Σειηθή εξγαζία κε ζέκα:

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Σειηθή εξγαζία κε ζέκα:"

Transcript

1 Δ Λ Λ Ζ Ν Η Κ Ζ Γ Ζ Μ Ο Κ Ρ Α Σ Η Α ΤΠΟΤΡΓΔΗΟ ΔΧΣΔΡΗΚΧΝ ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙΘ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΣΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΟΡΓΑΝΙΜΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ Σειηθή εξγαζία κε ζέκα: Πολιτικές ενσωμάτωσης των Ατόμων με Αναπηρία στην ελληνική κοινωνία μέσω της αγοράς εργασίας Δπηβιέπσλ θαζεγεηήο: Εάλλεο Παλαγηψηεο πνπδάζηξηα: παλνχ Μαξία Αζήλα, 2008

2 Πεξίιεςε Σα άηνκα κε αλαπεξία απνηεινχλ ζήκεξα κηα νκάδα πςεινχ θηλδχλνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, θαζψο βηψλνπλ ζεηξά δηαθξίζεσλ ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο δσήο, είηε άκεζσλ, ιφγσ άγλνηαο ή πξνθαηαιήςεσλ, είηε έκκεζσλ, ιφγσ πεξηνξηζκέλσλ δπλαηνηήησλ πξφζβαζεο. Με ηελ πηνζέηεζε ηνπ θνηλσληθνχ κνληέινπ πξνζέγγηζεο ηεο αλαπεξίαο ηα θξάηε θαζίζηαληαη ππεχζπλα γηα ηελ εθαξκνγή κέηξσλ πνπ ζα δηεπθνιχλνπλ ηελ πξφζβαζε ησλ Α.κε.Α. ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο θνηλσληθήο θαη νηθνλνκηθήο δσήο. Σφζν ζε δηεζλέο φζν θαη ζε εζληθφ επίπεδν, ε θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ Α.κε.Α. πξνσζείηαη κέζσ ησλ ελεξγεηηθψλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο. ην πιαίζην απηφ, ε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή, είηε κέζσ ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο είηε κέζσ ηεο εηδηθήο αγσγήο, θαη ε επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε εθνδηάδνπλ ηα άηνκα κε αλαπεξία κε ηα θαηάιιεια πξνζφληα, ψζηε λα εηζέιζνπλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη λα δηεθδηθήζνπλ κηα απηφλνκε ή εκηαπηφλνκε δηαβίσζε. Δπηπιένλ, νη πνιηηηθέο γηα ηελ ηφλσζε ηεο πξνζθνξάο εξγαζίαο πεξηιακβάλνπλ αθελφο ζχζηεκα πνζνζηψζεσλ θαη πξνγξάκκαηα επηδφηεζεο λέσλ ζέζεσλ εξγαζίαο, λέσλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ θαη δηεπζέηεζεο ηνπ ρψξνπ εξγαζίαο, θαη αθεηέξνπ ηελ πξνψζεζε ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ απαζρφιεζεο, φπσο ε ππνζηεξηδφκελε απαζρφιεζε, ηα πξνζηαηεπκέλα παξαγσγηθά εξγαζηήξηα θαη νη θνηλσληθέο επηρεηξήζεηο. Σέινο, νη πλνδεπηηθέο Τπνζηεξηθηηθέο Τπεξεζίεο ζπκβάιινπλ ζηελ ελδπλάκσζε θαη ηελ εκςχρσζε ηνπ αηφκνπ, θαζψο θαη ηελ ελεξγνπνίεζε θαη επαηζζεηνπνίεζε φιεο ηεο θνηλσλίαο. ηελ εθαξκνγή ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο ηνπ ην θξάηνο ζπλεξγάδεηαη κε ηνλ ηξίην ηνκέα, εθκεηαιιεπφκελν ηα ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα ησλ κε θπβεξλεηηθψλ νξγαλψζεσλ ζην πεδίν παξνρήο θνηλσληθήο θξνληίδαο πξνο ηα άηνκα κε αλαπεξία, φπσο είλαη ην ρακειφηεξν θφζηνο ιεηηνπξγίαο θαη ε άκεζε εκπινθή ηνπο. ηελ Διιάδα, παξά ηελ ζεκαληηθή πξφνδν πνπ έρεη επηηεπρζεί ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, φζνλ αθνξά ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ησλ Α.κε.Α., ζα πξέπεη λα θαιπθζνχλ ηα θελά πνπ ππάξρνπλ, ηφζν ζε ζεσξεηηθφ επίπεδν (λνκνζεηηθφ πιαίζην θαη πξνθαηαιήςεηο), φζν θαη ζε επίπεδν πξαθηηθήο εθαξκνγήο, ψζηε λα δηαζθαιηζηεί ε ηζφηεηα επθαηξηψλ γηα φινπο.

3 Abstract People with disabilities are a group highly threatened by social exclusion, since they experience multiple discrimination in all aspects of life, both directly, due to ignorance or prejudice, and indirectly, through limited accessibility. The adoption of the social disability model renders the states responsible for the implementation of measures that facilitate the access of the disabled in all fields of social and economic life. At international, as well as at national level, social integration of the disabled is promoted through active labour policies. In this framework, education, whether mainstream or special education, and vocational training, provide persons with disabilities with the necessary qualifications, which will allow them to enter the labour market and lead an autonomous or semiautonomous life. In addition, policies that boost labour supply entail employment quotas for the disabled and subsidies for hiring disabled persons, for new disabled entrepreneurs and for adjustments of the working place on the one hand, and the promotion of alternatives to open employment, such as supported paid employment, sheltered workshops and social enterprises, on the other hand. Lastly, supportive services contribute to strengthening and encouraging the disabled and to raising public awareness. In the implementation of its social policy, the state cooperates with the third sector, taking advantage of non-governmental organisations lower operational costs and immediate involvement, in the field of social care for the disabled. In Greece, despite the important progress during the last decades regarding tackling the social exclusion of people with disabilities, there are still gaps that need to be filled, so much at the theoretical level (legal framework and negative attitudes), as at the practical implementation level, so that equal opportunities for all can prevail.

4 Λέμεηο θιεηδηά Αλαπεξία Άηνκα κε αλαπεξία Δηδηθή Αγσγή Δλαιιαθηηθέο κνξθέο απαζρφιεζεο Δλεξγεηηθέο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο Δππαζείο νκάδεο Κνηλσληθφο απνθιεηζκφο Με Κπβεξλεηηθέο Οξγαλψζεηο Πξνζβαζηκφηεηα Πξνζηαηεπφκελε απαζρφιεζε πλνδεπηηθέο Τπνζηεξηθηηθέο Τπεξεζίεο Σξίηνο Σνκέαο. Key words Disability People with disabilities Special Education Alternatives to open employment Active labour policies Vulnerable social groups Social exclusion Non-Governmental Organisations Accessibility Supported paid employment - Supportive services Third Sector.

5 πληνκνγξαθίεο Α.κε.Α. Α.κε.Δ.Δ.Α. Α.Μ.. Α..Δ.Π. Γ.Γ. Γ.Ο.Δ. Δ.Δ. Δ.Δ.Δ.Δ.Κ. Δ.Η.Α.Α. Δ.Κ.Α.Κ.Β. Δ.Κ.Σ. Δ.Ο.Κ.Φ. Δ.Ο.Μ.Μ.Δ.Υ. Δ.Π. Δ.Π.Α. Α.κε.Α. Δ..Α.κε.Α. Δ..Γ.Α. Δ..Γ.Δλ. Δ..Κ.Φ. Δ..Τ. : Άηνκα κε Αλαπεξία : Άηνκα κε Δηδηθέο Δθπαηδεπηηθέο Αλάγθεο : Αλνηθηή Μέζνδνο πληνληζκνχ : Αλψηαην πκβνχιην Δπηινγήο Πξνζσπηθνχ : Γξαθεία Γηαζχλδεζεο : Γηεζλήο Οξγάλσζε Δξγαζίαο : Δπξσπατθή Έλσζε : Δξγαζηήξηα Δηδηθήο Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο : Δζληθφ Ίδξπκα Απνθαηαζηάζεσο Αλαπήξσλ : Δζληθφ Κέληξν Άκεζεο Κνηλσληθήο Βνήζεηαο : Δπξσπατθφ Κνηλσληθφ Σακείν : Δζληθφο Οξγαληζκφο Κνηλσληθήο Φξνληίδαο : Διιεληθφο Οξγαληζκφο Μηθξψλ Μεζαίσλ Δπηρεηξήζεσλ & Υεηξνηερλίαο : Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα : Δζληθφ Παξαηεξεηήξην Αηφκσλ κε Αλαπεξίεο : Δζληθή πλνκνζπνλδία Αηφκσλ κε Αλαπεξία : Δζληθνχ ρέδην Γξάζεο γηα ηελ Απαζρφιεζε : Δζληθφ ρέδην Γξάζεο γηα ηελ Κνηλσληθή Έληαμε : Δζληθφ πκβνχιην Κνηλσληθήο Φξνληίδαο : Δζληθφ χζηεκα Τγείαο

6 Δ..Τ.Δ. Δ.Σ.Π.Α. Κ.Α.Φ.Κ.Α. Κ.Γ.Α.Τ. Κ.Δ.Κ. : Δζληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία Διιάδνο : Δπξσπατθφ Σακείν Πεξηθεξεηαθήο Αλάπηπμεο : Κέληξν Απνζεξαπείαο, Φπζηθήο θαη Κνηλσληθήο Απνθαηάζηαζεο : Κέληξν Γηάγλσζεο, Αμηνιφγεζεο θαη Τπνζηήξημεο : Κέληξα Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο Κ.Δ.Κ.Τ.Κ.Α.κε.Α. : Κέληξα Δθπαίδεπζεο, Κνηλσληθήο Τπνζηήξημεο θαη Καηάξηηζεο Αηφκσλ κε Δηδηθέο Αλάγθεο Κ.Π.. Κνη..Π.Δ. Μ.Κ.Ο. Ν.Α. Ν.Δ.Δ. Ν.Θ.Δ. Ν.Π.Γ.Γ. Ν.Π.Η.Γ. Ο.Α.Δ.Γ. Ο.Δ.Μ.Κ.Ο.Δ. Ο.Ζ.Δ. Π.Γ. Π.Δ.Π. Π.Ο.Τ. Πε..Τ.Π..Δ.Π..Τ.Γ. : Κνηλνηηθφ Πιαίζην ηήξημεο : Κνηλσληθνί πλεηαηξηζκνί Πεξηνξηζκέλεο Δπζχλεο : Με Κεξδνζθνπηθέο Οξγαλψζεηο : Ννκαξρηαθή Απηνδηνίθεζε : Νένη Διεχζεξνη Δπαγγεικαηίεο : Νέεο Θέζεηο Δξγαζίαο : Ννκηθφ Πξφζσπν Γεκνζίνπ Γηθαίνπ : Ννκηθφ Πξφζσπν Ηδησηηθνχ Γηθαίνπ : Οξγαληζκφο Απαζρφιεζεο Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ : Οκνζπνλδία Δζεινληηθψλ Με Κπβεξλεηηθψλ Οξγαλψζεσλ Διιάδνο : Οξγαληζκφο Ζλσκέλσλ Δζλψλ : Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα : Πξνζηαηεπκέλα Παξαγσγηθά Δξγαζηήξηα : Παγθφζκηα Οξγάλσζε Τγείαο : Πεξηθεξεηαθφ χζηεκα Τγείαο θαη Πξφλνηαο : ρνιηθφο Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο : ηέγε Τπνζηεξηδφκελεο Γηαβίσζεο

7 .Τ.Τ. Σ.Δ.Δ. Τ.Α. Τ.Τ.Κ.Α. ΤΠ.Α.Κ.Π. : πλνδεπηηθή Τπνζηεξηθηηθή Τπεξεζία : Σερληθά Δπαγγεικαηηθά Δθπαηδεπηήξηα : Τπνπξγηθή Απφθαζε : Τπνπξγείν Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο : Τπνπξγείν Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο

8 Πεξηερόκελα Δηζαγσγή Κνηλσληθόο απνθιεηζκόο θαη ελεξγεηηθέο πνιηηηθέο απαζρόιεζεο Άηνκα κε Αλαπεξία (Α.κε.Α.) Ο νξηζκφο ηεο αλαπεξίαο Σα Άηνκα κε Αλαπεξία σο εππαζήο θνηλσληθή νκάδα Η δηεζλήο δηάζηαζε ηεο αλαπεξίαο Σα άηνκα κε αλαπεξία ζηελ ΔΔ Οη θξαηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα Σν ζεζκηθφ πιαίζην πξνζηαζίαο ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία Πνιηηηθέο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία Πνιηηηθέο γηα ηελ απαζρφιεζε ησλ Α.κε.Α Πξνγξάκκαηα ελίζρπζεο ηεο απαζρόιεζεο Δλαιιαθηηθέο κνξθέο απαζρόιεζεο πλνδεπηηθέο Τπνζηεξηθηηθέο Τπεξεζίεο Η ζπκβνιή ηνπ ηξίηνπ ηνκέα ζηελ πινπνίεζε ησλ πνιηηηθώλ ελζσκάησζεο ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία Σξίηνο ηνκέαο θαη θνηλσληθή πνιηηηθή Ο ηξίηνο ηνκέαο ζηελ Διιάδα 52

9 5.3 Οη ειιεληθέο κε θπβεξλεηηθέο νξγαλψζεηο ζηνλ ρψξν ηεο αλαπεξίαο 55 πκπεξάζκαηα 60 Βηβιηνγξαθία Παξάξηεκα....74

10 Δηζαγσγή Δηζαγσγή Ζ δεκηνπξγία ηεο «δπλακηθφηεξεο θαη αληαγσληζηηθφηεξεο νηθνλνκίαο ηεο γλψζεο αλά ηελ πθήιην, ηθαλή γηα βηψζηκε αλάπηπμε κε πεξηζζφηεξεο θαη θαιχηεξεο ζέζεηο εξγαζίαο θαη κε κεγαιχηεξε θνηλσληθή ζπλνρή έσο ην 2010» είλαη ν ζηφρνο πνπ έζεζε ε Δπξσπατθή Έλσζε ζην Δπξσπατθφ πκβνχιην ηεο Ληζαβφλαο ην ηελ πξφηαζε απηή πεξηθιείεηαη ε νπζία ησλ πνιηηηθψλ γηα ηελ απαζρφιεζε θαη ηελ θνηλσληθή ζπλνρή πνπ πξνσζνχληαη ηφζν ζε δηεζλέο θαη επξσπατθφ επίπεδν, φζν θαη ζε επίπεδν επηκέξνπο θξαηψλ. Ζ θνηλσληθή πνιηηηθή θαη ε πνιηηηθή απαζρφιεζεο άξρηζαλ λα ζπγθιίλνπλ, θαζψο ε εξγαζία ζεσξείηαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ χπαξμε θαη εμέιημε ηνπ αλζξψπνπ, ζπκβάιινληαο ηφζν ζηελ επηβίσζε ηνπ, αθνχ ιεηηνπξγεί σο πεγή πινχηνπ, φζν θαη ζηελ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ. Οη πνιηηηθέο απηέο ζπλαξηψληαη θαη κε ηελ νηθνλνκηθή πνιηηηθή, αθνχ ε θνηλσληθή θξνληίδα γηα ηελ θάιπςε δηαθφξσλ αλαγθψλ ηνπ πιεζπζκνχ θξίλεηαη πιένλ κε φξνπο παξαγσγηθφηεηαο θαη απνδνηηθφηεηαο ησλ πεξηνξηζκέλσλ πφξσλ, γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ απφ ηε κηα πιεπξά ηεο θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο θαη ζπλνρήο, ηεο κείσζεο ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ, ηεο θαηαπνιέκεζεο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, θαη ηεο πιήξνπο απαζρφιεζεο, θαη απφ ηελ άιιε, ηεο παξαγσγηθφηεηαο θαη ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. ην ίδην κνηίβν, φζνλ αθνξά ην δήηεκα ηεο αληηκεηψπηζεο ηεο θηψρεηαο, ε πξνζέγγηζε πνπ πηνζεηεί ε Γ.Ο.Δ. βαζίδεηαη ζε έλα αμηαθφ πιαίζην, πνπ επηθεληξψλεηαη ζηα δηθαηψκαηα. Ηδηαίηεξε έκθαζε δίδεηαη ζηελ αμία ηεο θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο, ε πξνψζεζε ηεο νπνίαο απνηειεί άιισζηε θαη θαηαζηαηηθή ππνρξέσζε ηεο νξγάλσζεο. Ζ Γ.Ο.Δ. δειψλεη κε ζαθήλεηα φηη «νη πξνθιήζεηο πνπ πξέπεη λα αληηκεησπηζηνχλ ζπκπεξηιακβάλνπλ ηελ πξνψζεζε ηεο ηαπηφρξνλεο θαη ηζφηηκεο εμέηαζεο ησλ νηθνλνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ ζηφρσλ ζηε δηαδηθαζία δηακφξθσζεο ηεο 1 Αλαθνίλσζε Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο COM( ) 24 ηειηθφ, πκπεξάζκαηα Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ Μαξηίνπ 2008, 7652/1/08 REV 1 1

11 Δηζαγσγή πνιηηηθήο. Ζ επίηεπμε ησλ θνηλσληθψλ ζηφρσλ ζπληζηά, ζε ηειηθή αλάιπζε, ηε λνκηκνπνίεζε ησλ νηθνλνκηθψλ πνιηηηθψλ» 2. Αλάκεζα ζηνπο άμνλεο ζηξαηεγηθήο γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο θηψρεηαο πεξηιακβάλνληαη ε αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ γηα ηελ επίηεπμε ελφο βηψζηκνπ επίπεδνπ δσήο, ζπλεπψο έκθαζε ζηελ θαηάξηηζε ησλ θησρψλ, νη επελδχζεηο γηα ζέζεηο απαζρφιεζεο θαη επελδχζεηο ζην επίπεδν ηεο θνηλφηεηαο, ε θαηαπνιέκεζε ησλ δηαθξίζεσλ, ε θαηάξγεζε ηεο παηδηθήο εξγαζίαο γηα λα κελ θαηαδηθάδνληαη νη λέεο γεληέο λα παξακέλνπλ κε πεξηνξηζκέλεο δεμηφηεηεο, θαη ε δηαζθάιηζε ελφο ειάρηζηνπ βαζηθνχ εηζνδήκαηνο, βαζηθήο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο, βαζηθνχ επηπέδνπ πγεηνλνκηθήο πεξίζαιςεο θαη πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Δπηπιένλ, ε ζπξξίθλσζε ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο έρεη νδεγήζεη ζηελ εηζαγσγή ζηνηρείσλ αγνξάο ζηε ιεηηνπξγία ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο, κε ηελ ζηαδηαθή απφζπξζε ηνπ θξάηνπο απφ νξηζκέλνπο ηνκείο θαη ηελ αληίζηνηρε ελεξγνπνίεζε ζε απηνχο ηνπηθψλ θνξέσλ θαη ηνπ Σξίηνπ Σνκέα, κε ζθνπφ ηελ αχμεζε ηεο επειημίαο θαη ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο, κέζσ ηεο θαηάξγεζεο ηνπ θξαηηθνχ κνλνπσιίνπ. Ζ ζπλεξγαζία θξάηνπο, ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο, ηνπηθψλ θνξέσλ, θνηλσληθψλ εηαηξεηψλ, κε θεξδνζθνπηθψλ θαη εζεινληηθψλ νξγαλψζεσλ, γηα ηελ παξνρή θνηλσληθήο θξνληίδαο, θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ θαη αγαζψλ, ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ θαη ηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο, κπνξεί λα επηθέξεη ζεακαηηθά απνηειέζκαηα, εθκεηαιιεπφκελε ηα ζεηηθά ζηνηρεία ηνπ θάζε εκπιεθφκελνπ κέξνπο, θαη λα νδεγήζεη ζε «πνηνηηθά αξηηφηεξεο ππεξεζίεο, κε ζεβαζκφ ζηε δηαθνξεηηθφηεηα θαη ζηελ αμηνπξέπεηα ηνπ πνιίηε θαη πξνζαξκνζκέλεο ζηηο ηδηαίηεξεο αλάγθεο ηνπ» 3. Ζ εκπινθή ηνπ ηξίηνπ ηνκέα θαη ε δξαζηεξηνπνίεζε ησλ κε θπβεξλεηηθψλ νξγαλψζεσλ ζηε δηακφξθσζε θαη πινπνίεζε πνιηηηθψλ γηα ηελ αλάπηπμε, ηελ απαζρφιεζε θαη ηελ θνηλσληθή έληαμε θαη πξνζηαζία πξνσζείηαη εμάιινπ θαη απφ ηελ Δ.Δ., κέζσ ηεο Αλνηθηήο Μεζφδνπ πληνληζκνχ, ηεο Δπξσπατθήο ηξαηεγηθήο 2 ILO (2000) Decent Work and Poverty Reduction in the Global Economy, ILO, Geneva 3 Α. Γεκεηξφπνπινο, Ά. ηαπξαθνπνχινπ, Π. Εάλλεο (2006) «Οη λένη πξνζαλαηνιηζκνί ζηελ θνηλσληθή θξνληίδα», ζην ζπιινγηθφ ηφκν Ζ Αλάπηπμε Σπλνδεπηηθώλ Υπνζηεξηθηηθώλ Υπεξεζηώλ, Αζήλα: Δξκήο θαη ΔΚΔΠΗ, ζει

12 Δηζαγσγή γηα ηελ Απαζρφιεζε θαη ηελ Κνηλσληθή Δλζσκάησζε, θαη δηαθφξσλ πξνγξακκάησλ, φπσο ηα Σνπηθά χκθσλα Απαζρφιεζεο, ηα Σνπηθά ρέδηα Γξάζεο γηα ηελ Απαζρφιεζε θαη νη πξσηνβνπιίεο Leader θαη Equal. Με ηελ επαξθή ρξεκαηνδφηεζε ησλ αλσηέξσ δξάζεσλ ν ηξίηνο ηνκέαο ή αιιηψο ηνκέαο ηεο θνηλσληθήο νηθνλνκίαο, κπνξεί λα ζπκβάιεη ζηε δεκηνπξγία ζέζεσλ απαζρφιεζεο 4, ζηελ παξνρή αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ, ζηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, θαη ζηελ έληαμε ζηελ αγνξά εξγαζίαο ησλ αλέξγσλ θαη ησλ θνηλσληθά απνθιεηζκέλσλ, κέζσ επέιηθησλ πξνγξακκάησλ εξγαζηαθήο εκπεηξίαο θαη θαηάξηηζεο, πνπ λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο πξαγκαηηθέο αλάγθεο ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο. ηε ζπλέρεηα, ε εξγαζία απηή έρεη σο ζθνπφ λα δηεξεπλήζεη ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ε θνηλσληθή πνιηηηθή, κέζσ ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο θαηάξηηζεο, αιιά θπξίσο ησλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο, κπνξεί λα ζπκβάιεη ζηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ θαη ζηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία, κηαο απφ ηηο πιένλ εππαζείο νκάδεο ηνπ πιεζπζκνχ. ην πξψην θεθάιαην επηρεηξείηαη κηα ζχληνκε παξνπζίαζε ηεο έλλνηαο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, ησλ εππαζψλ νκάδσλ ηνπ πιεζπζκνχ, θαζψο θαη ησλ ελεξγεηηθψλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο, σο πνιηηηθέο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ θαηλνκέλνπ. ην δεχηεξν θεθάιαην εμεηάδνληαη ηα άηνκα κε αλαπεξία, νη δηάθνξεο κνξθέο θαη νη ζεσξήζεηο ηεο αλαπεξίαο, θαζψο θαη νη παξάγνληεο απνθιεηζκνχ ησλ Α.κε.Α., πνπ απνηεινχλ κία απφ ηηο νκάδεο ηνπ πιεζπζκνχ πνπ απεηινχληαη πην έληνλα απφ ηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ. Ζ αληηκεηψπηζε ηεο αλαπεξίαο απφ ηελ δηεζλή θνηλφηεηα απνηειεί ην αληηθείκελν δηαπξαγκάηεπζεο ηνπ ηξίηνπ θεθαιαίνπ. Αλαγλσξίδεηαη ν ηδηαίηεξνο ξφινο ηνπ Οξγαληζκνχ Ζλσκέλσλ Δζλψλ κε θείκελα ζηαζκνχο, φπσο ε Γηαθήξπμε ησλ 4 Σν 1999 ζηελ Διιάδα ε απαζρφιεζε ζηνλ ηξίην ηνκέα έθηαλε ην 1,81% ηεο ζπλνιηθήο απαζρφιεζεο θαη ην 3,3% ηεο κηζζσηήο εξγαζίαο. Th. Sakellaropoulos, P. Zannis, S. Trantas, NGOs and Local Development in Greece, International Conferrence on Role of the Third Sector in Local Development, The Istanbul Policy Center (IPC), Subanci University and Turkish Third Sector Foundation (TUSEV), Istanbul, October, 13, 2005, ζει

13 Δηζαγσγή δηθαησκάησλ ησλ αλαπήξσλ αηφκσλ θαη νη πξφηππνη θαλφλεο ηνπ Ο.Ζ.Δ. γηα ηελ εμίζσζε ησλ επθαηξηψλ γηα ηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο, αιιά θαη ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο κε ην ρέδην δξάζεο γηα ηελ πξνψζεζε ησλ δηθαησκάησλ θαη ηεο πιήξνπο ζπκκεηνρήο ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία ζηελ θνηλσλία: βειηηψλνληαο ηελ πνηφηεηα ηεο δσήο ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία ζηελ Δπξψπε: Αθνινπζεί ε παξνπζίαζε ηεο πνιηηηθήο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο γηα ηα άηνκα κε αλαπεξία, ηφζν απφ ζεσξεηηθήο πιεπξάο, κέζα απφ ηα θείκελα θπξίσο ηεο Δπηηξνπήο θαη ηνπ πκβνπιίνπ, φζν θαη απφ πξαθηηθήο, κε ηελ εθπφλεζε δηαθφξσλ δξάζεσλ. ην ηέηαξην θεθάιαην πεξηγξάθεηαη ε ζέζε ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία ζηελ ειιεληθή θνηλσλία θαη ε πνιηηηθή ηεο ρψξαο γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ ηδηαίηεξσλ αλαγθψλ ηνπο. ην πξψην κέξνο ηνπ θεθαιαίνπ γίλεηαη κηα ζχληνκε θαηαγξαθή θαη αλάιπζε ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ πξνζηαζίαο ηνπο. Αθνινπζεί ε παξνπζίαζε ησλ ελεξγεηηθψλ πνιηηηθψλ θαη δξάζεσλ γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ Α.κε.Α., επηθεληξψλνληαο ην ελδηαθέξνλ α)ζηηο πξνζπάζεηεο γηα ηελ δηαζθάιηζε ίζσλ επθαηξηψλ πξφζβαζεο ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ θαηάξηηζε, β)ζηελ πξνψζεζε ηεο απαζρφιεζήο ηνπο, κέζσ πξνγξακκάησλ ελίζρπζεο θαη ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ απαζρφιεζεο, θαη γ)ζηελ αλάπηπμε ζπλνδεπηηθψλ ππνζηεξηθηηθψλ ππεξεζηψλ. Σέινο, ην πέκπην θεθάιαην αλαθέξεηαη ζηνλ ηξίην ηνκέα θαη ηνλ ξφιν πνπ κπνξνχλ λα δηαδξακαηίζνπλ νη κε θπβεξλεηηθέο νξγαλψζεηο ζηελ αληηκεηψπηζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ησλ Α.κε.Α., ζπκπιεξψλνληαο ηελ θξαηηθή θνηλσληθή πνιηηηθή. 4

14 1. Κνηλσληθόο απνθιεηζκόο θαη ελεξγεηηθέο πνιηηηθέο απαζρόιεζεο 1. Κνηλσληθόο απνθιεηζκόο θαη ελεξγεηηθέο πνιηηηθέο απαζρόιεζεο Ζ έλλνηα ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ απνηειεί θνηλσληθή θαηαζθεπή ηνπ ηειεπηαίνπ αηψλα, ζηελ πξνζπάζεηα αλεχξεζεο ελφο φξνπ πην πεξηεθηηθνχ απφ απηφλ ηεο θηψρεηαο, ψζηε λα πεξηγξάθεη ηελ θαηάζηαζε απνζηέξεζεο ζηελ νπνία βξίζθνληαη νξηζκέλα άηνκα. Ζ αλαγσγή ζε επίπεδν έλλνηαο ηνπ ηδενινγηθνχ απηνχ φξνπ νθείινληαη ζηνλ Ρελέ Λελνπάξ, αλψηαην ζηέιερνο ηεο γαιιηθήο θξαηηθήο δηνίθεζεο, πνπ ηνλ ρξεζηκνπνίεζε γηα πξψηε θνξά ην 1974, αλαθεξφκελνο ζε δηάθνξεο θαηεγνξίεο πιεζπζκνχ, πνπ δνχζαλ ζην πεξηζψξην ηεο θνηλσλίαο θαη δελ θαιχπηνληαλ απφ ηελ θνηλσληθή αζθάιηζε, φπσο ηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο (Α.κε.Α.), νη ειηθησκέλνη, νη κνλνγνλετθέο νηθνγέλεηεο θ.ι.π. 5. Ο ίδηνο απνδίδεη ζηελ έλλνηα ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ηε δηάξξεμε ηνπ θνηλσληθνχ δεζκνχ θαη ηηο δπζθνιίεο πξφζβαζεο ζε βαζηθά θνηλσληθά δηθαηψκαηα πνπ ζπλαληνχλ ζπγθεθξηκέλα άηνκα ή πιεζπζκηαθέο νκάδεο 6. Γελ ππάξρεη θάπνηνο εληαίνο, θνηλά απνδεθηφο νξηζκφο γηα ηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ, θαζψο νη δηάθνξεο κειέηεο ηνπ θαηλνκέλνπ επηθεληξψλνληαη είηε ζηα αίηηα πνπ ηνλ πξνθαινχλ, είηε ζηα απνηειέζκαηα ηεο δηαδηθαζίαο, ελψ άιιεο αξθνχληαη ζηελ πεξηγξαθή ησλ επηκέξνπο ζηνηρείσλ ηνπ. Χζηφζν πιένλ έρεη αλαγλσξηζηεί φηη ε έλλνηα ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ είλαη κηα έλλνηα πνιπδηάζηαηε, κηα έλλνηα-νξίδνληαο, κηα έλλνηα πνιηηηθήο δηαρείξηζεο 7, κηα έλλνηα πνπ πεξηγξάθεη ηφζν κηα θαηάζηαζε φζν θαη κηα δηαδηθαζία 8. Υαξαθηεξηζηηθά ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ απνηεινχλ ν πνιπδηάζηαηνο ραξαθηήξαο ησλ απνζηεξήζεσλ πνπ νδεγνχλ ζηνλ απνθιεηζκφ, ε ρξνληθή επηκνλή ηνπ, ε 5 Υ. Οηθνλφκνπ, Α. Φεξψλαο (2006), Οη εθηόο ησλ Τεηρώλ. Φηώρεηα θαη Κνηλσληθόο Απνθιεηζκόο ζηηο ζύγρξνλεο θνηλσλίεο, Αζήλα: Γηφληθνο. 6 ΗΝΔ/ΓΔΔ (2005), Βηβιηνγξαθηθή Αλάιπζε θαη Καηαγξαθή Απνηειεζκάησλ Αλαθνξηθά κε ηνλ Κνηλσληθό Απνθιεηζκό ησλ Κνηλσληθά Δππαζώλ Οκάδσλ, Αζήλα, ζει Με ηελ έλλνηα φηη ν φξνο «απνθιεηζκφο» είλαη πξντφλ κηαο αλάγθεο πνιηηηθήο δηαρείξηζεο ησλ δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ηάμεο θαη ησλ αιιεπάιιεισλ θξίζεσλ πνπ δνθηκάδνπλ νη ζχγρξνλεο θνηλσλίεο ηνπ δπηηθνχ θφζκνπ. 8 ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ (2002) «Απφ ηελ θνηλσληθή εππάζεηα ζηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ», Σεηξά Μειέηεο, Σεχρνο 10, Αζήλα, ζει

15 1. Κνηλσληθόο απνθιεηζκόο θαη ελεξγεηηθέο πνιηηηθέο απαζρόιεζεο ζπγθέληξσζή ηνπ ζε νξηζκέλεο νκάδεο ηνπ πιεζπζκνχ θαη ε αληίζηαζε ζε παξαδνζηαθέο θνηλσληθέο πνιηηηθέο 9. Χο θνηλσληθφο απνθιεηζκφο κπνξεί λα ζεσξεζεί «ε παξεκπφδηζε απνξξφθεζεο θνηλσληθψλ θαη δεκνζίσλ αγαζψλ, φπσο είλαη, π.ρ. απηά ηεο εθπαίδεπζεο, ηνπ ζπζηήκαηνο πγεηνλνκηθήο πεξίζαιςεο θ.ι.π., ε έιιεηςε ησλ νπνίσλ νδεγεί ζπλήζσο θαη ζηελ νηθνλνκηθή αλέρεηα θαη ζηελ πεξηζσξηνπνίεζε» 10. Ο απνθιεηζκφο φκσο απηφο δελ είλαη ίδηνο γηα φιεο ηηο νκάδεο ηνπ πιεζπζκνχ: νξηζκέλεο νκάδεο απνθιείνληαη άκεζα δηα λφκνπ, φπσο νη κεηαλάζηεο ή νη πξφζθπγεο ζε νξηζκέλνπο ηνκείο, άιιεο εκκέζσο, π.ρ. κεηνλφηεηεο πνπ ππνρξεψλνληαη λα θνηηήζνπλ έλα εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα πνπ δελ παίξλεη ππφςε ηηο ηδηαηηεξφηεηέο ηνπο, ελψ γηα θάπνηεο νκάδεο, φπσο ηα άηνκα κε αλαπεξίεο, ε χπαξμε άιισλ παξαγφλησλ ιεηηνπξγεί αλαηξεπηηθά, ζην βαζκφ πνπ δελ πιεξνχληαη νη απαξαίηεηεο πξνυπνζέζεηο πξφζβαζεο ζηνλ δεκφζην πινχην. Οη νκάδεο πςεινχ θηλδχλνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ή αιιηψο «εππαζείο θνηλσληθέο νκάδεο» θαζνξίδνληαη βάζεη ηνπ εθάζηνηε πεδίνπ κειέηεο, σζηφζν ζπλήζσο ζε απηέο πεξηιακβάλνληαη 11 : Σα άηνκα κε αλαπεξία Οη αιινδαπνί Μέιε νηθνγελεηψλ πνπ παξέρνπλ ππεξεζίεο θξνληίδαο ζε άιια εμαξηψκελα κέιε ηνπο θαη γηα ην ιφγν απηφ αληηκεησπίδνπλ δπζρέξεηεο παξακνλήο ή έληαμεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο Οη κνλνγνλετθέο νηθνγέλεηεο Οη θαθνπνηεκέλεο γπλαίθεο 9 Α. Σζηκπνπθιή (1999), «Ζ Δθπαίδεπζε Δηδηθψλ Οκάδσλ», ζην ΔΑΠ, ρνιή Αλζξσπηζηηθψλ πνπδψλ, Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ, Πξφγξακκα πνπδψλ: «πνπδέο ζηελ Δθπαίδεπζε», Πάηξα, ζει Γ. Σζηάθαινο (2001), «Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο: Οξηζκνί, Πιαίζην θαη ζεκαζία», ζην Κέληξν Κνηλσληθήο Μνξθνινγίαο θαη Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο, Κνηλσληθόο Απνθιεηζκόο: Ζ Διιεληθή εκπεηξία, Δθδφζεηο Gutenberg, Αζήλα, ζει Α. Γεκεηξφπνπινο, Ά. ηαπξαθνπνχινπ, Π. Εάλλεο (2006) «Οη λένη πξνζαλαηνιηζκνί ζηελ θνηλσληθή θξνληίδα», ζην ζπιινγηθφ ηφκν Ζ Αλάπηπμε Σπλνδεπηηθώλ Υπνζηεξηθηηθώλ Υπεξεζηώλ, Αζήλα: Δξκήο θαη ΔΚΔΠΗ, ζει

16 1. Κνηλσληθόο απνθιεηζκόο θαη ελεξγεηηθέο πνιηηηθέο απαζρόιεζεο Οη παιηλλνζηνχληεο νκνγελείο Οη κεηαλάζηεο Οη αηηνχληεο άζπιν θαη νη πξφζθπγεο Οη ηζηγγάλνη Άηνκα κε γισζζηθέο θαη ζξεζθεπηηθέο ηδηαηηεξφηεηεο Οη απνθπιαθηζκέλνη Πξψελ ρξήζηεο λαξθσηηθψλ Οη άζηεγνη Οη άλεξγνη. Οη ζχγρξνλεο νηθνλνκηθέο θαη ηερλνινγηθέο εμειίμεηο, κε ηνπο λένπο ηξφπνπο νξγάλσζεο ηεο παξαγσγήο, νδεγνχλ κελ ζηελ επηζπκεηή αλάπηπμε, ρσξίο φκσο ηθαλνπνηεηηθή δεκηνπξγία λέσλ ζέζεσλ εξγαζίαο (jobless growth), δεκηνπξγψληαο πξνθιήζεηο θαη θηλδχλνπο, πην εκθαλείο γηα ηηο πην επάισηεο νκάδεο ηνπ πιεζπζκνχ. Οη παξεκβάζεηο ησλ θξαηψλ ζηνλ ηνκέα ηεο αγνξάο εξγαζίαο γηα ηελ ελίζρπζε ηεο απαζρφιεζεο γεληθά, αιιά θαη πην ζπγθεθξηκέλα ηελ απαζρφιεζε ησλ εππαζψλ νκάδσλ, ζπληζηνχλ ηηο ιεγφκελεο «ελεξγεηηθέο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο» θαη απνβιέπνπλ θπξίσο: α) ηε δεκηνπξγία λέσλ ζέζεσλ εξγαζίαο, πνιιέο απφ ηηο νπνίεο φκσο είηε είλαη πξνζσξηλέο είηε δελ θηάλνπλ ζηηο θαηεγνξίεο αλέξγσλ πνπ ηηο έρνπλ πεξηζζφηεξν αλάγθε, θαη πάλησο είλαη ιηγφηεξεο απφ ηνλ ξπζκφ αχμεζεο ηεο αλεξγίαο, β) ηελ εθπαίδεπζε ησλ αλέξγσλ, ψζηε λα απμεζεί ε απαζρνιεζηκφηεηά ηνπο θαη λα κπνξνχλ λα δηεθδηθνχλ πεξηζζφηεξεο ζέζεηο εξγαζίαο, θαη γ) ηελ δεκηνπξγία ππεξεζηψλ πξνο ηνπο εξγαδνκέλνπο (φπσο νη ππεξεζίεο πξνο ηηο εξγαδφκελεο κεηέξεο), νη νπνίεο αθελφο δηεπθνιχλνπλ ηελ έληαμε ή ηελ 7

17 1. Κνηλσληθόο απνθιεηζκόο θαη ελεξγεηηθέο πνιηηηθέο απαζρόιεζεο παξακνλή ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη αθεηέξνπ ζπκβάιινπλ θαη ζηε δεκηνπξγία λέσλ ζέζεσλ εξγαζίαο 12. Ζ πξνηεξαηφηεηα πνπ δίλεηαη ζηελ απαζρφιεζε θαη ηελ αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ σο θαζνξηζηηθνχο παξάγνληεο, ηφζν γηα ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε φζν θαη γηα ηελ θνηλσληθή πξνζηαζία θαη ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, ν νπνίνο λνείηαη πιένλ θπξίσο σο απνθιεηζκφο απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο, δηαθαίλεηαη θαζαξά θαη ζηα δηάθνξα θείκελα ηεο Δ.Δ.. Δλδεηθηηθά: ζηελ ζπλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη (1992) νη δξάζεηο πξφλνηαο ζηνρεχνπλ «ζηελ εμαζθάιηζε ελφο πςεινχ επηπέδνπ απαζρφιεζεο θαη θνηλσληθήο πξνζηαζίαο, ζηελ άλνδν ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ θαη ηεο πνηφηεηαο δσήο, ζηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ζπλνρή θαη αιιειεγγχε κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ», ε πκθσλία γηα ηελ Κνηλσληθή Πνιηηηθή νξίδεη φηη: «ε Κνηλφηεηα θαη ηα θξάηε κέιε έρνπλ σο ζηφρν λα πξνσζήζνπλ ηελ απαζρφιεζε, ηελ βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ δηαβίσζεο θαη εξγαζίαο, ηελ παξνρή ηεο θαηάιιειεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο, ηνλ θνηλσληθφ δηάινγν θαη ηελ αλάπηπμε ησλ αλζξψπηλσλ πφξσλ πνπ ζα επηηξέςνπλ έλα πςειφ θαη δηαξθέο επίπεδν απαζρφιεζεο θαη ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ». ν ζηφρνο 3 ησλ Γηαξζξσηηθψλ Σακείσλ έγθεηηαη ζηελ «θαηαπνιέκεζε ηεο καθξνρξφληαο αλεξγίαο θαη ηελ δηεπθφιπλζε ηεο επαγγεικαηηθήο απνθαηάζηαζεο ησλ λέσλ θαη ησλ πξνζψπσλ πνπ απεηινχληαη κε απνθιεηζκφ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο» Λ. Μ. Μνπζνχξνπ (2001), «Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο θαη Κνηλσληθή Πξνζηαζία», ζην Κέληξν Κνηλσληθήο Μνξθνινγίαο θαη Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο, «Κνηλσληθόο Απνθιεηζκόο: Ζ Διιεληθή εκπεηξία», Δθδφζεηο Gutenberg, Αζήλα, ζει Γ. Ακίηζεο, Γ. Καηξνχγθαινο (1998), «Καλνληζηηθέο Γηαζηάζεηο ηνπ Κνηλσληθνχ Απνθιεηζκνχ», ζην Ίδξπκα άθε Καξάγησξγα, Κνηλσληθέο Αληζόηεηεο θαη Κνηλσληθόο απνθιεηζκόο, Αζήλα, ζει

18 2. Άηνκα κε Αλαπεξία (Α.κε.Α.) 2. Άηνκα κε Αλαπεξία (Α.κε.Α.) Ο φξνο «άηνκα κε αλαπεξίεο» ή «άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο», φπσο απνθαινχληαλ παιηφηεξα, πεξηγξάθεη κηα κεγάιε θαη αλνκνηνγελή νκάδα αλζξψπσλ κε θηλεηηθά πξνβιήκαηα, πξνβιήκαηα ησλ αηζζεηεξίσλ νξγάλσλ, κε λνεηηθή πζηέξεζε θαη κε πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο 14. Καηά ηελ Παγθφζκηα Οξγάλσζε Τγείαο (Π.Ο.Τ.) άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο ελλννχληαη «φια ηα άηνκα πνπ παξνπζηάδνπλ ζνβαξή κεηνλεμία, ε νπνία πξνθχπηεη απφ θπζηθή ή δηαλνεηηθή βιάβε». χκθσλα κε ηελ Γηαθήξπμε ησλ Γηθαησκάησλ ησλ Αλαπήξσλ, αλάπεξνο είλαη «θάζε πξφζσπν πνπ είλαη αλίθαλν λα αλαιάβεη κφλν ηνπ φιεο ή κέξνο ησλ αηνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ θπζηνινγηθψλ αλαγθψλ ηεο δσήο θαη ηνχην απφ αλεπάξθεηα θπζηθψλ ή δηαλνεηηθψλ ηθαλνηήησλ» 15. Πην αλαιπηηθφο είλαη ν νξηζκφο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δ.Δ., πεξηιακβάλνληαο «ηα άηνκα κε ζνβαξέο αλεπάξθεηεο ή κεηνλεμίεο πνπ νθείινληαη ζε ζσκαηηθέο βιάβεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ βιαβψλ ησλ αηζζήζεσλ, ή ζε δηαλνεηηθέο ή ςπρηθέο βιάβεο, νη νπνίεο πεξηνξίδνπλ ή απνθιείνπλ ηελ εθηέιεζε δξαζηεξηφηεηαο ή ιεηηνπξγίαο, ε νπνία ζεσξείηαη θαλνληθή γηα έλαλ άλζξσπν» 16. Αλάινγα κε ηα θξηηήξηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ εθάζηνηε πεξίπησζε (αλ αθνξνχλ ζηελ εθπαίδεπζε, ηελ απαζρφιεζε, ηελ θνηλσληθή πξφλνηα ή ηελ πγεία 17 ), ηα άηνκα κε αλαπεξία κπνξεί λα θαηαηάζζνληαη ζε κία ή πεξηζζφηεξεο θαηεγνξίεο, φπσο 18 : 14 Μ. Κπξηαδνπνχινπ (2003), «Δλαιιαθηηθέο κνξθέο απαζρφιεζεο γηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο: Δπξσπατθή εκπεηξία», ζην Μ. Φχιια, Κ. Μαπξηγηαλλάθε, Α. Βαδαίνπ, Ο. ηαζηλνπνχινπ, Άηνκα κε Αλαπεξίεο ζηελ Τξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, Αζήλα: Κξηηηθή, ζει Απφθαζε 3447 ηεο Γεληθήο πλέιεπζεο ηνπ Ο.Ζ.Δ., Γηαθήξπμε ησλ Γηθαησκάησλ ησλ Αλαπήξσλ Αηόκσλ, 09/12/ Απφθαζε ηνπ πκβνπιίνπ 93/136/ΔΟΚ, ΔΔ αξηζκ. L56, 09/03/ Centre for Educational Research and Innovation (1986), Young People With Handicaps, the Road to Adulthood, OECD, France, ζει Δλδεηθηηθά ζην Δ. Παπάλεο, Π. Γηαβξίκεο, Α. Βίθε (2007), Δηδηθή Αγσγή, Δπαγγεικαηηθόο Πξνζαλαηνιηζκόο Αηόκσλ κε Αλαπεξία θαη Απναζπινπνίεζε, Μπηηιήλε: Ίδξπκα Κνηλσληθήο Πξφλνηαο «Ζ Θενκήησξ» Αγηάζνπ-Λέζβνπ, ζει

19 2. Άηνκα κε Αλαπεξία (Α.κε.Α.) Άηνκα κε λνεηηθή θαζπζηέξεζε Άηνκα κε πξνβιήκαηα φξαζεο Άηνκα κε πξνβιήκαηα αθνήο Άηνκα κε θηλεηηθέο αλαπεξίεο Άηνκα κε απηηζκφ, θηι. 2.1 Ο νξηζκφο ηεο αλαπεξίαο Ο πιένλ επξέσο δηαδεδνκέλνο νξηζκφο ηεο αληθαλφηεηαο είλαη απηφο ηεο Π.Ο.Τ., ν νπνίνο δηαθξίλεη κεηαμχ: βιάβεο (impairment), δειαδή νπνηαδήπνηε απψιεηα ή αλσκαιία ηεο ςπρνινγηθήο ή αλαηνκηθήο δνκήο ή ηεο ιεηηνπξγίαο, αληθαλφηεηαο (disability), πνπ είλαη νπνηνζδήπνηε πεξηνξηζκφο ή έιιεηςε (σο απνηέιεζκα κηαο εμαζζέληζεο) δπλαηφηεηαο λα εθηειεζζεί κηα δξαζηεξηφηεηα κε ηνλ ηξφπν ή κέζα ζηε ζεηξά πνπ ζεσξείηαη θαλνληθφο γηα έλαλ άλζξσπν, θαη αλαπεξίαο (handicap), δειαδή έλα κεηνλέθηεκα γηα έλα δεδνκέλν άηνκν, σο απνηέιεζκα κηαο εμαζζέληζεο ή κηαο αληθαλφηεηαο, ε νπνία απνηξέπεη ηελ εθπιήξσζε ελφο ξφινπ πνπ ζεσξείηαη θαλνληθφο (αλάινγα κε ηελ ειηθία, ην θχιν θαη ηνπο θνηλσληθνχο θαη πνιηηηζηηθνχο παξάγνληεο) γηα εθείλν ην άηνκν 19. ηε ζεσξία έρνπλ αλαπηπρζεί ηέζζεξα κνληέια γηα ηελ αληθαλφηεηα 20 : Σν παξαδνζηαθό κνληέιν απνδίδεη κεηαθπζηθή πξνέιεπζε ζηελ αλαπεξία, δελ έρεη 19 World Health Organization (1980), International Classification of Impairments, Disabilities, and Handicaps: A manual of classification relating to the consequences of disease, Geneva. 20 Α. Γεκεηξφπνπινο, Ά. ηαπξαθνπνχινπ, Π. Εάλλεο (2006) «Οη λένη πξνζαλαηνιηζκνί ζηελ θνηλσληθή θξνληίδα», ζην ζπιινγηθφ ηφκν Ζ Αλάπηπμε Σπλνδεπηηθώλ Υπνζηεξηθηηθώλ Υπεξεζηώλ, Αζήλα: Δξκήο θαη ΔΚΔΠΗ, ζει

20 2. Άηνκα κε Αλαπεξία (Α.κε.Α.) επηζηεκνληθή δηάζηαζε αιιά βαζίδεηαη ζηηο ζξεζθεπηηθέο θαη πνιηηηζκηθέο παξαδφζεηο θαη πξνθαηαιήςεηο ησλ ιαψλ. Σν ηαηξηθό κνληέιν απνβιέπεη ζηελ απνθαηάζηαζε ηεο βιάβεο θαη ζηεξίδεηαη ζηελ ηαηξηθή αληίιεςε ηεο αληθαλφηεηαο. Σν θνηλσληθό κνληέιν απνηειεί ηελ αληίδξαζε ηνπ αλαπεξηθνχ θηλήκαηνο ζηνλ νξηζκφ ηεο Π.Ο.Τ., ηνλίδνληαο ηνλ θνηλσληθφ ραξαθηήξα ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο αλαπεξίαο, αθνχ νξίδεη ηελ αληθαλφηεηα «φρη σο κηα ηδηφηεηα ελφο πξνζψπνπ, αιιά κηα ζχλζεηε ζπιινγή πεξηνξηζηηθψλ φξσλ εκπνδίσλ πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ». Σέινο, ην νιηζηηθό/πεξηεθηηθό κνληέιν απνηειεί έλαλ ζπγθεξαζκφ ησλ ηξηψλ πξνεγνχκελσλ, αλαγλσξίδνληαο ηελ αληθαλφηεηα σο «κηα ζπλζήθε δπλακηθήο αιιειεπίδξαζεο αλάκεζα ζηελ θαηάζηαζε ηεο πγείαο θαη δηάθνξσλ ζπλαθψλ πξνζσπηθψλ θαη πεξηβαιινληηθψλ παξαγφλησλ». Όπνηνο θη αλ είλαη ν νξηζκφο ηεο αλαπεξίαο ή αληθαλφηεηαο πνπ πηνζεηείηαη, ηξία είλαη ηα ζηνηρεία πνπ πξνζδηνξίδνπλ απηή ηελ έλλνηα θαη ζπγθεθξηκέλα: πάζεζε ή βιάβε ηεο πγείαο, παξαηεηακέλε δηάξθεηα, θαη κείσζε ηεο ηθαλφηεηαο ηνπ αηφκνπ λα αληηκεησπίζεη κφλν ηνπ ηηο αηνκηθέο θαη θνηλσληθέο αλάγθεο ηεο θπζηνινγηθήο δσήο Σα Άηνκα κε Αλαπεξία σο εππαζήο θνηλσληθή νκάδα Με ηελ εμέιημε ησλ θνηλσληψλ, ε αληηκεηψπηζε ηεο αλαπεξίαο έρεη πάξεη πνιιέο κνξθέο, απφ απηή ηνπ δένπο, ηνπ θφβνπ, ηεο πξνθαηάιεςεο, ηεο απφξξηςεο, ηνπ ζηηγκαηηζκνχ, ηεο θηιαλζξσπίαο, ηεο απνκφλσζεο θαη αζπινπνίεζεο, κέρξη απηή ηεο θνηλσληθήο απνδνρήο, ηνπ ζεβαζκνχ ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο θαη ηεο αλαγλψξηζεο δηθαησκάησλ 22. ηελ αξραία Διιάδα, ε Αζήλα ήηαλ ε κνλαδηθή πφιε πνπ είρε 21 Α. Μαηζαίνπ (2003), «Ζ λνκηθή δηάζηαζε ηεο πξνζηαζίαο ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο», ζην Μ. Φχιια, Κ. Μαπξηγηαλλάθε, Α. Βαδαίνπ, Ο. ηαζηλνπνχινπ, Άηνκα κε Αλαπεξίεο ζηελ Τξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, Αζήλα: Κξηηηθή, ζει Α. Γεκεηξφπνπινο, Ά. ηαπξαθνπνχινπ, Π. Εάλλεο (2006) «Οη λένη πξνζαλαηνιηζκνί ζηελ θνηλσληθή θξνληίδα», ζην ζπιινγηθφ ηφκν Ζ Αλάπηπμε Σπλνδεπηηθώλ Υπνζηεξηθηηθώλ Υπεξεζηώλ, Αζήλα: Δξκήο θαη ΔΚΔΠΗ, ζει

21 2. Άηνκα κε Αλαπεξία (Α.κε.Α.) ζεζπίζεη εηδηθφ λφκν γηα ηνπο «αδπλάηνπο», ελψ ζηε πάξηε νη αλάπεξνη ζεσξνχληαλ βάξνο γηα ηελ θνηλφηεηα 23. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο Σνπξθνθξαηίαο, θπξηαξρνχλ πξνιήςεηο θαη δεηζηδαηκνλίεο, ελψ νη πξψηεο πνιηηηθέο γηα ηα άηνκα κε αλαπεξία ζηφρεπαλ ζηελ ηδξπκαηνπνίεζή ηνπο, ε θξνληίδα παξερφηαλ καδηθά ρσξίο λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο ηδηαίηεξεο αλάγθεο ηνπο, ελψ ν ζηηγκαηηζκφο θαη ε πεξηζσξηνπνίεζε παξέκελαλ 24. Σα άηνκα κε αλαπεξία απνηεινχλ ζήκεξα κηα νκάδα πςεινχ θηλδχλνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, θαζψο βηψλνπλ ζεηξά δηαθξίζεσλ ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο δσήο, είηε άκεζσλ, ιφγσ άγλνηαο ή πξνθαηαιήςεσλ, είηε έκκεζσλ, ιφγσ πεξηνξηζκέλσλ δπλαηνηήησλ πξφζβαζεο. Απφ έξεπλα πνπ δηεμήγαγε ε Δζληθή πλνκνζπνλδία Αηφκσλ κε Αλαπεξία (Δ..Α.κε.Α.), πξνθχπηνπλ νη εμήο παξάγνληεο θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ηνπο, κε ζεηξά ζεκαληηθφηεηαο: έιιεηςε πξφζβαζεο ή πεξηνξηζκέλε πξφζβαζε ζε θνηλσληθφ πεξηβάιινλ θαη αλεξγία, έιιεηςε ππεξεζηψλ ή πεξηνξηζκέλε πξφζβαζε ζε ππεξεζίεο, ζηηγκαηηζκφο, έιιεηςε επαξθνχο θαηάξηηζεο, έιιεηςε εμεηδηθεπκέλσλ ππεξεζηψλ, αλεπαξθή εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα, έιιεηςε νηθνλνκηθψλ πνιηηηθψλ γηα αληηζηάζκηζε ηνπ πξφζζεηνπ θφζηνπο ιφγσ αλαπεξίαο, δνκή επηδνκαηηθήο πνιηηηθήο, ηδξπκαηηζκφο Δ. Παπάλεο, Π. Γηαβξίκεο, Α. Βίθε (2007), Δηδηθή Αγσγή, Δπαγγεικαηηθόο Πξνζαλαηνιηζκόο Αηόκσλ κε Αλαπεξία θαη Απναζπινπνίεζε, Μπηηιήλε: Ίδξπκα Κνηλσληθήο Πξφλνηαο «Ζ Θενκήησξ» Αγηάζνπ-Λέζβνπ, ζει Π. Εάλλεο (2004), Ο Τξίηνο Τνκέαο ζην Πεδίν ησλ Κνηλσληθώλ Υπεξεζηώλ. Γπλαηόηεηεο θαη Πξννπηηθέο, εηζήγεζε ζηελ εκεξίδα: «Πνιπδηάζηαηεο Γξάζεηο Κνηλσληθήο Δλζσκάησζεο», IRIS- ΠΟ.ΛΤ. θαη Γήκνο Διιεληθνχ, 31 Μαξηίνπ 2004, πξαθηηθά εκεξίδαο, ζει ΔΑκεΑ (2002), Αλαπεξία θαη Κνηλσληθόο Απνθιεηζκόο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε Ώξα γηα αιιαγή, εξγαιεία γηα ηελ αιιαγή, Σειηθή Έθζεζε Μειέηεο, Αζήλα, ζει

22 2. Άηνκα κε Αλαπεξία (Α.κε.Α.) ην ίδην ζπκπέξαζκα θαηαιήγεη θαη έξεπλα ηεο Δ..Τ.Δ., φπσο θαίλεηαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα 26 : Πίλαθαο 1 Αηηίεο γηα ηα πξνβιήκαηα θνηλσληθνύ απνθιεηζκνύ Πνζνζηό επί ησλ ζπλνιηθά δεισζέλησλ αηηηώλ Πνζνζηό αηόκσλ πνπ δειώλνπλ ηελ αηηία Κνηλσληθφο ζηηγκαηηζκφο 17,2 50,4 Αλεξγία 18,3 53,6 Αλεπαξθήο εθπαίδεπζε 8,6 25,2 Αλεπαξθή επηδφκαηα 21,2 62,1 Αλεπαξθείο θνηλσληθέο ππεξεζίεο 17,7 51,8 Έιιεηςε πξνγξακκάησλ θαηάξηηζεο 5,6 16,4 Έιιεηςε ή πεξηνξηζκέλε πξφζβαζε 6,6 19,4 ζε θηίξηα θαη ππεξεζίεο Ζ δηακνλή ζε ηδξχκαηα 4,7 13,7 Άιιε 0,2 0,6 ΤΝΟΛΟ ,1* *Γπλαηόηεηα πνιιαπιώλ απαληήζεσλ Οη παξάγνληεο απηνί θαηαδεηθλχνπλ ηνπο ηνκείο παξέκβαζεο ζηνπο νπνίνπο ππάξρεη αλάγθε εθαξκνγήο πνιηηηθψλ γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία. 26 Τπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ, Δζληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία ηεο Διιάδνο (2002), Έξεπλα γηα άηνκα κε πξνβιήκαηα πγείαο ή αλαπεξία, 13

23 3. Ζ δηεζλήο δηάζηαζε ηεο αλαπεξίαο 3. Η δηεζλήο δηάζηαζε ηεο αλαπεξίαο Ζ λνκνζεζία ζρεηηθά µε ηελ αλαπεξία, ζε δηεζλέο επίπεδν, έρεη επεξεαζηεί ζεκαληηθά απφ δηαθεξχμεηο θαη δηεζλείο ζπκβάζεηο, νη νπνίεο επηρεηξνχλ λα ζέζνπλ ξπζκηζηηθνχο θαλφλεο πνπ λα βειηηψλνπλ θαη λα πξνζηαηεχνπλ ηε δσή ησλ Α.µε.Α. µε ηνλ θαιχηεξν δπλαηφ ηξφπν. Αλ θαη ηα πεξηζζφηεξα απφ απηά ηα θείκελα ρξεζηκνπνηνχλ θαηά θφξνλ ηνλ φξν «δηθαίσκα», σζηφζν δελ θαηνρπξψλνπλ νπζηαζηηθά ηα δηθαηψκαηα ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία, θαζψο δελ είλαη λνκηθά δεζκεπηηθά. Μπνξνχλ φκσο λα ρξεζηκνπνηεζνχλ σο εξκελεπηηθά βνεζήκαηα 27. Αξρηθά ηα δηθαηψκαηα ησλ Α.κε.Α. αλαθέξνληαη ζε θείκελα πνπ αθνξνχλ ην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ, φπσο ε Οηθνπκεληθή Γηαθήξπμε ηνπ Ο.Ζ.Δ. γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ (1948) 28, ην Γηεζλέο χκθσλν γηα ηα Οηθνλνκηθά, Κνηλσληθά θαη Μνξθσηηθά Γηθαηψκαηα (1966) 29 θαη ε χκβαζε γηα ηελ Δπαγγεικαηηθή Δπαλαπξνζαξκνγή θαη ηελ Απαζρφιεζε ησλ Μεηνλεθηνχλησλ Πξνζψπσλ (1983) 30. χληνκα φκσο δηαθάλεθε ε αλάγθε μερσξηζηήο κέξηκλαο γηα ηελ νκάδα απηή ηνπ πιεζπζκνχ, κε δηεζλή θείκελα θαη ζπκβάζεηο πνπ λα αθνξνχλ απνθιεηζηηθά ζηα άηνκα κε αλαπεξία, φπσο ε Γηαθήξπμε ησλ Γηθαησκάησλ ησλ πλεπκαηηθά θαζπζηεξεκέλσλ αηφκσλ (1971) 31 θαη ε Γηαθήξπμε ησλ δηθαησκάησλ ησλ αλαπήξσλ αηόκσλ (1975) 32. Ζ ηειεπηαία νξίδεη σο αλάπεξν «θάζε άηνκν αλίθαλν λα επηβεβαηψζεη απφ κφλν ηνπ, νιηθά ή κεξηθά, ηηο αλαγθαηφηεηεο γηα κηα θαλνληθή αηνκηθή θαη θνηλσληθή δσή, εμαηηίαο κεησκέλσλ ζσκαηηθψλ ή πλεπκαηηθψλ δπλαηνηήησλ πνπ έρεη εθ γελεηήο ή φρη». Ξερσξηζηή κλεία γίλεηαη θαη ζηα 27 Α. Μαηζαίνπ (2003), «Ζ λνκηθή δηάζηαζε ηεο πξνζηαζίαο ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο», ζην Μ. Φχιια, Κ. Μαπξηγηαλλάθε, Α. Βαδαίνπ, Ο. ηαζηλνπνχινπ, Άηνκα κε Αλαπεξίεο ζηελ Τξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, Αζήλα: Κξηηηθή, ζει Γηαθήξπμε 217 Α (ΗΗΗ) ηεο Γεληθήο πλέιεπζεο ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ, Οηθνπκεληθή Γηαθήξπμε γηα ηα Αλζξώπηλα Γηθαηώκαηα, 10/12/ Γηεζλέο Σύκθσλν γηα ηα Οηθνλνκηθά, Κνηλσληθά θαη Μνξθσηηθά Γηθαηώκαηα, ΟΖΔ, 16/12/ Γηεζλήο χκβαζε Δξγαζίαο 159, Σύκβαζε γηα ηελ Δπαγγεικαηηθή Δπαλαπξνζαξκνγή θαη ηελ Απαζρόιεζε ησλ Μεηνλεθηνύλησλ Πξνζώπσλ, Γηεζλήο Οξγάλσζε Δξγαζίαο, 20/06/ Απφθαζε 2856 ηεο Γεληθήο πλέιεπζεο ηνπ ΟΖΔ, Γηαθήξπμε ησλ Γηθαησκάησλ ησλ Πλεπκαηηθά Καζπζηεξεκέλσλ Αηόκσλ, 20/12/ Απφθαζε 3447 ηεο Γεληθήο πλέιεπζεο ηνπ Ο.Ζ.Δ., Γηαθήξπμε ησλ Γηθαησκάησλ ησλ Αλαπήξσλ Αηόκσλ, 09/12/

24 3. Ζ δηεζλήο δηάζηαζε ηεο αλαπεξίαο δηθαηψκαηα ησλ Α.κε.Α. ζηελ πγεία, ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε, ελψ ηνλίδεηαη θαη ε αλάγθε ελζσκάησζεο ηεο δηάζηαζεο ηεο αλαπεξίαο ζε φιεο ηηο πνιηηηθέο. Υαξαθηεξηζηηθά αλαθέξνληαη ηα εμήο: «Τα αλάπεξα άηνκα έρνπλ ην δηθαίσκα γηα ηαηξηθή, ςπρνινγηθή θαη ιεηηνπξγηθή κεηαρείξηζε, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ πξνζζεηηθώλ θαη ππνβνεζεηηθώλ ζπζθεπώλ, γηα ηαηξηθή θαη θνηλσληθή απνθαηάζηαζε, γηα εθπαίδεπζε, γηα επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε θαη απνθαηάζηαζε, γηα βνήζεηα, γηα ζπκβνπιεπηηθή, γηα ππεξεζίεο ηνπνζέηεζεο ζε εξγαζία θαη γηα άιιεο ππεξεζίεο πνπ ζα ηα θαηαζηήζνπλ ηθαλά λα αλαπηύμνπλ ηηο ηθαλόηεηεο θαη δεμηόηεηέο ηνπο ζην αλώηαην όξην θαη ζα επηζπεύζνπλ ηε δηαδηθαζία ηεο θνηλσληθήο ελζσκάησζεο ή επαλελζσκάησζήο ηνπο». «Τα αλάπεξα άηνκα έρνπλ ην δηθαίσκα γηα νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή αζθάιηζε θαη γηα έλα θαζώο πξέπεη επίπεδν δσήο. Έρνπλ ην δηθαίσκα, ζύκθσλα κε ηηο ηθαλόηεηέο ηνπο, λα εμαζθαιίζνπλ θαη λα δηαηεξήζνπλ ηελ εξγαζία ή λα ελαζρνιεζνύλ κε έλα επάγγεικα πνπ λα αληακείβεηαη, ρξήζηκν θαη παξαγσγηθό, θαη λα ζπκκεηέρνπλ ζε εκπνξηθέο ελώζεηο», θαη «Τα αλάπεξα άηνκα έρνπλ ην δηθαίσκα νη εηδηθέο αλάγθεο ηνπο λα ιακβάλνληαη ππόςε ζε όια ηα επίπεδα ηνπ νηθνλνκηθνύ θαη θνηλσληθνύ πξνγξακκαηηζκνύ». Σν 1993 απνηειεί έηνο ζηαζκφ κε ηελ πηνζέηεζε ησλ πξόηππσλ θαλόλσλ ηνπ Ο.Η.Δ. γηα ηελ εμίζσζε ησλ επθαηξηώλ γηα ηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο 33. Αλ θαη νη θαλφλεο απηνί δελ είλαη δεζκεπηηθνί, κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ δηεζλέο εζηκηθφ δίθαην, αλ εθαξκφδνληαη απφ έλα κεγάιν αξηζκφ θξαηψλ, ελψ κπνξνχλ λα ζπκβάινπλ θαη ζηελ απνδνρή ηνπ θνηλσληθνχ κνληέινπ πξνζέγγηζεο ηεο αλαπεξίαο, ηεο έλλνηαο 33 Απφθαζε 48/96 ηεο Γεληθήο πλέιεπζεο ηνπ ΟΖΔ, Πξόηππνη θαλόλεο γηα ηελ εμίζσζε ησλ επθαηξηώλ γηα ηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο, 20/12/

25 3. Ζ δηεζλήο δηάζηαζε ηεο αλαπεξίαο ηεο απηφλνκεο δηαβίσζεο, σο ζηνηρείν δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ επίηεπμε πιήξνπο ζπκκεηνρήο ησλ Α.κε.Α., θαη ηεο έλλνηαο ηνπ «mainstreaming», αμίεο νη νπνίεο δηαπλένπλ ηνπο πξφηππνπο θαλφλεο. Οη 22 πξφηππνη θαλφλεο ρσξίδνληαη ζε 4 ζεκαηηθά πεδία (- πξνυπνζέζεηο γηα ίζε ζπκκεηνρή, - πεξηνρέο-ζηφρνπο γηα ηελ ίζε ζπκκεηνρή, - κέηξα εθαξκνγήο, θαη - κεραληζκνχο παξαθνινχζεζεο), ελψ ηξεηο απφ ηηο νρηψ πεξηνρέο-ζηφρνπο, ζηηο νπνίεο ζηνρεχεη ε ηζφηηκε ζπκκεηνρή απνηεινχλ ε πξφζβαζε, ε εθπαίδεπζε θαη ε απαζρφιεζε. πγθεθξηκέλα, ε πξφζβαζε αλαγλσξίδεηαη σο απαξαίηεηε γηα φινπο ηνπο ππφινηπνπο ηνκείο θαη αλαθέξεηαη ζηελ πξφζβαζε ζην θπζηθφ θαη δνκεκέλν πεξηβάιινλ αθελφο, θαη αθεηέξνπ ζηελ πξφζβαζε ζηελ πιεξνθφξεζε θαη ηελ επηθνηλσλία. Ο πξφηππνο θαλφλαο 6 γηα ηελ εθπαίδεπζε αλαθέξεη φηη «ηα θξάηε πξέπεη λα αλαγλσξίδνπλ ηελ αξρή ηεο ηζόηεηαο επθαηξηώλ ζηε βαζηθή, κέζε θαη αλώηαηε εθπαίδεπζε γηα ηα παηδηά, ηνπο λένπο θαη ηνπο ελήιηθεο κε εηδηθέο αλάγθεο, ζε εληαγκέλεο δνκέο. Πξέπεη λα θξνληίδνπλ ώζηε ε εθπαίδεπζε ησλ αηόκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο λα απνηειεί αλαπόζπαζην κέξνο ηνπ εθπαηδεπηηθνύ ζπζηήκαηνο». Δθηφο απφ ηηο δηαηάμεηο γηα ηελ πξφζβαζε ζηελ γεληθή εθπαίδεπζε θαη ηηο ζρεηηθέο εηδηθέο ξπζκίζεηο, εηδηθή αλαθνξά γίλεηαη ζηελ αλάπηπμε ππνζηεξηθηηθψλ ππεξεζηψλ, ζηελ παξνρή εηδηθήο εθπαίδεπζεο, θαη ζηελ αλάγθε ζπκκεηνρήο/εκπινθήο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ηνπηθψλ θνξέσλ θαη ησλ νκάδσλ γνλέσλ θαη νξγαλψζεσλ ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία. Σέινο, ν πξφηππνο θαλφλαο 7 γηα ηελ απαζρφιεζε αλαθέξεη φηη «ηα θξάηε νθείινπλ λα αλαγλσξίζνπλ ηελ αλάγθε γηα ηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο λα ελδπλακσζνύλ, πξνθεηκέλνπ λα είλαη ζε ζέζε λα αζθνύλ ηα αλζξώπηλα δηθαηώκαηά ηνπο, εηδηθά ζηνλ ηνκέα ηεο εξγαζίαο. Σηηο αζηηθέο αιιά θαη ηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο, ζα πξέπεη λα έρνπλ ίζεο επθαηξίεο γηα παξαγσγηθή θαη επηθεξδή απαζρόιεζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο». Πην αλαιπηηθά, αλαθέξεηαη ζε έλα λνκνζεηηθφ πιαίζην πνπ δελ εηζάγεη δηαθξίζεηο ζε βάξνο ησλ Α.κε.Α., αιιά θαη ζε ελεξγεηηθά κέηξα ζηήξημεο ηεο απαζρφιεζήο ηνπο, φπσο επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε, ζπζηήκαηα πνζνζηψζεσλ, δάλεηα θαη επηρνξεγήζεηο ζε κηθξέο επηρεηξήζεηο, απνθιεηζηηθά ζπκβφιαηα ή δηθαηψκαηα πξνηεξαηφηεηαο 16

26 3. Ζ δηεζλήο δηάζηαζε ηεο αλαπεξίαο παξαγσγήο, θνξναπαιιαγέο, επλντθέο ζπκβάζεηο θαη άιιε ηερληθή ή νηθνλνκηθή βνήζεηα ζε επηρεηξήζεηο πνπ απαζρνινχλ άηνκα κε αλαπεξίεο. Ο θαλφλαο θαιεί ηα θξάηε λα εθαξκφζνπλ πξνγξάκκαηα γηα ηελ πξνζαξκνγή ησλ ρψξσλ εξγαζίαο, γηα ηελ ρξήζε λέσλ ηερλνινγηψλ θαη ηελ αλάπηπμε ηερληθψλ βνεζεκάησλ, εξγαιείσλ θαη εμνπιηζκνχ, αιιά θαη γηα ηελ παξνρή ζπλερηδφκελεο ππνζηήξημεο, πνπ λα αθνινπζνχλ ηελ ηνπνζέηεζε ζε ζέζεηο εξγαζίαο. Ζ δηαζθάιηζε δίθαηεο πνιηηηθήο πξνζιήςεσλ θαη πξναγσγψλ, ζπλζεθψλ εξγαζίαο θαη κηζζνδνζίαο, αιιά θαη ε δηεμαγσγή εθζηξαηεηψλ ελεκέξσζεο ηεο θνηλήο γλψκεο πξέπεη λα απνηεινχλ κέξηκλα ησλ θξαηψλ. Σέινο, ηα θξάηε, κε ηελ ηδηφηεηά ηνπο σο εξγνδνηψλ, ζα πξέπεη λα δεκηνπξγνχλ επλντθέο ζπλζήθεο απαζρφιεζεο γηα ηα Α.κε.Α. ζηνλ δεκφζην ηνκέα, παξάιιεια κε ηελ κέξηκλα γηα ηε δεκηνπξγία ελαιιαθηηθψλ δνκψλ θαη κηθξψλ κνλάδσλ πξνζηαηεπκέλεο ή ππνζηεξηδφκελεο απαζρφιεζεο 34. Δπηπιένλ, ε Γεληθή πλέιεπζε ηνπ Ο.Ζ.Δ., κε ηηο Απνθάζεηο ηεο 56/168 ηνπ 2001 θαη 60/232 ηνπ 2005, απνθάζηζε ηελ ζπγθξφηεζε κηαο ad hoc Δπηηξνπήο γηα ηε ζχληαμε κηαο «Πεξηεθηηθήο θαη Οινθιεξσκέλεο Γηεζλνύο ύκβαζεο γηα ηελ Πξνζηαζία θαη Πξναγσγή ησλ Γηθαησκάησλ θαη ηεο Αμηνπξέπεηαο ησλ Αηόκσλ κε Αλαπεξία». Ζ ad hoc Δπηηξνπή, ζηελ 8ε χλνδφ ηεο ηνλ Αχγνπζην ηνπ 2006, ζπλέηαμε έλα ρέδην (Draft Report) γηα κηα λέα χκβαζε γηα ηελ πξνζηαζία ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ησλ αλαπήξσλ αηφκσλ, ε νπνία, αθνχ πηνζεηεζεί θαη απφ ηε Γεληθή πλέιεπζε ηνπ Ο.Ζ.Δ., ζα ππνβιεζεί γηα θχξσζε απφ ηα θξάηε-κέιε ηνπ Οξγαληζκνχ ζην άκεζν πξνζερέο κέιινλ. 35 Οδεγφ γηα ηε ράξαμε πνιηηηθήο γηα ηα άηνκα κε αλαπεξία ζε εζληθφ επίπεδν κπνξεί λα απνηειέζεη ην ρέδην δξάζεο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξώπεο γηα ηελ πξνώζεζε ησλ δηθαησκάησλ θαη ηεο πιήξνπο ζπκκεηνρήο ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ θνηλσλία: βειηηώλνληαο ηελ πνηόηεηα ηεο δσήο ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ 34 Μ. Κπξηαδνπνχινπ (2003), «Οη πξφηππνη θαλφλεο ηνπ ΟΖΔ γηα ηελ εμίζσζε ησλ επθαηξηψλ γηα ηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο», ζην Μ. Φχιια, Κ. Μαπξηγηαλλάθε, Α. Βαδαίνπ, Ο. ηαζηλνπνχινπ, Άηνκα κε Αλαπεξίεο ζηελ Τξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, Αζήλα: Κξηηηθή, ζει Ηζηνζειίδα Αλαπεξία Σψξα, Οη Γηεζλείο Σπκβάζεηο, Γηαθεξύμεηο θαη Καλνληζκνί Πξνζηαζίαο Σρεηηθά µε ηελ Αλαπεξία, 17

27 3. Ζ δηεζλήο δηάζηαζε ηεο αλαπεξίαο Δπξώπε: Σν ζπγθεθξηκέλν Πξφγξακκα Γξάζεο επηδηψθεη λα κεηαθξάζεη ηνπο ζηφρνπο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο, φζνλ αθνξά ζηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, ζηελ θαηαπνιέκεζε ησλ δηαθξίζεσλ, ζηηο ίζεο επθαηξίεο, ζηα πιήξε πνιηηηθά δηθαηψκαηα θαη ζηε ζπκκεηνρή ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία ζε έλα Δπξσπατθφ πνιηηηθφ πιαίζην γηα ηα άηνκα κε αλαπεξία, γηα ηελ επφκελε δεθαεηία. Αλαγλσξίδεη ηε βαζηθή αξρή φηη ε θνηλσλία έρεη θαζήθνλ έλαληη φισλ ησλ πνιηηψλ ηεο λα δηαζθαιίζεη φηη νη ζπλέπεηεο ηεο αλαπεξίαο ειαρηζηνπνηνχληαη κέζσ ηεο ελεξγνχο ππνζηήξημεο πγηψλ ηξφπσλ δσήο, αζθαιέζηεξνπ πεξηβάιινληνο, επαξθνχο πγεηνλνκηθήο πεξίζαιςεο, απνθαηάζηαζεο θαη ππνζηεξηθηηθψλ θνηλνηήησλ. Γηα ην ιφγν απηφ θαζνξίδεη 15 γξακκέο δξάζεο 37 πνπ θαιχπηνπλ φινπο ηνπο βαζηθνχο ηνκείο ηεο δσήο ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ε Δθπαίδεπζε θαη ε Απαζρφιεζε, επαγγεικαηηθφο πξνζαλαηνιηζκφο θαη θαηάξηηζε: Ζ ίζε πξόζβαζε ζηελ εθπαίδεπζε (αξηζ. 4) απνηειεί κηα ζεκειηώδε απαίηεζε γηα ηε δηαζθάιηζε ηεο θνηλσληθήο έληαμεο, θαζώο επίζεο θαη ηεο αλεμαξηεζίαο γηα ηα άηνκα κε αλαπεξία. Ζ εθπαίδεπζε ζα πξέπεη λα θαιύπηεη όια ηα ζηάδηα ηεο δσήο, από ηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε έσο ηελ επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε, θαζώο επίζεο θαη ηε δηα βίνπ κάζεζε. Ζ επηθξαηνύζα εθπαίδεπζε θαη ηα εμεηδηθεπκέλα πξνγξάκκαηα, 36 πκβνχιην ηεο Δπξψπεο, Δπηηξνπή Τπνπξγψλ, Σρέδην δξάζεο ηνπ Σπκβνπιίνπ ηεο Δπξώπεο γηα ηελ πξνώζεζε ησλ δηθαησκάησλ θαη ηεο πιήξνπο ζπκκεηνρήο ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ θνηλσλία: βειηηώλνληαο ηελ πνηόηεηα ηεο δσήο ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ Δπξώπε: , 05/04/ Οη γξακκέο δξάζεο θαιχπηνπλ ηηο αθφινπζεο πεξηνρέο: - Αξηζ. 1: πκκεηνρή ζηελ πνιηηηθή θαη ηε δεκφζηα δσή - Αξηζ. 2: πκκεηνρή ζηελ πνιηηηζηηθή δσή - Αξηζ. 3: Δλεκέξσζε θαη επηθνηλσλία - Αξηζ. 4: Δθπαίδεπζε - Αξηζ. 5: Απαζρφιεζε, επαγγεικαηηθφο πξνζαλαηνιηζκφο θαη θαηάξηηζε - Αξηζ. 6: Γνκεκέλν πεξηβάιινλ - Αξηζ. 7: Μέζα Μεηαθνξάο - Αξηζ. 8: Κνηλνηηθή δηαβίσζε - Αξηζ. 9: Τγεηνλνκηθή πεξίζαιςε - Αξηζ. 10: Απνθαηάζηαζε - Αξηζ. 11: Κνηλσληθή πξνζηαζία - Αξηζ. 12: Ννκηθή πξνζηαζία - Αξηζ. 13: Πξνζηαζία θαηά ηεο βίαο θαη ηεο θαθνπνίεζεο - Αξηζ. 14: Έξεπλα θαη αλάπηπμε θαη - Αξηζ. 15: Δπαηζζεηνπνίεζε. 18

28 3. Ζ δηεζλήο δηάζηαζε ηεο αλαπεξίαο αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε, ζα πξέπεη λα ελζαξξύλνληαη λα ζπλεξγαζηνύλ πξνθεηκέλνπ λα ππνζηεξίμνπλ ηα άηνκα κε αλαπεξία ζηηο ηνπηθέο θνηλόηεηέο ηνπο. Μηα επηθξαηνύζα πξνζέγγηζε κπνξεί επίζεο λα ζπκβάιιεη ζηελ επαηζζεηνπνίεζε θαη ηελ θαηαλόεζε ηεο αλζξώπηλεο πνηθηινκνξθίαο από ηα άηνκα ρσξίο αλαπεξία. Ζ απαζρόιεζε, ν επαγγεικαηηθόο πξνζαλαηνιηζκόο θαη ε θαηάξηηζε (αξηζ. 5) είλαη βαζηθνί παξάγνληεο γηα ηελ θνηλσληθή έληαμε θαη ηελ νηθνλνκηθή αλεμαξηεζία ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία. Ννκνζεζία, κέηξα θαη ππεξεζίεο απαηηνύληαη πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιηζηεί ε ηζόηεηα επθαηξηώλ γηα ηα άηνκα κε αλαπεξία, ζε ζρέζε κε ηελ απόθηεζε θαη ηε δηαηήξεζε κηαο εξγαζίαο. Ζ ίζε πξόζβαζε ζηελ απαζρόιεζε ζα πξέπεη λα εληζρπζεί, ζπλδπάδνληαο κέηξα θαηά ησλ δηαθξίζεσλ θαη ζεηηθήο δξάζεο θαη εληάζζνληαο ηα δεηήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ απαζρόιεζε ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηηο πνιηηηθέο απαζρόιεζεο. Δπηπιένλ, εηδηθή κλεία γίλεηαη θαη ζηηο νκάδεο αηφκσλ κε αλαπεξία πνπ βξίζθνληαη ζε αθφκε πην κεηνλεθηηθή ζέζε, φπσο γπλαίθεο θαη λέεο κε αλαπεξία, άλζξσπνη κε αλαπεξία πνπ έρνπλ αλάγθε απφ πςειφ επίπεδν ππνζηήξημεο, παηδηά θαη λένη κε αλαπεξία, ειηθησκέλα άηνκα κε αλαπεξία θαη άλζξσπνη κε αλαπεξία απφ ηηο κεηνλφηεηεο θαη ηνπο κεηαλάζηεο. Σέινο, νξίδνληαη ηα θξάηε κέιε σο ππεχζπλα γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ Πξνγξάκκαηνο ζε εζληθφ επίπεδν, πξνζαξκνζκέλεο ζηηο ηδηαίηεξεο αλάγθεο ηεο θάζε θνηλσλίαο, θαζψο θαη γηα ηελ παξαθνινχζεζε ηεο πξνφδνπ, ζε ζπλεξγαζία κε ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο. 3.1 Σα άηνκα κε αλαπεξία ζηελ Δ.Δ. Ο αγψλαο θαηά ηεο θηψρεηαο θαη ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ απνηειεί έλαλ απφ ηνπο θπξηφηεξνπο ζηφρνπο ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλσληθνχ Μνληέινπ. Γηα ηελ εθπιήξσζε ηνπ ζηφρνπ απηνχ, ε Δ.Δ. ρξεζηκνπνηεί κηα ζεηξά κεζφδσλ (Αλνηθηή Μέζνδνο πληνληζκνχ Α.Μ..), πνιηηηθψλ (Πνιηηηθή πλνρήο, ηξαηεγηθή ηεο 19

29 3. Ζ δηεζλήο δηάζηαζε ηεο αλαπεξίαο Ληζαβφλαο) θαη εξγαιείσλ (Καηεπζπληήξηεο Γξακκέο γηα ηελ Απαζρφιεζε, Δπξσπατθφ Κνηλσληθφ Σακείν Δ.Κ.Σ., Κνηλνηηθή Πξσηνβνπιία EQUAL θ.α.) πνπ αλακέλεηαη λα νδεγήζνπλ ζηαδηαθά ζηελ εμάιεηςε ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ζε επξσπατθφ επίπεδν. Τπνζηεξίδεη κε ηνλ ηξφπν απηφ έλα ελεξγεηηθφ θνηλσληθφ θξάηνο, ην Δλεξγό Κξάηνο Πξόλνηαο κε επίθεληξν ηελ απαζρφιεζε 38. Ζ Δπξσπατθή Δπηηξνπή αλαγλσξίδεη φηη ηα άηνκα κε αλαπεξία απνηεινχλ κηα νκάδα πνπ απεηιείηαη πεξηζζφηεξν απφ ηελ θηψρεηα θαη ηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ, αθνχ αληηκεησπίδνπλ πνιιαπινχο θξαγκνχο θαηά ηελ πξφζβαζή ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ηηο θνηλσληθέο ππεξεζίεο θαη ηελ εθπαίδεπζε. Λφγσ αθελφο ηεο έιιεηςεο ζπγθξίζηκσλ ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ γηα ηελ θαηάζηαζε πνπ επηθξαηεί ζηα δηάθνξα θξάηε κέιε φζνλ αθνξά ηηο ζπλζήθεο δηαβίσζήο ηνπο, ηηο δηαθξίζεηο θαη ηνπο πεξηνξηζκνχο πνπ πθίζηαληαη ζην θνηλσληθφ θαη νηθνλνκηθφ ηνπο πεξηβάιινλ, θαη αθεηέξνπ ηηο ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηηο, νχησο ή άιισο ζπνξαδηθέο, πνιηηηθέο πνπ εθαξκφδεη ην θάζε θξάηνο κέινο, έρεη ηνλίζεη ηελ αλάγθε αλάπηπμεο θνηλψλ δξάζεσλ θαη πνιηηηθψλ ζε επξσπατθφ επίπεδν. Ζ Δπξσπατθή Έλσζε αληηκεησπίδεη ηελ αλαπεξία σο θνηλσληθφ δεκηνχξγεκα θαη ηα ζέκαηα πξφζβαζεο θαη θηλεηηθφηεηάο ηνπο κε βάζε ηηο ίζεο επθαηξίεο θαη ην δηθαίσκα ζπκκεηνρήο. ην πιαίζην απηφ, ν Υάξηεο ησλ Θεκειησδώλ δηθαησκάησλ ηεο Δ.Δ. (1989) αλαγλσξίδεη φηη, γηα λα επηηεπρζεί ε ηζφηεηα γηα ηα άηνκα κε αλαπεξία, ζα πξέπεη ην δηθαίσκα κε δηαθξηηηθήο κεηαρείξηζεο ιφγσ αλαπεξίαο λα ζπκπιεξσζεί απφ ην δηθαίσκα ζε ζεηηθά κέηξα, πνπ ζα δηαζθαιίδνπλ ηελ αλεμαξηεζία, ηελ έληαμε θαη ηε ζπκκεηνρή ησλ Α.κε.Α. ζηελ θνηλσληθή δσή 39. πγθεθξηκέλα αλαθέξεη φηη «θάζε αλάπεξν άηνκν, αλεμάξηεηα απφ ηελ πξνέιεπζε θαη ηε θχζε ηεο αλαπεξίαο ηνπ, πξέπεη λα απνιαχεη ζπγθεθξηκέλσλ πξφζζεησλ επεξγεηεκάησλ κε ζθνπφ λα επλνεζεί ε επαγγεικαηηθή θαη θνηλσληθή έληαμή ηνπ» Θ. αθειιαξφπνπινο (2006), Εεηήκαηα Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο, Αζήλα: Γηφληθνο, ζει ΔΑκεΑ (2006), Σρέδην Πξνγξάκκαηνο Γξάζεο ηεο Δζληθήο Σπλνκνζπνλδίαο Αηόκσλ κε Αλαπεξία γηα ηε Φξνληθή Πεξίνδν , Αζήλα. 40 ΔΔ, Φάξηεο ησλ Θεκειησδώλ δηθαησκάησλ ηεο ΔΔ, Δπίζεκε Δθεκεξίδα αξηζ. C 303, 14/12/

30 3. Ζ δηεζλήο δηάζηαζε ηεο αλαπεξίαο Άιινη θαλνληζκνί θαη δηαηάμεηο πνπ ζίγνπλ ην δήηεκα ηεο αλαπεξίαο ζε επίπεδν Δπξσπατθήο Έλσζεο είλαη 41 : Σα ηξία Κνηλνηηθά Πξνγξάκκαηα γηα ηελ Καηαπνιέκεζε ηεο Φηψρεηαο ( , , ). Σν Φήθηζκα ηνπ πκβνπιίνπ ζρεηηθά κε ηελ θαηάξηηζε ηνπ Πξνγξάκκαηνο Γξάζεο γηα ηελ επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε ησλ κεηνλεθηνχλησλ αηφκσλ (1974). Σν Κνηλνηηθφ Γίθηπν Κέληξσλ Απνθαηάζηαζεο (1974). Σν Φήθηζκα ηνπ πκβνπιίνπ γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ κεηνλεθηνχλησλ αηφκσλ (1981). Σν Φήθηζκα ηνπ πκβνπιίνπ γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ (1989). Ζ χζηαζε ηνπ πκβνπιίνπ γηα ηε ζχγθιηζε ησλ ζηφρσλ θαη ησλ πνιηηηθψλ θνηλσληθήο πξνζηαζίαο (1992) 42, πνπ ζπληζηά ζηα θξάηε κέιε λα εμαζθαιίδνπλ έλα ζηνηρεηψδεο επίπεδν βηνηηθψλ πφξσλ ζε φια ηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο πνπ δηακέλνπλ κφληκα ζην έδαθφο ηνπο θαη λα ππνβνεζνχλ ηελ θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή ελζσκάησζε ησλ αηφκσλ πνπ πάζρνπλ απφ καθξνρξφληεο αζζέλεηεο ή αλαπεξίεο. 41 Γ. Ακίηζεο, Γ. Καηξνχγθαινο (1998), «Καλνληζηηθέο Γηαζηάζεηο ηνπ Κνηλσληθνχ Απνθιεηζκνχ», ζην Ίδξπκα άθε Καξάγησξγα, Κνηλσληθέο Αληζόηεηεο θαη Κνηλσληθόο απνθιεηζκόο, Αζήλα, ζει , Η. Βαξδαθαζηάλεο (2004), «Ζ ζχγρξνλε πνιηηηθή γηα ηελ αλαπεξία», ζην Κ.Α.Φ.Κ.Α. Φηιηαηξψλ Μεζζελίαο, Αμηνπνίεζε Αλζξώπηλνπ Γπλακηθνύ ζην Γίθηπν Γνκώλ γηα Άηνκα κε Αλαπεξία, Πξαθηηθά Παλειιήληνπ Δπηζηεκνληθνχ πλεδξίνπ, Φηιηαηξά, ζει. 17, Μ. Κπξηαδνπνχινπ (2003), «Δλαιιαθηηθέο κνξθέο απαζρφιεζεο γηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο: Δπξσπατθή εκπεηξία», ζην Μ. Φχιια, Κ. Μαπξηγηαλλάθε, Α. Βαδαίνπ, Ο. ηαζηλνπνχινπ, Άηνκα κε Αλαπεξίεο ζηελ Τξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, Αζήλα: Κξηηηθή, ζει χζηαζε ηνπ πκβνπιίνπ γηα ηε ζύγθιηζε ησλ ζηόρσλ θαη ησλ πνιηηηθώλ θνηλσληθήο πξνζηαζίαο, ΔΔ L245/49, 26/08/

31 3. Ζ δηεζλήο δηάζηαζε ηεο αλαπεξίαο Ζ αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο «Ηζφηεηα επθαηξηψλ γηα ηα άηνκα κε αλαπεξίεο Μηα λέα ζηξαηεγηθή ηεο Κνηλφηεηαο γηα ηα άηνκα κε αλαπεξίεο» (1997) 43 Ζ Οδεγία 78 ηνπ 2000 γηα ηελ ζπλερή απαζρφιεζε νκάδσλ πιεζπζκνχ, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ηα άηνκα κε αλαπεξία, θαη γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ δηαθξίζεσλ ζηνλ ηνκέα ηεο απαζρφιεζεο ζηε βάζε ηεο αλαπεξίαο θαη άιισλ αηηηψλ 44. Σν «Δπξσπατθφ Έηνο ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο», Ζ Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο, ηεο 28εο Ννεκβξίνπ 2005 ζρεηηθά κε ηελ θαηάζηαζε ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία ζηε δηεπξπκέλε Δπξσπατθή Έλσζε: ην επξσπατθφ ζρέδην δξάζεο Σν ζρέδην δξάζεο ηεο Δπηηξνπήο γηα ηελ Κνηλσληθή Έληαμε ησλ Αηφκσλ κε Αλαπεξίεο , πνπ απνβιέπεη ζηνλ θαζνξηζκφ κηαο βηψζηκεο θαη ιεηηνπξγηθήο πξνζέγγηζεο ησλ δεηεκάησλ πνπ αθνξνχλ ηελ αλαπεξία ζηε δηεπξπκέλε Δπξψπε, κε ζπγθεθξηκέλνπο ζηφρνπο ηελ νινθιήξσζε ηεο εθαξκνγήο ηεο νδεγίαο γηα ηελ ίζε κεηαρείξηζε φζνλ αθνξά ηελ απαζρφιεζε θαη ηελ εξγαζία, ηνλ πεξαηηέξσ ζπλππνινγηζκφ ηεο αλαπεξίαο ζηηο ζρεηηθέο θνηλνηηθέο πνιηηηθέο θαη ηελ πξνψζεζε ηεο δπλαηφηεηαο πξφζβαζεο γηα φινπο 46. Σα άηνκα κε αλαπεξίεο απνηεινχλ πάλσ απφ ην 10% ηνπ ελεξγνχ πιεζπζκνχ ηεο Δ.Δ., ελψ ην πνζνζηφ αλεξγίαο ηνπο είλαη θαηά πνιχ πςειφηεξν ηνπ ππφινηπνπ πιεζπζκνχ. Παξάιιεια, ηα πεξηζζφηεξα Α.κε.Α. πνπ είλαη ζε παξαγσγηθή ειηθία βξίζθνληαη εθηφο ηεο αγνξάο εξγαζίαο θαη είλαη άκεζα εμαξηψκελα απφ ηα επηδφκαηα αλαπεξίαο. Δμάιινπ, κεγάιν πνζνζηφ ηνπο έρνπλ ρακεινχ επηπέδνπ κφξθσζε θαη πξνζιακβάλνληαη ζε ρακειά ακεηβφκελεο εξγαζίεο. 43 Αλαθνίλσζε Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο COM(96) 406 ηειηθφ, Δ.Δ. C12, 13/01/ Οδεγία ηνπ πκβνπιίνπ 2000/78/ΔΚ, L 303, 02/12/ Ηζηνζειίδα Europa, 46 Ηζηνζειίδα Europa, 22

32 3. Ζ δηεζλήο δηάζηαζε ηεο αλαπεξίαο Πξνο αληηκεηψπηζε απηήο ηεο θαηάζηαζεο θαη γηα λα κεηνπζηψζεη ηηο αλσηέξσ δηαθεξχμεηο ηεο ζε πξάμε, ε Δ.Δ. έρεη εθπνλήζεη έλα ζχλνιν δξάζεσλ, ελδεηθηηθά 47 : Σα Πξνγξάκκαηα εθαξκνγήο γηα ηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο HELIOS 1 ( ) θαη HELIOS 2 ( ), κε ζηφρν ηελ πξνψζεζε ηεο εμίζσζεο ησλ επθαηξηψλ θαη ηελ έληαμε ησλ αηφκσλ κε αλαπεξίεο. Σν Πξφγξακκα HELIOS 2 πεξηειάκβαλε δξαζηεξηφηεηεο ησλ κε θπβεξλεηηθψλ νξγαλψζεσλ ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία, ηνπ ζπζηήκαηνο ειεθηξνληθήο πιεξνθφξεζεο Handynet θαη δξαζηεξηφηεηεο αληαιιαγψλ θαη πιεξνθφξεζεο, ζηνπο ηνκείο: ιεηηνπξγηθή απνθαηάζηαζε, έληαμε ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο, επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε θαη νηθνλνκηθή έληαμε, θνηλσληθή έληαμε θαη απηφλνκε δηαβίσζε. Ζ θνηλνηηθή πξσηνβνπιία HORIZON ( ) γηα ηελ πξφζβαζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο ησλ αλαπήξσλ θαη ησλ κεηνλνηήησλ. Υξεκαηνδνηνχκελε απφ ην Δπξσπατθφ Κνηλσληθφ Σακείν, ζηφρεπε ζηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε πξνγξακκάησλ επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο γηα ηελ απφθηεζε πξνζφλησλ θαη δεμηνηήησλ, ψζηε λα βειηησζεί ε αληαγσληζηηθφηεηα θαη νη φξνη πξφζβαζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο ησλ αλσηέξσ θαηεγνξηψλ αηφκσλ. Σν Δπξσπατθφ Γίθηπν Κέληξσλ Workable (WCN Europe), πνπ ηδξχζεθε απφ 6 θξάηε κέιε 48 ην 1995, ρξεκαηνδνηνχκελν απφ ην Πξφγξακκα Leonardo Da Vinci, κε ζηφρν ηελ παξνρή ελφο ππνζηεξηθηηθνχ θέληξνπ ζηνπο θνηηεηέο/πηπρηνχρνπο κε αλαπεξία, πνπ ζα ηνπο βνεζνχζε λα βξνπλ δνπιεηά θαη λα απνθηήζνπλ επαγγεικαηηθή εκπεηξία. Οη ππεξεζίεο πνπ παξέρνληαλ 47 Γ. Ακίηζεο, Γ. Καηξνχγθαινο (1998), «Καλνληζηηθέο Γηαζηάζεηο ηνπ Κνηλσληθνχ Απνθιεηζκνχ», ζην Ίδξπκα άθε Καξάγησξγα, Κνηλσληθέο Αληζόηεηεο θαη Κνηλσληθόο απνθιεηζκόο, Αζήλα, ζει , Μ. Κπξηαδνπνχινπ (2003), «Δλαιιαθηηθέο κνξθέο απαζρφιεζεο γηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο: Δπξσπατθή εκπεηξία», ζην Μ. Φχιια, Κ. Μαπξηγηαλλάθε, Α. Βαδαίνπ, Ο. ηαζηλνπνχινπ, Άηνκα κε Αλαπεξίεο ζηελ Τξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, Αζήλα: Κξηηηθή, ζει , θαη Μ. Μηραήι (1995), «Ζ Κνηλνηηθή πξσηνβνπιία HORIZON ζηελ Διιάδα», ζην Μ. Καΐια, Ν. Πνιεκηθφο, Γ. Φηιίππνπ, Άηνκα κε Δηδηθέο Αλάγθεο. Σύγρξνλεο Καηεπζύλζεηο θαη Απόςεηο ζε Πξνβιήκαηα Πξόιεςεο, Παξέκβαζεο, Αληηκεηώπηζεο, Σφκνο Α, Β, Ρφδνο: Διιεληθά Γξάκκαηα, ζει Σα θξάηε κέιε πνπ ζπκκεηείραλ ήηαλ ε Απζηξία, ε Γεξκαλία, ε Διιάδα, ε Ηηαιία, ε Μεγάιε Βξεηαλία θαη ε Οιιαλδία. 23

33 3. Ζ δηεζλήο δηάζηαζε ηεο αλαπεξίαο κέζσ ησλ θέληξσλ αθνξνχζαλ ζηελ εθπαίδεπζε ζε δεμηφηεηεο αλαδήηεζεο εξγαζίαο, ζηελ επαγγεικαηηθή ζπκβνπιεπηηθή θαη ζε ηνπνζεηήζεηο δνθηκαζηηθήο απαζρφιεζεο 49. Ζ Δπξσπατθή ηξαηεγηθή γηα ηελ Απαζρφιεζε (1997), κέζσ ηεο νπνίαο ηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηα άηνκα κε αλαπεξίεο εληάζζνληαη πιήξσο ζηηο εηήζηεο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο ηνπ πκβνπιίνπ. Ζ Κνηλνηηθή Πξσηνβνπιία EQUAL ( ), ε νπνία ιεηηνπξγεί ζπκπιεξσκαηηθά πξνο ηελ Δπξσπατθή ηξαηεγηθή γηα ηελ Απαζρφιεζε θαη ζηνρεχεη ζηελ πξνψζεζε λέσλ κέζσλ γηα ηελ θαηαπνιέκεζε θάζε κνξθήο δηαθξίζεσλ θαη αληζφηεηαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, φπσο δεκηνπξγία ζχγρξνλσλ εμεηδηθεπκέλσλ δνκψλ ζηήξημεο ηεο απαζρφιεζεο ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία θαη ρξήζε ειεθηξνληθψλ ππεξεζηψλ θαη εξγαιείσλ 50. Σν Πξφγξακκα Leonardo Da Vinci «Ίζεο επθαηξίεο απαζρφιεζεο: άζθεζε θαη ππνζηήξημε αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο θαη εξγνδνηψλ», κε ζθνπφ ηε κεηαθνξά εμεηδηθεπκέλεο γλψζεο θαη εκπεηξίαο απφ ηηο επηρεηξήζεηο ζηνπο εθπαηδεπφκελνπο-άηνκα κε αλαπεξίεο 51. Σν πλεχκα θαη νη ζθνπνί φισλ ησλ θεηκέλσλ θαη ησλ δξάζεσλ πνπ αλαθέξζεθαλ πξνεγνπκέλσο κπνξνχλ λα ζπλνςηζηνχλ ζηνπο ζηφρνπο γηα «κηα Νέα Δπξσπατθή ηξαηεγηθή Κνηλσληθήο Έληαμεο», νη νπνίνη ηέζεθαλ ζην Δπξσπατθφ πκβνχιην 49 Γ. ηδεξνπνχινπ-γεκαθάθνπ (2003), «Έληαμε ησλ θνηηεηψλ θαη πηπρηνχρσλ κε αλαπεξίεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο: επξσπατθφ δίθηπν θέληξσλ Workable», ζην Μ. Φχιια, Κ. Μαπξηγηαλλάθε, Α. Βαδαίνπ, Ο. ηαζηλνπνχινπ, Άηνκα κε Αλαπεξίεο ζηελ Τξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, Αζήλα: Κξηηηθή, ζει Δκπνξηθφ & Βηνκεραληθφ Δπηκειεηήξην Αζελψλ, «Οινθιεξσκέλε Παξέκβαζε γηα ηελ Ηζφηηκε πκκεηνρή ησλ Αηφκσλ κε Αλαπεξία ζηελ Δξγαζία», Κνηλνηηθή Πξσηνβνπιία EQUAL, Newsletter No. 4, Οθηψβξηνο Ν. Πνιεκηθφο, Γ. Μπαθαξή (2003), «Πξφγξακκα Leonardo Da Vinci κε ηίηιν «Ίζεο επθαηξίεο απαζρφιεζεο: άζθεζε θαη ππνζηήξημε αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο θαη εξγνδνηψλ» - Σκήκα Πξνζρνιηθήο Αγσγήο θαη Δθπαηδεπηηθνχ ρεδηαζκνχ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αηγαίνπ, ζην Μ. Φχιια, Κ. Μαπξηγηαλλάθε, Α. Βαδαίνπ, Ο. ηαζηλνπνχινπ, Άηνκα κε Αλαπεξίεο ζηελ Τξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, Αζήλα: Κξηηηθή, ζει

34 3. Ζ δηεζλήο δηάζηαζε ηεο αλαπεξίαο ηεο Νίθαηαο ην 2000, θαη νη νπνίνη κπνξνχλ λα ζπκβάιινπλ θαη ζηελ αληηκεηψπηζε ηνπ απνθιεηζκνχ ησλ Α.κε.Α. 52 : α) Πξνψζεζε ηεο ζπκκεηνρήο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, κε ηελ πξνψζεζε ηεο απαζρνιεζηκφηεηαο, ησλ πνιηηηθψλ θαηάξηηζεο θαη δηαρείξηζεο αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ θαη ηεο νκαιήο ζπλχπαξμεο κεηαμχ εξγαζίαο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο θξνληίδαο ησλ εμαξηψκελσλ αηφκσλ. Ζ πξνηεξαηφηεηα ηεο απμαλφκελεο ζπκκεηνρήο ζηελ απαζρφιεζε ηζρχεη ζε πνιχ κεγαιχηεξν βαζκφ κάιηζηα γηα ηα άηνκα κε αλαπεξία, αθνχ ε ζπκκεηνρή ηνπο δελ ζρεηίδεηαη κφλν κε ην εηζφδεκα αιιά θπξίσο κε ην αίζζεκα φηη είλαη κέιε ηεο θνηλσλίαο, φηη πξνζθέξνπλ ζε απηή. β) Γηεπθφιπλζε ηεο πξφζβαζεο ζε πφξνπο, δηθαηψκαηα, αγαζά θαη ππεξεζίεο, φπσο πξνγξάκκαηα θνηλσληθήο πξνζηαζίαο θαη θξνληίδαο γηα ηελ πγεία, εθπαίδεπζε, κεηαθνξέο θ.η.ι. εκαληηθή είλαη θαη ε πνηφηεηα ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ, θαζψο, γηα παξάδεηγκα, κπνξεί λα ππάξρνπλ ζρνιεία θαη λνζνθνκεία, αιιά ν ππάξρσλ εμνπιηζκφο θαη ε θηηξηαθή ππνδνκή λα είλαη πεπαιαησκέλα θαη κε πξνζβάζηκα ζε άηνκα κε αλαπεξία. γ) Πξφιεςε ησλ θηλδχλσλ απνθιεηζκνχ, κε θνηλσληθέο πνιηηηθέο πξνιεπηηθνχ ραξαθηήξα πνπ λα ζηνρεχνπλ θπξίσο ζηηο πην επάισηεο νκάδεο, φπσο θαη ηα άηνκα κε αλαπεξία. ηνλ ζπγθεθξηκέλν ζηφρν ππνγξακκίδνληαη θαη νη θίλδπλνη απνθιεηζκνχ πνπ ζπλδένληαη κε ηελ αλάπηπμε ηεο θνηλσλίαο ηεο γλψζεο, γηα ηελ νπνία ηα θξάηε κέιε θαινχληαη λα ιάβνπλ ππφςε εηδηθά ηηο αλάγθεο ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία. δ) Βνήζεηα ζηνπο πην επάισηνπο, ζηνπο νπνίνπο θπζηθά εληάζζνληαη ηα άηνκα κε αλαπεξία. Σα θξάηε κέιε θαινχληαη λα αλαπηχμνπλ ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο θαη δξάζεηο πνπ λα απεπζχλνληαη απνθιεηζηηθά ζηηο νκάδεο απηέο ηνπ πιεζπζκνχ, αιιά θαη λα ηηο ελζσκαηψζνπλ ζε φινπο ηνπο άιινπο ζηφρνπο. 52 ΔΑκεΑ (2002), Αλαπεξία θαη Κνηλσληθόο Απνθιεηζκόο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε Ώξα γηα αιιαγή, εξγαιεία γηα ηελ αιιαγή, Σειηθή Έθζεζε Μειέηεο, Αζήλα, ζει

35 3. Ζ δηεζλήο δηάζηαζε ηεο αλαπεξίαο ε) Κηλεηνπνίεζε φισλ ησλ αξκφδησλ θνξέσλ, κε ηηο θαηάιιειεο ζπληνληζηηθέο δηαδηθαζίεο θαη δνκέο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ ίδησλ ησλ αλζξψπσλ πνπ πθίζηαληαη ηνπο απνθιεηζκνχο θαη ησλ νξγαλψζεσλ πνπ ηνπο αληηπξνζσπεχνπλ. 26

36 4. Οη θξαηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα 4. Οη θξαηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα ηελ Διιάδα ηα άηνκα κε αλαπεξίεο απνηεινχλ πεξίπνπ ην 9,3% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο. Απφ ηα απνηειέζκαηα έξεπλαο ηεο Δ..Τ.Δ. γηα ην 2003 πξνθχπηεη φηη ην 18,2 % ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο αληηκεησπίδεη θάπνην πξφβιεκα πγείαο ή θάπνηα αλαπεξία θαη πεξηζζφηεξα απφ ηα κηζά άηνκα βξίζθνληαη ζε ειηθίεο άλσ ησλ 65 εηψλ. Σν πνζνζηφ αλεξγίαο γηα ηα άηνκα απηά είλαη κηθξφηεξν απφ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ηνπ γεληθνχ πιεζπζκνχ (8,9% έλαληη 9,6%). Δπίζεο, 84% ησλ αηφκσλ απηψλ είλαη νηθνλνκηθά κε ελεξγά, έλαληη 58% ηνπ γεληθνχ πιεζπζκνχ 53. Γηάγξακκα 1 Πεγή: Τπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ, Δζληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία ηεο Διιάδνο (2002), Έξεπλα γηα άηνκα κε πξνβιήκαηα πγείαο ή αλαπεξία, Σα εκπφδηα πνπ ζπλαληνχλ ζηε θνηλσληθή ηνπο δσή ζρεηίδνληαη άκεζα κε ην είδνο θαη ηελ έθηαζε ηεο αλαπεξίαο ηνπο, ελψ ηα πξνβιήκαηά ηνπο αλαθέξνληαη θπξίσο ζηελ παξνρή ίζσλ επθαηξηψλ ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ απαζρφιεζε, ζηε βειηίσζε 53 Τπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ, Δζληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία ηεο Διιάδνο (2002), Έξεπλα γηα άηνκα κε πξνβιήκαηα πγείαο ή αλαπεξία, 27

37 4. Οη θξαηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα ηεο πνηφηεηαο ησλ παξερνκέλσλ ππεξεζηψλ πγείαο θαη θνηλσληθήο θξνληίδαο θαη ζηελ πξνζβαζηκφηεηα. Δηδηθφηεξα φζνλ αθνξά ζηελ απαζρφιεζε, ηα άηνκα κε αλαπεξίεο αληηκεησπίδνπλ πςειφηεξε θαη κεγαιχηεξεο δηάξθεηαο αλεξγία, πςειφηεξν πνζνζηφ κεξηθψο απαζρνινχκελσλ, πςειφηεξν πνζνζηφ επνρηθψο απαζρνινχκελσλ, κεγαιχηεξν θίλδπλν απφιπζεο, απαζρφιεζε ζε ζέζεηο εξγαζίαο πνπ δελ αληαπνθξίλνληαη ζηηο πξαγκαηηθέο ηθαλφηεηεο, εκπεηξίεο θαη θηινδνμίεο ηνπο θαη ρακειφηεξεο αµνηβέο 54. ε θεληξηθφ επίπεδν αξκφδηα γηα ηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε ησλ δηάθνξσλ πνιηηηθψλ γηα ηα άηνκα κε αλαπεξία είλαη ηα Τπνπξγεία: Δζσηεξηθψλ Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ Πνιηηηζκνχ Αλάπηπμεο Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ ΤΠΔΥΧΓΔ Μεηαθνξψλ θαη Δπηθνηλσληψλ Ζ πξνζηαζία ησλ αλαπήξσλ ζπλίζηαηαη ζε παξνρέο ζε ρξήκα (ζπληάμεηο αλαπεξίαο θαη επηδφκαηα) θαη παξνρέο ζε είδνο (λνζειεία, επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε, ηδξπκαηηθή πεξίζαιςε θαη αλνηθηή πξνζηαζία) απφ θνξείο θνηλσληθήο αζθάιηζεο θαη πξνλνηαθνχο νξγαληζκνχο, θαη ζε παξνρή πξνζσπηθψλ ππεξεζηψλ (ζπκβνπιεπηηθή θαη ζπκπαξάζηαζε) απφ δεκφζηεο θαη ηδησηηθέο ππεξεζίεο (Ηδξχκαηα πξνζηαζίαο Α.κε.Α.) ΔΑκεΑ (2007), Ζ Πξόζβαζε ησλ Αηόκσλ κε Αλαπεξία ζηνλ Κόζκν ηεο Δξγαζίαο Ζ αλεξγία είλαη ε πην ζθιεξή κνξθή θνηλσληθήο αλαπεξίαο, Αζήλα, ζει Α. Μαηζαίνπ (2003), «Ζ λνκηθή δηάζηαζε ηεο πξνζηαζίαο ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο», ζην Μ. Φχιια, Κ. Μαπξηγηαλλάθε, Α. Βαδαίνπ, Ο. ηαζηλνπνχινπ, Άηνκα κε Αλαπεξίεο ζηελ Τξηηνβάζκηα 28

38 4. Οη θξαηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα 4.1 Σν ζεζκηθφ πιαίζην πξνζηαζίαο ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία ηελ ειιεληθή λνκνζεζία ππάξρνπλ ιεπηνκεξείο δηαηάμεηο γηα ηελ απαζρφιεζε ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία, πνπ αληαπνθξίλνληαη ζηηο ζχγρξνλεο αλάγθεο θαη απαηηήζεηο γηα απαζρφιεζε ησλ πξνζψπσλ απηψλ, θαη έρνπλ δηαζθαιηζζεί, σο έλα βαζκφ φξνη δηαθάλεηαο θαη αληηθεηκεληθφηεηαο ζην ζχζηεκα ησλ ππνρξεσηηθψλ πξνζιήςεσλ ησλ Α.κε.Α. ζε ζέζεηο εξγαζίαο, κε ηε ζέζπηζε αληηθεηκεληθψλ θξηηεξίσλ ηνπνζέηεζεο θαη κε βάζε ην πνζνζηφ αλαπεξίαο ηνπο. ην πιαίζην απηφ θνηλσληθήο πξνζηαζίαο, ππάξρεη επίζεο κηα πιεηάδα λνκνζεηηθψλ θαη θαλνληζηηθψλ ξπζκίζεσλ πνπ αίξνπλ ηνπο απνθιεηζκνχο, ηα εκπφδηα θαη ηηο δπζθνιίεο θνηλσληθήο έληαμεο ησλ Α.κε.Α. θαη παξέρνπλ κηα ζεηξά απφ δηεπθνιχλζεηο θαη άιια επεξγεηήκαηα, πνπ αθνξνχλ θπξίσο ζηνπο ηνκείο ηεο εθπαίδεπζεο, ηεο εξγαζίαο θαη απαζρφιεζεο, ηεο πγείαο, ηεο θνηλσληθήο πξφλνηαο θαη αζθάιηζεο, θαη ησλ κεηαθνξψλ θαη επηθνηλσληψλ. Σν ζεζκηθφ πιαίζην γηα ηα άηνκα κε αλαπεξία ζπλίζηαηαη αθελφο ζε δηαηάμεηο πνπ αλαθέξνληαη ζηελ αξρή ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο θαη ηεο κε δηάθξηζεο γεληθά θαη αθεηέξνπ ζε εηδηθέο δηαηάμεηο γηα ηα Α.κε.Α.. Αθνινπζεί κηα ελδεηθηηθή πεξηγξαθή ηνπ ζρεηηθνχ ειιεληθνχ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ, θαζψο ε εμαληιεηηθή παξάζεζή ηνπ ζηα πιαίζηα απηήο ηεο εξγαζίαο είλαη αλέθηθηε. Σν Διιεληθό ύληαγκα 56 εηζάγεη κία αλζξσπνθεληξηθή θαη θνηλσληθή αληίιεςε ηνπ δηθαίνπ θαη ηνπ θξάηνπο, θαηνρπξψλνληαο, κε ην άξζξν 4, ηελ αξρή ηεο ηζφηεηαο έλαληη ηνπ λφκνπ, ε νπνία απνηειεί ην ζεκέιην ιίζν ηνπ ξπζκηζηηθνχ πιαηζίνπ γηα ηα Α.κε.Α. θαη ηεο αληηκεηψπηζήο ηνπο απφ ην θξάηνο. Με ην άξζξν 21 ζεκειηψλεηαη ην θνηλσληθφ θξάηνο δηθαίνπ θαη ε θνηλσληθή πνιηηηθή ηνπ θξάηνπο θαη γίλεηαη ξεηή αλαθνξά ζηελ αλαπεξία θαη ηελ πξνζηαζία ηεο απφ ην χληαγκα, φπσο επίζεο κε ην άξζξν 22 ζεκειηψλεηαη ην δηθαίσκα ησλ Α.κε.Α. ζηελ εξγαζία θαη ε πξνζηαζία ηεο εξγαζίαο πνπ παξέρνπλ. πγθεθξηκέλα ην άξζξν 21, παξ.6 αλαθέξεη: «Τα άηνκα κε αλαπεξίεο έρνπλ δηθαίσκα λα απνιακβάλνπλ κέηξσλ πνπ εμαζθαιίδνπλ ηελ απηνλνκία, Δθπαίδεπζε, Αζήλα: Κξηηηθή, ζει , θαη Γ. Μάξδαο, Δ. Βαιθάλνο (2005), Κνηλσληθή Πνιηηηθή: Θεσξία θαη Πξάμε, Γηνίθεζε-Οηθνλνκία-Γίθαην-Κνηλσληνινγία, Αζήλα: Παπαδήζε, ζει χληαγκα ηεο Διιάδαο 1975/1986/

39 4. Οη θξαηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα ηελ επαγγεικαηηθή έληαμε θαη ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ θνηλσληθή, νηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή δσή ηεο Φώξαο». Ν.1648/ «Πξνζηαζία πνιεκηζηώλ, αλαπήξσλ θαη ζπκάησλ πνιέκνπ θαη µεηνλεθηνύλησλ πξνζώπσλ». Καζηεξψλεη ηελ πξνλνκηαθή ππνρξεσηηθή ηνπνζέηεζε ησλ εππαζψλ νκάδσλ ζε ζέζεηο ηνπ δεκνζίνπ θαη ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα, αιιά θαη νηθνλνκηθά θίλεηξα γηα ηηο επηρεηξήζεηο πνπ πξνζιακβάλνπλ εηδηθά άηνκα κε αλαπεξία. Τ.Α /28.1/ , ζρεηηθά κε ηελ επηρνξήγεζε λέσλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο, πνπ πξνζηαηεχνληαη απφ ην Ν.1648/86. Ν.2430/ «Θέκαηα αξκνδηόηεηαο ηνπ Υπνπξγείνπ Μεηαθνξώλ & Δπηθνηλσληώλ». Ζ 3ε Γεθεκβξίνπ θάζε έηνπο νξίδεηαη σο Ζκέξα ησλ Α.κε.Α.. Δπίζεο, θαη επηηαγή ηνπ λφκνπ, ε Δζληθή πλνκνζπνλδία Αηφκσλ κε Αλαπεξία (Δ..Α.κε.Α.) ππνβάιιεη θάζε έηνο ζηνλ Πξφεδξν ηεο Βνπιήο ησλ Διιήλσλ έθζεζε αλαθεξφκελε ζηελ ελ γέλεη αληηκεηψπηζε ησλ αλζξσπίλσλ θαη θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ ησλ Α.κε.Α. ζηελ Διιάδα. Με ην λφκν 2430/1996, ζεζπίδεηαη θαη ν ζεζκφο ηεο Κάξηαο Αλαπεξίαο. ην πιαίζην ηνπ ζεζκνχ απηνχ, πξνβιέπεηαη ε ρνξήγεζε θάξηαο αλαπεξίαο, ππνρξεσηηθά, ζε φια ηα Α.κε.Α. πνπ έρνπλ αλαπεξία ζε πνζνζηφ 67% θαη άλσ. Ζ θάξηα αλαπεξίαο ρξεζηκεχεη σο απνδεηθηηθφ ηεο αλαπεξίαο θαη ρνξεγείηαη χζηεξα απφ γλσκάηεπζε/πηζηνπνηεηηθφ ησλ Πξσηνβάζκησλ θαη Γεπηεξνβάζκησλ Δπηηξνπψλ Πηζηνπνίεζεο Αλαπεξίαο πνπ ιεηηνπξγνχλ ζε φια ηα λνκαξρηαθά θαη πεξηθεξεηαθά λνζειεπηηθά ηδξχκαηα ηνπ Δ..Τ., ζχκθσλα κε ην Π.Γ. 210/1998. Ζ Κάξηα Αλαπεξίαο κέρξη ζήκεξα εθαξκφδεηαη πηινηηθά κφλν ζηε Ν.Α. Λάξηζαο. Ν.2643/ «Μέξηκλα γηα ηελ απαζρόιεζε πξνζώπσλ εηδηθώλ θαηεγνξηώλ θαη άιιεο δηαηάμεηο». Αληηθαηέζηεζε ην Ν.1648/86, εηζάγνληαο αληηθεηκεληθά θξηηήξηα γηα ηε κνξηνδφηεζε ησλ πξνζηαηεπνκέλσλ, κέζσ ηεο εθηίκεζεο ηνπ βαζκνχ 57 Ν. 1648/1986 «Πξνζηαζία πνιεκηζηώλ, αλαπήξσλ θαη ζπκάησλ πνιέκνπ θαη µεηνλεθηνύλησλ πξνζώπσλ», ΦΔΚ Α 147/ Ν. 2430/1997 «Θέκαηα αξκνδηόηεηαο ηνπ Υπνπξγείνπ Μεηαθνξώλ & Δπηθνηλσληώλ», ΦΔΚ Α 156/ Ν.2643/1998 «Μέξηκλα γηα ηελ απαζρόιεζε πξνζώπσλ εηδηθώλ θαηεγνξηώλ θαη άιιεο δηαηάμεηο», ΦΔΚ Α 220/

40 4. Οη θξαηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα αλαπεξίαο ηνπο θαη άιισλ θνηλσληθψλ θξηηεξίσλ, σζηφζν παξνπζηάδεη αξθεηέο ζεζκηθέο θαη δηαδηθαζηηθέο αδπλακίεο θαηά ηελ εθαξκνγή ηνπ, ελψ δελ ππνβάιιεη απζηεξέο θπξψζεηο ζηηο επηρεηξήζεηο πνπ δελ ζπκκνξθψλνληαη κε ηηο ππνρξεψζεηο ηνπο. ην πιαίζην ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο δηθαίνπ γηα ηελ κέξηκλα ππέξ ησλ Α.κε.Α. ςεθίζηεθαλ, επίζεο, ν Ν.2956/ , ν Ν.2972/ , ν Ν.3051/ , ν Ν.3227/ , θαη ν Ν.3454/ , κε ηνπο νπνίνπο ζεζκνζεηήζεθαλ πεξαηηέξσ αιιαγέο ζην Ν.2643/98, πνπ ηνλ θαζηζηνχλ επλντθφηεξν θαη απνηειεζκαηηθφηεξν γηα ηα άηνκα κε αλαπεξία. Οη αιιαγέο απηέο ζπλδένληαη κε ηε ζεκειίσζε ηνπ απηνηεινχο δηθαηψκαηνο πξνζηαζίαο, ην άλνηγκα ηνπ ζηελνχ δεκφζηνπ ηνκέα γηα ηα Α.κε.Α. θαη κηα ζεηξά δηαδηθαζηηθά ζέκαηα, πξνθεηκέλνπ ν Ν.2643/98 λα ιεηηνπξγήζεη κέζα ζε έλα πιαίζην λέσλ θαλφλσλ εζηθήο θαη ζπκπεξηθνξάο, αμηνθξαηίαο θαη δίθαηεο θαηαλνκήο ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο γηα ηα άηνκα κε αλαπεξία. Ν.2646/ «Δζληθό Σύζηεκα Κνηλσληθήο Φξνληίδαο θαη άιιεο δηαηάμεηο». Ο λφκνο απηφο απνηειεί ηελ πξψηε ζπλεθηηθή πξνζπάζεηα ζπζηεκαηνπνίεζεο ηεο πξνλνηαθήο πξνζηαζίαο. Ζ θνηλσληθή θξνληίδα δηαθξίλεηαη ζε 3 βαζκίδεο (πξσηνβάζκηα - παξνρή ππεξεζηψλ αλνηθηήο θξνληίδαο, δεπηεξνβάζκηα παξνρή ππεξεζηψλ θηινμελίαο ή θιεηζηήο θξνληίδαο, ηξηηνβάζκηα παξνρή ππεξεζηψλ πνπ απαηηνχλ πςειή εμεηδίθεπζε ή ηερλνινγία). Φνξείο παξνρήο ππεξεζηψλ θνηλσληθήο θξνληίδαο απνηεινχλ θεληξηθνί θαη απνθεληξσκέλνη θνξείο ηνπ δεκνζίνπ ηνκέα πνπ επνπηεχνληαη απφ ην Τ.Τ.Κ.Α., νη ηδησηηθνί θνξείο κε θεξδνζθνπηθνχ ραξαθηήξα, θαζψο θαη ηδησηηθνί θνξείο θεξδνζθνπηθνχ ραξαθηήξα ππφ πξνυπνζέζεηο. Με ην λφκν ζπζηήλνληαη ην Δζληθφ πκβνχιην Κνηλσληθήο Φξνληίδαο (Δ..Κ.Φ.), ν Δζληθφο Οξγαληζκφο Κνηλσληθήο Φξνληίδαο (Δ.Ο.Κ.Φ.), ην Δζληθφ Κέληξν Άκεζεο 60 Ν. 2956/2001 «Αλαδηάξζξσζε Ο.Α.Δ.Γ. θαη άιιεο δηαηάμεηο», ΦΔΚ Α 258/ Ν. 2972/2001 «Δθζπγρξνληζκόο ηεο νξγάλσζεο θαη ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ Ηδξύκαηνο Κνηλσληθώλ Αζθαιίζεσλ & άιιεο δηαηάμεηο», ΦΔΚ Α 291/ Ν. 3051/2002 «Σπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλεο Αλεμάξηεηεο Αξρέο, ηξνπνπνίεζε θαη ζπκπιήξσζε ηνπ ζπζηήκαηνο πξνζιήςεσλ ζην δεκόζην ηνκέα & ζπλαθείο ξπζκίζεηο», ΦΔΚ Α 220/ Ν. 3227/2004 «Μέηξα γηα ηελ αληηκεηώπηζε ηεο αλεξγίαο», ΦΔΚ Α 31/ Ν. 3454/2006 «Δλίζρπζε ηεο νηθνγέλεηαο θαη ινηπέο δηαηάμεηο», ΦΔΚ Α 75/ Ν.2646/1998 «Δζληθό Σύζηεκα Κνηλσληθήο Φξνληίδαο θαη άιιεο δηαηάμεηο», ΦΔΚ Α 236/

41 4. Οη θξαηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα Κνηλσληθήο Βνήζεηαο (Δ.Κ.Α.Κ.Β.), ην Γίθηπν Κέληξσλ Δθπαίδεπζεο, Κνηλσληθήο Τπνζηήξημεο θαη Καηάξηηζεο Α.κε.Α. θαη ην Γίθηπν Κέληξσλ ηήξημεο Απηηζηηθψλ Αηφκσλ. Δηδηθά γηα ηα Α.κε.Α., θαζνξίδνληαη εηδηθά πξνγξάκκαηα, ζηε βάζε εληαίσλ θξηηεξίσλ παξνρήο ππεξεζηψλ, ρξεκαηνδφηεζεο θαη αμηνιφγεζεο, κε ζθνπφ ηελ εμαζθάιηζε ηεο δπλαηφηεηαο γηα ηζφηηκε ζπκκεηνρή ζηελ θνηλσληθή δσή, ηελ ζπκκεηνρή ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία κε ηελ επαγγεικαηηθή απαζρφιεζε ζηελ ειεχζεξε αγνξά ή ζε ελαιιαθηηθέο κνξθέο απαζρφιεζεο, θαη ηελ δεκηνπξγία πξνυπνζέζεσλ γηα απηφλνκε ή εκηαπηφλνκε δηαβίσζε. Ν.2817/ «Δθπαίδεπζε ησλ αηόκσλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο θαη άιιεο δηαηάμεηο». Καζνξίδεη ηηο θαηεγνξίεο ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο (Α.κεΔ.Δ.Α) θαη νξίδεη φηη ε Δηδηθή Αγσγή απνηειεί κέξνο ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο θαη πξνγξάκκαηά ηεο εθαξκφδνληαη ζε φιεο ηηο εθπαηδεπηηθέο βαζκίδεο ζε Α.κεΔ.Δ.Α, απφ ηελ ειηθία ησλ 4 σο 22 εηψλ. Ζ ειιεληθή λνεκαηηθή θαζνξίδεηαη σο γιψζζα ησλ θσθψλ θαη βαξήθνσλ καζεηψλ, ελψ ζεζκνζεηνχληαη θαη ηα Κέληξα Γηάγλσζεο, Αμηνιφγεζεο θαη Τπνζηήξημεο (Κ.Γ.Α.Τ.), αξκφδηα λα δηαπηζηψλνπλ φιεο ηηο εηδηθέο πεξηπηψζεηο ζρεηηθά κε ηα Α.κε.Α.. Παξάιιεια, ηδξχεηαη ζην Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην Σκήκα Δηδηθήο Αγσγήο, κε έξγν ηελ επηζηεκνληθή έξεπλα θαη ηεθκεξίσζε φισλ ησλ ζεκάησλ εηδηθήο αγσγήο θαη ηελ ππνβνιή πξνηάζεσλ γηα ηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηελ εθαξκνγή ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο ζηελ εηδηθή αγσγή 67. Τ.Α / «Δηδηθέο ξπζκίζεηο γηα ηελ εμππεξέηεζε Α.κε.Α. ζε πθηζηάκελα θηίξηα», πνπ εμαζθαιίδεη ηελ πξνζβαζηκφηεηα θαη πξνζπειαζηκφηεηα ησλ θηηξίσλ. Ν. 3106/ «Αλαδηνξγάλσζε ηνπ Δζληθνύ Σπζηήκαηνο Κνηλσληθήο Φξνληίδαο θαη άιιεο δηαηάμεηο». Πξνβιέπεη ηελ κεηαηξνπή ησλ ππεξεζηψλ ηνπ Δ.Ο.Κ.Φ. ζε 66 Ν.2817/2000 «Δθπαίδεπζε ησλ αηόκσλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο θαη άιιεο δηαηάμεηο», ΦΔΚ Α 78/ χκθσλα κε ηελ ΔΑκεΑ, ην Σκήκα ιεηηνπξγεί ρσξίο ηελ αλαγθαία ζηειέρσζε, ρσξίο επηζηήκνλεο εμεηδηθεπκέλνπο ζε θαηεγνξίεο αλαπεξίαο. ΔΑκεΑ (2006), Σρέδην Πξνγξάκκαηνο Γξάζεο ηεο Δζληθήο Σπλνκνζπνλδίαο Αηόκσλ κε Αλαπεξία γηα ηε Φξνληθή Πεξίνδν , Αζήλα, ζει Τ.Α / , ΦΔΚ Β 18/ Ν.3106/2003 «Αλαδηνξγάλσζε ηνπ Δζληθνύ Σπζηήκαηνο Κνηλσληθήο Φξνληίδαο θαη άιιεο δηαηάμεηο», ΦΔΚ Α 30/

42 4. Οη θξαηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα απνθεληξσκέλεο ππεξεζηαθέο κνλάδεο ηνπ Πεξηθεξεηαθνχ πζηήκαηνο Τγείαο θαη Πξφλνηαο (Πε..Τ.Π.), ηελ ίδξπζε ηνπ Δζληθνχ Παξαηεξεηεξίνπ Αηφκσλ κε Αλαπεξίεο (Δ.Π.Α. Α.κε.Α.) θαη ηελ αληηθαηάζηαζε ηνπ φξνπ «Άηνκα κε Δηδηθέο Αλάγθεο» κε ηνλ φξν «Άηνκα κε Αλαπεξία». Ν.3329/ «Δζληθό Σύζηεκα Υγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγύεο θαη ινηπέο δηαηάμεηο». ην λφκν γίλεηαη αλαθνξά ζηελ νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ππεξεζηψλ απντδξπκαηνπνίεζεο, απνθαηάζηαζεο θαη επαλέληαμεο αηφκσλ κε αλαπεξίεο θαη ζηελ ίδξπζε θαη ιεηηνπξγία ηεγψλ Τπνζηεξηδφκελεο Γηαβίσζεο αηφκσλ κε αλαπεξίεο (.Τ.Γ. Α.κε.Α.). Ν.3304/ «Δθαξκνγή ηεο αξρήο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο αλεμαξηήησο θπιεηηθήο ή εζλνηηθήο θαηαγσγήο, ζξεζθεπηηθώλ ή άιισλ πεπνηζήζεσλ, αλαπεξίαο, ειηθίαο ή γελεηήζηνπ πξνζαλαηνιηζκνύ». Ο λφκνο ελζσκαηψλεη ζην εζσηεξηθφ ειιεληθφ δίθαην ηηο Δπξσπατθέο Οδεγίεο ηνπ πκβνπιίνπ 2000/43/ΔΚ θαη 2000/78/ΔΚ θαη αλαθέξεηαη ζην πεδίν ηεο απαζρφιεζεο θαη ηεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο θαη απαγνξεχεη ηελ άκεζε δηάθξηζε, ηελ έκκεζε δηάθξηζε, ηελ παξελφριεζε θαη ηελ εληνιή γηα εθαξκνγή δηαθξηηηθήο κεηαρείξηζεο, κεηαμχ άιισλ θαη ιφγσ αλαπεξίαο. Δπηπιένλ νξίδεη φηη, πέξαλ ηεο δηθαζηηθήο νδνχ, ηα άηνκα κε αλαπεξία σο ζχκαηα δηάθξηζεο κπνξνχλ λα απεπζπλζνχλ ζην πλήγνξν ηνπ Πνιίηε, ζην ψκα Δπηζεψξεζεο Δξγαζίαο, ζηελ Δπηηξνπή Ίζεο Μεηαρείξηζεο ηνπ Τπ. Γηθαηνζχλεο, θαζψο θαη ζην Σκήκα Ηζφηεηαο Δπθαηξηψλ ηεο Γ/λζεο Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο ηνπ ΤΠ.Α.Κ.Π.. 70 Ν.3329/2005 «Δζληθό Σύζηεκα Υγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγύεο θαη ινηπέο δηαηάμεηο», ΦΔΚ Α 81/ Ν.3304/2005 «Δθαξκνγή ηεο αξρήο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο αλεμαξηήησο θπιεηηθήο ή εζλνηηθήο θαηαγσγήο, ζξεζθεπηηθώλ ή άιισλ πεπνηζήζεσλ, αλαπεξίαο, ειηθίαο ή γελεηήζηνπ πξνζαλαηνιηζκνύ», ΦΔΚ Α 16/

43 4. Οη θξαηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα 4.2 Πνιηηηθέο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία Ο θπξηφηεξνο λφκνο πνπ δηέπεη ηελ εθπαίδεπζε ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα είλαη ν λφκνο 2817 ηνπ 2000, ν νπνίνο ζπκπεξηιακβάλεη ην ζχλνιν ησλ δηαηάμεσλ πνπ αθνξνχλ ζηελ Δηδηθή Αγσγή. χκθσλα κε απηφλ, άηνκα κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο, ζεσξνχληαη ηα άηνκα πνπ έρνπλ ζεκαληηθή δπζθνιία κάζεζεο θαη πξνζαξκνγήο εμαηηίαο ζσκαηηθψλ, δηαλνεηηθψλ, ςπρνινγηθψλ, ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη θνηλσληθψλ ηδηαηηεξνηήησλ. ηα άηνκα απηά πεξηιακβάλνληαη φζνη: α) Έρνπλ λνεηηθή αλεπάξθεηα ή αλσξηκφηεηα. β) Έρνπλ ηδηαίηεξα ζνβαξά πξνβιήκαηα φξαζεο (ηπθινί, ακβιχσπεο) ή αθνήο (θσθνί, βαξήθννη). γ) Έρνπλ ζνβαξά λεπξνινγηθά ή νξζνπεδηθά ειαηηψκαηα ή πξνβιήκαηα πγείαο. δ) Έρνπλ πξνβιήκαηα ιφγνπ θαη νκηιίαο. ε) Έρνπλ εηδηθέο δπζθνιίεο ζηε κάζεζε, φπσο δπζιεμία, δπζαξηζκεζία, δπζαλαγλσζία. ζη) Έρνπλ ζχλζεηεο γλσζηηθέο, ζπλαηζζεκαηηθέο θαη θνηλσληθέο δπζθνιίεο, παξνπζηάδνπλ απηηζκφ θαη άιιεο δηαηαξαρέο αλάπηπμεο. ηα άηνκα πνπ έρνπλ εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο παξέρεηαη εηδηθή εθπαίδεπζε, ε νπνία, ζην πιαίζην ησλ ζθνπψλ ηεο πξσηνβάζκηαο, δεπηεξνβάζκηαο θαη ηερληθήο επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο, επηδηψθεη ηδηαίηεξα 72 : Σελ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο. Σε βειηίσζε ησλ ηθαλνηήησλ θαη δεμηνηήησλ, ψζηε λα θαηαζηεί δπλαηή ε έληαμε ή επαλέληαμή ηνπο ζην θνηλφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θαη ε ζπκβίσζε κε ην θνηλσληθφ ζχλνιν. 72 Δ. Παπάλεο, Π. Γηαβξίκεο, Α. Βίθε (2007), Δηδηθή Αγσγή, Δπαγγεικαηηθόο Πξνζαλαηνιηζκόο Αηόκσλ κε Αλαπεξία θαη Απναζπινπνίεζε, Μπηηιήλε: Ίδξπκα Κνηλσληθήο Πξφλνηαο «Ζ Θενκήησξ» Αγηάζνπ-Λέζβνπ, ζει

44 4. Οη θξαηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα Σελ επαγγεικαηηθή ηνπο θαηάξηηζε θαη ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία. Σελ αιιειναπνδνρή ηνπο κε ην θνηλσληθφ ζχλνιν θαη ηελ ηζφηηκε θνηλσληθή ηνπο εμέιημε. Ζ εθπαίδεπζε ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο παξέρεηαη δσξεάλ απφ ην θξάηνο ζε δεκφζηα ζρνιεία. Ζ κνξθή ησλ ζρνιείσλ απηψλ πξνζδηνξίδεηαη απφ ην είδνο θαη ην βαζκφ ησλ εηδηθψλ εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ ησλ καζεηψλ. Γηα ηελ έληαμε ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία ζην θαηάιιειν ζρνιείν ή ηκήκα αξκφδηα είλαη ηα Κέληξα Γηάγλσζεο, Αμηνιφγεζεο θαη Τπνζηήξημεο, πνπ ηδξχζεθαλ κε ην Ν.2817/2000. θνπφο ησλ Κ.Γ.Α.Τ. είλαη ε πξνζθνξά ππεξεζηψλ δηάγλσζεο, αμηνιφγεζεο θαη ππνζηήξημεο ησλ καζεηψλ θαη θπξίσο εθείλσλ πνπ έρνπλ εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο, θαζψο θαη ππνζηήξημεο, πιεξνθφξεζεο θαη επαηζζεηνπνίεζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ησλ γνλέσλ θαη ηεο θνηλσλίαο 73. Γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηνπο, ηα Κ.Γ.Α.Τ. ιεηηνπξγνχλ βάζεη πξνηππνπνηεκέλεο δηαδηθαζίαο, ψζηε λα δηαζθαιίδεηαη νκνηνγελήο ιεηηνπξγία ηνπο ζε φιε ηε ρψξα. πγθεθξηκέλα, ε εθπαίδεπζε ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο, πξσηνβάζκηα, δεπηεξνβάζκηα, γεληθή ή ηερληθή - επαγγεικαηηθή παξέρεηαη 74 : ηα ζρνιεία ηεο πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ηα νπνία, θαηά πεξίπησζε, νξγαλψλνληαη, ζηειερψλνληαη, εμνπιίδνληαη θαη ππνζηεξίδνληαη θαηάιιεια, ψζηε λα εμαζθαιίδεηαη ε αλαγθαία δηδαθηηθή θαη ςπρνπαηδαγσγηθή ππνζηήξημε ησλ αηφκσλ απηψλ. ηελ πεξίπησζε απηή, νη καζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο κπνξεί λα θνηηνχλ: 73 Σα Κ.Γ.Α.Τ. δελ ιεηηνπξγνχλ απηφλνκα ζηελ παξνρή θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ, αιιά ζπλεξγάδνληαη κε αληίζηνηρνπο δεκφζηνπο θνξείο, φπσο ηα Κέληξα Δθπαίδεπζεο Κνηλσληθήο Τπνζηήξημεο θαη Καηάξηηζεο Αηφκσλ κε Δηδηθέο Αλάγθεο (ΚΔΚΤΚΑκεΑ), ζε κηα πξνζπάζεηα δηαζχλδεζεο ησλ ζπζηεκάησλ εθπαίδεπζεο θαη πξφλνηαο ζηελ παξνρή δξάζεσλ θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. Γ. Ακίηζεο (2001), Αξρέο Οξγάλσζεο θαη Λεηηνπξγίαο ηνπ Σπζηήκαηνο Κνηλσληθήο Πξόλνηαο, Αζήλα: Παπαδήζε, ζει Α. Μαηζαίνπ (2003), «Ζ λνκηθή δηάζηαζε ηεο πξνζηαζίαο ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο», ζην Μ. Φχιια, Κ. Μαπξηγηαλλάθε, Α. Βαδαίνπ, Ο. ηαζηλνπνχινπ, Άηνκα κε Αλαπεξίεο ζηελ Τξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, Αζήλα: Κξηηηθή, ζει

45 4. Οη θξαηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα α) ηε ζπλήζε ζρνιηθή ηάμε β) ε εηδηθά νξγαλσκέλα θαη θαηάιιεια ζηειερσκέλα Σκήκαηα Έληαμεο πνπ ιεηηνπξγνχλ κέζα ζηα ζρνιεία ηεο γεληθήο θαη ηερληθήο επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο. Όηαλ ε θνίηεζε ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ζηα ζρνιεία ηνπ θνηλνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ή ζηα Σκήκαηα Έληαμεο θαζίζηαηαη ηδηαηηέξσο δχζθνιε, ιφγσ ηνπ είδνπο θαη ηνπ βαζκνχ ηνπ πξνβιήκαηφο ηνπο, ε εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ απηψλ παξέρεηαη: α) ε απηνηειή ρνιεία Δηδηθήο Αγσγήο. β) ε ρνιεία ή Σκήκαηα πνπ ιεηηνπξγνχλ είηε σο απηνηειή είηε σο παξαξηήκαηα άιισλ ζρνιείσλ, ζε Ννζνθνκεία, Κέληξα Απνθαηάζηαζεο, Ηδξχκαηα Αγσγήο Αλειίθσλ ή Ηδξχκαηα Υξνλίσο Παζρφλησλ Αηφκσλ, εθφζνλ νη δηαβηνχληεο ή λνζειεπφκελνη ζε απηά είλαη παηδηά κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο. γ) ην ζπίηη, ζε εμαηξεηηθέο πεξηπηψζεηο. Σα απηνηειή ρνιεία Δηδηθήο Αγσγήο είλαη: α) Νεπηαγσγεία θαη δεκνηηθά ζρνιεία εηδηθήο αγσγήο γηα λήπηα θαη παηδηά κε αλαπεξία απφ ην 4ν κέρξη θαη ην 14ν έηνο ηεο ειηθίαο ηνπο, β) Γπκλάζηα εηδηθήο αγσγήο απφ ην 14ν κέρξη θαη ην 18ν έηνο, γ) Δληαία ιχθεηα εηδηθήο αγσγήο απφ ην 18ν κέρξη θαη ην 22ν έηνο, δ) Σερληθά Δπαγγεικαηηθά Δθπαηδεπηήξηα (Σ.Δ.Δ.) εηδηθήο αγσγήο Α βαζκίδαο, γηα απφθνηηνπο ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ, ε) Σερληθά Δπαγγεικαηηθά Δθπαηδεπηήξηα (Σ.Δ.Δ.) εηδηθήο αγσγήο Β βαζκίδαο, γηα απφθνηηνπο Γπκλαζίνπ θαη ηνπ Σ.Δ.Δ. Α βαζκίδαο, ζη) Δξγαζηήξηα Δηδηθήο Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο (Δ.Δ.Δ.Δ.Κ.) απφ ην 14 ν κέρξη θαη ην 22ν έηνο Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ, Γεκφζηαο Γηνίθεζεο θαη Απνθέληξσζεο, Γεληθή Γξακκαηεία Γεκφζηαο Γηνίθεζεο θαη Ζιεθηξνληθήο Γηαθπβέξλεζεο, Οδεγόο ηνπ Πνιίηε κε Αλαπεξία, Αζήλα,

46 4. Οη θξαηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα Ο αξηζκφο ησλ Α.κε.Δ.Δ.Α. ζηελ Διιάδα ππνινγίδεηαη 76 ζηηο , εθ ησλ νπνίσλ νη πεξίπνπ καζεηέο θνηηνχλ ζηελ εηδηθή αγσγή. Χζηφζν, ζχκθσλα κε ηελ ΔΑΔΑ, κφλν ην 20% ησλ εηδηθψλ ζρνιείσλ θαη ην 19,22% ησλ ηκεκάησλ έληαμεο ζηεγάδνληαη ζε θαηάιιεια θηίξηα κε πξνζβαζηκφηεηα θαη επαξθείο ρψξνπο. Γηα ηελ θνίηεζε ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε δελ ππάξρνπλ ηδηαίηεξεο εηδηθέο ξπζκίζεηο γηα ηα άηνκα κε αλαπεξία, εθηφο απφ ην ζέκα ησλ εηζαγσγηθψλ εμεηάζεσλ, αθνχ θαζνξίδεηαη κε Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα ν ηξφπνο εμέηαζεο θαη αμηνιφγεζεο ησλ Α.κε.Α., αλάινγα κε ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο. Δπηπιένλ, ην ΤΠ.Δ.Π.Θ. κε κε δεζκεπηηθέο εγθπθιίνπο δεηά απφ ηα ηδξχκαηα αλψηεξεο εθπαίδεπζεο λα ιακβάλνπλ ζρεηηθή κέξηκλα, ψζηε ηφζν νη ρψξνη φζν θαη νη δηαδηθαζίεο εμέηαζεο λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο ηδηαίηεξεο αλάγθεο ησλ Α.κε.Α., θαζψο επίζεο, λα ελεκεξψλνπλ ην Τπνπξγείν γηα ηνλ αξηζκφ ηνπο αλά ηκήκα θαη ηηο αλάγθεο πνπ πξνθχπηνπλ 77. Έηζη ππφθεηηαη ζηελ επρέξεηα ηνπ θάζε ηδξχκαηνο λα ιάβεη κέηξα ππέξ ησλ θνηηεηψλ κε αλαπεξία. Παξαδείγκαηα θαιψλ πξαθηηθψλ ππάξρνπλ αξθεηά 78, κε πην ραξαθηεξηζηηθφ ίζσο απηφ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αηγαίνπ, κε ηελ ηζηνζειίδα Employability, πνπ αθνξά ηελ πιεξνθφξεζε Α.κε.Α. γηα δηάθνξα ζέκαηα ζρεηηθά κε ηελ αγνξά εξγαζίαο. ην πιαίζην ησλ ΑΔΗ θαη ΣΔΗ, ζεκαληηθφο είλαη θαη ν ξφινο ησλ Γξαθείσλ Γηαζχλδεζεο (Γ.Γ.), ηα νπνία κπνξνχλ λα παξέρνπλ ζηνπο θνηηεηέο κε αλαπεξία εηδηθέο ππεξεζίεο, κέζσ ηεο εμαηνκηθεπκέλεο πξνζέγγηζεο, φπσο παξαπνκπέο θαη ζπλεξγαζίεο, ππεξεζίεο εμεηδηθεπκέλεο ελεκέξσζεο θαη πιεξνθφξεζεο, εμεηδηθεπκέλε πξνζέγγηζε ζε ζπλεξγαζία κε εηδηθφ επηζηήκνλα. εκαληηθέο είλαη θαη νη δξάζεηο επαηζζεηνπνίεζεο πνπ αλαιακβάλνπλ νξηζκέλα Γ.Γ., φπσο δηνξγάλσζε, ζηήξημε θαη ζπκκεηνρή ζε εκεξίδεο επαηζζεηνπνίεζεο ηεο παλεπηζηεκηαθήο θνηλφηεηαο αιιά θαη ησλ ηνπηθψλ θνξέσλ ή επξχηεξσλ εμεηδηθεπκέλσλ θνηλσληθψλ 76 Δ. Παπάλεο, Π. Γηαβξίκεο, Α. Βίθε (2007), Δηδηθή Αγσγή, Δπαγγεικαηηθόο Πξνζαλαηνιηζκόο Αηόκσλ κε Αλαπεξία θαη Απναζπινπνίεζε, Μπηηιήλε: Ίδξπκα Κνηλσληθήο Πξφλνηαο «Ζ Θενκήησξ» Αγηάζνπ-Λέζβνπ, ζει. 24, 117,. 77 Α. Μαηζαίνπ (2003), «Ζ λνκηθή δηάζηαζε ηεο πξνζηαζίαο ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο», ζην Μ. Φχιια, Κ. Μαπξηγηαλλάθε, Α. Βαδαίνπ, Ο. ηαζηλνπνχινπ, Άηνκα κε Αλαπεξίεο ζηελ Τξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, Αζήλα: Κξηηηθή, ζει Ο. ηαζηλνπνχινπ (2004), «Άηνκα κε αλαπεξία ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε», ζην Κ.Α.Φ.Κ.Α. Φηιηαηξψλ Μεζζελίαο, Αμηνπνίεζε Αλζξώπηλνπ Γπλακηθνύ ζην Γίθηπν Γνκώλ γηα Άηνκα κε Αλαπεξία, Πξαθηηθά Παλειιήληνπ Δπηζηεκνληθνχ πλεδξίνπ, Φηιηαηξά, ζει

47 4. Οη θξαηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα ζεζκψλ. Σέινο, ζε ειάρηζηεο πεξηπηψζεηο παξνπζηάδνληαη θαη παξαδείγκαηα ζπλεξγαζίαο ησλ Γ.Γ. κε παξάγνληεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο ή κε ηνλ Ο.Α.Δ.Γ., γηα ηελ έληαμε ησλ απνθνίησλ Α.κε.Α. ζε πξνγξάκκαηα απαζρφιεζεο 79. Αλ θαη ν αξηζκφο ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία πνπ ηειεηψλνπλ ηελ δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε κε επηηπρία θαη εηζέξρνληαη ζηελ ηξηηνβάζκηα έρεη απμεζεί ζεκαληηθά ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, δελ ζεκεηψλεηαη αλάινγε αχμεζε ηνπ αξηζκνχ αηφκσλ κε αλαπεξία πνπ επηηπγράλνπλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Ζ εηδηθή επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε ζε εηδηθνχο ρψξνπο, κε θαηάιιεια πξνζαξκνζκέλεο κεζφδνπο θαη πξνγξάκκαηα, κπνξεί λα βνεζήζεη ζηελ πην νκαιή έληαμή ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Δλαιιαθηηθέο κνξθέο επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο απνηεινχλ 80 : Ζ εξγαζία κέζα ζην ζρνιείν Ζ πξνζνκνίσζε ηεο εξγαζίαο ζην ζρνιείν Σν ζχζηεκα «Μεξηθή θνίηεζε Μεξηθή εξγαζία» Ζ εθπαίδεπζε κέζα ζηνλ εξγαζηαθφ ρψξν, θαη Ζ καζεηεία, θνληά ζε έλαλ επαγγεικαηία ζε πξαγκαηηθέο ζπλζήθεο εξγαζίαο. Δθηφο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, πξνγξάκκαηα επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο ελδεηθηηθά πξνζθέξνπλ θαη: Ο Ο.Α.Δ.Γ., αθνχ πξνβιέπεηαη ην 10% ησλ εθπαηδεπνκέλσλ πνπ εηζάγνληαη θάζε ρξφλν ζηηο ζρνιέο ηνπ Ο.Α.Δ.Γ. λα θαιχπηνληαη απφ Α.κε.Α.. Δπηπιένλ, γηα ηα άηνκα πνπ δελ κπνξνχλ λα εληαρζνχλ ζηα πξνγξάκκαηα γεληθνχ πιεζπζκνχ, ιεηηνπξγνχλ 3 εμεηδηθεπκέλα Κέληξα Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο (Κ.Δ.Κ. Α.ΜΔ.Α.), κε πξνγξάκκαηα πξνζαξκνζκέλα ζηα εηδηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ θαηαξηηδνκέλσλ, ηα νπνία πεξηιακβάλνπλ θαηάξηηζε, ζπλνδεπηηθέο ππνζηεξηθηηθέο ππεξεζίεο, 79 Α. Βαδαίνπ (2003), «Τπεξεζίεο πνπ παξέρνπλ ηα Γξαθεία Γηαζχλδεζεο ησλ ΑΔΗ θαη ησλ ΣΔΗ ηεο ρψξαο ζηνπο θνηηεηέο θαη πηπρηνχρνπο κε εηδηθέο αλάγθεο», ζην Μ. Φχιια, Κ. Μαπξηγηαλλάθε, Α. Βαδαίνπ, Ο. ηαζηλνπνχινπ, Άηνκα κε Αλαπεξίεο ζηελ Τξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, Αζήλα: Κξηηηθή, ζει Δ. Παπάλεο, Π. Γηαβξίκεο, Α. Βίθε (2007), Δηδηθή Αγσγή, Δπαγγεικαηηθόο Πξνζαλαηνιηζκόο Αηόκσλ κε Αλαπεξία θαη Απναζπινπνίεζε, Μπηηιήλε: Ίδξπκα Κνηλσληθήο Πξφλνηαο «Ζ Θενκήησξ» Αγηάζνπ-Λέζβνπ, ζει

48 4. Οη θξαηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα πξνεηνηκαζία γηα ηελ είζνδφ ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη πξνψζεζε ζηελ απαζρφιεζε 81. Σα Κέληξα Δθπαίδεπζεο Κνηλσληθήο Τπνζηήξημεο θαη Καηάξηηζεο Αηόκσλ κε Δηδηθέο Αλάγθεο (Κ.Δ.Κ.Τ.Κ.Α.κε.Α.), πνπ επηθεληξψλνπλ ηηο ππεξεζίεο ηνπο ζηελ εθπαίδεπζε, θνηλσληθή ππνζηήξημε θαη θαηάξηηζε Α.κε.Α.. Πξφθεηηαη γηα αλνηθηέο δνκέο θνηλσληθήο θξνληίδαο, ππάγνληαη ζην Τπνπξγείν Τγείαο θαη εμππεξεηνχλ φιεο ηηο νκάδεο πιεζπζκνχ κε αλαπεξία 82. Γηα ηε δηαζχλδεζε ηεο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο κε ηελ αγνξά εξγαζίαο, ζεκαληηθφο θξίλεηαη ν ζεζκφο ηνπ επαγγεικαηηθνύ πξνζαλαηνιηζκνύ. Ζ επαγγεικαηηθή ζπκβνπιεπηηθή γηα Α.κε.Α. πεξηιακβάλεη εθηίκεζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο πξνζσπηθφηεηαο, εθκάζεζε δεμηνηήησλ πξνζαξκνγήο ζηελ εξγαζία, επαγγεικαηηθή αλάπηπμε, δνθηκαζηηθή εξγαζηαθή εκπεηξία, θαη ζπκβνπιεπηηθή θαηά ηε δηάξθεηα ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπνζέηεζεο. εκαληηθή εμάιινπ είλαη θαη ε αλάπηπμε δεμηνηήησλ ιήςεο απνθάζεσλ γηα ηα Α.κε.Α., θαζψο θαη ε επαγγεικαηηθή πξνεηνηκαζία, ψζηε λα απνθηήζνπλ δεμηφηεηεο αλαδήηεζεο εξγαζίαο, λα απμεζνχλ ηα θίλεηξά ηνπο γηα εξγαζία, λα ιεηηνπξγνχλ ζσζηά ζηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο θαη ηειηθά λα επηδεηθλχνπλ κηα θαιή εξγαζηαθή ζπκπεξηθνξά. ε απηφλ ηνλ άμνλα θηλήζεθε θαη ε δξάζε «Μειέηε, ζρεδηαζκφο θαη αλάπηπμε πξνγξακκάησλ εθαξκνγήο ρνιηθνχ Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ (.Δ.Π.) γηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο, », ρξεκαηνδνηνχκελε απφ ην ΔΠΔΑΔΚ «Δπαγγεικαηηθφο πξνζαλαηνιηζκφο». Χζηφζν, ε εθαξκνγή ηνπ ζεζκνχ.δ.π. ζηα εηδηθά ζρνιεία ραξαθηεξίδεηαη αθφκε απφ πξνβιήκαηα, φπσο αδπλακία πξνζαξκνγήο ησλ δξαζηεξηνηήησλ.δ.π. ζηηο εηδηθέο αλάγθεο ησλ Α.κε.Α., ειιηπήο πιεξνθφξεζε γηα ηηο πξαγκαηηθέο δπλαηφηεηέο ηνπο, απνπζία εξεπλεηηθψλ ζηνηρείσλ γηα ηα 81 Π. Αζαλαζνπνχινπ (2003), «Ζ πνιηηηθή ηνπ ΟΑΔΓ γηα ηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο», ζην Μ. Φχιια, Κ. Μαπξηγηαλλάθε, Α. Βαδαίνπ, Ο. ηαζηλνπνχινπ, Άηνκα κε Αλαπεξίεο ζηελ Τξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, Αζήλα: Κξηηηθή, ζει Ηζηνζειίδα Νφεζε, 39

49 4. Οη θξαηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα επαγγέικαηα πνπ κπνξνχλ λα αζθήζνπλ θαη άγλνηα ησλ αλαγθψλ ηεο αγνξάο εξγαζίαο ζε ζρέζε κε ηηο δπλαηφηεηεο ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία 83. πκπεξαζκαηηθά, ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη γηα ηνλ ζρεδηαζκφ θαη εθαξκνγή πξνγξακκάησλ εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο, πξναπαηηνχληαη 84 : 1. ε δηεξεχλεζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ησλ αλαγθψλ (αηνκηθψλ, εθπαηδεπηηθψλ θαη θνηλσληθψλ εξγαζηαθψλ), ησλ εθπαηδεπνκέλσλ, 2. ε ςπρνθνηλσληθή ππνζηήξημε ηνπο, κε θαηάιιειεο θαη εμεηδηθεπκέλεο πξνζβάζηκεο ππνζηεξηθηηθέο δνκέο, 3. ε ζρεηηθή εθπαίδεπζε ησλ ίδησλ ησλ εθπαηδεπηψλ, θαη 4. ε δηαζχλδεζε κε ηελ αγνξά εξγαζίαο, κε ηελ νξγάλσζε ελφο δηθηχνπ πνπ ζα παξέρεη πξνγξάκκαηα ελεκέξσζεο θαη επαηζζεηνπνίεζεο ησλ εξγνδνηψλ, έξεπλεο γηα ηηο δπλαηφηεηεο απνξξφθεζεο απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο, βάζε δεδνκέλσλ γηα ηνπο θνξείο επηκφξθσζεο θαη θαηάξηηζεο, ηνπο εξγνδφηεο θαη ηνπο ρξήζηεο ησλ ππεξεζηψλ ηνπ δηθηχνπ, θαη αηνκηθή θαη νκαδηθή ζπκβνπιεπηηθή θαη επαγγεικαηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ησλ κειψλ ηνπ. 4.3 Πνιηηηθέο γηα ηελ απαζρφιεζε ησλ Α.κε.Α. ην πιαίζην ηεο πξνψζεζεο ηεο απαζρφιεζεο κέζσ ηεο αχμεζεο ηεο πξνζθνξάο εξγαζίαο θαη ηαπηφρξνλα αλαγλσξίδνληαο φηη ηα άηνκα κε αλαπεξία απνηεινχλ έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, ηα κέηξα γηα ηελ δηεπθφιπλζε ηεο εηζφδνπ θαη παξακνλήο ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο θξίλνληαη απαξαίηεηα. Σα 83 Γ. ηδεξνπνχινπ-γεκαθάθνπ (2003), «Έληαμε ησλ θνηηεηψλ θαη πηπρηνχρσλ κε αλαπεξίεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο: επξσπατθφ δίθηπν θέληξσλ Workable», ζην Μ. Φχιια, Κ. Μαπξηγηαλλάθε, Α. Βαδαίνπ, Ο. ηαζηλνπνχινπ, Άηνκα κε Αλαπεξίεο ζηελ Τξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, Αζήλα: Κξηηηθή, ζει ΔΑΠ, ρνιή Αλζξσπηζηηθψλ πνπδψλ (1999), Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ, Πξφγξακκα πνπδψλ: «πνπδέο ζηελ Δθπαίδεπζε», Πάηξα, ζει

50 4. Οη θξαηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα πξνβιήκαηα πνπ ζπλαληνχλ είλαη πνηθίια 85 (ρακειέο ακνηβέο, πεξηνξηζκέλεο δπλαηφηεηεο εμέιημεο, ζπρλέο απνιχζεηο ή παξαηηήζεηο, απζηεξή επνπηεία, δπζπηζηία απφ ηνπο εξγνδφηεο θαη ηνπο ζπλαδέιθνπο), θαζψο πνηθίινη είλαη θαη νη ιφγνη γη απηφ 86 : Έιιεηςε βαζηθψλ επαγγεικαηηθψλ γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ, εμαηηίαο ηεο αλεπαξθνχο έληαμήο ηνπο ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, ηέξεζε ή κείσζε θπζηθψλ πξνζφλησλ ιφγσ ζσκαηηθήο, ςπρηθήο ή λνεηηθήο κεηνλεμίαο, Κνηλσληθφο ζηηγκαηηζκφο, ζηεξεφηππα, πξνθαηαιήςεηο, Γπζρεξήο επηθνηλσλία κε ην επξχηεξν πεξηβάιινλ, Άγλνηα ησλ ζεζκψλ θαη ησλ κέηξσλ πνπ κπνξνχλ λα βνεζήζνπλ ζηελ επίιπζε ησλ πξνβιεκάησλ ηνπο. Γηα ηελ αληηκεηψπηζε απηψλ ησλ δπζρεξεηψλ ππάξρνπλ δηάθνξεο ηαθηηθέο, απφ ηελ πξνψζεζε ηεο απαζρφιεζεο ζηελ ειεχζεξε αγνξά εξγαζίαο, κέζσ επηρνξεγήζεσλ θαη πνζνζηψζεσλ, ηελ εθπαίδεπζε ζηνλ ρψξν ηεο εξγαζίαο, ηελ παξνρή θηλήηξσλ ζηνπο εξγνδφηεο θαη ηνπο εξγαδνκέλνπο, κέρξη ηηο ελαιιαθηηθέο κνξθέο απαζρφιεζεο. Ζ θαζεκηά απφ απηέο ηηο ιχζεηο, σζηφζν, παξνπζηάδεη θαη κεηνλεθηήκαηα, φπσο ν ζηηγκαηηζκφο, πνπ πξνθχπηεη απφ ην ζχζηεκα πνζνζηψζεσλ, ε πίεζε ζηελ ειεχζεξε αγνξά εξγαζίαο, ιφγσ ηεο πςειήο αλεξγίαο, πνπ δίλεη πξνβάδηζκα ζην πην εμεηδηθεπκέλν εξγαηηθφ δπλακηθφ, ή γεληθφηεξα ε αθακςία ζην ζχζηεκα επηδνκάησλ αλαπεξίαο, πνπ ζηακαηνχλ φηαλ βξεζεί απαζρφιεζε, ελψ είλαη δχζθνιε ε επαλαρνξήγεζή ηνπο φηαλ ην άηνκν κε αλαπεξία ράζεη ηε δνπιεηά ηνπ Δ. Παπάλεο, Π. Γηαβξίκεο, Α. Βίθε (2007), Δηδηθή Αγσγή, Δπαγγεικαηηθόο Πξνζαλαηνιηζκόο Αηόκσλ κε Αλαπεξία θαη Απναζπινπνίεζε, Μπηηιήλε: Ίδξπκα Κνηλσληθήο Πξφλνηαο «Ζ Θενκήησξ» Αγηάζνπ-Λέζβνπ, ζει Π. Αζαλαζνπνχινπ (2003), «Ζ πνιηηηθή ηνπ ΟΑΔΓ γηα ηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο», ζην Μ. Φχιια, Κ. Μαπξηγηαλλάθε, Α. Βαδαίνπ, Ο. ηαζηλνπνχινπ, Άηνκα κε Αλαπεξίεο ζηελ Τξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, Αζήλα: Κξηηηθή, ζει Centre for Educational Research and Innovation (1986), Young People With Handicaps, the Road to Adulthood, OECD, France, ζει

51 4. Οη θξαηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα Πξνγξάκκαηα ελίζρπζεο ηεο απαζρόιεζεο Όπσο έρεη πξναλαθεξζεί, θαηλνηνκία ζηα δεηήκαηα εππαζψλ θνηλσληθψλ νκάδσλ απνηέιεζε ν Ν.2643/1998 ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν θαζηεξψζεθε ε ππνρξέσζε πξφζιεςεο ελφο πνζνζηνχ αηφκσλ εηδηθψλ θαηεγνξηψλ 88 ζε κεγάιεο ηδησηηθέο επηρεηξήζεηο θαη ζε δεκφζηνπο θνξείο, ελψ παξάιιεια πξνβιέθζεθε ε ζπκκεηνρή ζπγθεθξηκέλεο πνζφζησζεο γηα άηνκα εππαζψλ νκάδσλ ζε ζέζεηο ηνπ ζηελνχ θαη επξχηεξνπ δεκφζηνπ ηνκέα, πνπ πξνθεξχζζνληαη κέζσ Α..Δ.Π. (Αλψηαην πκβνχιην Δπηινγήο Πξνζσπηθνχ) 89. Δπηπιένλ, κε ην λφκν 3174/ , ζεζκνζεηείηαη ε επηρνξήγεζε απφ ηνλ Ο.Α.Δ.Γ. επηρεηξήζεσλ πνπ απαζρνινχλ άηνκα κε αλαπεξία, γηα ηελ εξγνλνκηθή δηεπζέηεζε ηνπ ρψξνπ εξγαζίαο, ελψ παξάιιεια νη επηρεηξήζεηο κπνξνχλ λα ππνβάινπλ ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηηο αλάγθεο ηνπο ζε εηδηθφηεηεο θαη σο εθ ηνχηνπ ν Ο.Α.Δ.Γ. θαηαξηίδεη θάζε ρξφλν πξνγξάκκαηα επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο Α.κε.Α., γηα ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ζε εηδηθφηεηεο πνπ δεηνχληαη απφ ηηο επηρεηξήζεηο 91. Απφ ηνλ Οξγαληζκό Απαζρόιεζεο Δξγαηηθνύ Γπλακηθνύ (Ο.Α.Δ.Γ.) πινπνηνχληαη πξνγξάκκαηα Δζληθήο Πνιηηηθήο γηα επηδφηεζε: α) Νέσλ Θέζεσλ Δξγαζίαο: Πξφγξακκα πιήξνπο απαζρφιεζεο ηεηξαεηνχο δηάξθεηαο, Πξφγξακκα κεξηθήο απαζρφιεζεο ηεηξαεηνχο δηάξθεηαο, Πξφγξακκα πιήξνπο απαζρφιεζεο κε ζχκβαζε νξηζκέλνπ ρξφλνπ. β) Νέσλ Διεχζεξσλ Δπαγγεικαηηψλ Αηφκσλ κε Αλαπεξία. 88 8% επί ηνπ ζπλφινπ ηνπ πξνζσπηθνχ γηα επηρεηξήζεηο ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα, 10% ζε θνξείο ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα 89 5% ηνπ ζπλνιηθνχ αξηζκνχ ζέζεσλ 90 Ν.3174/2003 «Μεξηθή απαζρόιεζε θαη ππεξεζίεο θνηλσληθνύ ραξαθηήξα», ΦΔΚ Α 205/ ΗΝΔ/ΓΔΔ (2005), Βηβιηνγξαθηθή Αλάιπζε θαη Καηαγξαθή Απνηειεζκάησλ Αλαθνξηθά κε ηνλ Κνηλσληθό Απνθιεηζκό ησλ Κνηλσληθά Δππαζώλ Οκάδσλ, Αζήλα, ζει

52 4. Οη θξαηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ αηόκσλ κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα γ) Πξφγξακκα επηρνξήγεζεο γηα ηελ εξγνλνκηθή δηεπζέηεζε ηνπ ρψξνπ εξγαζίαο αηφκσλ κε αλαπεξία πνπ εληάζζνληαη ζην πξφγξακκα Νέσλ Θέζεσλ Δξγαζίαο ή Νέσλ Διεχζεξσλ Δπαγγεικαηηψλ. Γηα ηελ θαιχηεξε πξνζαξκνγή θαη δηεπθφιπλζε ησλ Α.κε.Α. πνπ πξνζιακβάλνληαη κέζσ ηνπ πξνγξάκκαηνο Ν.Θ.Δ. ή εληάζζνληαη ζην πξφγξακκα Ν.Δ.Δ., επηδνηείηαη ε εξγνλνκηθή δηεπζέηεζε ηνπ ρψξνπ εξγαζίαο ζχκθσλα κε ηηο πξνζσπηθέο αλάγθεο θάζε εξγαδφκελνπ, π.ρ. δεκηνπξγία ξάκπαο, εηδηθήο ηνπαιέηαο, πάγθνπ εξγαζίαο θ.ι.π., κε ζπκκεηνρή ζηελ δαπάλε έσο 90% ηνπ ζπλνιηθνχ θφζηνπο ηεο θαη κέρξη ηνπ χςνπο ησλ δχν ρηιηάδσλ πεληαθνζίσλ (2.500) Eπξψ γηα θάζε κία απφ ηηο εξγνλνκηθέο δηεπζεηήζεηο ρψξνπ εξγαζίαο πνπ θξίλνληαη αλαγθαίεο. Όπσο θαίλεηαη φκσο θαη απφ ην ρήκα 2, ε εθαξκνγή ηνπ κέηξνπ είλαη κάιινλ πεξηνξηζκέλε: Γηάγξακκα 2 Πνζνζηό εξγαδόκελσλ κε πξόβιεκα πγείαο ή αλαπεξία, ζηνπο νπνίνπο παξέρεηαη θάπνηα βνήζεηα ζηνλ ρώξν ηεο εξγαζίαο ηνπο, θαηά ην ηδηνθηεζηαθό θαζεζηώο ηεο επηρείξεζεο πνπ εξγάδνληαη Πεγή: Τπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ, Δζληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία ηεο Διιάδνο (2002), Έξεπλα γηα άηνκα κε πξνβιήκαηα πγείαο ή αλαπεξία, 43

Δράζεις Πρόνοιας ζηη Νέα Προγραμμαηική Περίοδο

Δράζεις Πρόνοιας ζηη Νέα Προγραμμαηική Περίοδο Δράζεις Πρόνοιας ζηη Νέα Προγραμμαηική Περίοδο Έφη Μπέκοσ Γενική Γραμματέας Πρόνοιας ΤΠΟΤΡΓΕΙΟ ΕΡΓΑΙΑ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΦΑΛΙΗ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΣΕΙΑ ΠΡΟΝΟΙΑ ΔΙΑΓΩΓΗ - Πξνώζεζε ηεο θνηλσληθήο έληαμεο θαη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΞΟΝΑ 4: ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΤΝΟΥΗ Δ.Π. Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο θαη Θξάθεο 2014 2020

ΑΞΟΝΑ 4: ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΤΝΟΥΗ Δ.Π. Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο θαη Θξάθεο 2014 2020 ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑ ΑΝΑΣΟΛΙΚΗ ΜΑΚΔΓΟΝΙΑ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗ ΔΙΓΙΚΗ ΤΠΗΡΔΙΑ ΓΙΑΥΔΙΡΙΗ ΑΞΟΝΑ 4: ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΤΝΟΥΗ Δ.Π. Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο θαη Θξάθεο 2014 2020 Κομοηηνή 3 Απριλίοσ 2015 Παρουσίαση:

Διαβάστε περισσότερα

ACTA A.E. Αριςτο Σέλεια Πιςτοποίηςη. Ανθρώπινου Δυναμικοφ. «ΠΙΣΟΠΟΙΗΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΤ ΔΤΝΑΜΙΚΟΤ Εξελίξεισ - Προοπτικέσ»

ACTA A.E. Αριςτο Σέλεια Πιςτοποίηςη. Ανθρώπινου Δυναμικοφ. «ΠΙΣΟΠΟΙΗΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΤ ΔΤΝΑΜΙΚΟΤ Εξελίξεισ - Προοπτικέσ» ACTA A.E. Αριςτο Σέλεια Πιςτοποίηςη Ανθρώπινου Δυναμικοφ «ΠΙΣΟΠΟΙΗΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΤ ΔΤΝΑΜΙΚΟΤ Εξελίξεισ - Προοπτικέσ» Εταιρεία Ένταςησ Γνώςησ Αριςτοτελείου Πανεπιςτημίου Θεςςαλονίκησ Δια Βίου Μάθηςη Νόκνο:

Διαβάστε περισσότερα

Α. Εηζαγσγή ηεο έλλνηαο ηεο ηξηγσλνκεηξηθήο εμίζσζεο κε αξρηθό παξάδεηγκα ηελ εκx = 2

Α. Εηζαγσγή ηεο έλλνηαο ηεο ηξηγσλνκεηξηθήο εμίζσζεο κε αξρηθό παξάδεηγκα ηελ εκx = 2 ΣΡΙΓΩΝΟΜΔΣΡΙΚΔ EΞΙΩΔΙ Πνηα παξαδείγκαηα εμηζώζεσλ ή θαη πξνβιεκάησλ πηζηεύεηαη όηη είλαη θαηάιιεια γηα ηελ επίιπζε ηνπο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο δηδαθηηθήο δηαδηθαζίαο κέζα ζηελ ηάμε; 1 ε ΓΙΓΑΚΣΙΚΗ ΩΡΑ Α.

Διαβάστε περισσότερα

Κεθάλαιο 1. Ενόηηηα 2 Πλάνο Μάρκεηινγκ. Εξγαιεία Μάξθεηηλγθ. Dr. Andrea Grimm Dr. Astin Malschinger

Κεθάλαιο 1. Ενόηηηα 2 Πλάνο Μάρκεηινγκ. Εξγαιεία Μάξθεηηλγθ. Dr. Andrea Grimm Dr. Astin Malschinger Κεθάλαιο 1 Ενόηηηα 2 Πλάνο Μάρκεηινγκ Εξγαιεία Μάξθεηηλγθ Dr. Andrea Grimm Dr. Astin Malschinger ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 2 ΠΛΑΝΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Κεθάιαην 1: Εξγαιεία Μάξθεηηλγθ Σπγγξαθείο: Δξ. Andrea Grimm, Δξ.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΛΑΓΗ ΟΝΟΜΑΣΟ ΚΑΙ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΙΑ, ΚΟΙΝΟΥΡΗΣΟΙ ΦΑΚΕΛΟΙ ΚΑΙ ΕΚΣΤΠΩΣΕ ΣΑ WINDOWS XP

ΑΛΛΑΓΗ ΟΝΟΜΑΣΟ ΚΑΙ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΙΑ, ΚΟΙΝΟΥΡΗΣΟΙ ΦΑΚΕΛΟΙ ΚΑΙ ΕΚΣΤΠΩΣΕ ΣΑ WINDOWS XP ΑΛΛΑΓΗ ΟΝΟΜΑΣΟ ΚΑΙ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΙΑ, ΚΟΙΝΟΥΡΗΣΟΙ ΦΑΚΕΛΟΙ ΚΑΙ ΕΚΣΤΠΩΣΕ ΣΑ WINDOWS XP ηότοι εργαζηηρίοσ ην πιαίζην ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εξγαζηεξίνπ ζα παξνπζηαζηνύλ βαζηθέο ιεηηνπξγίεο ησλ Windows XP πνπ ζρεηίδνληαη

Διαβάστε περισσότερα

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0046/92. Τροπολογία. Sylvie Goddyn εμ νλόκαηνο ηεο νκάδαο ENF

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0046/92. Τροπολογία. Sylvie Goddyn εμ νλόκαηνο ηεο νκάδαο ENF 21.10.2015 A8-0046/92 92 Σημείο 8 (8) Οη βηηακίλεο, ηα αλόξγαλα ζπζηαηηθά θαη άιιεο νπζίεο πνπ πξννξίδνληαη γηα ρξήζε ζε ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο ή γηα πξνζζήθε ζε ηξόθηκα φπσο ηα παξαζθεπάζκαηα γηα βξέθε

Διαβάστε περισσότερα

Η επιζκόπηζη ηης έμμιζθης ενηολής ζηην Αλλοδαπή. Καηεξίλα Γαιαλνπνύινπ, Intellectual Property Manager, Microsoft Ειιάο Α.Ε.

Η επιζκόπηζη ηης έμμιζθης ενηολής ζηην Αλλοδαπή. Καηεξίλα Γαιαλνπνύινπ, Intellectual Property Manager, Microsoft Ειιάο Α.Ε. Η επιζκόπηζη ηης έμμιζθης ενηολής ζηην Αλλοδαπή Καηεξίλα Γαιαλνπνύινπ, Intellectual Property Manager, Microsoft Ειιάο Α.Ε. Παξάκεηξνη πξνο αμηνιόγεζε Ννκνζεηηθή ζσξάθηζε Κνηλόο Σύιινγνο Ακνηβή Καηαγγειία/Λύζε

Διαβάστε περισσότερα

Ανάπτυξη Ελληνικής τεχνολογίας μηχανών ηλεκτροπαραγωγής ORC

Ανάπτυξη Ελληνικής τεχνολογίας μηχανών ηλεκτροπαραγωγής ORC Εθνικό Συνέδριο «Γεωθερμική Ηλεκτροπαραγωγή» Ξενοδοχείο Divani Caravel Αθήνα 20 Νοεμβρίου 2013 Ανάπτυξη Ελληνικής τεχνολογίας μηχανών ηλεκτροπαραγωγής ORC Α.Μπένου, Ι. Χωροπανίτης Τμήμα Γεωθερμικής Ενέργειας

Διαβάστε περισσότερα

Τν Πξόγξακκα ζα αλαθνηλσζεί, ακέζσο κεηά ηηο γηνξηέο ηνπ Πάζρα.

Τν Πξόγξακκα ζα αλαθνηλσζεί, ακέζσο κεηά ηηο γηνξηέο ηνπ Πάζρα. Οι Πανελλαδικέρ Δξεηάζειρ για ηην ειζαγωγή ζηην ηπιηοβάθμια εκπαίδεςζη θα ππαγμαηοποιηθούν ππιν ηιρ απολςηήπιερ ενδοζσολικέρ εξεηάζειρ ηων μαθηηών και ηων μαθηηπιών. Τν Πξόγξακκα ζα αλαθνηλσζεί, ακέζσο

Διαβάστε περισσότερα

Απνηειέζκαηα Εξσηεκαηνινγίνπ 2o ηεηξάκελν 2011-12

Απνηειέζκαηα Εξσηεκαηνινγίνπ 2o ηεηξάκελν 2011-12 Απνηειέζκαηα Εξσηεκαηνινγίνπ 2o ηεηξάκελν 11-12 Project 6: Ταμίδη κε ηε Μεραλή ηνπ Φξόλνπ Υπεύζπλνη Καζεγεηέο: Ε. Μπηιαλάθε Φ. Αλησλάηνο Δρώηηζη 3: Πνηα από ηα παξαθάησ ΜΜΕ ηεξαξρείηε από πιεπξάο ζεκαζίαο;

Διαβάστε περισσότερα

Η δξάζε ρξεκαηνδνηείηαη από ην ΔΠ << Αλάπηπμε Αλζξσπίλνπ Γπλακηθνύ >> κε πόξνπο ηεο Διιάδαο θαη ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο (Δπξσπατθό Κνηλσληθό Σακείν ).

Η δξάζε ρξεκαηνδνηείηαη από ην ΔΠ << Αλάπηπμε Αλζξσπίλνπ Γπλακηθνύ >> κε πόξνπο ηεο Διιάδαο θαη ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο (Δπξσπατθό Κνηλσληθό Σακείν ). Σν ΚΑΔΚ Πεξηθέξεηαο Βνξείνπ Αηγαίνπ κε ηελ επσλπκία ΚΑΔΚ ΑΔ (Κέληξν Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο άκνπ.) αλαιακβάλεη λα πινπνηήζεη ηελ δξάζε κε ηίηιν:

Διαβάστε περισσότερα

Διατείριση ΑμεΑ στις Ελληνικές Επιτειρήσεις Νικόλαος Φλωράτος Διεσθσντής nick@e-isotis.org

Διατείριση ΑμεΑ στις Ελληνικές Επιτειρήσεις Νικόλαος Φλωράτος Διεσθσντής nick@e-isotis.org Διατείριση ΑμεΑ στις Ελληνικές Επιτειρήσεις Νικόλαος Φλωράτος Διεσθσντής nick@e-isotis.org Athens Headquarters 40 Klitaimnistras, Athens 131 22 GREECE Tel: +30 2102693760 Fax: +30 2102693760 Brussels Office

Διαβάστε περισσότερα

Crisis management in the Health Sector Διαχείριςη Κρίςεων ςτον τομζα τησ Υγείασ

Crisis management in the Health Sector Διαχείριςη Κρίςεων ςτον τομζα τησ Υγείασ Crisis management in the Health Sector Διαχείριςη Κρίςεων ςτον τομζα τησ Υγείασ Γηαπνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε θαη κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή Intercultural approach and Migration policy Ζαν-Ντανιέλ Κολομπανί Δημοσιογράφος,

Διαβάστε περισσότερα

Η «έμππλε» ρξεκαηνδόηεζε ηεο λεαληθήο επηρεηξεκαηηθόηεηαο Υξεκαηνδνηψληαο εθπαίδεπζε, θίλεηξα θαη εξγαιεία

Η «έμππλε» ρξεκαηνδόηεζε ηεο λεαληθήο επηρεηξεκαηηθόηεηαο Υξεκαηνδνηψληαο εθπαίδεπζε, θίλεηξα θαη εξγαιεία Η «έμππλε» ρξεκαηνδόηεζε ηεο λεαληθήο επηρεηξεκαηηθόηεηαο Υξεκαηνδνηψληαο εθπαίδεπζε, θίλεηξα θαη εξγαιεία λεαληθήο επηρεηξεκαηηθφηεηαο Η αξρηηεθηνληθή ηεο πξώηεο επηρείξεζεο Δπηρεηξεκαηηθή ΙΓΔΑ Ο ΔΠΙΥΔΙΡΩΝ:

Διαβάστε περισσότερα

Σημεία Ασύπματηρ Ππόσβασηρ (Hot-Spots)

Σημεία Ασύπματηρ Ππόσβασηρ (Hot-Spots) Σημεία Ασύπματηρ Ππόσβασηρ (Hot-Spots) 1.1 Σςνοπτική Πεπιγπαυή Hot Spots Σα ζεκεία αζύξκαηεο πξόζβαζεο πνπ επηιέρζεθαλ αλαθέξνληαη ζηνλ επόκελν πίλαθα θαη παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά ζηηο επόκελεο παξαγξάθνπο.

Διαβάστε περισσότερα

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0249/119. Τροπολογία. Mireille D'Ornano εμ νλόκαηνο ηεο Οκάδαο ENF

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0249/119. Τροπολογία. Mireille D'Ornano εμ νλόκαηνο ηεο Οκάδαο ENF 21.10.2015 A8-0249/119 119 Αιηιολογική ζκέψη 11 (11) Πξνθεηκέλνπ λα πξναρζεί ε νηθνλνκηθά απνδνηηθή επίηεπμε ηωλ εζληθώλ δεζκεύζεωλ γηα κείωζε ηωλ ηωλ εθπνκπώλ, ηα θξάηε κέιε ζα πξέπεη λα έρνπλ δηθαίωκα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΘΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΣΗ ΕΛΛΑΔΟ

ΕΘΝΘΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΣΗ ΕΛΛΑΔΟ ΕΘΝΘΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΣΗ ΕΛΛΑΔΟ Απνηειέζκαηα Ψεθνθνξίαο ηα ζέκαηα ηεο B Επαλαιεπηηθήο Γεληθήο πλέιεπζεο ηωλ Μεηόρωλ ηεο Εζληθήο Σξάπεδαο ηεο Ειιάδνο ηεο 23/11/2012 (άξζξν 32 παξ. 1 θ.λ. 2190/1920, παξ. 4.1.3.3.

Διαβάστε περισσότερα

H ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ

H ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ H ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ Φξεζηκόηεηα καζεκαηηθώλ Αξρή θαηακέηξεζεο Όζα έδσζαλ νη Έιιελεο... Τξίγσλνη αξηζκνί Τεηξάγσλνη αξηζκνί Δπηκήθεηο αξηζκνί Πξώηνη αξηζκνί Αξηζκνί κε μερσξηζηέο ηδηόηεηεο Γίδπκνη πξώηνη

Διαβάστε περισσότερα

Διαηιμήζεις για Αιολικά Πάρκα. Κώδικες 28, 78 και 84

Διαηιμήζεις για Αιολικά Πάρκα. Κώδικες 28, 78 και 84 Διαηιμήζεις για Αιολικά Πάρκα Κώδικες 28, 78 και 84 Διαηιμήζεις για Αιολικά Πάρκα Οη Διαηιμήζεις για Αιολικά Πάρκα εθαξκόδνληαη γηα ηελ απνξξνθνύκελε ελέξγεηα από Αηνιηθά Πάξθα πνπ είλαη ζπλδεδεκέλα ζην

Διαβάστε περισσότερα

ΘΔΚΑ ΡΖΠ ΑΛΑΓΛΩΟΗΠΖΠ

ΘΔΚΑ ΡΖΠ ΑΛΑΓΛΩΟΗΠΖΠ ΘΔΚΑ ΡΖΠ ΑΛΑΓΛΩΟΗΠΖΠ 1.Απηόο πνπ ζα αλαγλσξηζηεί απνπζηάδεη γηα πνιύ θαηξό. 2.Δπηζηξέθεη κε πιαζηή ηαπηόηεηα ή κεηακνξθσκέλνο. 3.Απνκνλώλνληαη ηα δύν πξόζσπα 4.Άξζε κεηακόξθσζεο 5.Απνθάιπςε 6.Ακθηβνιίεο-απνδεηθηηθά

Διαβάστε περισσότερα

ΛΙΜΝΗ ΤΣΑΝΤ. Σρήκα 1. Σρήκα 2

ΛΙΜΝΗ ΤΣΑΝΤ. Σρήκα 1. Σρήκα 2 ΛΙΜΝΗ ΤΣΑΝΤ Τν Σρήκα 1 δείρλεη ηελ αιιαγή ηεο ζηάζκεο ηεο Λίκλεο Τζαλη, ζηε Σαράξα ηεο Βόξεηαο Αθξηθήο. Η Λίκλε Τζαλη εμαθαλίζηεθε ηειείσο γύξσ ζην 20.000 π.χ., θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ηειεπηαίαο επνρήο ησλ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΔΜΒΑΔΙ ΔΤΑΙΘΗΣΟΠΟΙΗΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΓΙΑ ΣΟΝ HIV/AIDS ΣΗΝ ΑΚΣΟΓΡΑΜΜΗ ΣΩΝ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΩΝ ΔΝΟΣΗΣΩΝ ΣΗ ΚΔΝΣΡΙΚΗ ΜΑΚΔΓΟΝΙΑ ΑΤΓΟΤΣΟ 2014

ΠΑΡΔΜΒΑΔΙ ΔΤΑΙΘΗΣΟΠΟΙΗΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΓΙΑ ΣΟΝ HIV/AIDS ΣΗΝ ΑΚΣΟΓΡΑΜΜΗ ΣΩΝ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΩΝ ΔΝΟΣΗΣΩΝ ΣΗ ΚΔΝΣΡΙΚΗ ΜΑΚΔΓΟΝΙΑ ΑΤΓΟΤΣΟ 2014 ΠΑΡΔΜΒΑΔΙ ΔΤΑΙΘΗΣΟΠΟΙΗΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΓΙΑ ΣΟΝ HIV/AIDS ΣΗΝ ΑΚΣΟΓΡΑΜΜΗ ΣΩΝ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΩΝ ΔΝΟΣΗΣΩΝ ΣΗ ΚΔΝΣΡΙΚΗ ΜΑΚΔΓΟΝΙΑ ΑΤΓΟΤΣΟ 2014 Σν ΚΔ.ΔΛ.Π.ΝΟ., Γξαθείν Θεζζαινλίθεο θαη ε Γηεύζπλζε Γεκόζηαο Τγείαο ηεο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΤΟΜΑ ΜΔ ΔΙΓΙΚΔΣ ΑΝΑΓΚΔΣ

ΑΤΟΜΑ ΜΔ ΔΙΓΙΚΔΣ ΑΝΑΓΚΔΣ Δζληθφ θαη Καπνδηζηξηαθφ Παλεπηζηήκην Αζελψλ Σρνιή Ν.Ο.Π.Δ. Τκήκα Ννκηθήο Παλεπηζηεκηαθφ Έηνο 2007-2008 Μάζεκα: Δθαξκνγέο Γεκνζίνπ Γηθαίνπ Γηδάζθσλ:Κνο.Γεκεηξφπνπινο Αλδξέαο Δπηκέιεηα: Βαζίιεο Φξάγθνο

Διαβάστε περισσότερα

1. Σα ζηάδηα απφ ηα νπνία πεξλάεη ε νηθνλνκία ζηε δηάξθεηα ελφο θχθινπ, ιέγνληαη θάζεηο ηνπ νηθνλνκηθνχ θχθινπ.

1. Σα ζηάδηα απφ ηα νπνία πεξλάεη ε νηθνλνκία ζηε δηάξθεηα ελφο θχθινπ, ιέγνληαη θάζεηο ηνπ νηθνλνκηθνχ θχθινπ. ΑΘ. ΧΑΡΙΣΩΝΙΔΗ : ΑΡΧΕ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΙΙ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Ο : ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕ ΔΙΑΚΤΜΑΝΕΙ ΠΛΗΘΩΡΙΜΟ - ΑΝΕΡΓΙΑ 9.1. ΕΡΩΣΗΕΙ ΩΣΟΤ ΛΑΘΟΤ Για ηιρ παπακάηυ πποηάζειρ, να γπάτεηε ζηην κόλλα ζαρ ηον απιθμό ηηρ καθεμιάρ

Διαβάστε περισσότερα

Ενδεικτικά Θέματα Στατιστικής ΙΙ

Ενδεικτικά Θέματα Στατιστικής ΙΙ Ενδεικτικά Θέματα Στατιστικής ΙΙ Θέματα. Έζησ όηη ζε δείγκα 35 θαηνηθηώλ πνπ ελνηθηάδνληαη ζε θνηηεηέο ζηελ Κνδάλε βξέζεθε ην κέζν κεληαίν κίζζσκα ζηα 5 επξώ, ελώ ζην Ζξάθιεην ην κέζν κεληαίν κίζζσκα ζε

Διαβάστε περισσότερα

Αζθήζεηο 5 νπ θεθαιαίνπ Crash course Step by step training. Dipl.Biol.cand.med. Stylianos Kalaitzis

Αζθήζεηο 5 νπ θεθαιαίνπ Crash course Step by step training. Dipl.Biol.cand.med. Stylianos Kalaitzis Αζθήζεηο 5 νπ θεθαιαίνπ Crash course Step by step training Dipl.Biol.cand.med. Stylianos Kalaitzis Stylianos Kalaitzis Μνλνϋβξηδηζκνο 1 Γπν γνλείο, εηεξόδπγνη γηα ηνλ αιθηζκό θάλνπλ παηδηά. Πνία ε πηζαλόηεηα

Διαβάστε περισσότερα

Δπηιέγνληαο ην «Πξνεπηινγή» θάζε θνξά πνπ ζα ζπλδέεζηε ζηελ εθαξκνγή ζα βξίζθεζηε ζηε λέα ρξήζε.

Δπηιέγνληαο ην «Πξνεπηινγή» θάζε θνξά πνπ ζα ζπλδέεζηε ζηελ εθαξκνγή ζα βξίζθεζηε ζηε λέα ρξήζε. ΑΝΟΙΓΜΑ ΝΔΑ ΥΡΗΗ 1. Γεκηνπξγείηε ηε λέα ρξήζε από ηελ επηινγή «Παξάκεηξνη/Παξάκεηξνη Δηαηξίαο/Γηαρείξηζε Δηαηξηώλ». Πιεθηξνινγείηε ηνλ θσδηθό ηεο εηαηξίαο ζαο θαη παηάηε Enter. Σηελ έλδεημε «Υξήζεηο» παηάηε

Διαβάστε περισσότερα

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ ΜΑΘΗΜΑ : ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ Α/Α : 0_1382/153 1. Καη όηαλ έγηλε ε ππνρώξεζε αξγά ην απόγεπκα, επεηδή θνβήζεθαλ νη νιηγαξρηθνί κήπσο νη δεκνθξαηηθνί, αθνύ θάλνπλ επίζεζε, θαηαιάβνπλ

Διαβάστε περισσότερα

Κευάλαιο 8 Μονοπωλιακή Συμπεριφορά- Πολλαπλή Τιμολόγηση

Κευάλαιο 8 Μονοπωλιακή Συμπεριφορά- Πολλαπλή Τιμολόγηση Κευάλαιο 8 Μονοπωλιακή Συμπεριφορά- Πολλαπλή Τιμολόγηση Πώς πρέπει να τιμολογεί ένα μονοπώλιο; Μέρξη ζηηγκήο ην κνλνπώιην έρεη ζεσξεζεί ζαλ κηα επηρείξεζε ε νπνία πσιεί ην πξντόλ ηεο ζε θάζε πειάηε ζηελ

Διαβάστε περισσότερα

Από ηε κεραλνξγάλσζε ησλ ππεξεζηώλ ζηε ςεθηαθή πόιε. Μηα λέα καηηά ζην ηξόπν ζρεδηαζκνύ παξνρήο ππεξεζηώλ

Από ηε κεραλνξγάλσζε ησλ ππεξεζηώλ ζηε ςεθηαθή πόιε. Μηα λέα καηηά ζην ηξόπν ζρεδηαζκνύ παξνρήο ππεξεζηώλ Από ηε κεραλνξγάλσζε ησλ ππεξεζηώλ ζηε ςεθηαθή πόιε. Μηα λέα καηηά ζην ηξόπν ζρεδηαζκνύ παξνρήο ππεξεζηώλ Μνρηαλάθεο Κσλ/λνο Πξντζηάκελνο Πιεξνθνξηθήο Γήκνπ Ηξαθιείνπ Η κεραλνξγάλσζε ησλ ππεξεζηώλ 1990-

Διαβάστε περισσότερα

Αιγόξηζκνη Γνκή επηινγήο. Πνιιαπιή Δπηινγή Δκθωιεπκέλεο Δπηινγέο. Δηζαγωγή ζηηο Αξρέο ηεο Δπηζηήκεο ηωλ Η/Υ. introcsprinciples.wordpress.

Αιγόξηζκνη Γνκή επηινγήο. Πνιιαπιή Δπηινγή Δκθωιεπκέλεο Δπηινγέο. Δηζαγωγή ζηηο Αξρέο ηεο Δπηζηήκεο ηωλ Η/Υ. introcsprinciples.wordpress. Αιγόξηζκνη 2.2.7.3 Γνκή επηινγήο Πνιιαπιή Δπηινγή Δκθωιεπκέλεο Δπηινγέο Δηζαγωγή ζηηο Αξρέο ηεο Δπηζηήκεο ηωλ Η/Υ 1 Πνιιαπιή Δληνιή Δπηινγήο Αν ζπλζήθε_1 ηόηε εληνιέο_1 αλλιώς_αν ζπλζήθε_2 ηόηε εληνιέο_2...

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΙΣ ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΓΕΝΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΙΙ - ΦΥΕ 0 7 Ινπλίνπ 009 Απαντήσειρ στιρ ασκήσειρ τηρ τελικήρ εξέτασηρ στιρ Σςνήθειρ Διαυοπικέρ Εξισώσειρ Αγαπηηέ θοιηηηή/ηπια,

Διαβάστε περισσότερα

ΔΠΔΡΗΓΑ ΜΔ ΘΔΜΑ: «ΟΗΚΟΛΟΓΗΚΖ ΜΔΣΑΚΗΝΖΖ ΣΖ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ» Θεζζαινλίθε, Γεπηέξα 16 Μαίνπ 2011

ΔΠΔΡΗΓΑ ΜΔ ΘΔΜΑ: «ΟΗΚΟΛΟΓΗΚΖ ΜΔΣΑΚΗΝΖΖ ΣΖ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ» Θεζζαινλίθε, Γεπηέξα 16 Μαίνπ 2011 Σνκέαο Βνξείνπ Διιάδνο ΔΠΔΡΗΓΑ ΜΔ ΘΔΜΑ: «ΟΗΚΟΛΟΓΗΚΖ ΜΔΣΑΚΗΝΖΖ ΣΖ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ» Θεζζαινλίθε, Γεπηέξα 16 Μαίνπ 2011 «Ζ ΑΠΑΡΑΓΔΚΣΖ ΚΑΣΑΣΑΖ ΣΑΘΜΔΤΖ. ΓΤΝΑΣΟΣΖΣΔ ΒΔΛΣΗΩΖ ΜΔ ΤΓΥΡΖΜΑΣΟΓΟΣΖΖ ΚΑΗ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΑΠΟΓΟΖ»

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΣΟΜΕΑ ΤΓΕΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑ ΜΑΣΟΡΑΚΗ ΕΛΕΝΑ, ΔΙΕΤΘΤΝΣΡΙΑ Ε.Ε.Ε.Ε.Κ ΑΙΓΑΛΕΩ. 25-11-11, 1ο ΕΠΑΛ ΑΘΗΝΩΝ

Ο ΣΟΜΕΑ ΤΓΕΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑ ΜΑΣΟΡΑΚΗ ΕΛΕΝΑ, ΔΙΕΤΘΤΝΣΡΙΑ Ε.Ε.Ε.Ε.Κ ΑΙΓΑΛΕΩ. 25-11-11, 1ο ΕΠΑΛ ΑΘΗΝΩΝ ΓΙΗΜΔΡΙΓΑ ΔΔΣΔΚ: ΣΟΜΔΙ ΚΑΙ ΔΙΓΙΚΟΣΗΣΔ ΣΟΤ ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟΤ ΛΤΚΔΙΟΤ Ο ΣΟΜΕΑ ΤΓΕΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑ ΜΑΣΟΡΑΚΗ ΕΛΕΝΑ, ΔΙΕΤΘΤΝΣΡΙΑ Ε.Ε.Ε.Ε.Κ ΑΙΓΑΛΕΩ 25-11-11, 1ο ΕΠΑΛ ΑΘΗΝΩΝ Ο ηνκέαο ζηνρεύεη: ηε δεκηνπξγία επαγγεικαηηώλ

Διαβάστε περισσότερα

Πξφινγνο...4 Δηζαγσγή...5. 1.0 θνηλσληθφο απνθιεηζκφο...9. 1.1 Ση νξίδεηαη σο θνηλσληθφο απνθιεηζκφο 9. 1.2 Δίδε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ...

Πξφινγνο...4 Δηζαγσγή...5. 1.0 θνηλσληθφο απνθιεηζκφο...9. 1.1 Ση νξίδεηαη σο θνηλσληθφο απνθιεηζκφο 9. 1.2 Δίδε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ... 1 Πεπιεσόμενα Πξφινγνο...4 Δηζαγσγή...5 1.0 θνηλσληθφο απνθιεηζκφο.....9 1.1 Ση νξίδεηαη σο θνηλσληθφο απνθιεηζκφο 9 1.2 Δίδε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ.... 13 1.3 Αηηίεο δεκηνπξγίαο θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ...

Διαβάστε περισσότερα

Η αξρή ζύλδεζεο Client-Server

Η αξρή ζύλδεζεο Client-Server Η αξρή ζύλδεζεο Client-Server Δηαθνκηζηήο (Server) Πξνζθέξεη ππεξεζίεο ζηνπο Πειάηεο (Client) Μεγάινη ππνινγηζηέο γηα ηηο ππεξεζίεο Internet (π.ρ. WWW, FTP) Λακβάλεη εξσηήζεηο θαη δίδεη απαληήζεηο Πειάηεο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΩΣΟΚΟΛΛΑ ΓΙΑΥΔΙΡΗΗ ΣΩΝ ΣΔΡΗΓΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ Δ ΔΝΗΛΙΚΔ

ΠΡΩΣΟΚΟΛΛΑ ΓΙΑΥΔΙΡΗΗ ΣΩΝ ΣΔΡΗΓΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ Δ ΔΝΗΛΙΚΔ ΠΡΩΣΟΚΟΛΛΑ ΓΙΑΥΔΙΡΗΗ ΣΩΝ ΣΔΡΗΓΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ Δ ΔΝΗΛΙΚΔ Σν ζύγρξνλν πξόηππν αληηκεηώπηζεο ηεο ηεξεδόλαο ελειίθσλ δελ εζηηάδεηαη κόλν ζηελ απνθαηάζηαζε ησλ ηεξεδνληθώλ βιαβώλ πνπ έρνπλ εθδεισζεί, αιιά έρεη

Διαβάστε περισσότερα

Παιχνίδι γλωζζικής καηανόηζης με ζχήμαηα!

Παιχνίδι γλωζζικής καηανόηζης με ζχήμαηα! Cpyright 2013 Λόγος & Επικοινωνία // All rights Reserved Παιχνίδι γλωζζικής καηανόηζης με ζχήμαηα! Αυηό ηο παιχνίδι έχει ζηόχους: 1. ηελ εθγύκλαζε ηεο αθνπζηηθήο κλήκεο ησλ παηδηώλ 2. ηελ εμάζθεζε ζηελ

Διαβάστε περισσότερα

Αναμόπθωζη Ππογπάμμαηορ Πποπηςσιακών Σποςδών

Αναμόπθωζη Ππογπάμμαηορ Πποπηςσιακών Σποςδών Αναμόπθωζη Ππογπάμμαηορ Πποπηςσιακών Σποςδών Ζ Σπλέιεπζε (Σ) ηνπ Τκήκαηνο Βηνκεραληθήο Γηνίθεζεο θαη Τερλνινγίαο ηεο 18/5/2015 ελέθξηλε ηελ αλακόξθσζε ηνπ Πξνγξάκκαηνο Πξνπηπρηαθώλ Σπνπδώλ. Παξαθαινύληαη

Διαβάστε περισσότερα

ΔΛΔΓΥΟ ΔΜΒΟΛΙΑΣΙΚΗ ΚΑΛΤΦΗ Δ ΠΑΙΓΙΑ ΠΡΟΥΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΥΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ ΚΔΡΚΤΡΑ

ΔΛΔΓΥΟ ΔΜΒΟΛΙΑΣΙΚΗ ΚΑΛΤΦΗ Δ ΠΑΙΓΙΑ ΠΡΟΥΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΥΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ ΚΔΡΚΤΡΑ ΔΛΔΓΥΟ ΔΜΒΟΛΙΑΣΙΚΗ ΚΑΛΤΦΗ Δ ΠΑΙΓΙΑ ΠΡΟΥΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΥΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ ΚΔΡΚΤΡΑ 24 ο ΠΑΝΔΛΛΗΝΙΟ ΤΝΔΓΡΙΟ ΔΛΛΗΝΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΠΑΙΓΙΑΣΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΑΓΧΓΗ ΣΗ ΤΓΔΙΑ ΠΙΝΟΤΛΑ ΔΤΡΤΓΙΚΗ ΒΑΡΚΑΡΗ ΠΟΛΤΚΡΙΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

IV Ο ΕΛΛΗΝΙΜΟ ΣΗ ΔΤΗ,ΠΟΛΙΣΙΜΟΙ Δ.ΜΕΟΓΕΙΟΤ ΚΑΙ ΡΩΜΗ

IV Ο ΕΛΛΗΝΙΜΟ ΣΗ ΔΤΗ,ΠΟΛΙΣΙΜΟΙ Δ.ΜΕΟΓΕΙΟΤ ΚΑΙ ΡΩΜΗ IV Ο ΕΛΛΗΝΙΜΟ ΣΗ ΔΤΗ,ΠΟΛΙΣΙΜΟΙ Δ.ΜΕΟΓΕΙΟΤ ΚΑΙ ΡΩΜΗ Να σαπακηηπίζεηε ηιρ πποηάζειρ, πος ακολοςθούν, υρ ππορ ηην οπθόηηηά ηοςρ, με ηην ένδειξη Σωστό ή Λάθος 1. ηελ αξραία Ρώκε νη πιεβείνη δελ είραλ αξρηθά

Διαβάστε περισσότερα

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0046/319. Τροπολογία

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0046/319. Τροπολογία 8.3.2016 A8-0046/319 319 Άρθρο 34 παράγραθος 1 ζηοιχείο δ (δ) 14 έηε γηα θηεληαηξηθά θάξκαθα πνπ πξννξίδνληαη γηα άιια είδε δώωλ από απηά πνπ αλαθέξνληαη ζηελ παξάγξαθν 1 ζηνηρεία α) θαη γ). (δ) 10 έηε

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΩΜΘΡΘΙΞΘ ΤΩΠΞΘ ΡΘΡ ΛΘΙΠΕΡ ΗΚΘΙΘΕΡ ΛΘΤΑΗΚΘΔΗΡ Τ.

ΑΓΩΜΘΡΘΙΞΘ ΤΩΠΞΘ ΡΘΡ ΛΘΙΠΕΡ ΗΚΘΙΘΕΡ ΛΘΤΑΗΚΘΔΗΡ Τ. ΑΓΩΜΘΡΘΙΞΘ ΤΩΠΞΘ ΡΘΡ ΛΘΙΠΕΡ ΗΚΘΙΘΕΡ ΟΑIΤΜΘΔΘ ΡΕ ΛΕΓΑΚΞ ΓΗΟΕΔΞ 11V11 ΗΚΘΙΘΑ 6-10 ΤΠΞΜΩΜ ΛΕΘΞΜΕΙΗΛΑΑ ΞΣ ΟΑΘΤΜΘΔΘΞΣ ΡΕ ΛΕΓΑΚΞ ΓΗΟΕΔΞ ΓΘΑ ΟΑΘΙΕΡ ΗΚΘΙΘΑΡ 6-10 ΕΩΜ Η ΔΘΑΔΠΞΛΗ ΑΟΞ Η ΛΘΑ ΕΡΘΑ ΡΗΜ ΑΚΚΗ ΕΘΜΑΘ ΛΕΓΑΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL B8-0165/7. Τροπολογία. Salvatore Cicu, Lambert van Nistelrooij εμ νλόκαηνο ηεο Οκάδαο PPE

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL B8-0165/7. Τροπολογία. Salvatore Cicu, Lambert van Nistelrooij εμ νλόκαηνο ηεο Οκάδαο PPE 1.2.2016 B8-0165/7 7 Αιτιολογική σκέψη A Α. ιακβάλνληαο ππόςε όηη νηζιυηικέρ πεπιοσέρ, οι οποίερ νξίδνληαη σο πεξηθέξεηεο NUT επηπέδνπ 2 θαη 3, έρνπλ θνηλά θαη κόληκα εηδηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ ηιρ δηαθνξνπνηνύλ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΞΙΟΘΕΑΣΑ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ

ΑΞΙΟΘΕΑΣΑ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ ΑΞΙΟΘΕΑΣΑ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ α. Η ΕΚΚΛΗΙΑ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ β. ΣΟ ΠΝΕΤΜΑΣΙΚΟ ΜΑ ΚΕΝΣΡΟ γ. Η ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΗ ΘΕΗ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ α. Η ΕΚΚΛΗΙΑ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ. Η Εθθιεζία ηνπ ρσξηνύ καο, ε Αγία Άλλα, είλαη θηηζκέλε πξηλ πνιιά

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ..

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ.. ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου έλαξμεο 09.30 ιήμεο 09.45 Σην παξαθάησ ζρήκα θαίλεηαη ηκήκα ελόο πνιενδνκηθνύ ζρεδίνπ κηαο πόιεο. Οη ζθηαζκέλεο

Διαβάστε περισσότερα

Άζκηζη ζτέζης κόζηοσς-τρόνοσ (Cost Time trade off) Καηαζκεσαζηική ΑΔ

Άζκηζη ζτέζης κόζηοσς-τρόνοσ (Cost Time trade off) Καηαζκεσαζηική ΑΔ Άζκηζη ζτέζης κόζηοσς-τρόνοσ (Cost Time trade off) Καηαζκεσαζηική Δίζηε μησανικόρ διοίκηζηρ μεγάληρ καηαζκεςαζηικήρ εηαιπείαρ και καλείζηε να ςλοποιήζεηε ηο έπγο πος πεπιγπάθεηαι από ηον Πίνακα 1. Κωδ.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΤΗΛΙΑΚΑ. Η Μηκή ζθέθηεθε έλαλ ηξόπν, γηα λα ζπγθξίλεη κεξηθά δηαθνξεηηθά αληειηαθά πξντόληα. Απηή θαη ν Νηίλνο ζπλέιεμαλ ηα αθόινπζα πιηθά:

ΑΝΤΗΛΙΑΚΑ. Η Μηκή ζθέθηεθε έλαλ ηξόπν, γηα λα ζπγθξίλεη κεξηθά δηαθνξεηηθά αληειηαθά πξντόληα. Απηή θαη ν Νηίλνο ζπλέιεμαλ ηα αθόινπζα πιηθά: ΑΝΤΗΛΙΑΚΑ Η Μηκή θαη ν Νηίλνο αλαξσηήζεθαλ πνην αληειηαθό πξντόλ παξέρεη ηελ θαιύηεξε πξνζηαζία ζην δέξκα ηνπο. Τα αληειηαθά πξντόληα έρνπλ έλα δείθηε αληειηαθήο πξνζηαζίαο (SPF), ν νπνίνο δείρλεη πόζν

Διαβάστε περισσότερα

ΣΟ ΘΔΜΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ ΣΖ ΔΤΡΩΠΑΪΚΖ ΔΝΩΖ ΓΗΑ ΣΑ ΣΟΠΗΚΑ ΚΔΝΣΡΑ ΜΑΘΖΖ ΚΑΗ ΣΗ ΚΟΗΝΟΠΡΑΞΗΔ Σν Παξάδεηγκα ηνπ Γηθηύνπ Αλαπηπμηαθώλ Δηαηξηώλ Κεληξηθήο Μαθεδνλίαο

ΣΟ ΘΔΜΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ ΣΖ ΔΤΡΩΠΑΪΚΖ ΔΝΩΖ ΓΗΑ ΣΑ ΣΟΠΗΚΑ ΚΔΝΣΡΑ ΜΑΘΖΖ ΚΑΗ ΣΗ ΚΟΗΝΟΠΡΑΞΗΔ Σν Παξάδεηγκα ηνπ Γηθηύνπ Αλαπηπμηαθώλ Δηαηξηώλ Κεληξηθήο Μαθεδνλίαο ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΦΗΛΟΟΦΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΜΖΜΑ ΦΗΛΟΟΦΗΑ ΚΑΗ ΠΑΗΓΑΓΩΓΗΚΖ ΣΟΜΔΑ ΠΑΗΓΑΓΩΓΗΚΖ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΟ ΚΤΚΛΟ ΠΟΤΓΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: ΤΝΔΥΗΕΟΜΔΝΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΣΟ ΘΔΜΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ ΣΖ ΔΤΡΩΠΑΪΚΖ ΔΝΩΖ ΓΗΑ ΣΑ ΣΟΠΗΚΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΡΤΘΜΙΕΙ ΔΙΚΣΤΟΤ ΣΑ WINDOWS

ΡΤΘΜΙΕΙ ΔΙΚΣΤΟΤ ΣΑ WINDOWS ηότοι εργαζηηρίοσ ΡΤΘΜΙΕΙ ΔΙΚΣΤΟΤ ΣΑ WINDOWS ην πιαίζην ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εξγαζηεξίνπ ζα παξνπζηαζηεί ε δηαδηθαζία ηωλ ξπζκίζεωλ δηθηύνπ ζε ιεηηνπξγηθό ζύζηεκα Windows XP. Η δηαδηθαζία ζε γεληθέο γξακκέο

Διαβάστε περισσότερα

5 η Δργαζηηριακή Άζκηζη Κσκλώμαηα Γσαδικού Αθροιζηή/Αθαιρέηη

5 η Δργαζηηριακή Άζκηζη Κσκλώμαηα Γσαδικού Αθροιζηή/Αθαιρέηη 5 η Δργαζηηριακή Άζκηζη Κσκλώμαηα Γσαδικού Αθροιζηή/Αθαιρέηη Σηα πιαίζηα ηεο πέκπηεο εξγαζηεξηαθήο άζθεζεο ζα ρξεζηκνπνηεζεί απνθιεηζηηθά ην πεξηβάιινλ αλάπηπμεο νινθιεξσκέλσλ θπθισκάησλ IDL-800 Digital

Διαβάστε περισσότερα

Απαντήσεις θέματος 2. Παξαθάησ αθνινπζεί αλαιπηηθή επίιπζε ησλ εξσηεκάησλ.

Απαντήσεις θέματος 2. Παξαθάησ αθνινπζεί αλαιπηηθή επίιπζε ησλ εξσηεκάησλ. Απαντήσεις θέματος 2 Απηά πνπ έπξεπε λα γξάςεηε (δελ ρξεηαδόηαλ δηθαηνιόγεζε εθηόο από ην Γ) Α return a*b; Β 0:acegf2, 1: acegf23, 2: acegf234, 3:acegf2345, 4:acegf23456, 5:acegf234567, 6:acegf2345678,

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΡΕΥΣΤΩΝ. G. Mitsou

ΦΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΡΕΥΣΤΩΝ. G. Mitsou ΦΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΡΕΥΣΤΩΝ ηαηηθή ηωλ ξεπζηώλ (Τδξνζηαηηθή) Ση είλαη ηα ξεπζηά - Γεληθά Ππθλόηεηα Πίεζε Μεηαβνιή ηεο πίεζεο ζπλαξηήζεη ηνπ βάζνπο Αξρή ηνπ Pascal Τδξνζηαηηθή πίεζε Αηκνζθαηξηθή πίεζε Απόιπηε &

Διαβάστε περισσότερα

Μονοψϊνιο. Αγνξά κε ιίγνπο αγνξαζηέο. Δύναμη μονοψωνίος Η ηθαλόηεηα πνπ έρεη ν αγνξαζηήο λα επεξεάζεη ηελ ηηκή ηνπ αγαζνύ.

Μονοψϊνιο. Αγνξά κε ιίγνπο αγνξαζηέο. Δύναμη μονοψωνίος Η ηθαλόηεηα πνπ έρεη ν αγνξαζηήο λα επεξεάζεη ηελ ηηκή ηνπ αγαζνύ. Μονοψϊνιο Ολιγοψώνιο Αγνξά κε ιίγνπο αγνξαζηέο. Δύναμη μονοψωνίος Η ηθαλόηεηα πνπ έρεη ν αγνξαζηήο λα επεξεάζεη ηελ ηηκή ηνπ αγαζνύ. Οπιακή αξία Δπηπξόζζεηα νθέιε από ηελ ρξήζε/θαηαλάισζε κηαο επηπξόζζεηε

Διαβάστε περισσότερα

ΑΔΑ: 4Α36469ΗΕΑ-9. ΓΙΔΥΘΥΝΟΥΣΑ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ Αξ. Πξση. 122/3469 Αζήλα, ΑΠΟΦΑΣΗ Αξ. 113

ΑΔΑ: 4Α36469ΗΕΑ-9. ΓΙΔΥΘΥΝΟΥΣΑ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ Αξ. Πξση. 122/3469 Αζήλα, ΑΠΟΦΑΣΗ Αξ. 113 ΓΙΔΥΘΥΝΟΥΣΑ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ Αξ. Πξση. 122/3469 Αζήλα, 08.06.2011 ΑΠΟΦΑΣΗ Αξ. 113 Θέμα: Απόξξηςε αηηεκάησλ ζεξαπείαο από ηηο Γλσκνδνηηθέο Δπηηξνπέο Αμηνιόγεζεο ησλ Δλζηάζεσλ - Αηηεκάησλ Θεξαπείαο ησλ Πξνγξακκάησλ

Διαβάστε περισσότερα

Η Αξιολόγηζη ηηρ Πεπίλητηρ Κειμένος Παιδαγυγικό Ινζηιηούηο

Η Αξιολόγηζη ηηρ Πεπίλητηρ Κειμένος Παιδαγυγικό Ινζηιηούηο Η Αξιολόγηζη ηηρ Πεπίλητηρ Κειμένος Παιδαγυγικό Ινζηιηούηο Οδηγίες για ηη διδαζκαλία ηων θιλολογικών μαθημάηων ζηο Ενιαίο Λύκειο (απόζπαζμα) Αθήνα 2001 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ Α. Τν πεξηερόκελν ηεο πεξίιεςεο (0-12

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ..

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ.. ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου έλαξμεο 09.30 ιήμεο 09.45 Σην παξαθάησ ζρήκα θαίλεηαη ηκήκα ελόο πνιενδνκηθνύ ζρεδίνπ κηαο πόιεο. Οη ζθηαζκέλεο

Διαβάστε περισσότερα

Γεώργιος Μπριζκόλας. Πρόεδρος και Διεσθύνων Σύμβοσλος ηης EUROCERT A.E.

Γεώργιος Μπριζκόλας. Πρόεδρος και Διεσθύνων Σύμβοσλος ηης EUROCERT A.E. Γεώργιος Μπριζκόλας Πρόεδρος και Διεσθύνων Σύμβοσλος ηης EUROCERT A.E. Τηνζέηεζε Γηεζλψλ Πξνηχπσλ απφ ηε Βηνκεραλία Εθελοντικά πρότυπα Υποχρεωτική νομοθεσία ISO 9001 ISO14001 ISO 50001 OHSAS 18001 ISO

Διαβάστε περισσότερα

Κεθάλαιο 7. Πξνζθνξά ηνπ θιάδνπ Μ. ΨΥΛΛΑΚΗ

Κεθάλαιο 7. Πξνζθνξά ηνπ θιάδνπ Μ. ΨΥΛΛΑΚΗ Κεθάλαιο 7 Πξνζθνξά ηνπ θιάδνπ 1 Προζθορά ανηαγωνιζηικού κλάδοσ Πώο πξέπεη λα ζπλδπαζηνύλ νη απνθάζεηο πξνζθνξάο ησλ πνιιώλ επηκέξνπο επηρεηξήζεσλ ελόο αληαγσληζηηθνύ θιάδνπ γηα λα βξνύκε ηελ θακπύιε πξνζθνξάο

Διαβάστε περισσότερα

Υπναληηπξνζψπεπζε γπλαηθψλ ζηε δηαδηθαζία ηεο ζπιινγηθήο δηαπξαγκάηεπζεο.

Υπναληηπξνζψπεπζε γπλαηθψλ ζηε δηαδηθαζία ηεο ζπιινγηθήο δηαπξαγκάηεπζεο. Ομιλία ηηρ Πποέδπος ηηρ Σοζιαλιζηικήρ Γςναικείαρ κίνηζηρ Λεμεζού, Λέλιαρ Θεοδώπος ζε εκδήλωζη με θέμα ηην εθαπμογή ηος Εςπωπαικού Χάπηη για ηην Ιζόηηηα ηων Φύλων ζηιρ Τοπικέρ Κοινωνίερ αναθοπικά με ηα

Διαβάστε περισσότερα

Workshop. Θεζζαλονίκη, 29/10/ /11/2013. Πρόγραμμα. Τρίηη 29/10/2013. Τεηάρηη 30/10/2013

Workshop. Θεζζαλονίκη, 29/10/ /11/2013. Πρόγραμμα. Τρίηη 29/10/2013. Τεηάρηη 30/10/2013 Workshop Θεζζαλονίκη, 29/10/2013-01/11/2013 Σην πιαίζην ηνπ Τνπηθνύ Σρεδίνπ γηα ηελ Απαζρόιεζε «Νέοι Δρόμοι για ηην Απαζτόληζη ζηο Πολεοδομικό Σσγκρόηημα ηης Αναηολικής Θεζζαλονίκης», ην ΚΕΠΑ δηνξγαλώλεη

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλήνια Έρεσνα «Καηαναλωηής & Ελληνικό Προϊόν»

Πανελλήνια Έρεσνα «Καηαναλωηής & Ελληνικό Προϊόν» Πανελλήνια Έρεσνα «Καηαναλωηής & Ελληνικό Προϊόν» Γεώργιος Μπάληας, Οικονομικό Πανεπιζηήμιο Αθηνών Προκόπης Θεοδωρίδης, Πανεπιζηήμιο Παηρών Ταπηόηεηα ηεο έξεπλαο Σθνπόο: Αλίρλεπζε ηεο αγνξαζηηθήο ζπκπεξηθνξάο

Διαβάστε περισσότερα

ΔΡΔΤΝΑ ΚΑΣΑΝΑΛΩΣΙΚΗ ΔΜΠΙΣΟΤΝΗ

ΔΡΔΤΝΑ ΚΑΣΑΝΑΛΩΣΙΚΗ ΔΜΠΙΣΟΤΝΗ ΔΡΔΤΝΑ ΚΑΣΑΝΑΛΩΣΙΚΗ ΔΜΠΙΣΟΤΝΗ Έξεπλεο Οηθνλνκηθήο πγθπξίαο ΙΟΒΔ - DG ECFIN Μάηνο 2011 H Έξεπλα θαηαλαισηώλ ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο (1) Μέξνο ηνπ Δλαξκνληζκέλνπ Πξνγξάκκαηνο Δξεπλώλ ηεο ΔΔ από ην 1972

Διαβάστε περισσότερα

ΙH ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΗ ΕΙΡΑ

ΙH ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΗ ΕΙΡΑ Δ ΔΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΓΗΜΟΣΙΑΣ ΓΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙH ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΗ ΕΙΡΑ ΣΜΖΜΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΟΡΓΑΝΗΜΧΝ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Θέκα: Ζ ΑΠΑΥΟΛΖΖ ΣΧΝ ΑΣΟΜΧΝ ΜΔ ΑΝΑΠΖΡΗΑ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ Δπηβέπσλ: ΓΔΝΓΡΗΝΟ ΗΧΑΝΝΖ πνπδαζηήο: ΚΑΡΑΜΑΝΟ

Διαβάστε περισσότερα

B-Δέλδξα. Τα B-δέλδξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηε αλαπαξάζηαζε πνιύ κεγάισλ ιεμηθώλ πνπ είλαη απνζεθεπκέλα ζην δίζθν.

B-Δέλδξα. Τα B-δέλδξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηε αλαπαξάζηαζε πνιύ κεγάισλ ιεμηθώλ πνπ είλαη απνζεθεπκέλα ζην δίζθν. B-Δέλδξα Τα B-δέλδξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηε αλαπαξάζηαζε πνιύ κεγάισλ ιεμηθώλ πνπ είλαη απνζεθεπκέλα ζην δίζθν. Δέλδξα AVL n = 2 30 = 10 9 (πεξίπνπ). 30

Διαβάστε περισσότερα

iii. iv. γηα ηελ νπνία ηζρύνπλ: f (1) 2 θαη

iii. iv. γηα ηελ νπνία ηζρύνπλ: f (1) 2 θαη ΔΠΑΝΑΛΗΠΣΙΚΑ ΘΔΜΑΣΑ ΣΟ ΓΙΑΦΟΡΙΚΟ ΛΟΓΙΜΟ Μάρτιος 0 ΘΔΜΑ Να ππνινγίζεηε ηα όξηα: i ii lim 0 0 lim iii iv lim e 0 lim e 0 ΘΔΜΑ Γίλεηαη ε άξηηα ζπλάξηεζε '( ) ( ) γηα θάζε 0 * : R R γηα ηελ νπνία ηζρύνπλ:

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦ. 2.3 ΑΠΟΛΤΣΗ ΣΘΜΗ ΠΡΑΓΜΑΣΘΚΟΤ ΑΡΘΘΜΟΤ

ΚΕΦ. 2.3 ΑΠΟΛΤΣΗ ΣΘΜΗ ΠΡΑΓΜΑΣΘΚΟΤ ΑΡΘΘΜΟΤ ΚΕΦ..3 ΑΠΟΛΤΣΗ ΣΘΜΗ ΠΡΑΓΜΑΣΘΚΟΤ ΑΡΘΘΜΟΤ Οπιζμόρ απόλςηηρ ηιμήρ: Σηνλ άμνλα ησλ πξαγκαηηθώλ αξηζκώλ ζεσξνύκε έλαλ αξηζκό α πνπ ζπκβνιίδεηαη κε ην ζεκείν Α. Η απόζηαζε ηνπ ζεκείνπ Α από ηελ αξρή Ο, δειαδή

Διαβάστε περισσότερα

ΓΗΑΓΩΝΗΣΜΑ ΣΤΑ ΜΑΘΖΜΑΤΗΚΑ. Ύλη: Μιγαδικοί-Σσναρηήζεις-Παράγωγοι Θεη.-Τετν. Καη Εήηημα 1 ο :

ΓΗΑΓΩΝΗΣΜΑ ΣΤΑ ΜΑΘΖΜΑΤΗΚΑ. Ύλη: Μιγαδικοί-Σσναρηήζεις-Παράγωγοι Θεη.-Τετν. Καη Εήηημα 1 ο : ΓΗΑΓΩΝΗΣΜΑ ΣΤΑ ΜΑΘΖΜΑΤΗΚΑ Ον/μο:.. Γ Λσκείοσ Ύλη: Μιγαδικοί-Σσναρηήζεις-Παράγωγοι Θεη.-Τετν. Καη. 11-1-11 Εήηημα 1 ο : Α. Γηα ηελ ζπλάξηεζε f, λα βξείηε ην δηάζηεκα ζην νπνίν είλαη παξαγσγίζηκε θαζώο θαη

Διαβάστε περισσότερα

Η εξγαζία νινθιεξψλεηαη κε θάπνηεο γεληθέο παξαηεξήζεηο ζπκπεξάζκαηα γηα ην ξφιν θαη ηηο ζχγρξνλεο πξννπηηθέο ησλ ππφ ζπδήηεζε αγνξψλ εξγαζίαο.

Η εξγαζία νινθιεξψλεηαη κε θάπνηεο γεληθέο παξαηεξήζεηο ζπκπεξάζκαηα γηα ην ξφιν θαη ηηο ζχγρξνλεο πξννπηηθέο ησλ ππφ ζπδήηεζε αγνξψλ εξγαζίαο. 1 ΠΔΡΙΛΗΦΗ Η έληαμε ηεο Πνξηνγαιίαο, ηεο Ιζπαλίαο, ηεο Ιξιαλδίαο θαη ηεο Διιάδαο ζηε δψλε ηνπ επξψ δεκηνπξγεί λέα δεδνκέλα θαη πξνθιήζεηο γηα ην κέιινλ ηεο απαζρφιεζεο θαη γεληθφηεξα ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΔΙΑΓΩΓΗ Οη θνηλωληθέο παξεκβάζεηο. Έλλνηα θαη πεξηερόκελν Οη παξεκβάζεηο ηνπ ΔΚΣ - Ιζηνξηθή αλαδξνκή...

ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΔΙΑΓΩΓΗ Οη θνηλωληθέο παξεκβάζεηο. Έλλνηα θαη πεξηερόκελν Οη παξεκβάζεηο ηνπ ΔΚΣ - Ιζηνξηθή αλαδξνκή... ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΔΙΑΓΩΓΗ... 3 1.1 Οη θνηλωληθέο παξεκβάζεηο. Έλλνηα θαη πεξηερόκελν.... 4 1.2 Οη παξεκβάζεηο ηνπ ΔΚΣ - Ιζηνξηθή αλαδξνκή.... 6 1.3 Οη παξεκβάζεηο ηνπ ΔΚΣ ζηελ Διιάδα ηελ πεξίνδν 1994-1999...

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΚΥΤΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2015 ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Τεηάπηη 28 Ιανουαπίου 2015 ΛΔΥΚΩΣΙΑ Τάξη: Α Γυμναζίου

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΚΥΤΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2015 ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Τεηάπηη 28 Ιανουαπίου 2015 ΛΔΥΚΩΣΙΑ Τάξη: Α Γυμναζίου ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΚΥΤΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2015 ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Τεηάπηη 28 Ιανουαπίου 2015 ΛΔΥΚΩΣΙΑ Τάξη: Α Γυμναζίου ΠΡΟΒΛΗΜΑ Σε έλα ηνπξλνπά βόιετ δήισζαλ ζπκκεηνρή νκάδεο Γπκλαζίσλ ηεο Κύπξνπ.

Διαβάστε περισσότερα

γηα ηνλ Άξε Κσλζηαληηλίδε

γηα ηνλ Άξε Κσλζηαληηλίδε γηα ηνλ Άξε Κσλζηαληηλίδε γηα «ην θνηλό θαη ην θύξην» (Γ.νισκόο) γηα λα ρηίδω πάληα κε ηνλ ίδηνλε ηξόπν, κε ηηο ίδηεο θαηαζθεπαζηηθέο θαη πιαζηηθέο πξννπηηθέο, κε ηελ ίδηαλε πάληνηε πίζηε θαη αγάπε.. Α.Κ.

Διαβάστε περισσότερα

Δξγαζηεξηαθή άζθεζε 03. Σηεξενγξαθηθή πξνβνιή ζην δίθηπν Wulf

Δξγαζηεξηαθή άζθεζε 03. Σηεξενγξαθηθή πξνβνιή ζην δίθηπν Wulf Δξγαζηεξηαθή άζθεζε 03 Σηεξενγξαθηθή πξνβνιή ζην δίθηπν Wulf Ζιίαο Χαηδεζενδσξίδεο Οθηώβξηνο / Ννέκβξηνο 2004 Τη είλαη ην δίθηπν Wulf Δπίπεδν ζην νπνίν κπνξνύκε λα αλαπαξαζηήζνπκε ηξηζδηάζηαηα ζρήκαηα,

Διαβάστε περισσότερα

Δκπεηξία ηνπ Γήκνπ Υαιθεδόλνο από ηελ πξνζρώξεζε ζην «ΤΜΦΩΝΟ ΣΩΝ ΓΗΜΑΡΥΩΝ»

Δκπεηξία ηνπ Γήκνπ Υαιθεδόλνο από ηελ πξνζρώξεζε ζην «ΤΜΦΩΝΟ ΣΩΝ ΓΗΜΑΡΥΩΝ» Δκπεηξία ηνπ Γήκνπ Υαιθεδόλνο από ηελ πξνζρώξεζε ζην «ΤΜΦΩΝΟ ΣΩΝ ΓΗΜΑΡΥΩΝ» ηηο αξρέο ηνπ 2012 πξνζρσξήζακε, κεηά από ζρεηηθή απόθαζε ηνπ Γεκνηηθνύ πκβνπιίνπ Υαιθεδόλνο, ζην «ύκθσλν ησλ Γεκάξρσλ», ην νπνίν

Διαβάστε περισσότερα

Αζκήζεις ζτ.βιβλίοσ ζελίδας 13 14

Αζκήζεις ζτ.βιβλίοσ ζελίδας 13 14 .1.10 ζκήζεις ζτ.βιβλίοσ ζελίδας 13 14 Ερωηήζεις Καηανόηζης 1. ύν δηαθνξεηηθέο επζείεο κπνξεί λα έρνπλ θαλέλα θνηλό ζεκείν Έλα θνηλό ζεκείν i ύν θνηλά ζεκεία iλ) Άπεηξα θνηλά ζεκεία ηηηνινγήζηε ηελ απάληεζε

Διαβάστε περισσότερα

ύζηεκα Ωξνκέηξεζεο Πξνζσπηθνύ (Έθδνζε 2) ΤΠΗΡΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΩΝ ΤΣΗΜΑΣΩΝ

ύζηεκα Ωξνκέηξεζεο Πξνζσπηθνύ (Έθδνζε 2) ΤΠΗΡΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΩΝ ΤΣΗΜΑΣΩΝ ύζηεκα Ωξνκέηξεζεο Πξνζσπηθνύ (Έθδνζε 2) ΤΠΗΡΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΩΝ ΤΣΗΜΑΣΩΝ Πεξηερόκελα Σερληθά Υαξαθηεξηζηηθά Καηαγξαθή Ώξαο πγρξνληζκόο πζηήκαηνο Παξνπζίαζε πζηήκαηνο Πηζαλά ελάξηα Υξήζεο 2 Σερληθά Υαξαθηεξηζηηθά

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Α ΛΤΚΕΙΟΤ ΓΕΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Σχολικό έτος: 2011-2012 Καθηγήτριες: Κεφαλληνού Λουκία- Καλλία Αθηνά ΙΙ. ΟΙ ΑΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΠΟ ΣΟΤ ΠΡΟΙΣΟΡΙΚΟΤ ΥΡΟΝΟΤ ΕΩ ΚΑΙ ΣΟ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ 1. ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΔΑ: 4Α8ΥΛ-ΙΩΕ Α Π Ο Φ Α Η

ΑΔΑ: 4Α8ΥΛ-ΙΩΕ Α Π Ο Φ Α Η ΑΝΑΡΣΗΣΔΑ ΣΟ ΓΙΑΓΙΚΣΤΟ ΔΛΛΗΝΙΚΗ ΓΗΜΟΚΡΑΣΙΑ ΤΠΟΤΡΓΔΙΟ ΔΡΓΑΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΦΑΛΙΗ ΓΔΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΣΔΙΑ ΓΙΑΥΔΙΡΙΗ ΚΟΙΝΟΣΙΚΩΝ & ΑΛΛΩΝ ΠΟΡΩΝ ΔΙΓΙΚΗ ΤΠΗΡΔΙΑ ΔΦΑΡΜΟΓΗ ΤΓΥΡΗΜ/ΜΔΝΩΝ ΔΝΔΡΓΔΙΩΝ ΑΠΟ ΣΟ Δ.Κ.Σ. Σατ. Γ/νση

Διαβάστε περισσότερα

Έκδοζη /10/2014. Νέα λειηοσργικόηηηα - Βεληιώζεις

Έκδοζη /10/2014. Νέα λειηοσργικόηηηα - Βεληιώζεις Έκδοζη 2.89.31 08/10/2014 Η έκδοζη 2.89.31, περιλαμβάνει : Βεληιώζεις Καηάζηαζη Υπερφριών (Ε8) Αναγγελία πρόζληυης (Ε3) 08/10/2014 1 Βεληιώζεις Καηάζηαζη Υπερφριών (Ε8) Επεηδή ζηελ ειεθηξνληθή ππνβνιή

Διαβάστε περισσότερα

Αζήλα, 26.03.2015 ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Αζήλα, 26.03.2015 ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Αζήλα, 26.03.2015 ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Οινθιεξψζεθε ζηηο 17 Μαξηίνπ 2015 ε πξψηε Ηκεξίδα Δπαηζζεηνπνίεζεο κε ζέκα: «Εηαιρική Κοινωνική Εσθύνη και Τοπική Ασηοδιοίκηζη: Η περίπηωζη ηοσ Δήμοσ ηης Αθήνας», ζην πιαίζην

Διαβάστε περισσότερα

Φςζική Πποζαναηολιζμού Γ Λςκείος. Αζκήζειρ Ταλανηώζειρ 1 ο Φςλλάδιο

Φςζική Πποζαναηολιζμού Γ Λςκείος. Αζκήζειρ Ταλανηώζειρ 1 ο Φςλλάδιο Φςζική Πποζαναηολιζμού Γ Λςκείος Αζκήζειρ Ταλανηώζειρ 1 ο Φςλλάδιο Επιμέλεια: Αγκανάκηρ Α. Παναγιώηηρ Επωηήζειρ Σωζηό- Λάθορ Να χαπακηηπίζεηε ηιρ παπακάηω πποηάζειρ ωρ ζωζηέρ ή λάθορ: 1. Η ηαιάλησζε είλαη

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΔΡΟΜΟ ΠΡΟ ΣΟ «ΑΕΙΦΟΡΟ ΧΟΛΕΙΟ» ένα φωτογπαφικό ταξίδι

Ο ΔΡΟΜΟ ΠΡΟ ΣΟ «ΑΕΙΦΟΡΟ ΧΟΛΕΙΟ» ένα φωτογπαφικό ταξίδι Ο ΔΡΟΜΟ ΠΡΟ ΣΟ «ΑΕΙΦΟΡΟ ΧΟΛΕΙΟ» ένα φωτογπαφικό ταξίδι ηα Δθπαηδεπηήξηα Πάλνπ ππνζηεξίδνπκε ηελ άπνςε όηη ην «αεηθόξν ζρνιείν» είλαη έλα όξακα εθηθηό. Η εθπαίδεπζε γηα ηελ αεηθνξία δελ είλαη κάζεκα, αιιά

Διαβάστε περισσότερα

Η Νοζηλεςηική Γιεπγαζία ζε Αζθενείρ με Κ.Ν.Μ.

Η Νοζηλεςηική Γιεπγαζία ζε Αζθενείρ με Κ.Ν.Μ. Η Νοζηλεςηική Γιεπγαζία ζε Αζθενείρ με Κ.Ν.Μ. ΜΠΙΛΙΛΗ ΑΝΑΣΑΙΑ Νοσηλεύτρια Σ.Δ. ΜSc Προϊσταμένη τμήματος ΦΙΑπ Γ.Ν. ΚΑΣ ΜΟΥΙΓΗ ΘΔΜΙΣΟΚΛΗ Νοσηλεστής Σ.Δ. τμήματος ΦΙΑπ Γ.Ν. ΚΑΣ ΒΟΤΡΛΔΓΚΑ ΠΑΝΑΓΙΩΣΑ Νοσηλεύτρια

Διαβάστε περισσότερα

Case Study. Παξαθάηω παξνπζηάδνπκε βήκα - βήκα κε screenshots έλα παξάδεηγκα ππνβνιήο κηαο εξγαζίαο θαη ηελ παξαγωγή ηνπ Originality Report.

Case Study. Παξαθάηω παξνπζηάδνπκε βήκα - βήκα κε screenshots έλα παξάδεηγκα ππνβνιήο κηαο εξγαζίαο θαη ηελ παξαγωγή ηνπ Originality Report. Case Study Παξαθάηω παξνπζηάδνπκε βήκα - βήκα κε screenshots έλα παξάδεηγκα ππνβνιήο κηαο εξγαζίαο θαη ηελ παξαγωγή ηνπ Originality Report. Βήκα 1 ο : Login ζηο Turnitin. Κάλεηε είζνδν ζην Turnitin κε

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΛΣΙΟ ΣΤΠΟΤ. Νέες προθεσμίες απογραυής των επιτειρήσεων στο Γ.Ε.ΜΗ. Γηα ηηο ΑΕ, ηηο ΕΠΕ, ηηο ΟΕ θαη ηηο ΕΕ, ε πξνζεζκία ππνβνιήο νξίδεηαη ωο εμήο:

ΔΕΛΣΙΟ ΣΤΠΟΤ. Νέες προθεσμίες απογραυής των επιτειρήσεων στο Γ.Ε.ΜΗ. Γηα ηηο ΑΕ, ηηο ΕΠΕ, ηηο ΟΕ θαη ηηο ΕΕ, ε πξνζεζκία ππνβνιήο νξίδεηαη ωο εμήο: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΣΙΑ -1980- ΔΕΛΣΙΟ ΣΤΠΟΤ Αθήνα, 4 Οκτωβρίοσ 2012 Νέες προθεσμίες απογραυής των επιτειρήσεων στο Γ.Ε.ΜΗ. Τελ παξάηαζε ηωλ πξνζεζκηώλ γηα ηελ απνγξαθή ηωλ επηρεηξήζεωλ ζην Γ.Ε.ΜΗ., απνθάζηζε

Διαβάστε περισσότερα

Α ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΟΡΓΑΝΧΖ ΚΑΗ ΓΗΟΗΚΖΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΘΔΜΑ: ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ: ΣΑΝΣΗΛΑ ΠΔΣΡΟ ΠΟΤΓΑΣΡΗΑ: ΚΟΡΑΚΗΑΝΗΣΖ ΜΑΡΗΑ

Α ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΟΡΓΑΝΧΖ ΚΑΗ ΓΗΟΗΚΖΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΘΔΜΑ: ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ: ΣΑΝΣΗΛΑ ΠΔΣΡΟ ΠΟΤΓΑΣΡΗΑ: ΚΟΡΑΚΗΑΝΗΣΖ ΜΑΡΗΑ ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΘΝΙΚΗ ΣΦΟΛΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Α ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΟΡΓΑΝΧΖ ΚΑΗ ΓΗΟΗΚΖΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΘΔΜΑ: ΠΡΟΝΟΗΑΚΔ ΓΟΜΔ ΣΖ ΣΟΠΗΚΖ ΑΤΣΟΓΗΟΗΚΖΖ Α ΒΑΘΜΟΤ. ΜΔΛΔΣΖ

Διαβάστε περισσότερα

Δξγαιεία Καηαζθεπέο 1 Σάμε Σ Δ.Κ.Φ.Δ. ΥΑΝΙΧΝ ΠΡΧΣΟΒΑΘΜΙΑ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ. ΔΝΟΣΗΣΑ 11 ε : ΦΧ ΔΡΓΑΛΔΙΑ ΚΑΣΑΚΔΤΔ. Καηαζθεπή 1: Φαθόο κε ζσιήλα.

Δξγαιεία Καηαζθεπέο 1 Σάμε Σ Δ.Κ.Φ.Δ. ΥΑΝΙΧΝ ΠΡΧΣΟΒΑΘΜΙΑ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ. ΔΝΟΣΗΣΑ 11 ε : ΦΧ ΔΡΓΑΛΔΙΑ ΚΑΣΑΚΔΤΔ. Καηαζθεπή 1: Φαθόο κε ζσιήλα. Δξγαιεία Καηαζθεπέο 1 Δ.Κ.Φ.Δ. ΥΑΝΙΧΝ ΠΡΧΣΟΒΑΘΜΙΑ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ ΔΝΟΣΗΣΑ 11 ε : ΦΧ ΔΡΓΑΛΔΙΑ ΚΑΣΑΚΔΤΔ Καηαζθεπή 1: Φαθόο κε ζσιήλα Γηαθξάγκαηα Δξγαιεία Καηαζθεπέο 2 Η θαηαζθεπή πεξηγξάθεηαη ζηελ αληίζηνηρε ελόηεηα

Διαβάστε περισσότερα

Δεςηέπα 18/05/2015. Απόνηερ : 1) Γεκόπνπινο Υξήζηνο 2) Καπώλεο πήιηνο 3) Κπξηαθόπνπινο Κπξηάθνο 4) Παλαγόπνπινο Βαζίιεο

Δεςηέπα 18/05/2015. Απόνηερ : 1) Γεκόπνπινο Υξήζηνο 2) Καπώλεο πήιηνο 3) Κπξηαθόπνπινο Κπξηάθνο 4) Παλαγόπνπινο Βαζίιεο 1 ΕΝΩΗ ΠΟΔΟΦΑΙΡΙΚΩΝ ΩΜΑΣΕΙΩΝ ΗΛΕΙΑ ΕΣΟ ΙΔΡΤΕΩ 1969 ΕΔΡΑ: ΠΤΡΓΟ Οδόο: Γξαγαηζαλίνπ 34 & Παπαθιέζζα Σει: 26210 33311 e-mail:epsilia@otenet.gr Φαμ: 26210 34004 Ππακηικό 35 ηρ ζςνεδπίαζηρ ηος Δ ηηρ ΕΠ Ηλείαρ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΟ 13. Ποσοτικές Μέθοδοι. θαη λα ππνινγίζεηε ην θόζηνο γηα 10000 παξαγόκελα πξντόληα. Να ζρεδηαζηεί γηα εύξνο πξντόλησλ έσο 30000.

ΔΕΟ 13. Ποσοτικές Μέθοδοι. θαη λα ππνινγίζεηε ην θόζηνο γηα 10000 παξαγόκελα πξντόληα. Να ζρεδηαζηεί γηα εύξνο πξντόλησλ έσο 30000. ΔΕΟ 13 Ποσοτικές Μέθοδοι Σσνάρηηζη Κόζηοσς C(), μέζο κόζηος C()/. Παράδειγμα 1 Μηα εηαηξεία δαπαλά γηα θάζε πξντόλ Α πνπ παξάγεη 0.0 λ.κ. Τα πάγηα έμνδα ηεο εηαηξείαο είλαη 800 λ.κ. Ζεηείηαη 1) Να πεξηγξάςεηε

Διαβάστε περισσότερα

ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΘ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ

ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΘ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ Δ ΔΘΝΗΚ ΥΟΛ ΓΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚ ΗΘ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚ ΔΗΡΑ ΣΜΜΑ ΚΟΗΝΧΝΗΚ ΓΗΟΗΚ / ΓΗΟΗΚ ΤΠΡΔΗΧΝ ΤΓΔΗΑ ΣΔΛΗΚ ΔΡΓΑΗΑ Θέκα: «Πξνλνηαθέο δνκέο ζηελ Διιάδα. Πξνβιήκαηα θαη πξννπηηθέο.» Δπηβιέπσλ: ηαξαληδήο Κσλζηαληίλνο πνπδαζηήο:

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑ/Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 08/09/2014

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑ/Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 08/09/2014 ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ 204-205 ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑ/Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 08/09/204 A ΟΜΑΓΑ Οδηγία: Να γράυεηε ζηο ηεηράδιο ζας ηον αριθμό κάθε μιας από ηις παρακάηφ ερφηήζεις Α.-Α.8 και

Διαβάστε περισσότερα

Κανόνες Γεονηολογίας για ηους Δπαγγελμαηίες ζηην Διδική Δκπαίδευζη

Κανόνες Γεονηολογίας για ηους Δπαγγελμαηίες ζηην Διδική Δκπαίδευζη ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΓΙΑ ΠΑΙΓΙΑ ΜΔ ΔΙΓΙΚΔΣ ΑΝΑΓΚΔΣ Κανόνες Γεονηολογίας για ηους Δπαγγελμαηίες ζηην Διδική Δκπαίδευζη Οη επαγγεικαηίεο εηδηθνί παηδαγσγνί θαζνδεγνύληαη από ηηο επαγγεικαηηθέο δενληνινγηθέο αξρέο ηνπ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙΓ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ

ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙΓ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙΓ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΣΜΗΜΑ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΟΡΓΑΝΙΜΧΝ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΣΔΛΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ Θέκα: «Ο Ππιώλαο Απαζρνιεζηκόηεηα ηεο Δπξωπαϊθήο ηξαηεγηθήο γηα ηελ

Διαβάστε περισσότερα

Λεκηική έκθραζη, κριηική, οικειόηηηα και ηύπος δεζμού ζηις ζηενές διαπροζωπικές ζτέζεις

Λεκηική έκθραζη, κριηική, οικειόηηηα και ηύπος δεζμού ζηις ζηενές διαπροζωπικές ζτέζεις Λεκηική έκθραζη, κριηική, οικειόηηηα και ηύπος δεζμού ζηις ζηενές διαπροζωπικές ζτέζεις Μαξία-Ησάλλα Αξγπξνπνύινπ Βαζίιεο Παπιόπνπινο Τνκέαο Ψπρνινγίαο, Παλεπηζηήκην Αζελώλ Αλαθνίλσζε ζην 5 ν Παλειιήλην

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΚΔΟΗ 8.0.0

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΚΔΟΗ 8.0.0 ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΚΔΟΗ 8.0.0 Γενικά Η έθδνζε 8.0.0 ηνπ ελόηεηεο: Business ERP, πεξηιακβάλεη λέεο ιεηηνπξγίεο πνπ αλαιύνληαη ζηηο παξαθάησ Γεληθόηεξε ιεηηνπξγία ηεο εθαξκνγήο Εκπνξηθή Δηαρείξηζε 7/2/2013 SingularLogic

Διαβάστε περισσότερα

Βάσεις Δεδομέμωμ. Εξγαζηήξην V. Τκήκα Πιεξνθνξηθήο ΑΠΘ 2015-2016

Βάσεις Δεδομέμωμ. Εξγαζηήξην V. Τκήκα Πιεξνθνξηθήο ΑΠΘ 2015-2016 Βάσεις Δεδομέμωμ Εξγαζηήξην V Τκήκα Πιεξνθνξηθήο ΑΠΘ 2015-2016 2 Σκοπός του 5 ου εργαστηρίου Σθνπόο απηνύ ηνπ εξγαζηεξίνπ είλαη: ε κειέηε ζύλζεησλ εξσηεκάησλ ζύλδεζεο ζε δύν ή πεξηζζόηεξεο ζρέζεηο ε κειέηε

Διαβάστε περισσότερα

ηε ζπλέρεηα απεζηάιε ζην Δ.Κ.Κ.Α. ην ππ αξηζκ. VS/2007/0709 παξάξηεκα ηεο χκβαζεο επηρνξήγεζεο, ην νπνίν αθνξνχζε ηελ ηξνπνπνίεζε ηνπ ηξαπεδηθνχ

ηε ζπλέρεηα απεζηάιε ζην Δ.Κ.Κ.Α. ην ππ αξηζκ. VS/2007/0709 παξάξηεκα ηεο χκβαζεο επηρνξήγεζεο, ην νπνίν αθνξνχζε ηελ ηξνπνπνίεζε ηνπ ηξαπεδηθνχ Σν Μάην ηνπ 2007 εθπνλήζεθε απφ ην Σκήκα Έξεπλαο, Αλάπηπμεο & Δθπαίδεπζεο ηνπ Δ.Κ.Κ.Α. Πξφηαζε ρεδίνπ δξάζεο κε ηίηιν: «χγρξνλεο ζηξαηεγηθέο ίζεο κεηαρείξηζεο: Κνηλσληθή Δλζσκάησζε θαη Ίζε πξφζβαζε ζε

Διαβάστε περισσότερα

A. Αιιάδνληαο ηε θνξά ηνπ ξεύκαηνο πνπ δηαξξέεη ηνλ αγωγό.

A. Αιιάδνληαο ηε θνξά ηνπ ξεύκαηνο πνπ δηαξξέεη ηνλ αγωγό. ΤΠΟΤΡΓΔΙΟ ΠΑΙΓΔΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΜΟΤ ΛΔΤΚΩΙΑ ΦΤΛΛΟ ΔΡΓΑΙΑ Μειέηε ηωλ παξαγόληωλ από ηνπο νπνίνπο εμαξηάηαη ε ειεθηξνκαγλεηηθή δύλακε. Τιηθά - πζθεπέο: Ηιεθηξνληθή δπγαξηά, ηξνθνδνηηθό ηάζεο, ξννζηάηεο, ακπεξόκεηξν,

Διαβάστε περισσότερα

Γραφεύα Επικοινωνύασ & Ενημϋρωςησ ϋρρεσ, Τψηλϊντου 4 3οσ Όροφοσ ΣΗΛ 2321023640 ΥΑΦ 2321051861

Γραφεύα Επικοινωνύασ & Ενημϋρωςησ ϋρρεσ, Τψηλϊντου 4 3οσ Όροφοσ ΣΗΛ 2321023640 ΥΑΦ 2321051861 Οπγάνωζη και διοίκηζη ηοςπιζηικών επισειπήζεων (ξενοδοσεία, ηοςπιζηικά γπαθεία ) Α) ΑΔΙ ΣΔΙ και Β) ΑΠΟΦΟΙΣΟΙ ΤΠΟΥΡΔΩΣΙΚΗ ΓΔΤΣΔΡΟΒΑΘΜΙΑ και ΜΔΣΑΓΔΤΣΔΡΟΒΑΘΜΙΑ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ Ρν πξόγξακκα απηό ζρεδηάζηεθε γηα

Διαβάστε περισσότερα