Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Οίτης. Ιχθυολογική διερεύνηση των κύριων ορεινών ρεμάτων του Όρους Οίτη

Transcript

1 Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Οίτης Ιχθυολογική διερεύνηση των κύριων ορεινών ρεμάτων του Όρους Οίτη Νοέμβριος 2012

2 Βιβλιογραφική Αναφορά/ Suggested Citation Ζόγκαρης, Σ. (2012). Ιχθυολογική διερεύνηση των κύριων ορεινών ρεμάτων του όρους Οίτη. Στήριξη Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών 2012, Πράσινο Ταμείο, ΥΠΕΚΑ. Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Οίτης. 35 σελ. Zogaris, S. (2012). Ichthyological survey of the major montane streams of Mount Iti. Support for the the Management Bodies of Protected Areas. Green Fund, Hellenic Ministry of the Environment and Climate Change. The Mount Iti National Park Management Body. Athens Greece, 35 pp. 2

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η συγκεκριμένη διερεύνηση δεν αποτελεί ολοκληρωμένη ιχθυολογική έρευνα αλλά τα αποτελέσματα προκαταρκτικής επισκόπησης που όμως είναι η πρώτη αναφορά στην ιχθυοπανίδα των ορεινών νερών της Οίτης. Το έργο αυτό υποστηρίζει μια προκαταρκτική αξιολόγηση των ορεινών νερών και της ιχθυολογικής σημασίας τους και προτείνει ερευνητικές προτάσεις που θα μπορούσαν να προωθήσουν την εφαρμογή έργων διατήρησης της βιοποικιλότητας. Στα πλαίσια της διερεύνησης πραγματοποιήθηκαν: 17 θέσεις δειγματοληψίας ψαριών με ηλεκτραλιεία στα κύρια ρέματα που πηγάζουν από το κέντρο του βουνού των Νοέμβριο Ερευνήθηκαν τμήματα παραποτάμων των λεκανών Βίστριτσας, Ξεριά, Γοργοπόταμου, Ασωπού, και Μόρνου. Σε όλες τις θέσεις δειγματοληψίας συλλέχθηκαν ποταμολογικά στοιχεία και στοιχεία για τα ενδιαιτήματα (ποτάμια και παρόχθια) με καθιερωμένο πρωτόκολλο αξιολόγησης της ακεραιότητας του ποτάμιου διάδρομου (Δείκτη QBR). Η συντριπτική πλειονότητα των θέσεων αξιολογήθηκαν βρίσκονται σε καλή ή υψηλή φυσική κατάσταση. Εντός των ορίων του χώρου του Εθνικού Πάρκου/SPA συλλέχθηκαν τρία είδη ψαριών (Salmo cf.fariodes, Barbus sperchiensis, Pelasgus cf. marathonicus). Βρέθηκαν άλλα δύο είδη μόλις εκτός των ορίων του Πάρκου (Alburnoides sp."sperchios", Squalius vardarensis) και είναι πολύ πιθανό να υπάρχουν και άλλα δύο είδη στον μέσω ρου του ποταμού Ασωπού όπου δεν ήταν δυνατή η δειγματοληψία λόγο ακατάλληλων καιρικών συνθηκών. Εντοπίστηκαν πέστροφες «άγριας μορφής» που ομοιάζουν με το ιθαγενές της Ελλάδας Salmo fariodes (Ιονική Πέστροφα). H παρουσία τριών πληθυσμών πέστροφας στην Οίτη έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρότι δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια το είδος χωρίς εργαστηριακές και μοριακές αναλύσεις. Πάρθηκαν δείγματα πέστροφας για γενετική ανάλυση από όλους του πληθυσμούς. Τα δείγματα συντηρούνται σε φορμόλη (για μορφομετρία) και αιθανόλη (για γενετική ανάλυση) και κατατέθηκαν στο Εργαστήριο Ιχθυολογίας Εσωτερικών Υδάτων (ΕΛΚΕΘΕ). Προτείνονται ερευνητικές προτεραιότητες για την εφαρμογή έργων διατήρησης και διαχείρισης της βιοποικιλότητας των ορεινών υδάτων. Είναι επιτακτική ανάγκη να πραγματοποιηθεί ολοκληρωμένη επισκόπηση όλων των υδάτων της Οίτης για την παρουσία ψαριών και άλλων μορφών υδρόβιας και ημι-υδρόβιας ζωής. Οι υδάτινοι σχηματισμοί και τα ρέοντα ορεινά νερά χαρακτηρίζουν την Οίτη και έχουν ως τώρα δεχθεί ελάχιστη επιστημονική έρευνα που θα βοηθούσε στην προστασία και διαχείριση τους. 3

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εργασία αυτή περιγράφει στοιχεία σημαντικά για τον Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Οίτης. Οι Φορείς Διαχείρισης οφείλουν να έχουν μια καλή βάση πληροφοριών για την φυσική ιστορία της ευρύτερης περιοχής που ελέγχουν. Ελάχιστα γνωρίζουμε για την βιολογία των νερών της Οίτης παρότι οι υδάτινοι σχηματισμοί είναι από τα πιο ιδιόμορφα και ξακουστά χαρακτηριστικά της προστατευόμενης περιοχής. Η έκθεση αυτή περιγράφει τα αποτελέσματα μιας προκαταρκτικής διερεύνησης των κύριων ορεινών ρεμάτων της Οίτης με σκοπό την εκτίμηση της χρήσης των ενδιαιτημάτων από την ιχθυοπανίδα καθώς και την προκαταρκτική αξιολόγηση της οικολογικής ακεραιότητας τους. Το έργο αυτό αποτελεί μια μικρή συμβολή στην εξερευνητική επισκόπηση των ορεινών ρεόντων υδάτων, δεν μπορεί να θεωρηθεί μια ολοκληρωμένη ιχθυολογική έρευνα. Η σύμβαση του συγκεκριμένου έργου υπογράφει στης 22η Οκτωβρίου 2012 και το έργο ολοκληρώθηκε εντός ενός μηνός. Η χρηματοδότηση κάλυψης βασικών αναγκών για το έργο προήλθε από το πρόγραμμα «Στήριξη Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών 2012» του Πράσινου Ταμείου, ΥΠΕΚΑ. Ωστόσο, το έργο αυτό βοηθά για πρώτη φορά στην απόκτηση νέων δεδομένων πεδίου για την κατανομή των ψαριών στην Οίτη, αξιολογεί τους κύριους ποταμούς και προσδιορίζει ορισμένα σημαντικά ερωτήματα και ερευνητικές ανάγκες για την ιχθυοπανίδα και την διατήρηση της. Πίσω από κάθε προσέγγιση στην ιχθυολογική διερεύνηση συνήθως υπάρχει κάποιος βαθμός προγενέστερης γνώσης ως υπόβαθρο. Στην προκειμένη περίπτωση ο γραφών ανήκει σε ερευνητική ομάδα που έχει επισκεφθεί αρκετές φορές τις λεκάνες απορροής στην Κοιλάδα του Σπερχειού. Η εργασία αυτή θα ήταν αδύνατη χωρίς την υποστήριξη του Ινστιτούτου Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων του ΕΛΚΕΘΕ που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Λεκάνη Απορροής του Ποταμού Σπερχειού, έχοντας κατά το παρελθών πραγματοποιήσει σημαντικές έρευνες στην ευρύτερη περιοχή. Το ΕΛΚΕΘΕ διατηρεί ένα δίκτυο σταθμών παρακολούθησης της ποιότητας υδάτων στην περιοχή και έχει κάνει βήματα για την ανάπτυξη ενός πολυδιάστατου ερευνητικού προγράμματος. Οι περισσότερες θέσεις έρευνας μας στην περιοχή ήταν συνήθως στα χαμηλά υψόμετρα όπου είναι γνωστή η εξαιρετική βιοποικιλότητα αλλά και τα σημαντικά προβλήματα υποβάθμισης των οικοσυστημάτων του Σπερχειού. Ωστόσο υπάρχουν ακόμη σοβαρά κενά στην γνώση μας για την ιχθυοπανίδα των ορεινών νερών της περιοχής όπου δεν είχε ποτέ γίνει μια εντατική επισκόπιση. 4

5 ΜΕΘΟΔΟΣ Η έννοια της οικολογικής ακεραιότητας έχει μεγάλη αξία στην οικοσυστημικη προσέγγιση στα εσωτερικά νερά και συνάγει με την εφαρμογή της ΟΠΥ 2000/60. Ένας ποτάμιος διάδρομος που έχει χημική, φυσική και βιολογική ακεραιότητα προφανώς έχει μια δομή και λειτουργία φυσική. Σε κάθε θέση αυτοψίας πάνω στον ποταμό συλλέξαμε δεδομένα για την ακεραιότητα του ποτάμιου διαδρόμου με την οπτική εκτίμηση των ανθρωπογενών πιέσεων με την χρήση ειδικού πρωτόκολλου και δείκτη. Προκειμένου να δημιουργήσουμε μια πρακτική οριοθέτηση του ποταμίου και παρόχθιου χώρου είναι σημαντικό να χρησιμοποιήσουμε κριτήρια που αξιολογούνται στο πεδίο εύκολα και ουσιαστικά. Για τον ορισμό του χώρου του ποτάμιου διαδρόμου (που περιλαμβάνει και την παρόχθια ζώνη) ορίσαμε τον χώρο όπως στο Σχήμα 1. Σχήμα 1. Σχηματική τομή ποτάμιου διαδρόμου που αποτελείται από την ευρύτερη παρόχθια ζώνη καθώς και την ποτάμια κοίτη. Η πιο συγκεκριμένη «ζώνη παρόχθιου δάσους» έχει την έναρξη της συνήθως στο ανώτερο τοπογραφικό όριο του ενεργού δίαυλου (πράσινη γραμμή) και έχει την κατάληξη της εκεί που αρχίζει η χερσαία βλάστηση (καφέ γραμμή) που ουσιαστικά δεν επηρεάζεται πλέων από τον ποτάμι (από Ζόγκαρης 2009). Εδώ χρησιμοποιούμε τον Δείκτη Οικολογικής Κατάστασης Παρόχθιας Βλάστησης «Riparian Forest Quality Index QBR» (MUNNE et al., 2003). Ο απλός αυτός δείκτης βαθμονομεί τέσσερις μετρικές με εύρος από 0 (χείριστο) έως 25(άριστο), συνεπώς το συνολικό σκορ (άθροισμα των τεσσάρων μετρικών) κυμαίνεται από 0 (χείριστη κατάσταση) έως 100 (άριστη κατάσταση). 5

6 Πίνακας 1. Κλάσεις ποιότητας στον δείκτης παρόχθιων ενδιαιτημάτων QBR. Κλάσεις Ποιότητας της Παρόχθιας Βλάστησης και του ποτάμιου διαύλου QBR Αντιστοιχία σε πεντάβαθμη κλίμακα όπως στην ΟΠΥ 2000/60/ΕΕ Παρόχθια και ποτάμια ενδιαιτήματα σε φυσική 91 Υψηλή κατάσταση, υψηλή ποιότητα Ελάχιστη διαταραχή, καλή κατάσταση Καλή Μέτρια διαταραχή, αρκετά καλή κατάσταση Μέτρια διατήρησης Έντονη αλλοίωση ενδιαιτημάτων, φτωχή ποιότητα Ελλιπής Έντονη υποβάθμιση, ιδιαίτερα χαμηλή ποιότητα 25 Κακή Ο δείκτης αυτός προσφέρει και μια ποτάμια τυπολογία βασισμένοι σε απλή γεωμορφολογική ταξινόμηση σχετιζόμενη από την γεωμορφολογια, την κλήση των οχθών και το παρόχθιο περιβάλλον. Τρεις γενικευμένοι τύπου ποταμών ορίζονται σε σχέση με την βαθμονομημένη κλίμακα που γίνεται κατά την αυτοψία του ποτάμιου διαδρόμου: Τύπος 1, «κλειστά παρόχθια ενδιαιτήματα κοντά στις πηγές του ποταμού και με πολύ περιορισμένη παρόχθια ζώνη (Βαθμονόμηση >8) Τύπος 2, Ποτάμιοι διάδρομοι στο μεσαίο μήκος όπου υπάρχει αναπτυγμένη παρόχθιο δάσος σε τυπική μορφή «δάσος-γαλαρία» (Βαθμονόμηση 5 έως 8), και, Τύπος 3, εκτεταμένη παρόχθια ζώνη σε επίπεδη έκταση που συχνά αποτελεί και ζώνη πλημμυρών, συχνότερα σε υψομετρικά χαμηλότερα τμήματα του ποταμού ή σε οροπέδια (<5). Η παραπάνω απλή αξιολόγηση και ταξινόμηση στηριζόμενη κατά πολύ στην ακεραιότητα του ποταμού ως «διαδρόμου» (όχι μόνο εστιάζοντας στον υδάτινο δίαυλο) είναι κατάλληλος δείκτης της φυσικής κατάστασης και κατάστασης διατήρησης του στην Ελλάδα (Zogaris et al. 2009, Chatzinikolaou et al. 2011). 6

7 Ιχθυολογική δειγματοληψία Η μέθοδος της ιχθυολογικής επισκόπησης στηρίζεται στην χρήση ηλεκραλιείας. Ένας έμπειρος χειριστής με άδεια χρήσης, καθώς και πιστοποίηση (electric fishing certification) μπορεί να συνεργαστεί με ερευνητές άλλον ειδικοτήτων για να διεξάγει μια επισκόπηση σε μικρούς ορεινούς ποταμούς (προφανώς σε μεγαλύτερους ποταμούς απαιτείται ειδικό συνεργείο για δειγματοληψία). Σε μικρούς ορεινούς ποταμούς, αυτός ο τρόπος «ταχείας μορφής» επισκόπησης δεν μπορεί να θεωρηθεί ικανός να δώσει πλήρης τεκμηρίωση της πληθυσμιακής κατάστασης των ψαριών, είναι όμως μια δόκιμη ημιποσοτική προσέγγιση στην τεκμηρίωση ύπαρξης ψαριών και στην σκιαγράφηση των πληθυσμών. Ωστόσο, οι περισσότερες καταγραφές-δειγματοληψίες στην Οίτη ακολουθούσαν καθιερωμένες πρακτικές της Ευρωπαϊκής ομάδας ιχθυολογικής έρευνας FAME CONSORTIUM 1 (2005). Σε κάθε θέση όπου έγινε μια «ταχεία δειγματοληψία» στην Οίτη καλύφθηκαν όλα τα υδάτινα ενδιαιτήματα για τουλάχιστον 30 μέτρα μήκους ποταμού με σκοπό τον εντοπισμό όλων των ειδών ψαριών στο συγκεκριμένο σημείο. Τα ψάρια προσδιορίστηκαν σε επίπεδο είδους επιτόπου, μετρήθηκαν (με ομαδοποίηση σε «κλάσεις μεγεθών») και τα περισσότερα αφέθηκαν ελεύθερα στον ποταμό. Συλλέχθηκαν τρεις βασικές ιχθυολογικές πληροφορίες: 1) παρουσία ψαριών, 2) αριθμός ειδών, και 3) ένδειξη σχετικής αφθονίας κάθε είδους. Επίσης ορισμένα είδη συλλέχθηκαν σε φορμόλη και αιθανόλη για εργαστηριακή έρευνα. Αυτά τα δείγματα ιστών και ολόκληρων ατόμων τοποθετήθηκαν στην συλλογή του Εργαστήριο Ιχθυολογίας Εσωτερικών Υδάτων (ΕΛΚΕΘΕ). Με την χρήση φορητών οργάνων κατεγράφησαν και βασικά φυσικοχημικά χαρακτηριστικά των νερών (βλ. Οικονόμου κ.α. 2007). Στην προκειμένη περίπτωση η έρευνα πεδίου πραγματοποιήθηκε από τον γραφών, ένα άτομο του ΦΔ Οίτης (Αύρα Σταμέλλου), και τέσσερις εθελοντές (Θανάσης Σκούρας, Στέλιος Συλαιούνης, Πάνος Κούτρας, Χαράλαμπος Χονδραλής). Οι εθελοντές είχαν και σημαντική εμπειρία της μορφολογίας φυσιογραφίας των νερών του βουνού και έτσι το έργο εντοπισμού κατάλληλων θέσεων δειγματοληψίας μπορούσε να προχωρήσει με πολύ γρήγορης ρυθμούς. Κάθε δειγματοληψία γινόταν με την χρήση δύο αποχών χειρός. Μέρος του έργου πραγματοποιήθηκε κατά το Σεμινάριο Άγριας Ζωής στο ΚΠΕ Υπάτης και το σύνολο των ημερών πεδίου διήρκησε τέσσερις μέρες. Σχήμα 2. Στιγμιότυπα από την ηλεκτραλιεία καθώς και την συλλογή ψαριών για φωτογράφηση σε φορητό ενυδρείο (Βίστριτσα, Οίτης) και συλλογή για εργαστηριακή έρευνα. 1 Για περισσότερη διευκρίνιση της πρακτικής δειγματοληψιών και τα πρωτόκολλα που χρησιμοποιούνται στην Ελλάδα από την ομάδα ΕΛΚΕΘΕ ελέγξτε την έκθεση των Οικονόμου κ.α. (2007). 7

8 ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Η περιοχή έρευνας περιλαμβάνει όλη την Ειδική Ζώνη Προστασίας της Οίτης συν τον υπόλοιπο κύριο ορεινό Όγκο ως τα δυτικά (συμπεριλαμβάνοντας και τμήματα της λεκάνης απορροής της Βίστριτσας και του Μόρνου επίσης). Ενώ η Βίστριτσα (Ίναχος) δεν είναι μέσα στο όριο ευθύνης του ΦΔ ορισμένοι παραπόταμοι της εισέρχονται μέσα στον Δρυμό και για αυτό κρίναμε ότι έπρεπε να περιληφθεί στην έρευνα. Σχήμα 3. Χάρτης προστατευόμενης περιοχής η περιοχή ευθύνης του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Οίτης (Απόσπασμα χάρτου από μελέτη της NERCO 2009). Σχήμα 4. Χάρτης προστατευόμενης περιοχής του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Οίτης. Εδώ έχουν τοποθετηθεί τα ονόματα των τεσσάρων κύριων λεκανών (σε έντονο σκούρο χρώμα) και αντιστοίχως τους κύριους παραποτάμους όπου πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες τον Νοέμβριο 2012 (Προσαρμογή από το απόσπασμα χάρτου από μελέτη της NERCO 2009). 8

9 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Στις επόμενες σελίδες γίνεται συνοπτική αναφορά των κύριων αποτελεσμάτων της δειγματοληψίας και παρουσιάζεται και φωτογραφικό υλικό τεκμηρίωσης. Κάθε θέση δειγματοληψίας έχει ονομαστεί (με λατινική γραφή) και αριθμείται. Δίνονται βασικά στοιχεία όπως οι συντεταγμένες, ημερομηνία, υψόμετρο, θερμοκρασία υδάτων, ηλεκτρική αγωγιμότητα υδάτων (μs cm -1 ), και βασικές περιγραφικές λεπτομέριες. Στο Σχήμα 5 φαίνονται όλοι οι σταθμοί δειγματοληψίας. Α Σχήμα 5 (Α και Β). Στο A: Τα έχουν τοποθετηθεί τα όρια της Ζώνης Ειδικής Προστασίας της Οίτης (SPA) με το σύνολο των 17 θέσεων όπου έχουν ολοκληρωθεί ιχθυολογικές δειγματοληψίες (με σύμβολο κίτρινο είναι η θέσεις που δεν είχαν ψάρια, ενώ με το γαλάζιο σύμβολο «αγκίστρι» είναι η θέσεις όπου αλιεύτηκαν ψάρια). Στο Β: Ο ίδιος χάρτης με όλες τις θέσεις δειγματοληψίας και τα ονόματα τους. (Επεξεργασία ΓΣΠ Google Earth). Β 9

10 1) Kat_gef_vistritsa Ποταμός Ίναχος (Βίστριτσα) 38 53'0.80"Β, 22 9'48.44"Α Υψ. 185 μ. Θερμοκρασία: 11 C o Ηλ. Αγωγιμότητα: 243 μs Μόλις κατάντη δρόμου- γέφυρας κάτω από το Φράγμα Βίστριτσας. Ιχθυοπανίδα Έκταση Δειγματοληψίας: 100 μ. (300 m 2 ) -Squalius vardarensis (Κοινό) -Alburnoides sp. Sperchios (Άφθονο) -Barbus sperchiensis (Άφθονο) Υψηλή πυκνότητα πληθυσμών ψαριών και έντονη η παρουσία γόνου Barbus επίσης. Ενώ η δειγματοληψία αποτελούσε έρευνα εξονυχιστική για τα ψάρια, δεν αλιεύτηκε πέστροφα. Παλαιότερα εδώ υπήρξαν πέστροφες ακόμη και τους θερινούς μήνες παρά το πολύ χαμηλό υψόμετρο. Πιθανώς η παρουσία μικρού φράγματος μόλις ανάντη να έχει περιορίσει την ελεύθερη επικοινωνία πληθυσμών. Παρόχθια ζώνη και ποτάμιος δίαυλος σε «ελλιπής» κατάσταση λόγο τεχνικών έργων, αναχωμάτων κ.α. Αραιά δασοσκεπείς διαταραγμένη παρόχθια βλάστηση. Ποικιλία υδροχαρών δέντρων και θάμνων και έντονη αναγέννηση. Μεγάλη ποικιλότητα υδάτινων ενδιαιτημάτων με ένα πολύ ταχύρωο τμήμα επίσης. Άλλα χαρακτηριστικά: Δια μήκους συνεκτικότητα του ποταμού κατακερματισμένη, μικρό φράγμα εκτροπής (άρδευση) ανάντη της θέσης. Η ποιότητα νερών δείχνει καλή. 10

11 2) Farmakido Ποταμός Ξεριάς (Ξεριάς Σπερχειού) 38 51'47.10"Β, 22 13'59.38"Α Υψ. 410 μ. Θερμοκρασία: 8 C o Ηλ. Αγωγιμότητα: 215 μs Ανάντη Γέφυρας, στο σημείο που το μονοπάτι «Φαρμακίδων» πλησιάζει τον ποταμό. Ιχθυοπανίδα Έκταση Δειγματοληψίας: 150 μ. (300 m 2 ) -Barbus sperchiensis (Σπάνιο) Χαμηλή πυκνότητα πληθυσμού (σύνολο 19 άτομα σε 150 μέτρα μήκος ποταμού). Τα περισσότερα ψάρια ήταν κάτω από 10 εκ.(μικρά μεγέθη, νεαρής ηλικίας). Η βιοκοινότητα αποτελεί φυσική και συχνή κατάσταση σε ορεινούς ποταμούς όπου δεν υπάρχει εύκολη πρόσβαση και δυνατότητα επιβίωσης άλλων ειδών. Το είδος αυτό συχνά απαντά σε θερμότερους ποταμούς αλλά είναι βέβαιο ότι απαντά και αρκετά πιο ψηλά στον Ξεριά. Δεν γνωρίζουμε αν υπάρχουν εμπόδια στην προσπέλαση της πέστροφας από τα κατάντη. Πιθανός να υπήρχαν διότι σε αυτό το περιβάλλον θα μπορούσε να επιβιώσει και πέστροφα. Παρόχθια ζώνη και ποτάμιος δίαυλος σε πολύ καλή φυσική κατάσταση. Άλλα χαρακτηριστικά: Ζώνη ψυχρού ποταμού, πολύ απότομη κλίση. Από την φύση του ο ποταμός αυτός δεν αναμένεται να έχει μεγάλους πληθυσμούς ψαριών. Παρατηρήθηκαν δύο είδη βατράχων και ένα κέλυφος κάβουρα (Potamon). 11

12 3) Prot_gef_Valorema Γοργοπόταμος (Βαλόρεμα) 38 48'27.67"Β, 22 18'14.78"Α Υψ μ. Θερμοκρασία: Περίπου Περίπου 3 Co Ηλ. Αγωγιμότητα: Δεν μετρήθηκε. Ανάντη της πρώτης γέφυρας νότια από το Οροπέδιο Λιβαδιές Ιχθυοπανίδα Έκταση Δειγματοληψίας: 150 μ. (300 m 2 ) << Χωρίς ψάρια >> Πολύ πιθανό η περιοχή αυτή να μην είχε ποτέ ψάρια υπάρχουν πολλές υδατοπτώσεις κατάντη. Παρόχθια ζώνη και ποτάμιος δίαυλος σε υψηλή φυσική κατάσταση. Υπάρχει βόσκηση φυσικά και αυτή μπορεί να περιορίζει την ποικιλότητα και δομή παρόχθιας χλωρίδας, όμως δεν φαίνεται να επιδρά πολύ αρνητικά Άλλα χαρακτηριστικά: Μικρός φυσικός ποταμός με διάφορα ενδιαιτήματα, δεν φαίνεται να είχε ποτέ ψάρια διότι υπάρχουν εμπόδια στην μεταφορά μετακίνηση τους. (Παρά της παγερές συνθήκες παρατηρήθηκαν δύο βάτραχοι Rana graeca). 12

13 4) Deft_gef_Valorema Γοργοπόταμος (Βαλόρεμα) 38 48'17.67"Β, 22 19'12.99"Α Υψ μ. Θερμοκρασία: Περίπου 3 C o Ηλ. Αγωγιμότητα: Δεν μετρήθηκε. Μόλις ανάντη της δεύτερης γέφυρας κατάντη του ποταμού μετά το Οροπέδιο Λιβαδιές. Ιχθυοπανίδα Έκταση Δειγματοληψίας: 40 μ. (40 m 2 ) << Χωρίς ψάρια >> Ροή πολύ γρήγορη, τυρβώδης με πολλές υδατοπτώσεις. Η πρόσβαση για ηλεκτραλιεία δύσκολη. Δεν αποκλείεται να υπάρχουν λίγες πέστροφες εδώ κάποιες φορές του χρόνου. Πρέπει να ελεγχθεί αν οι φυσικές υδατοπτώσεις κατάντη της θέσεις επηρεάζουν την μετακίνηση ψαριών. Παρόχθια ζώνη και ποτάμιος δίαυλος σε υψηλή φυσική κατάσταση. Άλλα χαρακτηριστικά: Φυσικός ποταμός με πολλά απότομα και ταχύρωα τμήματα, δεν φαίνεται να είχε ποτέ ψάρια διότι υπάρχουν εμπόδια στην μεταφορά μετακίνηση τους. 13

14 5) Agpnevma 38 47'17.13"Β, 22 19'34.51"Α Υψ μ. Θερμοκρασία: Δεν μετρήθηκε. Ηλ. Αγωγιμότητα: Δεν μετρήθηκε. Γοργοπόταμος Στον χώρο αναψυχής Αγίου Πνεύματος, ακριβώς κατάντη των μικρών ξύλινων κτηρίων. Ιχθυοπανίδα Έκταση Δειγματοληψίας: 20 μ. (60 m 2 ) -Salmo cf. fariodes (άφθονο) 12 πέστροφες τριών διαφορετικών κλάσεων μεγέθους (άνω των 10 εκ.) αλιεύτηκαν μέσα σε μόλις 20 μ. μήκους ποταμού (υψηλή πυκνότητα). Ορισμένες περιοχές του ποτάμιου πυθμένα με ενδιαιτήματα με χαλίκια είναι πολύ καλά για την αναπαραγωγή της πέστροφας εδώ. Παρόχθια ζώνη υποβαθμισμένη τοπικά από τον παρόχθιο δρόμο, τις μικρές εγκαταστάσεις αναψυχής και την έντονη βόσκηση βοοειδών. Προφανώς η βόσκηση σε τέτοιο περιβάλλον δεν είναι ξένη ή αφύσικη επίδραση απλά είναι βέβαιο ότι επηρεάζει την ξυλώδη βλάστηση αρνητική σε στενό τοπικό επίπεδο μόνον. Άλλα χαρακτηριστικά: Σχετικά σπάνιο ποτάμιο περιβάλλον στην Οίτη (και ειδικά στην νότια Ελλάδα). Πολύ ενδιαφέρον για την βιοποικιλότητα συνολικά. 14

15 6) Pangorge_gorg Γοργοπόταμος 38 47'56.91"Β, 22 20'11.25"Α Υψ μ. Θερμοκρασία: Περίπου 5 C o Ηλ. Αγωγιμότητα: Δεν μετρήθηκε. Στον δρόμο προς τις περιοχές Canyoning μόλις πριν το μεγάλο Φαράγγι του Γοργοποτάμου. Ιχθυοπανίδα Έκταση Δειγματοληψίας: 105 μ. (200 m 2 ) -Salmo cf. fariodes (άφθονο) 37 πέστροφες τεσσάρων διαφορετικών κλάσεων μεγέθους (άνω των 6 εκ.) αλιεύτηκαν μέσα σε μόλις 105 μ. μήκους ποταμού (πολύ υψηλή πυκνότητα). Οι ποικιλότητα κλάσεων μεγέθους και η παρουσία τουλάχιστον 5 πέστροφων μόλις 7 εκ. αποδεικνύει ότι ο πληθυσμός εδώ είναι ιδιαίτερα πυκνός, και σε ολοκληρωμένη πληθυσμιακή δυναμική (υπάρχει έντονη και επιτυχείς αναπαραγωγή και ανατροφή του γόνου). Για την εποχή το μέγεθος του γόνου είναι αρκετά μικρό και δείχνει την βραδύτατη ανάπτυξη του πιθανώς λόγω του πολύ ψυχρού νερού όλο το έτος σε αυτό τον ποταμό. Ορισμένες περιοχές με ενδιαιτήματα με χαλίκια είναι πολύ καλά για την αναπαραγωγή της πέστροφας εδώ. Παρόχθια ζώνη και ποτάμιος δίαυλος σε υψηλή φυσική κατάσταση. Είναι πρακτικά ένας ποταμός με χαρακτηριστικές συνθήκες αναφοράς ( Reference site ). Άλλα χαρακτηριστικά: Φυσικός ποταμός με διάφορα ενδιαιτήματα σε στενή κοιλάδα-φαράγγι (πολλές υδατοπτώσεις). 15

16 7) An_ag_pnevma 38 47'3.25"Β, 22 19'39.21"Α Υψ μ. Θερμοκρασία: Δεν μετρήθηκε. Ηλ. Αγωγιμότητα: Δεν μετρήθηκε. Γοργοπόταμος Μερικές εκατοντάδες μέτρα ανάντη της θέσης αναψυχής του Αγίου Πνεύματος. Ιχθυοπανίδα Έκταση Δειγματοληψίας: 150 μ. (300 m 2 ) -Salmo cf. fariodes (σπάνιο) Ένα άτομο πέστροφας βρέθηκε μόνο. Η συνθήκες χαμηλής στάθμης δεν επιτρέπουν την επιβίωση πληθυσμού. Ενώ είναι βέβαιο ότι μπορεί τακτικά να εισέρχονται ψάρια σε αυτό το ποτάμιο τμήμα όταν τα νερά είναι υψηλότερα. Παρόχθια ζώνη σε αρκετά καλή κατάσταση αλλά επηρεάζεται αρνητικά από παρακείμενο χωματόδρομο και την έντονη βόσκηση βοοειδών. Άλλα χαρακτηριστικά: Μικρές πηγές δημιουργούν ενδιαιτήματα ψυχρών νερών και λιμνίων με διάφορα υδροχαρή φυτά (Callitriche, Juncus κ.α.). Σχετικά σπάνιο ενδιαίτημα στην ορεινή ζώνη, ειδικά τα αρκετά εκτεταμένα παρόχθια έλη με βουρλώνες και λιμνία. Σε ορισμένα λιμνία βρέθηκαν Τρίτωνες (Tritaurus alpestris) και o βάτραχος Rana graeca. 16

17 8) Krinorema '19.15"Β, 22 19'24.78"Α Υψ μ. Θερμοκρασία: Δεν μετρήθηκε. Ηλ. Αγωγιμότητα: Δεν μετρήθηκε. Γοργοπόταμος Στο σημείο συμβολής δρόμου που κατεβαίνει από τις Λιβαδιές προς το Άγιο Πνεύμα. Ιχθυοπανίδα Έκταση Δειγματοληψίας: 100 μ. (300 m 2 ) -Salmo cf. fariodes (άφθονο) 23 πέστροφες τεσσάρων διαφορετικών κλάσεων μεγέθους (άνω των 6 εκ.) αλιεύτηκαν μέσα σε μόλις 100 μ. μήκους ποταμού (υψηλή πυκνότητα πληθυσμού). Οι ποικιλότητα κλάσεων μεγέθους και η παρουσία τουλάχιστον μίας πέστροφας μόλις 10.5 εκ. αποδεικνύει ότι ο πληθυσμός εδώ είναι πυκνός, και υπάρχουν και πεδία αναπαραγωγής. Για την εποχή (Νοέμβριος), το μέγεθος του ανήλικου ψαριού είναι παρόμοιο αυτού που συναντάται σε άλλους ποταμούς της Δυτικής και Νότιας Ελλάδας (Αχελώος, Αλφειός). Πιθανότατα τα νερά εδώ θα πρέπει να είναι πιο θερμά από το σημείο που αλιεύτηκαν μικρότερα άτομα γόνου πέστροφας στο Φαράγγι του Γοργοποτάμου (συχνά η εκφορτήσεις πηγαίων νερών μέσα στα φαράγγια διατηρούν αρκετά πιο ψυχρές συνθήκες ακόμη και τους θερινούς μήνες- τους μήνες ανάπτυξης του γόνου). Παρόχθια ζώνη και ποτάμιος δίαυλος σε υψηλή φυσική κατάσταση. Άλλα χαρακτηριστικά: Η παρόχθια ζώνη και η διαδοχή ενδιαιτημάτων στον ποταμό μοιάζει τελείως φυσική. (Σημείωση: Ο κλάδος του συγκεκριμένου παραποτάμου δεν είχε ονομασία στους τοπογραφικούς χάρτες και ονομάστηκε «κρινόρεμα» κατά την διάρκεια της έρευνας μας επειδή είναι γνωστή η θέση για μια αποικία σπάνιου είδους Lilium. Με αυτό τον τρόπο ξεχωρίζει το συγκεκριμένο υδάτινο σώμα ρέματος διαρκούς ροής από το Βαλόρεμα και το ρέμα Αγίου Πνεύματος οι τρεις κύριοι κλάδοι στον άνω ρου του Γοργοποτάμου.) 17

18 9) Krin_up Γοργοπόταμος 38 47'19.24"Β, 22 19'14.70"Α Υψ μ. Θερμοκρασία: Δεν μετρήθηκε. Ηλ. Αγωγιμότητα: Δεν μετρήθηκε. Περίπου 2 χιλιόμετρα ανάντη θέσης Krinorema1. H θέση δειγματοληψίας αρχίζει ανάντη του μεγάλου διπλού καταρράκτη (βλ. φωτό). Ιχθυοπανίδα Έκταση Δειγματοληψίας: 40 μ. (120 m 2 ) << Χωρίς ψάρια >> Δεν φαίνεται να είχε ποτέ ψάρια διότι υπάρχουν εμπόδια στην μεταφορά μετακίνηση τους. Χαρακτηριστικό εμπόδιο ένας υψηλός καταρράκτης που είναι και το όριο εξάπλωσης της πέστροφας στο Κρινόρεμα. Παρόχθια ζώνη και ποτάμιος δίαυλος σε υψηλή φυσική κατάσταση. Άλλα χαρακτηριστικά: Ποταμός με πολλά απότομα και ταχύρωα τμήματα και υψηλή φυσικότητα. 18

19 10) Pyrgos 38 49'9.92"Β, 22 9'7.85"Α Υψ. 412 μ. Θερμοκρασία: 9 C o Ηλ. Αγωγιμότητα: 196 μs Βίστριτσα Κάτω από το χωριό Πύργος. Υπάρχει δρόμος πρόσβασης από το χωριό. Ιχθυοπανίδα Έκταση Δειγματοληψίας: 170 μ. (380 m 2 ) -Salmo cf. fariodes (Κοινό) -Barbus sperichiensis (Κοινό) Αυτή η θέση βρίσκεται στην μικτή ζώνη Πέστροφας-Μπριάνας όπως έχει περιγραφεί αυτή η κοινότητα στον Αχελώο-Άραχθο (βλ. Ζόγκαρης 2009). Οι συνθήκες χαμηλής ηλεκτρικής αγωγιμότητας δυσχεραίνουν την αποτελεσματικότητα της ηλεκτραλιειας και είναι πολύ δύσκολο εδώ να υπολογιστεί η πληθυσμιακή πυκνότητα. Αλιεύτηκαν συνολικά 10 πέστροφες σε τρεις κλάσεις μεγέθους (δύο από αυτές ήταν κάτω από 10 εκ. δηλαδή αποτελούν γόνο του αναπαραγόμενου πληθυσμού). Οι ντόπιοι κάτοικοι του χωριού Πύργος γνωρίζουν ότι το ποτάμι έχει πέστροφες και μπριάνες (ένας ντόπιος γέροντας ανέφερε ότι δεν είχε δει χέλι ποτέ). Παρόχθια ζώνη και ποτάμιος δίαυλος σε καλή φυσική κατάσταση. Υπάρχει υδροηλεκτρικός σταθμός ανάντη της θέσης δεν γνωρίζουμε πως επηρεάζει την θέση. Άλλα χαρακτηριστικά: Κατά το παρελθόν έχουν γίνει έργα εκσκαφής στον ποτάμιο διάδρομο. Σήμερα έχει έντονη αναγέννηση. Βρέθηκαν περιττώματα Βίδρας (Lutra lutra) καθώς και κέλυφος από καβούρι (Potamon sp.). 19

20 11) Mrema Μόρνος 38 44'39.93"Β, 22 12'51.11"Α Υψ μ. Θερμοκρασία: 9 C o Ηλ. Αγωγιμότητα: 246 μs Μόλις δυτικά από το χωριό Καστριώτισσα. Ιχθυοπανίδα Έκταση Δειγματοληψίας: 100 μ. (100 m 2 ) << Χωρίς ψάρια >> Κάτοικοι της Καστριώτισσας έχουν πληροφορήσει τους ερευνητές ότι υπάρχουν πέστροφες στον Μόρνο σχετικά κοντά στο χωριό σε κατάντη τμήματα. Δεν αποκλείεται να φθάνουν πέστροφες στις νότιες υπώρειες της Οίτης σε άλλους παραποτάμους του Μόρνου. Δεν ερευνήθηκαν άλλοι παραπόταμοι του Μόρνου στην συγκεκριμένη επισκόπηση (παρότι έγινε προσπάθεια και δυστυχώς οι οδικές συνθήκες δεν επέτρεπαν πρόσβαση). Παρόχθια ζώνη σε πολύ καλή κατάσταση. Το σημείο έχει έντονη φυσική διάβρωση, χαρακτηριστικό της τοπικής γεωλογίαςγεωμορφολογίας. Άλλα χαρακτηριστικά: Μικρός ορεινός ποταμός με τμήματα διαρκούς ροής. Η κοιλάδα έχει ισχυρή φυσική διάβρωση και αρκετές υδατοπτώσεις. O Βάτραχος Rana graeca παρατηρήθηκε σε αυτό το ρέμα και πιο δυτικά (σε άλλο ρέμα παραπόταμος του Μόρνου) παρατηρήθηκε και ο φρύνος Bombina variegata. 20

21 12) Loggies Βίστριτσα 38 46'18.28"Β, 22 11'40.85"Α Υψ μ Θερμοκρασία: 6 C o Ηλ. Αγωγιμότητα: 211 μs Στον παραπόταμο Λογγόρεμα, πάνω στον δρόμο μεταξύ Καστριώτισσα και Νεοχώρι (μόλις ανάντη της θέσης όπου ο δρόμος τέμνει τον μικρό ποταμό). Ιχθυοπανίδα Έκταση Δειγματοληψίας: 120 μ. (200 m 2 ) << Χωρίς ψάρια >> Μάλλον υπάρχουν σημαντικά φυσικά εμπόδια στην μετακίνηση ψαριών προς την θέση αυτή. Η συνθήκες είναι ιδανικές για πληθυσμό πέστροφας. Παρόχθια ζώνη και ποτάμιος δίαυλος σε υψηλή φυσική κατάσταση. Άλλα χαρακτηριστικά: Ποικιλία ενδιαιτημάτων και παρά τα πολύ ψυχρά νερά παρατηρήθηκε ένα βάτραχος Rana graeca. 21

22 13) Asprovrissi 38 48'8.50"Β, 22 13'28.74"Α Υψ μ. Θερμοκρασία: 6 C o Ηλ. Αγωγιμότητα: 127 μs Βίστριτσα ΒΑ από το Νεοχώρι, μόλις κατάντη του χωματόδρομο μετά την χαρακτηριστική πηγή (βλ. φωτό). Ιχθυοπανίδα Έκταση Δειγματοληψίας: 130 μ. (250 m 2 ) << Χωρίς ψάρια >> Λόγο φυσικών υδατοπτώσεων δεν υπάρχει πρόσβαση σε ψάρια. Προφανώς αυτή είναι η φυσική κατάσταση του συγκεκριμένου υδάτινου σχηματισμού και έτσι θα πρέπει να διαφυλαχθεί. (Η εισαγωγή ψαριών μπορεί να επηρεάσει αρνητικά σπάνια ή ενδημικά είδη ασπονδύλων ζώων). Παρόχθια ζώνη και ποτάμιος δίαυλος σε αρκετά υψηλή φυσική κατάσταση. Ο δείκτης QBR δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε εξωδασικές καταστάσεις. Ένα τμήμα των υδάτων της πηγής τροφοδοτεί τις ανάγκες κοντινού οικισμού. Άλλα χαρακτηριστικά: Η περιοχή της πηγής είχε πολύ ενδιαφέρουσα μικροπανίδα ζωοβένθους και πρέπει να ερευνηθεί διότι τόσο μεγάλες πηγές σε τόσο υψηλό υψόμετρο στην νότια Ελλάδα είναι σπάνιες (εδώ αφθονούσαν τα αμφίποδα Gammaridae ενώ υπήρχαν και μεγαλώσομα πλεκόπτερα και τριχόπτερα). 22

23 14) Kritharorema Ξεριάς 38 48'30.36"Β, 22 14'31.49"Α Υψ μ. Θερμοκρασία: 6 C o Ηλ. Αγωγιμότητα: Δεν μετρήθηκε. Μόλις κάτω από τον δρόμο που οδεύει από Νεοχώρι προς Λιβαδιές Οίτης. Ιχθυοπανίδα Έκταση Δειγματοληψίας: 100 μ. (100 m 2 ) Η έκταση αυτή έγινε με οπτική εκτίμηση. Δεν χρησιμοποιήθηκε ηλεκτραλιεία. << Χωρίς ψάρια >> Είναι προφανώς ότι κατάντη της θέσης υπάρχουν σημαντικές υδατοπτώσεις. Η θέση αυτή δεν είχε ποτέ ψάρια. Παρόχθια ζώνη σε «ψευδαλπικό» περιβάλλον εκτός δάσους. Η κατάσταση αυτή είναι σύνηθες και είναι μάλλον σε αρκετά καλή ποιότητα (η μοναδική πίεση είναι η βόσκηση). Άλλα χαρακτηριστικά: Δεν είναι βέβαιο αν αυτό το τμήματα του ποταμού είναι διαρκούς ροής. 23

24 15) Lipsi Γοργοπόταμος 38 49'43.94"Β, 22 22'48.79"Α Υψ. 260 μ. Θερμοκρασία: 11 C o Ηλ. Αγωγιμότητα: 127 μs Στο σημείο υδραγωγείο- λήψης υδάτων, όπου υπάρχει χαρακτηριστική «δέση». Ιχθυοπανίδα Έκταση Δειγματοληψίας: 20 μ. (60 m 2 ) Η συνθήκες δειγματοληψίας με Η/Α ήταν εξαιρετικά δύσκολες (μεγάλος όγκος νερού, χαμηλή αγωγιμότητα). -Salmo cf. fariodes (μάλλον κοινό) Παρατηρήθηκαν τουλάχιστον πέντε πέστροφες και συλλέχθηκε και ένα νεαρό άτομο γόνος της φετινής χρονιάς (κάτω από 10 εκ.). Δεν είναι βέβαιο ότι όλες οι παρατηρημένες ήταν του ίδιου είδους. (Είναι αδύνατο να περάσουν το εμπόδιο της δέσης η πέστροφες, συνεπώς ο πληθυσμός είναι απομονωμένος προς τα ανάντη). Παρόχθια ζώνη και ευρύτερο τοπίο αρκετά διαταραγμένο (κατακερματισμένο από δρόμους και έργα υδροδότησης). Άλλα χαρακτηριστικά: Τα υδάτινα ενδιαιτήματα ανάντη της θέσης λήψης υδάτων είναι σε φυσική κατάσταση και η ποιότητα υδάτων προφανώς είναι καλή. 24

25 16) Gorg-mid Γοργοπόταμος 38 49'46.46"Β, 22 22'53.25"Α Υψ. 220 μ. Θερμοκρασία: 11 C o Ηλ. Αγωγιμότητα: 127 μs Μόλις ανάντη χαρακτηριστικής στροφής σε σημείο έντονης φυσικής διάβρωσης του ποταμού. Ιχθυοπανίδα Έκταση Δειγματοληψίας: 100 μ. (230 m 2 ) Η συνθήκες δειγματοληψίας με Η/Α ήταν εξαιρετικά δύσκολες λόγο μεγάλου όγκου νερού και διαυγείς συνθήκες. -Salmo cf. fariodes (κοινό) 15 πέστροφες τεσσάρων διαφορετικών κλάσεων μεγέθους (άνω των 6 εκ.) αλιεύτηκαν μέσα σε 100 μ. μήκους ποταμού (αρκετά υψηλή πυκνότητα πληθυσμού). Οι ποικιλότητα κλάσεων μεγέθους και η παρουσία τουλάχιστον 5 πέστροφων μόλις κάτω από 10 εκ. αποδεικνύει ότι ο πληθυσμός εδώ είναι πυκνός, και σε πολύ καλή δυναμική ενώ υπάρχουν και άριστα πεδία αναπαραγωγής. Παρόχθια ζώνη σε αρκετά καλή κατάσταση, όπως και τα ποτάμια ενδιαιτήματα. Πλούσιο περιβάλλον σε διαφορετικά μικρό-ενδιαιτήματα. Άλλα χαρακτηριστικά: Πολύ μεγάλος όγκος νερού στον ποταμό παρά την υδροληψία λίγο ανάντη. Το νερό εξαιρετικά διαυγές και προφανώς έχει καλή ή υψηλή ποιότητα. 25

26 17) Limni Tziros 38 44'34.51"Β, 22 21'30.78"Α Υψ. 755 μ. Θερμοκρασία: Δεν μετρήθηκε. Ηλ. Αγωγιμότητα: Δεν μετρήθηκε. Ασωπός Κατάντη χωριού Πάυλιανης, στην θέση Τζιρός. Ιχθυοπανίδα Έκταση Δειγματοληψίας: 5 μ. (10 m 2 ) Χρησιμοποίθηκε και ηλεκτραλιεία με απόχες μόνο σε δύο σημεία της κύριας «λίμνης». -Pelasgus cf. marathonicus - μέτριες πυκνότητες πληθυσμού. Ένα είδος ψαριού βρέθηκε μόνο και παρότι έγινε συζήτηση με τρείς ντόπιους στην Παύλιανη κανείς δεν αναφέρθηκε στην παρουσία άλλου ψαριού (π.χ. Χέλι). Στο ρέμα της Παύλιανης είχαν εισαχθεί Ιριδίζουσες Πέστροφες. Τονίζουμε εδώ ότι η παρουσία του είδους Pelasgus cf. marathonicus είναι ιδιαίτερα σημαντική το είδος αυτό έχει πολύ περιορισμένη χωρική κατανομή στην Ανατολική Στερεά. Σπάνια παρατηρείται σε εσωτερικές λίμνες. Πρέπει να γίνει έρευνα για τον συγκεκριμένο πληθυσμό (γενετική, μορφολογική) του πληθυσμού. Χωρίς να έχει γίνει μια τέτοια έρευνα αναφέρουμε το είδος ως Pelasgus cf. marathonicus (τα γράμματα cf = «confer» υποδεικνύουν ότι το είδος «ομοιάζει»με τον P.marathonicus (βλ. Kotellat & Freyhof 2007). Παρόχθια ζώνη σε σχεδόν άριστη κατάσταση. Εντυπωσιακές εκτάσεις με παρόχθια δάση και υγρόφιλες δασικές, ιδιόμροφη και σπάνια χλωρίδα και εκτεταμένο καλαμιώνα. Η λίμνη ανοιχτού νερού καλύπτει έκταση περίπου 100 Χ 100 μ. και σε ορισμένα σημεία είναι βαθειά (2+ μέτρα τουλάχιστον). Άλλα χαρακτηριστικά: Μοναδική λίμνη και έλος υψηλού υψομέτρου σε φυσικό βύθισμα που τροφοδοτείται από πηγαία νερά της ευρύτερης υπολεκάνης του παραπλήσιου ρέματος Παύλιανης (λεκάνη Απορροής Ασωπού). Ένα εξαιρετικά σπάνιο υγροτοπικού περιβάλλον στον ευρύτερο χώρο της Ανατολικής Στερεάς (Οικοπεριφέρεια Δυτικού Αιγαίου). Υπήρξαν αλπικοί τρίτωνες, βδέλλες (Hirundo officinalis) και πολύ μεγάλη ποικιλότητα υδρόβιων εντόμων, σκουληκιών και γαστερόποδων. 26

27 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οικολογική ακεραιότητα Όπως αναμενόταν οι περισσότερες θέσεις δειγματοληψίας ήταν σε άριστη (υψηλή) και καλή κατάσταση διατήρησης όπως δείχνει και η ακεραιότητα του ποτάμιου διαδρόμου (βλ. Πίνακα 2). Ο δείκτης QBR αναγνώρισε και ορισμένες θέσεις σε «μέτρια» κατάσταση ενώ επειδή είναι εξω-δασικές περιοχές στην «ψευδαλπική» ζώνη (άνω των 1500 μέτρων) εκεί συνήθως δεν απαντά δασική βλάστηση δίπλα στον ποταμό και αυτό επηρεάζει αρνητικά τις συγκεκριμένες μετρικές. Μία μόνο θέση είναι σε ελλιπής κατάσταση και καμία σε κακή κατάσταση. (Η θέση της Λίμνης Τζιρού δεν αξιολογείται επειδή είναι εκτός ποτάμιου διαδρόμου). Πίνακας 2. Αναλύεται η οπτική αξιολόγηση τεσσάρων μετρικών (Παρόχθια κάλυψη, Δομή κάλυψης, Ποιότητα κάλυψης, Αλλοίωση διαύλου όλα με μέγιστη τιμή 25). Ο τελικός δείκτης έχει μέγιστη τιμή 100 και αυτό μεταφράζεται σε μια πεντάβαθμη ταξινόμηση οικολογικής ακεραιότητας όπως αναφέρεται στην ΟΠΥ 2000/60 (Υψηλή κατάσταση έως Κακή κατάσταση με τα αντίστοιχα χρώματα που προτείνει η.οδηγία). Θέση Δειγματοληψίας Τυπολογία Παρόχθια Κάλυψη Sampled Site Typology Riparian Cover Δομή Κάλυψης Cover Structure Ποιότητα Κάλυψης Cover Quality Αλλοίωση Ποτάμιου Διαύλου Channel Alteration Τελικός Δείκτης Final QBR Score Ταξινόμηση Ακεραιότητας WFD CLASS Katgef_vistritsa Ελλιπής Farmakidon Καλή Prot_gef_Valorema Καλή Deft_gef_Valorema Υψηλή Agpnevma Μέτρια Pangorge_gorg Καλή An_ag_pnevma Καλή Krinorema Υψηλή Krin_up Υψηλή Pyrgos Καλή Mrema Καλή Loggies Υψηλή Asprovrissi Μέτρια Lipsi Μέτρια Gorg-mid Καλή Kritharorema Μέτρια Ιχθυολογική δειγματοληψία Εντός των ορίων του Εθνικού Πάρκου βρέθηκαν τρία είδη ψαριών ενώ βρέθηκαν και δύο άλλα είδη μόλις εκτός ορίων του Πάρκου (Alburnoides sp. "sperchios" και Squalius vardarensis). H παρουσία του πληθυσμών άγριας πέστροφας μέσα στο Εθνικό Πάρκο έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον αν και δεν έχει προσδιοριστεί με ακρίβεια το είδος πέστροφας της Οίτης ακόμη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και η ανακάλυψη του είδους Pelasgus cf. marathonicus στην Παύλιανη. Δυστυχώς λόγο καιρικών συνθηκών δεν πραγματοποιήθηκε άλλα επίσκεψη στην περιοχή του Ασωπού ή στον άνω ρου του Μόρνου. Συνεπώς σημαντικές περιοχές έχουν 27

28 παραμείνει ανεξερεύνητες για την ιχθυοπανίδα τους μέσα στην προστατευόμενη περιοχής (SPA). Παρακάτω συνοψίζονται τα είδη που τεκμηριώθηκε ότι απαντούν καθώς και αυτά που δυνητικά μπορεί να απαντούν στην ευρύτερη περιοχή της προστατευόμενης περιοχής. Αναφέρεται και το καθεστώς κατάταξης του κάθε είδους στο Ελληνικό Κόκκινο Βιβλίο Απειλούμενων Ζώων ή και στην διεθνής κατάταξη της ΙUCN (τα είδη που αναφέρονται στα παραρτήματα της Οδηγίας 92/43 επίσης σημειώνονται). Τα είδη (εντός των ορίων του Εθνικού Δρυμού) Άγρια Πέστροφα (Salmo cf.fariodes) (Τρωτό είδος, Παράρτημα ΙΙ 92/43) Αττικόψαρο (Pelasgus cf. marathonicus) (Κινδυνεύων είδος, Παράρτημα ΙΙ 92/43) Μπριάνα του Σπερχειού (Σχεδόν Απειλούμενο, Παράρτημα ΙΙ 92/43) Τα είδη (κοντά στα όρια του Εθνικού Δρυμού) Τσιρονάκι του Σπερχειού (Alburnoides sp. sperchios ) (Δεν έχει αξιολογηθεί) Ποταμοκέφαλος της Μακεδονίας (Squalius vardarensis) (Μειωμένου Ενδιαφέροντος) Άλλα πιθανά είδη που μπορεί να υπάρχουν στον Ασωπό/Γοργοπόταμο Χέλι (Anguilla anguilla) (Κρισίμως Κινδυνεύων IUCN) Σκαρούνι (Luciobarbus graecus) (Απειλούμενο - ΙUCN Παράρτημα ΙΙ 92/43) Ιριδίζουσα Πέστροφα (Oncorhynchus mykiss) (Ξενικό είδος) Άλλα πιθανά είδη που μπορεί να υπάρχουν στον Μόρνο Ιονική Πέστροφα (Salmo fariodes) (Τρωτό είδος, Παράρτημα ΙΙ 92/43) Συνεπώς η περιοχή ευθύνης του φορέα έχει τρία ειδη ψαριών ενώ πολύ πιθανά να υπάρχουν και άλλα τρία είδη (σύνολο 6 είδη). Πλησίον της περιοχής ευθύνης του Φ.Δ. υπάρχουν σίγουρα άλλα δύο είδη (στον ποταμό Βίστριτσα). Από αυτά το Pelasgus cf. marathonicus είναι κινδυνεύων ειδος και θα πρέπει να τονιστεί η σημασία του στην μικρή λίμνη του Τζιρού (Παύλιανη). Το πιο «αινιγματικό» είδος ψαριού είναι βεβαίως η πέστροφα. Σχήμα 6. Μπριάνες του Σπερχειού και «Τσιρονάκια του Σπερχειού». Το τελευταίο είδος δεν έχει ακόμη περιγραφεί επίσημα όμως τώρα καταρτίζεται δημοσίευση αναλύοντας όλους του πληθυσμούς Alburnoides στα Βαλκάνια και είναι προφανές ότι το συγκεκριμένο ξεχωρίζει σημαντικά στην γενετική διαφοροποίηση καθώς και σε μορφολογικά χαρακτηριστικά. Η φωτογραφία είναι από την δειγματοληψία στην θέση «Kat_gef_vistritsa» στην Βίστριτσα. Τα δύο αυτά είδη πολύ είναι πολύ πιθανό να απαντούν και σε τμήματα του Ασωπού εντός της προστατευόμενης περιοχής. 28

29 Σχήμα 5. Ενήλικη πέστροφα, με τα ζωντανά της χρώματα, σε φορητό ενυδρείο από τον πληθυσμό στον άνω ρου του Γοργοποταμου, στο Άγιο Πνεύμα. Ήταν απροσδόκητη έκπληξη η παρουσία του είδους εδώ διότι στο μέσο ρου του Φαραγγιού του Γοργοποτάμου μεσολαβούν μεγάλοι καταρράκτες. Τα ψάρια αυτά είναι εγκλιματισμένα και μορφολογικά μοιάζουν πολύ με Ιονικές Πέστροφες (Salmo fariodes). Ως προς την πέστροφα των συστημάτων Σπερχειού-Γοργοποτάμου, δεν υπήρξε ποτέ αναφορά στην βιβλιογραφία για αυτό το είδος, ενώ τα πρώτα άτομα ανακαλύφθηκαν το 2010 και φωτογραφήθηκαν σε αποστολή της ομάδας ΕΛΚΕΘΕ με τον Νίκο Πέτρου (Πετρου, 2010). Τα ψάρια αυτά δεν έχουν εξεταστεί γενετικά ή μορφολογικά σε λεπτομέρεια, ενώ ομοιάζουν με την Ιονική Πέστροφα (Koutsikos et al. 2012). Γενικά υπάρχει μεγάλη δυσκολία στον προσδιορισμό των πεστρόφων της βαλκανικής χερσονήσου καθαρά μόνο από μορφολογικά χαρακτηριστικά (Laikre 1999, Kottelat and Freyhof 2007). Βιογεωγραφικά η παρουσία της πέστροφας στην περιοχή παρουσιάζει ερωτηματικά διότι το είδος απουσιάζει από τους ποταμούς της Οικοπεριφέρειας του Δυτικού Αιγαίου. Προφανώς, η πέστροφα αποτελεί είδος πολύ ευάλωτο στην εξαφάνιση επειδή είναι ψυχρόβιο και σε κλιματικές ή υδρολογικές αλλαγές εύκολα απομονώνεται πληθυσμοί που μπορούν να εξαφανιστούν. Η φυσική επαν-εποίκιση είναι δύσκολη. Σε όλη την Μεσόγειο το αντίστοιχο είδος ψαριού έχει ευδοκιμήσει συχνά με την βοήθεια του Ανθρώπου και οι μεταφορές σε λεκάνες από τον άνθρωπο γίνονταν από πάρα πολύ παλιά. Σε πολλές περιοχές της Ισπανίας και Ιταλίας οι πληθυσμοί πέστροφας θεωρούνται εγκλιματισμένοι (naturalized) και πολύ συχνά η προέλευση τους δεν είναι γνωστή. Τα ψάρια αντιμετωπίζονται συχνά ως «εγκλιματισμένα ιθαγενή είδη». Στην περίπτωση της Οίτης υπάρχουν τρεις δυνητικές εκδοχές που μπορεί να εξηγούν την παρουσία της πέστροφας στην Λεκάνη Απορροής Σπερχειού-Γοργοποτάμου και αυτές γενούν ανάλογες υποθέσεις υπό διερεύνηση: 1. Μπορεί να είναι γηγενής πληθυσμός 2 του Σπερχειού-Γοργοποτάμου, και συγγενεύει με την Ιονική Πέστροφα. Εισήρθε στην περιοχή από τις διπλανές λεκάνες (Αχελώο-Μόρνο) λόγο τεκτονικών αλλαγών στα ανώτερα τμήματα λεκανών απορροής (π.χ. φαινόμενο της «πειρατείας ποταμού») και για αυτό ομοιάζει το είδος με το Salmo fariodes. 2. Ενώ μπορεί να υπήρξε γηγενής πέστροφα στον Σπερχειό-Γοργοπόταμο ο πληθυσμός εξαφανίστηκε ή ελαττώθηκε λόγο κλιματικών αλλαγών (ή και υπεραλίευσης) κάποια περίοδο. Και πριν πολλές δεκαετίες ή εκατονταετίες ο άνθρωπος μετέφερε έναν πληθυσμό από την λεκάνη του Μόρνου ή Αχελώου (με αυτόν τον τρόπο αντικαταστάθηκε ή συν-εξελείχθηκε ένας πληθυσμός από ένα ψάρι που ήταν ήδη εγκαταστημένο στα ψυχρά νερά του βουνού). Σε αυτήν την περίπτωση τα γονιδιακά «αλλόχθονα» ψάρια αντικατέστησαν τον θώκο ενός ψυχρόφιλου ρεόφιλου σολομονοειδούς που ήδη υπήρχε και διατηρούσε ενεργό θώκο στην περιοχή Λόγο της βιογεωγραφικής απομόνωσης της Λεκάνης του Σπερχειού-Γοργοποτάμου-Ασωπου η περιοχή αυτή μπορεί να μην είχε στην πρόσφατη γεωλογική ιστορία γηγενείς σολομονοειδή 2 Αυτή η εκδοχή θα έδινε τεράστια διάκριση στο είδος και στην προστατευόμενη περιοχή, πρόσφατα περιγράφηκε νέο είδος πέστροφας στην Ελλάδα στον ποταμό Λούρου (Koutsikos et al. 2012) ακόμη το πεδίο της περιγραφής νέων ειδών ψαριών στην Ελλάδα είναι σε εξέλιξη. 3 Στην προκειμένη «εισαγωγή» το εισαχθέν ξενικό είδος πρακτικά δεν εκτοπίζει άλλο είδος και δεν δρά χωροκατακτιτικά. Πρακτικά ανακουφίζει διότι αντικαταστά ένα εξαφανησθέν είδος (βλ. Schlaepfer et al. 2011). 29

30 ψάρια, εξάλλου η πρόσβαση των πεστρόφων δια της θαλάσσιας οδού 4 μπορεί να ήταν δύσκολη ή αδύνατη κατά τις παγετώδεις περιόδους 5. Συνεπώς η εισαγωγή της Ιονικής Πέστροφας (Salmo fariodes) μπορεί να έγινε από τον άνθρωπο -και μπορεί να έγινε και σχετικά πρόσφατα (πριν μερικές δεκαετίες). Αν υπολογίσουμε την υπόθεση ότι το είδος είναι μη-αυτόχθονο της Οίτης (εκδοχή 3) η προσέγγιση ως προς την διατήρηση βιοποικιλότητας γίνεται φιλοσοφικά πιο δύσκολη και μπορεί να παρουσιάζει διενέξεις. Μερικές πτυχές του ζητήματος που πρέπει να υπολογίσουμε αφορούν τα εξής: Αν πρόκειται για πληθυσμό από τον Μόρνο ή από τον Αχελώο όπου υπάρχει και κρατικός ιχθυογενετικός σταθμός το είδος αυτό είναι καθαρά Ιονική Πέστροφα (Salmo fariodes). Η Ιονική Πέστροφα αποτελεί είδος ενδημικό των νοτιοδυτικών Βαλκανίων και κατατάσσεται ως τρωτό (V) στο Ελληνικό Κόκκινο Βιβλίο, προστατεύεται και ως Salmo macrostigma στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Ο τοπικός πληθυσμός ανήκει δηλαδή σε σημαντικό είδος που έχει πρόσφατα εξαπλωθεί από τον άνθρωπο σε «διπλανή» λεκάνη απορροής. Αν ο πληθυσμός είναι λοιπόν μη-αυτόχθονος και μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο να υπήρξε στα νερά αυτά πέστροφα κατά το ιστορικό παρελθόν έχουμε ένα είδος που έχει εισαχθεί «πρόσφατα» από τον άνθρωπο. Μπορεί δυνητικά να έχει και συμπεριφορά χωροκατακτιτική. Δηλαδή ως σαρκοφάγο είδος ψαριού θα μπορούσε να επηρεάζει το τοπικό τροφικό πλέγμα στους ποταμούς. Βέβαια η εξάπλωση του είδους στον Γοργοπόταμο για παράδειγμα είναι πολύ μικρή και περιορίζεται από φυσικές υδατοπτώσεις συνεπώς εισέρχεται σε λίγους μόνους παραποτάμους. Η «ζημιά» που μπορεί να προκαλέσει ένας τέτοιος πληθυσμός στα τοπικά τροφικά πλέγματα και στην τοπική βιοποικιλότητα ενδέχεται να είναι μάλλον αμελητέα. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να βοηθήσουμε τον αλλόχθονο πληθυσμό να μεταβεί και σε άλλα νερά (αυτό μάλλον μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα). Ο «χρόνος εγκλιματισμού» που καταστά το αλλόχθονο είδος άρρηκτο στοιχείο τις τοπικής πανίδας παίζει σημαντικό ρόλο (π.χ. άλλο να είναι πληθυσμός μιας δεκαετίας και άλλο να έχει εγκατασταθεί πριν 150 χρόνια). Στην συγκεκριμένη περίπτωση οι πέστροφες δείχνουν να έχουν υγιείς πληθυσμιακή δυναμική και αναπαράγονται παντού με επιτυχεία. Στην περίπτωση που είναι αλλόχθονα ψάρια δείχνουν να είναι σε αυτοσυντηρούμενη άγρια μορφή. Τα ψάρια ευδοκιμούν σαν να ήταν φυσικοί πληθυσμοί παρατηρήσαμε μεγάλη γκάμα ηλικιακών κλάσεων, εύρωστα και μεγαλόσωμα ψάρια, και η παρουσία γόνου σε πεδία αναπαραγωγής ήταν εμφανές σχεδόν σε όλες τις θέσεις δειγματοληψίας. Σε πολλές χώρες της Ευρώπης η παρουσία ξενικών ειδών από διπλανές βιογεωγραφικές περιοχές ή λεκάνες απορροής πρακτικά γίνονται αποδεκτά ως μέρος της πανίδας και συχνά λειτουργούν και ως στοιχεία της φυσικής ακεραιότητας των συστημάτων (Vandekerkhove & Cardoso 2010). Ο χρόνος όπου αποδέχονται οι φορείς ότι ένας πληθυσμός είναι βιώσιμος 4 Κατά τις παγετονικές περιόδους είναι γνωστό ότι οι πέστροφες μετανάστευαν δια της θάλασσας και αυτό εξηγεί την μεγάλη ομοιότητα των πληθυσμών του τύπου Salmo macrostigma (Laikre 1999, Kotellat & Freyhof 2007) που απαντά ευρύτερα σε πολλούς ποταμούς της Λεκάνης της Μεσογείου και στον οποίο ανήκει και η Salmo farioides. 5 Ενδιαφέρoν έχει η βιογεωγραφική απομόνωση και ιδιαιτερότητα των λεκανών απορροής του Βόρειου Ευβοϊκού κα Σπερχειού. Κατά την τελευταία Παγετώδη Περίοδο, το βορειοδυτικό στόμιο (Στενά Λιχάδων) της ευρύτερης περιοχής μελέτης δρούσε σαν ένα φυσικό χερσαίο φράγμα που εμπόδιζε τα νερά του Αιγαίου να εισχωρήσουν στον Βόρειο Ευβοϊκό. Ο Βόρειος Ευβοϊκός αποτελούσε μία απομονωμένη λίμνη, η στάθμη της οποίας ήταν τουλάχιστον 85-90m χαμηλότερα από την σημερινή στάθμη της θάλασσας (Σακελαρίου κ.α. 2006). 30

31 αναπαραγόμενος και ενταγμένος μέσα στην τοπική πανίδα ποικίλοι πολύ από χώρα-σε-χώρα καθώς και σε ταξινομική ομάδα (ψάρια, πουλιά, θηλαστικά). Συχνά υπάρχουν διφορούμενες απόψεις και διενέξεις. Υπάρχουν όμως και βασικές παραδοχές σε σχέση με τον εγκλιματισμό δηλαδή διαφορετικά εντάσσεται μέσα στην πανίδα ένας πληθυσμός που είχε εισαχθεί πριν 150 χρόνια και ένας πληθυσμός που δέχεται τακτικά τονώσεις (stocking) από ιχθυογενετικούς σταθμούς. Προφανώς οι τεχνίτες τονώσεις είναι πολύ κακό για την τοπική βιοποικιλότητα. Συχνά εκεί που υπάρχει μεγάλη ιστορία τονώσεων γενετικοί κλώνοι από πολύ διαφορετικούς πληθυσμούς δείχνουν και αρκετά διαφορετικοί μορφολογικά (αυτό είναι συχνό φαινόμενο στις πέστροφες σε πολλά γερμανικά ποτάμια για παράδειγμα). Η διαχείριση του ζητήματος των πεστρόφων στους παραπόταμους της Βίστριτσας και του Γοργοποτάμου (ακόμη και σε μεγάλο υψόμετρο στο Άγ. Πνεύμα) είναι σημαντικό ζήτημα και απαιτεί ερεύνα - ειδικά για την άμεση γενετική ταυτοποίηση των πληθυσμών. Ωστόσο υπάρχουν ενδείξεις ότι και οι τρεις πληθυσμοί που ανακαλύφθηκαν αποτελούν βιώσιμους και αναπαραγόμενους πληθυσμούς και όχι αποτέλεσμα τακτικών τονώσεων (stocking). Σχήμα 6. Ενήλικες πέστροφες (άνω των 20 εκ.) από τον πληθυσμό στον κάτω ρου του Γοργοποτάμου (θέση Gorg_mid). Τα ψάρια δείχνουν ομοιομορφία στους χρωματισμούς και στα μορφολογικά χαρακτηριστικά τους. Αυτό το χαρακτηριστικό υποστηρίζει ότι ο πληθυσμός δεν προκύπτει από τακτικές τονώσεις διαφορετικών ιχθυοτροφείων ή ελευθερώσεις ιδιωτικών πεστροφοτροφείων. Είναι πέστροφες «άγριας μορφής». Το ερώτημα που απομένει είναι αν είναι πράγματι ιθαγενείς ψάρια της περιοχής; 31

32 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Τα υδάτινα οικοσυστήματα αποτελούν έναν από τους λιγότερο μελετημένους φυσικούς σχηματισμούς της περιοχής της Οίτης. Απαιτείται καλά συντονισμένη έρευνα για την διαχείριση και διατήρηση της υδρόβιας ζωής των νερών στην προστατευόμενη περιοχή. Ως προς τα ψάρια, απαντούν σημαντικά προστατευόμενα είδη, ορισμένα με πολύ περιορισμένη παγκόσμια χωρική κατανομή - ενώ ακόμη υπάρχουν σοβαρά ερευνητικά ερωτήματα επίσης. Εδώ αναφέρουμε μερικές από τις πιο σημαντικές ερευνητικές προτάσεις που αφορούν την ιχθυοπανίδα. Α) Προτείνεται μια ολοκληρωμένη επισκόπηση όλων των εσωτερικών υδάτων της περιοχής για την ιχθυοπανίδα. Βασική είναι η ολοκλήρωση της έρευνας του ποταμού Ασωπού (μέσα στην προστατευόμενη περιοχή) καθώς και ορισμένων παραποτάμων του άνω ρου του Μόρνου (που αγγίζουν τα όρια της προστατευόμενης περιοχής). Η έρευνα πρέπει να δώσει έμφαση σε ορισμένα βασικά θέματα που αφορούν την τοπική «φυσική ιστορία» των ψαριών, όπως για παράδειγμα την ολοκληρωμένη χαρτογράφηση της χωρικής κατανομής της ιχθυοπανίδας. Έμφαση πρέπει να δοθεί στους πληθυσμούς ενδημικών, απειλούμενων και προστατευόμενων ειδών. Β) Απαραίτητη είναι η γενετική και φυλογενετική έρευνα που θα ολοκληρώσει την ταυτοποίηση των πληθυσμών πέστροφας (Salmo sp.) και του Αττικόψαρου (Pelasgus cf. marathonicus). Μόνο μετά από ολοκληρωμένη βιογενετική έρευνα των πληθυσμών των δύο ειδών, θα μπορούν να καταρτιστούν ειδικές προτάσεις για τη διαχείριση των ειδών και των ενδιαιτημάτων τους. Το θέμα αυτό είναι ακρογωνιαίο επειδή μπορεί να πρόκειται για ενδημικούς και πρακτικά σοβαρά απειλούμενους πληθυσμούς. Γ) Είναι σημαντικό να αναπτυχθεί μια ολοκληρωμένη ταξινόμηση και χαρτογράφηση των διαφορετικών τύπων ρεόντων υδάτων στηριζόμενη σε επιτόπια οικολογική πληροφορία. Εδώ απαραίτητη είναι η εφαρμογή μεθόδων τηλεπισκόπησης όμως πρέπει να προηγηθούν εκτενείς επιτόπιες δειγματοληψίες για να καθοριστούν οι χωρικές κατανομές των βιοκοινοτήτων και των επακόλουθων τύπων υδάτινων σχηματισμών. Δεν αρκεί η χρήση τηλεπισκόπησης από μόνη της επειδή τα φυσικά εμπόδια (π.χ. καταρράκτες) και άλλοι τοπικοί παράγοντες επηρεάζουν την εξάπλωση ψαριών και καθορίζουν τη σύνθεση της ιχθυοκοινότητας. Δ) Δεν γνωρίζουμε καλά τις πιθανές επιπτώσεις ορισμένων ανθρωπογενών έργων και πιέσεων στα επιφανειακά νερά της περιοχής. Αυτό αφορά κυρίως τις επιπτώσεις της οδοποιίας, εξόρυξης, βόσκησης, τοπική ρύπανσης, έργων υδροληψιών, υλοτομίας αλλά και σχεδιαζόμενων φραγμάτων ή έργων αιολικής ενέργειας. Ειδικά για τη μεγάλη κοιλάδα της Βίστριτσας και του κάτω ρου του Γοργοποτάμου οι πρόσφατες ανθρωπογενείς πιέσεις είναι αρκετά αυξημένες. Είναι σημαντικό κατά την «απογραφή και ταξινόμηση» των επιφανειακών νερών να υπάρξει και μνεία για την αναγνώριση και καταγραφή όλων των ανθρωπογενών πιέσεων στα ύδατα και υδάτινα-παρόχθια ενδιαιτήματα. Τέλος, είναι σημαντικό να υπάρξει συντονισμός στην έρευνα των υδάτων και των ψαριών της ευρύτερης περιοχής. Η ιχθυολογική έρευνα πρέπει να βασιστεί και σε επιστημονική παρακολούθηση με προσεκτικό σχεδιασμό για την επίλυση προβλημάτων που αφορούν την προστασία και διαχείριση ιχθυοπληθυσμών στην κλίμακα της λεκάνης απορροής ποταμού. 32

33 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστούμε την κ. Αντωνία Γαλανάκη, Πρόεδρο του ΔΣ του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Οίτης, που προώθησε την πρόταση του έργου. Για τον συντονισμό και την έρευνα πεδίου σημαντική βοήθεια και υποστήριξη προσέφερε η Αύρα Σταμέλλου. Ο Φ.Δ. παραχώρησε στον συγγραφέα και χάρτες της περιοχής από την μελέτη της ΝΕRCO (2009). Τέλος, ευχαριστούμε τους εθελοντές που αναφέρθηκαν παραπάνω διότι χωρίς αυτούς δεν θα ήταν δυνατή η εργασία αυτή, στο βαθμό που πραγματοποιήθηκε, μέσα σε περιορισμένο χρονικό διάστημα. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ Όλες οι φωτογραφίας στο παρόν έντυπο είναι τραβηγμένες κατά την έρευνα πεδίου τον Νοέμβριου του 2012 και τεκμηριώνουν το έργο των δειγματοληψιών. Η πλειονότητα των φωτογραφιών σε αυτή την έκθεση ανήκουν στον Θανάση Σκούρα (που διατηρεί και τα δικαιώματα χρήσης αυτών των φωτογραφιών). Εξαίρεση αποτελούν οι φωτογραφίες στις σελίδες 14,15,16,17, και 23 που ανήκουν στον συγγραφέα, καθώς και μια φωτογραφία στην σελ. 11 που ανήκει στην Αύρα Σταμέλλου. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Chatzinikolaou, G., Ntemiri, K., & Zogaris, S. (2011). River riparian zone assessment using a rapid site-based index in Greece. Fresenius Environmental Bulletin, 20(2): FAME (2005). Fish-based Assessment Method for the Ecological Status of European Rivers A Contribution to the Water Framework Directive. Final Report; Manual for the application of the European Fish Index EFI, pp 41 Kottelat, M. & Freyhof, J. (2007). Handbook of the European Freshwater Fis. Kottelat, Cornol & Freyhof, Berlin. 646 pp. Koutsikos, N., Zogaris, S., Vardakas, L., Tachos, V., Kalogianni, E., Sanda, R., Chatzinikolaou, Y., Giakoumi, S., Economidis, P.S., & Economou, A.N. Mediterranean Marine Science, 13 (2) : Laikre, L. (ed) Conservation genetic management of Brown Trout (Salmo trutta) in Europe. Report by the Concerted action on identification, management and exploitation of genetic resources in brown trout (Salmo trutta) ( TROUTCONCERT ). EU FAIR CT Munné, A., Prat, N., Solà, C., Bonada, N. and Rieradevall, M. (2003) A simple field method for assessing the ecological quality of riparian habitat in rivers and streams: QBR index. Aquatic Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems 13, Schlaepfer, M.A., Sax, D.F., & Olden, J.D. (2011). The potential conservation value of non-native species. Conservation Biology, 25 (3): Vandekerkhove J. & Cardoso A.C. (2010). Alien species and the Water Framework Directive: Questionnaire results. European Commission Joint Research Centre, Institute for Environment and Sustainability. JRC 56502, EUR EN. ISBN ISSN , DOI / Zogaris, S., Bjorkland, R., Bjorkland, R.H., Chatzinikolaou, Y., Giakoumi, S., Economou, A.N. and Dimopoulos, P. (2008) Rapid assessment protocols for monitoring in riparian zones. In Sustainable Riparian Zones: A Management Guide (eds: D.Arizpe, A.Mendes, & J.Rabaca). Pp Generalitat Valenciana, Valencia, Spain. ISBN: