ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος. Τυπολογία της σκάλας. Η σημασίας της σκάλας. Η σκάλα ως κυρίαρχο αρχιτεκτονικό στοιχείο. 2.

Transcript

1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πρόλογος. Τυπολογία της σκάλας. Η σημασίας της σκάλας. Η σκάλα ως κυρίαρχο αρχιτεκτονικό στοιχείο. ΠΑΡΑ ΔΕΙΓΜ ΑΤΑ Η Cordonata και η διαμόρφωση της πλατείας του Καπιτωλίου. Η Scalinta della Trinita. 2.3 Η Grande Arche. 2.4 Το ιστορικό μουσείο Chicatsu - Asuka. ΕΠΙΛΟΓΟΣ 3.1 Παράθεση παραδειγμάτων. Συμπέρασμα ΠΗΓΕΣ Βιβλιογραφία Κατάλογος φωταγραφιών

2 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

3 Αν ο αρχιτεκτονικός χώρος νοείται ως η προβολή της επιθυμητής εικόνας που έχει ο άνθρωπος για το περιβάλλον του, τότε ο δημόσιος είναι η προβολή του κοινωνικού γίγνεσθαι, καθώς σε αυτόν οι πολίτες σκέφτονται, κρίνουν, αποφασίζουν και μετασχηματίζουν θεσμούς. Σε ακμάζουσες κοινωνίες με ανεπτυγμένη συλλογικότητα, ο δημόσιος χώρος κυριαρχεί και σχεδιάζεται με ιδιαίτερη επιμέλεια. Κατά παράδοση, ο δημόσιος αστικός χώρος αναπτύσσεται με αφετηρία το δρόμο και την πλατεία και περιστοιχίζεται συνήθως από μεγάλα δημόσια κτήρια. Μέχρι τη βιομηχανική επανάσταση και την εμφάνιση του αυτοκινήτου, γίνεται συνήθως αντιληπτός με όρους της προοπτικής του θεάτρου. Ορίζεται δε από κτίσματα και άλλα στοιχεία, με έκδηλο συνήθως σκηνογραφικό χαρακτήρα, εναρμονισμένα στον πολεοδομικό ιστό. Η σχέση των όγκων, η αναλογία πλήρους και κενού, η αλληλοδιείσδυση εσωτερικού και εξωτερικού χώρου, το μέγεθος, το φως και η υλικότητα μορφώνουν ποιοτικά ποικίλους επιμέρους χώρους και προσφέρουν πληθώρα οπτικών ερεθισμάτων Monmarte, 1928 Η χρήση του αυτοκινήτου στη σύγχρονη εποχή άλλαξε τον τρόπο που βιώνεται ο δημόσιος χώρος. Αποσπασματικές εικόνες εκτοπίζουν την παλιά

4 1.12 Πλατεία Καπιτωλίου 1.14 Πλατεία Καπιτωλίου 1.13 Scalinata della Trinita 1.15 Historical Museum Chicatsu

5 λεπτομερή εποπτεία του χώρου, που σχεδιάζεται πια με νέες αρχές. Η παρούσα μελέτη έχει ως αντικείμενο πλατείες και δημόσια κτήρια, περιπτώσεις στις οποίες η σκάλα έχει πρωτεύουσα σημασία. Παρακάτω, θα αναλυθούν τέσσερις παραδειγματικές περιπτώσεις, δύο από τον 16ο και 17ο αιώνα και δύο από τη σύγχρονη εποχή: Το Καπιτώλιο και η Scalinata di Spagna στη Ρώμη, έργα της προβιομηχανικής εποχής, εντεταγμένα στον αστικό ιστό της ιστορικής πόλης, και η Grande Arche στο Παρίσι και το ιστορικό μουσείο Chicatsu- Asuka στην Osaka, σύγχρονα δημόσια κτήρια που διαπραγματεύονται την έννοια της πλατείας. Κατά περίπτωση, θα γίνει προσπάθεια να ερμηνευθεί η χάραξη της κλίμακας ως ουσιώδες μέρος του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού.

6 ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΣΚΑΛΑΣ

7 Ο σχεδιασμός της σκάλας διέπεται από ουσιώδεις αρχές. Αρχέτυπες χαράξεις, όπως η ευθεία και η σπείρα, εφαρμόζονται στον χώρο και ορίζουν τα κύρια γεωμετρικά χαρακτηριστικά της κλίμακας. Έτσι προκύπτουν ευθύγραμμες ή καμπυλόγραμμες κλίμακες αυτοτελώς ή σε διάφορους συνδυασμούς Το παλάτι της Κνωσσού Η Λίνδος της Ρόδου Το Ωδείο του Ηρώδη του Αττικού. Ανατολικό κλιμακοστάσιο Praneste, Fortuna Primagenia 1.25 Η στήλη του Τραϊανου. Η κατάταξη των κλιμάκων ως προς τον ιδιαίτερο τους σχηματισμό ακολουθεί ένα σύστημα βασισμένο στα σχήματα διαφόρων γραμμάτων του αλφαβήτου (Η, Ι, Π, Τ, Ο). Αυτά συνδυάζονται και μετεξελίσσονται σε νέα συστήματα κλιμάκων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, που συναντάμε ήδη από την αρχαιότητα είναι οι σκάλες στο Ωδείο του Ηρώδη του Αττικού σε σχήμα Η, το μεγάλο κλιμακοστάσιο στο παλάτι της Κνωσού σε σχήμα π, οι ευθυτενείς κλίμακες της Λίνδου, το σύστημα κλιμάκων στο άδυτο της Fortuna Primagenia σε σχήμα ανάποδου Τ και το κλιμακοστάσιο εσωτερικά της στήλης του Τραϊανού σε σχήμα Ο. 7

8 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ 1.31 Ουρ, ζιγκουράτ, 3η Δυναστεία. Βορειοανατολική όψη. 8

9 Η κλίμακα χρησιμοποιείται στο σχεδιασμό του δημόσιου χώρου κυρίως για να διευκολύνει τη μετάβαση σε διαφορετικής στάθμης επίπεδα. Ο Vincenzo Scamozzi, παρομοιάζει τη σκάλα με τις φλέβες του ανθρώπινου σώματος. Όπως αυτές φέρνουν αίμα σε όλα τα όργανα, έτσι και η σκάλα σχεδιασμένη με την ίδια αρτιότητα, είναι απαραίτητη για την κυκλοφορία και την επικοινωνία στον αρχιτεκτονικό χώρο. Άλλοτε συνδέει χώρους διαφορετικής λειτουργικής σημασίας κι άλλοτε τους αποδίδει ενιαίο χαρακτήρα. Συνεπώς, μπορεί να νοηθεί ως ένα όριο, αλλά και ως ένας μεταβατικός αρχιτεκτονικός χώρος με λειτουργική σημασία. Σε καίριες ειδικές περιπτώσεις, η έννοια της κλίμακας χρησιμοποιείται στο σχεδιασμό του δημόσιου χώρου για να συμβολίσει κοσμικά και θρησκευτικά ιδεώδη. Κατά την αρχαιότητα η κλίμακα ήταν ενίοτε φορέας ενός ανώτερου συμβολισμού άρρηκτα δεμένου με τη θρησκευτικότητα. Τα πρώτα κλιμακωτά κτίσματα εμφανίζονται στην αρχιτεκτονική των λαών της Μεσοποταμίας. Τα ζιγκουράτ, θρησκευτικού τύπου παρατηρητήρια ή αστεροσκοπεία, με τετράγωνη κάτοψη και διάφορα συστήματα κλιμάκων, υψώνονταν στις ακροπόλεις συμβολίζοντας τη δύναμη τους. 9

10 Στην αρχαία Αίγυπτο, η παλαιότερη κλιμακωτή κατασκευή, η πυραμίδα του Zoser, έργο του αρχαιότερου γνωστού αρχιτέκτονα του Imhotep, προβάλει ακόμη τη δύναμη εκείνου του Φαραώ και τα επιτεύγματα της αρχαίας αρχιτεκτονικής. Οι αρχαίοι ναοί, ως οίκοι των θεών, όφειλαν, στη συνείδηση των λαών, να βρίσκονται είτε σε μεγάλα υψόμετρα είτε πάνω σε υπερυψωμένες κατασκευές. Έννοιες όπως κλιμάκωση, διαβάθμιση, ακολουθία, ανάταση, κορύφωση αλλά και αμφισβήτηση, ανασφάλεια, έλλειψη ισορροπίας, δυσκολία και κίνδυνος είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την εικόνα της κλίμακας στο υποσυνείδητο του ανθρώπου. Συχνά, η σκάλα παραλληλίζεται με την πορεία που οφείλει να διανύσει ο άνθρωπος για να επιτύχει την προσωπική ολοκλήρωση. Η κλίμακα του ουρανού με 6600 σκαλοπάτια, στο Tai Shan στην Κίνα, κατευθύνει τους πιστούς στο ιερό, στην κορυφή του βουνού Η πυραμίδα του Zoser Προσκυνητές στην Παναγία της Τήνου. 1.34, 1.35 Η κλίμακα που οδηγεί στο Tai Shan. 10

11 Στην αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική, η κλιμακωτή κρηπίδα απομόνωνε συμβολικά το ναό από το γύρω χώρο των κοινών θνητών, ενώ στη ρωμαϊκή κάτι ανάλογο συνέβαινε με την τοποθέτηση των ναών σε ψηλό βάθρο με μνημειακή κλίμακα στην κύρια πλευρά. Επιπλέον, η έννοια της κλίμακας συνδέθηκε με την δύναμη και το κύρος της κοσμικής εξουσίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Scala dei Giganti, στην είσοδο του Palazzo Ducale, όπου στο ανώτατο πλατύσκαλο της, παρουσία των απλών πολιτών, λάμβανε χώρα η στέψη του νέου δόγη. Αν οι πολίτες ήθελαν να συνομιλήσουν μαζί του, όφειλαν να ανέβουν τόσα σκαλοπάτια όσα τους επέτρεπε η κοινωνική τους θέση. Τον 19ο αι. οι αρχιτέκτονες του κλασικισμού εμπνευσμένοι από τους αρχαίους αναβαθμούς, χρησιμοποίησαν μεγάλες κλίμακες, μπροστά από τα δημόσια κτήρια, ως σύμβολο επιβολής και κυριαρχίας Ο ναός της Αφαίας στην Αίγινα Ο ρωμαϊκός ναός Fortuna Virilis στο Forum Boarium Palazzo Ducale, Scala dei Giganti. 11

12 Η ΚΛΙΜΑΚΑ ΩΣ ΚΥΡΙΑΡΧΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ 1.41 Villa Garzoni. Η σκάλα, κυρίαρχο στοιχείο του κηπου, οδηγεί σε μία άλλη σκαλα με νερό και όχι στη βίλα. 12

13 Στον αστικό σχεδιασμό η κλίμακα κατά κανόνα αποτελεί επιμέρους στοιχείο της αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Η θέση και η σχέση της με τα περιβάλλοντα στοιχεία προσδιορίζει τη σημασία της. Μέχρι και την Ιταλική Αναγέννηση, η κλίμακα απλά εξυπηρετεί λειτουργικούς σκοπούς ή δημιουργεί μεταβατικούς χώρους. Οι πρώτες συνθετικές αρχές που φέρνουν στο προσκήνιο της αρχιτεκτονικής σύνθεσης τη σκάλα, εισάγονται με τον σχεδιασμό των αναγεννησιακών κήπων και εφαρμόζονται αργότερα στα μεγάλα κλιμακοστάσια του μπαροκ Villa Garzoni, κάτοψη. Οι κήποι δε σχεδιάζονται πλεον με τη λογική των υπαίθριων αρχιτεκτονικών διατάξεων του μεσαίωνα. Οι αρχιτέκτονες προσπαθούν συνδέσουν οριζόντια επιπέδα διαφορετικής στάθμης με τρόπο που ο επισκέπτης, περιπλανόμενος στον κήπο, να βιώσει μια μοναδική εμπειρία εξαιτίας της οπτικής συνέχειας των αρχιτεκτονικών στοιχείων. Οι σκάλες, στην περίπτωση αυτή, αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου σχεδιασμού με μεγάλους άξονες, συγκεκριμένες οπτικές φυγές και έντονη δραματικότητα που στοχεύει στην ελεγχόμενη διαδρομή μέσα στο τοπίο. Ο Donato Bramante σχεδίασε έναν από τους πρώτους αναγεννησιακούς κήπους στο Cortile 13

14 del Belvedere στο Βατικανό. Έχοντας μελετήσει το σχέδιο του Pirro Ligorio για την ανακατασκευή του ρωμαϊκού ναού της Fortuna, προτεινε η σύνδεση της εξοχικής κατοικίας του Πάπα Ιουλίου Β με το παλάτι να γίνει με ένα σύστημα τριών οριζόντιων επιπέδων και αξονικών κλιμάκων, το οποίο θα απέδιδε προοπτική διάσταση στο χώρο. Επίπλέον, ο επισκέπτης θα μπορούσε να αντιληφθεί από μακρυά τις κλίμακες, που οδηγούσαν το βλέμμα του από το ένα επίπεδο στο άλλο. Η σκάλα, σύμφωνα με τον Giedon μετατράπηκε σε σύμβολο κίνησης, ορατό από μακρυά και ικανό να προκαλέσει έντονα τις αισθήσεις Βατικανό, Cortile del Belvedere Έκτοτε, η σκάλα μετουσιώθηκε σε αυτόνομο αρχιτεκτονικό στοιχείο με αισθητική αξία. Την ιδέα της σύνδεσης διαφορετικών επιπέδων μέσω αξονικής κλίμακας στο Cortile del Belvedere, χρησιμοποίησε αργότερα ο Michelangelo για να συνδέσει την πλατεία του Καπιτωλίου με την πόλη. 14

15 15

16 Η CORDONATA ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΩΛΙΟΥ λόφος Καπιτωλίνο 16

17 Το παράδειγμα της διαμόρφωσης της πλατείας του Καπιτωλίου τοποθετείται χρονικά στα τέλη της ιταλικής Αναγέννησης και ολοκληρώνεται τα χρόνια του μπαρόκ. Για πρώτη φορά μια αξονική κλίμακα χρησιμοποιείται στον αστικό σχεδιασμό για να συνδέσει επίπεδα διαφορετικής στάθμης Το Cortile del Belvedere. Σύμφωνα με το Giedion το Καπιτώλιο για τον Michelangelo αποτελεί σύμβολο των χαμένων ελευθεριών των μεσαιωνικών πόλεων. Existence, Space and Architecture, Christian Norberg Schulz, Studio Vista London,1971, σελ. 39 Ο Michelangelo, επηρεασμένος από το έργο του Bramante 1, σχεδίασε τη διαμόρφωση τη πλατείας ( ), με κύρια χαρακτηριστικά της συνθέσεως τον ενιαίο ρυθμό των όψεων, την οπτική ψευδαίσθηση και τα επικλινή επίπεδα. Σε μία περίοδο έντονων πολιτικών ζυμώσεων, με τους αντιμεταρρυθμιστές να θέλουν να επισφραγίσουν την κυριαρχία κράτους και εκκλησίας, ήταν επιθυμητή η δημιουργία ενός δυναμικού πεδίου πολιτικής ζωής 2. Ο σχεδιασμός ενός περίκλειστου χώρου απομονωμένου από το περιβάλλον, θα υποδήλωνε την ιδιαιτερότητα και την κοινωνική σημασία του Ρώμη, η πλατεία του Καπιτωλίου. Η ανάγκη για μία κοσμική πλατεία στο λόφο Καπιτωλίνο προέκυψε το 1535 κατά την προετοιμασία υποδοχής του Καρόλου του V στη Ρώμη. Ήδη από το μεσαίωνα, η πολιτική εξουσία της πόλης ήταν συγκεντρωμένη στο λόφο, με σπουδαιότατα κτήρια το Palazzo dei Senatori και το Palazzo dei Conservatori να πλαισιώνουν έναν αδιαμόρφωτο υπαίθριο χώρο. Πιο πέρα, στο πιο ψηλό σημείο του λόφου, υπήρχε επίσης 17

18 1.02 Ο λόφος Καπιτωλίνο πριν τη διαμόρφωση. Με γαλάζιο χρώμα σημειώνονται οι παρεκκλίσεις του Della Porta από την πρόταση του Michelangelo. 1.03,1.04 Χαρακτικά του E.Duperac,

19 η μεσαιωνική εκκλησία Santa Maria d Aracoeli. 4 Εκείνα τα χρόνια στη συνείδηση των κατοίκων της πόλης ο ανδριάντας αναπαριστούσε το Μεγάλο Κωνσταντίνο. Δεν είναι βέβαιο αν και ο ίδιος ο Michelangelo γνώριζε την αλήθεια. Το 1537, ο πάπας ο Παύλος ο ΙΙΙ, είχε την πρωτοβουλία να μεταφέρει στο λόφο μία συλλογή γλυπτών από τη βασιλική του San Giovanni, έχοντας ζητήσει προηγουμένως τη γνώμη του Michelangelo. Μεταξύ των γλυπτών ήταν και ο ανδριάντας του Μάρκου Αυρήλιου 4, που τοποθετήθηκε στο κέντρο της πλατείας. Την ίδια χρονιά, η πολιτική διοίκηση αποφάσισε και την ανακαίνιση του Palazzo dei Conservatori. Σχέδια ή σημειώσεις του Michelnagelo δεν έχουν διασωθεί. Υπάρχουν όμως δύο χαρακτικά από τον Duperac, τα οποία, όπως επικαλείται ο ίδιος, έγιναν σύμφωνα με τα σχέδια του δημιουργού. Η διαμόρφωση του λόφου έλαβε χώρα σταδιακά, σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Την αποπεράτωση του έργου, ύστερα από το θάνατο του Michelangelo το 1564, ανέλαβε ο Giacomo della Porta, παρεκκλίνοντας, κατά περίπτωση, από τις οδηγίες του δημιουργού Χαρακτικό του Lieven Cruyl,

20 1.06 Ο λόφος του Καπιτωλίου, κάτοψη. Τα μεσαιωνικά κτήρια Οι επεμβάσεις από τον Michelangelo 20

21 5 Στο πρώτο έγγραφο (1539), που επιβεβαιώνεται η ανάθεση του έργου στο Michelangelo, είναι σαφής η πρόθεση του Πάπα ο αρχιτέκτονας να αντιμετωπίσει ενιαία τον σχεδιασμό της πλατείας και των κτισμάτων που την περιβάλλουν. Η βασική δομή της αρχιτεκτονικής συνθέσεως είναι ένας εσωστρεφής υπαίθριος χώρος περιβαλλόμενος από ένα συνεχές συμπαγές όριο στις τρεις από τις τέσσερις πλευρές του 5. Με δεδομένη τη θέση των μεσαιωνικών κτηρίων, ο Michelangelo επέλεξε να απομονώσει την πλατεία από την Santa Maria d Aracoeli, προτείνοντας την κατασκευή ενός νέου κτηρίου (Palazzo Nuovo) αντιδιαμετρικά από το Palazzo dei Conservatori. Η κατασκευή του Palazzo Nuovo δεν είχε πρακτική σημασία, ήταν περισσότερο για να συμπληρώσει την ενιαία όψη που διαμορφώθηκε με την εφαρμογή του ενιαίου ρυθμού στα ετερογενή κτίσματα. 6 Σύμφωνα με τον Portoguessi, ο Michelangelo θα μπορούσε να διορθώσει το πρόβλημα όταν ανακατασκεύασε ριζικά την όψη του Palazzo dei Conservatori. Rome of the Renaissance, Paolo Portoghesi, Phaidon, 1972, σελ. 210 Τα δύο μεσαιωνικά κτήρια τέμνονταν υπό οξεία γωνία. Η σχέση αυτή διατηρήθηκε και στο Palazzo Nuovo με συνέπεια το σχήμα της πλατείας να είναι τραπέζιο. Την περίοδο της Αναγέννησης η καθετότητα των αρχιτεκτονικών στοιχείων ήταν βασική συνθετική αρχή. Ο Michelangelo διατήρησε όχι μόνο την ελαφρά οξυγώνια σχέση των δύο κτηρίων αλλά τη μετέτρεψε σε χωρικό πλεονέκτημα 6. Η ανοιχτή πλευρά της πλατείας, που στρέφεται στη μεσαιωνική πόλη, προσεγγίζεται από μία μνημειακή με ελαφρά κλιση κλίμακα, την Cordonata, επάξια της σπουδαιότητας του χώρου. Η Cordοnata κλίμακα ολοκληρώθηκε το Ακολουθεί τον κύριο άξονα της συνθέσεως για να καταλήξει μπροστά από τον έφιππο ανδριάντα. Το σχήμα της είναι τραπεζοειδές επιφυλάσσοντας, μεταξύ άλλων, το στοιχείο της οπτικής απάτης και της 21

22 έκπληξης. Ο επισκέπτης αδυνατεί να αντιληφθεί ακριβώς διαστάσεις και σχήματα βασιζόμενος μόνο στην προηγούμενη οπτική εμπειρία του. Καθώς ανέρχεται την Cordonata, το τέχνασμα της αντίστροφης προοπτικής και η κλίση του λόφου, συμβάλλουν στη μείωση της αίσθησης του βάθους. Το Palazzo dei Senatori έρχεται σε πρώτο επίπεδο επαυξάνοντας την αίσθηση της μεγαλοπρέπιας που το διακρίνει. Αντίστροφα, όταν ο επισκέπτης κατεβαίνει, το μήκος της κλίμακας (60μ.) φαίνεται να είναι μεγαλύτερο και η πόλη δείχνει μακρύτερα, εξαιτίας της έντονης προοπτικής που δημιουργούν οι συγκλίνουσες πλευρές. 1.07, 1.08 Η Codonata Τα σκαλοπάτια (22) είναι πλατιά (10μ.το μέγιστο) και μικρά σε ύψος, σχεδιασμένα για την τελετουργική άνοδο του έφιππου αυτοκράτορα. Η ήπια κλίση της Cordonata τονίζεται επιπλέον από την απότομη σκάλα με τα 124 πατήματα στα αριστερά, η οποία οδηγεί στη Santa Maria d Aracoeli. Στην κορυφή της κλίμακας της πλατείας και εκατέρωθεν αυτής βρίσκονται δύο γιγάντια μαρμάρινα γλυπτικά έργα της ρωμαϊκής εποχής, οι Διόσκουροι. Σε αντίθεση με τα σχέδια του Duperac, τα αγάλματα κοιτάζουν προς την πόλη. Η επιλογή του Michelangelo να στραφούν στην ράμπα 22

23 1.09 H Cordonata σε σχέση με την σκάλα που οδηγεί στην Aracoeli. 23

24 1.10, 1.11, 1.12 H κεντρική πλατεία και το διακοσμητικό θέμα του αστεριού. 24

25 δηλώνει ότι ήθελε να τονίσει τη σημασία του χώρου με μία μεγαλοπρεπή είσοδο. Η παρούσα εκδοχή από τον Della Porta σχετίζεται περισσότερο με τη φιλοσοφία του μπαρόκ για τον αστικό σχεδιασμό. Η κεντρική περιοχή της πλατείας, μία έλλειψη εγγεγραμμένη στο τραπέζιο είναι χαμηλωμένη και περιβαλλόμενη από δύο βαθμίδες. Το πιο ψηλό σημείο της κυρτής έλλειψης, που έχει ερμηνευθεί ως το κέντρο του κόσμου (caput mundi), είναι και κέντρο βάρους της συνθέσεως. Εκεί στο βάθρο που σχεδίασε ο Michelangelo, είναι στημένος ο ανδριάντας του έφιππου αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου για να συμβολίσει σήμερα(;) την ένδοξη εποχή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Εγγεγραμμένο στην έλλειψη εκτείνεται ένα διακοσμητικό θέμα αποτελούμενο από πλατιές καλώς διακριτές γραμμές σε αστεροειδή σχηματισμό. Πέντε αστέρια στο δάπεδο, των οποίων το μέγεθος μεγαλώνει καθώς αυξάνει η διάμετρος της έλλειψης, δίδουν την εντύπωση ότι, κάτω από το άγαλμα, ο χώρος συνεχώς διευρύνεται. Η αίσθηση εντείνεται καθώς η τραπεζοειδής σύνθεση φαίνεται να συρρικνώνεται επειδή τα πλευρικά κτήρια συγκλίνουν προς την ανοικτή πλευρά της πλατείας. Ο άξονας της Cordonata συναντά το άγαλμα του αυτοκράτορα και καταλήγει στο Palazzo dei Senatori, στην κορυφή της κλίμακας που βρίσκεται στην όψης του. Ο Michelangelo επαναφέρει στο προσκήνιο την διπλή κλίμακα για να επιτύχει τη συμμετρία των αρχιτεκτονικών 25

26 1.13, 1.14, 1.15, 1.16 Η διπλή κλίμακα εισόδου του Palazzo dei Senatori. Όψη, κάτοψη, λεπτομέρια. 26

27 στοιχείων της όψης του παλατιού. Σε αντίθεση με τα παραδείγματα της Αναγέννησης, κινείται παράλληλα ως προς την όψη και εξαιτίας της μορφολογίας της δεν επηρεάζει την οριζοντιότητα της. Συγκεκριμένα, οι εσοχές για τα μνημειακά μαρμάρινα αγάλματα, συμβολικές προσωποποιήσεις ποταμών, τονίζουν την αξονικότητα της συνθέσεως. Το σχήμα κάθε πτέρυγας είναι τραπέζιο με τα σκαλοπάτια να πλαταίνουν κατά την άνοδο. Στο πλατύσκαλο της εισόδου, στο τέρμα του κύριου άξονα και στο σημείο με την καλύτερη θέα, ο Michelangelo πρότεινε, σύμφωνα με τα σχέδια του Duperac, τη δημιουργία ενός στεγάστρου (baldacchino), που όπως και άλλες συστάσεις, δεν πραγματοποιήθηκαν από τον Dela Porta. 7 History and Theories, John Templer, Cambridge Massachusetts, The MIT Press, 1992 σελ. 119 Παρά τις αποκλίσεις από τα αρχικά σχέδια, η πρόθεση του δημιουργού για τη σχέση της πλατείας με το δημαρχείο, δηλαδή του εξωτερικού με τον εσωτερικό χώρο, δεν άλλαξε. Σύμφωνα με τον John Templer 7, η πλατεία μπορεί να ερμηνευθεί για το Palazzo dei Senatori ως ο υπαίθριος προθάλαμός του, ως ο ανοιχτός χώρος για τις δημόσιες τελετές. Όταν ο επισκέπτης διανύσει όλο σχεδόν το μεγάλο άξονα της πλατείας αντιλαμβάνεται δύο άλλες κλίμακες εκτεινόμενες στις μη ορατές από το μέσον της πλατείας πλευρές των εκατέρωθεν κτηρίων. Κάθε μία από τις κλίμακες αυτές είναι ορατή από τις βαθμίδες της άλλης. Η θέα όμως κι από τις δύο σε πρώτο επίπεδο είναι η δεύτερη διάσταση της διπλής κλίμακας του Palazzo dei 27

28 1.17 Οι πλαϊνές κλίμακες Η ράμπα προς το Forum Romanum Ο λόφος Καπιτωλίνο. Προοπτικό. 28

29 Senatori. 8 Rome of the Renaissance, Paolo Portoghesi, Phaidon, 1972,σελ. 208 Eπιπλέον, στα κενά μεταξύ των πλαϊνών κτηρίων και του Palazzo dei Senatori υπάρχουν δύο καθοδικές ράμπες που οδηγούν στο Forum Romanum και για τις οποίες ο Portoguessi υποστηρίζει ότι πιθανώς να είχαν και αυτές σχεδιαστεί από τον Michelangelo 8. Η γενική διάταξη συνεπώς μπορεί να αναλυθεί σε: α) ένα τραπέζιο στο οποίο εγγράφεται μία έλλειψη (πλατεία) β) τρεις κτηριακές προσόψεις με ενοποιημένο αρχιτεκτονικό ύφος και γ) τρεις τεράστιες σκάλες. Η Cordonata, εκ των οποίων η κύρια, έχει τραπεζοειδής κάτοψη όπως και η πλατεία. Η μη ορθοκανονική διάταξη και τα επιμέρους ποιητικά στοιχεία καθιστούν το σύνολο ένα από τα μέγιστα επιτεύγματα της αρχιτεκτονικής ποίησης. Η επιλογή μη ορθοκανονικών σχημάτων στη σύνθεση δημιούργησε λιγότερο άκαμπτους αρχιτεκτονικούς χώρους με τη δυνατότητα να προκαλούν απροσδόκητες εντυπώσεις. Το σύστημα των κλιμάκων της σύνθεσης παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς συσχετίζει την πλατεία με την πόλη. Για πρώτη φορά, επίπεδα διαφορετικής στάθμης ενοποιούνται μέσω αξονικής κλίμακας. Η Cordonata γίνεται το μέσον για τη μετάβαση από την πόλη στην πλατεία. Ο λόφος μετατρέπεται σε μία ολοκληρωμένη σύνθεση αστικού σχεδιασμού που αναπτύσσεται σε βάθος. Το Καπιτώλιο πέρα από αυτόνομο αρχιτεκτονικό συγκρότημα συνδέεται και συσχετίζεται με την πόλη. 29

30 1.20 Το Forum Romanum Η Cordonata προς την πόλη Η πλατεία του Isosaki στην Tsukumba Η πλατεία του Βατικανού από τον Bramante. 30

31 Σήμερα Ο λόφος του Καπιτωλίου λειτουργεί ως διαμεσολαβητής και ενοποιητικό στοιχείο της σύγχρονης με την αρχαία πόλη. Η πλατεία μετατρέπεται σε πλατφόρμα από την οποία μπορεί κανείς αντιληφθεί τη μακρόχρονη ιστορία της πόλης, από το ρωμαϊκό Forum Romanum μέχρι τη σύγχρονη επέκταση της. 9Space, Time and Architecture, The Growth of a New Tradition, S.Giedion, Cambridge, Massachusetts Harvard University Press, σελ Η Cordonata, σύμφωνα με τον Giedion 9, θα αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τον 18ο αι., όταν δηλαδή χαράσσονται οι μεγάλοι άξονες για να συνδέσουν σημαντικά κτήρια και ανοιχτούς χώρους. Η πλατεία ως λαμπρό παράδειγμα ανοιχτού δημόσιου χώρου, επηρεάζει την σκέψη των αρχιτεκτόνων όλων των εποχών Η πλατεία του Βατικανού, έργο του Gianlorenzo Bernini ( ), έχει σαφείς αναφορές στο Καπιτώλιο. Η κύρια πλατεία, η piazza obliqua, συνδέεται με τη βασιλική του Αγίου Πετρου με μία μικρότερη τραπεζοειδή πλατεία, την Piaza Retta που οι πλευρές της αποκλίνουν από τη μεριά της εκκλησίας. Έτσι προκαλείται στον επισκέπτη η εντύπωση ότι η όψη της εκκλησίας έιναι μικρότερη σε μήκος και μεγαλύτερη σε ύψος. Ο Arata Isozaki θέλωντας να ορίσει και να δώσει νόημα στο κέντρο μίας νεοϋδριόμενης πόλης κοντά στο Τόκιο, χωρίς κάποιο ιδιαίτερο τοπικό χαρακτηριστικό, σχεδίασε μία πλατεία με φανερές αναφορές στην πλατεία του Καπιτωλίου. Σύμφωνος με μεταμοντέρνες αντιλήψεις, συνδύασε αρχιτεκτονικά στοιχεία από διαφορετικές ιστορικές περιόδους για να συνθέσει ένα σκηνικό από θραύσματα, τα οποία έχουν προκύψει από κάποιον υποτιθέμενο σεισμό στην Tsukumba. Η scalinata, που θυμίζει περισσότερο καταρράκτη έχοντας δίπλα της βράχους και νερό που ρέει, διακόπτει απότομα την έλλειψη της κοίλης πλατείας και εξυπηρετεί τη μετάβαση από το ένα επίπεδο της πλατείας στο άλλο. 31

32 Scalinata della Trinita 32

33 2.01 Άποψη της Scalinata della Trinita από ψηλά. Σε αντίθεση με την Cordonata του Michelangelo που κινείται ελεύθερη στο χώρο, η Scalinata della Trinita στη Ρώμη φαίνεται να οργανώνεται και να συνδιαλέγεται με τα κτήρια που την περιστοιχίζουν. Όπως τα λιθόστρωτα των αιγαιοπελαγίτικων νησιών διασχίζουν οργανικά τους οικισμούς, έτσι και η Scalinata εντάσσεται στο αστικό τοπίο. 11 Υπάρχουν σχέδια της Scalinata από τον Alexander Specchi, όμως αυτά από τον Francesco de Sanctis είναι πιο κοντά στο τελικό αποτέλεσμα. Tο 1725, Ο Girolamo Rossi έκανε σε χαρακτικό το σχέδιο του Sanctis, το οποίο αφιερώθηκε στον Luis XV που συμμετείχε στη χρηματοδότηση του έργου. Παραταύτα, υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Elpidio Benedetti, καρδινάλιος των Mazzarin, εκπρόσωπος στη Ρώμη, ήταν αυτός που παρήγαγε τα πρώτα σχέδια το 1660, και τα οποία βασίζονται σε ιδέες που προέρχονταν από το στούντιο του Gianlorenzo Bernini. Γνωστή σήμερα, ως Spanish Steps, λόγω της ισπανικής πρεσβείας που βρίσκεται στην Piazza di Spagna, είναι μία από τις πιο σημαντικές πολεοδομικές παρεμβάσεις του 18ου αι., όταν δηλαδή ο αστικός σχεδιασμός προτάσσεται και εμπλουτίζεται με νέες συνθετικές αρχές για την ενότητα και τη συνέχεια του αστικού τοπίου. Ήδη από το 1585, ο πάπας Σίξτος ο V είχε οραματιστεί και επιτύχει τη συνένωση κομβικών σημείων με μνημειώδεις οδικούς άξονες θέλοντας να δώσει στον αστικό σχεδιασμό ιδεολογικό περιεχόμενο. Το 1587, που ολοκληρώθηκε η κατασκευή της εκκλησίας Trinita, ο πάπας ο Γρηγόριος ο XII ζήτησε η προσέγγιση της να σχεδιαστεί με δραματικό τρόπο. Εκτελεστής του έργου ήταν ο Francesco de Sanctis 11, ενώ εμπνευστής της, ο σχεδιαστής και κατασκευαστής του λιμανιού Ripetta στον Τίβερη, Alessandro Specchi. 33

34 Η Scalinata βρίσκεται μπροστά από την Trinita dei Monti, γειτνιάζει με ψηλά κτήρια στις κατά μήκος πλευρές της και ανοίγεται στην Piazza di Spagna. Εκεί συναντιόνται η Via del Babuino, με τη Via Felice, και, σχεδόν κάθετα σε αυτές, καταλήγει η Via Condotti, στην ευθεία της οποίας βρίσκεται η εκκλησία του Αγ. Πέτρου. Εξαιτίας της έντονης υψομετρικής διαφοράς και του μνημειακού χαρακτήρα της, η Scalinata δίνει περισσότερη δυναμική στην οπτική φυγή που ξεκινά από τη Via Condotti και καταλήγει, αναδεικνύοντας την καλύτερα, στην Trinita dei Monti. Επίσης, η θέση της συνέβαλλε στο να γίνει το ενοποιητικό στοιχείο της Piazza del Popolo με την εκκλησία Santa Maria Maggiore. Η Scalinata είναι μία σύνθεση από καμπύλες και ευθείες κλίμακες, στο επικλινές έδαφος του λόφου Pincio. Κατέχει την πρώτη θέση σε μέγεθος ως κλίμακα στην Ευρώπη. Έχει 138 βαθμίδες, με αναλογία πατήματος και ρηχτιού 40cm επί 10cm, και καλύπτει σε μήκος απόσταση 80 μέτρα. Το σχήμα της είναι σύνθετο σε κάτοψη και συμμετρικό ως προς τον κύριο άξονα της Via Condotti. Η καμπυλόμορφη μορφή της βοηθάει στον καλύτερο συσχετισμό της με τα πλαϊνά κτήρια. Η κλίμακα διαρθρώνεται συμβολικά σε τρία μέρη υπαινισσόμενη την τριαδικότητα της Εκκλησίας. Η πρώτη ενότητα, εγγύς στην Piazza di Spagnia, έχει τραπεζοειδές σχήμα και οργανώνεται συμμετρικά ως προς τον άξονα, τόσο με ευθείες όσο και με 34

35 2.02 Το πολεοδομικό σχέδιο της Ρώμης από τον Πάπα Σίξτο τον V Η Trinita di Mondi Η Piazza di Spagna απο τον Piranesi. 35

36 καμπύλες κλίμακες. Η ίδια υποδιαιρείται σε τρία μέρη, κατά την οριζόντια διάσταση με πλατύσκαλα και κατά την κάθετη με τοιχάρια. Χαρακτηριστικό είναι ότι κατά την άνοδο, οι πλαϊνές πλευρές και τα διαχωριστικά τοιχία συγκλίνουν προς το κέντρο του άξονα, τονίζοντας την προοπτική διάσταση του χώρου. Η καμπυλότητα των πλευρών και των τοιχίων, μοιάζει σα να συμπιέζει την κλίμακα προς το εσωτερικό της. Έτσι, παράλληλα με τη μείωση του μήκους των σκαλοπατιών, αυξάνεται και η κυρτότητα του κεντρικού τμήματος Η Scalinata della Trinita. Κάτοψη Λεπτομέρια. Η ένταση που δημιουργείται από τη σύγκλιση των πλαϊνών πλευρών εκτονώνεται στο τρίτο πλατύσκαλο, που εισάγει τον ανερχόμενο στο δεύτερο τμήμα. Η κλίμακα αλλάζει μορφή αντιστρέφοντας την καμπύλη των σκαλοπατιών της, για να δημιουργήσει έναν αμφιθεατρικό χώρο. Χαρακτηριστικός είναι ο προστατευμένος εσωτερικός χώρος που περιγράφεται από τις πλευρικές κλίμακες και τον τοίχο αντιστήριξης, και λειτουργεί ως ένας πρώτος χώρος στάσης και ενατένισης προς τη Via Condotti. Ο τοίχος αντιστήριξης γίνεται το φόντο και παράλληλα το σκηνικό της κλίμακας. Ακριβώς από πάνω από τον τοίχο δημιουργείται μεγάλο μπαλκόνι που ανοίγεται προς την πλατεία και έχει θέα προς το Βατικανό. Στο μπαλκόνι οδηγούν από το πλάι καμπύλες κλίμακες. Στο σημείο αυτό η σύνθεση αποκτά τη μεγαλύτερη κατά πλάτος διάσταση (περίπου 40μ.). Στη συνέχεια, ακολουθώντας τον κύριο άξονα, μία τραπεζοειδής κλίμακα συνδέει το υπόλοιπο σώμα με το ανώτερο τμήμα του, που 36

37 12 Το πλάτος φτάνει στα 17μ. στο ανώτατο σημείο, δηλαδή είναί το πιο στενό σημείο της Scalinata. ανοίγεται στην πλατεία της εκκλησίας. Αυτή τη φορά η σύγκλιση των πλαϊνών πλευρών είναι πιο έντονη 12 και μαζί με τα καμπύλα σκαλοπάτια μεγεθύνει την προοπτική ψευδαίσθηση του βάθους. Η πλατεία περιγράφεται από ένα ημικύκλιο κλιμάκων αντίθετης κατεύθυνσης που εκκινούν από το πλατύσκαλο της κεντρικής κλίμακας. Πάνω στον άξονα και εσωτερικά του ημικυκλίου είναι τοποθετημένος ένας αιγυπτιακός οβελίσκος από ερυθρό γρανίτη στο σημείο τομής του άξονα της σκάλας και εκείνου της Via Condotti. Πίσω από τον οβελίσκο οι παράλληλες ως προς την όψη της εκκλησίας κλίμακες οδηγούν στην είσοδο, που είναι το ανώτερο σημείο και ο τελικός προορισμός του ανερχόμενου. 13 Late Baroque and Rococo Architecture, Christian Norberg Schulz,ELECTA, Rizzoli New York, 1972 Πέρα από την αυστηρή χάραξη των αξόνων του Υψηλού Μπαροκ, η Scalinata εκφράζει μία πιο αισθαντική άποψη για τον αστικό σχεδιασμό και παραπέμπει στις κλίμακες των ιταλικών κήπων. Η συνθετότητα του σχήματος της κάτοψης αποδίδει διαφορετικές ποιότητες στάσης και κίνησης σε κάθε ενότητα. Ως σύνολο, η Scala di Spagna, «αποκαλύπτει έναν πλούτο από μεταξύ τους αρμόνικές ανοδικές και καθοδικές κινήσεις, που δημιουργούν ένα δυναμικό σημείο ισορροπίας, και σε προσκαλούν για μία ευχάριστη βόλτα και όχι για ένα γρήγορο πέρασμα 13». Η διαδρομή εμπλουτίζεται με στοιχεία που εναλλάσσουν τόσο το ρυθμό κίνησής του όσο και το οπτικό του πεδίο. Είναι χαρακτηριστική η παρομοίωση της με σκηνή θεάτρου, στην οποία οι 37

38 38

39 περιπατητές γίνονται οι ηθοποιοί και αποτελούν σημαντικό μέρος της αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Μέχρι σήμερα, η Scalinata αποτελεί έναν από τους πιο ζωντανούς δημόσιους χώρους της Ρώμης, αποδεικνύοντας ότι κάποιες φορές η αρτιότητα του σχεδιασμού και η επιτυχής ένταξη στο αστικό τοπίο μπορούν να οδηγήσουν σε αποτελέσματα πέρα από τις αρχικές προθέσεις του δημιουργού Η Scalinata della Trinita. Οι σκάλες που οδηγούν μπροστά από την Trinita di Monti Η πλατεία μπροστά από την Trinita di Monti Στο βαθος η Via Condotti. 2.10, Η Scalinata γεμάτη κόσμο. 39

40 Η GRANDE ARCHE Arc de Triumph du Etoille Grande Arche Arc de Triumph du Carussel 40

41 3.01 Ο ιστορικός άξονας Ένα σύγχρονο παράδειγμα αστικού σχεδιασμού πλατείας και κλίμακας είναι η μνημειακή κλίμακα της Grande Arche, στο πέρας του κύριου άξονα της Parvis, στη Defense στο Παρίσι. 14 Paris-La Defence, Bernardo Secchi, Casabella,1998 Στα τέλη της δεκαετίας του 50, έγιναν τα πρώτα σχέδια ανάπλασης των περιοχών Punteaux και Coumbevoire, βορειοδυτικά του Παρισιού, για τη δημιουργία ενός νέου οικονομικού κέντρου που θα συνέβαλλε στην αναβάθμιση των προαστίων. Η ιδέα ήταν να δημιουργηθεί ένας σύγχρονος αστικός χώρος, οργανωμένος με σαφή διαχωρισμό των δυνατών χρήσεων του 14. Ο σχεδιασμός προέβλεψε την καλύτερη δυνατή σύνδεση με το αυτοκίνητο, το μετρό και τον προαστιακό σιδηρόδρομο και τη δημιουργία ενός πεζόδρομου - πλατείας (le Parvis), μήκους 1,4χλμ. και πλάτους 100μ. για την ελεύθερη κίνηση των πεζών. Η ανάπτυξη της περιοχής έγινε σταδιακά τις επόμενες δεκαετίες και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Η Defense βρίσκεται στην προέκταση του ιστορικού άξονα του Παρισιού, που αρχίζει από την Cour Caree του Λούβρου, διέρχεται από την Arc de Triumph du Carussel, την Place de la Concorde, το Champs Elysees και την Arc de Triumph du Etoile, στα όρια της παλιάς πόλης. 41

42 3.02 Ο ιστορικός άξονας. H Grande Arche όπως φαίνεται από την Arc de Triumph du Etoille. 42

43 15 Hommage a l architecte de la Grande Arche, G.Monnier, Techniques & Architecture/376, 1988, σελ.18. Στις αρχές της δεκαετίας του 80, επί προεδρίας Francois Mitterrand, τέθηκε το ζήτημα της δημιουργίας ενός κτηρίου, τοπόσημου της Defence, στο πέρας του άξονα, «που θα επαναπροσδιόριζε την ανθρώπινη παρουσία στο χώρο, καθώς θα αποτελούσε ένα νέο, σύγχρονο νοητικό μοντέλο συνάντησης» 15. Τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό κέρδισε ο Δανός Johan Otto von Spreckelsen για τη Grande Arche. Πρόκειται για ένα κτήριο μνημείο που θα φιλοξενούσε τα υπουργεία Urbanisme και Logenement, τα γραφεία της CICOM, καθώς και πολιτιστικούς χώρους που θα σχετίζονταν με το μνημείο. Η οπτική σύνδεση των μνημείων του ιστορικού άξονα και η σχέση μεγέθους των δύο αψίδων, αυτή του Etoile είναι διπλάσια εκείνης του Carussel, ώθησε τον αρχιτέκτονα να σχεδιάσει ένα κτήριο γεωμετρικά συνεπές προς το είδος της αψίδας και δύο φορές πιο μεγάλο από εκείνη του Etoile. Η νέα αψίδα, σε αντίθεση με αυτές του παρελθόντος, οι οποίες υψώθηκαν εις μνήμη των μεγάλων στρατιωτικών επιτυχιών, αφιερώθηκε σε όλη την ανθρωπότητα. Τα εγκαίνια του κτηρίου έγιναν το 1989, για τα διακόσια χρόνια από τη γαλλική επανάσταση. Το κτήριο είναι ένας γιγάντιος κύβος, εσωτερικά ανοικτός. Έχει 110μ ύψος και 106μ. πλάτος, ενώ το κενό μεταξύ των πλευρών είναι 80 μέτρα. Στον κενό χώρο κάτω από την αψίδα οδηγεί μία μνημειώδης κλίμακα η οποία ταυτοχρόνως προεκτείνει το χώρο της πλατείας. Τo άνοιγμα της μάζας, οι αποτμίσεις των πλευρών και η μεγαλοπρεπής κλίμακα 43

44 44

45 αντισταθμίζουν τη στιβαρότητα και την ακαμψία του κύβου και βοηθούν στην εκλέπτυνση του σχήματος. 16 Η στροφή του κτηρίου οφείλεται κατά κύριο λόγο ότι τα θεμέλια του κτηρίου έπρεπε να χωροθετηθούν αναμεσα στις σιδηροτροχιές που περνουν κάτω από την Parvis. Paris Contemporary Architecture, Andrea Gleiniger,PRESTE 1997,σελ.29 Ο περιπατητής στην Parvis δε μένει ασυγκίνητος από τη μεγαλοπρέπεια του κτηρίου -μνημείου. Η μορφή του κύβου είναι εντυπωσιακά όμορφη από όποια απόσταση και αν θεαθεί. Σε αυτό συμβάλλει η ελαφρά στροφή κατά 6 33 περί τον άξονα του 16, που αποκαλύπτει την δεύτερη διάσταση της κάτοψής του. Έτσι, όσο ο περιπατητής πλησιάζει το κτήριο, βιώνει διαφορετικές εντυπώσεις για το μέγεθος και τη μορφή του Η Grande Arche από κοντά Η Grande Arche. Η κύρια όψη. 45

46 Κάποια στιγμή φθάνει στη μνημειώδη μαρμάρινη κλίμακα έκπληκτος από την απλότητα και το μέγεθος: 100 μ πλάτος, 9μ ύψος! Ο επισκέπτης αντιλαμβάνεται ότι η κλίμακα αυτή, δεν είναι απλώς το μέσον σύνδεσης δύο χώρων με υψομετρική διαφορά -μόνον γιαυτό θα αρκούσε ένα σχετικά μικρό μέρος της-, είναι κατά κύριον λόγο μια μεγάλη αρχιτεκτονική μορφή, όπως π.χ. οι βαθμιδωτές πλευρές της νέας βιβλιοθήκης στην ίδια πόλη ή όπως η κύρια πλευρά του μνημειακού βάθρου ενός ρωμαϊκού ναού. Ταυτοχρόνως είναι το μέρος του έργου που κατ εξοχήν προσκαλεί και υποδέχεται τον επισκέπτη και τον τυχαίο περαστικό και λειτουργεί εξ ίσου ως χώρος στάσης, ανάπαυσης, συνάντησης και συναναστροφής για μερικά ή για χιλιάδες άτομα, έχει συγγένειες με το παγκάκι του πάρκου, το θρανίο ενός παλαιού σχολείου, τα εδώλια ενός αρχαίου θεάτρου ή ενός σύγχρονου σταδίου και λειτουργεί ως θεωρείο (belvedere) για ό,τι ενδιαφέρον συμβαίνει μπροστά της και για κάθε αξιοθέατο μέρος του δομημένου περιβάλλοντος σε κάθε απόσταση. Ωστόσο εξ αιτίας της έκτασης της Parvis και της υπέρβασης της ανθρώπινης κλίμακας στον σχεδιασμό, το μέρος φαίνεται ελκυστικό μόνον όταν ο καιρός είναι καλός και το πλήθος των επισκεπτών μεγάλο. Χάρις στη θέση και τον προσανατολισμό της Grande Arche, η μνημειακή κλίμακα καθίσταται ουσιώδες μέρος της αρχιτεκτονικής και της κοινωνικής ζωής της πλατείας. 46

47 Στο επίπεδο της εισόδου, στέγαστρα του είδους της εφελκυόμενης μεμβράνης, τα nuage, καταλαμβάνουν κάποιο μέρος του κενού χώρου προστατεύοντας τον επισκέπτη από ήλιο και άνεμο. Τα ελεύθερα σχήματα και η διάταξή τους στο χώρο έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τη στιβαρότητα του κτηρίου. Επιπλέον, τέσσερις διαφανείς ανελκυστήρες, που μοιάζουν σαν να διασχίζουν κατακόρυφα τον ουρανό, εισχωρούν εκ των κάτω στην απέραντη οροφή του γιγάντιου ανοίγματος Η μεγάλη κλίμακα της Grande Arche από κοντά Grande Arche. Κάτοψη στο επίπεδο εισόδου. 47

48 Εκεί, όλα αντιστρέφονται: ο χώρος είναι εν γένει κλειστός με κάποια φωτεινά ανοίγματα σε κλειστές αυλές. Η μεγαλύτερη από αυτές εκτείνεται σε όλο το πλάτος του κτηρίου και την ημέρα λούζεται στις ακτίνες του ήλιου. Μια απέραντη κλίμακα τόσο πλατιά όσο και εκείνη της εισόδου ανέρχεται από το επίπεδο αυτής της αυλής προς την τέλεια οριζόντια γραμμή που αποτελεί το άνω όριο. Ανεβαίνοντας ο επισκέπτης βλέπει μόνον τον ουρανό σε όλο του το πλάτος και μόνον όταν φθάνει στην κορυφή αντιλαμβάνεται έκπληκτος που ακριβώς βρίσκεται. Στην πρόσθια άνω ακμή του κύβου επάνω από το γιγάντιο άνοιγμα με το Παρίσι να απλώνεται απέραντο σε αποστάσεις δεκάδων χιλιομέτρων. Ο επισκέπτης που τυγχάνει αρχιτέκτων αντιλαμβάνεται επίσης τη δύναμη αυτής της μεγάλης αρχιτεκτονικής επινόησης. Αντιλαμβάνεται επίσης ότι η επικλινής μορφή της κλίμακας και το προς τα άνω και έξω επικλινές μέτωπο της αψίδος είναι οι δύο διαφορετικές όψεις του αυτού δομικού στοιχείου. Αυτός είναι ο σχεδιασμός του έξοχου θεωρείου ή, κατά τη διεθνή ορολογία belvedere, της Grande Arche Το δώμα της Grande Arche με το ελικοδρόμιο Λεπτομέρια από ένα από τα τέσσερα αίθρια. 48

49 3.10 Τομή και κάτοωη στο ανώτερο επίπεδο της Grande Arche. Με ρόζ χρώμα περιγράφονται οι υπαίθριοι χώροι. 49

50 Από το επίπεδο αυτό είναι ορατά όλα τα μνημεία του ιστορικού άξονα και επιπλέον ολόκληρη η πόλη. ο επισκέπτης μπορεί να δει την Arc de Triomphe και, όταν η ατμόσφαιρα είναι διαυγής, πολύ πιο μακριά, ενώ πιο κοντά, στην Parvis, αριστερά και δεξιά του άξονα, σύγχρονα κτήρια και γυάλινοι πύργοι, υψώνονται ως σύμβολα του καπιταλιστικού κόσμου. Στην ουσία, ο επισκέπτης διαγράφει μία πορεία που ξεκινάει από το δημόσιο χώρο της πλατείας, ακολουθεί μία μνημειώδη κλίμακα και μέσω ανελκυστήρων εισχωρεί στο εσωτερικό του κτηρίου για να ξαναβγεί στη συνέχεια. Στην οροφή, μία δεύτερη κλίμακα, όμοια με την προηγούμενη, αλλά αντίθετης κατεύθυνσης, τον φέρνει πιο κοντά στον ουρανό. Εκεί, επανακτάται η σχέση του με την πόλη, αυτή τη φορά εμπλουτισμένη με έντονες οπτικές συγκινήσεις. Η χωροθέτηση του κτηρίου πάνω στον ιστορικό άξονα, προϋπέθετε ότι ο αρχιτέκτονας θα εξέφραζε μία σαφή άποψη για την ιστορία της πόλης. Το ανοιχτό σχήμα του κύβου και το κλιμακωτό επίπεδο της εισόδου υπονοούν τη συνέχεια του ιστορικού άξονα μέσα απο αυτόν και υπαινίσσονται τη σύνδεση του παρελθόντος με το μέλλον. Η Grande Arche είναι σήμερα ένα κτήριο μνημείο, σύμβολο της σύγχρονης πόλης. 50

51 3.11 Η θέα από την Grande Arche. 51

52 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ CHIKATSU ASUKA ιστορικό μουσείο Chicatsu Asuka 4.01 Σχεδιάγραμμα προσέγγισης Το αρχαιλογικό πάρκο Chicatsu Asuka 52

53 Η έννοια της πλατείας απαντάται και στο ιστορικό μουσείο CHIKATSU ASUKA (1994) νοτιοανατολικά της Osaka. Αν και το κτήριο είναι απομονωμένο από την πόλη έχει αστικό χαρακτήρα, καθώς στην κλιμακωτή οροφή του λαμβάνουν χώρα πολιτιστικές εκδηλώσεις υπερτοπικής σημασίας. 15 Τέσσερρις από τους τύμβους είναι αυτοκρατορικοί. Το μουσείο βρίσκεται στον αρχαιολογικό χώρο Fusokino-Oka, όπου τον 4ο αι. μ.χ., εγκαταστάθηκαν και εξαπλώθηκαν κορεάτικα και κινεζικά φύλα, οι Kofun και οι Chicatsu, οι πρόδρομοι του αρχαίου ιαπωνικού πολιτισμού. Διακόσιοι τύμβοι 15, που χρονολογούνται από τον 5ο έως τον 8ο αι. μ.χ., βρίσκονται διάσπαρτοι στον αρχαιολογικό χώρο σχηματίζοντας ένα ιδιόμορφο τοπίο από λοφίσκους. Το μουσείο, που λειτουργεί ως ερευνητικό και εκπαιδευτικό κέντρο, σχεδιάστηκε από τον Ιάπωνα αρχιτέκτονα Tadao Ando, με απόλυτο σεβασμό στην ιστορία και την τοπογραφία της περιοχής. Είναι τοποθετημένο στη μία πλευρά μίας φυσικής λεκάνης, μπροστά από μια λίμνη και ένα αλσύλλιο με δαμασκηνιές. Ανάλογα με την εποχή του χρόνου, το τοπίο μεταμορφώνεται και σχετίζεται αρμονικά με το κτίσμα, που ξεπροβάλλει αναδεικνύοντας το 53

54 Το μουσείο από ψηλά.

55 μονολιθικό του χαρακτήρα. Ο αρχιτέκτονας επέλεξε να δώσει κλιμακωτή μορφή στο κτήριο, ακολουθώντας το ανάγλυφο του εδάφους, για να μπορούν οι επισκέπτες, από την οροφή, να αντιλαμβάνονται το αρχαιολογικό τοπίο και να απολαμβάνουν τη θέα. Επιπλέον, περιέβαλλε την ανατολική πλευρά με δύο κυρτούς συμπαγείς τοίχους, που όρισαν το πρόσθιο μέρος του κτηρίου και συνέβαλλαν στην οργανική ένταξή του στο τοπίο. Ουσιαστικά, με τους παραπάνω χειρισμούς, ο Ando προσέθεσε μία κατασκευή ως νέα έξαρση στο τοπίο των λόφων, υπαινισσόμενος τους αρχαίους τύμβους. Έτσι ο επισκέπτης μπορεί να πλησιάσει τα αρχαία μνημεία κινούμενος στο εσωτερικό της κατασκευής ή να απολαύσει το ιστορικό τοπίο κινούμενος επ αυτής. 17 Tadao Ando, Tadao Ando, Academy Editions New York:St. Martin s Press, 1990, σελ. Το κτήριο χαρακτηρίζεται από τη λιτότητα και την αυστηρότητα της μορφής του. Οι απλές γεωμετρικές φόρμες υποκρύπτουν τις σύνθετες σχέσεις χάρις στις οποίες η χωρική συγκρότηση γίνεται πρόξενος έντονων αισθημάτων και συναισθημάτων. Ο Ando στο άρθρο του Material, Geometry, Nature 17, θαυμάζει τον φανταστικό τρισδιάστατο χώρο και τις δαιδαλώδεις σχέσεις που αναπτύσσονται στα χαρακτικά του Piranesi ή του Escher. Στην περίπτωση του μουσείου η επιρροή είναι φανερή. Σκάλες που εμπλέκονται, που οδηγούν σε ψηλότερα επίπεδα πολλές φορές χωρίς να καταλήγουν πουθενά, συνθέτουν αρχιτεκτονικούς χώρους που προκαλούν πληθώρα εντυπώσεων και διεγείρουν τις αισθήσεις. 55

56 Η προσέγγιση στο μουσείο μπορεί να γίνει μόνο με το αυτοκίνητο. Ο χώρος στάθμευσης διαχωρίζεται από τη λίμνη με έναν κυρτό τοίχο και επεκτείνεται έως τη βόρεια όψη του κτηρίου. Ο επισκέπτης μπορεί να περπατήσει δίπλα στη λίμνη ή να προσεγγίσει τη βορεινή όψη. Η θέση του πάρκινγκ δίπλα στο κτήριο καθιστά τη βορεινή όψη μείζονος σημασίας. Δεν είναι σαφές αν η πρόθεση του αρχιτέκτονα ή ειδικοί λόγοι δεν επέτρεψαν την απομάκρυνση του χώρου στάθμευσης από τον χώρο του μουσείου και του αρχαιολογικού πάρκου. Αν ο επισκέπτης δεν ακολουθήσει τη διαδρομή πλάι στη λίμνη, αντικρίζει πρώτα το σύστημα κλιμάκων που αναπτύσσεται στη βορεινή όψη. Και στις δύο όμως περιπτώσεις ο επισκέπτης καταλήγει στο πρώτο πλατύσκαλο της κλιμακωτής οροφής, από όπου μπορεί είτε να ακολουθήσει μια λοξά παρεμβαλλόμενη ράμπα για να εισέλθει στο κτήριο από την κύρια είσοδο είτε να ανέλθει την αχανή κλίμακα της οροφής. Η αχανής κλίμακα, με 14μ. πλάτος και 60μ. μήκος, αναδυόμενη μπροστά από τη λίμνη και στραμμένη προς την ανατολή, οδηγεί τον επισκέπτη σε μία εξέδρα, ένα είδος θεωρείου, από όπου μπορεί να ατενίσει το αρχαιολογικό πάρκο. Στα δεξιά της κλίμακας και στα μέσα του μήκους αυτής, ξεπροβάλλει μία άλλη ίσου πλάτους αλλά μικρότερου μήκους κλίμακα, οι βαθμίδες της οποίας αποκόπτονται βίαια από τη λοξά παρεμβαλλόμενη ράμπα. Κατ αυτόν τον τρόπο, η μικρότερη κλίμακα διαχωρίζεται σε δύο αυτόνομους χώρους στάσης και ανάπαυσης, που προσεγγίζονται ο ένας από το επίπεδο του εδάφους και ο άλλος από 56

57 Το σημείο συνάτησης των πιθανών δύο διαδρομών. Ο επισκέκπτης διανύοντας το πλατύσκαλο της οροφής οδηγείται στην λοξά παρεμβαλόμενη ράμπα εισόδου Ο χώρος στάθμευσης δίπλα στο κτήριο Η λοξά παρεμβαλόμενη ράμπα εισόδου. 57

58 εκείνο της εξέδρας. Οι δυο κλίμακες λίγο πριν το πέρας συνενώνονται και μαζί με την εξέδρα συνθέτουν την κλιμακωτή οροφή του κτηρίου. Στον άξονα συμμετρίας της μεγάλης κλίμακας, κάπου στο μέσον της διαδρομής οι βαθμίδες διευρύνονται ενώ ένας τετράγωνος πύργος ορθώνεται σε ύψος 18μ. Μία άλλη, πιο στενή και με πιο έντονή κλίση κλίμακα, ξεκινάει από τη δεξιά γωνία του πύργου, ακολουθεί την κατεύθυνση της κύριας πορείας, και καταλήγει με τέσσερις αριστερές στροφές στο δώμα με την ωραιότερη θέα. Για τον Tadao Ando ο πύργος είναι περισσότερο ένα σκηνοθετικό εύρημα παρά ένα λειτουργικό στοιχείο του κτηρίου. Ο αρχιτέκτονας θεωρεί ότι οι άνθρωποι βιώνουν την αρχιτεκτονική απλά και μόνο με τις αισθήσεις τους, για αυτό οι αρχιτεκτονικοί χώροι είναι θεμιτό να συνομιλούν με τη φύση και να προκαλούν ποικίλες συγκινήσεις. Καθώς ο επισκέπτης ακολουθεί τους ελιγμούς της σκάλας γύρω από τον πύργο βιώνει πληθώρα συναισθημάτων 58

59 4.06 Το πέρας της σκάλας 2 στη βόρεια όψη 4.07 Ο πύργος Χαρακτiκό του Escher με θέμα την παραδοξη σκάλα του Penrose. εξαιτίας του ύψους της και της απεραντοσύνης του τοπίου. Η προσπέλαση του ανώτερου μέρους είναι επίσης δυνατή από τα βόρεια και τα ανατολικά, όπου υπάρχουν κάποιες μικρού πλάτους κλίμακες σε λίαν συναρπαστικούς σχηματισμούς. Οι κλίμακες αυτές λόγω του μικρού πλάτους απομονώνουν τον επισκέπτη από το μεγάλο πλήθος ευνοώντας έτσι την βίωση ατομικότερων εντυπώσεων. 1 2 Η κλίμακα στο μέσον της βόρειας πλευράς αποτελείται από κλάδους παράλληλους προς το κτήριο κατά τον εξής σχηματισμό : από ένα σημείο εκκινούν οι κλάδοι 1 και 2 με ανατολική και δυτική κατεύθυνση αντιστοίχως. Σε κάποιο ύψος μια άλλη κλίμακα ανερχόμενη από τα ανατολικά συναντά τον κλάδο 1, ο οποίος αμέσως μετά συνεχίζεται με μειωμένο πλάτος έως την οροφή του κτηρίου. Σε παρόμοιο επίσης ύψος ο κλάδος 2 σχηματίζει πλατύσκαλο μετά από το οποίο αποκτά ανατολική κατεύθυνση ενώ το πλατύσκαλο προεκτεινόμενο προς δυσμάς ενώνεται με το πρώτο πλατύσκαλο της μεγάλης κεντρικής κλίμακας Το σύστημα κλιμάκων της βορεινής όψης. Κατά την άνοδο, ο επισκέπτης διαισθάνεται συνεχώς ότι κινείται στα όρια του συγκροτήματος. Ο συμπαγής τοίχος του κτηρίου στρέφει το βλέμμα στο τοπίο. Μόνο όταν ο ανερχόμενος φθάσει στην τελευταία στροφή της κλίμακας, βρίσκεται αντιμέτωπος με τον πύργο της κλιμακωτής οροφής. Το βλέμμα οδηγείται στα δεξιά και στον πύργο, του οποίου μόνον η βόρεια πλευρά είναι ορατή, μαζί με την άνω απόληξη 59

60 της κλίμακας που τον περιβάλλει. Οι βαθμίδες της φαίνονται να χάνονται στον ουρανό, θυμίζοντας κάποια ιστορικά αρχιτεκτονικά παραδείγματα. Η ανατολική πλευρά του κτηρίου είναι καμπύλη, για την ακρίβεια μέρος περιφέρειας κύκλου ακτίνας 40 σχεδόν μέτρων. Την καμπύλη αυτή ακολουθούν και οι εκεί ευρισκόμενες δύο κλίμακες, οι οποίες εκτός αυτού πλευρίζονται από πανύψηλα τοιχία πλήρως ενταγμένα στην καμπυλόγραμμη σύνθεση. Η διάταξη αυτή απομονώνει τον ανερχόμενο από τον γύρω κόσμο αφήνοντας ορατό μόνον τον ουρανό και ταυτοχρόνως δεν επιτρέπει παρά μόνο βαθμιαία αντίληψη του μήκους αυτών των κλιμάκων. Το πέρας τους γίνεται αντιληπτό μόνον όταν το μεγαλύτερο μέρος τους έχει διανυθεί. Ο Ando σχεδίασε έναν αρχιτεκτονικό χώρο με έντονο το στοιχείο της έκπληξης, όπου ο ανερχόμενος βιώνει έντονα συναισθήματα προσδοκώντας να φτάσει στο τέρμα. Όντας στο τελευταίο πλατύσκαλο της διπλής κλίμακας, στην πρόσθια άκρη του κτηρίου, ο επισκέπτης στρέφεται στο τοπίο. Στο βάθος, στην ανατολή, προβάλλει η κορυφή ενός μικρού βουνού πίσω από το διάσελο δύο πλησιέστερων υψωμάτων. Κατά την ισημερία, ο επισκέπτης θα δει τον ήλιο να ανατέλλει ακριβώς πίσω από αυτές τις κορυφές. Τις πρωινές ώρες ο ήλιος βρίσκεται μπροστά στον ανερχόμενο, τις απογευματινές μπροστά στον κατερχόμενο. Η μικρή κλίση, το πλήθος των βαθμιδών και η επιβολή του τοπίου προκαλούν μία αίσθηση ιερότητας όπως στα θρησκευτικά κτήρια Η καμπυλόγραμμη κλίμακα.

61 Το απόγευμα, όταν ο ήλιος χάνεται πίσω από τη λίμνη, το τοπίο μεταμορφώνεται προσφέροντας συναρπαστικές συγκινήσεις στον επισκέπτη. Ο προσανατολισμός της κλίμακας μπορεί να ερμηνευθεί ως μία συμβολική πράξη του αρχιτέκτονα. Όπως η ανατολή σημαίνει την αρχή της μέρας, έτσι κι ο πολιτισμός των Kofun και Asuka σημαίνει την αρχή του ιαπωνικού πολιτισμού. Ανερχόμενος ο επισκέπτης προς την ανατολή, στρέφει το βλέμμα του στα πρώιμα στάδια της ιαπωνικής ιστορίας. 18 Τα θέατρα ως συνέχεια του περιβάλλοντος τοπίου,αριάδνη Βοζάνη, ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ τ.44, σελ.63 Η κλιμακωτή οροφή έχει διπλή χρησιμότητα. Πρώτον, χρησιμεύει ως εξέδρα ή τεράστιο θεωρείο που προσφέρει μία συναρπαστική θέα της γύρω φύσης και των αρχαιολογικών καταλοίπων και δεύτερον, στρέφεται προς τα δυτικά στην πόλη ως πλατεία ή υπαίθριο θέατρο, όπου λαμβάνουν χώρα διαλέξεις, θεατρικά δρώμενα και μουσικές εκδηλώσεις. Στην ουσία η οροφή ακολουθεί τις αρχές σχεδιασμού των αρχαίων θεάτρων, όπου το θεατρικό κτίσμα αποτελεί μέρος ενός «ευρύτερου τοπίου 17», στο οποίο πέρα από τη θεατρική πράξη συντελείτε πολιτική και κοινωνική δράση. Μορφολογικά, η κλιμακωτή οροφή περιέχει σαφείς αναφορές στην οικία Mallaparte, μία εξοχική κατοικία στην ανατολική πλευρά του Capri της Ιταλίας, στην Punta Massullo. Η κατοικία βρίσκεται στην κορυφή ενός βράχου, ύψους 32μ., με θέα προς τον κόλπο του Salerno. Έχει κλιμακωτή οροφή που καταλήγει σε δώμα, από το οποίο μπορεί κανείς να ατενίσει τη θάλασσα. Και στις δύο περιπτώσεις 61

62 κτηρίων, της κατοικίας και του μουσείου, η μορφή συνομιλεί με το ανάγλυφο του εδάφους. Στην οικία Mallaparte, η κλιμακωτή οροφή έρχεται να συμπληρώσει το κενό που προκύπτει από την έξαρση του βράχου και να ολοκληρώσει το σχήμα του. Η σχέση όμως του μουσείου με το έδαφος είναι διαφορετική. Ακολουθεί την κλίση της λεκάνης, αναπτύσσεται σε βάθος και αναδύεται με αυστηρότητα από τη γη. Η ήπια κλίση και οι αναλογίες της οροφής, τονίζουν την οριζόντια διάσταση που πρεσβεύει η παραδοσιακή ιαπωνική αρχιτεκτονική και βοηθούν στην ήπια ένταξη του κτηρίου στο φυσικό περιβάλλον. 62

63 Η ιδέα του αρχιτέκτονα να προσθέσει μία έξαρση στο λοφώδες τοπίο, αρθρωμένη με κάθετους συμπαγείς τοίχους, παραπέμπει στα άνδηρα της αρχιτεκτονικής της Μεσοποταμίας. 19 Tadao Andos Museen Ein Interview, Detail-Innerraume, 2/1997n σελ.140 Σύμφωνα με τον Ando, «Στο μουσείο, ο συνδυασμός της περιπλάνησης στο τοπίο με την ανοδική κίνηση προκαλεί μία φυσική αντίδραση στον επισκέπτη. Η σκάλα δεν οδηγεί πουθενά. Η αίσθηση να ανεβαίνεις σε μια σκάλα που δεν καταλήγει κάπου είναι ενοχλητική». Στο μουσείο ο Tadao Ando αντιμετωπίζει την κάθε κλίμακα ως αυτόνομο αρχιτεκτονικό χώρο που βιώνεται από τον επισκέπτη μέσω φυσικών διαδικασιών. Κάθε φορά σκηνοθετεί νέους χώρους για να προκαλέσει τις αισθήσεις Η Casa Malaparte 63

64 ΠΑΡΑΘΕΣΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ 64

65 Η Cordonata στο Καπιτώλιο είναι σχεδιασμένη για να επισημάνει τη σπουδαιότητα της πλατείας. Το αυστηρό γεωμετρικό σχήμα και η κάθετη θέση της στο λόφο διακρίνουν την πλατεία από τον περιβάλλοντα χώρο, αναδεικνύοντας τη μεγαλοπρέπεια της συνθέσεως. Ο επισκέπτης καλείται να βιώσει τον αρχιτεκτονικό χώρο περισσότερο μέσω της νόησης. Οι οπτικές απάτες της συνθέσεως προκαλούν την αντιληπτική του ικανότητα παραλλάσσοντας τα πραγματικά μεγέθη του αρχιτεκτονικού χώρου. Αντιθέτως, στη Scalinata della Trinita ο επισκέπτης αντιλαμβάνεται το χώρο περισσότερο με τις αισθήσεις του. Το μέγεθος και η συνθετότητα της κλίμακας αποδίδουν διαφορετικές ποιότητες στάσης και κίνησης. Η οργανική δε ένταξη της Scalinata στον πολεοδομικό ιστό την καθιστά έναν πολύ ζωντανό δημόσιο χώρο. Η κλίμακα ενοποιείται με τον περιβάλλοντα χώρο, παύει να λειτουργεί ως σκάλα εισόδου της εκκλησίας και αποκτά το δικό της αυτόνομο χαρακτήρα. Έτσι δεν είναι μόνο συνδετικό στοιχείο της Piaza di Spagna με την Trinita di Monti, αλλά ένα αυθύπαρκτο αρχιτεκτονικό έργο με ιδιαίτερη ομορφιά, ένας από τους κυριότερους πόλους έλξης των κατοίκων και των επισκεπτών της αιώνιας πόλης. 65

66 Η κλίμακα εισόδου της Grande Arche, αν και αποτελεί τη συνέχεια και το τέρμα της Parvis, της μεγάλης πλατείας που σχεδιάστηκε σύμφωνα με τις νεότερες θεωρίες της πολεοδομίας για τις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες, συγκεντρώνει μικρότερο αριθμό επισκεπτών. Αυτό οφείλεται τόσο στην απόσταση από το κέντρο της πόλης όσο στην ίδια τη διαμόρφωση της πλατείας, και πάντως λιγότερο στο ίδιο το αρχιτεκτόνημα. Παραταύτα, σε σχέση με οποιοδήποτε άλλο χώρο της πλατείας, πλήθος επισκεπτών συναθροίζεται στις βαθμίδες της Arche που ατενίζουν στο βάθος του ιστορικού άξονα. Η ποιότητα της κλίμακας ως αρχιτεκτονικός χώρος καθορίζεται κυρίως από τις εντυπώσεις που προκαλεί το μέγεθος και η απλότητά της, αλλά και η θέση της ως προς την πλατεία και τον ιστορικό άξονα. Όπως από την κλίμακα της Grande Arche ο επισκέπτης αντιλαμβάνεται την ιστορική συνέχεια της πόλης έτσι και από την κλιμακωτή οροφή του ιστορικού μουσείου της Osaka αισθάνεται τη μακραίωνη ιστορία του ιαπωνικού λαού. Η κλιμακωτή οροφή μετατρέπεται σε θεωρείο ενατένισης και παρατήρησης του αρχαιολογικού πάρκου. Αναπτύσσεται δε ελεύθερα στο φυσικό τοπίο παραπέμποντας στις κλιμακωτές διαμορφώσεις των αρχαίων θεάτρων. Οι διαλέξεις και οι πολιτιστικές εκδηλώσεις που 66

67 πραγματοποιούνται στην οροφή ζωντανεύουν την αχανή κλίμακα, που ενίοτε αποκτά τον χαρακτήρα της αστικής πλατείας. Από την ανάλυση των παραπάνω παραδειγμάτων επιβεβαιώνεται ο πολυδιάστατος ρόλος και η σπουδαιότητα της σκάλας στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Ήδη από την προϊστορική εποχή που ο άνθρωπος κατασκευάζει μεγάλα οικοδομήματα, η κλίμακα εκτός του ότι υπηρετεί την κυκλοφορία, εμπλουτίζει τον αρχιτεκτονικό χώρο με πληθώρα εμπειριών. Στον σχεδιασμό, η αρχιτεκτονική εμπειρία γίνεται κύριο ζητούμενο της κλίμακας. Οι αρχιτεκτονικοί χειρισμοί προκαθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τις αισθητικές αντιδράσεις του περιπατητή που διασχίζει την σκάλα. Η οπτική ελευθερία, η δυνατότητα αντίληψης του γύρω χώρου σε συνδυασμό με την άνεση και την ασφάλεια είναι στοιχεία που καθώς διαφοροποιούνται προκαλούν τις αισθήσεις. Η επιμέρους σχέση της σκάλας με τον αρχιτεκτονικό χώρο συμβάλει στη διαχρονική της αξία και στη συνεχή ανανέωσή της. Κάθε φορά, εξαιτίας των περιορισμών που θέτει το ανθρώπινο σώμα, η γεωμετρία της κλίμακας μετασχηματίζεται αναφορικά με τις αισθητικές και χωρικές αντιλήψεις της 67