων από τα επιφανειακά, λόγω φόρτισης με άλατα από τη διάλυση των πετρωμάτων. H αλατότητα είναι μεγαλύτερη σε περιοχές, όπου η κίνηση του νερού είναι μικρότερη και σε ξηρές περιοχές με ασήμαντη έπλυση από τη βροχή. Γενικά, η αλατότητα αυξάνει με το βάθος. Διαλυμένο Οξυγόνο 48

49 Η παρουσία του οξυγόνου στο υπόγειο νερό μας δείχνει την πρόσφατη έκθεση του νερού στην επίδραση της ατμόσφαιρας. Το οξυγόνο παρουσιάζει μικρή διαλυτότητα στο νερό (6 ως 15 ppm). Παρατηρούμε πως στάσιμα νερά χωρίς καμιά ανανέωση έχουν μικρές ποσότητες διαλυμένου οξυγόνου, σε αντίθεση με νερά που δεν παραμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα στους υδροφόρους ορίζοντες υψηλές συγκεντρώσεις διαλυμένου οξυγόνου. Αλκαλικότητα Είναι η ικανότητα των νερών να εξουδετερώνουν ορισμένη ποσότητα υδρογονοκατιόντων. Η εξουδετέρωση οφείλεται στην παρουσία των ιόντων ΟΗ -, CO 2-3 και HCO - 3. Επιπλέον δρουν οι συζυγείς βάσεις του φωσφορικού και πυριτικού οξέος. Επίσης σημαντικό ρόλο για την ύπαρξη αλκαλικότητας παίζει και η παρουσία οργανικής ύλης. Σκληρότητα Ο προσδιορισμός της σκληρότητας είναι πολύ σημαντικός καθώς αποτελεί κριτήριο καταλληλότητας για πολλές χρήσεις των νερών επειδή δείχνει την τάση για σχηματισμό ανθρακικών επικαθήσεων στους λέβητες και τις ψυκτικές δεξαμενές, την ικανότητα δέσμευσης σαπώνων και χρωμάτων κ.α. Επίσης η σκληρότητα σχετίζεται με την υγεία του ανθρώπου καθώς είναι ένας σημαντικός παράγοντας για καρδιολογικές παθήσεις. Η σκληρότητα των νερών προέρχεται από την παρουσία δισθενών μεταλλικών κατιόντων (Ca 2+ και Mg 2+ ). Τα ιόντα αυτά αντιδρούν με το σαπούνι και σχηματίζουν ίζημα και μαζί με ορισμένα ανιόντα που βρίσκονται στο νερό δημιουργούν κρούστα. Θολότητα Λόγω της διάλυσης και της αποσάθρωσης των πετρωμάτων το νερό μεταφέρει αιωρούμενα σωματίδια τα οποία πολλές φορές δεν είναι εμφανή με γυμνό μάτι. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες(ρύπανση με απόβλητα) συμβάλλουν στην επιπλέον δημιουργία τους. Τα αιωρούμενα σωματίδια βιολογικής προέλευσης είναι κυρίως βακτήρια και άλγη. Η παρουσία των σωματιδίων αυτών μειώνει τη διαύγεια του νερού λόγω διάχυσης φωτός. Η μέτρηση των αιωρούμενων γίνεται με τη θολότητα σε μονάδες θολότητας. Η θολότητα είναι η ιδιότητα του νερού να προκαλεί διάχυση και 49

50 απορρόφηση του φωτός, χωρίς να επιτρέπει τη διέλευσή του. Τα φυσικοχημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά των αιωρούμενων σωματιδίων καθορίζουν την ποιότητα του νερού και τις μεθόδους επεξεργασίας του. Η απομάκρυνσή τους γίνεται με την εφαρμογή της καθίζησης ή της διήθησης από στρώμα άμμου. Οσμή και γεύση Η οσμή και η γεύση καθορίζονται από την προέλευση του νερού και τις ανθρώπινες επεμβάσεις που σχετίζονται με τις μεθόδους επεξεργασία και τα δίκτυα μεταφοράς και διανομής του νερού. Το σύνολο των διαλυμένων αλάτων είναι ένας δείκτης που μας καθορίζει την γεύση του νερού. Αν οι τιμές του είναι μικρές (TDS<1000 mg/l), η γεύση του νερού είναι καλή. Σε αντίθετη περίπτωση σε υψηλές τιμές, η γεύση του νερού διαφοροποιείται και γίνεται γλυφή (υφάλμυρα νερά). Τέλος η οσμή και η γεύση του νερού ποικίλει κατά την επεξεργασία του. Για παράδειγμα κατά την χρήση χλωρίου ως απολυμαντικό δημιουργεί παράγωγες ενώσεις κατά την αντίδρασή του με οργανικά συστατικά του νερού (χλωροφαινόλες), με αποτέλεσμα διάφορες οσμές Ανθρωπογενείς πιέσεις ως προς τη χωροθέτηση γεωτρήσεων Ένας πού σημαντικός παράγοντας για την ανόρυξη μια γεώτρησης με σκοπό την άντληση πόσιμου ύδατος σε μια περιοχή, είναι ο έλεγχος από ανθρωπογενείς και βιομηχανικές πιέσεις που υφίσταται η περιοχή. Ποιο συγκεκριμένα οφείλουν να παρατηρηθούν και ελεγχθούν ενδελεχώς η παρουσία οργανικών ενώσεων και ραδιενέργειας στο νερό εξαιτίας βιομηχανικών και ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. Οργανικές ουσίες από ανθρώπινες δραστηριότητες είναι αυτές που προέρχονται από την επεξεργασία νερού όπως αλογονούχες οργανικές ενώσεις μετά την χλωρίωση νερού ή ρύπανση. Επίσης η εντατική χρήση φυτοφαρμάκων επιβαρύνει τα υπόγεια νερά με οργανικές ενώσεις. Οι οργανοχλωριωμένες ενώσεις που χρησιμοποιούνται ως εντομοκτόνα δεν είναι εύκολα αποδομήσιμες με αποτέλεσμα τη ρύπανση των υπόγειων νερών. Όσο αφορά τις βιομηχανίες (χρωμάτων, φαρμάκων, ελαιοτριβεία κτλ), στα απόβλητά τους βρίσκονται φαινόλες οι οποίες μολύνουν τα υπόγεια ύδατα. Σε περίπτωση που γίνει άντληση του μολυσμένου αυτού ύδατος και κατά την επεξεργασία του χρησιμοποιηθεί χλώριο, δημιουργούνται οι χλωροφαινόλες που είναι τοξικές και καρκινογόνες. 50

51 Όσο αφορά τη ραδιενέργεια που παρατηρείται στο νερό, τα ραδιενεργά ισότοπα προέρχονται κυρίως από τη χρήση των πυρηνικών όπλων καθώς και τα ραδιενεργά φάρμακα και καύσιμα. Η παρουσία ραδιενεργών ισοτόπων στο νερό τα καθιστά ακατάλληλα προς κατανάλωση διότι προκαλούν γενετικές μεταλλάξεις και τερατογενέσεις Υλικά κατασκευής δικτύου ύδρευσης Κατά την άντληση ύδατος από γεώτρηση και τη μεταφορά/διανομή αυτού στους καταναλωτές οφείλουμε να γνωρίζουμε αν το δίκτυο ύδρευσης(σωλήνες) της περιοχής είναι κατασκευασμένο από αξιόπιστο υλικό. Σε περίπτωση που γίνεται χρήση αμιαντοσωλήνα είναι πολύ επικίνδυνο διότι ο αμίαντος προκαλεί καρκίνο. Κατά τη μεταφορά του νερού με αμιαντοσωλήνες αυτό φθείρει το εσωτερικό των αγωγών. Έτσι οι παραγόμενες ίνες αμιάντου παρασύρονται και συγκεντρώνονται στο πόσιμο νερό. Για προληπτικούς λόγους πρέπει να αντικαθίστανται οι αμιαντοσωλήνες από τα δίκτυα ύδρευσης. Το ίδιο τοξικό είναι το οξείδιο του πυριτίου, όταν ακολουθεί την αναπνευστική οδό, γνωστή ως πυριτίωση, καθώς και το χρώμιο και το νικέλιο Άλλοι παράγοντες που σχετίζονται με την ανόρυξη γεώτρησης Για την άντληση πόσιμου νερού με γεώτρηση πρέπει να ληφθούν σοβαρά και κάποιες άλλες σημαντικές παράμετροι εκτός των προαναφερθέντων. Αρχικά θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τη διαθεσιμότητα των υπόγειων ή επιφανειακών υδάτων που θα χρησιμοποιηθούν. Πρέπει να υπάρχουν αρκετά αποθέματα ώστε να μην οδηγηθούμε στην εξάντλησή τους. Παράλληλα οφείλουμε να γνωρίζουμε και τον πληθυσμό που επρόκειτο να εξυπηρετηθεί. Ο εξυπηρετούμενος πληθυσμός πρέπει να <<συμβαδίζει>> με τα υπάρχοντα αποθέματα ύδατος που θα χρησιμοποιηθούν, ώστε να καλυφτούν πλήρως οι ανάγκες των καταναλωτών χωρίς την πλήρη εξάντληση τους. Το βάθος μιας γεώτρησης καθορίζεται από καταρτισμένο άτομο (συνήθως γεωλόγο) ώστε να μην οδηγηθούμε στην αναζήτηση νερού με αλόγιστη αύξηση βάθους το οποίο προκαλεί άσκοπες δαπάνες. Για αυτό γίνεται από πριν μία μελέτη ώστε να έχουμε τα επιθυμητά αποτελέσματα. 51

52 Τέλος η γεώτρηση κατασκευάζεται σε κοντινή απόσταση από την περιοχή που επρόκειτο να εξυπηρετήσει λόγω χαμηλότερου κόστους και καλύτερων αποτελεσμάτων Συμπεράσματα για την ανόρυξη γεώτρησης Όπως προαναφέρθηκε για την ανόρυξη μιας γεώτρησης με σκοπό την άντληση πόσιμου νερού απαιτείται η μελέτη κάποιων παραμέτρων. Αρχικά να καταλήξουμε για το αν θα χρησιμοποιηθούν επιφανειακά η υπόγεια ύδατα. Στη συνέχεια πρέπει να μελετηθούν όλες οι φυσικοχημικές παράμετροι ώστε να εξακριβώσουμε πως το νερό είναι κατάλληλο προς κατανάλωση. Πριν όμως γίνουν όλα αυτά οφείλουμε να εξασφαλίσουμε την κατάλληλη άδεια που θα μας επιτρέπει την ανόρυξη γεώτρησης. 52

53 4. Πρότυπα παρακολούθησης και πρότυπα αξιολόγησης υδάτων σε αστικές περιοχές Στο άρθρο 8 της Οδηγίας- Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ ορίζεται πως το κάθε κράτοςμέλος είναι υπόχρεο να εξασφαλίσει προγράμματα παρακολούθησης της κατάστασης των υδάτων. Οι κλασσικές μέθοδοι παρακολούθησης εστιάζουν σε επιτόπιες μετρήσεις πεδίου και τη συλλογή δειγμάτων για την πραγματοποίηση εργαστηριακών αναλύσεων. Η παρακολούθηση των υδάτινων σωμάτων με τη μέθοδο της δειγματοληψίας είναι δαπανηρή και χρονοβόρα διαδικασία, εξαιτίας της συχνής επίσκεψης στο πεδίο. Επίσης περιοχές που δεν έχουν εύκολη πρόσβαση (π.χ. δέλτα ποταμών) δεν μας παρέχουν την απαραίτητη πληροφόρηση. Αυτό το πρόβλημα εντείνεται και με την παρουσία δυσμενών καιρικών συνθηκών. Λόγω των παραπάνω προβλημάτων σε πολλές περιπτώσεις για την αξιολόγηση των υδάτων χρησιμοποιείται η μέθοδος της τηλεμετρίας. Ως τηλεμετρία ορίζεται η μελέτη και η μέτρηση της μετάδοσης δεδομένων σε σχέση με μέσα, όπως τηλέφωνα ή δίκτυα ηλεκτρονικών υπολογιστών. Οι δίαυλοι επικοινωνίας συνιστούν σημαντικό τμήμα κάθε συστήματος τηλεμετρίας. Όταν η τηλεμετρία βρισκόταν ακόμα στο στάδιο της εν τη γενέσει της, τα στοιχεία διαβιβάζονται πέρα από τα καλώδια. Ένας εκ των περιορισμών του συστήματος παρακολούθησης είναι ο περιορισμός του θέματος με τα όρια στο εργαστήριο. Οι πρόσφατες εξελίξεις στην τεχνολογία έχουν υπερκεράσει αυτούς τους περιορισμούς. Το GPS, τα ασύρματα δίκτυα ηλεκτρονικών υπολογιστών και η χρήση μικροσκοπικών συσκευών επιτρέπει τη συνεχή μετάδοση δεδομένων από τα κινούμενα οχήματα, όπως αυτοκίνητα, αεροσκάφη, πυραύλους και δορυφόρους, σε μια κεντρική πηγή. Παρά την πληθώρα εφαρμογών ο πρωταρχικός σκοπός κάθε συστήματος τηλεμετρίας, είναι η συλλογή δεδομένων από έναν τόπο που είναι απομακρυσμένος, μεγάλης περιβαλλοντικής σημασίας ή επικίνδυνο, και τη διαβίβαση των δεδομένων σε ένα σημείο όπου πραγματοποιείται η αξιολόγηση (Αντωνιάδης, 2010). Η τηλεμετρία παρέχει εργαλεία νέας τεχνολογίας για την παρακολούθηση συγκεκριμένων δεικτών (διαλυμένο οξυγόνο, αγωγιμότητα, pη, κτλ), οι οποίοι μπορούν να παρέχουν περεταίρω περιβαλλοντική πληροφορία. Η τηλεμετρία παρέχει 53

54 την παρακολούθηση σχεδόν σε πραγματικό χρόνο της περιβαλλοντικής κατάστασης μια λεκάνης απορροής, με αξιόπιστα αποτελέσματα. Η μέθοδος της τηλεμετρίας παρουσιάζει σημαντικά πλεονεκτήματα. Χαρακτηριστικό πλεονέκτημα είναι η παραγωγή πρωτογενών δεδομένων σε μικρή συχνότητα ώστε να επιτυγχάνεται η δημιουργία πυκνών χρονοσειρών, όσο και ο μικρός χρόνος για τη συλλογή της περιβαλλοντικής πληροφορίας. Όλα αυτά καθιστούν τη χρήση της τηλεμετρίας επιτακτική για τη μελέτη μιας λεκάνης απορροής. Παράλληλα η τηλεμετρία μπορεί να αποτελέσει τη βάση για ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης ή λήψης απόφασης σε περιστατικά ρύπανσης και να μειώνεται σημαντικά ο χρόνος απόκρισης. Επίσης, λόγω των πολλών δεδομένων που παρέχει στα σημεία παρακολούθησης μπορεί να δώσει σημαντικές πληροφορίες για τη φυσική κατάσταση του συστήματος σύμφωνα με τους παρακολουθούμενους δείκτες δίνοντας τη δυνατότητα της άμεσης ενημέρωσης σε τυχόν έκτακτα γεγονότα (Α. Αντωνιάδης et al.). Παρακάτω αναφέρονται τα πλεονεκτήματα της τηλεμετρικής μεθόδου: Συνιστά ένα ενιαίο και ελεγχόμενο σύστημα παρακολούθησης Συνεχής παρακολούθηση σε πραγματικό χρόνο Πραγματοποιούνται συνεχείς μετρήσεις με παράλληλη καταγραφή αυτών στη βάση δεδομένων Μείωση του ανθρωπίνου δυναμικού Μείωση του κόστους εργασίας και λειτουργίας Βέλτιστη παρακολούθηση των φυσικοχημικών παραμέτρων Πρόληψη των φαινομένων ρύπανσης Δημιουργία Συστήματος Έγκαιρης Προειδοποίησης Συμβάντων Ρύπανσης Δημιουργία βάσης Δεδομένων για διαχείριση υδάτινων πόρων. Καλύτερη και ταχεία αντιμετώπιση τυχόν φαινομένων ρύπανσης Στη σύγχρονη εποχή, ο ορθολογικός τρόπος καταγραφής η μορφή αποθήκευσης, η διαθεσιμότητα, η ποιότητα και η οργάνωση χωρικών πληροφοριών καθώς και η πρόσβαση σε αυτές, καθορίζονται από το Νόμο 3882/2010 (ΦΕΚ 166Α ) που αφορά στην δημιουργία της Εθνικής Υποδομής Γεωχωρικών Πληροφοριών και στην Εναρμόνιση του Εθνικού Δικαίου προς τις διατάξεις με την Οδηγία 2007/2/ΕΚ της 14ης Μαρτίου 2007, γνωστή και ως Οδηγία INSPIRE (Infrastructure for Spatial 54

55 Information in the European Community, 2007). Ο στόχος της οδηγίας είναι η επίλυση προβλημάτων σχετικά με την ανταλλαγή, την κοινοχρησία, την πρόσβαση και τη χρήση διαλειτουργικών χωρικών και περιβαλλοντικών δεδομένων και υπηρεσιών χωρικών δεδομένων προκειμένου να διασφαλιστεί ο συντονισμός μεταξύ των χρηστών και των παροχών πληροφοριών, ώστε να είναι δυνατός ο συνδυασμός και η διάδοση των πληροφοριών που προέρχονται από διάφορους τομείς. Η οδηγία εφαρμόζεται για τις πληροφορίες που έχουν χωρική υπόσταση και περιλαμβάνει θέματα όπως τα διοικητικά σύνορα, τις παρατηρήσεις της ποιότητας του αέρα, των υδάτων, των εδαφών, τη βιοποικιλότητα, τη χρήση γης, τα δίκτυα μεταφοράς, την υδρογραφία, το υψόμετρο, την γεωλογία, τη κατανομή του πληθυσμού ή των ειδών, τα ενδιαιτήματα, τους βιομηχανικούς τόπους ή ακόμη και ζώνες φυσικών κινδύνων (Ζαλίδης, 2009). Για το σκοπό αυτό, η χρήση μεταδεδομένων, (δηλαδή πληροφοριών που περιγράφουν σύνολα και υπηρεσίες χωρικών δεδομένων και καθιστούν δυνατή την εξεύρεση, την απογραφή και τη χρήση τους,) η διαλειτουργικότητα, (δηλαδή τη δυνατότητα συνδυασμού συνόλων χωρικών δεδομένων και διαδραστικών υπηρεσιών), καθώς και η δικτυακή πύλη γεωγραφικών πληροφοριών, (δηλαδή η πλατφόρμα υποστήριξης χωρικής πληροφορίας σε δυναμική μορφή), αποτελούν τις σημαντικότερες συνιστώσες για την παροχή και διάδοση της περιβαλλοντικής πληροφορίας. Παράλληλα, για την αντιμετώπιση του μεγάλου προβλήματος που έχει προκύψει από την υποβάθμιση της ποιότητας των υδάτων και την πίεση που ασκείται στα υδατικά αποθέματα λόγω της συνεχούς αύξησης της ζήτησης για νερό καλής ποιότητας, ενσωματώθηκε στη εθνική νομοθεσία (Νόμος 3199/2003) η Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000 για την προστασία και διαχείριση των υδάτων. Η νομοθεσία αναφέρει ότι η ολοκληρωμένη προστασία και ορθολογική διαχείριση των εσωτερικών επιφανειακών και των μεταβατικών νερών, συνίσταται μεταξύ άλλων για την αποτροπή της περαιτέρω επιδείνωσης, στην προστασία και βελτίωση της κατάστασης των υδάτινων οικοσυστημάτων, με ειδικά μέτρα για την προοδευτική μείωση των απορρίψεων, εκπομπών και διαρροών ουσιών προτεραιότητας και με την παύση ή τη σταδιακή εξάλειψη των απορρίψεων, εκπομπών και διαρροών των επικίνδυνων ουσιών προτεραιότητας. Για την υλοποίησης της οδηγίας από τα Κράτη-Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχουν προσδιοριστεί ως ιεραρχικές μέθοδοι προσδιορισμού των 55

56 πιέσεων. Μεταξύ αυτών είναι η περιγραφή και καταγραφή των περιβαλλοντικών πιέσεων και επιπτώσεων, ο καθορισμός των ποιοτικών στόχων και συνθηκών αναφοράς για τα εσωτερικά επιφανειακά ύδατα, η δημιουργία δικτύων ποσοτικής και ποιοτικής παρακολούθησης των υδάτων, ο προσδιορισμός και οριοθέτηση των υδάτινων σωμάτων, η καταγραφή όλης της περιβαλλοντικής πληροφορίας και η συμμετοχή των χρηστών στη λήψη αποφάσεων (Αντωνιάδης, 2010). 4.1 Επιλογή θέσεων εγκατάστασης τηλεμετρικών σταθμών και παραμέτρων προς παρακολούθηση Το άρθρο 7 της Οδηγίας 98/83/ΕΚ υπαγορεύει πως τα Κράτη- Μέλη οφείλουν να λαμβάνουν όλα τα απαραίτητα μέτρα, ώστε να εξασφαλίσουν πως παρακολουθείται τακτικά η ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης, προκειμένου να ελεγχθεί αν το νερό που παρέχεται στους καταναλωτές πληροί τις απαιτήσεις της Οδηγίας και κυρίως τις παραμετρικές τιμές που καθορίζονται στο άρθρο 5. Οι αρμόδιες αρχές οφείλουν να καταρτίζουν τα απαραίτητα προγράμματα παρακολούθησης του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης, τα οποία πληρούν τις ελάχιστες απαιτήσεις όπως αυτές αναφέρονται στο παράρτημα 2 της εν λόγου Οδηγίας. Η σωστότερη επιλογή της θέσης ενός συστήματος παρακολούθησης ορίζεται από την επιθυμητή ποιότητα λήψης των δεδομένων, ενώ ο καλύτερος τόπος για την επιλογή θέσης είναι συχνά οι θέσεις στις οποίες εκτελείται εκφόρτιση των επιφανειακών υδάτων. Παρόλη τη σημαντικότητα των υδραυλικών χαρακτηριστικών του τόπου μέτρησης, πιο σημαντικό κρίνεται η μελέτη των παραμέτρων που επηρεάζουν την ποιότητα του νερού. Είναι σημαντικό να επιλεγεί μια θέση, η οποία είναι αντιπροσωπευτική, της υπό μελέτης περιοχή, αλλά και να διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο σε αυτήν την επιλογή με στοιχεία όπως η αγωγιμότητα, η θολερότητα ή το ph. Ο καθορισμός της θέσης μπορεί επίσης να εξαρτάται από τους ρύπους που υπάρχουν στη περιοχή έρευνας, την ύπαρξη ή όχι των γραμμών ισχύος, όπως ραδιοφωνικοί πύργοι οι οποίοι μπορεί να αλληλεπιδρούν με την συλλογή και μετάδοση των δεδομένων μέσω τηλεμετρίας (Wilde, 1981). Οι παράμετροι που χρησιμοποιούνται για την επιλογή της θέσης παρακολούθησης και μέτρηση των υδραυλικών χαρακτηριστικών ενός χώρου έρευνας, μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν και για την επιλογή της κατάλληλης 56

57 θέσης παρακολούθησης των φυσικοχημικών παραμέτρων του νερού. Για τον υπολογισμό τόσο των ποιοτικών ποσοτικών όσο και των φυσικοχημικών παραμέτρων απαιτείται η επιλογή ενός αντιπροσωπευτικού σημείου το οποίο να παρουσιάζει ομοιόμορφες συνθήκες καθ όλο το πλάτος της υδάτινης περιοχής. Ο Rantzetal και οι συνεργάτες του (1982) προσδιόρισαν δέκα ιδανικές συνθήκες για τον προσδιορισμό των υδραυλικών ιδιοτήτων του νερού, συνθήκες οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για την επιλογή της κατάλληλης θέσης παρακολούθησης της ποιότητας του νερού (Rantzetal, 1982).. Κριτήρια που έχουν ιδιαίτερη σημασία είναι ο σκοπός της παρακολούθησης και το είδος των παραμέτρων που πρέπει να καταγράφονται, με βάση και τα οποία καθορίζονται οι περιοχές εγκατάστασης των σταθμών παρακολούθησης. Παρακάτω απαριθμούνται οι ιδανικές συνθήκες για την επιλογή της βέλτιστης θέσης υπολογισμού υδραυλικών παραμέτρων (Wilde, 1998): Η πορεία ροής ενός ποταμού πρέπει να είναι ευθεία για περίπου 300 πόδια πριν και μετά τη θέση του κλωβού μέτρησης. Το σύνολο της ροής πρέπει να πραγματοποιείται σε ένα κανάλι (σε αυτό που εκτελείται η μέτρηση) και να μην υπάρχουν υπόγειες ροές που να παρακάμπτουν το σημείο μέτρησης. Η κοίτη του χειμάρρου - ποταμού δεν πρέπει να υπόκειται σε έκπλυση ή γέμισμα αυτής από φερτά υλικά. Οι όχθες πρέπει να είναι μόνιμες ενώ η κοίτη πρέπει να παρουσιάζει αρκετά υψηλή ροή χωρίς θολερότητα. Φυσικοί παράγοντες όπως η εμφάνιση του υποβάθρου ή ο εγκιβωτισμός ενός ποταμού ορίζουν την εμφάνιση μικρών ροών (μικρές παροχές) Πολλές φορές το όργανο καταγραφής τοποθετείται σε μια μικρή λίμνη ανάντη και πλησίον του υπό μελέτη ποταμού (υδραυλική επικοινωνία μεταξύ τους) με σκοπό να αποφύγουμε όποιες ζημιές στο όργανο μπορούν να προκληθούν από μεγάλες ταχύτητες ροής κυρίως κατά τη χειμερινή περίοδο. Ο σταθμός του κλωβού είναι σχετικά μακριά από περιοχές όπου συναντάται συμβολή άλλων ρεμάτων ή μεταβολές της στάθμης (πλημύρες) λόγω αύξησης της παροχής ώστε να αποφευχθεί οποιαδήποτε καταστροφή στο όργανο καταγραφής και τον αισθητήρα. 57

58 Για την ορθή μέτρηση της αποφόρτισης σε ένα χείμαρρο δεν είναι απαραίτητο αισθητήρας και καταγραφικό να είναι σε κοντινή μεταξύ τους απόσταση. Επίσης δεν είναι απαραίτητο η μέτρηση χαμηλών και υψηλών ροών να γίνετε στο ίδιο ρεύμα. Η θέση πρέπει να είναι προσβάσιμη για εύκολη εγκατάσταση και τεχνική υποστήριξη στο σταθμό. Η θέση λειτουργίας πρέπει να είναι ανεξάρτητη και μακριά από όποιες ανθρώπινες ενέργειες Ένα τηλεμετρικό δίκτυο μπορεί να μας δώσει αποτελέσματα για μικροβιολογικές και χημικές παραμέτρους. Με την Κ.Υ.Α Υ2/2600/2001 έχουν προστεθεί και κάποιες νέες παράμετροι στην Οδηγία 98/83/Ε.Κ. Χαρακτηριστικοί παράμετροι αξιολόγησης είναι η αγωγιμότητα, θερμοκρασία, διαλυμένο οξυγόνο, ph, αλατότητα κτλ. Όλες αυτές οι παράμετροι μπορούν να συλλεχτούν από ένα σταθμό τηλεμετρίας σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (εικόνα 4.1.1, 4.1.2). Εικόνα : Τηλεμετρικός σταθμός στον ποταμό Νέστο 58

59 Εικόνα :Τηλεμετρικός σταθμός στον π. Νέστο Επίσης πρέπει να σημειωθεί πως τηλεμετρικοί σταθμοί μπορούν να τοποθετηθούν και εντός γεωτρήσεων ύδρευσης ώστε να ελέγχεται σε τακτά χρονικά διαστήματα η ποιότητα και η ποσότητα του διατιθέμενου νερού, ώστε να φτάνει με περισσότερη ασφάλεια στους καταναλωτές (κριτήρια πόσιμου ύδατος παρουσιάζονται στα παρακάτω κεφάλαια). 4.2 Επιλογή αισθητήρων σε τηλεμετρικούς σταθμούς Σε συνάρτηση των επιλεγμένων παραμέτρων προς παρακολούθηση επιλέγονται τα είδη των αισθητήρων, η επιλογή των οποίων εξαρτάται επίσης από τα χαρακτηριστικά της θέσης καθώς και από τους ειδικούς στόχους της παρακολούθησης. Η επιλογή των επιμέρους αισθητήριων οργάνων γίνεται με βάση 59

60 την έγκαιρη καταγραφή και αποτύπωση των ποιοτικών και ποσοτικών χαρακτηριστικών των υδάτων, έτσι ώστε να μπορούν να εφαρμοστούν άμεσα οι κατάλληλες διαχειριστικές πρακτικές, όπου αυτό απαιτείται, όπως σε περιπτώσεις ρύπανσης των υδάτων. Η πρόκληση ρύπανσης αποτυπώνεται μέσα από την μεταβολή ποιοτικών παραμέτρων των υδάτων, συνεπώς η επιλογή των αισθητηρίων οργάνων γίνεται με βάση την ανάγκη για ακριβές και έγκυρες μετρήσεις των απαιτούμενων ποιοτικών παραμέτρων. Για τη σωστή εγκατάσταση του οργάνου παρακολούθησης απαιτείται η μελέτη της μεταβλητότητας της κατακόρυφης τομής του ποταμού, με σκοπό να βρεθεί: αν ο αισθητήρας τοποθετήθηκε στην αντιπροσωπευτικότερη θέση του υδάτινου συστήματος αν πρέπει να εφαρμοστούν διαδικασίες διόρθωσης της τομής με σκοπό την αναγωγή των μετρήσεων Αν είναι εμφανής μια ορισμένη φυσικοχημική διαστρωμάτωση των ιδιοτήτων, τότε το πλήθος των κατακόρυφων μετρήσεων πρέπει να αυξηθεί στη ζώνη ενδιαφέροντος. Επειδή η εμφάνιση αυτής της διαστρωμάτωσης μπορεί να είναι απότομη και περιορισμένη, πολλές φορές απαιτείται σε αυτή τη ζώνη μετάβασης οι μετρήσεις να λαμβάνονται και ανά 5 ή 10 εκατοστά. Ο καλύτερος τρόπος για να εκτελέσουμε πολυπαραμετρικές μετρήσεις φυσικών ιδιοτήτων, είναι με τη χρήση ενός πολυαισθητήρα παρακολούθησης, ο οποίος μπορεί να μετρήσει περισσότερες από μια φυσικές ιδιότητες σε κάθε σημείο μέτρησης. Για μετρήσεις σε θέσεις με μεγαλύτερη ταχύτητα ροής, απαιτείται η χρήση βαρέως τύπου αισθητήρων. Σε τέτοια ευμετάβλητα περιβάλλοντα, όλες οι διακριτές μετρήσεις που πρέπει να ληφθούν στην κατακόρυφη τομή πρέπει να εκτελούνται γρήγορα πριν επέλθουν αλλαγές στα χαρακτηριστικά των φυσικών παραμέτρων. Στις περιπτώσεις μετρήσεων του ph, η ενδιάμεση τιμή των μετρήσεων λαμβάνεται ως η κατάλληλη για την διόρθωση της χρονοσειράς. Συνήθως, η υπολογιζόμενη μέση τιμή του ph τείνει να είναι πιο όξινη από την ενδιάμεση. Σε θέσεις στις οποίες λαμβάνονται 40 ή περισσότερες μετρήσεις, η μέση και η ενδιάμεση τιμή του ph συγκλίνουν (Αντωνιάδης, 2010). Υπάρχουν συγκεκριμένες πληροφορίες που αφορούν τα στοιχεία κάθε θέσης παρακολούθησης και η συμπλήρωση αυτών ακολουθεί ορισμένα πρότυπα. Οι πληροφορίες αυτές αφορούν την τοποθεσία, την ιστορία και τα στοιχεία λειτουργίας 60

61 του συστήματος και αυτά πρέπει να ενημερώνονται κάθε φορά που γίνεται επί τόπου επίσκεψη στο χώρο παρακολούθησης. Οι τιμές που λαμβάνονται καθώς και όποιες ακραίες τιμές παρουσιάζονται πρέπει να καταγράφονται στο δελτίο του σταθμού παρακολούθησης και να επεξεργάζονται σε μηνιαία ή τριμηνιαία βάση. Σε ειδικές περιπτώσεις σταθμών που υπάρχει έντονο ενδιαφέρον ως προς τα αποτελέσματα των μετρήσεων, η αποθήκευση και η αξιολόγηση των δεδομένων γίνεται σε εβδομαδιαία έως και ημερήσια βάση. Κάθε πληροφορία που αφορά τη δειγματοληψία, αποθήκευση και επεξεργασία αξιολόγηση των δεδομένων καταγράφεται στο αρχείο του σταθμού παρακολούθησης και αναγράφεται επίσης στη μηνιαία αναφορά όπως προτείνεται από τον Novak (1985). Η τοποθεσία για τους αισθητήρες παρακολούθησης της ποιότητας του νερού σε παγωμένες περιοχές απαιτεί επιπλέον μελέτη έτσι ώστε να λαμβάνονται δεδομένα ακόμα και σε περιόδους με πάγο. Ο White (1999), αναφέρθηκε στις περιβαλλοντικές παραμέτρους που εμπλέκονται στην επιλογή θέσης ενός αυτόματου σταθμού ποιότητας νερού στην περιοχή της British Columbia, Καναδά, ενώ γενίκευσε τους μορφολογικούς παράγοντες των ρευμάτων και την σημαντικότητα της επιλογής μιας θέσης με μειωμένες πιθανότητες καταστροφής από διάφορα φυσικά αίτια. Ο White (1999) ακόμα επισήμανε ότι μια θέση μέτρησης πρέπει να διαθέτει να παρακάτω χαρακτηριστικά: να έχει το μικρότερο βάθος ρέματος που απαιτείται για τη σωστή λειτουργία των οργάνων καταγραφής, να είναι ασφαλής και προσιτή κάτω από κάθε συνθήκη να βρίσκεται σε θέση τέτοια ώστε να αποφευχθούν φαινόμενα βανδαλισμού. 4.3 Μετάδοση δεδομένων από τηλεμετρικούς σταθμούς Το επόμενο βήμα της διαδικασίας εγκατάστασης του τηλεμετρικού δικτύου παρακολούθησης της ποιότητας των υδάτων αφορά την επιλογή του τρόπου μετάδοσης των δεδομένων. Αυτή καθορίζεται από τους στόχους της παρακολούθησης, τον τύπο των δεδομένων που συγκεντρώνονται και τον τύπο των σταθμών που εγκαθίστανται, οπότε και επιλέγεται η πιο ασφαλής, αξιόπιστη και αποδοτική μέθοδος που αρμόζει σε κάθε περίπτωση. Ο βασικός εξοπλισμός από τον οποίο απαρτίζονται οι τηλεμετρικοί σταθμοί διακρίνεται σε 2 επιμέρους κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία κατατάσσεται όλος ο 61

62 εξοπλισμός ο οποίος αναλαμβάνει την αποθήκευση και μετάδοση των μετρήσεων, ο οποίος βρίσκεται τοποθετημένος σε κάθε τηλεμετρικό σταθμό, και αποτελείται από τη μονάδα του modem και τη μονάδα αποθήκευσης των μετρήσεων σε επίπεδο σταθμού. Η μετάδοση πραγματοποιείται μέσω δικτύου GPRS κινητής τηλεφωνίας και η αποθηκευτική τους ικανότητα κυμαίνεται από δύο μήνες έως τέσσερις μήνες, όταν το RTU είναι συνδεδεμένο ταυτόχρονα με 6 αισθητήρες. Αντιστοίχως, στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν τα αισθητήρια όργανα που διαθέτει κάθε σταθμός. Στην προκειμένη περίπτωση, έγινε χρήση πολυαισθητηρίων οργάνων με το δυνατόν χαμηλότερες ενεργειακές απαιτήσεις με σκοπό την οικονομία χώρου και κόστους. Οι ενεργειακές ανάγκες τον τηλεμετρικών σταθμών καλύπτονται κυρίως με χρήση φωτοβολταϊκών πάνελ που τροφοδοτούν συσσωρευτές (Αντωνιάδης, 2010). Με μια τέτοιου είδους διάταξη επιτυγχάνεται η πλήρης αυτονομία του σταθμού και μπορεί να τοποθετηθεί ακόμα και στα πιο απομακρυσμένα σημεία τα οποία παρουσιάζουν αυξημένο επιστημονικό ενδιαφέρον. Οι μετρήσεις του πολυαισθητήρα ποιότητας των υπογείων υδάτων και των επιφανειακών υδάτων εκτός της χλωροφύλλης, διαβιβάζονται σε ψηφιακή μορφή (RS- 485) στον datalogger, ώστε η ακρίβεια να μην επηρεάζεται από το μήκος του καλωδίου και παρακείμενες πηγές θορύβου. Το πρωτόκολλο επικοινωνίας του πολυαισθητήρα του κάθε σταθμού με τον datalogger είναι το διεθνώς αποδεκτό, SDI 12. Όσον αφορά τη συλλογή δεδομένων, στο κέντρο λήψης (basestation) καταλήγουν όλες οι μετρήσεις των σταθμών και καταγράφονται σε μια βάση δεδομένων (Darakas, 2002). Μέσω της αυτοματοποιημένης διαδικασίας πραγματοποιείται επεξεργασία των μετρήσεων και εξαγωγή στατιστικών αποτελεσμάτων. Η επικοινωνία με το κέντρο λήψης δεδομένων για την μεταφορά των μετρήσεων βασίζεται σε γραμμές κινητής τηλεφωνίας μέσω δικτύου GPRS, καθώς ο κάθε σταθμός διαθέτει GPRS γραμμή μεταφοράς δεδομένων. H καταγραφή των δεδομένων στους σταθμούς γίνεται κάθε 15 λεπτά και η μετάδοση τους στο κέντρο κάθε μία (1) ώρα και η διαδικασία μεταφοράς είναι εντελώς αυτόματη μέσω GPRS και Internet. Η πύλη εισόδου (gateway) είναι η μονάδα στην οποία φτάνουν οι μετρήσεις των σταθμών μέσω του διαδικτύου. Η μονάδα στην συνέχεια μεταβιβάζει τα δεδηγμένα στον υπολογιστή που είναι εγκατεστημένο το λογισμικό επεξεργασίας και αποσφαλµάτωσης των μετρήσεων. Εν συνέχεια, τα δεδηγμένα δρομολογούνται στην βάση δεδομένων και είναι διαθέσιμα σε όσους έχουν δικαιώματα πρόσβασης (Gordon, 1983). 62

63 Εικόνα 4.3.1: Απεικόνιση μεταφοράς δεδομένων από σταθμό μετρήσεων μέσω σύνδεσης GPRS και διαδικτύου (πηγή: ScientAct Α.Ε.) 4.4 Βαθμονόμηση συστημάτων τηλεμετρικής παρακολούθησης και αποσφαλμάτωση δεδομένων Κάθε μέτρηση ενός οργάνου, ανεξάρτητα από το πόσα καλά έχει σχεδιαστεί και εκτελεστεί, υπόκειται σε πιθανό σφάλμα και επομένως το αποτέλεσμα μιας μέτρησης εμπεριέχει κάποιο ποσοστό αβεβαιότητας. Ο έλεγχος της ορθότητας των τιμών των λαμβανομένων δεδομένων εκτιμάται μέσω του υπολογισμού της αβεβαιότητας αυτής. Η αξιοπιστία ενός τηλεμετρικού σταθμού υπολογίζεται με βάση το ποσοστό στο οποίο ο εν λόγω σταθμός λειτουργεί σωστά και συλλέγει αξιόπιστα δεδομένα μέσα στο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα της επιχειρησιακής του λειτουργίας. Με τον συνεχή και συστηματικό έλεγχο των αισθητήριων οργάνων, μπορεί να διαπιστωθεί αν οι μετρήσιμες τιμές είναι εκτός του επιτρεπτού εύρους ορθότητας και να αξιολογηθεί η ανάγκη για βαθμονόμηση των αισθητηρίων οργάνων και αποσφαλμάτωσης των δεδομένων. Με βάση τα παραπάνω θα προδιαγραφούν οι κατευθυντήριες οδηγίες βαθμονόμησης, ώστε η αξιοπιστία του συστήματος να βρίσκεται μέσα στα αποδεκτά όρια. Ανά παράμετρο μέτρησης θα καθοριστούν οι μεθοδολογίες προσδιορισμού των σφαλμάτων, οι μεθοδολογίες προσδιορισμού της αξιοπιστίας του συστήματος και θα οριστούν οι προδιαγραφές εκείνες, που θα καθιστούν το σύστημα, αξιόπιστο, ή θα το επαναφέρουν σε «αξιόπιστη» κατάσταση μετά από την εμφάνιση σφαλμάτων. 63

64 4.5 Κριτήρια καθορισμού μεθοδολογιών βαθμονόμησης Η βαθμονόμηση αναφέρεται στη διαδικασία ελέγχου των μετρήσεων των αισθητηρίων οργάνων και την επαναφορά τους σε επιτρεπτές τιμές με τη χρήση κατάλληλης μεθοδολογίας. Η περίοδος μεταξύ δύο βαθμονομήσεων ποικίλει και μπορεί να καθοριστεί είτε με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα (πχ μία φορά τον μήνα κατά την επίσκεψη της ομάδας έργου στον τηλεμετρικό σταθμό) είτε εκτάκτως όταν οι τηλεμετρικές τιμές δεδομένων παρουσιάζουν αποκλίσεις από τις συνηθισμένες τιμές χωρίς αυτό απαραίτητα να σημαίνει ανάγκη βαθμονόμησης αφού και άλλοι εξωτερικοί παράγοντες μπορεί να μεταβάλουν τις τιμές των χαρακτηριστικών των υδάτινων σωμάτων. Οπότε ορίζονται οι μεθοδολογίες και χρονοδιαγράμματα βαθμονόμησης, τα οποία όμως σε κάθε περίπτωση οφείλουν να ακολουθούν τις οδηγίες του κατασκευαστή αισθητηρίων οργάνων. Κατά τη διάρκεια βαθμονόμησης θα πρέπει να τηρούνται τα πρωτόκολλα παρακολούθησης στα οποία καταγράφονται οι τιμές των παραμέτρων πριν και μετά τη βαθμονόμηση και οι οποίες θα χρησιμοποιηθούν στις διαδικασίες αποσφαλμάτωσης. 4.6 Κριτήρια καθορισμού μεθοδολογιών αποσφαλμάτωσης Η αξιοπιστία ενός τηλεμετρικού συστήματος προκύπτει από μια στοχαστική διαδικασία η οποία εκτιμά την ικανότητα του συστήματος να εκτελεί τις ονομαστικές του λειτουργίες σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, να προσδιορίζει δηλαδή ορθά όλες τις μετρούμενες παραμέτρους, δίνοντας αξιόπιστα δεδομένα, και να μπορεί να επικοινωνεί κάθε στιγμή με το κέντρο λήψης και να τις αποστέλλει. Η αβεβαιότητα των μετρήσεων των παραμέτρων των τηλεμετρικών σταθμών είναι ένα μέτρο της ορθότητας των μετρήσεων που πραγματοποιούν οι αισθητήρες στο πεδίο. Μετά τις διαδικασίες βαθμονόμησης και την εισαγωγή των μετρήσεων σε ειδικά σχεδιασμένες Γεωγραφικές Βάσεις Δεδομένων (ΓΒΔ), θα πρέπει να ακολουθούνται οι απαραίτητες διεργασίες για την απασφαλμάτωση των δεδομένων. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω θα καθοριστούν οι μεθοδολογίες απασφαλμάτωσης, και το ενδεικνυόμενο χρονοδιάγραμμα εκτέλεσης των απαραίτητων ενεργειών με στόχο να μειωθεί στο ελάχιστο η αβεβαιότητα των τελικών τιμών που θα εισαχθούν στις ΓΒΔ. 64

65 4.7 Εναρμόνιση δεδομένων Ιδιαιτέρα σημαντική στην διαδικασία αποσφαλμάτωσης και αποθήκευσης των δεδομένων αποτελεί η διενέργεια εναρμόνισης των δεδομένων ώστε να είναι συγκρίσιμα, ανεξάρτητα από τον εξοπλισμό που χρησιμοποιείται σε κάθε σταθμό και ανεξάρτητα από τη γεωγραφική θέση των σταθμών τηλεμετρίας. Η εναρμόνιση των δεδομένων περιλαμβάνει τη διαδικασία κατά την οποία πραγματοποιείται μεταφορά των δεδομένων από την πύλη εισόδου στη γεωβάση ομογενοποιημένα. Για την εναρμόνιση των δεδομένων ακολουθούνται τα επόμενα βήματα: Αποκωδικοποίηση των δεδομένων που είναι αποθηκευμένα στην πύλη εισόδου σε δεδομένα μετρήσεων ροής και ποιότητας υδάτων με συγκεκριμένες μονάδες μέτρησης. Μετατροπή - Κανονικοποίηση όλων των δεδομένων να είναι συγκρίσιμα με ίδιες μονάδες μέτρησης. Εξαγωγή τις χωρικής πληροφορίας από κάθε σταθμό τηλεμετρίας και αντιστοίχιση με τα αντίστοιχα δεδομένα μετρήσεων ροής και ποιότητας υδάτων που προέρχονται από το σταθμό. Αποθήκευση των δεδομένων σε μια σχεσιακή βάση δεδομένων (geodatabase) με την κατάλληλη μέθοδο ώστε τα δεδομένα να είναι προσβάσιμα από ένα τουλάχιστον διαδεδομένο λογισμικό. Η παραπάνω διαδικασία θα εξασφαλίσει την ομοιογενοποίηση των τηλεμετρικών δεδομένων ποιότητας των υδάτων και την απρόσκοπτη λειτουργία του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης ενώ παράλληλα διασφαλίζει τη συμβατότητα των λαμβανόμενων τιμών τόσο από τους σταθμούς τηλεμετρίας του δικτύου που αναπτύσσεται στο πλαίσιο του έργου όσο και από τη μελλοντική επεκτασιμότητα του δικτύου. 4.8 Εργασίες διασφάλισης επιχειρησιακής λειτουργίας τηλεμετρικών σταθμών Για τη διασφάλιση της επιχειρησιακής λειτουργίας των τηλεμετρικών σταθμών πρέπει να παρακολουθούνται καθημερινά από το κέντρο λήψης των μετρήσεων τα τηλεμετρικά δεδομένα ώστε να ελέγχεται η άρτια λειτουργία των σταθμών και να υπάρχει άμεση επέμβαση από την τεχνική ομάδα για την επίλυση/διόρθωση των τεχνικών προβλημάτων που πιθανώς να συμβούν σε κάποιον από τους σταθμούς. Τα 65

66 τηλεμετρικά δεδομένα που λαμβάνονται καθημερινά στο κέντρο λήψης των μετρήσεων πρέπει να αρχειοθετούνται και να φυλάσσονται σε ηλεκτρονικά αρχεία. Πρέπει να διασφαλίζεται σε καθημερινό επίπεδο η άρτια και ασφαλή λειτουργία του δικτύου Η/Υ που διαθέτει ώστε να διατηρούνται ακέραια τα τηλεμετρικά δεδομένα και να απαγορεύεται η πρόσβαση σε οποιονδήποτε χωρίς δικαίωμα πρόσβασης. Η διασφάλιση της επιχειρησιακής λειτουργίας των τηλεμετρικών σταθμών περιλαμβάνει τις απαιτούμενες εργασίες, με βάση τις απαιτήσεις λειτουργίας κάθε σταθμού, για την αποσφαλμάτωση και απρόσκοπτη λειτουργία των τηλεμετρικών σταθμών σε επιχειρησιακό επίπεδο. Στο πλαίσιο των παραπάνω ο θα καθοριστούν: Οι απαιτούμενες τακτικές εργασίες, ώστε να εξασφαλίζεται η ορθή επιχειρησιακή λειτουργία των τηλεμετρικών σταθμών, Τα πρότυπα εγγράφων παρακολούθησης στα οποία θα καταγράφονται λεπτομέρειες της επιχειρησιακής λειτουργίας, τα χρονοδιαγράμματα επισκέψεων των σταθμών, λίστες με απαραίτητες εργασίες συντήρηση των σταθμών, καθορισμός του συνόλου των εργασιών για τη διασφάλιση της ορθής λειτουργίας των σταθμών και τη συνεχή ροή χρονοσειρών αξιόπιστων δεδομένων. 4.9 Κριτήρια διαμόρφωσης πρωτοκόλλου παρακολούθησης Τα πρωτόκολλα παρακολούθησης και διασφάλισης της επιχειρησιακής λειτουργίας των τηλεμετρικών σταθμών περιέχουν αναλυτικά τις εργασίες που πραγματοποιούνται σε κάθε τηλεμετρικό σταθμό και φυλάσσονται τόσο σε έντυπη μορφή όσο και σε ηλεκτρονική μορφή. Κάθε φορά που η τεχνική ομάδα επισκέπτεται για τακτική ή έκτακτη συντήρηση έναν σταθμό έχει μαζί της σε έντυπη μορφή το πρωτόκολλο παρακολούθησης το οποίο και οφείλει να το επιστρέψει συμπληρωμένο αναγράφοντας τις εργασίες συντήρησης ή επισκευής που πραγματοποίησε στο συγκεκριμένο σταθμό. Το συμπληρωμένο πρωτόκολλο παρακολούθησης παραδίδεται στον υπεύθυνο τηλεμετρίας, ο οποίος το αρχειοθετεί στο κατάλληλο έντυπο αλλά και ηλεκτρονικό φάκελο. Η ομάδα έργου συντάσσει πρωτόκολλα παρακολούθησης και διασφάλισης της επιχειρησιακής λειτουργίας για κάθε ένα τηλεμετρικό σταθμό ξεχωριστά. Τα πρωτόκολλα παρακολούθησης βασίζονται στα αποτελέσματα που εξήχθησαν ύστερα από επίσκεψη της ομάδας έργου στους σταθμούς, Τα πρωτόκολλα παρακολούθησης 66

67 και διασφάλισης της επιχειρησιακής λειτουργίας των τηλεμετρικών σταθμών καταγράφουν αναλυτικά τις εργασίες που είναι απαραίτητες να γίνονται σε κάθε σταθμό, τη συχνότητα πραγματοποίησης τους καθώς και την τεχνική ομάδα που τις διεκπεραίωσε ώστε να είναι ενήμερος ο μηχανικός τηλεμετρίας για την πρόοδο των εργασιών και την τήρηση του χρονοδιαγράμματος και να οργανώνει τις επόμενες επισκέψεις στους σταθμούς Το πρωτόκολλο παρακολούθησης είναι ένα έγγραφο το οποίο, συμπληρώνεται και τηρείται από την ομάδα έργου. Σύμφωνα με τα παραπάνω, οφείλουν να διαμορφωθούν τα πρωτόκολλα παρακολούθησης με τέτοιο τρόπο, ώστε να αποτυπώνονται όλες οι απαραίτητες πληροφορίες για την παρακολούθηση του ιστορικού λειτουργίας του σταθμού και για την εφαρμογή των διαδικασιών αποσφαλμάτωσης των δεδομένων. Επίσης πρέπει να οριστεί το είδος των πληροφοριών που θα καταγράφονται στα πρωτόκολλα και να τεκμηριωθεί το γεγονός ότι μέσα από αυτό το σύνολο των πληροφοριών καλύπτονται πλήρως οι ανάγκες του έργου για ολοκληρωμένη καταγραφή χρονοσειρών δεδομένων. Τέλος θα οριστεί η μορφή τήρησης των πρωτοκόλλων (έντυπη, ηλεκτρονική), καθώς και το πλήθος των συνοδευτικών εγγράφων και άλλων δεδομένων που πρέπει να τηρούνται (πχ φωτογραφίες από τις επισκέψεις στους σταθμούς) Πρότυπα αξιολόγησης υδάτων σε αστικές περιοχές για την ύδρευση Σύμφωνα με την Οδηγία 98/83/ΕΚ και την Κ.Υ.Α Υ2/2600/2001 (με τις τροποποιήσεις), για την αξιολόγηση των υδάτων προς ύδρευση πρέπει να καθοριστεί το εύρος των αποδεκτών ορίων των παραμέτρων ποιότητας του πόσιμου νερού ώστε αυτό: να μην περιέχει μικροοργανισμούς, παράσιτα ή κάθε άλλη ουσία σε συγκέντρωση τέτοια που μπορεί να δημιουργήσει κίνδυνο για την υγεία των ανθρώπων. να τηρεί τις ελάχιστες απαιτήσεις που καθορίζονται στην νομοθεσία. Η Υγειονομική Διάταξη για το πόσιμο νερό περιλαμβάνει 62 παραμέτρους ταξινομημένες σε πέντε βασικές ομάδες: Οργανοληπτικές, Φυσικοχημικές, Ανεπιθύμητες, Τοξικές, Μικροβιολογικές. Για κάθε παράμετρο καθορίζεται Ενδεικτικό Επίπεδο (Ε.Ε.) και Ανώτατη Παραδεκτή Συγκέντρωση (Α.Π.Σ.). Οι τιμές των παραπάνω παραμέτρων δεν πρέπει να ξεπερνάνε το ΑΠ.Σ. 67

68 Τα όρια των παραμέτρων αυτών αναφέρονται στην παραπάνω Οδηγία (παραρτήματα) και στην Κ.Υ.Α. (παραρτήματα). Στη συνέχεια για να γίνει η αξιολόγηση οι παράμετροι αυτοί οφείλουν να ιεραρχηθούν με σειρά σπουδαιότητας για την επιρροή που έχουν στο πόσιμο νερό. Οι χημικοί παράμετροι που αξιολογούνται είναι (αξιολογούνται τηλεμετρικά): ph αγωγιμότητα διαλυμένο οξυγόνο θερμοκρασία θολερότητα νιτρικά ιόντα ολικός οργανικός άνθρακας Για να γίνει η ιεράρχηση που προαναφέρθηκε για τις παραμέτρους οφείλουμε να λάβουμε υπόψη τις τιμές κάθε παραμέτρου που παίρνουμε από τον εκάστοτε σταθμό σύμφωνα με τις πιέσεις που υφίστανται. Για παράδειγμα μπορεί σε κάποιον σταθμό στην περιοχή μελέτης να υπάρχει έντονη αγροτική δραστηριότητα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να βρίσκουμε υψηλές συγκεντρώσεις σε νιτρικά ιόντα και ολικό οργανικό άνθρακα. Οπότε στον συγκεκριμένο σταθμό η σπουδαιότητα στρέφεται σε αυτές τις δύο παραμέτρους Συμπεράσματα παρακολούθησης και αξιολόγησης των υδάτων Η τηλεμετρία δεν μπορεί να αντικαταστήσει την παρακολούθηση πεδίου καθώς η πληροφόρηση που συγκεντρώνει δεν είναι επαρκής για την ποιότητα του υδατικού συστήματος. Χωρίς την παράλληλη παρακολούθηση των βιολογικών και υδρομορφολογικών δεικτών, δεν είναι εφικτή η ολιστική προσέγγιση που επιτάσσει και η Οδηγία 2000/60/ΕΚ. Καθώς η τηλεμετρία παρέχει συσσωρευμένη πληροφορία μόνο ως προς επιλεγμένους φυσικοχημικούς δείκτες, πρέπει να γίνεται συσχέτιση με τους υπόλοιπους δείκτες ώστε να επιτυγχάνεται μια σωστή προσέγγιση για τα υδατικά συστήματα στο πλαίσιο της παρακολούθησης. 68

69 5.Κατευθυντήριες γραμμές για την ορθολογική χρήση των υδάτων στον αστικό ιστό 5.1 Το πρόβλημα του νερού σήμερα Ο ρυθμός αύξησης της ζήτησης του νερού λόγω ανταγωνιστικών χρήσεων, που τα τελευταία 100 χρόνια δεκαπλασιάστηκε σε συνδυασμό με το γεγονός ότι τα ανανεώσιμα υδατικά αποθέματα παραμένουν σταθερά (αν όχι και μειούμενα), δημιούργησε τη διατάραξη του ισοζυγίου μεταξύ προσφοράς και ζήτησης του νερού. Η συνεχής μείωση των κατά κεφαλήν διαθέσιμων υδατικών πόρων εξαιτίας της αύξησης του πληθυσμού και η διαρκής αύξηση απαιτήσεων ως αποτέλεσμα της αλλαγής της ποιότητας της ζωής και της τεχνολογικής εξέλιξης, σκιαγραφούν την εικόνα της σημερινής διεθνούς κατάστασης στα θέματα νερού (Κολοκυθά, 2010). Η κλιματική αλλαγή επιβαρύνει ακόμα περισσότερο την κατάσταση αυτή καθώς η συχνή αλλαγή ακραίων φαινομένων (ξηρασία,πλημμύρες κτλ.), δυσχεραίνουν ακόμη περισσότερο την αναπλήρωση των φυσικών δεξαμενών νερού. Παράλληλα η εξάντληση των εκμεταλλευόμενων πηγών νερού, ο περιορισμός των κονδυλίων για τα μεγάλα υδραυλικά έργα σε συνδυασμό με το αυξημένο κόστος εκμετάλλευσης νέων υδατικών πόρων, η αύξηση της ρύπανσης, η υποτιμολόγηση του νερού και η αναποτελεσματικότητα του δημόσιου τομέα που συνήθως τα διαχειρίζεται, αποτελούν τις βασικές αιτίες εξάντλησης και υποβάθμισης των υδατικών συστημάτων και κάνουν επιτακτικότερη την ανάγκη εύρεσης λύσης στο σοβαρό πρόβλημα του νερού (Κολοκυθά,2010). 5.2 Εκμετάλλευση υπόγειων νερών και ανθρωπογενείς πιέσεις Τα υπόγεια νερά παίζουν ένα σπουδαίο ρόλο για την κάλυψη των υδρευτικών και αρδευτικών αναγκών και παρά την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση βρίσκονται κάτω από μεγάλες πιέσεις. Οι πιέσεις αυτές σχετίζονται με την αστικοποίηση και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου, την επέκταση των αρδευόμενων εκτάσεων, τις κλιματικές αλλαγές(μείωση βροχοπτώσεων με αποτέλεσμα τη μείωση του φυσικού εμπλουτισμού), την καταστροφή των δασών, την αλόγιστη χρήση γεωργικών φαρμάκων- λιπασμάτων (Βουδούρης 2010). Η κακή διαχείριση των υπόγειων υδροφορέων έχει οδηγήσει στην πτώση της στάθμης του υπόγειου νερού καθώς και την ποιοτική του υποβάθμιση, η οποία 69

70 αντικατοπτρίζεται με την υφαλμύριση και τη νιτρορύπανση. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες είναι ο κύριος παράγοντας ρύπανσης και μόλυνσης του νερού. Οι κυριότεροι ρυπαντές είναι οι ακόλουθοι (Βουδούρης 2010): Λύματα- Απόβλητα Απορρίμματα Φυτοφάρμακα-Λιπάσματα Τοξικές ουσίες Η επιτροπή Brundtland της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπογραμμίζει πως βιώσιμη διαχείριση των υδατικών πόρων είναι αυτή που χρησιμοποιεί το νερό για διάφορες χρήσεις διατηρώντας ταυτόχρονα την υδρολογική, ποιοτική και οικολογική του οντότητα. Έτσι είναι αναγκαίο η αύξηση της αποδοτικότητας του νερού, η οποία επιτυγχάνεται με μείωση των απωλειών από την πηγή μέχρι την κατανάλωση. Η αειφόρος διαχείριση των υπόγειων υδροφορέων επιβάλλει τη σοφή χρήση και την εφαρμογή ολοκληρωμένου σχεδίου ορθολογικής διαχείρισης του νερού. Αυτή η διαχείριση θα έχει ως στόχο τη δυνατότητα αύξησης της ποσότητας και βελτίωσης της ποιότητας των υπόγειων νερών με πολιτικές διαχείρισης της ζήτησης για εξοικονόμηση νερού, χρήση επεξεργασμένων λυμάτων για άρδευση, εφαρμογή τεχνητού εμπλουτισμού με αξιοποίηση επιφανειακών νερών, προστασία δασικών οικοσυστημάτων και υγροτόπων (Βουδούρης 2010). 5.3 Βιώσιμη Ανάπτυξη και νερό Η διαχείριση της ζήτησης του νερού (της οικονομικής θεώρησής του),είναι ένα από τα βασικά στοιχεία που συγκροτούν την λύση της Βιώσιμης Ανάπτυξης. Η διερεύνηση των δυνατοτήτων εξοικονόμησης νερού όσο και η μελέτη και αξιολόγηση των κατάλληλων κοινωνικών επεμβάσεων και των οικονομικών μεθόδων και μέτρων που μπορούν να συμβάλλουν αποφασίστηκα στην κατεύθυνση του ελέγχου της ζήτησης αποτελούν κορυφαίες επιλογές μιας βιώσιμης υδατικής πολιτικής Βιώσιμη διαχείριση του νερού Η βιώσιμη διαχείριση του νερού επιδιώκει την ισόρροπη ικανοποίηση κοινωνικών, οικονομικών, περιβαλλοντικών απαιτήσεων και αναγκών ώστε να επιτυγχάνεται το καλύτερο δυνατό της κοινωνίας που είναι και ο τελικός χρήστης και αποδέκτης. Η προσφορά νερού θεωρείται ανανεώσιμη αλλά και περιορισμένη, οι 70

71 ανάγκες σε νερό δεν θεωρούνται πλέον δεδομένες, τα υδατικά αποθέματα δεν είναι ανεξάντλητα αλλά η προσπάθεια έχει ως στόχο την προσαρμογή των αναγκών και των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με το νερό εντός των διαθέσιμων υδατικών αποθεμάτων, φροντίζοντας για την προστασία και διατήρηση του υδατικού περιβάλλοντος. Ο επαναπροσδιορισμός της υδατικής πολιτικής σύμφωνα με την παραδοχή της βιώσιμης ανάπτυξης προϋποθέτει την υιοθέτηση και υλοποίηση των παρακάτω αρχών (Κολοκυθά 2010): Ενιαία και Ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των τεχνικών, περιβαλλοντικών, αναπτυξιακών, οικονομικών και πολιτικών παραμέτρων του νερού. Προβλέπει την αξιοποίηση οικονομικών κινήτρων και εργαλείων (τιμολόγηση, φορολόγηση, πολιτική ποινών, απαλλαγών και επιδοτήσεων) στο πνεύμα αρχής <<Ο ρυπαίνων και ο χρήστης πληρώνουν>>, με στόχο τον έλεγχο των χρήσεων και την εξοικονόμηση του νερού. Αποκεντρωμένη και συμμετοχική διαχείριση του νερού: Προϋποθέτει την ένταξη, την ενεργοποίηση και τη συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων όλων των φορέων της τοπικής κοινωνίας και των χρηστών του νερού. 5.4 Διαχείριση της ζήτησης και εξοικονόμηση νερού Η ζήτηση σε νερό αυξάνεται τρεις φορές γρηγορότερα από ότι ο πληθυσμός. Έτσι η συνολική διαθέσιμη ποσότητα του νερού σε κάθε χώρα παραμένει σταθερή. Παράλληλα το κόστος εκμετάλλευσης κάθε νέου κυβικού υπολογίζεται ότι θα στοιχίζει τρεις φορές περισσότερο από ότι το προηγούμενο. Στις μέρες μας η αξιοποίηση νέων υδατικών αποθεμάτων για την κάλυψη των διαρκώς αυξανόμενων αναγκών έχει πολύ μεγάλη σημασία. Όμως εξίσου σημαντικό είναι ο έλεγχος της ζήτησης με στόχο την εξοικονόμηση νερού προκειμένου να μην χρειαστούν νέες πηγές και νέα έργα. Η διαχείριση της ζήτησης νερού θεωρείται σήμερα ως η φθηνότερη εναλλακτική πηγή νερού. Τα περιθώρια εξοικονόμησης νερού από την εφαρμογή της διαχείρισης της ζήτησης είναι μεγάλα. Έχει υπολογιστεί ότι η εφαρμογή της διαχείρισης της ζήτησης μπορεί παγκοσμίως να μειώσει την κατανάλωση νερού κατά 10% έως 50% στην γεωργία, 40% έως 90% στη βιομηχανία και 30% στην ύδρευση διατηρώντας ακέραια τόσο τα οικονομικά οφέλη όσο και την ποιότητα ζωής. Η εξοικονόμηση νερού μπορεί 71

72 να επιτευχθεί με οικονομικά εργαλεία, τεχνικές επεμβάσεις, κοινωνικές επεμβάσεις και μέτρα πολιτικής (Κολοκυθά 2010) Οικονομικά εργαλεία εξοικονόμησης νερού Ένας σημαντικός τρόπος εξοικονόμησης νερού είναι τα οικονομικά εργαλεία. Πρόκειται για τις επιχορηγήσεις, φόρους, πρόστιμα, υψηλότερες τιμές κυβικού νερού για μεγάλες καταναλώσεις και η χρέωση νερού για όλες τις χρήσεις. Όλα τα παραπάνω έχουν ως στόχο να ευαισθητοποιήσουν τους χρήστες προς την κατεύθυνση της θεώρησης της πραγματικής αξίας του νερού. Ο σκοπός είναι να αποκτήσουν οι χρήστες την αίσθηση της ορθολογικότερης χρήσης της εξοικονόμησης του νερού και της βιωσιμότητας του. Η σωστή τιμολόγηση κάποιου αγαθού ενημερώνει τους χρήστες και τους παραγωγούς για την οικονομική αξία της χρήσης του αντίστοιχου πόρου. Αποτελεί τον πιο άμεσο τρόπο για τη δημιουργία εσόδων με σκοπό την αναβάθμιση των υπηρεσιών και τον έλεγχο της ζήτησης (Κολοκυθά 2010) Τεχνικές επεμβάσεις για την εξοικονόμηση νερού Ο τρόπος αυτός εξοικονόμησης νερού περιλαμβάνει την εφαρμογή συσκευών εξοικονόμησης νερού, την εισαγωγή μετρητών εκεί που δεν υπάρχουν, την ανακύκλωση νερού καθώς και τις τεχνολογίες ελέγχου και περιορισμού των απωλειών. Σε έρευνα που έγινε στον Καναδά με την εισαγωγή μετρητών σε διάφορες περιοχές υπήρξε μείωση της κατανάλωσης του νερού 15% με 20%. Επίσης με την εγκατάσταση μηχανημάτων εξοικονόμησης νερού στις κατοικίες υπήρξε μείωση 20% και ανακύκλωση περίπου 39% (Κολοκυθά 2010). Παράλληλα οι τεχνικές επέμβαση μπορούν να αφορούν αλλαγές σε εφαρμοσμένες πρακτικές(καλλιέργεια λιγότερο υδροφόρων φυτών, αλλαγή μεθόδων άρδευσης κτλ). Η εφαρμογή μεθόδων για τον περιορισμό των διαρροών αποτελεί σημαντικό βήμα προς την εφαρμογή της διαχείρισης της ζήτησης. Οι διαρροές σχετίζονται τόσο με τη ζήτηση του νερού όσο και με το λειτουργικό κόστος(στον τομέα της ύδρευσης φτάνουν το 35%) (Κολοκυθά 2010) Κοινωνικές επεμβάσεις και μέτρα πολιτικής για την εξοικονόμηση νερού Πρόκειται για τα μέτρα που λαμβάνονται ώστε οι χρήστες να αποχτήσουν την αίσθηση εξοικονόμησης του νερού. Αυτά είναι (Κολοκυθά 2010).: 72

73 Προγράμματα ενημέρωσης, επιμόρφωσης και πληροφόρησης για την ευαισθητοποίηση των πολιτών σε θέματα που αφορούν το νερό(χρήση, ρύπανση, τιμολόγηση κτλ.). Διαπιστώθηκε που τα προγράμματα αυτά επηρεάζουν τους καταναλωτές και επιφέρουν εξοικονόμηση νερού μέχρι 10%. Έρευνες με ερωτηματολόγια τα οποία αποτιμούν τη γνώμη των καταναλωτών για πολλά αγαθά, αποδεικνύονται εξαιρετικά σημαντικές για το νερό καθώς μπορούν να δώσουν πληροφορίες για διάφορα θέματα (τιμολόγηση νερού κτλ.), που δεν έχουν την δυνατότητα οι αρμόδιοι να συλλέξουν αλλιώς (προθυμία πληρωμής). 5.5 Τρόποι εξοικονόμησης νερού άρδευσης από τους γεωργούς Όπως είναι γνωστό όσο αφορά την άρδευση γίνεται αλόγιστη χρήση νερού από τους γεωργούς. Παρακάτω αναφέρονται κάποια μέτρα για την εξοικονόμηση νερού από τους γεωργούς. Εγκατάσταση βελτιωμένων συστημάτων στις φυτείες Πότισμα νωρίς το πρωί ή αργά το απόγευμα ή κατά τη διάρκεια της νύκτας όπου είναι δυνατό και όταν δεν φυσούν δυνατοί άνεμοι. Αποθήκευση του νερού της βροχής στις οροφές των θερμοκηπίων σε χωμάτινες δεξαμενές με πλαστική επένδυση και να χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα στην άρδευση. Έγκαιρη καταστροφή αγριόχορτων στις φυτείες. Λήψη αναγκαίων μέτρων ώστε να μην υπάρχει απώλεια νερού στις σωλήνες μεταφοράς και στα δίκτυα άρδευσης. Επιλογή λιγότερο απαιτητικών καλλιεργειών σε νερό. 5.6 Η σημασία του εικονικού νερού στην εξοικονόμηση νερού Το εικονικό ή αλλιώς ενσωματωμένο νερό (Virtual Water) είναι το νερό που ενσωματώνεται σε ένα προϊόν, όχι υπό την πραγματική έννοια αλλά υπό την εικονική. Αναφέρεται σαν το νερό που απαιτείται για την παραγωγή μιας μονάδας ενός προϊόντος στη θέση παραγωγής. Η έννοια του εικονικού νερού μας βοηθά στο να συνειδητοποιήσουμε πόσο νερό απαιτείται για να παράγουμε τα διαφορετικά αγαθά και τις υπηρεσίες. Σε ξηρές και ημίξηρες περιοχές, η γνώση της τιμής του εικονικού νερού ενός αγαθού ή μιας υπηρεσίας μπορεί να είναι χρήσιμη στο να καθορίσουμε 73

74 την καλύτερη κατανομή των σπάνιων υδατικών πόρων (J.A.Allan 1997). Η λέξη <<εικονικό>> χρησιμοποιείται για να τονιστεί πως το μεγαλύτερο μέρος του νερού που χρησιμοποιείται για την παραγωγή του προϊόντος δεν συμπεριλαμβάνεται σε φυσική μορφή στο προϊόν, και το μέγεθός του εξαρτάται από τις συνθήκες που επικρατούν στη θέση παραγωγής του προϊόντος. Η έννοια του εικονικού νερού είναι συνδεδεμένη με το εμπόριο εικονικού νερού. Σύμφωνα με το εμπόριο εικονικού νερού περιοχές που διαθέτουν επαρκείς υδατικούς πόρους μπορούν να παράγουν προϊόντα τα οποία χρειάζονται μεγάλες ποσότητες νερού για να παραχθούν και να τα εξάγουν. Αντίθετα περιοχές που δεν έχουν επαρκείς υδατικούς πόρους και αντιμετωπίζουν πρόβλημα διαθεσιμότητας νερού μπορούν να εισάγουν τέτοια προϊόντα. Με τον τρόπο αυτό επιτελείται εξοικονόμηση νερού, μειώνεται η πίεση στους διαθέσιμους υδατικούς πόρους, ενώ το νερό που περισσεύει χρησιμοποιείται σε άλλες χρήσεις (Γεωργίου 2010). Παράλληλα με την έννοια του εικονικού νερού εισήχθη και η έννοια του Ίχνους Νερού (Water Footprint) (Hoekstra and Hung,2002).Το ίχνος (αποτύπωμα) νερού ενός ατόμου ή ενός κράτους είναι η συνολική ποσότητα εικονικού νερού που καταναλώνεται από το άτομο ή το κράτος στη διάρκεια του έτους. Είναι το άθροισμα της κατανάλωσης νερού για οικιακή χρήση συν την καθαρή ποσότητα του νερού που εισάγεται (Γεωργίου, 2010). Συμπερασματικά πρέπει να ειπωθεί πως η πρακτική αξία της έννοιας του εικονικού νερού είναι ότι μπορεί να θεωρηθεί ως εναλλακτική πηγή νερού, ειδικά σε περιοχές ή σε χώρες οι οποίες δέχονται πιέσεις στους υφιστάμενους υδατικούς πόρους ενώ προστίθεται ένα επιπλέον εργαλείο στη διαχείριση των υδατικών πόρων και στη λήψη αποφάσεων σε σχέση με τη διάθεση νερού. Για παράδειγμα σε χώρες με μεγάλα αποθέματα νερού δημιουργούνται προϋποθέσεις μεγαλύτερης οικονομικής ανάπτυξης μέσα από την παραγωγή προϊόντων που χρειάζονται αρκετό νερό. Αντίθετα χώρες με προβλήματα στη διαθεσιμότητα νερού μπορούν να παράγουν προϊόντα που χρειάζονται λιγότερες απαιτήσεις σε νερό (Γεωργίου, 2010). 5.7 Συμπεράσματα για την εξοικονόμηση νερού Το νερό θεωρείται προϋπόθεση για τη ζωή στον πλανήτη μας και η παρουσία του σε καλή ποιότητα και ικανοποιητική ποσότητα αποτελεί σημαντικό παράγοντα οικονομικής και κοινωνικής προόδου. Για να υπάρχει όμως σε ικανοποιητική ποσότητα οφείλουμε να κάνουμε εξοικονόμηση. Παραπάνω αναφέρθηκαν κάποιοι 74

75 τρόποι εξοικονόμησης νερού. Οι συνδυασμένες επεμβάσεις είναι οι ποιο αποτελεσματικές. Για να θεωρηθεί επιτυχημένη η προσπάθεια εφαρμογής μιας πολιτικής εξοικονόμησης νερού χρειάζεται ο συνδυασμός τόσο των τεχνολογιών εξοικονόμησης νερού όσο και η σωστή τιμολόγηση αυτού παράλληλα με τη χρήση μέτρων, την επιβολή κανόνων και την απαραίτητη επιμόρφωση. 75

76 6. Δημιουργία Ηλεκτρονικής Βάσης Δεδομένων καταγραφής γεωτρήσεων ύδρευσης και ψηφιακή εφαρμογή του στην ΛΑΠ ποταμού Νέστου Το συγκεκριμένο κεφάλαιο αφορά στη δημιουργία Μητρώου Προστατευόμενων Περιοχών (ΜΠΠ) για το πόσιμο νερό στη ΛΑΠ π. Νέστου (ελληνικό κομμάτι) σε συμφωνία με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ και τις απορρέουσες από αυτήν υποχρεώσεις της Διεύθυνσης Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μακεδονίας Θράκης εντός της περιοχής αρμοδιότητας της οποίας βρίσκεται η εν λόγω λεκάνη. Το μητρώο προστατευόμενων περιοχών, το οποίο θα αποτελεί μια Γεωγραφική Βάση Δεδομένων (ΓΒΔ) με συγκεκριμένες προδιαγραφές, θα δημιουργηθεί με βάση τις αντίστοιχες κατευθυντήριες γραμμές όπως αυτές περιγράφονται παραπάνω(κεφ. 3) και που αφορούν: στο περιεχόμενο του μητρώου (τύποι προστατευόμενων περιοχών με βάση την Οδηγία 2000/60/ΕΚ, παράμετροι θέσεων υδροληψίας, χαρακτηριστικά υδάτινων σωμάτων, ζώνες προστασίας, ανθρωπογενείς πιέσεις κλπ.) στη μεθοδολογία για τη συλλογή των δεδομένων και την πληθύσμωση των πεδίων του μητρώου (αποδελτίωση υφιστάμενων μελετών, συλλογή στοιχείων από τις Δ/νσεις Υδάτων των Περιφερειών, ανάλυση και ερμηνεία δορυφορικών εικόνων και ορθοφωτοχαρτών κλπ) στη χωρική αποτύπωση των αποτελεσμάτων (χαρτογραφική απεικόνιση και υπέρθεσης πολλαπλών επίπεδων πληροφορίας) και την παραγωγή θεματικών χαρτών. 6.1 Περιοχή μελέτης ΛΑΠ π. Νέστου(ελληνικό κομμάτι) Ο ποταμός Νέστος (Mesta) πηγάζει στο όρος Ρίλα της Βουλγαρία και εκβάλει στο Θρακικό πέλαγος απέναντι από τη Θάσο. Το συνολικό μήκος του ποταμού είναι 243 Km, εκ των οποίων τα 103 Km βρίσκονται σε ελληνικό έδαφος. Η συνολική έκταση της λεκάνης απορροής είναι Km 2, εκ των οποίων τα 2000 ανήκουν στον ελλαδικό χώρο (περίπου το 36%). 76

77 Ο ποταμός Νέστος αποτελεί ένα διακρατικό ποτάμι με τα νερά του να διασχίζουν την Βουλγαρία και την Ελλάδα. Η κατανομή των υδάτων μεταξύ των δύο χωρών καθορίζεται με ειδική συμφωνία που κυρώθηκε με τον Ν. 2402/1996 (ΦΕΚ Α 98). Το ύψος των υδάτων που πρέπει να διατίθενται στην Ελλάδα καθορίζεται ως ποσοστό επί των υδάτων του Νέστου στο βουλγαρικό έδαφος, με βάση το σύνολο της μέσης φυσικής απορροής πολλών ετών ( ). Το ποσοστό αυτό καθορίζεται στο 29% και προβλεπόταν να επικαιροποιηθεί από σχετική επιτροπή το αργότερο σε τρία χρόνια από την έναρξη ισχύος της συμφωνίας, και να επικαιροποιείται κάθε επτά χρόνια, εκτός αν αποφασιστεί διαφορετικά (εικόνα 6.1). Εικόνα 6.1: Διασυνοριακή λεκάνη απορροής π. Νέστου Ο ποταμός Νέστος εισέρχεται στο ελληνικό έδαφος στα βόρεια του Νομού Δράμας, τον οποίο διασχίζει με κατεύθυνση νοτιοανατολική. Στο νότιο τμήμα του, ο ποταμός αποτελεί το φυσικό όριο μεταξύ των Νομών Ξάνθης και Καβάλας. Στις εκβολές του ποταμού, πριν το Θρακικό Πέλαγος σχηματίζεται το Δέλτα του ποταμού Νέστου, έκτασης περίπου 440 km 2, το οποίο αποτελεί μία περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλους. Όπως φαίνεται και στον παρακάτω χάρτη (εικόνα 6.2) η ΛΑΠ Νέστου περιέχει 7 Δήμους (Άβδηρα, Δράμα, Κάτω Νευροκόπι, Νέστος. Ξάνθη, Παρανέστι και Τοπείρου). 77

78 Εικόνα 6.2: Περιοχή μελέτης ΛΑΠ π. Νέστου 6.2 Γεωλογία της λεκάνης απορροής (ελληνικό κομμάτι) Στον παρακάτω χάρτη φαίνονται οι γεωλογικοί σχηματισμοί που απαντώνται στην λεκάνη απορροής (εικόνα 6.3). Al cq1 Gm Mg Γεωλογικοί σχηματισμοί της λεκάνης απορροής Κωδικός Γεωλογικός σχηματισμός Αλλουβιακές αποθέσεις Λιμναίες και χερσαίες αποθέσεις: άργιλοι, πηλοί, άμμοι Γνεύσιοι, αμφιβολίτες, σχιστόλιθοι με ενστρώσεις μαρμάρου Οφθαλμογνεύσιοι, αμφιβολίτες, σχιστόλιθοι 78

79 Mr Μάρμαρο ή κρυσταλλικοί ασβεστόλιθοι Ng Κροκαλοπαγή, ψαμμίτες Oo Μολασσικοί σχηματισμοί Pq Λιμναίες αποθέσεις: κροκαλοπαγή, ψαμμίτες Sch Σχιστόλιθοι γ1 Πυριγενή πετρώματα. Πλουτώνια - Παλαιοζωϊκά τ1 Πυριγενή πετρώματα. Ηφαιστειακά - Ολιγόκαινου Εικόνα 6.3: Γεωλογία λεκάνης απορροής π. Νέστου Όπως παρατηρούμε στον χάρτη (εικόνα 6.3) στη λεκάνη απορροής του ποταμού Νέστου κυριαρχούν τα πυριγενή πετρώματα του Παλαιοζωϊκού και του Ολιγόκαινου, καθώς καταλαμβάνουν το 35% περίπου της λεκάνης. Τα πετρώματα αυτά αποτελούνται κυρίως από γρανίτες, εντοπίζονται στην βορειοανατολικό πλευρά 79