Copyright 2012 Σελίδα 468

Transcript

1 Copyright 2012 Σελίδα 468

2 Το Βήμα του Ασκληπιού 11 ος Τόμος, 4 ο Τεύχος, Οκτώβριος Δεκέμβριος 2012 Rostrum of Asclepius 11 th Volume, 4 th Issue, October December 2012 Περιεχόμενα Contents Άρθρο Σύνταξης Editorial Η αξία της ηλεκτρονικής Νοσηλευτικής τεκμηρίωσης στο χώρο του νοσοκομείου. The role of electronic nursing documentation in the hospital. Σελίδα- Page 470 Ανασκοπήσεις - Reviews Ηγεσία και παρακίνηση: Σημαντικές έννοιες στην νοσηλευτική. Leadership and motivation: Important concepts in nursing. Κριτική θεώρηση του ανθρώπινου σώματος και νοσηλευτικής πράξης στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας. 484 A critical analysis of the human body and nursing praxis in Intensive Therapy Unit. Ο εκπαιδευτικός ρόλος του νοσηλευτή. The educational role of the nurse. Περιεγχειρητική συμβουλευτική παιδιού. Perioperative counseling in children. Έρευνες Original Papers Διερεύνηση της επαγγελματικής εξουθένωσης των νοσηλευτών του γενικού νοσοκομείου Λάρνακας Κύπρου. Exploration of burnout syndrome in nurses of general hospital in Larnaka of Cyprus. Το παραλήρημα στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας. Παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση του και η σημασία του στην τελική έκβαση των ασθενών. Delirium in Intensive Care Unit. Factors that affect the appearance of delirium and its importance to the patients final outcome. Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ): Διερεύνηση Αντιλαμβανόμενου Άγχους στο Νοσηλευτικό Προσωπικό. Greek National Health System (NHS): A study of perceived stress in Nursing Personnel. Ποιοτικά Χαρακτηριστικά των Ιατρικών Σφαλμάτων: Ερευνητικά ευρήματα από την Ελλάδα. 577 Qualitative Patterns of Medical Errors: Research Findings from Greece Copyright 2012 Σελίδα 469

3 ΑΡΘΡΟ ΣΥΝΤΑΞΗΣ - EDITORIAL Η αξία της ηλεκτρονικής Νοσηλευτικής τεκμηρίωσης στο χώρο του νοσοκομείου Μ ε τον όρο νοσηλευτική τεκμηρίωση εννοούμε την καταγραφή όλων των δεδομένων που λαμβάνει ο νοσηλευτής από τον ασθενή και το περιβάλλον του, καθώς και των παρεμβάσεων που ο νοσηλευτής -σε συνεργασία με τον ασθενή- σχεδιάζει και εφαρμόζει με σκοπό την πρόληψη, την προαγωγή και την αποκατάσταση της υγείας του. Η τεκμηρίωση της παρεχόμενης νοσηλευτικής φροντίδας αποτελεί ζωτικής σημασίας κομμάτι της νοσηλευτικής διεργασίας. Οι κύριοι λόγοι καταγραφής των δεδομένων είναι: η διευκόλυνση της επικοινωνίας μεταξύ των νοσηλευτών και των άλλων επαγγελματιών υγείας σχετικά με τις πληροφορίες που αφορούν τον ασθενή, η προαγωγή της ολοκληρωμένης νοσηλευτικής φροντίδας και η νομική κατοχύρωση των επαγγελματιών υγείας. Στη νοσηλευτική βιβλιογραφία αναφέρονται επτά τρόποι νοσηλευτικής τεκμηρίωσης: αφηγηματικού τύπου σημειώσεις, τα αρχεία που είναι προσανατολισμένα στο πρόβλημα, τα αρχεία που είναι προσανατολισμένα στην πηγή, η κατ εξαίρεση καταγραφή, τα Kardex, η κατά περίπτωση καταγραφή και τα ηλεκτρονικά αρχεία (ηλεκτρονική τεκμηρίωση). Η ηλεκτρονική τεκμηρίωση περιλαμβάνει τη συλλογή πληροφοριών υγείας ενός ατόμου και την εισαγωγή τους σε ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων από τους νοσηλευτές ή άλλους επαγγελματίες υγείας. Τα οφέλη της ηλεκτρονικής τεκμηρίωσης περιλαμβάνουν την πρόληψη των λαθών, την εξοικονόμηση χρόνου, την οργάνωση και εύκολη ανάκτηση της πληροφορίας, την εξοικονόμηση χρημάτων και τη βελτίωση της παρεχόμενης φροντίδας υγείας του ασθενή καθώς το αυτοματοποιημένο σύστημα καθορίζει τους νοσηλευτικούς στόχους με ακρίβεια. Εφαρμόζοντας την ηλεκτρονική τεκμηρίωση στο χώρο εργασίας ο νοσηλευτής βρίσκει περισσότερο χρόνο για τον ασθενή και παρέχει καλύτερη νοσηλευτική φροντίδα. Η οργάνωση της φροντίδας υγείας των ασθενών γίνεται πιο εύκολη καθώς υπάρχει η δυνατότητα να δοθούν στο υπολογιστικό σύστημα τα απαραίτητα στοιχεία που αφορούν την κατάσταση του ασθενή και το σύστημα να επεξεργαστεί αυτά τα στοιχεία με συγκεκριμένες παραμέτρους και να προτείνει εξατομικευμένα σχέδια φροντίδας ανάλογα με τις ανάγκες του. Επιπλέον, μπορεί να διαπιστωθούν τυχόν αρνητικές αντιδράσεις σε φαρμακευτικά σκευάσματα ή αλληλεπιδράσεις φαρμάκων. Copyright 2012 Σελίδα 470

4 Το Βήμα του Ασκληπιού 11 ος Τόμος, 4 ο Τεύχος, Οκτώβριος Δεκέμβριος 2012 Rostrum of Asclepius 11 th Volume, 4 th Issue, October December 2012 Ταυτόχρονα, με την ηλεκτρονική τεκμηρίωση, εξασφαλίζεται εύκολα η συλλογή στοιχείων για ερευνητικά και εκπαιδευτικά προγράμματα και η εφαρμογή κατευθυντήριων οδηγιών και πρωτοκόλλων. Στην Ελλάδα, η εφαρμογή της ηλεκτρονικής νοσηλευτικής τεκμηρίωσης και κατ επέκταση η ανάπτυξη νοσηλευτικών πληροφοριακών συστημάτων δεν βρίσκονται σε ικανοποιητικό επίπεδο. Υπάρχουν λόγοι όπως η ασυνέχεια στρατηγικών για την ανάπτυξη της πληροφορικής, οι σημαντικές ελλείψεις εξειδικευμένου προσωπικού, η απουσία από τον τακτικό προϋπολογισμό των φορέων υγείας ικανού ποσοστού επενδύσεων για την ανάπτυξη της πληροφορικής που καθυστερούν τη δημιουργία και την εφαρμογή των νοσηλευτικών πληροφοριακών συστημάτων (ΝΠΣ). Η συμμετοχή των νοσηλευτών στην εγκατάσταση εφαρμογών της πληροφορικής στο χώρο εργασίας τους είναι επιβεβλημένη. Οι νοσηλευτές άρχισαν ήδη να εξοικειώνονται με την πληροφορική και με την λήψη αρχείων που αφορούν τους ασθενείς. Οι εξελίξεις στο χώρο της υγείας δεν επιτρέπουν να αγνοήσει κανείς την κατάσταση που αρχίζει να διαμορφώνεται και γίνονται προσπάθειες να αξιοποιηθούν όσο το δυνατόν περισσότερο τα οφέλη από την εφαρμογή των ΝΠΣ. Αναμφισβήτητα, ο γραπτός λόγος παραμένει στο επίκεντρο της επικοινωνίας ως ο σαφέστερος, πληρέστερος και νομικά κατοχυρωμένος τρόπος επικοινωνίας στον χώρο της υγείας. Η χρήση της τεχνολογίας για την καταχώρηση δεδομένων που αφορούν τον ασθενή αναμένεται να βελτιώσει την ποιότητα της παρεχόμενης φροντίδας υγείας και να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά όλα τα προβλήματα της έντυπης καταγραφής. Βιβλιογραφία 1. College of registered nurses of British Columbia. Nursing documentation. ONLINE, 04/2007, 2-24, Available from: 2. Kika I, Brokalaki H. Electronic Nursing documentation. Nosileftiki. 2007; 46(1): Χρυσοσπάθη Σ. Τεκμηρίωση της παρεχόμενης νοσηλευτικής φροντίδας. Νοσηλευτική. 2002; 41(4): Park HA, Min YH, Jeon E, Chung E. Integration of Evidence into a Detailed Clinical Model-based Electronic Nursing Record System. Health Inform Res ;18(2): DesRoches C, Donelan K, Buerhaus P, Zhonghe L. Registered nurses' use of electronic health records: findings from a national survey. Medscape J Med ;10(7): Copyright 2012 Σελίδα 471

5 6. Dahm MF, Wadensten B. Nurses' experiences of and opinions about using standardised care plans in electronic health records--a questionnaire study. J Clin Nurs Aug;17(16): Kelley TF, Brandon DH, Docherty SL. Electronic nursing documentation as a strategy to improve quality of patient care. J Nurs Scholarsh Jun;43(2): Furukawa MF, Raghu TS, Shao BB. Electronic medical records, nurse staffing, and nursesensitive patient outcomes: evidence from the national database of nursing quality indicators. Med Care Res Rev. 2011;68(3): Cobb D. Improving patient safety--how can information technology help? AORN J. 2004;80(2):295-8, Koshy R. Navigating the information technology highway: computer solutions to reduce errors and enhance patient safety. Transfusion. 2005;45(4 Suppl):189S-205S. Καδδά Όλγα Νοσηλεύτρια MSc, PhD(c) Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο Copyright 2012 Σελίδα 472

6 Το Βήμα του Ασκληπιού 11 ος Τόμος, 4 ο Τεύχος, Οκτώβριος Δεκέμβριος 2012 Rostrum of Asclepius 11 th Volume, 4 th Issue, October December 2012 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ REVIEW Ηγεσία και παρακίνηση: Σημαντικές έννοιες στην νοσηλευτική Πρεβύζη Ευαγγελία 1, Κόλλια Θωμαή 2 1. Νοσηλεύτρια ΤΕ, MSc(c), ΜΤΝ Γενικό Νοσοκομείο Πειραιά «Τζάνειο», Παθολογική Νοσηλευτική Ειδικότητα 2. Νοσηλεύτρια ΤΕ, ΜSc(c), ΜΕΘ Γενική Κλινική Πειραιά «Παναγία η Οδηγήτρια» ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η ηγεσία και η παρακίνηση είναι διοικητικές διαδικασίες εξαιρετικά σημαντικές στην νοσηλευτική υπηρεσία, καθώς από αυτές εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η επικέντρωση των νοσηλευτών στην επίτευξη των στόχων για την αποτελεσματική λειτουργία της. Σκοπός: Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν η θεωρητική προσέγγιση του ρόλου του προϊσταμένου-ηγέτη και των μεθόδων και τεχνικών παρακίνησης του προσωπικού στον νοσηλευτικό χώρο. Υλικό και μέθοδος: Η μέθοδος που ακολουθήθηκε στην παρούσα ανασκόπηση στηρίχτηκε σε ανασκοπικές και ερευνητικές μελέτες οι οποίες διενεργήθηκαν κατά το χρονικό διάστημα και αντλήθηκαν από διεθνείς (Medline, PubMed, Cinahl) και ελληνικές (Iatrotek) βάσεις δεδομένων και στην ελληνική βιβλιογραφία, σχετικά με τις έννοιες ηγεσία και παρακίνηση στο νοσηλευτικό χώρο Οι λέξεις κλειδιά που χρησιμοποιήθηκαν ήταν: διοίκηση, ηγεσία, νοσηλευτική βασισμένη σε ενδείξεις, παρακίνηση, υπηρεσίες υγείας. Αποτελέσματα: Σε ό,τι αφορά στην ηγεσία στη νοσηλευτική, τα αποτελέσματα έδειξαν πως το κάθε στέλεχος της νοσηλευτικής υπηρεσίας που κατέχει τη θέση του ηγέτη θα πρέπει να διαμορφώνει το επιθυμητό οργανωτικό κλίμα. Ο ρόλος του ως συντονιστή της νοσηλευτικής υπηρεσίας είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Επίσης, ο προϊστάμενος-ηγέτης είναι απαραίτητο να διαχειρίζεται σωστά τις μεθόδους παρακίνησης και τις τεχνικές της. Σχετικά με την παρακίνηση, οι μέθοδοι και οι τεχνικές παρακίνησης στο νοσηλευτικό χώρο συμπεριλαμβάνουν τη διαμόρφωση ομάδων εργασίας (team nursing), τη δημιουργία περιβάλλοντος μάθησης, τη συνεχιζόμενη νοσηλευτική εκπαίδευση και το ασφαλές εργασιακό περιβάλλον. Συμπεράσματα: Ο προϊστάμενος-ηγέτης θα πρέπει να διακρίνεται από ένα συνδυασμό πολλών χαρακτηριστικών για να ασκεί αποτελεσματική ηγεσία. Για την παρακίνηση των νοσηλευτών είναι σημαντική η επιλογή κατάλληλων τεχνικών και μεθόδων ώστε να αποδίδουν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους με τη ταυτόχρονη διασφάλιση συνθηκών ικανοποίησης από την εργασία τους. Copyright 2012 Σελίδα 473

7 Λέξεις κλειδιά: Διοίκηση, ηγεσία, νοσηλευτική βασισμένη σε ενδείξεις, παρακίνηση, υπηρεσίες υγείας. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣ Leadership and motivation: Important concepts in nursing Prevyzi Evangelia 1, Kollia Thomai 2 1. RN, Mcs(c), RCU General Hospital of Piraeus Tzaneio, Pathologist Nursing Specialty 2. RN, Mcs(c), ICU General Clinic of Piraeus Panagia i Odigitria Πρεβύζη Ευαγγελία, Κωστή Παλαμά 154 Πειραιάς, ΤΚ: 18648, ΤΗΛ: , litsaprev@gmail.com ABSTRACT Leadership and motivation are extremely important administrative procedures in the nursing services, and these depend to a large extent the focus of nurses in achieving the goals of efficiency. Purpose: The purpose of the present study was the theoretical approach of leader s role and methods and techniques to motivate staff in the nursing field. Material and methods: The method followed in this review based on literatures reviews and investigate studies, which were carried out during the period and international (Medline, PubMed, Cinahl) and Greek (Iatrotek) databases and greek literature on the concepts leadership and motivation to the nursing field. Keywords were used: Managment, leadership, evidence-based nursing, motivation, health servises. Results: In terms of leadership in nursing, the results showed that each strain of nursing who holds the position of leader will need to form the desired organizational climate. His role as coordinator of nursing services is particularly important. Also, the headnurse-leader is necessary to properly administer the methods and motivational techniques. Regarding motivation, methods and techniques to motivate the nursing staff include the formation of working groups (team nursing), creating an environment of learning, continuing nursing education and safe working environment. Conclusions: The headnurse-leader will be distinguished by a combination of many features to exercise effective leadership. For the motivation of nurses is important in selecting appropriate techniques and methods to perform at their maximum potential while ensuring the conditions of satisfaction from their work. Copyright 2012 Σελίδα 474

8 Το Βήμα του Ασκληπιού 11 ος Τόμος, 4 ο Τεύχος, Οκτώβριος Δεκέμβριος 2012 Rostrum of Asclepius 11 th Volume, 4 th Issue, October December 2012 Keywords: Managment, leadership, evidence-based nursing, motivation, health servises. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ηγεσία και η παρακίνηση είναι Η διαδικασίες διοίκησης εξαιρετικά σημαντικές για την επιτυχή λειτουργία της νοσηλευτικής υπηρεσίας. Μέσω αυτών των διοικητικών διαδικασιών μπορεί να επιτευχθεί σε μεγάλο βαθμό η επικέντρωση των νοσηλευτών στην επίτευξη των στόχων της νοσηλευτικής υπηρεσίας με ενεργοποίηση του μεγίστου των δυνατοτήτων τους. Η διαδικασία της ηγεσίας αφορά ζητήματα σχετικά με το τι είναι ηγεσία, τους τύπους άσκησης ηγεσίας, τι είναι ο ηγέτης, ποια τα χαρακτηριστικά του ηγέτη και πως επιδρούν όλα αυτά στην υποκίνηση της νοσηλευτικής ομάδας, στη διαχείριση των συγκρούσεων και στη λήψη αποφάσεων. 1,2 Η διαδικασία της παρακίνησης αφορά ζητήματα σχετικά με την αποτελεσματική διάγνωση των αναγκών των μελών της νοσηλευτικής ομάδας και την επιλογή τεχνικών και μεθόδων που τους κινητοποιούν και τους εξασφαλίζουν παράλληλα συνθήκες ικανοποίησης από την εργασία τους. 1,2 1 Σκοπός CORRESPONDING AUTHOR Prevyzi Evangelia, Kosti Palama 154 Piraeus, P.C: 18648, TEL: , litsaprev@gmail.com Ο σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν η θεωρητική προσέγγιση του ρόλου του προϊσταμένου-ηγέτη και των μεθόδων και τεχνικών παρακίνησης του προσωπικού στον νοσηλευτικό χώρο. Είναι αναγκαίο να αναδειχτούν οι τρόποι με τους οποίους οι νοσηλευτές, θα αποδίδουν το μέγιστο στο εργασιακό περιβάλλον και θα συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων και στην βελτίωση των παρεχομένων υπηρεσιών υγείας. Υλικό και μέθοδος Η μέθοδος που ακολουθήθηκε στην παρούσα ανασκόπηση στηρίχτηκε σε ανασκοπικές και ερευνητικές μελέτες από διεθνείς (Medline, PubMed, Cinahl) και ελληνικές (Iatrotek) βάσεις δεδομένων και στην ελληνική βιβλιογραφία, σχετικά με τις έννοιες ηγεσία και παρακίνηση στο νοσηλευτικό χώρο. Επιλέχτηκαν οι μελέτες και η βιβλιογραφία, που διενεργήθηκαν κατά το χρονικό διάστημα Οι λέξεις κλειδιά που χρησιμοποιήθηκαν ήταν: διοίκηση, ηγεσία, νοσηλευτική Copyright 2012 Σελίδα 475

9 βασισμένη σε ενδείξεις, παρακίνηση, υπηρεσίες υγείας. Ηγεσία Ηγεσία είναι η διαδικασία επιρροής ενός ατόμου σε μια ομάδα ή οργανισμό και συνεπάγεται τον καθορισμό αντικειμενικών στόχων της ομάδας ή του οργανισμού, την δημιουργία κινήτρων για την παραγωγή έργου, τη συμβολή στην διατήρηση της ομάδας και της κουλτούρας της. 3,4 Oι τύποι ηγεσίας καθώς και η επιρροή τους στην νοσηλευτική ομάδα είναι: Αυταρχική (καθοδηγητική) ηγεσία, με χαρακτηριστικό την καλλιέργεια σχέσεων επιθετικότητας, απάθειας, εκμηδένισης της πρωτοβουλίας στην νοσηλευτική ομάδα. Δημοκρατική (συμμετοχική) ηγεσία, που προσανατολίζει τους νοσηλευτές στην ομαδική εργασία και στις ανθρώπινες αξίες. Φιλελεύθερη (μη καθολική) ηγεσία, που οδηγεί σε μη ικανοποίηση του προσωπικού και σε χαμηλά επίπεδα παραγωγικότητας. Μεταρρυθμιστική, που φέρνει επαναστατικές αλλαγές και συμβάλει στην εξέλιξη των μελών της νοσηλευτικής ομάδας. 3,4 Ηγέτης είναι το άτομο που επηρεάζει την ομάδα με κατεύθυνση την επίτευξη των οργανισμού. Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για τον χαρακτηρισμό ενός ατόμου ως ηγέτη. Η θεωρία των χαρακτηριστικών (ευφυΐα, ικανότητα συνεργασίας, δυναμικότητα, κύρος). Η θεωρία της συμπεριφοράς (η ηγετική συμπεριφορά μπορεί να είναι αποτέλεσμα εκπαίδευσης). Η θεωρία του απρόοπτου (η επίδραση απρόοπτων μεταβλητών αναδεικνύει τον ηγέτη). Η θεωρία του μετασχηματισμού (ο ηγέτης ανακαλύπτει την ανάγκη για αλλαγή και με όραμα οδηγεί την ομάδα προς αυτήν εμψυχώνοντάς την). 3,4 Ο ρόλος του ηγέτη-προϊστάμενου νοσηλευτικού τμήματος Ο ρόλος της ηγεσίας στη νοσηλευτική φαίνεται να είναι ο θεμέλιος λίθος για τη δημιουργία και τη διατήρηση ενός ποιοτικού συστήματος υγείας. Η ηγεσία που λειτουργεί δημιουργικά αποδεικνύεται με την υψηλή ποιότητα φροντίδας των ασθενών. 5 Η κατάλληλη επιλογή του τύπου ηγεσίας και η χρήση της κατάλληλης τεχνικής κατά την άσκησή της, οδηγούν στην ασφάλεια τόσο των ασθενών όσο και των μελών της νοσηλευτικής ομάδας. Το κάθε στέλεχος της νοσηλευτικής υπηρεσίας που κατέχει τη θέση του ηγέτη, θα πρέπει να διαμορφώνει το επιθυμητό οργανωτικό περιβάλλον. 6 επιθυμητών στόχων της ομάδας ή του Copyright 2012 Σελίδα 476 3,4

10 Το Βήμα του Ασκληπιού 11 ος Τόμος, 4 ο Τεύχος, Οκτώβριος Δεκέμβριος 2012 Rostrum of Asclepius 11 th Volume, 4 th Issue, October December 2012 O ηγέτης-προϊστάμενος είναι απαραίτητο να αποδέχεται την υπευθυνότητα και τις αρμοδιότητες του ηγετικού του ρόλου στο σύστημα παροχής φροντίδας των ασθενών. Ο ρόλος του στη διεπιστημονική ομάδα είναι καθοριστικός, αφού κατέχει το ρόλο του συντονιστή. Επιπλέον, είναι απαραίτητο να υπενθυμίζει την αποστολή της ομάδας, η οποία θα πρέπει να είναι κατανοητή και αποδεκτή από κάθε μέλος. 7 Χαρακτηριστικά του ηγέτηπροϊστάμενου νοσηλευτικού τμήματος Τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά των ηγετών-προϊσταμένων είναι τo όραμα και η ικανότητα επικοινωνίας. Απαραίτητο είναι επίσης να υιοθετούν υποστηρικτική στρατηγική και να καθοδηγούν, να εκπαιδεύουν με ηθικές αξίες και με επιστημονικότητα την ομάδα τους. Είναι σημαντικό ακόμη να έχουν ανεπτυγμένη κριτική ικανότητα και σκέψη για να αξιολογούν τις ανάγκες της ομάδας, τις ιδιαιτερότητές της και τις δυνατότητες των μελών της. 8 Επίσης, οι ηγέτες-προϊστάμενοι χρειάζεται να εμπνέουν εμπιστοσύνη και σεβασμό και να είναι αποδεκτοί από την ομάδα, να προγραμματίζουν τις δραστηριότητες της ομάδας σύμφωνα με τις ανάγκες του προσωπικού, να προάγουν την συμμετοχή των εργαζομένων, την πρωτοβουλία, την ομαδική επίλυση των προβλημάτων, την εκπαίδευση, να έχουν ερευνητικό πνεύμα και να είναι πρότυπο για την νοσηλευτική ομάδα. 9 Η εύρυθμη λειτουργία των νοσηλευτικών τμημάτων στηρίζεται σε ηγέτες-προϊστάμενους με διορατικότητα, αγάπη για τη γνώση, κύρος, αυτοσεβασμό και ικανότητα προσαρμογής στις εξελίξεις Απαραίτητη είναι η γνώση του έργου και των στόχων του νοσοκομείου και της νοσηλευτικής υπηρεσίας και η συνεχής ενημέρωση του προσωπικού για τα θέματα του οργανισμού και της υπηρεσίας. Ο συνδυασμός αυτών των χαρακτηριστικών αναδεικνύουν ένα αποτελεσματικό ηγέτη Παρακίνηση Παρακίνηση νοείται η διαδικασία ενεργοποίησης των ικανοτήτων των εργαζομένων που έχει επίδραση στην ένταση, την κατεύθυνση και την επιμονή στην προσπάθεια των εργαζομένων κατά την επίτευξη ενός στόχου. 2-4, 11 θεωρίες παρακίνησης είναι οι εξής: Θεωρίες Αναγκών ή Περιεχομένου (θεωρία αναγκών κατά MASLOW, θεωρία των 2 παραγόντων F.HERZBERG). Οι βασικές Θεωρίες Διαδικασίας (θεωρία προσδοκίας του V. VROOM, ίσης μεταχείρισης ή δικαιοσύνης του ADAMS). Συμπεριφοριστικές θεωρίες (θεωρία μάθησης του SKINNER, θεωρία τροποποίησης της συμπεριφοράς). 2-4,11 Copyright 2012 Σελίδα 477

11 Όσον αφορά τις μεθόδους και τις τεχνικές παρακίνησης αναφέρονται οι ακόλουθες: Επικοινωνία. Εμπλουτισμός της εργασίας με συμμετοχή του-της νοσηλευτή-τριας στη λήψη αποφάσεων (κάθετος), η με εναλλαγή θέσεων (οριζόντιος) κλπ. Χρηματικές απολαβές (υπερωριακή αποζημίωση). Περιβάλλον εργασίας άνετο, ασφαλές, με σύγχρονο εξοπλισμό κλπ. Οργανωτικό κλίμα (ευελιξία ωραρίου, πρόσβαση στην πληροφόρηση). Διοικητικές ενέργειες (άμεση λύση προβλημάτων). Καθορισμός στόχων-όραμα (δέσμευση νοσηλευτικού προσωπικού, ικανοποίηση, αφύπνιση για κοινωνικό όφελος). Συμμετοχικό managment (συμμετοχή στην λήψη αποφάσεων). Διαμόρφωση ομάδων εργασίας (αφύπνιση ομαδικού πνεύματος, αλληλοϋποστήριξη). Εμπλουτισμός εργασίας (μεταβίβαση εξουσιών). Συνεχιζόμενη εκπαίδευση (εκπαιδευτικά σεμινάρια-συνέδρια, ενθάρρυνση για συμμετοχή σε μεταπτυχιακά προγράμματα. 2-4,11 Ομάδες εργασίας (team nursing) Όσον αφορά στην παρακίνηση, η διαμόρφωση ομάδων εργασίας (team nursing), αποτελεί μείζον θέμα. Οι στόχοι της ομάδας οφείλουν να είναι προσανατολισμένοι στην εξατομικευμένη φροντίδα των ασθενών και να χαρακτηρίζονται από υψηλή ποιότητα 12. Οι διαφορετικές βαθμίδες εκπαίδευσης, οι διαφορετικότητα των γενεών των μελών που απαρτίζουν την ομάδα απαιτούν την τεχνική της «ανοιχτής» επικοινωνίας της ομάδας, τον εμπλουτισμό της εργασίας με συμμετοχή της ομάδας στην λήψη αποφάσεων, και με εναλλαγή θέσεων. Ο σαφής καθορισμός των στόχων της ομάδας και η δέσμευση των μελών της για την υλοποίησή τους, η συνοχή και η αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των συνεργατών, η δυνατότητα αυτονομίας, το δίκαιο σύστημα ανταμοιβής βασισμένο στην αναγνώριση της προσφοράς έργου αποτελούν ισχυρά κίνητρα για τη βελτίωση της αποδοτικότητας της νοσηλευτικής ομάδας. Η συμμετοχή των προϊσταμένων-ηγετών στην κλινική πρακτική σε συνδυασμό με την αφιέρωση καθημερινά έστω και ελάχιστου χρόνου σε κάθε μέλος της ομάδας, συμβάλλουν καθοριστικά στην δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης. θεωρίες παρακίνησης, αφού υποστηρίζει ότι η ανάθεση πρωτοβουλιών, η επανατροφοδότηση, η θετική αποτίμηση της Copyright 2012 Σελίδα ,15 Το πλαίσιο ρεαλιστικών κινήτρων φαίνεται να είναι το πιο αποδοτικό από τις υπόλοιπες 13

12 Το Βήμα του Ασκληπιού 11 ος Τόμος, 4 ο Τεύχος, Οκτώβριος Δεκέμβριος 2012 Rostrum of Asclepius 11 th Volume, 4 th Issue, October December 2012 εργασίας, η θετική αξιολόγηση, η προαγωγή, και η εκπαίδευση μπορούν να παρακινήσουν τη νοσηλευτική ομάδα να επιτελέσει το έργο της. Γι αυτό, θεωρείται απαραίτητο η διοίκηση να τηρεί την αξιοκρατική αξιολόγηση των μελών της ομάδας και να είναι συνεπής στις υποσχέσεις της Περιβάλλον μάθησης Η δημιουργία περιβάλλοντος μάθησης και καθοδήγησης αναδεικνύεται ως το ισχυρότερο κίνητρο για τη νοσηλευτική ομάδα. Οι στρατηγικές ενδοϋπηρεσιακής επιμόρφωσης, ανάλογα με την βασική εκπαίδευση των μελών της νοσηλευτικής ομάδας, και με μεθόδους ανάλογες της γενιάς τους (επιμόρφωση με ηλεκτρονική μορφή, γραπτή μέσω σημειώσεων, ή με μορφή σεμιναρίων ή ειδικών μαθημάτων) δείχνουν να ικανοποιούν την ανάγκη των μελών της ομάδας για αυτοβελτίωση και επαγγελματική καταξίωση. 19,20 Η δια βίου εκπαίδευση στη νοσηλευτική επιστήμη από τα γραφεία εκπαίδευσης, με προγράμματα εστιασμένου ενδιαφέροντος και βασισμένα σε επιστημονικά δεδομένα προάγουν την διάχυση των καινοτομιών σε όλα τα επίπεδα της νοσηλευτικής ιεραρχίας. Το ίδιο και η δρομολόγηση μέτρων για συνεχιζόμενη νοσηλευτική εκπαίδευση μέσω μεταπτυχιακών προγραμμάτων, διεπιστημονικών σεμιναρίων και συνεδρίων, και με τη συμμετοχή σε ερευνητικά προγράμματα. 21 Επίσης, σημαντική επισήμανση είναι η ευελιξία των μεθόδων παρακίνησης σε γενεές διαφορετικών αξιών. Οι νοσηλευτές διαχωρίζονται στους: baby boomers ( ραγδαία εξελισσόμενη γενεά, έτος γέννησης: ) που παρακινούνται με κλίμα εμπιστοσύνης, επιβράβευση, ανοιχτή επικοινωνία, δημόσια αναγνώριση, γραπτές μεθόδους αφού αγαπούν το διάβασμα και την δια βίου μάθηση, generation X ( αναδυόμενη γενεά, έτος γέννησης: ) που χρειάζονται ισοτιμία, αναγνώριση, εξέλιξη σταδιοδρομίας με αξιοκρατία, συμμετοχή σε καινοτόμα σχέδια, περιβάλλον μάθησης και μεθόδους επικοινωνίας οπτικοποιημένες, millennium nurse ( νοσηλευτές χιλιετίας, έτος γέννησης: ) που χρειάζονται περισσότερη καθοδήγηση και εξάσκηση, οργανωτικό κλίμα, ευέλικτα επιμορφωτικά προγράμματα, επανατροφοδότηση και είναι η γενιά που επικοινωνεί μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και διαδικτυακά μέσα, δεν αγαπά το διάβασμα, παρακινείται με σεβασμό στις ανάγκες της και αποτελεί τον πληθυσμό των μελλοντικών νοσηλευτών Copyright 2012 Σελίδα 479

13 Είναι απαραίτητο ο προϊστάμενος-ηγέτης να προσαρμόζει τις τεχνικές παρακίνησης με μεγάλη ευαισθησία και να βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα για να προάγει και να εκπροσωπεί την ομάδα του στην καθημερινή πρακτική. Η προσέγγιση των μελών της ομάδας με εβδομαδιαίες ή μηνιαίες συναντήσεις με θέμα την επίλυση συγκεκριμένων ζητημάτων, η χρήση του χιούμορ όπου αρμόζει, η διοργάνωση κοινωνικών εκδηλώσεων για τη δημιουργία θετικού κλίματος στις σχέσεις της ομάδας, οδηγούν σε αυξημένη αποδοτικότητα και ικανοποίηση. 23,24 Εργασιακό περιβάλλον Το ασφαλές εργασιακό περιβάλλον οδηγεί στο υγιές εργασιακό περιβάλλον και αφορά τόσο στη χρήση σύγχρονων μηχανημάτων, τον απαραίτητο υλικοτεχνικό εξοπλισμό για την πρόληψη της υγείας των εργαζόμενων νοσηλευτών, όσο και την ψυχολογική στήριξη και ενδυνάμωση τους. 25 Η νοσηλευτική ομάδα παρακινείται και γίνεται πιο δημιουργική σε ένα υγιές περιβάλλον που καλύπτει την ανάγκη για συναδελφικότητα, για αποφυγή συγκρούσεων, προάγει καλές διαπροσωπικές σχέσεις, προτιμά τη συμφιλίωση και το συμβιβασμό, και προστατεύει τους εργαζόμενους από την επαγγελματική εξουθένωση (burnout). 26,27 Αξίζει να τονιστεί ότι η συμπεριφορά είναι συνάρτηση των συνεπειών της. Συνεπώς, με την ενίσχυση των θετικών σχολίων, με την ηθική επιβράβευση, τη δημόσια προβολή κυρίως στους νέους εργαζόμενους, επιτυγχάνεται η παρακίνηση για θετικές συμπεριφορές και η ενδυνάμωση του ηθικού της ομάδας. Η ανάγκη για εξέλιξη στην ιεραρχία της νοσηλευτικής υπηρεσίας είναι αναγκαίο να υποστηρίζεται και να αξιολογείται με επανατροφοδότηση, με εμπιστοσύνη και διάλογο για αποφυγή ανταγωνιστικού κλίματος. Τα άτομα με καινοτόμες ιδέες, με αγάπη για την πρόοδο, για τη γνώση και με διοικητικές ικανότητες σε ένα υγιές εργασιακό περιβάλλον προάγονται και εξελίσσονται ανάλογα από τη νοσηλευτική υπηρεσία. Copyright 2012 Σελίδα ,30 Η ασφάλεια των ασθενών εξασφαλίζεται όταν ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα για την εύρυθμη λειτουργία των νοσηλευτικών τμημάτων, αντιμετωπίζοντας με σοβαρότητα και υπευθυνότητα τις ανάγκες της νοσηλευτικής ομάδας. 31 Πολύ σημαντική επίδραση στην παρακίνηση της νοσηλευτικής ομάδας έχουν η κατανομή των βαρδιών, ο καταμερισμός της εργασίας, η χορήγηση αδειών, η χορήγηση πριμ αποδοτικότητας, η διευκόλυνση και η ενίσχυση από τη νοσηλευτική υπηρεσία με την χορήγηση εκπαιδευτικών αδειών. Ο ορθολογικός και αμερόληπτος τρόπος που διαχειρίζεται ο προϊστάμενος-ηγέτης αυτά τα ζητήματα, και η δικαιοσύνη και η εντιμότητα

14 Το Βήμα του Ασκληπιού 11 ος Τόμος, 4 ο Τεύχος, Οκτώβριος Δεκέμβριος 2012 Rostrum of Asclepius 11 th Volume, 4 th Issue, October December 2012 από μέρους του αποτελούν τη βάση για τη δέσμευση της ομάδας στην επίτευξη των οραμάτων και των στόχων της. 32,33 Συμπεράσματα Ο προϊστάμενος-ηγέτης θα πρέπει να διακρίνεται για την ευφυΐα του, την προσωπικότητά του και τις ικανότητες του, να είναι πρότυπο ρόλου για την νοσηλευτική ομάδα, να χαρακτηρίζεται από αυτοέλεγχο και προσαρμοστικότητα, να αποπνέει εμπιστοσύνη, να είναι ενθουσιώδης και δυναμικός, να έχει σαφείς ενδείξεις συναισθηματικής νοημοσύνης, να είναι σε συνεχή επικοινωνία με την ομάδα του, να φροντίζει για την συνοχή και την πρόοδο της, και να έχει κύρος, κοινωνικότητα και δημιουργικότητα. Ο προϊστάμενος-ηγέτης είναι αναγκαίο να παρέχει κίνητρα στην ομάδα του, αναγνωρίζοντας τις επιθυμίες, τις προσδοκίες, τις ατομικές ικανότητες, τα χαρακτηριστικά του κάθε εργαζόμενου, τις γνώσεις και να παρέχει ανταμοιβές. Όσον αφορά στην παρακίνηση του νοσηλευτικού προσωπικού, τα κίνητρα είναι: Το υγιές και ασφαλές εργασιακό περιβάλλον, η αναγνώριση και η επιβράβευση, η δίκαιη μεταχείριση, ο αυτοσεβασμός, το αίσθημα της επιτυχίας, η ελευθερία πρωτοβουλιών, η ανάπτυξη και η εξέλιξη, το περιεχόμενο της εργασίας, το όραμα. Το σημαντικότερο κίνητρο φαίνεται να είναι η εκπαίδευση, αφού σχετίζεται τόσο με την εσωτερική ψυχολογική διαδικασία, ικανοποίηση, απόδοση, ικανότητα, αποτελεσματικότητα, όσο και με τη δομή του συστήματος υγείας και με τις ευρύτερες οικονομικο-κοινωνικοπολιτισμικές και περιβαλλοντικές συνθήκες. Κρίνεται αναγκαία η διερεύνηση τόσο των τρόπων εφαρμογής της ηγεσίας, όσο και των κινήτρων που παρέχονται στη νοσηλευτική ομάδα για την μέγιστη ενεργοποίηση των ικανοτήτων των μελών της, διασφαλίζοντας παράλληλα συνθήκες ικανοποίησης από την εργασία τους. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Ζυγά Σ. Εισαγωγή στη Νοσηλευτική Επιστήμη. Εκδόσεις Βήτα, Αθήνα, Bakalis N. Batsolaki M. Characteristics in designing an organization Application in nursing institution. Nosileutiki 2006, 45(1): (Article in Greek) 3. Μπουραντάς Δ. Μάνατζμεντ: θεωρητικό υπόβαθρο, σύγχρονες πρακτικές. Εκδόσεις Μπένου, Αθήνα, Μπουραντάς Δ. Ηγεσία: O δρόμος της διαρκούς επιτυχίας. Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, Waterman H. Principles of servant leadership and how they can enchance practice. Nurs Manag (Harrow) 2011, 17 (9): Alleyne J, Jumaa MO. Building the capacity for evidence-based clinical nursing leadership: the role of executive cocoaching and group clinical supervision Copyright 2012 Σελίδα 481

15 for quality patient services. J Nurs Manag 2007, 15 (2): management: preferred and perceived. J Nurs Manag 2006, 14(5): Frankel A. What leadership styles should senior nurses develop? Nursing Times 2008, 104 (35): Babatsikou F, Gerogianni G. Nursing department: criteria of creation of an achieved model. Rostrum of Asclepius 2012, 11 (1): (Article in Greek) 9. Gogos C. Management in public and private hospital in Greece. Rostrum of Asclepius 2011, 10 (1): (Article in Greek) 10. Gerogianni G, Gerogianni S. Nurse s role in organization and management of Renal Care Unit. Dialysis Living 2011, 31: (Article in Greek) 11. Λανάρα Β. Διοίκηση νοσηλευτικών Υπηρεσιών: Θεωρητικό και οργανωτικό πλαίσιο. Β Έκδοση. Εκδόσεις Ηγεσία, Αθήνα, Moody R, Pesut D. The motivation to care: Application and extension of motivation theory to professional nursing work. Journal of Health Organization and Management 2006, 20 (1): Connelly LM, Nabarrete SR, Smith KK. A change nurse workshop based on research. J Nurs Staff Development 2003, 19 (4): Schwarzkopf R, Sherman RO, Kiger AJ. Taking charge: Front-Line Nurse Leadership Development. J Contin Educ Nurs 2011, Nov 8:1-6 doi: ? Markovits Y, Monastiridou S. Motivation of the nursing staff in and a framework of realistic motives in a public hospital. Rostrum of Asclepius 2011, 10 (4): (Article in Greek) 17. Matis G, Chrisou O. Suggestions for improving incomplete staffing of Health Centers in barren areas based theories motivation. Medicine Issues 2007, 45: (Article in Greek) 18. Cummings G, Lee H, MacGregor T, Davey M, Wong C, Paul L, Stafford E. Factor contributing to nursing leadership: a systematic review. J Health Service Recearch and Policy 2008, 13 (4): Bally JMG. The role of Nursing Leadership in creating a Mentoring Culture in acute care environments. J Nurs Econom 2007, 25 (3): Linda D. The continuing Need for Mentors in Nursing. JNSD 2008, 24 (2): Grow G. Diffusion of innovation: the leader s role in creating organizational context for evidenced- based practice. J Nurs ADMQ 2006, 30 (3): Sherman R. Leading a Multigenerational Nursing Workforce: Issues, Challenges and Strategies. The online Journal of Issues in Nursing 2006, 11 (2): Gursoy D, Maier TA, Chi CG. Generational differences: An examination of work values and generational gaps in the hospitality workforce. International Journal of Hospitality Management 2007, 15. Sellgrens S, Ekvail G, Tomson G. Leadership styles in nursing 27 (3): Copyright 2012 Σελίδα 482

16 Το Βήμα του Ασκληπιού 11 ος Τόμος, 4 ο Τεύχος, Οκτώβριος Δεκέμβριος 2012 Rostrum of Asclepius 11 th Volume, 4 th Issue, October December Curtis E, O Conneli R. Essential leadership skills for motivating and developing staff. Nurs Manag (Harrow) 2011, 18 (5): essential for magnetic (healthy) work environment. J Nurs ADMQ 2010, 34 (1): Shirey MR. Authentic Leaders Creating Healthy Work Enviroments for Nursing Practice. Am J Crit Care 2006, 15 (3): Hudson T. Delegation: Building a foundation for our future nurses leaders. J Med Surg Nurs 2008, 17 (6): , Schmalenberg C, Kramer M. Nursephysician relationships in hospitals: nurses tell their story. Crit Care J Nurs 2009, 29 (1): Greco P, Laschinger HK, Wong C. Leader empowering behaviors, staff nurse empowerment and work engagement/burnout. Nurs J Leadership 2006, 19 (4): Bailey JH. Career Motivation in Newly Licensed Registered Nurses: What Makes Them Remain? The Qualitative Report J 2010, 15 (6): Sherman RO. Don t forget our charge nurses. Nurs Econ J 2005, 23 (3): , 143, and Shortell SM, Singer SJ. Improving patient safety by taking systems seriously. JAMA 2008, 299 (4): Sherman RO, Schwarzkopf R, Kiger A. Charge Nurse Perspectives on Front-Line Leadership in Acute Care Environments. Isrn Nursing, 2011: Epub 2011 Nov Kramer M, Schmalenberg C, Maquire P. Nine structures and leadership practices Copyright 2012 Σελίδα 483

17 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ REVIEW Κριτική θεώρηση του ανθρώπινου σώματος και νοσηλευτικής πράξης στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας Παρισσόπουλος Στέλιος 1, Φούκα Γεωργία 2 1. Καθηγητής Εφαρμογών. Τμήμα Νοσηλευτικής Β', Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας 2. Επίκουρος Καθηγήτρια. Τμήμα Νοσηλευτικής Β', Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το ανθρώπινο σώμα δεν αποτελεί αυτό καθεαυτό μια αυτοτελή και ολοκληρωμένη ενότητα αλλά αντίθετα ένα πλαίσιο μέσω του οποίου το άτομο αντιλαμβάνεται και δέχεται πληροφορίες από τον έξω κόσμο. Σκοπός: Σκοπός της παρούσης εργασίας ήταν η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας ως προς την έννοια του σώματος τόσο του ασθενή όσο και του νοσηλευτή. Υλικό και μέθοδος: Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε περιελάμβανε αναζήτηση ανασκοπικών και ερευνητικών μελετών στην ηλεκτρονική βάση «SCOPUS και JSTOR» που αναφέρονταν στις θεωρητικές προσεγγίσεις για το ανθρώπινο σώμα και τη λήψη κλινικών αποφάσεων. Η συλλογή των στοιχείων διήρκησε τη χρονική περίοδο Αποτελέσματα: Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, το νοσοκομείο μετατρέπεται σε χώρο παρατήρησης και μετάδοσης γνώσης για την ιατρική, καινούργιοι τρόποι ελέγχου του ανθρώπου και της κοινωνίας αναδύονται, ενώ ο ασθενής υπόκειται σε τεχνολογίες και πρακτικές που σταδιακά επιφέρουν την αλλοτρίωση του από το ίδιο του το σώμα. Παράλληλα, η επιστήμη της ιατρικής, μέσω καινοτόμων τρόπων διερεύνησης του ανθρώπινου σώματος, οδήγησε σε μια νέα κατανόηση της ζωής, του θανάτου και της αρρώστιας. Η Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) ως χώρος εργασίας παρουσιάζει αυξανόμενες δεοντολογικές και επικοινωνιακές πολυπλοκότητες για τους νοσηλευτές αφενός γιατί οι ανθρώπινες λειτουργίες ρυθμίζονται μέσω των εφαρμογών της τεχνολογίας, αφετέρου γιατί οι νοσηλευτές καλούνται να υιοθετήσουν στρατηγικές επικοινωνίας προκειμένου να συμμετέχουν στη λήψη κλινικών αποφάσεων. Οι παραδοσιακοί ρόλοι των επαγγελματιών υγείας δοκιμάζονται κατά τη προσπάθειά τους να παρέχουν φροντίδα υψηλού επιπέδου στη ΜΕΘ, εκεί όπου η μετάβαση από τη ζωή στο θάνατο έχει καταστεί ιδιαίτερα ασαφής και δυσδιάκριτη. Συμπεράσματα: Η μελέτη των κοινωνικών διαστάσεων στη ΜΕΘ, θα επιτρέψει την περαιτέρω διερεύνηση των τεχνικών σώματος των νοσηλευτών και θα αναδείξει τρόπους ενδυνάμωσης της νοσηλευτικής τους ταυτότητας και συμβολής στη λήψη κλινικών αποφάσεων. Λέξεις κλειδιά: Ανθρώπινο σώμα, εντατική, νοσηλευτική ταυτότητα, επικοινωνία, λήψη αποφάσεων. Copyright 2012 Σελίδα 484

18 Το Βήμα του Ασκληπιού 11 ος Τόμος, 4 ο Τεύχος, Οκτώβριος Δεκέμβριος 2012 Rostrum of Asclepius 11 th Volume, 4 th Issue, October December 2012 ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣ Παρισσόπουλος Στέλιος, 28 ης Οκτωβρίου 5-7, Πετρούπολη 13231, Αθήνα Τηλ: s_parissopoulos@yahoo.co.uk A critical analysis of the human body and nursing praxis in Intensive Therapy Unit Parissopoulos Stelios 1, Fouka Georgia 2 1. Lecturer in Nursing, Department of Nursing B, Technological Educational Institute (TEI) of Athens, Greece 2. Associate Professor in Nursing, Department of Nursing B' ABSTRACT The human body does not constitute an independent and comprehensive unit but instead it is a framework through which the individual perceives and receives information from the outside world. Aim: The purpose of this article was the review of literature relating to the concept of body of both the patient and nurse. Material and method: the methodology applied included search of review and research papers via the electronic databases of SCOPUS and JSTOR that referred to the theoretical approaches of the human body and clinical decision making. The data collection took place in the period of Results: According to the literature, the hospital converts into a space for observation and knowledge transfer for the discipline of medicine and new methods for controlling individuals and society appear, while the patient is subjected to technologies and practices that gradually bring about the alienation from his own body. At the same time, the science of medicine, through innovative ways of examining the human body, led to a new understanding of life, death and disease. Intensive Therapy Unit (ITU) as a workplace present increasing ethical and communication complexities for nurses, on one hand because the patient s body destabilises through the applications of technology and the medical file, on the other hand because nurses are invited to adopt communication strategies in order to participate to clinical decision making. The traditional roles of healthcare professionals are challenged while they try to provide high-level care in ITU, where the transition from life to death has become quite vague and difficult to discern. Conclusions: The study of the social dimensions in ITU will allow further investigation of the body techniques of nurses, and will highlight ways of strengthening nursing identity and contribution to clinical decision making. Copyright 2012 Σελίδα 485

19 Keywords: Human body, intensive, nursing identity, communication, decision making. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ατά τις τελευταίες δεκαετίες το Κ ενδιαφέρον των ανθρωπολόγων, των φιλοσόφων και ιστορικών έχει στραφεί προς τη διερεύνηση της πολυπλοκότητας του ανθρώπινου σώματος. Πιο συγκεκριμένα η ανθρωπολογία του σώματος και της υγείας διερευνά εις βάθος τις προθέσεις, τη γλώσσα και τις εκφράσεις του σώματος, όπως επίσης και την επίδραση που έχουν οι σχέσεις εξουσίας και οι υλικές συνθήκες στην κατάσταση της υγείας και την ταυτότητα. 1 ατομική Η πολυπλοκότητα του σώματος και ειδικότερα οι πολλές και αντιφατικές διαστάσεις του σώματος πυροδότησαν τη διατύπωση μιας θεωρίας όπου το σώμα δεν είναι αποδεκτό ως φυσικό και ενιαίο. Τα τεχνολογικά και επιστημονικά επιτεύγματα που σχετίζονται με την ανθρώπινη αναπαραγωγή και τη διατήρηση του σώματος στη ζωή συνέβαλαν σημαντικά στη διαμόρφωση μια εναλλακτικής θεώρησης του σώματος, που δεν μπορεί να αφήσει αδιάφορη τη Νοσηλευτική επιστήμη. Ο χώρος στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ), όπου η μηχανική υποστήριξη των 2 CORRESPONDING AUTHOR Parissopoulos Stelios, 5-7, 28 th Octovriou St., Petroupolis 13231, Athens, Greece Tel: s_parissopoulos@yahoo.co.uk ασθενών έχει δημιουργήσει μια φάση ζωής πέρα από την παύση/διακοπή όλων των ζωτικών λειτουργιών, συχνά χαρακτηρίζεται με τον όρο «ενδιάμεσος χώρος του μετασχηματισμού», όχι μόνο γιατί η μετάβαση του ασθενή από τη ζωή στο θάνατο είναι δυσδιάκριτη και ασαφής, αλλά και επειδή το σώμα του «τροποποιείται» και αλλάζει «ταυτότητα» μέσα από τις προηγμένες τεχνολογίες θεραπείας και παρακολούθησης. Η πρόοδος στη τεχνολογία Copyright 2012 Σελίδα 486 έχει οδηγήσει σε διευρυμένες ευθύνες των νοσηλευτών στη λήψη αποφάσεων, δημιουργώντας ερωτήματα για το είδος της δράσης στη ΜΕΘ. 3 Λαμβάνοντας υπόψη ότι όλοι όσοι δραστηριοποιούνται στις επιστήμες της υγείας εμπλέκονται σε συγκεκριμένες δομές εξουσίας και γνώσης, 1 η παρούσα κριτική θεώρηση του ανθρώπινου σώματος θα συμπεριλάβει έννοιες όπως αυτές της ιατρικοποίησης του σώματος, του βλέμματος (gaze), της τεχνολογίας της πειθαρχίας και του νέου τύπου σωματοποίησης ασθενών και νοσηλευτών.

20 Το Βήμα του Ασκληπιού 11 ος Τόμος, 4 ο Τεύχος, Οκτώβριος Δεκέμβριος 2012 Rostrum of Asclepius 11 th Volume, 4 th Issue, October December 2012 Από το φυσικό στο σκεπτόμενο σώμα Η σημασία του σώματος έχει αποτελέσει ξεχωριστό τομέα μελέτης με βάση τις θεωρίες της κοινωνικής μορφοποίησης. 4 Αναλυτικότερα, ο τρόπος αντίληψης του σώματος στην κάθε κοινωνία εξαρτάται τόσο από τις κοινωνικές και ιστορικές του συνάφειες 5,6 όσο και από την φαινομενολογία. 7 Ο ανθρώπινος νους δρα στην κατανόηση του ανθρώπινου σώματος και η έννοια της βιωμένης (ζώσας) εμπειρίας υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι δημιουργούν ένα δικό τους ατομικό «κόσμο», ο οποίος έχει προσωπικό νόημα και σκοπό. Επιπρόσθετα, η σημασία του σώματος εμπλουτίσθηκε από την έννοια της ενσωμάτωσης (embodiment) και της σωματοποίησης (somatisation), η οποία προκύπτει από τον συνδυασμό της φαινομενολογίας του Merleau-Ponty7 με το «έθος» (habitus) του κοινωνιολόγου και ανθρωπολόγου Pierre Bourdieu. 8 Το «έθος» του Bourdieu 8 και ο «κόσμος» του Merleau- Ponty 7 είναι αυτό που συνήθως αποκαλείται ως «βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις» ή «ιδέες». Ενώ στις παραδοσιακές και τις προνεωτερικές κοινωνίες η ταυτότητα του σώματος θεωρούνταν ως δεδομένη με σταθερό μέγεθος, σχήμα και εμφάνιση, κατά την μετα-νεωτερικότητα η ταυτότητα γίνεται όλο και πιο ρευστή, το σώμα ανακατασκευάζεται και επιστρατεύεται ως εργαλείο έκφρασης και καταγραφής του 9 εσωτερικού κόσμου του ατόμου. Ως αποτέλεσμα, το σώμα αποτελεί σημείο αναφοράς για τη γέννηση των σχέσεων, θεωρείται περισσότερο κατασκευή παρά φυσικό δεδομένο και αναγνωρίζεται η ρευστότητα των ορίων του. 11 Σε θεωρητικό επίπεδο, το σώμα προσεγγίζεται ως ένα απτό και ορατό φυσικό σύμβολο ή σημείο ή κείμενο, που επειδή αναπαριστά τις εγγεγραμμένες σε αυτό κοινωνικές αξίες, μπορεί να αποκρυπτογραφηθεί και να αναγνωσθεί από τους ερευνητές. 12 Σε μια πληθώρα χώρων (σχολείο, νοσοκομείο) το σώμα ελέγχεται από ένα πανταχού παρόν «καλοπροαίρετο» επιστημονικό βλέμμα (gaze), που τυποποιεί τις εκφράσεις και την κοινωνική παρουσία των ατόμων. Ειδικότερα, στο χώρο της υγείας και στη ΜΕΘ, η ιατρική επιστημονική γνώση και τεχνολογία σταδιακά αποδυναμώνουν τη θεώρηση του σώματος ως ολότητα. Το σώμα του ασθενή ορίζεται όχι ως η παθητική ανατομική θέση των ορίων του αλλά αντιθέτως ως ικανό για κοινωνική δράση και ως επιφάνεια εγγραφής των εξουσιαστικών λόγων. 1 1 Σημαντική θέση στη θεώρηση του σώματος κατέχει ο Γάλλος φιλόσοφος Michel Foucault που έγινε κυρίως γνωστός για την κριτική του στα κοινωνικά κατεστημένα κυρίως της ψυχιατρικής, της ιατρικής και του σωφρονιστικού συστήματος, όπως επίσης και 10 Copyright 2012 Σελίδα 487

21 για τις ιδέες του που αφορούν στην ιστορία της σεξουαλικότητας και τις θεωρίες του που σχετίζονται με την εξουσία και τις περίπλοκες σχέσεις της με τη γνώση. 2,5 Επίσης, η αλλαγή των στάσεων και απόψεων ως προς τη θεώρηση του σώματος αποδίδεται εν μέρει και στις φεμινιστικές προσεγγίσεις, που στάθηκαν κριτικά απέναντι στο ασφαλές και δεδομένο του φυσικού σώματος, 13 όπου τα κλασικά δίπολα (νους - σώμα, πολιτισμός - φύση) υπόκεινται, συντηρούν και προάγουν ασύμμετρες και ιεραρχικές αντιλήψεις ως προς το φύλο, τη φυλή, το χρώμα, την κοινωνική τάξη και την αρτιμέλεια. 14 Η ιατρικοποίηση του σώματος και η τεχνολογία της πειθαρχίας στο σύγχρονο νοσοκομείο Το σώμα όπως είναι γνωστό στην παρούσα εποχή διαφέρει σημαντικά από εκείνο στις αρχές του 18ου αιώνα. Δεδομένου ότι, το σώμα αποτελεί μια πολιτιστική σύμβαση που συνδέεται με την ιστορική περίοδο στην οποία τοποθετείται, η διαφορά που παρατηρείται ανάμεσα στη σύγχρονη εποχή και στην εποχή της αρχής του 18 ου αιώνα δεν αφορά μόνο την κατανόηση των λειτουργιών του σώματος αλλά αντιθέτως σχετίζεται και με τον τρόπο που τα άτομα εκείνης της εποχής βίωναν την εμπειρία του σώματος. Αξίζει να σημειωθεί, ότι η αντίληψη για τη νόσο ανέκυψε παράλληλα με τη ανάπτυξη της 13 παθολογοανατομίας κατά την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης. Copyright 2012 Σελίδα ,15 κατέρριψε τα είδωλα του Παλιού Καθεστώτος (θρησκεία) και όρθωσε καινούργια είδωλα, όπως αυτό της επιστήμης. Ως συνέπεια, η νέα τάξη πραγμάτων επέτρεψε τη διερεύνηση και αποδόμηση του σώματος. Η ανατομία των πτωμάτων που ουσιαστικά αποτελούσε την παρουσία «ενός βλέμματος» στραμμένου στο εσωτερικό του σώματος οδήγησε σε μια νέα κατανόηση της ζωής, του θανάτου και της αρρώστιας. Διαμέσου του θανάτου το ανοικτό πτώμα ανέδειξε τα μυστικά του στους ζωντανούς. Ενώ μέχρι τότε ο θάνατος και η αρρώστια θεωρούνταν εξωτερικά γεγονότα, η αρρώστια άρχισε να υπάρχει μέσα στη ζωή που τείνει προς το θάνατο. 16 Ο Διαφωτισμός Η έννοια του ιστού και η θεώρηση του σώματος ως συστήματος ιστών εδραίωσε την μέθοδο της παρατήρησης του εσωτερικού του σώματος. Ως εκ τούτου, η παρατήρηση του ορατού δεν είναι αρκετή αλλά μέσω του ανοίγματος των πτωμάτων καθίσταται ορατό «το μη ορατό». Με αυτόν τον τρόπο αποκτάται πρόσβαση στην γνώση της αρρώστιας και του πόνου και οτιδήποτε διαφέρει από την εικόνα της φυσιολογικότητας άρχισε να ορίζεται πλέον ως παθολογικό. 15 Η νέα τάξη πραγμάτων επέτρεψε στην επιστήμη της ιατρικής να αναπτυχθεί διαμέσου της παρέμβασης στο εσωτερικό του

22 Το Βήμα του Ασκληπιού 11 ος Τόμος, 4 ο Τεύχος, Οκτώβριος Δεκέμβριος 2012 Rostrum of Asclepius 11 th Volume, 4 th Issue, October December 2012 ανθρώπινου σώματος. Επίσης, εισήγαγε μια νέα αντίληψη της αρρώστιας που βλέπει τις ρίζες της και τη θεραπεία της ως φυσικές και ως επιστημονικά ερμηνεύσιμες και ταυτόχρονα διαμόρφωσε μια νέα σχέση μεταξύ του γιατρού και του ασθενή. Οι ασθενείς έπαυσαν να αποτελούν άτομα με ιδιαίτερα συμπτώματα και προβλήματα αλλά αντιμετωπίζονταν ως περιπτώσεις καθώς η ασθένεια έγινε πιο σημαντική από τον ασθενή, με κύριο πρωταγωνιστή το σύμπτωμα. 16 Η εφαρμογή της ιατρικής επιστήμης στη διάγνωση και στη θεραπεία συνέβαλε στην ανάπτυξη του ιατρικού επαγγέλματος ως φορέα με κώδικα δεοντολογίας και σημαντική κοινωνική δύναμη, αποκλείοντας τους αυτοδίδακτους θεραπευτές του Παλαιού Καθεστώτος και αξιώνοντας τη θέση του εμπειρογνώμονα σε τομείς υγείας που προηγουμένως δεν θεωρούνταν ιατρικά προβλήματα. 11 Από τα παραπάνω προκύπτει, ότι το μάθημα ανατομίας του ανθρώπινου σώματος σηματοδοτεί την αλλαγή παραδείγματος (paradigm) στη θεώρηση του ανθρώπου και της θέσης του στον κόσμο και εκφράζει τη νέα λογική στη οποία τα πάντα είναι ορατά ανά πάσα στιγμή. Σύμφωνα με τον Φουκώ, το τελευταίο είναι γνωστό και ως Πανοπτισμός. 15 Πιο συγκεκριμένα, στο χώρο της υγείας, η ιατρική ασκεί εξουσία υποβαθμίζοντας το άτομο σε απλό αντικείμενο όπου ο ασθενής χειραγωγείται και τίθεται κάτω από το ιατρικό βλέμμα, το οποίο ορίζεται ως ένας συγκεκριμένος τρόπος παρατήρησης καθιστώντας τα πράγματα εμφανή στο ιατρό. Όπως προκύπτει από τη μελέτη του Φουκώ, η ανατομία επέτρεψε στο σώμα να είναι ορατό καθώς μπορούσε να διαβασθεί. Ταυτόχρονα το σώμα υποβάλλονταν σε μια διεργασία ανακατασκευής και επαναπροσδιορισμού καθότι η ανατομία εστιάζει σε συγκεκριμένα σημεία και αγνοεί επιδεικτικά κάποια άλλα. Το σώμα σχηματοποιημένο ως αυτόνομη οντότητα μπορούσε πλέον να εξεταστεί και να αναλυθεί. 6 Η κλασική εποχή του 17ου αιώνα είναι η εποχή της ανάδυσης της λογικής, η οποία είναι συνώνυμη σε ολόκληρη την Ευρώπη με την επιβολή αποκλεισμών και με τη μεγάλη «εγκάθειρξη» κυρίως των φτωχών, των αρρώστων, των ψυχικά ασθενών στα νοσοκομεία άσυλα. 17 Το νοσοκομείο στην πρώτη του μορφή ήταν αποκομμένο από το πεδίο της ιατρικής πρακτικής και θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ηθικό ίδρυμα που είχε ως σκοπό να τιμωρήσει και να αναμορφώσει μια ορισμένη ηθική αξία. Τα νοσοκομεία αποτελούσαν άσυλα όπου οι γιατροί είχαν περιορισμένη εξουσία και το νοσηλευτικό προσωπικό προετοίμαζε τον έγκλειστο για το πέρασμα από τη ζωή στο θάνατο Copyright 2012 Σελίδα 489

23 Η μεγάλη αλλαγή διαδραματίζεται στα τέλη προκειμένου να επιτευχθεί η ασφάλεια του του 18 ου αιώνα, όταν η αρρώστια συνόλου και να παραμεριστούν οι εσωτερικοί διαχωρίζεται από τη φτώχεια και το κίνδυνοι. Η αναδιάρθρωση του νοσοκομείου νοσοκομείο μετατρέπεται σε χώρο όπου εφαρμόζεται η ιατρική, σε χώρο κλινικής βασίζεται στη τεχνολογία της πειθαρχίας, που επιτρέπει τόσο τη θεραπεία όσο και τη παρατήρησης και μετάδοσης γνώσης, ή συσσώρευση των γνώσεων και την αλλιώς σε μια θεραπευτική μηχανή. 15,17 Η κλινική (clinic) είναι μια νέα διάσταση του νοσοκομείου, όπου οι γιατροί εκπαιδεύονται μέσω της κλινικής άσκησης ενώ παράλληλα λαμβάνουν χώρα οι πρακτικές παιδαγωγικές διαδικασίες των γιατρών. Ως αποτέλεσμα τα νοσοκομεία αρχίζουν να μετατρέπονται σε χώρους πειραματισμού και μαθητείας της ιατρικής. Για πρώτη φορά, η παρατήρηση, η διδασκαλία και η μάθηση ενσωματώνονται στην καθημερινή ιατρική πρακτική και η ιατρική απορρέει από τη σύμπλευση παιδαγωγικής διαδικασίας και θεραπευτικής πρακτικής. Ο ιατρός του νοσοκομείου αποτελεί μια νέα έννοια και μορφή για την εποχή εκείνη και αναλαμβάνει τη καθημερινή καταγραφή της αρρώστιας και των συμπτωμάτων της (συστηματοποίηση και παραγωγή νέας ιατρικής γνώσης). Στην νέα ιατροκεντρική μορφή του νοσοκομείου αναδύεται μια νέα τεχνολογίας εξουσίας και πολιτικής, της βιο-εξουσίας και της βιο-πολιτικής. Οι νέες αυτές τεχνολογίες αφενός αναδεικνύουν τη σπουδαιότητα της αναπαραγωγής, της γεννητικότητας και της αρρώστιας στη ισορροπία του πληθυσμού, αφετέρου παρεμβαίνουν ρυθμιστικά 18 εκπαίδευση. Πρόκειται για ένα νέο τρόπο διακυβέρνησης του ανθρώπου, αξιολόγησης κάθε διάστασής του και βελτίωσης του ωφέλιμου προϊόντος της εργασίας και των δραστηριοτήτων του, χάρη σε ένα σύστημα εξουσίας που επιτρέπει τον έλεγχό τους. Η πειθαρχία είναι το σύνολο των τεχνικών, χάρη στις οποίες τα συστήματα εξουσίας θέτουν ως στόχο τη μοναδοποίηση των ατόμων. Είναι η εξουσία της εξατομίκευσης της οποίας το θεμελιακό εργαλείο βρίσκεται στην εξέταση. Έτσι η ατομικότητα (individuality) γίνεται στοιχείο για την άσκηση της εξουσίας. Παράλληλα, οι έννοιες που αναδύονται στο χώρο της υγείας είναι η καταστολή και η απομόνωση (καραντίνα). Η καταστολή συνοδεύει τη πειθαρχία και περιλαμβάνει ένα σύνολο μέτρων και θεσμών, ρυθμίσεων και κανόνων, που έχουν στόχο την οργάνωση του χώρου της υγείας και την καταπολέμηση της αρρώστιας. Συγκεκριμένα, όπως υποστηρίζει η Κορασίδου, από τη σύσταση του Ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους παρατηρείται συγκρότηση και ανάπτυξη του θεσμού της υγειονομικής αστυνομίας, όπου χρησιμοποιείται η απομόνωση και ο Copyright 2012 Σελίδα