Πηπρέο από ηελ ηζηνξία ησλ Διιήλσλ Δβξαίσλ

Transcript

1 Πηπρέο από ηελ ηζηνξία ησλ Διιήλσλ Δβξαίσλ Μαξηπξίεο απηνπηώλ καξηύξσλ γηα ηελ εθηόπηζε θαη ηε ιεειαζία ησλ Δβξαίσλ από ηα Γηάλλελα θαη ηε Θεζζαινλίθε Ρέλα Μόιρν, Γξ. Ιζηνξίαο Με ζηφρν ηελ αλάπηπμε ηεο ηζηνξηθήο ελζπλαίζζεζεο ησλ λέσλ ηα ηειεπηαία δέθα ρξφληα έρεη γίλεη πξνζπάζεηα λα δηδάζθεηαη ην Οινθαχησκα ζηα ειιεληθά ζρνιεία. Ωζηφζν κέρξη ζηηγκήο ηα απνηειέζκαηα ηεο πξνζπάζεηαο απηήο δελ είλαη ελζαξξπληηθά εθφζνλ εμαθνινπζνχλ λα ζεκεηψλνληαη βαλδαιηζκνί ζηελ αλαθαηληζκέλε ζπλαγσγή ησλ Χαλίσλ(2009) θαη ζηα εβξατθά λεθξνηαθεία ησλ Ισαλλίλσλ, ηεο Θεζζαινλίθεο θαη ησλ Αζελψλ απφ ην Δπηπιένλ φπσο πξνθχπηεη κεηά απφ πξφζθαηε έξεπλα ηεο ADL (Έλσζε Αληη-δπζθήκεζεο) ην πνζνζηφ ηνπ αληηζεκηηηζκνχ αλέξρεηαη ζην 69% μερσξίδνληαο ηελ Διιάδα σο ηελ πην αληηζεκηηηθή ρψξα ζηελ Δπξψπε. Κάηη πνπ επηβεβαηψλεηαη θαη απφ ηελ επηηπρία ηεο λαδηζηηθήο Χξπζήο Απγήο ζηηο ηειεπηαίεο εθινγέο. Σν γεγνλφο απηφ πξνβιεκαηίδεη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ α- λαξσηηνχληαη πσο ζα πξέπεη λα αληηκεησπίζνπλ ην δήηεκα έηζη ψζηε λα α- λαηξαπεί ην θαηλφκελν απηφ. Με ηελ επθαηξία ηεο ζπκκεηνρήο κνπ ζε πξφγξακκα πξνθνξηθήο ηζηνξίαο πνπ μεθίλεζε ην 1996 απφ ην Μνπζείν ηεο Μλήκεο ηνπ Οινθαπηψκαηνο ηεο Washington (United States Holocaust Memorial Museum) γηα ηε ζπιινγή καξηπξηψλ απηνπηψλ ρξηζηηαλψλ καξηχξσλ ζε δηάθνξα δεηήκαηα ηεο εθηφπηζεο θαη ηεο ιεειαζίαο ησλ Δβξαίσλ ζηελ Διιάδα, πξνζπάζεζα λα ζπγθεληξψζσ φιεο ηηο ζρεηηθέο καξηπξίεο απφ ηε Θεζζαινλίθεο θαη ηα Γηάλλελα. Καηά ηελ κειέηε ηνπ πιηθνχ απηνχ πξφζεμα φηη εθηφο απφ ηελ αηκφζθαηξα ηεο πεξηφδνπ, νη καξηπξίεο ηεθκεξηψλνπλ ηνπο δηαθφξνπο ηξφπνπο πνπ νη ρξηζηηαλνί αληηκεηψπηδαλ ηφηε ηνπο Δβξαίνπο. Θεσξψ πσο είλαη ζεκαληηθφ λα δνχκε πσο αηζζάλνληαλ νη ζπγθεθξηκέλνη απηφπηεο κάξηπξεο φηαλ παξαθνινπζνχζαλ ηνπο εβξαίνπο θίινπο θαη γεηηφλνπο ηνπο λα θαθνπνηνχληαη θαη λα εθηνπίδνληαη, ή φηαλ νη ζπκπνιίηεο ηνπο ιεειαηνχζαλ ηηο εβξατθέο πεξηνπζίεο. Οη καξηπξίεο απηέο πνπ πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθέο ειηθηαθέο νκάδεο κε εβξαίσλ (10-24 εηψλ ζηε πεξίνδν ηεο Καηνρήο) κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ σο ην πιένλ θαηάιιειν εξγαιείν γηα ηε δηδαζθαιία ηνπ Οινθαπηψκαηνο ζηελ Διιάδα. Μπνξνχλ θαηαξρήλ λα εμεγήζνπλ ηνπο ιφγνπο πνπ έλα ζεκαληηθφ ηκήκα ηνπ πιεζπζκνχ πηνζεηεί αλελδίαζηα ηνλ αληηζεκηηηζκφ θαη ηελ λαδηζηηθή ηδενινγία. Μπνξνχλ επίζεο λα αιιάμνπλ ηελ γεληθφηεξε αληηκεηψπηζε ζηελ Διιάδα πνπ εκθαλίδεηαη σο κνλαδηθή πεξίπησζε ζηελ Δπξψπε κε θαζαξή ζπλείδεζε γηα απηά πνπ δηαδξακαηίζηεθαλ ζε ειιεληθφ έδαθνο ζηελ πεξίνδν ηνπ Οινθαπηψκαηνο. Ωο απνηέιεζκα ε Διιάδα ζα εληαρζεί ζην θαηάινγν ησλ ππνινίπσλ επξσπατθψλ ρσξψλ πνπ απνδέρνληαη ην παξειζφλ ηνπο θαη ζα κπνξέζεη λα επσθειεζεί απφ ηα εζηθά δηδάγκαηα πνπ απνξξένπλ απφ ηε κειέηε ηεο γελνθηνλίαο. Σέινο λα αληηιεθζεί φηη ε απνζηείξσζε ηεο ηζηνξίαο δελ κπνξεί λα γίλεη πιένλ απνδεθηή. 0

2 Οη καξηπξίεο ησλ Διιήλσλ Δβξαίσλ γηα ηα ηαηξηθά πεηξάκαηα ησλ λαδί Φξαγθίζθε Ακπαηδνπνύινπ, Οκφηηκε Καζεγήηξηα Νενειιεληθήο Φηινινγίαο Α.Π.Θ. ηελ παξνπζίαζή κνπ ζα κε απαζρνιήζνπλ ηα παξαθάησ εξσηήκαηα: Πψο κπνξνχκε λα πξαγκαηεπζνχκε ζηελ ζρνιηθή πξάμε ην θεθαιαηψδνπο ζεκαζίαο δήηεκα ησλ ηαηξηθψλ πεηξακάησλ ζηα λαδηζηηθά ζηξαηφπεδα; Πψο κπνξεί λα ζπκβάιεη ζην δήηεκα απηφ ε αλάγλσζε ησλ καξηπξηψλ ησλ Διιήλσλ Δβξαίσλ, γπλαηθψλ θαη αλδξψλ; Πνηεο αλάινγεο εκπεηξίεο έρνπκε ζηελ πξφζθαηε ηζηνξία, ειιεληθή θαη δηεζλή, γηα ηελ αθξαία θαθνπνίεζε ηνπ ζψκαηνο ζηε δηάξθεηα κηαο γελνθηνλίαο; Οινθαύησκα θαη ζπλεξγαζία ζηελ θαηνρηθή Θεζζαινλίθε ηξάηνο Γνξδαλάο Δπίθνπξνο Καζεγεηήο Ιζηνξίαο, ΠΑ ΜΑΚ Η παξνχζα εηζήγεζε επηρεηξεί λα αλαδείμεη κηα ζρεηηθά άγλσζηε πηπρή ηεο θαηαζηξνθήο ηεο εβξατθήο θνηλφηεηαο Θεζζαινλίθεο, ζπλδένληαο ην γεγνλφο απηφ κε ην θαηλφκελν ηεο ζπλεξγαζίαο κε ηνλ θαηαθηεηή. Μέρξη πξφηηλνο ν πνιπεπίπεδνο δνζηινγηζκφο ππήξμε δήηεκα ηακπνχ ηφζν γηα ηελ θνηλσλία, φζν ελ γέλεη θαη γηα ηελ επηζηεκνληθή θνηλφηεηα. Ωζηφζν, λέεο αξρεηαθέο δηαζεζηκφηεηεο επέηξεςαλ ηα ηειεπηαία ρξφληα ηελ ππέξβαζε ησλ απιντθψλ θαη ζπλήζσο πνιηηηθά ζηνρεπκέλσλ ζρεκάησλ αλαθνξηθά κε ηνπο ζπλεξγάηεο θαη νδήγεζαλ ζηελ απνθάιπςε ηεο πνιιαπιφηεηαο θαη ησλ ηδηαηηεξνηήησλ πνπ θξχβεη απηνχ ηνπ είδνπο ε εξεπλεηηθή ελαζρφιεζε. Μηα απφ ηηο ζεκαηηθέο πνπ πξνέθπςαλ κέζα απφ ηε κειέηε ησλ δηθνγξαθηψλ ηνπ Δηδηθνχ Γηθαζηεξίνπ Γνζηιφγσλ Θεζζαινλίθεο ζρεηηδφηαλ κε ηελ ελεξγή εκπινθή ηνπ θφζκνπ ηεο ζπλεξγαζίαο ζηνλ εθηνπηζκφ ησλ Θεζζαινληθέσλ Δβξαίσλ, κε θχξην ζηφρν ηε ζπκκεηνρή ζηε λνκή ηεο ιείαο. εκαληηθέο πεξηνπζίεο ησλ εθηνπηζκέλσλ πέξαζαλ ζηα ρέξηα ζεκαηλφλησλ ζπλεξγαηψλ ησλ Γεξκαλψλ, ελψ ηα θαηψηεξα ζηειέρε πξηκνδνηήζεθαλ αλάινγα κε ηελ αμία ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ ηνπο. Δπξφθεηην γηα ζπγθεθξηκέλεο επηινγέο πνπ νχηε ν λνκνζέηεο πξνέβιεςε, νχηε ηα Δηδηθά Γηθαζηήξηα έιαβαλ ππφςε ηνπο αιιά νχηε θαη ε κεηαπνιεκηθή κλήκε ελέγξαςε. Μηα αγλνεκέλε ζπκβνιή. Οη Έιιελεο Δβξαίνη ζηνλ αζιεηηζκό Νίθνο Εάηθνο, Δπίθνπξνο θαζεγεηήο, Σκήκα Βαιθαληθψλ, ιαβηθψλ θαη Αλαηνιηθψλ πνπδψλ, Παλεπηζηήκην Μαθεδνλίαο Η παξνπζίαζε ζηνρεχεη ζην λα δψζεη κηα γεληθφηεξε επνπηεία ηεο ειάρηζηα γλσζηήο ζπκβνιήο ησλ Δβξαίσλ αζιεηψλ θαη αζιεηξηψλ απφ ηε Θεζζαινλίθε ζηε δηακφξθσζε ηνπ αγσληζηηθνχ αζιεηηζκνχ ηεο πφιεο, ηεο κείδνλνο πξνπνιεκηθήο εζηίαο ηνπ ειιεληθνχ εβξατζκνχ, αιιά θαη φιεο ηεο Διιάδαο. Η ζπκβνιή ησλ Διιήλσλ Δβξαίσλ ζηνλ αγσληζηηθφ αζιεηηζκφ έρεη ιεζκνλεζεί. Πξηλ απφ ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν, ν Γ.. Μαθακπή Θεζζαινλίθεο 1

3 θαη ηα ππφινηπα εβξατθά ζσκαηεία ηεο Έιιάδαο, ζπκκεηείραλ ζηε δηακφξθσζε ηεο αζιεηηθήο δσήο κε ζπκκεηνρέο ζε φια ηα αηνκηθά θαη νκαδηθά αζιήκαηα: θιαζηθφ αζιεηηζκφ, πνδφζθαηξν, ππγκαρία, πάιε, θνιχκβεζε, λαπηηθά αζιήκαηα, αληηζθαίξηζε, επηηξαπέδηα αληηζθαίξηζε, μηθαζθία, πνδειαζία, πεηνζθαίξηζε, νξεηβαζία, ρεηκεξηλά αζιήκαηα. ηελ πξνπνιεκηθή ειιεληθή αζιεηηθή ηζηνξία ζπλαληάκε Δβξαίνπο αζιεηέο θαη αζιήηξηεο λα αγσλίδνληαη κε ηνλ Γ.. Μαθακπή ή ην άιιν κεγάιν εβξατθφ ζσκαηείν, ηνλ Γ.. Α- θφαρ Θεζζαινλίθεο, αιιά θαη ηνλ Ηξαθιή, ηνλ Άξε, ηνλ Π.Α.Ο.Κ., ηνλ Αεηφ, ηνλ Αζηέξα, ηνλ Β.Α.Ο., ηνλ Μαθεδνληθφ, ηνλ Μέγα Αιέμαλδξν, ηνλ Οξθέα εξξψλ, ηνλ Γ.. Σξηθάισλ, ηνλ Γ.. Πξέβεδαο, ηε Γφμα Γξάκαο, ηε Γπκλαζηηθή Έλσζε Κνκνηελήο, ηνπο Φηιίππνπο Καβάιαο, σο ζηξαηηψηεο ησλ ελφπισλ δπλάκεσλ θαη σο πξφζθνπνη θαη λα αληηπξνζσπεχνπλ κε επηηπρία ηα ειιεληθά ρξψκαηα ζε δηεζλείο αζιεηηθέο ζπλαληήζεηο. Ήηαλ ε επνρή ηνπ θαζαξά εξαζηηερληθνχ αζιεηηζκνχ, θαηά ηελ νπνία ε εβξατθή θνηλφηεηα ηεο Θεζζαινλίθεο αλέδεημε αζιεηηθά ηλδάικαηα, φπσο ν δξνκέαο Λέσλ Παζχ ηνπ Γ.. Μαθακπή, ν δηεζλήο πνδνζθαηξηζηήο Αιβέξηνο Ναρκίαο ηνπ Ηξαθιή ν νπνίνο ζεκείσζε ην πξψην γθνι ζηα ρξνληθά ηεο Δζληθήο Διιάδαο ζην πνδφζθαηξν, ε ζπξίληεξ Αιιέγθξα Γθαηέλην, επίζεο ηνπ Ηξαθιή θαζψο θαη ηελ εθπιεθηηθή νκάδα ηεο ππγκαρίαο ηνπ Γ.. Μαθακπή κε επηθεθαιήο ηνλ Νηίλν Οπδηέι θαη ηνπο Σδάθν Ραδφλ, Μάξθν Αδνχδ, αιακψ Αξνχρ θαη άιινπο, ε νπνία θπξηάξρεζε πξνπνιεκηθά ζηα εξαζηηερληθά ξηλγθ ηεο Διιάδαο. Μηα αμηνζεκείσηε παξνπζία πνπ αλαθφπηεηαη βίαηα. Σν πιήγκα πνπ ππέζηε ν ειιεληθφο εβξατζκφο θαηά ην Οινθαχησκα ησλ Δβξαίσλ ηεο Δπξψπεο ππήξμε αλεπαλφξζσην. Οη ηζηνξίεο νξηζκέλσλ επηδψλησλ αζιεηψλ πξνθαινχλ θξίθε θαη απνκέλνπλ κφλν δηάζπαξηα ζηνηρεία ελφο θφζκνπ πνπ αθαλίζηεθε κε γελνθηνλία. Μεηά ηελ απειεπζέξσζε, ην βαξχ πέλζνο θαη νη ππνρξεψζεηο έζεζαλ ηηο αζιεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζε δεχηεξε κνίξα γηα ηνπο επηδψληεο Δβξαίνπο. Μφλν θαηά ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960, δηακνξθψζεθαλ ηειηθά νη ζπλζήθεο έηζη ψζηε ε εβξατθή θνηλφηεηα ηεο Θεζζαινλίθεο, αλ θαη νιηγάξηζκε, λα κπνξέζεη λα παξνπζηάζεη μαλά κηα λέα γεληά αζιεηψλ θαη αζιεηξηψλ, πνπ ηηκνχλ ηα ρξψκαηα ησλ ζπιιφγσλ ηνπο θαη ηεο Διιάδαο ζε εζληθέο θαη δηεζλείο ζπλαληήζεηο, ζπλερίδνληαο κηα παιηά παξάδνζε. 2

4 3

5 Ιζηνξηθέο θαη παηδαγσγηθέο ζπληζηώζεο ηνπ Οινθαπηώκαηνο Η ζεκαζία ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ Οινθαπηώκαηνο ζηελ Διιάδα: εξσηήκαηα, πξννπηηθέο Μαξία Καβάια, Γξ. Ιζηνξίαο Δξεπλήηξηα χγρξνλεο Iζηνξίαο, Tκήκα Πνιηηηθψλ Δπηζηεκψλ Α.Π.Θ.. Η γελνθηνλία ησλ Δβξαίσλ θαηά ηνλ Β Π.Π. απνηειεί έλα ηζηνξηθφ γεγνλφο ηνπ νπνίνπ ε έξεπλα θαη ε δηδαζθαιία είλαη εμαηξεηηθά δχζθνια δεηήκαηα. Η ηζηνξηθή αλάιπζε ζ απηήλ ηελ πεξίπησζε δελ κπνξεί λα είλαη νπδέηεξε, απνζηαζηνπνηεκέλε απφ εζηθέο θαη πνιηηηθέο επηινγέο. ηε ζπγθεθξηκέλε παξνπζίαζε καο ελδηαθέξεη ε κειέηε θαη δηδαζθαιία ζην ειιεληθφ παλεπηζηήκην, θπξίσο σο ζπλέρεηα ηεο φπνηαο ζρεηηθήο γλψζεο απνθηνχλ νη λένη ζηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε, θαη ε ζεκαζία ηεο δηεχξπλζεο απηήο ηεο γλψζεο. Δληνπίδεηαη ε άγλνηα πνπ αθφκε επηθξαηεί γεληθφηεξα γηα ην ζέκα αλάκεζα ζηνπο λένπο αλζξψπνπο. Η ηζηνξία ησλ Διιήλσλ Δβξαίσλ είλαη φιν θαη πην άγλσζηε, παξφηη έρνπλ πνιιαπιαζηαζηεί νη δεκφζηνη κλεκνληθνί ηφπνη θαη έρνπλ απμεζεί νη ηζηνξηθέο κειέηεο θαη απηφ επεηδή ν δησγκφο ησλ Διιήλσλ Δβξαίσλ εληάρζεθε κε κεγάιεο δπζθνιίεο θαη πνιχ πξφζθαηα ζην επίζεκν δεκφζην κλεκνληθφ αθήγεκα γηα ηελ Καηνρή. ε κία ειιεληθή θνηλσλία πνπ αλαδχεηαη μελνθνβηθή, αληηζεκηηηθή θαη εζληθηζηηθή ελ κέζσ θξίζεο (θαη κε αληηζηνηρίεο ζηελ ππφινηπε Δπξψπε), ηψξα πεξηζζφηεξν απφ πνηέ, ε κειέηε θαη δηδαζθαιία ηνπ Οινθαπηψκαηνο είλαη ζεκαληηθφ λα πξαγκαηνπνηείηαη εληαγκέλε ζην ζχλνιν ηεο επξσπατθήο θαη ηεο ειιεληθήο ηζηνξίαο απφ λσξίο. Ίζσο κία απφ ηηο ειιείςεηο ηεο κέρξη ηψξα πξνζπάζεηαο ήηαλ ε νπζηαζηηθφηεξε δηαπινθή ηεο ηζηνξίαο ησλ Δβξαίσλ ηεο Δπξψπεο θαη ηεο Διιάδαο κε ηελ ηζηνξία ηεο δεθαεηίαο ηνπ 40 γηα ηελ Δπξψπε θαη ηελ Διιάδα θαη κία έκθαζε ζην πνηνη ήηαλ απηνί πνπ ράζεθαλ ζε ζρέζε κε ηελ θνηλσλία ζηελ νπνία δνχζαλ, ψζηε λα απνθεχγεηαη ε δηαηψληζε κηαο αθήγεζεο δηάθξηζεο θαη απνθιεηζκνχ. Σαπηφρξνλα κε ηηο παξαπάλσ επηζεκάλζεηο επηρεηξείηαη θαη έλαο πξνβιεκαηηζκφο ζρεηηθά κε ηελ έιιεηςε πνπ ππάξρεη κέρξη ζηηγκήο ζε φ,ηη αθνξά κειέηεο πνπ ζα καο δείμνπλ, χζηεξα απφ κηα 15εηία εθπαηδεπηηθψλ πξνζπαζεηψλ δηδαζθαιίαο ηνπ Οινθαπηψκαηνο, ηα απνηειέζκαηά ηνπο, ηελ επίδξαζή ηνπο ζε εθπαηδεπηηθνχο, καζεηέο, θνηηεηέο θαη, ηειηθά, ζηελ θνηλσλία. Ιζηνξηθή εθπαίδεπζε θαη Έιιελεο Δβξαίνη Γεκήηξεο Μαπξνζθνύθεο, Καζεγεηήο Γηδαθηηθήο Μεζνδνινγίαο θαη Ιζηνξίαο ηεο Δθπαίδεπζεο Σκήκα Φηινζνθίαο θαη Παηδαγσγηθήο Α.Π.Θ. Η εηζήγεζε απνζθνπεί ζηελ παξνπζίαζε δεδνκέλσλ πνπ αθνξνχλ ηελ ηζηνξηθή εθπαίδεπζε ζηε ρψξα καο κε εζηίαζε ζηε δηδαζθαιία ηνπ Οινθαπηψ- 4

6 καηνο ησλ Διιήλσλ Δβξαίσλ θαη ηε γεληθφηεξε ηζηνξηθή παξνπζία ηνπο. Σν φιν ζέκα εμεηάδεηαη ππφ ην πξίζκα ησλ ζπνπδψλ γηα ηε κλήκε, ηδίσο ηελ ηξαπκαηηθή, ηεο ιεγφκελεο «Καηαζηξνθηθήο Γηδαθηηθήο» θαη ηνπ παηδαγσγηθνχ πξνβιεκαηηζκνχ γηα ηε δηδαζθαιία επίκαρσλ, ζπγθξνπζηαθψλ θαη ηξαπκαηηθψλ γεγνλφησλ. Σέινο, δηαηππψλνληαη πξαθηηθνχ ραξαθηήξα ζθέςεηο γηα ηε δηδαζθαιία ηνπ Οινθαπηψκαηνο, νη νπνίεο πξνθχπηνπλ απφ ηελ αμηνπνίεζε ζρεηηθψλ ζεσξηψλ γηα ηε κάζεζε θαη ηελ επηζπκεηή ελλνηνινγηθή αιιαγή. Μπνξεί θαη πξέπεη λα ζπγθξίλνπκε ην Οινθαύησκα κε άιιεο γελνθηνλίεο; Μεηαμύ ηζηνξηθήο κνλαδηθόηεηαο, παξαδεηγκαηηθόηεηαο θαη γελεαινγίαο ηνπ Καθνύ Γηώξγνο Κόθθηλνο, Καζεγεηήο Ιζηνξίαο θαη Γηδαθηηθήο ηεο Ιζηνξίαο ΠΣΓΔ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αηγαίνπ Γηαγξάθνληαη ζήκεξα ηξεηο ηάζεηο ζηελ πξνζέγγηζε ηνπ Oινθαπηψκαηνο ζε ζχγθξηζε κε ηηο ππφινηπεο γελνθηνλίεο. Η πξψηε ηάζε εκκέλεη ζηελ ηζηνξηθή κνλαδηθφηεηα ηνπ Οινθαπηψκαηνο κε θχξην θξηηήξην ηε βηνκεραλνπνίεζε ηεο εμφλησζεο ησλ Δβξαίσλ. Η δεχηεξε ηάζε, ρσξίο σζηφζν λα αίξεηαη εμ νξηζκνχ ε ηζηνξηθή κνλαδηθφηεηα ηνπ Οινθαπηψκαηνο, ζεσξεί αλαιπηηθά ρξήζηκε θαη εζηθά επηβεβιεκέλε ηε ζχγθξηζε ησλ γελνθηνληψλ, θξίλνληαο φηη θαη απηφ ηνλ ηξφπν κπνξεί λα αλαδεηρζεί παξαζηαηηθφηεξα ε παξαδεηγκαηηθή θαη άξα νηθνπκεληθή ζεκαζία ηεο εβξατθήο γελνθηνλίαο. Σέινο, ε ηξίηε ηάζε ζεσξεί ζρεδφλ απηνλφεηε ηε ζχγθξηζε ησλ γελνθηνληψλ, θπξίσο φκσο ησλ πνηνηηθψλ ηνπο ραξαθηεξηζηηθψλ θαη φρη ηφζν ησλ πνζνηηθψλ. Δηδηθφηεξα, εγγξάθεη ην Οινθαχησκα ζε κηα καθξά αιπζίδα γελνθηνληθψλ πξαθηηθψλ πνπ ζθηάδνπλ θαη εμνρήλ ηε λεσηεξηθφηεηα, κε απνθνξχθσκα ηελ γελνθηνλία ησλ Δβξαίσλ, ε νπνία λνείηαη σο θαηάιεμε κηαο δηαδηθαζίαο ζπζζσξεπηηθήο ξηδνζπαζηηθνπνίεζεο. 5

7 πγθξηηηθέο ζπληζηώζεο ζηε δηδαζθαιία ηνπ Οινθαπηώκαηνο Η δηδαζθαιία ηνπ Οινθαπηώκαηνο ζηε Γεξκαλία, Αγγιία, Γαιιία, Ιηαιία θαη Διιάδα. Πξνβιήκαηα θαη αλαζηνραζκόο Βαζηιηθή αθθά, Γξ Ιζηνξίαο θαη Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ, ρνιηθή χκβνπινο Σν Οινθαχησκα δηδάζθεηαη ζπζηεκαηηθά ηα ηειεπηαία ρξφληα ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο. Η Γεξκαλία, ε Αγγιία, ε Γαιιία απνηεινχλ παξαδείγκαηα γηα δηαθνξεηηθνχο ιφγνπο ε θαζεκηά ελψ ζπγρξφλσο είλαη νη ρψξεο κε ηνπο θαιχηεξα επηκνξθσκέλνπο πάλσ ζην αληηθείκελν εθπαηδεπηηθνχο θαη ζηηο νπνίεο έρνπλ εθπνλεζεί ζπζηεκαηηθέο ζρεηηθέο έξεπλεο. Οη πνιππνιηηηζκηθέο θνηλσλίεο ησλ ρσξψλ απηψλ, νη ζπκπαγείο κνπζνπικαληθνί πιεζπζκνί ζην έδαθφο ηνπο, νη αληαγσληζηηθέο κλήκεο θαη ην λαδηζηηθφ παξειζφλ απνηεινχλ πξνθιήζεηο γηα ηνπο δηδάζθνληεο. Η Ιηαιία απνηειεί ελδηαθέξνπζα πεξίπησζε κε ηε δηδαζθαιία ηνπ Οινθαπηψκαηνο λα θνξπθψλεηαη κέζα απφ ηα εθπαηδεπηηθά ηαμίδηα ζην Άνπζβηηο κε ακθηζβεηνχκελα παηδαγσγηθά νθέιε, ελψ ζηελ Διιάδα ην Οινθαχησκα νπζηαζηηθά δελ δηδάζθεηαη. Η εηζήγεζε παξνπζηάδεη ζηνηρεία θαη ηνλ ζρεηηθφ δηάινγν πνπ αλαπηχζζεηαη δηεζλψο γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ δηδαθηηθψλ πξνζεγγίζεσλ ηνπ Οινθαπηψκαηνο, εληάζζνληαο ηελ αλαγθαηφηεηα ζπζηεκαηηθήο πξνζέγγηζεο ηνπ αληηθεηκέλνπ ζηελ Διιάδα ζην πιαίζην ηεο λενλαδηζηηθήο απεηιήο θαη ησλ λέσλ θνηλσληθνπνιηηηθψλ ζπγθεηκέλσλ. Σν Οινθαύησκα ζηα ειιεληθά ζρνιηθά εγρεηξίδηα Ιζηνξίαο 6 Άγγεινο Παιεθίδεο Λέθηνξαο Γηδαθηηθήο ηεο Ιζηνξίαο Σκήκα Ιζηνξίαο & Δζλνινγίαο Γεκνθξίηεην Παλεπηζηήκην Θξάθεο Σα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ζηελ Διιάδα απνηεινχλ ηε βαζηθή θαη, ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο, ηε κνλαδηθή πεγή ηζηνξηθήο γλψζεο γηα ηε ζρνιηθή εθπαίδεπζε, ελψ πξνβάιινπλ ηελ θπξίαξρε ηδενινγία θαη ππνβάιινπλ ηηο εξκελεπηηθέο νπηηθέο γηα ην ηζηνξηθφ παξειζφλ. Αληηθείκελν ηεο παξνχζαο εηζήγεζεο είλαη ε ζέζε πνπ θαηέρεη ην Οινθαχησκα ζηα ζχγρξνλα εγρεηξίδηα Ιζηνξίαο ηεο Σ Γεκνηηθνχ, Γ Γπκλαζίνπ θαη Γ Λπθείνπ. Δπηρεηξείηαη λα απαληεζνχλ εξσηήκαηα φπσο: Πψο νξίδεηαη ην Οινθαχησκα; Πνηεο εξκελεπηηθά-εμεγεηηθά ζρήκαηα γηα ην Οινθαχησκα, απφ απηά πνπ αλαπηχρζεθαλ ζηε κεηαπνιεκηθή ηζηνξηνγξαθία ή ζην δεκφζην ρψξν, πηνζεηνχληαη; Δηδηθφηεξα, πψο ζπλδέεηαη ην Οινθαχησκα κε ηα ηδενινγηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο πξαθηηθέο ηνπ λαδηζκνχ; Αλ θαη κε πνηνλ ηξφπν αλαδεηθλχνληαη νη ηνπηθέο εθθάλζεηο ηνπ Οινθαπηψκαηνο ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν; Μλεκνλεχεηαη ε παξνπζία εβξατθψλ θνηλνηήησλ ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν πξηλ απφ ην Β Παγθφζκην Πφιεκν;

8 ηεξεόηππα, πξνθαηαιήςεηο θαη Αληηζεκηηηζκόο ζηελ ειιεληθή θνηλσλία ζήκεξα Γηώξγνο Αληωλίνπ, Αθαδεκατθφο ζπλεξγάηεο Γηεζλνχο Παλεπηζηεκίνπ, Γχν δηαθνξεηηθέο έξεπλεο κέζα ζην 2014 επηζήκαλαλ ηελ εθηεηακέλε χπαξμε αληηζεκηηηθψλ αηζζεκάησλ ζηελ ειιεληθή θνηλή γλψκε. Η αλαθνίλσζε εζηηάδεη ζηελ πεξηγξαθή ησλ πξνυπνζέζεσλ γηα ηελ έθθξαζε αληηζεκηηηθψλ αηζζεκάησλ θαη πξνβαίλεη ζε πηζαλέο εξκελείεο γηα ηνπο ιφγνπο εθθνξάο αληηζεκηηηθνχ ιφγνπ θαη αηζζεκάησλ. Η αλαθνίλσζε ζα θιείζεη κε ηελ αλαθνξά ζε ζεηηθέο δξάζεηο νη νπνίεο ελδερνκέλσο κπνξνχλ λα κεηψζνπλ ηα αληηζεκηηηθά αηζζήκαηα ηεο θνηλήο γλψκεο 7

9 Σν Οινθαύησκα ζηε δεκόζηα ζθαίξα Οη δίθεο ησλ ππαηηίσλ ηνπ Οινθαπηώκαηνο ζηελ νζόλε: έλα πνιύηηκν εξγαιείν γηα ηζηνξηθνύο θαη εθπαηδεπηηθνύο Έιιε Λεκνλίδνπ, Δπίθνπξε Καζεγήηξηα Νεφηεξεο θαη χγρξνλεο Ιζηνξίαο, Παλεπηζηήκην Παηξψλ Οη δίθεο ηεο Νπξεκβέξγεο γηα ηνπο εγθιεκαηίεο ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ ραξαθηεξίζηεθαλ απφ κηα θαηλνηνκία ζε ζρέζε κε ηηο δίθεο πνπ είραλ πξνεγεζεί θαη εθείλεο πνπ ζα αθνινπζνχζαλ: ν πξφεδξνο ηνπ Γηεζλνχο Γηθαζηεξίνπ απνθάζηζε λα δνζεί ε άδεηα ζε ηέζζεξηο θάκεξεο λα θηλεκαηνγξαθήζνπλ ηε δίθε. Σν ίδην έγηλε θαη κε ηε δίθε ηνπ Άηρκαλ ζηελ Ιεξνπζαιήκ ην 1961: νη εηθφλεο ησλ ηζξαειηλψλ νπεξαηέξ κεηαδφζεθαλ απφ φιεο ηηο ηειενξάζεηο ηνπ θφζκνπ, παξά ηηο ελζηάζεηο ηνπ David Ben Gourion. Οη θηλεκαηνγξαθεκέλεο απηέο δίθεο απνηεινχλ έλα πνιχηηκν εξγαιείν ζηα ρέξηα ησλ ηζηνξηθψλ, θαζψο ζπληζηνχλ κηαο πξψηεο ηάμεσο άκεζε καξηπξία απφ ηνπο πξσηαγσληζηέο ησλ γεγνλφησλ, ππνθαζηζηψληαο, έσο έλα ζεκείν, ηνλ ξφιν ηεο ηζηνξηθήο αθήγεζεο. Δθηφο απφ ηελ αξρεηαθή ηνπ αμία, ην θηλεκαηνγξαθεκέλν απηφ πιηθφ κπνξεί λα κεηαδψζεη δεκνθξαηηθέο αμίεο θαη λα θηλεηνπνηήζεη ηνλ δεκφζην δηάινγν, ζπκβάιινληαο ζπγρξφλσο ζηνλ πεξηνξηζκφ ηεο παξαπιεξνθφξεζεο. ζν θαη αλ παξεκβαίλεη ν θαθφο ηνπ ζθελνζέηε ζηελ θηλεκαηνγξάθεζε, ηα ληνθνπκέληα απηά παξακέλνπλ δίαπινη κνλαδηθνί επηθνηλσλίαο κε ην παξειζφλ, βνεζψληαο ηνπο ζεκεξηλνχο ζεαηέο λα θαηαιάβνπλ θαη λα απνθξππηνγξαθήζνπλ επθνιφηεξα έλα καθξηλφ θαη ίζσο μέλν γηα απηνχο παξειζφλ. Σν πιηθφ απηφ κπνξεί λα απνηειέζεη επηπιένλ εμαηξεηηθφ εξγαιείν ζηε δηδαθηηθή πξάμε, θαζψο, κέζα απφ ηελ παξνπζίαζε ελψπηνλ ησλ καζεηψλ ηεο αλζξψπηλεο δηάζηαζεο ησλ ππαηηίσλ ηνπ Οινθαπηψκαηνο, εληζρχεηαη ε ηζηνξηθή ηνπο ζθεπή θαη πξνάγεηαη ε δεκνθξαηηθή ηνπο ζπλείδεζε. Γηδάζθνληαο ην Οινθαύησκα ζηελ επνρή ηεο δεκόζηαο ηζηνξίαο 8 Πνιπμέλε Διεπζεξίνπ, ππνςήθηα Γξ. ηελ επνρή ηεο κεηαλεσηεξηθφηεηαο νη εμειίμεηο ζηελ επηζηήκε ηεο Ιζηνξίαο, ε δηεχξπλζε ηνπ γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ ηζηνξία «απφ ηα θάησ», ε ηνπηθή ηζηνξία, ε πξνθνξηθή ηζηνξία, ε πξνζσπηθή θαη νηθνγελεηαθή ηζηνξία, ην θνηλσληθφ θχιν θαη ε Ιζηνξία, ε ηζηνξία γπλαηθψλ θ.ά. θαη ε αληηθαηάζηαζε ηεο γεγνλνηνινγηθήο θαη ζεξατθήο ηζηνξίαο απφ κία νιηθή ηζηνξία πνπ ζπκπεξηιακβάλεη φια ηα πεδία ηεο αλζξψπηλεο ζθέςεο θαη δξάζεο δηακνξθψλνπλ έλα θαηλνχξην θαζεζηψο ηζηνξηθφηεηαο γηα ηε δηεξεχλεζε ηνπ Οινθαπηψκαηνο. Η αιιαγή ηνπ αθεγεκαηηθνχ είδνπο, δειαδή ηεο επίζεκεο ηζηνξηνγξαθίαο, θαη ε επηθξάηεζε ηεο «πνιηηηζκηθήο ζηξνθήο», ηεο «κηθξντζηνξίαο», ηεο «πξνθνξηθήο ηζηνξίαο» θαη ηεο «δηαλνεηηθήο ηζηνξίαο» άιιαμε ηνλ ηξφπν παξαγσγήο ηεο ηζηνξηθήο θνπιηνχξαο ζρεηηθά κε ηα ηζηνξηθά γεγνλφηα. H ηζηνξηθή γλψζε ζηακάηεζε λα παξέρεηαη απνθιεηζηηθά θαη κφλν απφ ηα παλεπηζ-

10 ηεκηαθά ζπγγξάκκαηα ησλ αθαδεκατθψλ ηζηνξηθψλ, αιιά άξρηζε λα δηαρέεηαη πιένλ θαη απφ άιινπο θνξείο, φπσο ηα Μ.Μ.Δ., δηάθνξνπο νξγαληζκνχο, κνπζεία, πεξηνδηθά, ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχλ πνηθίιεο λνεκαηνδνηηθέο πξαθηηθέο, γηα λα αλαπαξαζηήζνπλ ην ηξαπκαηηθφ γεγνλφο ηεο Shoah. ην ζεκείν απηφ γίλεηαη εχθνια αληηιεπηή ε αλάγθε ηεο πξνζέγγηζεο ηεο δεκφζηαο θαη ηεο «ςεθηαθήο» ηζηνξίαο ηνπ Οινθαπηψκαηνο ζηε δηδαζθαιία ηνπ ηξαπκαηηθνχ απηνχ ζέκαηνο. Ο νπηηθόο αιθαβεηηζκόο ζηε δηδαζθαιία ηεο Ιζηνξίαο: Η πεξίπησζε ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ Οινθαπηώκαηνο. ηνηρεία από κηα αδεκνζίεπηε έξεπλα ζε εθπαηδεπηηθνύο θαη καζεηέο ηεο Πξσηνβάζκηαο θαη Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο Δπαγγειία Κνπλέιε Γξ Γηδαθηηθήο ηεο Ιζηνξίαο ρνιηθή χκβνπινο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο Η θσηνγξαθία είλαη κηα απφ ηηο πεγέο πνπ κπνξνχκε λα αμηνπνηήζνπκε γηα λα πξνζεγγίζνπκε, λα αλαιχζνπκε θαη λα εξκελεχζνπκε έλα γεγνλφο, κηα εμέιημε, έλα ηζηνξηθφ θαηλφκελν. ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο κπνξεί λα είλαη θαη ην κφλν δηαζέζηκν ζηνηρείν καξηπξίαο, φπσο, γηα παξάδεηγκα, θσηνγξαθίεο απφ ην γθέην ηεο Βαξζνβίαο πνπ ηξαβήρηεθαλ κπζηηθά, ην Γηα λα αλαγλσζηεί ζπζηεκαηηθά θαη λα εξκελεπηεί κηα θσηνγξαθία απαηηείηαη λα εληαρζεί ζε έλα πιαίζην, θαζψο, ζρεδφλ πάληα, ε θσηνγξαθία αληαλαθιά φρη κφλν ηνπο θαλφλεο αιιά θαη ηηο πξνζδνθίεο ηεο πεξηφδνπ πνπ ηξαβήρηεθε. ηαλ, ινηπφλ, θάλνπκε ιφγν γηα νπηηθφ αιθαβεηηζκφ ζηελ ηζηνξία (ή αιθαβεηηζκφ ηεο εηθφλαο) αλαθεξφκαζηε ζηελ ηθαλφηεηα θάπνηνπ λα κπνξεί λα αλαγλσξίζεη ηηο εηθφλεο πνπ βιέπεη, λα ηηο εληάμεη ζε έλα ηζηνξηθφ πιαίζην, λα ηηο δηαβάζεη, λα ηηο αλαιχζεη θαη λα θαηαλνήζεη ην λφεκά ηνπο. ηελ εηζήγεζή καο απηή εζηηάδνπκε ζε πξψην επίπεδν ζηελ αληηιεπηηθή επαηζζεηνπνίεζε (αλαγλώξηζε) ησλ θσηνγξαθηψλ θαη ζε δεχηεξν επίπεδν ζηελ θξηηηθή γλώζε, ζηελ θαηαλφεζε, δειαδή, ηνπ λνήκαηφο ηνπο, ην νπνίν επηδέρεηαη εξκελείαο θαη είλαη θνηλσληθά, πνιηηηζκηθά θαη ηδενινγηθά πξνζδηνξηζκέλν (επηξξνέο ηνπ δεκηνπξγνχ ηεο, αιιά θαη ηνπ ίδηνπ ηνπ ζεαηή). Έξεπλα: ε δεκνηηθφ ζρνιείν ηεο Αηηηθήο ζηήζεθε κηα έθζεζε θσηνγξαθίαο, κε ηίηιν: «Μηα ηζηνξία ρσξίο ιφγηα». Αλαξηήζεθαλ 60 θσηνγξαθίεο απφ ηνλ 2 ν Παγθφζκην Πφιεκν, κεηαμχ απηψλ 20 θσηνγξαθίεο απφ ην Οινθαχησκα. Σηο πξψηεο ηξεηο κέξεο ηεο έθζεζεο νη θσηνγξαθίεο παξνπζηάζζεθαλ α- ξηζκεκέλεο, ρσξίο ιεδάληεο. Σηο κέξεο απηέο επηζθέθζεθαλ ηελ έθζεζε 42 εθπαηδεπηηθνί θαη 120 καζεηέο (Πξσηνβάζκηαο θαη Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο). ηνλ θαηάινγν ηεο έθζεζεο (πνπ είρε κνλαδηθή πιεξνθνξία ηελ αξίζκεζε ησλ θσηνγξαθηψλ) εθπαηδεπηηθνί θαη καζεηέο ζεκείσλαλ ην ηζηνξηθφ γεγνλφο κε ην νπνίν ζεσξνχζαλ φηη ζπλδέεηαη θάζε θσηνγξαθία θνπφο ηεο έξεπλαο, πνπ βξίζθεηαη ζε εμέιημε, είλαη λα αληρλεχζεη ην βαζκφ αληηιεπηηθήο επαηζζεηνπνίεζεο (αλαγλψξηζεο) «ζεκαληηθψλ» ηζηνξηθψλ θσηνγξαθηψλ απφ εθπαηδεπηηθνχο θαη καζεηέο θαη λα πξνηείλεη ηξφπνπο δηδαθηηθψλ πξνζεγγίζεσλ γηα ηελ ππνζηήξημε ηνπ νπηηθνχ αιθαβεηηζκνχ ζηελ ηζηνξηθή εθπαίδεπζε. 9

11 Οη εθπαηδεπηηθνί παξνπζηάδνπλ ηε δνπιεηά ηνπο Μηιώληαο γηα ην Οινθαύησκα ζε καζεηέο θαη καζήηξηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο: πξνγξάκκαηα θαη δξάζεηο Βαζηιεία Εωγξαθάθε, θηιφινγνο & Μαξία Εωγξαθάθε, θηιφινγνο, δξ. Κνηλσληνινγίαο ηεο Δθπαίδεπζεο, ΔΚΠΑ Η εηζήγεζε αλαθέξεηαη ζε πξνγξάκκαηα θαη δξάζεηο ζρεηηθέο κε ην ζέκα ηνπ νινθαπηψκαηνο, πνπ έρνπλ αλαιάβεη νη εηζεγήηξηεο ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε. Κάλεη ζπγθεθξηκέλεο αλαθνξέο ζηελ αμηνπνίεζε ηνπ θεηκέλνπ ηεο Άλλαο Φξαλθ απφ ηε ινγνηερλία ηεο Β Γπκλαζίνπ, θαζψο θαη ζηελ νξγάλσζε, πξνβνιή θαη αμηνπνίεζε ηεο ηαηλίαο ηνπ Βαζίιε Λνπιέ Φηιηά εηο ηα παηδηά. Πεξηγξάθεη, επίζεο, ηελ αλάιεςε εξεπλεηηθψλ εξγαζηψλ ζε α θαη β ιπθείνπ, ζρεηηθψλ κε ηελ ηζηνξία ηεο εβξατθήο θνηλφηεηαο ηεο Θεζζαινλίθεο θαη κε ην Οινθαχησκα ζηελ Διιάδα θαη ηελ Δπξψπε. Καηαιήγεη κε ηελ πεξηγξαθή ελφο πξνγξάκκαηνο e-twinning (δηαδηθηπαθήο αδειθνπνίεζεο) κε ζέκα: «Σν Οινθαχησκα ζηελ Δπξψπε θαη ζηε ρψξα καο», ην νπνίν κφιηο έρεη εγθξηζεί απφ ηελ εζληθή επηηξνπή e-twinning. «αλ παιηά θσηνγξαθία»: ρξεζηκνπνηώληαο πνιπηξνπηθά θείκελα ζηε δηδαζθαιία ηνπ Οινθαπηώκαηνο ζηε Γ Λπθείνπ Διέλε Μαιηγθάλε Φηιφινγνο, ΜΑ Παηδαγσγηθήο Πξφθεηηαη γηα εθαξκνγή δηδαθηηθήο πξαθηηθήο πνπ αθνξά ζηελ πξνζέγγηζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ Οινθαπηψκαηνο κε ρξήζε πνιπηξνπηθνχ πιηθνχ, ζην πιαίζην ηνπ καζήκαηνο ηεο Ιζηνξίαο γεληθήο παηδείαο Γ Λπθείνπ. Με επνπηηθφ πιηθφ (θσηνγξαθίεο, video), παξάιιεια κε ηελ ηζηνξηθή αθήγεζε θαη ηε ρξήζε παξαζεκάησλ, ζρνιηάδνληαη: α) πηπρέο ηεο εβξατθήο παξνπζίαο ζηελ Διιάδα, ηδηαηηέξσο ζηε Θεζζαινλίθε, θαη β) ην πξφγξακκα εμφλησζήο ησλ Δβξαίσλ απφ ηε λαδηζηηθή Γεξκαλία, ην νπνίν παξνπζηάδεηαη θαη σο έγθιεκα θαηά ηεο αλζξσπφηεηαο κνλαδηθφ ζην είδνο ηνπ. Mηα όρη ηόζν ζπλεζηζκέλε ζρνιηθή γηνξηή 10 Κώζηαο Μηραιάθεο, θηιφινγνο, ΜΑ ζηε βαιθαληθή Iζηνξία Η πξνζπάζεηα δχν εθπαηδεπηηθψλ, ελφο θηινιφγνπ θαη κηαο κνπζηθνχ, λα παξνπζηάζνπλ κηα ζεκαληηθή πηπρή ηεο εζληθήο αληίζηαζεο ελάληηα ζηνλ λαδηζκφ. Μέζα απφ θείκελα, κνπζηθέο, πνιιέο ζπδεηήζεηο, αιιά θαη αληηδξάζεηο (αληί λα αλαθσλνχκε «δήησ ην έζλνο», κηιάκε γηα Δβξαίνπο;), έγηλε ε πξνζπάζεηα λα αλαδεηρηνχλ νη κνξθέο φζσλ χςσζαλ ην αλάζηεκά ηνπο γηα λα ζψζνπλ ηνλ αδειθφ «ελ δησγκψ». Καη φια απηά ζε κία εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ηεο ζρνιηθήο γηνξηήο κηιψληαο ζε εθήβνπο πνπ δελ είραλ ζρεδφλ ηδέα γηα ην Οινθαχησκα πξηλ ηελ γηνξηή γηα ηελ 28 ε Οθησβξίνπ ζην 3 ν Γπκλάζην Βφινπ ην 2010.

12 Έλα comic γηα ην Οινθαύησκα: Γηδαθηηθή πξόηαζε γηα ην κάζεκα ηεο Νενειιεληθήο Γιώζζαο θαη Λνγνηερλίαο ζηε Β Λπθείνπ Γώξα Ψωκά, Φηιόινγνο M.Ed. Δπηκνξθώηξηα εθπαηδεπηηθώλ Η Β Λπθείνπ είλαη κία ηάμε θαηά ηελ νπνία ην κάζεκα ηεο Νενειιεληθήο Γιψζζαο πξνζθέξεη επθαηξίεο γηα δηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε δεηεκάησλ ηδενινγίαο, εζηθήο θαη πνιηηηθήο. ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα, κέζα απφ κνλνηξνπηθά θπξίσο θείκελα, γίλεηαη ιφγνο γηα ηνλ ξαηζηζκφ, ηα ζηεξεφηππα, ηηο πξνθαηαιήςεηο. Με αθνξκή απηή ηε ζεκαηηθή ελφηεηα, ε έληαμε ζηε δηδαζθαιία ελφο θφκηθ γηα ην Οινθαχησκα δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζε καζεηέο θαη εθπαηδεπηηθνχο λα πξνζεγγίζνπλ βησκαηηθά ην δήηεκα. ηα 4 δηδαθηηθά δίσξα θαηά ην νπνία κειεηνχλ ην θφκηθ κε ηίηιν The Search, αλαδεηνχλ πιεξνθνξίεο, εξγάδνληαη νκαδηθά, ηαπηίδνληαη κε ηνπο ήξσεο, κειεηνχλ Λνγνηερλία θαη Ιζηνξία θαη ηειηθά παξάγνπλ δηθά ηνπο θείκελα γηα λα αλακεηξεζνχλ κε ην εξψηεκα: «Πψο νδεγείηαη κηα θνηλσλία ζηνλ ξαηζηζκφ θαη πνηα είλαη ε δηθή κνπ επζχλε;». Eric Heuvel, Ruud van der Rol, Lies Schippers (2007). The Search, (Graphic Novel). the Anne Frank House Γηδάζθνληαο ην Οινθαύησκα ησλ Δβξαίσλ ηεο Θεζζαινλίθεο ζην κάζεκα ηεο Ιζηνξίαο ηεο Γ Γπκλαζίνπ 11 Μάγδα Γεκάθε, θηιφινγνο-δεκνζηνγξάθνο, ΜΑ Γηνίθεζε Πνιηηηζκνχ Η πξνζέγγηζε ζην ζέκα ηνπ Οινθαπηψκαηνο γίλεηαη κε ζηφρν λα ζπλδεζεί ε ηνπηθή ηζηνξία κε ηελ λεφηεξε θαη ζχγρξνλε ειιεληθή θαη παγθφζκηα ηζηνξία ζην πιαίζην πνπ νξίδεη ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα ηζηνξίαο ηεο Γ Γπκλαζίνπ. Οη αλαθνξέο ζηνπο Δβξαίνπο ηεο Θεζζαινλίθεο γίλνληαη ζηαδηαθά ζηηο ελφηεηεο φπνπ απηφ είλαη εθηθηφ. θνπφο ηνπ καζήκαηνο είλαη λα γλσξίζνπλ νη καζεηέο: α) πνηα ήηαλ ε ζέζε ηεο εβξατθήο θνηλφηεηαο ηεο Θεζζαινλίθεο ζηελ ηνπηθή θνηλσλία πξηλ θηάζνπκε ζην ηξαγηθφ απνηέιεζκα ηνπ Οινθαπηψκαηνο ησλ Δβξαίσλ εμαηηίαο ηνπ νπνίνπ ζβήλεη ε ηζηνξία κηαο απφ ηηο πην αλζεξέο θαη δξαζηήξηεο θνηλφηεηεο ηεο Θεζζαινλίθεο αιιά θαη λα αλαξσηεζνχλ γηαηί ππάξρνπλ ειάρηζηα ίρλε ηεο ζήκεξα β) ηνπο κεραληζκνχο δηάρπζεο θαη εμάπισζεο ηεο λαδηζηηθήο ξαηζηζηηθήο πξνπαγάλδαο θαη ηα απνηειέζκαηά ηεο θαη γ) ηηο δηαζηάζεηο ηνπ θαηλνκέλνπ ζε παλεπξσπατθή θιίκαθα. Αθνινπζψληαο ηε ζεηξά ηνπ βηβιίνπ ηεο Γ Γπκλαζίνπ παξνπζηάδεηαη ν πνιππνιηηηζκηθφο ραξαθηήξαο ηεο Θεζζαινλίθεο ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αη., ιίγν πξηλ ηνπο Βαιθαληθνχο πνιέκνπο, κέζα απφ ηελ πνιπκεζηθή έθδνζε ηνπ ΔΛΙΑ ( γηα ηε Θεζζαινλίθε, ηνπο θαηνίθνπο ηεο θαη ηε θπζηνγλσκία ηεο. Οη καζεηέο καζαίλνπλ φηη ζηελ πφιε δνχζαλ θπξίσο ηξεηο ιανί: Δβξαίνη, Σνχξθνη θαη Έιιελεο πξνβιεκαηίδνληαη γηα ην ηη απέγηλαλ νη άιινη δχν θαη αλαδεηνχλ ηα ίρλε ηνπο ζην ζήκεξα. ηε ζπλέρεηα, γίλεηαη αλαθνξά ζηηο πνιηηηθέο δηαζηάζεηο ηεο θξίζεο ηνπ 29 θαη ηελ άλνδν ηνπ Ναδηζκνχ ζηε Γεξκαλία (βηβιία Ιζηνξίαο ΠΔΜ «Λίγε Ιζηνξία αθφκε», Κεθ. 9http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/270).

13 Σέινο, ζηελ ελφηεηα ηνπ ζρνιηθνχ βηβιίνπ «Καηνρή-Αληίζηαζε» νη καζεηέο θαηαλννχλ ηελ Σειηθή Λχζε, ηα Γθέην θαη ην Οινθαχησκα ησλ Δβξαίσλ. Μία πνιηηηθή πνπ αζθήζεθε απφ ηνλ Χίηιεξ κέζα ζε κηα εηθνζαεηία θηάλεη λα θπξηαξρήζεη θαη λα έρεη θαηαζηξνθηθά απνηειέζκαηα. Σν πιηθφ δίλεη αθνξκέο γηα πάξα πνιιέο εξσηήζεηο φπνπ πξνθχπηνπλ ελδηαθέξνπζεο ζπδεηήζεηο θαη ζπκπεξάζκαηα. Tν «νινθαύησκα» ηνπ Χνξηηάηε: ε δηάρπζε ηεο ηζηνξηθήο γλώζεο ζηελ επξύηεξε θνηλσλία Βηθηώξηα Κνεκηδνπνύινπ & ωηήξηνο Σνθαιαηζίδεο Δθπαηδεπηηθνί Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο Μαζεηέο ηνπ 3 νπ Γπκλαζίνπ Χνξηηάηε ζπκκεηείραλ ζηελ παξαγσγή ληνθηκαληέξ ππφ ηελ αηγίδα θαζεγεηψλ (Βηθηψξηαο Κνεκηδνπνχινπ, Δκκαλνπήι Νεηινχδεο & σηήξηνπ Σνθαιαηζίδε) πνπ αλαθέξεηαη ζην «νινθαχησκα» ηνπ Χνξηηάηε. Σν πξψην αθαδεκατθφ έηνο έδεζαλ απφ θνληά ηελ ηζηνξία, ζπδεηψληαο κε ηηο ζεκεξηλέο γηαγηάδεο πνπ γιίησζαλ παηδηά ηφηε κέζα απφ ηνλ θιεγφκελν θνχξλν ηνπ Γθνπξακάλε. Οη καζεηέο ηεο επφκελεο αθαδεκατθήο ρξνληάο ήξζαλ ζε κηα πξψηε επαθή κε ηελ ηνπηθή ηζηνξία. Ξελαγήζεθαλ ζηα ηνπηθά κλεκεία, ηα «πηνζέηεζαλ» πνιηηηζηηθά θαη μελάγεζαλ ζε απηά ζπλνκειίθνπο ηνπο απφ δηάθνξα ζρνιεία ηεο Θεζζαινλίθεο. Κάπνηνη απφ ηνπο καζεηέο πνπ ζπκκεηείραλ ζηε δξάζε θαηάγνληαη απφ ηνλ Χνξηηάηε θη είραλ α- θνχζεη απφ ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο γηα ην ζπκβάλ. Αξθεηά φκσο είλαη ηέθλα «λενθαηνίθσλ» θαη γηα πξψηε θνξά ζπδήηεζαλ θαη έκαζαλ κε ιεπηνκέξεηεο ηελ ηνπηθή ηζηνξία. Δπίζεο, απηφ πνπ ζίγνπξα επεηεχρζε είλαη ε «δηάρπζε ηεο ηζηνξηθήο γλψζεο ζηελ επξχηεξε ηνπηθή θνηλσλία», θαζψο αξθεηά ζρνιεία καο επηζθέθζεθαλ, ελεκεξψζεθαλ γηα ηε δνπιεηά καο, παξαθνινχζεζαλ ην σξηαίν ληνθηκαληέξ πνπ είρακε εηνηκάζεη ηελ πξνεγνχκελε ζρνιηθή ρξνληά θαη μελαγήζεθαλ ζηα κλεκεία ηνπ Χνξηηάηε. 12

14 13

15 Δξγαζηήξηα Οη ζπλεληεύμεηο ησλ απηνπηώλ καξηύξσλ σο πιηθό δηδαζθαιίαο: εξγαζηήξην πξνθνξηθήο ηζηνξίαο Ρέλα Μόιρν, Γξ. Ιζηνξίαο ην εξγαζηήξην απηφ παξνπζηάδεηαη ε κεζνδνινγία ηεο ζπλέληεπμεο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα θαηαζέζνπλ νη απηφπηεο κάξηπξεο ηελ καξηπξία ηνπο. Ο ζπλεληεπθηήο νθείιεη λα γλσξίδεη άξηζηα ηα πξαγκαηνινγηθά ζηνηρεία ηεο θάζε πεξίπησζεο: δειαδή ηεο ηηαιηθήο, ηεο γεξκαληθήο θαη ηεο βνπιγαξηθήο θαηνρήο θαη ηα κέηξα πνπ εθαξκφζηεθαλ θαηά ησλ ζπκάησλ έσο ηελ εθηφπηζή ηνπο. Δμεγείηαη ε κέζνδνο ησλ αλνηθηψλ εξσηήζεσλ πνπ δηεπθνιχλνπλ ηελ αθήγεζε ηνπ κάξηπξα. Η ηερληθή κπνξεί λα εθαξκνζηεί ζηηο ηάμεηο ηνπ Λπθείνπ θαη λα ζπληειέζεη ππφ ηελ επίβιεςε ηνπ δηδάζθνληνο ζε δξάζε νκάδαο καζεηψλ θαη καζεηξηψλ πνπ είλαη ηθαλνί ζηε βηληενζθφπεζε θαη ζηελ ε- ρνιεςία θαη θαηέρνπλ επαξθείο ηζηνξηθέο γλψζεηο ηεο πεξηφδνπ ψζηε λα πάξνπλ ζπλέληεπμε. Οπηηθναθνπζηηθέο καξηπξίεο γηα ην Οινθαύησκα: πξόζβαζε θαη δηδαθηηθή αμηνπνίεζε Γηώξγνο Αληωλίνπ, Αθαδεκατθφο ζπλεξγάηεο Γηεζλνχο Παλεπηζηεκίνπ Κωλζηαληία Ληνύδα, ΜΓΑ Παηδαγσγηθήο & Γώξα εϊηαλίδνπ, ΜΓΑ Παηδαγσγηθήο Οη νπηηθναθνπζηηθέο καξηπξίεο απνηεινχλ ζεκαληηθή πεγή γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο ηζηνξίαο θαη ηελ εκβάζπλζε ζηηο ηζηνξηθέο ζπλζήθεο. Η ζπκβνιή ηνπο είλαη θαίξηα γηα ηελ πνιχπιεπξε εμέηαζε γεγνλφησλ θαη άιισλ θσλψλ, εθείλσλ πνπ «βίσζαλ» ηελ ηζηνξία. ηελ εθπαίδεπζε, ε επηκειεκέλε ρξήζε ησλ πεγψλ απηψλ πξνζθέξεη ακεζφηεηα, πξνζσπνπνηεί ηα γεγνλφηα, δσληαλεχεη ηελ ηζηνξία. Ιδηαίηεξα ζηελ πεξίπησζε ησλ επηδψλησλ ηνπ Οινθαπηψκαηνο, Δβξαίσλ θαη άιισλ, ε απνηχπσζε ηεο πξνζσπηθήο, ηεο αλζξψπηλεο, εκπεηξίαο απνθηά εηδηθφ βάξνο. Οη πξνζπάζεηεο πνπ γίλνληαη αλά ηνλ θφζκν πξνο ηε δηάζσζε απηψλ ησλ καξηπξηψλ έρνπλ νδεγήζεη ζηε δεκηνπξγία ηζηνξηθψλ αξρείσλ, ζπρλά πξνζβάζηκσλ δηαδηθηπαθά. Η Oκάδα γηα ηε κειέηε ηεο ηζηνξίαο ησλ εβξαίσλ ηεο Διιάδαο δεκηνχξγεζε ηελ ειεθηξνληθή βάζε δεδνκέλσλ κε ηίηιν: «Η εκπεηξία ησλ Eβξαίσλ ηεο Διιάδαο ζηηο νπηηθναθνπζηηθέο καξηπξίεο». Η βάζε νξγαλψλεη θαη παξνπζηάδεη ζην θνηλφ πάλσ απφ 1500 καξηπξίεο πεξίπνπ 1100 επηδψλησλ ηνπ νινθαπηψκαηνο. Η παξνχζα βάζε δεδνκέλσλ ζπγθεληξψλεη ηηο δηάζπαξηεο απηέο καξηπξίεο, ηηο απνδειηηψλεη θαη ηηο ζπγθξνηεί ζε έλα εληαίν ζψκα πξνο ρξήζε ηφζν ησλ εξεπλεηψλ φζν θαη ηεο θνηλσλίαο. Σν USC Shoah Foundation Visual History Archive είλαη έλα νπηηθναθνπζηηθφ ηζηνξηθφ αξρείν πνπ θηινμελεί πεξηζζφηεξεο απφ καξηπξίεο επηδψλησλ ηνπ Οινθαπηψκαηνο θαη άιισλ γελνθηνληψλ απφ εμήληα πεξίπνπ ρψξεο. ε ζπλεξγαζία κε ηδξχκαηα θαη Παλεπηζηήκηα ζε φινλ ηνλ θφζκν επηηξέπεη ζηνπο ρξήζηεο ηε δηαδηθηπαθή έξεπλα ζην αξρείν θαη πξνζθέξεη εξγαιεία γηα εξεπλεηηθή ή εθπαηδεπηηθή ρξήζε. Σν Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζα- 14

16 ινλίθεο παξέρεη ηελ πιήξε πξφζβαζε ζην αξρείν ζε θάζε ελδηαθεξφκελν απφ ην Δπηζηεκνληθφ Αλαγλσζηήξην ηεο Κεληξηθήο Βηβιηνζήθεο. Δξεπλεηηθέο εξγαζίαο γηα ην Λύθεην κε ζέκα: από ηελ Σειηθή Λύζε ζηελ Σνπηθή Ιζηνξία Βαζηιηθή αθθά, Γξ Ιζηνξίαο θαη Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ, ρνιηθή χκβνπινο Σν εξγαζηήξην αθνξά πξνηάζεηο γηα αλάπηπμε ζρεδίνπ εξεπλεηηθήο εξγαζίαο /project (ζην πιαίζην ησλ αληίζηνηρσλ σξψλ ζηελ Α θαη Β ηάμε Λπθείνπ) ή Σνπηθήο Ιζηνξίαο (Γ Γπκλαζίνπ) αιιά θαη ζηα καζήκαηα Ιζηνξίαο θαη Λνγνηερλίαο. Πξνζεγγίδεη επαγσγηθά, κέζα απφ ηελ εμφλησζε κηαο ηνπηθήο ειιεληθήο εβξατθήο θνηλφηεηαο, ην Οινθαχησκα θαη ηελ πινπνίεζε ηεο Σειηθήο Λχζεο. Αμηνπνηείηαη πξσηνγελέο θαη δεπηεξνγελέο ππνζηεξηθηηθφ πιηθφ θαη βησκαηηθέο θαη ελζπλαηζζεηηθέο πξνζεγγίζεηο. Γελ εζηηάδεη ζηελ παηδαγσγηθή ηεο θξίθεο αιιά ζηελ νηθνδφκεζε ηεο λαδηζηηθήο ηδενινγίαο, ηηο αδηέμνδεο επηινγέο ησλ ζπκάησλ θαη ζηηο επηινγέο ησλ ζπηψλ θαη ακέηνρσλ παξαηεξεηψλ. «Δθθσθαληηθέο ζησπέο»: θείκελα από ηα βηβιία Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ, 548 μέρες με άλλο όνομα ηεο Ρνδίλαο Αζζέξ Πάξδν θαη Μία μπαλάντα για τη Ρεβέκα ηεο Μαξνύιαο Κιηάθα, ζπλεμεηάδνληαη κε ηελ ηερληθή ηνπ World Café Δπαγγειία Κνπλέιε, Γξ. Γηδαθηηθήο ηεο Ιζηνξίαο, ρνιηθή χκβνπινο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο Οη ηζηνξίεο ηεο Άλλαο, ηεο Ρνδίλαο θαη ηεο Ρεβέθθαο εμειίζζνληαη παξάιιεια. Η νκάδα εξγαζίαο δηεξεπλά κέζα απφ ηα εκεξνιφγηά ηνπο πηπρέο ηεο δσήο ηνπο, ηεο ζθέςεο ηνπο, ησλ πξνζδνθηψλ ηνπο. πδεηά, ζπγθξίλεη, ππνζέηεη θαη ειέγρεη, πξνζπαζψληαο λα θαηαιήμεη ζε ζπκπεξάζκαηα γηα ηε ζπγθεθξηκέλε ηζηνξηθή πεξίνδν. Η ζπδήηεζε ιακβάλεη ρψξα ζε έλα εξγαζηήξην «World Cafe», πνπ δίλεη ηελ επθαηξία ζηνπο ζπκκεηέρνληεο λα έρνπλ δεκηνπξγηθέο ζπδεηήζεηο, ελψ θάζνληαη ζε ζηηι θαθέ γχξσ απφ ηξία κηθξά ηξαπέδηα-ζξαλία (έλα γηα θάζε πξφζσπν-ηζηνξία). Πάλσ ζηα ράξηηλα ηξαπεδνκάληεια (ή ελαιιαθηηθά ζε κεγάια ραξηηά-πφζηεξ) ε νκάδα θάζε ηξαπεδηνχ θαηαζέηεη ζθέςεηο, ηδέεο θαη δεηήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηηο ζπδεηήζεηο. Μεηά απφ πεξίπνπ ιεπηά (αλάινγα κε ην ζπλνιηθφ δηαζέζηκν ρξφλν), ε ν- κάδα κεηαθηλείηαη ζε έλα λέν ηξαπέδη θαη ε ζπλνκηιία ζπλερίδεηαη. Έλα κέινο ηεο αξρηθήο νκάδαο παξακέλεη ζην ηξαπέδη γηα λα θηινμελήζεη ηε λέα ζπδήηεζε θαη λα βνεζήζεη ζηε δεκηνπξγία δεζκψλ κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ νκάδσλ. Οη άμνλεο θάζε ζπδήηεζεο, απνηππσκέλνη πάλσ ζηα ραξηηά, δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα ζην ζηαζεξφ κέινο θάζε ηξαπεδηνχ λα ζπλζέζεη ηηο δηαθνξεηηθέο νπηηθέο θαη λα ηηο παξνπζηάζεη σο νινθιεξσκέλα ζπκπεξάζκαηα ζην ηέινο. 15

17 Γηδάζθνληαο ην Οινθαύησκα κέζσ ινγνηερληθώλ θεηκέλσλ θαη αθεγήζεσλ Διέλε Χνληνιίδνπ, Αλαπιεξψηξηα Καζεγήηξηα ρνιηθήο Παηδαγσγηθήο & Λνγνηερληθήο Δθπαίδεπζεο, Σνκέαο Παηδαγσγηθήο Α.Π.Θ. Η ινγνηερλία πξνζθέξεηαη γηα ηε δηδαζθαιία δχζθνισλ θαη επψδπλσλ ζεκάησλ φπσο απηφ ηνπ Οινθαπηψκαηνο. ηα ειιεληθά, δπζηπρψο, δελ έρνπλ γξαθηεί αξθεηά λεαληθά ή εθεβηθά κπζηζηνξήκαηα. ε άιιεο γιψζζεο έρνπλ γξαθηεί πάξα πνιιά θαη, επηπρψο, πνιιά απφ απηά είλαη κεηαθξαζκέλα. ην εξγαζηήξην ζα δνχκε πψο κπνξνχκε λα εληάμνπκε ηε δηδαζθαιία ινγνηερληθψλ θεηκέλσλ (νιφθιεξσλ βηβιίσλ) ζην πξφγξακκα δηδαζθαιίαο ηνπ Γεκνηηθνχ, ηνπ Γπκλαζίνπ ή ηνπ Λπθείνπ. 16