ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ. Πεξίιεςε...ει. 4. Κεθάιαην Δηζαγσγή Κεθάιαην 2: Θεσξεηηθή Πξνζέγγηζε...8

Transcript

1 ΥΑΡΟΚΟΠΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΣΜΖΜΑ ΟΗΗΚΗΗΑΚΖ ΟΗΗΚΟΝΟΜΗΗΑ ΚΑΗΗ ΟΗΗΚΟΛΟΓΗΗΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΗΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΒΗΗΧΗΗΜΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ ΓΗΗΑΥΔΗΗΡΗΗΖ ΠΔΡΗΗΒΑΛΛΟΝΣΟ Μεεηηααππηηππρρη ηααθθή Μεειιέέηηε ΘΔΜΑ:: Πξνζδηηνξηηζηηηθνίί Παξάγνληεο ηεο Βηηώζηηκεο Καηαλαισηηηθήο πκπεξηηθνξάο ησλ Μαζεηώλ Γπκλαζίνπ Φνηηηήηξηηαο :: Μπαληνπβά Δηηξήλε ΑΜ:: Δπηηβιέπνπζα Καζεγήηξηηα:: αξδηηαλνύ Δ..,, Λέθηνξαο Μέιε Δπηηηξνπήο:: Υνλδξνγηηάλλεο Γ..,, Καζεηήο,, Ακπειηηώηεο Κ..,, Δπηηθ.. Καζεγεηήο ΑΘΖΝΑ

2 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ Πεξίιεςε...ει. 4 Κεθάιαην Δηζαγσγή Κεθάιαην 2: Θεσξεηηθή Πξνζέγγηζε Πεξηγξαθή Τπάξρνπζαο Καηάζηαζεο ρεηηθά κε ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε Δθθάλζεηο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο Βηψζηκε Αλάπηπμε θαη Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζηελ Δπξψπε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζηελ Διιάδα Πξνγξάκκαηα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα Πξνγξάκκαηα Αλνηθηψλ Πεξηβαιινληηθψλ Σάμεσλ Καιιηζηψ Δθαξκνγή Γηεζλψλ θαη Δπξσπατθψλ Πξνγξακκάησλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα Κεθάιαην 3: Πξνεγνύκελεο Δκπεηξηθέο Μειέηεο Κεθάιαην 4: Δκπεηξηθή Αλάιπζε ζρεηηθά κε ηνπο Πξνζδηνξηζηηθνύο Παξάγνληεο ηεο Βηώζηκεο Καηαλαισηηθήο πκπεξηθνξάο Μαζεηώλ Γπκλαζίνπ Μεζνδνινγία Γεηγκαηνιεπηηθήο Έξεπλαο Σν Πξνθίι ηνπ Γείγκαηνο ησλ Μαζεηψλ

3 Κεθάιαην 5: Δθηίκεζε Οηθνλνκεηξηθώλ Τπνδεηγκάησλ γηα ηνπο Πξνζδηνξηζηηθνύο Παξάγνληεο ηεο Βηώζηκεο Καηαλαισηηθήο πκπεξηθνξάο ησλ Μαζεηώλ Γπκλαζίνπ Δθηίκεζε ππνδείγκαηνο πνιιαπιήο παιηλδξφκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο ζπρλφηεηαο ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ ζηελ αλαθχθισζε Δθηίκεζε ππνδείγκαηνο πνιιαπιήο παιηλδξφκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο ζπρλφηεηαο πνπ νη καζεηέο αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο Δθηίκεζε ππνδείγκαηνο πνιιαπιήο παιηλδξφκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο ζπρλφηεηαο πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα νη καζεηέο Δθηίκεζε ππνδείγκαηνο πνιιαπιήο παιηλδξφκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο ζπρλφηεηαο πνπ αθήλνπλ θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά νη καζεηέο, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη Δθηίκεζε ππνδείγκαηνο πνιιαπιήο παιηλδξφκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο ζπρλφηεηαο ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο απφ ηνπο καζεηέο Δθηίκεζε ππνδείγκαηνο ινγηζηηθήο παιηλδξφκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ησλ πεπνηζήζεσλ ησλ καζεηψλ γηα ηε ζεκαζία ηεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ Δθηίκεζε ππνδείγκαηνο ινγηζηηθήο παιηλδξφκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο απνηξνπήο ησλ καζεηψλ απφ ηελ αλαθχθισζε ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο πκπεξάζκαηα Βηβιηνγξαθία Παξαξηήκαηα Παξάξηεκα Α: Τπάξρνπζα θαηάζηαζε Παξάξηεκα Β: Σν Δξσηεκαηνιφγην ηεο Έξεπλαο Παξάξηεκα Γ: Κσδηθνπνίεζε Μεηαβιεηψλ Δξσηεκαηνινγίνπ Παξάξηεκα Γ: Πίλαθεο Πεξηγξαθηθψλ πρλνηήησλ Παξάξηεκα Δ: Πίλαθεο πρλνηήησλ Παξάξηεκα Σ: Γηαγξάκκαηα

4 ΠΔΡΗΛΖΦΖ Ο ζθνπφο ηεο παξνχζαο κειέηεο είλαη λα αλαιπζνχλ νη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηηο πξνηηκήζεηο ησλ καζεηψλ ζρεηηθά κε ηε βηψζηκε θαηαλάισζε. Γίλεηαη δηεξεχλεζε ησλ δηάθνξσλ εθθάλζεσλ ηεο αεηθφξνπ θαηαλάισζεο, φπσο ε ζπκπεξηθνξά σο πξνο ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, ηελ αλαθχθισζε θαη ηε θαηαλάισζε βηνινγηθψλ πξντφλησλ. Ζ κειέηε βαζίδεηαη ζε δεηγκαηνιεπηηθή έξεπλα 541 καζεηψλ, ε νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε ζε πεξηνρή ηεο Αζήλαο, ην Σα εκπεηξηθά απνηειέζκαηα βαζίδνληαη ζηελ εθηίκεζε ησλ νηθνλνκεηξηθψλ ππνδεηγκάησλ παιηλδξφκεζεο. Δηδηθφηεξα, εθηηκάηαη φηη ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφο παξάγνληαο γηα ηα πξφηππα βηψζηκεο θαηαλάισζεο. Ζ ηάμε πνπ θνηηεί ν καζεηήο θαη ην θχιν είλαη, επίζεο, ζηαηηζηηθά ζεκαληηθνί παξάγνληεο σο πξνο ηα πξφηππα πνπ είλαη θηιηθά πξνο ην πεξηβάιινλ. Λέμεηο-θιεηδηά: βηψζηκε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά, καζεηέο, Διιάδα. ABSTRACT The aim of this study is to analyze the factors affecting students' preferences towards sustainable consumption. Several aspects of sustainable consumption are investigating such as energy conserving behavior, recycling and consumption of organic products. The study is based on cross-sectional survey of 541 students, which was carried out in the area of Athens, in Empirical results are based on the estimation of regression models. In particular, it is estimated that parental education status is statistical significant factor to sustainable consumption patterns. Year of schooling and gender are also statistical significant factors of environmental friendly patterns. Keywords: sustainable consumption patterns, students, Greece. 4

5 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ βηψζηκε θαηαλάισζε απνηειεί έλαλ ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ πξνζδηνξηζηηθφ παξάγνληα γηα ηελ επίηεπμε κηαο αεηθφξνπ αλάπηπμεο ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία. Χο πξνο ηε θαηεχζπλζε απηή, ν ξφινο ηεο εθπαίδεπζεο είλαη ζεκαληηθφο, θαζψο ζπκβάιιεη κέζσ ηεο ελεκέξσζεο θαη ηεο επαηζζεηνπνίεζεο, ζηε δηακφξθσζε πνιηηψλ πνπ ζα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηελ αληηκεηψπηζε δηαθφξσλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ. Βαζηθφο ζθνπφο ηεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο είλαη ε κειέηε ησλ πξνζδηνξηζηηθψλ παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηηο θαηαλαισηηθέο ζπλήζεηεο ησλ καζεηψλ γπκλαζίνπ, φζνλ αθνξά ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, ηελ αλαθχθισζε θαη ηελ θαηαλάισζε βηνινγηθψλ πξνηφλησλ, δεδνκέλνπ φηη νη πξναλαθεξζείζεο ζπλήζεηεο απνηεινχλ εθθάλζεηο ηεο βηψζηκεο θαηαλάισζεο. Δπηπιένλ δηεξεπλάηαη εάλ νη καζεηέο είλαη πεξηβαιινληηθά επαηζζεηνπνηεκέλνη θαη πξφζπκνη λα ζπλεηζθέξνπλ κε νπνηνδήπνηε θφζηνο πξνο φθεινο ηνπ πιαλήηε. Ζ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε απνηειείηαη απφ δχν κέξε, ηε ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε θαη ηελ εκπεηξηθή κειέηε. Αξρηθά, εμεηάζηεθαλ πξνεγνχκελεο έξεπλεο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζε δηάθνξεο ρψξεο ζρεηηθά κε ηηο εθθάλζεηο ηεο βηψζηκεο θαηαλάισζεο, φπσο ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, ε αλαθχθισζε δηαθφξσλ αληηθεηκέλσλ θαη ε θαηαλάισζε βηνινγηθψλ θαη νηθνινγηθψλ πξντφλησλ. Σν δεχηεξν κέξνο κέξνο απνηειείηαη απφ ηελ εκπεηξηθή κειέηε, θαηά ηελ νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε δεηγκαηνιεπηηθή έξεπλα κε δηαλνκή 541 εξσηεκαηνινγίσλ ζε καζεηέο γπκλαζίνπ ζε ζρνιεία ηεο Αζήλαο, κε ζθνπφ λα εμεηαζηνχλ νη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηε βηψζηκε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ. Οη παξάγνληεο νη νπνίνη εμεηάζηεθαλ είλαη ηα δεκνγξαθηθά φπσο ην θχιν, ε ειηθία, ε ηάμε πνπ θνηηεί ν καζεηήο, ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνληψλ, ε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ ζρεηηθά κε ηελ αλαθχθισζε, ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο θαη ηε θαηαλάισζε βηνινγηθψλ θαη νηθνινγηθψλ πξνηφλησλ. Γηα ηελ θαιχηεξε θαη πην νξγαλσκέλε απφδνζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο, ην θείκελν ρσξίζηεθε ζε ηέζζεξηο ελφηεηεο. 5

6 ηε δεχηεξε ελφηεηα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο πεξηγξάθεηαη ε ππάξρνπζα θαηάζηαζε ηεο Διιάδαο γηα ηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε ζηα ζρνιεία ηεο ρψξαο. ηελ πξψηε ππνελφηεηα δίδεηαη κηα γεληθή εηθφλα, φζνλ αθνξά ηνπο ζηφρνπο, ηα ραξαθηεξηζηηθά, ηηο παξάκεηξνπο, θαζψο θαη ηηο θαηεγνξίεο πνπ ρσξίδεηαη ε πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε. Ζ δεχηεξε ππνελφηεηα αλαθέξεηαη ζηηο εθθάλζεηο ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο. Αξρηθά, γίλεηαη κηα εθηελήο αλαθνξά ηεο έθζεζεο Brundtland θαη ηελ αλάγθε ζπκβνιήο ηφζν ηεο ηππηθήο, φζν θαη ηεο άηππεο εθπαίδεπζεο ζηελ πξνψζεζε ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο. ηε ζπλέρεηα, παξνπζηάδνληαη ζηνηρεία γηα ηελ αλάπηπμε ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηελ εηζαγσγή ηεο ζηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ηεο Διιάδαο, αιιά θαη δηαθφξσλ επξσπατθψλ ρσξψλ. Ζ ηξίηε ππνελφηεηα, αθνξά ην εθπαηδεπηηθφ πιηθφ ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα, θαζψο θαη ηελ εηζαγσγή δηεζλψλ θαη επξσπατθψλ πξνγξακκάησλ πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα. ηελ ηξίηε ελφηεηα, αλαιχνληαη πξνεγνχκελεο εκπεηξηθέο κειέηεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο βηψζηκεο θαηαλαισηηθήο ζπκπεξηθνξάο ζρεηηθά κε ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, ηελ αλαθχθισζε θαη ηα βηνινγηθά πξνηφληα. Ζ παξνπζίαζε ησλ εξεπλψλ απηψλ γίλεηαη κε ζθνπφ λα πξαγκαηνπνηεζεί ζχγθξηζε ησλ απνηειεζκάησλ ηνπο κε ηα απνηειέζκαηα πνπ ζα πξνθχςνπλ απφ ηελ εκπεηξηθή αλάιπζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ καζεηψλ γηα ηελ Διιάδα. Ζ ηέηαξηε ελφηεηα πεξηιακβάλεη ηελ εκπεηξηθή αλάιπζε ζρεηηθά κε ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο βηψζηκεο θαηαλαισηηθήο ζπκπεξηθνξάο καζεηψλ γπκλαζίνπ. πγθεθξηκέλα, αλαθέξεηαη γηα ην πσο πξαγκαηνπνηήζεθε ε δεηγκαηνιεπηηθή έξεπλα θαη παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα γηα ην πξνθίι ηνπ δείγκαηνο ησλ καζεηψλ, κε ηε βνήζεηα ησλ πηλάθσλ ζπρλνηήησλ, ζρεηηθψλ ζπρλνηήησλ θαη δηαγξακκάησλ. ηελ πέκπηε ελφηεηα παξνπζηάδεηαη ε εθηίκεζε επηά ππνδεηγκάησλ ινγηζηηθήο θαη πνιιαπιήο παιηλδξφκεζεο πνπ αθνξνχλ ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο ζπρλφηεηαο ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ ζηελ αλαθχθισζε, ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο ζπρλφηεηαο πνπ νη καζεηέο αθήλνπλ ην λεξφ λα 6

7 ηξέρεη θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο, ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο ζπρλφηεηαο πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθάνηθνινγηθά πξνηφληα νη καζεηέο, ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο ζπρλφηεηαο πνπ αθήλνπλ θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά νη καζεηέο, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη, ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο ζπρλφηεηαο ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο απφ ηνπο καζεηέο, γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ησλ πεπνηζήζεσλ ησλ καζεηψλ γηα ηε ζεκαζία ηεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ θαη ηέινο ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο απνηξνπήο ησλ καζεηψλ απφ ηελ αλαθχθισζε ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο. Δπίζεο, γίλεηαη αλάιπζε ησλ πηλάθσλ θαη ε ζχγθξηζε απηψλ κε απνηειέζκαηα απφ έξεπλεο άιισλ ρσξψλ. Ζ παξνχζα κειέηε, νινθιεξψλεηαη κε ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ εμήρζεζαλ, ηφζν απφ ηε βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε, φζν θαη απφ ηελ εκπεηξηθή έξεπλα. ην ηέινο ηεο εξγαζίαο παξαζέηνληαη ε βηβιηνγξαθία θαη ηα παξαξηήκαηα, ζηα νπνία πεξηιακβάλνληαη νη πίλαθεο πξνεγνχκελσλ εκπεηξηθψλ κειεηψλ, ην εξσηεκαηνιφγην ηεο έξεπλαο, ε θσδηθνπνίεζε ησλ κεηαβιεηψλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, νη πίλαθεο πεξηγξαθηθψλ ζπρλνηήησλ θαη ηέινο ηα δηαγξάκκαηα ηεο δεηγκαηνιεπηηθήο έξεπλαο. 7

8 Κεθάιαην 2: Θεσξεηηθή Πξνζέγγηζε ην παξφλ θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ε ππάξρνπζα θαηάζηαζε ζρεηηθά κε ηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε. ηελ πξψηε ππνελφηεηα δίδεηαη κηα γεληθή εηθφλα, φζνλ αθνξά ηνπο ζηφρνπο, ηα ραξαθηεξηζηηθά, ηηο παξακέηξνπο, θαζψο θαη ηηο θαηεγνξίεο πνπ ρσξίδεηαη ε πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε. ηε δεχηεξε ππνελφηεηα γίλεηαη κηα αλαθνξά ζηηο εθθάλζεηο ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο, ηνλίδνληαο ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο ζπκβνιήο ηφζν ηεο ηππηθήο, φζν θαη ηεο άηππεο εθπαίδεπζεο ζηελ πξνψζεζε ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο. ηε ζπλέρεηα, παξνπζηάδνληαη ζηνηρεία γηα ηελ αλάπηπμε ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηελ εηζαγσγή ηεο ζηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ηεο Διιάδαο, αιιά θαη δηαθφξσλ επξσπατθψλ ρσξψλ, κεηαμχ ησλ νπνίσλ είλαη ε Γαιιία, ε Γεξκαλία, ε Ηηαιία, ε Μεγάιε Βξεηαλία θαη ε Γαλία. Σν θεθάιαην θιείλεη κε ηελ ππνελφηεηα πνπ αθνξά ην εθπαηδεπηηθφ πιηθφ ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο ππφ ηελ αηγίδα ηνπ ΤΠ.Δ.Π.Θ., ησλ Κ.Π.Δ. θαη δηαθφξσλ ππεπζχλσλ πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο ησλ δηεπζχλζεσλ Α/ζκηαο θαη Β/ζκηαο, θαζψο επίζεο θαη ηελ εηζαγσγή δηεζλψλ θαη επξσπατθψλ πξνγξακκάησλ πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα. 2.1 Πεξηγξαθή Τπάξρνπζαο Καηάζηαζεο ρεηηθά κε ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε (Π.Δ.) είλαη θαξπφο ηεο ζπλεηδεηνπνίεζεο ζεκαληηθψλ πξνβιεκάησλ ηεο επνρήο καο, φπσο είλαη ε ε εθηξνπή ηνπ Φαηλνκέλνπ ηνπ Θεξκνθεπίνπ θαη νη θιηκαηηθέο αιιαγέο, ε θαηαζηξνθή ηεο βηνπνηθηιφηεηαο, ε κείσζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ, ε αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε θα. θαη ηνπ θνηλσληθνχ αηηήκαηνο γηα ηε ιχζε ηνπο. πληζηά δε, κηα απφ ηηο θπξηφηεξεο πξνζπάζεηεο ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο, λα δψζεη απάληεζε ζε ηέηνηνπ είδνπο πξνβιήκαηα, κέζα απφ ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Ζ εηζαγσγή ηνπ θαηλνηφκνπ απηνχ πξνγξάκκαηνο ζην εθπαηδεπηηθφ καο ζχζηεκα απνβιέπεη ζηε δηακφξθσζε ελεκεξσκέλσλ θαη επαηζζεηνπνηεκέλσλ πνιηηψλ πνπ ζα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηε βειηίσζε ηνπ 8

9 πεξηβάιινληνο. ην πιαίζην ησλ ζηξαηεγηθψλ πνπ πξνηείλνληαη γηα ηελ αεηθφξν αλάπηπμε, επηζεκαίλεηαη ν ζεκαληηθφο ξφινο ηεο εθπαίδεπζεο. Ζ γλψζε γηα ην θπζηθφ πεξηβάιινλ πξέπεη λα απνθηεζεί κε φζν ην δπλαηφ πεξηζζφηεξν ελεξγεηηθέο θαη βησκαηηθέο δηαδηθαζίεο πξνζέγγηζεο. Ζ ζχλδεζε ηεο ηππηθήο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο, κε ηελ θαζεκεξηλφηεηα ζην ζρνιείν, κε ηελ ηνπηθή θνηλφηεηα ή ηελ θνηλσλία, ζα κπνξνχζε λα επηηεπρζεί κέζσ δξαζηεξηνηήησλ πνπ εκπίπηνπλ ζην ελδηαθέξνλ ησλ εθπαηδεπφκελσλ θαη απιά κφλν θαζνδεγνχληαη απφ ην δηδάζθνληα (Γεσξγφπνπινο-Σζαιίθε, 1993). Ο εθπαηδεπφκελνο ζα πξέπεη λα εθηίζεηαη ζε δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο, νη νπνίεο ηνπ παξέρνπλ δηαθνξεηηθέο εξκελείεο, άξα θαη δηαθνξεηηθέο ιχζεηο. Ζ ζπνπδαηφηεηα ησλ ζεκάησλ, κε ηα νπνία έξρεηαη αληηκέησπε ε ζεκεξηλή αλζξσπφηεηα, ρσξίο ακθηβνιία επηηάζζεη κηα δηαξθή δηαδηθαζία κάζεζεο θαη σξίκαλζεο ηνπ αηφκνπ (Κσλζηαληηλφπνπινο, 2002). Ζ πεξηβαιινληηθή παηδεία επξχηεξα δελ αθνξά κφλν εηδηθνχο, αιιά απεπζχλεηαη ζε φινπο ηνπο κειινληηθνχο πνιίηεο, θαη ζπγθεθξηκέλα ζε ελεκεξσκέλνπο θαη ελεξγνπνηεκέλνπο πνιίηεο, νη νπνίνη θαη βηψλνπλ ηηο επηπηψζεηο ηεο θαηαζηξνθήο ηνπ πεξηβάιινληνο. Με άιια ιφγηα ε πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε δηαπλέεηαη απφ ηε θηινζνθία ηεο Νέαο Αγσγήο θαη επηδηψθεη ηελ αλάιεςε δξάζεο γηα ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ απφ κέξνπο ησλ πνιηηψλ. Ο ξφινο ησλ εηδηθψλ ζα πξέπεη λα είλαη ε δηεξεχλεζε ησλ πξνβιεκάησλ, ε ζεψξεζε θαη παξνπζίαζε φισλ ησλ ελαιιαθηηθψλ ιχζεσλ ζηνπο πνιίηεο, νη νπνίνη, κέζα απφ ζπιινγηθέο πνιηηηθέο δηαδηθαζίεο, ζα απνθαζίζνπλ γηα ηηο ζπλζήθεο ηεο δσήο ηνπο. Απηφ ην δεκνθξαηηθφ ηδεψδεο πξέπεη λα θαιιηεξγεζεί ζαλ αμία θαη ζπκπεξηθνξά ζηα πιαίζηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. Οη πνιίηεο κφλν φηαλ ζα αληηιεθζνχλ φηη ε γλψκε ηνπο θαη ε παξέκβαζή ηνπο ζ απηά ηα πξνβιήκαηα είλαη βαξχλνπζαο ζεκαζίαο, ηφηε ζα ελεξγνπνηεζνχλ ζε ζέκαηα πεξηβάιινληνο. Ζ αλάγθε γηα πεξαηηέξσ εθζπγρξνληζκφ ηνπ επξχηεξνπ εθπαηδεπηηθνχ καο ζπζηήκαηνο πξνο απηφ ην ζθνπφ, είλαη νπσζδήπνηε επηηαθηηθή. Ζ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε πξνσζεί ηελ αλάπηπμε ζαθνχο αληίιεςεο θαη ελδηαθέξνληνο γηα ηελ νηθνλνκηθή, θνηλσληθή, πνιηηηθή θαη νηθνινγηθή αιιειεμάξηεζε, ζε αζηηθέο θαη αγξνηηθέο πεξηνρέο. Παξέρεη ζε θάζε άηνκν, δπλαηφηεηα απφθηεζεο γλψζεσλ, αμηψλ, ζηάζεσλ, αθνζηψζεηο θαη δεμηφηεηεο πνπ ρξεηάδνληαη γηα λα πξνζηαηεχζεη θαη θαιπηεξεχζεη ην πεξηβάιινλ. πκβάιιεη ζηε 9

10 δεκηνπξγία λέσλ πξνηχπσλ ζπκπεξηθνξάο, αηφκσλ, νκάδσλ, θνηλσληψλ πξνο ην πεξηβάιινλ (UNESCO-Διιεληθή Κπβέξλεζε, 1997). Δίλαη ε δηαδηθαζία αλαγλψξηζεο αμηψλ θαη δηαζαθήληζεο ελλνηψλ, ψζηε λα αλαπηπρζνχλ δεμηφηεηεο θαη ζηάζεηο αλαγθαίεο γηα ηελ θαηαλφεζε θαη εθηίκεζε ηεο αιιεινζπζρέηηζεο αλζξψπνπ, πνιηηηζκνχ θαη βηνθπζηθνχ πεξηβάιινληνο. Απαηηεί πξαθηηθή ελαζρφιεζε κε ηε ιήςε απνθάζεσλ θαη ηε δηακφξθσζε ελφο θψδηθα ζπκπεξηθνξάο, γηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο. Δίλαη ε δηαδηθαζία πνπ ζα βνεζήζεη ηνπο πνιίηεο λα απνθηήζνπλ γλψζε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη πάλσ απφ φια, λα γίλνπλ ηθαλνί θαη απνθαζηζκέλνη, λα έρνπλ δηάζεζε λα εξγαζζνχλ αηνκηθά θαη ζπιινγηθά, γηα ηελ επίηεπμε θαη ηε δηαηήξεζε κηαο δπλακηθήο ηζνξξνπίαο, κεηαμχ ηεο πνηφηεηαο δσήο θαη ηεο πνηφηεηαο ηνπ πεξηβάιινληνο. Δίλαη κηα δηα βίνπ καζεζηαθή δηαδηθαζία, πνπ νδεγεί ζηε δεκηνπξγία ελεκεξσκέλσλ θαη ελεξγψλ πνιηηψλ, νη νπνίνη δηαζέηνπλ ηηο δεμηφηεηεο ηεο δεκηνπξγηθήο επίιπζεο πξνβιεκάησλ, δηαζέηνπλ επηζηεκνληθή θαη θνηλσληθή παηδεία θαη αθνζίσζε πξνθεηκέλνπ λα εκπιαθνχλ ζε ππεχζπλεο αηνκηθέο θαη ζπιινγηθέο δξάζεηο. Απηέο νη δξάζεηο ζα βνεζήζνπλ ζηελ εμαζθάιηζε ελφο πεξηβαιινληηθά πγηνχο θαη νηθνλνκηθά επεκεξνχληνο κέιινληνο (UNCED, 1992). Δίλαη ε δεκηνπξγία κηαο αίζζεζεο θαη κηαο πξαθηηθήο παγθφζκηαο ππεθνφηεηαο, ζε φιε ηελ αλζξσπφηεηα. Δίκαζηε φινη πνιίηεο ηνπ πιαλήηε γε, έηνηκνη λα ζπκκεηάζρνπκε ζηε δηαηήξεζή ηνπ. απηή ηε βάζε έρεη ηε δπλαηφηεηα λα εξγαζζεί ε εθπαίδεπζε γηα ηε βησζηκφηεηα (O Riordan, 1993). Ζ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε, επηδηψθεη ηε κεηάδνζε γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ, αδηαθνξψληαο γηα ηελ ηπρφλ δηακφξθσζε αμηψλ, ζηάζεσλ θαη ζπκπεξηθνξψλ, έζησ αλ θαη νη ίδηνη νη εθπαηδεπηέο, γηα ιφγνπο ηδενινγηθνχο θαη φρη επηζηεκνληθνχο, ελδερνκέλσο λα αλακέλνπλ θαη κεηαβνιέο ηνπ ζπκηθνχ, σο ζπλέπεηα ηεο θαιχηεξεο γλψζεο. Μπνξεί λα νδεγήζεη ζε επηζπκεηή, ζπλνιηθή ζπκπεξηθνξά, έλαληη ηνπ πεξηβάιινληνο, πνπ απνηειεί αληηθείκελν ηεο πεξηβαιινληηθήο αγσγήο. Ζ πεξηβαιινληηθή αγσγή απνβιέπεη, ζηε δηακφξθσζε πεξηβαιινληηθψλ αμηψλ, ζηάζεσλ θαη ζπκπεξηθνξψλ πνπ δελ πξνθχπηνπλ θαηά ινγηθή αλαγθαηφηεηα απφ κεηάδνζε γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ, αιιά πξνθαινχληαη κέζα απφ άιιεο 10

11 εθπαηδεπηηθέο παξεκβάζεηο, πνπ απεπζχλνληαη θπξίσο ζην ζπλαίζζεκα θαη γεληθφηεξα ζην ζπκηθφ θαη απηφ δεκηνπξγεί, θαιιηεξγεί κηα πεξηβαιινληηθή ή νηθνινγηθή ζπλείδεζε (νθνχιεο θαη Γαβξηιάθεο, 2001). Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε είλαη, ε δηαδηθαζία πνπ νδεγεί κε ηελ αλαγλψξηζε αμηψλ θαη ηε δηαζαθήληζε ελλνηψλ, ζηελ αλάπηπμε ησλ ηθαλνηήησλ θαη ησλ ζηάζεσλ πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ θαηαλφεζε θαη ηελ εθηίκεζε ηεο ζπζρέηηζεο αλζξψπνπ, πνιηηηζκνχ θαη βηνθπζηθνχ πεξηβάιινληνο. Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε, ζπλεπάγεηαη επίζεο, άζθεζε ζηε δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ θαη ηε δηακφξθσζε ελφο θψδηθα ζπκπεξηθνξάο ηνπ θάζε αηφκνπ μερσξηζηά, γχξσ απφ ηα πξνβιήκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο (Palmer, 1998). Ζ πξψηε Γηαθπβεξλεηηθή Γηάζθεςε γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζπγθιήζεθε ζηελ Σηθιίδα απφ 14 κέρξη 26 Οθησβξίνπ Ζ δηάζθεςε νξγαλψζεθε απφ ηελ UNESCO ζε ζπλεξγαζία κε ην Πεξηβαιινληηθφ Πξφγξακκα ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ (UNEP) (Σζακπνχθνπ-θαλαβή, 2004). ηελ ελ ιφγσ Γηάζθεςε ζπδεηήζεθαλ θπξίσο ηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα ζηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο θαζψο επίζεο θαη ε ζηξαηεγηθή, ε κεζνδνινγία θαη ε πνξεία αλάπηπμεο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο. Παξάιιεια, δηαηππψζεθαλ νη ζθνπνί, νη ζηφρνη θαη νη θαηεπζπληήξηεο αξρέο ηεο σο δηαδηθαζίαο πνπ ζπληειεί ζηελ θαηαλφεζε ηεο αιιειεμάξηεζεο θνηλσληθψλ, νηθνλνκηθψλ θαη πνιηηηθψλ παξαγφλησλ, παξέρνληαο ηαπηφρξνλα ηελ ηθαλφηεηα ζπκκεηνρήο ζηα άηνκα θαη ζηηο θνηλσληθέο νκάδεο, ζηελ πξνζπάζεηα γηα βειηίσζε ηνπ πεξηβάιινληφο ηνπο (Σζακπνχθνπ-θαλαβή, 2004). Σα θείκελα πνπ πξνήιζαλ απφ ηε Γηαθπβεξλεηηθή Γηάζθεςε ηεο Σηθιίδαο, ε γλσζηή «Γηαθήξπμε γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε», απνηεινχλ έλα βαζηθφ θείκελν αλαθνξάο γηα ηνπο αζρνινχκελνπο κε ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε, έλα ηζηνξηθήο ζεκαζίαο ληνθνπκέλην. Μέζα απφ απηήλ πηνζεηήζεθε γηα πξψηε θνξά κηα δηεπξπκέλε έλλνηα ηνπ πεξηβάιινληνο, θαζψο, φπσο ηνλίζηεθε, πεξηιακβάλεη εθηφο απφ ην θπζηθφ θαη ην πνιηηηθφ, ην πνιηηηζηηθφ, ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ ηνπ αλζξψπνπ. Δπίζεο, ζηελ ελ ιφγσ Γηάζθεςε ηνλίζηεθε φηη ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε απεπζχλεηαη ζε φιεο ηηο νκάδεο ηνπ πιεζπζκνχ θαη πξνηάζεθε ε ελζσκάησζή ηεο ζε θάζε φςε ηεο 11

12 εθπαίδεπζεο θαη ζε φια ηα επίπεδα, μεθηλψληαο απφ ην λεπηαγσγείν (Παπαδεκεηξίνπ, 1998). Ο ζθνπφο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, φπσο θαίλεηαη θαη απφ ηηο ζπλζήθεο πνπ νδήγεζαλ ζηε γέλεζή ηεο, αιιά θαη απφ ηνλ πξψην νξηζκφ πνπ ηεο δφζεθε απφ ηε δηαθπβεξλεηηθή ζπλδηάζθεςε ηεο UNESCO ην 1997 ζηελ Σηθιίδα, είλαη: Να δηακνξθψζεη έλαλ ελεκεξσκέλν θαη επαίζζεην πιεζπζκφ, γχξσ απφ ην πεξηβάιινλ θαη ηα πξνβιήκαηά ηνπ, ν νπνίνο ζα απνθηήζεη γλψζεηο, δεμηφηεηεο, ζηάζεηο, θίλεηξα θαη αίζζεκα πξνζσπηθήο δέζκεπζεο, γηα λα εξγαζηεί αηνκηθά θαη ζπιινγηθά γηα ηελ επίιπζε ησλ ππάξρνλησλ πξνβιεκάησλ θαη ηελ πξφιεςε λέσλ (UNESCO-Διιεληθή Κπβέξλεζε, 1997). ζνλ αθνξά ηνπο ζηφρνπο ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο, θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 70 θαη κεηά δηαηππψλεηαη κηα πιεζψξα ζηφρσλ γηα ηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε. Οκάδα εηδηθψλ χζηεξα απφ κειέηε θαηέιεμε ζηνπο παξαθάησ ζηφρνπο (Γεσξγφπνπινο et al., 1993): 1. Ο δηεπηζηεκνληθφο ρεηξηζκφο ησλ ζεκάησλ πνπ εκπιέθεη ηφζν ηηο πνιηηηθέο, θνηλσληθέο, νηθνλνκηθέο, πνιηηηζκηθέο παξακέηξνπο φζν θαη απηέο ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ. 2. Ζ εθπαίδεπζε πνιηηψλ πνπ λα είλαη: α) γλψζηεο/ξηεο ηνπ βηνθπζηθνχ θαη θνηλσληθν-πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ηνπ νπνίνπ ν άλζξσπνο είλαη κέξνο, β) ελεκεξσκέλνη/εο γηα ηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα θαη γ) έηνηκνη/εο λα δξάζνπλ ππεχζπλα γηα ηε δεκηνπξγία θαιχηεξνπ γηα ηε δσή πεξηβάιινληνο. 3. Ζ αλάπηπμε ηεο επίγλσζεο φζνλ αθνξά ηε ζέζε θαη ηελ αιιειεμάξηεζε ηνπ αλζξψπνπ κε ην ζπλνιηθφ πεξηβάιινλ, ηνπ αηφκνπ κε ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ηνπο άιινπο αλζξψπνπο θαη ηε ζρέζε ηνπ κε ην πιαλεηηθφ νηθνζχζηεκα. 4. Ζ θαιιηέξγεηα ηεο αληίιεςεο ηνπ αλζξψπνπ σο μερσξηζηνχ κέξνπο ηνπ ιεηηνπξγνχληνο νηθνζπζηήκαηνο, ψζηε λα έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα αιιάδεη ηηο 12

13 ζρέζεηο αλάκεζα ζηα κέξε ηνπ νηθνζπζηήκαηνο απηνχ. 5. Ζ απφθηεζε εκπεηξίαο ζηελ ελαζρφιεζε κε ηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα, ζέκαηα θαη ελδηαθέξνληα θαη επνκέλσο απφθηεζε ηθαλφηεηαο γηα απηναμηνιφγεζε, γηα ιήςε απνθάζεσλ ζε πνιηηηθφ θαη θπβεξλεηηθφ επίπεδν θαη επεξεαζκφ ησλ πξαγκάησλ πξνο ηηο αλαγθαίεο αιιαγέο. 6. Ζ ελζάξξπλζε ηεο αιιαγήο ησλ ζηάζεσλ θαη ησλ αμηψλ κε ζθνπφ ηελ απνδνρή ηξφπσλ δσήο πνπ νδεγνχλ ζηε δηαηήξεζε ηεο πνηφηεηαο ηνπ πεξηβάιινληνο. 7. Ζ βνήζεηα πξνο άηνκα θαη θνηλσληθέο νκάδεο ηέηνηα ψζηε λα θεξδίζνπλ πνηθηιία εκπεηξηψλ ζρεηηθά κε ην ζπλνιηθφ πεξηβάιινλ, λα απνθηήζνπλ κηα βαζηθή θαηαλφεζε γη απηφ, θαζψο επίζεο θαη γηα ηα πξνβιήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε απηφ, φπσο θαη γηα ην ξφιν ηεο αλζξσπφηεηαο αλαθνξηθά κε ηα πξνεγνχκελα. 8. Ζ αλάπηπμε ηεο επίγλσζεο πσο ππάξρεη αλάγθε γηα αηνκηθή ππεπζπλφηεηα ζηε δηαηήξεζε θαη βειηίσζε ηνπ πεξηβάιινληνο. 9. Ζ επεμεξγαζία κηαο νιηζηηθήο άπνςεο (ζπζηεκηθήο πξνζέγγηζεο) ηνπ πεξηβάιινληνο, ε νπνία ζα θαζηζηά ηθαλνχο ηνπο αλζξψπνπο λα αμηνινγνχλ ηελ επίδξαζε ησλ αιιαγψλ. 10. Ζ γλσξηκία κε ην ηζηνξηθφ, πνιηηηζηηθφ, θαη θπζηθφ πεξηβάιινλ ησλ θνηλνηήησλ ζηηο νπνίεο δνπλ νη άλζξσπνη θαη ε θαιιηέξγεηα εθηίκεζεο ηεο θιεξνλνκηάο πνπ ζπλδέεεηαη κε ηηο θνηλφηεηεο ηνπο, αιιά θαη ζπλεηδεηνπνίεζεο ηεο θαηάζηαζεο ζηελ νπνία βξίζθεηαη ην πεξηβάιινλ ηνπο (Γεσξγφπνπινο et al., 1993). Οη ζηφρνη πνπ αλαθέξζεθαλ πην πάλσ ζπκθσλνχλ κε ηηο θαηεγνξίεο ζηφρσλ πνπ δηαηππψζεθαλ ζηε «Υάξηα ηνπ Βειηγξαδίνπ», ην 1975 θαη επηβεβαηψζεθαλ 13

14 αξγφηεξα ζηε Γηάζθεςε ηεο Σηθιίδαο, ην χκθσλα κε απηέο νη ζηφρνη ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο είλαη λα βνεζήζεη άηνκα θαη θνηλσληθέο νκάδεο: Να απνθηήζνπλ επίγλσζε θαη επαηζζεζία γηα ην ζπλνιηθφ πεξηβάιινλ, ηηο αηηίεο πνπ ην πξνζβάιινπλ αιιά θαη ησλ ζπλεπεηψλ απηήο ηεο πξνζβνιήο. Να δηακνξθψζνπλ ζηάζεηο, αμίεο θαη ζπλαηζζήκαηα ελδηαθέξνληνο πξνο ην πεξηβάιινλ θαη λα ελεξγνπνηεζνχλ γηα ηε βειηίσζε θαη ηε πξνζηαζία ηνπ. Να αλαπηχμνπλ δεμηφηεηεο γηα ηελ πξνζέγγηζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ δεηεκάησλ. Να αλαπηχμνπλ ηθαλφηεηεο αμηνιφγεζεο, ησλ εθάζηνηε ιακβαλνκέλσλ πεξηβαιινληηθψλ κέηξσλ θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο θαη λα πξνηείλνπλ ιχζεηο. Να απνθηήζνπλ αίζζεζε επζχλεο, έηζη ψζηε λα δηαζθαιίδεηαη ε δπλαηφηεηα ελεξγνχ ζπκκεηνρήο, ζε φια ηα επίπεδα, πξνο ηελ θαηεχζπλζε επίιπζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ, αξρήο γελνκέλεο απφ ην ηνπηθφ- άκεζν πεξηβάιινλ ηνπο αιιά θαη επέθηαζεο ζηε ζπλέρεηα θαη ζην έκκεζν- επξχηεξν πεξηβάιινλ (Φχθαξεο, 1998). Οη ζηφρνη απηνί γηα λα είλαη απνηειεζκαηηθνί, πξέπεη λα ιεηηνπξγήζνπλ σο θίλεηξα γηα ηνλ πνιίηε, ψζηε λα ζηακαηήζεη λα είλαη παζεηηθφο θαη λα αλαδεηήζεη απνδνηηθφηεξεο θαη ζεηηθφηεξεο πξνο ην πεξηβάιινλ ιχζεηο, αγσλίδνληαο ελεξγά γηα θαιχηεξε πνηφηεηα δσήο. Σέινο νη ζθνπνί ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο είλαη: Να ζπλδξάκεη ζηε ζαθή θαηαλφεζε ηεο χπαξμεο θαη ηεο ζπνπδαηφηεηαο ηεο νηθνλνκηθήο, θνηλσληθήο, πνιηηηθήο θαη νηθνινγηθήο αιιειεμάξηεζεο, ηφζν ζηηο αζηηθέο φζν θαη ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο. Να δψζεη ζε θάζε πνιίηε ηε δπλαηφηεηα λα απνθηήζεη ηηο γλψζεηο, ηελ έλλνηα ησλ αμηψλ, ηηο ζηάζεηο, ην ελεξγφ ελδηαθέξνλ θαη ηηο απαξαίηεηεο ηθαλφηεηεο, πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα λα πξνζηαηεχζεη θαη λα βειηηψζεη ην πεξηβάιινλ. Να εκπλεχζεη λέα πξφηππα ζπκπεξηθνξάο ησλ αηφκσλ, νκάδσλ θαη ηεο θνηλσλίαο ζπλνιηθά, πξνο ην πεξηβάιινλ (Καιατηδίδεο et al., 1999). 14

15 Υαξαθηεξηζηηθά θαη Καηεγνξίεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε εμνξηζκνχ είλαη ε δηαδηθαζία εθείλε κέζσ ηεο νπνίαο ηφζν ην άηνκν φζν θαη νη θνηλσληθέο νκάδεο νδεγνχληαη ζηελ αλαγλψξηζε αμηψλ θαη ζηε δηαζαθήληζε ελλνηψλ ψζηε λα αλαπηχμνπλ δεμηφηεηεο, γλψζεηο, ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ (Βαβνπγπηφο et al., 2005). Ζ Π.Δ. βαζίδεηαη ζε αξρέο θαη ραξαθηεξηζηηθά ηα θπξηφηεξα απφ ηα νπνία είλαη φηη (Γεσξγφπνπινο, 2004): 1. Απνηειεί κηα δηαξθή, δηα βίνπ εθπαίδεπζε πνπ πηνζεηεί δηεπηζηεκνληθή θαη δηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε. 2. Πξνζεγγίδεη θαη εμεηάδεη ην πεξηβάιινλ ζηελ νιφηεηα ηνπ, σο θπζηθφ θαη αλζξσπνγελέο, ηερλνινγηθφ, θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ. 3. Υξεζηκνπνηεί πνηθίιεο εθπαηδεπηηθέο πξνζεγγίζεηο, κε έκθαζε ζηηο πξαθηηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη ηηο πξνζσπηθέο εκπεηξίεο. 4. Αλαπηχζζεη πνιχπιεπξα ηε δεκηνπξγηθφηεηα, ηε ζπλεξγαηηθφηεηα θαη δεμηφηεηεο ζε πνηθίια καζεζηαθά πεξηβάιινληα. 5. Δπηθεληξψλεηαη ζηελ παξνχζα, αιιά θαη ζηε κειινληηθή θαηάζηαζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ζηελ αεηθφξν δηαρείξηζε θαη ζηελ αλάπηπμε ηνπ πεξηβάιινληνο. 6. Αλαπηχζζεη ηελ ηθαλφηεηα γηα επίιπζε πξνβιεκάησλ θαη δηαζαθήληζε αμηψλ, απεπζπλφκελε ζε καζεηέο φισλ ησλ ειηθηψλ. 7. Δπηρεηξεί ηελ αλάπηπμε ζπζηεκηθήο-θξηηηθήο ζθέςεο θαη ηθαλνηήησλ γηα ηελ αλαδήηεζε αηηηψλ θαη ιχζεσλ. 8. Πξνσζεί ην άλνηγκα ηνπ ζρνιείνπ ζηελ ηνπηθή θνηλσλία. Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε αλάινγα κε ην θνηλφ ζην νπνίν απεπζχλεηαη, ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο εθαξκφδεηαη θαη επίζεο ην ρψξν ζηνλ νπνίν πξαγκαηνπνηείηαη, δηαθξίλεηαη ζηελ ηππηθή Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε, ζηε κε ηππηθή Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε θαη ζηελ άηππε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε. Χζηφζν, ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε εληάζζεηαη θαηά θχξην ιφγν ζηελ ηππηθή εθπαίδεπζε, δηφηη, αθελφο κελ ππάξρεη εχθνιε πξφζβαζε ζηνπο ρψξνπο φπνπ 15

16 πξαγκαηνπνηείηαη (π.ρ. ζρνιεία, παλεπηζηήκηα θηι.), αθεηέξνπ δε, επεηδή ε ππνρξεσηηθή θαη ζπλεπψο ζηαζεξή παξνπζία ησλ δηδαζθφκελσλ επηηξέπεη ηελ αλάπηπμε απνηειεζκαηηθφηεξσλ ζηξαηεγηθψλ (Σζακπνχθνπ-θαλαβή, 2004). Χζηφζν, είλαη εμίζνπ ζεκαληηθή ηφζν ζηε κε ηππηθή φζν θαη ζηελ άηππε εθπαίδεπζε, θαζψο νθείιεη λα επαλαπξνζδηνξίδεη ηηο θαηεπζχλζεηο ηεο ζχκθσλα κε ηηο επηθξαηνχζεο ζπλζήθεο θαη ηα λέα δεδνκέλα, θαη ηαπηφρξνλα λα δηαζθαιίδεη ηε δηά βίνπ εθπαίδεπζε ησλ πνιηηψλ (Φινγαΐηε, 1998). Ζ ηππηθή Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε αθνξά ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε, ε νπνία αλαπηχζζεηαη απνθιεηζηηθά ζην πιαίζην ηνπ επίζεκνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, απφ ην λεπηαγσγείν έσο θαη ηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε, ζε ζεκηλάξηα θαζψο θαη ζε πξνγξάκκαηα επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο (Σζακπνχθνπ- θαλαβή, 2004). Αλάινγνο είλαη θαη ν νξηζκφο πνπ πξνθχπηεη κέζα απφ ηε Υάξηα ηνπ Βειηγξαδίνπ: «ν ηνκέαο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο πεξηιακβάλεη ηελ πξνζρνιηθή, ζηνηρεηψδε, δεπηεξνβάζκηα θαη αλψηαηε εθπαίδεπζε, θαζψο θαη ηελ εθπαίδεπζε θαη κεηεθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ επαγγεικαηηθψλ νκάδσλ πνπ έρνπλ σο αληηθείκελν ην πεξηβάιινλ» (UNESCO-UNEP, 1976). Ζ ηππηθή Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε έρεη εμαξρήο θαζνξηζκέλνπο ζηφρνπο, ηνπο νπνίνπο εθπαηδεπηέο θαη εθπαηδεπφκελνη θαινχληαη λα πινπνηήζνπλ κέζα απφ κηα ζεηξά ζπγθεθξηκέλσλ ζεζκνζεηεκέλσλ δηαδηθαζηψλ (βαζκνινγία, εμεηάζεηο θηι.). Σν θνηλφ ζην νπνίν απεπζχλεηαη είλαη αθελφο κελ νξηζκέλν, δειαδή έρεη θνηλά γλσξίζκαηα φζνλ αθνξά ζηελ ειηθία θαζψο θαη ζην επίπεδν εθπαίδεπζήο ηνπ, αθεηέξνπ δε ζπκκεηέρεη ζηηο δηαδηθαζίεο ηεο φρη απηνβνχισο αιιά εληαζζφκελν κέζα ζην εθάζηνηε ππνρξεσηηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Δπίζεο, ζθφπηκν είλαη λα ππνγξακκηζηεί φηη ε κνξθή, ην είδνο θαη ε πνηφηεηα ηεο παξερφκελεο πεξηβαιινληηθήο γλψζεο ζην πιαίζην ηεο ηππηθήο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ειέγρνληαη θαη θξίλνληαη απνθιεηζηηθά απφ ηνλ δηδάζθνληα θαη ην εθπαηδεπηηθφ ίδξπκα ή θνξέα ζην νπνίν ππάγεηαη (Σζακπνχθνπ-θαλαβή, 2004). Ζ κε ηππηθή Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε είλαη κία ζθφπηκε κνξθή εθπαίδεπζεο, πνπ έρεη σο ζηφρν ηελ αλάπηπμε ζε δηάθνξνπο ηνκείο ηεο θνηλσλίαο 16

17 πεξηβαιινληηθνχ ήζνπο, πεξηβαιινληηθψλ ελλνηψλ, θαηάιιεισλ δεμηνηήησλ θαη ζηάζεσλ (Σζακπνχθνπ-θαλαβή, 2004). Ζ κε ηππηθή Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε επεθηείλεηαη πέξα απφ ην πιαίζην ηνπ επίζεκνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο κηαο ρψξαο θαη πξαγκαηνπνηείηαη ζε δηάθνξα ηδξχκαηα ηεο θνηλσλίαο (π.ρ. ζρνιεία, παλεπηζηήκηα, κνπζεία, δσνινγηθνχο ή βνηαληθνχο θήπνπο θηι.), ζε πεξηνρέο θπζηθνχ θάιινπο θαη ζε πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο, ζε νηθνηνπξηζηηθέο πεξηνρέο, ζε θέληξα θνηλσληθψλ θαη επαγγεικαηηθψλ νκάδσλ, ζε θέληξα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο θ.α. Σν θνηλφ ζην νπνίν απεπζχλεηαη δελ έρεη ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά σο πξνο ηελ ειηθία, ην εηζφδεκα, ην κνξθσηηθφ ηνπ επίπεδν θηι. θαη ζε αληίζεζε κε ηελ ηππηθή Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζπκκεηέρεη ζηηο δξαζηεξηφηεηέο ηεο νηθεηνζειψο, είηε ελεξγά είηε σο απιφο δέθηεο. ηε κε ηππηθή Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο είλαη ν ξφινο ησλ Μ.Μ.Δ., ηα νπνία κέζα απφ εηδηθέο εθπνκπέο θαη θαηάιιεια αθηεξψκαηα ζπκβάιινπλ νπζηαζηηθά ζηελ ελεκέξσζε θαη ζηελ θαιιηέξγεηα πεξηβαιινληηθήο ζπλείδεζεο ησλ πνιηηψλ. Χζηφζν, ζθφπηκν είλαη λα ππνγξακκηζηεί φηη ε επηηπρία ελφο πξνγξάκκαηνο κε ηππηθήο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο εμαξηάηαη θαηά έλα κεγάιν πνζνζηφ απφ ην βαζκφ αληαπφθξηζήο ηνπ ζηηο πξαγκαηηθέο αλάγθεο θαη επηζπκίεο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ θαη φρη απφ ην πψο αληηιακβάλεηαη ηηο επηζπκίεο θαη ηηο αλάγθεο απηέο ην ίδξπκα πνπ είλαη ππεχζπλν γηα ηε δηεμαγσγή ηνπ πξνγξάκκαηνο ή ν εθπαηδεπηήο (Σζακπνχθνπ-θαλαβή, 2004). εκαληηθέο αλαθνξέο ζηε κε ηππηθή Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ππάξρνπλ ζηε Υάξηα ηνπ Βειηγξαδίνπ, σζηφζν, ηδηαίηεξε έκθαζε ζην ξφιν ηεο δφζεθε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Γηάζθεςεο ηεο Μφζραο (1987), φπνπ θαη επηζεκάλζεθε ε αλαγθαηφηεηα θαηάξηηζεο εηδηθεπκέλνπ πξνζσπηθνχ θαη ππνγξακκίζηεθε ν ξφινο ησλ Μ.Μ.Δ., ησλ κνπζείσλ θαη ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ επηθνηλσλίαο θαη πιεξνθνξίαο γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ ελεκέξσζε ηνπ θνηλνχ ζε ζρέζε κε ην πεξηβάιινλ (UNESCO- UNEP, 1988). Ζ άηππε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε εμειίζζεηαη ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ αηφκνπ θαη πεξηιακβάλεη νπνηαδήπνηε δηάρπζε πεξηβαιινληηθήο 17

18 πιεξνθνξίαο ή γλψζεο (πεξηβαιινληηθή επηθνηλσλία) ζπκβαίλεη κέζα απφ ηα Μ.Μ.Δ., ηνλ θηλεκαηνγξάθν, ηηο βηβιηνζήθεο, ην δηαδίθηπν, ηηο θνηλσληθέο επαθέο θ.η.ι. Απεπζχλεηαη ζε έλα θνηλφ πνπ αθελφο κελ δελ είλαη θαζνξηζκέλν, αθεηέξνπ δε απνηειείηαη απφ αλζξψπνπο νη νπνίνη ζπλήζσο κε δηθή ηνπο πξσηνβνπιία απνδέρνληαη ηελ εθπαίδεπζε απηήο ηεο κνξθήο θαη κάιηζηα ρσξίο λα απαηηείηαη ε ζπλερήο παξνπζία ηνπο ζε έλαλ νξηζκέλν ρψξν ή ε ζπκκεηνρή ηνπο ζε θάπνηεο ζεζκνζεηεκέλεο δηαδηθαζίεο (Σζακπνχθνπ-θαλαβή, 2004). Παξάκεηξνη Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο Πεξηβαιινληηθή ή νηθνινγηθή ζπλείδεζε Πεξηβαιινληηθή ή νηθνινγηθή ζπλείδεζε, είλαη ε αγάπε, ν ζεβαζκφο πξνο ην πεξηβάιινλ, λα ην δηαηεξνχκε φπσο είλαη θαη λα κελ ην θαηαζηξέθνπκε, λα κελ ην ξππαίλνπκε θ.η.ι. Δίλαη έλαο λένο πξνζαλαηνιηζκφο ηεο αμηνιφγεζεο ηνπ πεξηβαιινληηθνχ καο ρψξνπ, κε αμίσζε γηα ελεξγφ ζπκκεηνρή ζηελ πξνζηαζία ηεο θχζεο θαη ζηνλ αγψλα ελάληηα ζηελ θαηαζηξνθή ηεο. Δπνκέλσο, απαηηείηαη ζεβαζκφο ζηε θχζε, κε έιινγε θαη ζψθξνλ ζηάζε ηνπ αλζξψπνπ απέλαληη ζην ζχλζεην θαηλφκελν ηεο δσήο, νιηγάξθεηα θαη ιηηφηεηα. Ζ πεξηβαιινληηθή ζπλείδεζε εληνχηνηο, είλαη κηα «ιεπηή έλλνηα», θαη γη'απηφ κεξηθνί θνηλσληθνί παξάγνληεο πνπ ζπκβάιινπλ ζηε δεκηνπξγία θαη θαιιηέξγεηα πεξηβαιινληηθήο ζπλείδεζεο ησλ πνιηηψλ θαη είλαη δπλαηφλ λα αμηνινγεζεί ε ζπκβνιή ηνπο ζην πιαίζην κηαο έξεπλαο είλαη: ηδησηηθνί θνξείο, κε θεξδνζθνπηθέο νξγαλψζεηο, πεξηβαιινληηθέο νξγαλψζεηο ηνπηθνχ ελδηαθέξνληνο, Σνπηθή Απηνδηνίθεζε, κε θπβεξλεηηθέο νξγαλψζεηο, επηζηεκνληθέο εηαηξείεο θαη ελψζεηο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ηππηθή πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε, κε ηππηθή πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε, άηππε πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε, απηφλνκεο νκάδεο πνιηηψλ γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο, Παλεπηζηεκηαθά θαη Σερλνινγηθά Δθπαηδεπηηθά Ηδξχκαηα. 18

19 Πεξηβαιινληηθά ππεύζπλε ζπκπεξηθνξά Πνιινί είλαη εθείλνη νη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ θαη δηακνξθψλνπλ ηελ Πεξηβαιινληηθή ππεχζπλε ζπκπεξηθνξά θαη ζρεηίδνληαη φρη κφλν κε ην επίπεδν ησλ πεξηβαιινληηθψλ γλψζεσλ, αιιά πεξηιακβάλνπλ θαη άιιεο δηαζηάζεηο ηεο αλζξψπηλεο πξνζσπηθφηεηαο. Δλψ ε θξάζε «πεξηβαιινληηθά ππεχζπλε ζπκπεξηθνξά» ρξεζηκνπνηείηαη πνιχ ζπρλά ζαλ λα είλαη θάηη απηνλφεην, ν πξνζδηνξηζκφο ηεο ζηελ πξαγκαηηθφηεηα πξνβάιιεη πνιιά εξσηεκαηηθά, θαζψο είλαη θπζηθφ λα έρεη δηαθνξεηηθέο ζεκαζίεο γηα δηαθνξεηηθνχο αλζξψπνπο, νη νπνίνη δηαθαηέρνληαη απφ δηαθνξεηηθέο πεξηβαιινληηθέο ηδενινγίεο. Απηέο έρνπλ λα θάλνπλ κεηαμχ ησλ άιισλ, κε ηελ θνηλσληθννηθνλνκηθή ηνπο ζέζε, ην κνξθσηηθφ ηνπο επίπεδν, ην βαζκφ πνιηηηθνπνίεζήο ηνπο θ.α.. Κάπνηεο δξαζηεξηφηεηεο πνπ ζεσξνχληαη θαηάιιειεο πεξηβαιινληηθά, θάπνηα ρξνληθή ζηηγκή, αξγφηεξα, ππφ ην θσο λέαο δηαζέζηκεο γλψζεο, κπνξεί λα απνδεηρηεί φηη δελ είλαη. Γηα παξάδεηγκα, ζήκεξα εμεηάδεηαη ε σθέιεηα γηα ην πεξηβάιινλ ζπλνιηθά απφ ηε ρξήζε «σθέιηκσλ» εληφκσλ, γηα ηε βηνινγηθή θαηαπνιέκεζε ησλ «ερζξψλ» ησλ θαιιηεξγεηψλ. Οη Hungerford & Volk (1990) νξίδνπλ σο πεξηβαιινληηθά ππεχζπλν πνιίηε, απηφλ πνπ έρεη επίγλσζε θαη επαηζζεζία γηα ην ζπλνιηθφ πεξηβάιινλ θαη ηα ζπλδεδεκέλα κε απηφ πξνβιήκαηα. Μηα βαζηθή θαηαλφεζε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ησλ πξνβιεκάησλ ηνπ. Αίζζεζε ελδηαθέξνληνο γηα ην πεξηβάιινλ θαη δηάζεζε γηα ελεξγή ζπκκεηνρή ζηελ πξνζηαζία θαη βειηίσζε ηνπ πεξηβάιινληνο. Γεμηφηεηεο γηα αλαγλψξηζε θαη επίιπζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ. Δλεξγή ζπκκεηνρή ζε φια ηα επίπεδα, ζηελ πξνζπάζεηα επίιπζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ. Παξάκεηξνη πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ πξνζέγγηζε ηεο Πεξηβαιινληηθά ππεχζπλεο ζπκπεξηθνξάο είλαη (Grob, 1995, Kollmuss, 2002, Barr, 2003): Ζ πξφζεζε γηα αλάιεςε δξάζεο εμαξηάηαη απφ κηα ζεηξά κεηαβιεηψλ, φπσο γλψζεηο, γλψζε δεμηνηήησλ θαη παξάγνληεο πνπ εμαξηψληαη απφ ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ θαζελφο, Ζ αλάιεςε δξάζεο γηα έλα ζέκα πξνυπνζέηεη, ηε γλψζε ηνπ άιινπ, αιιά θαη 19

20 ηηο δξάζεηο εθείλεο νη νπνίεο κπνξνχλ λα ζπκβάιινπλ κε ηνλ πην απνηειεζκαηηθφ ηξφπν ζηελ επίιπζε ηνπ ζέκαηνο, Σν άηνκν πξέπεη λα έρεη ηελ επηζπκία λα δξάζεη θαη απηφ εμαξηάηαη θπξίσο, απφ παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ, φπσο ζηάζεηο ηνπ θαη ε ππεπζπλφηεηά ηνπ απέλαληη ζην πεξηβάιινλ, Ζ πεξηβαιινληηθή επαηζζεηνπνίεζε νξίδεηαη σο ε ζπλαηζζεκαηηθή πξννπηηθή γηα ην πεξηβάιινλ, Οη γλψζεηο ηνπ εθπαηδεπφκελνπ γχξσ απφ ηελ νηθνινγία, Σν «ςπρνινγηθφ θχιν» ηνπ, Ζ ζηάζε ηνπ απέλαληη ζηε ξχπαλζε-κφιπλζε, ζηελ ηερλνινγία θαη ηελ νηθνλνκία θαη φια απηά ζε ζρέζε κε ην πεξηβάιινλ, Ζ ζε βάζνο γλψζε γηα ηα πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα, Ζ πξνζσπηθή επέλδπζε, ζε πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα θαη ζην πεξηβάιινλ, Ζ γλψζε γηα ηηο ζεηηθέο θαη αξλεηηθέο επηπηψζεηο ηεο ζπκπεξηθνξάο, Ζ πξνζσπηθή δέζκεπζε γηα ηελ επίιπζε ησλ δεηεκάησλ θαη Ζ πξφζεζε ηνπ αηφκνπ λα δξάζεη. Πεξηβαιινληηθή επαηζζεηνπνίεζε Οξίδεηαη σο ε ζπλαηζζεκαηηθή πξννπηηθή θαη αληίιεςε γηα ην πεξηβάιινλ. Ζ Peterson ην 1999, ήηαλ ε πξψηε πνπ φξηζε ηελ Πεξηβαιινληηθή Δπαηζζεηνπνίεζε, σο έλα ζχλνιν απφ ζπλαηζζεκαηηθά ραξαθηεξηζηηθά, ηα νπνία έρνπλ ζαλ απνηέιεζκα λα βιέπεη ην άηνκν, ην πεξηβάιινλ απφ κηα νπηηθή γσλία ζπκπάζεηαο. Ζ πξψηε έξεπλα πνπ αζρνιήζεθε κε ην ζέκα ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δπαηζζεηνπνίεζεο, ήηαλ ηνπ Tanner (1979). Γηεξεπλήζεθε ε επηξξνή πνπ άζθεζαλ νη γνλείο, νη δάζθαινη θαη νη κεηαβνιέο ηνπ πεξηβάιινληνο, πάλσ ζηνπο εξσηψκελνπο, ζηελ πεξηβαιινληηθή επαηζζεηνπνίεζή ηνπο. Δλψ ε πεξηβαιινληηθή επαηζζεηνπνίεζή ζεσξείηαη ζπλαηζζεκαηηθή κεηαβιεηή, εληνχηνηο πξνθχπηεη απφ ηελ αιιειεπίδξαζε κε εκπεηξίεο ζηε θχζε, επίδξαζε άιισλ αηφκσλ θαη γλψζεηο γηα ην θπζηθφ πεξηβάιινλ, δειαδή ππάξρνπλ εκπεηξηθνί θαη γλσζηηθνί παξάγνληεο πνπ ηελ επεξεάδνπλ. Μηα άιιε θαηεγνξία κειεηψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ 20

21 πεξηβαιινληηθή επαηζζεηνπνίεζε, είλαη εθείλεο πνπ ηε ζπλδένπλ κε ηελ επηινγή επαγγέικαηνο. Πεξηβαιινληηθό ήζνο Ζ δηακφξθσζε ελφο λένπ πιαλεηηθνχ- πεξηβαιινληηθνχ ήζνπο, είλαη έλα απφ ηα απαξαίηεηα δεηνχκελα γηα νπνηνπδήπνηε είδνπο πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε. Υξεηαδφκαζηε έλα λέν παγθφζκην ήζνο. Έλα ήζνο, ζχκθσλα κε ην νπνίν ηα άηνκα θαη νη θνηλσλίεο, ζα πηνζεηνχλ ζηάζεηο θαη αμίεο ελαξκνληζκέλεο κε ηε ζέζε ηεο αλζξσπφηεηαο κέζα ζηε βηφζθαηξα. Έλα ήζνο ην νπνίν ζα αλαγλσξίδεη θαη ζα απαληά κε ηελ αλάινγε επαηζζεζία, ζηε ζχλζεηε θαη κεηαβαιιφκελε ζρέζε, αλάκεζα ζηνλ άλζξσπν θαη ζηε θχζε θαη αλάκεζα ζηνπο ίδηνπο ηνπο αλζξψπνπο. Ζ Unesco (1978), ηνλίδεη ζηελ έξεπλά ηεο, γηα κηα λέα εζηθή, φηη απηή ζα ζηεξίδεηαη ζην ζεβαζκφ απέλαληη ζηε θχζε, ζηνλ άλζξσπν θαη ηελ αλάγθε γηα κηα πνηφηεηα δσήο, πξνζηηή ζε φινπο. Ο Allen et al., (2003), ζπκπέξαλαλ πσο γηα λα επηηεπρζεί ε δηαηήξεζε ηεο ηζνξξνπίαο, κεηαμχ θχζεο θαη αλζξψπνπ, πξέπεη λα κεηαζρεκαηηζηεί ε ζπκπεξηθνξά νιφθιεξσλ θνηλσληψλ, απέλαληη ζηε βηφζθαηξα. Απαηηείηαη έλα λέν ήζνο, πνπ λα ζπκπεξηιακβάλεη ηα θπηά, ηα δψα θαη ηνπο αλζξψπνπο. Σν πεξηβαιινληηθφ ήζνο ζχκθσλα κε ηνλ Berry (1993), πεξηιακβάλεη ηέζζεξα δηαθνξεηηθήο πνηφηεηαο ζπκθέξνληα, ηα νπνία πξέπεη λα ιεθζνχλ ππφςε. Απηά είλαη, ην αηνκηθφ ζπκθέξνλ, ην δεκφζην ζπκθέξνλ, ην ζπκθέξνλ ησλ επφκελσλ γελεψλ θαη ην ζπκθέξνλ ηεο Φχζεο. Ο φξνο πεξηβαιινληηθφ ήζνο, είλαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα απινπζηεπηηθφο, αθνχ ππνλνεί ηελ χπαξμε ελφο θαζνιηθνχ ήζνπο. Απηνλφεην είλαη φηη δηαθνξεηηθφ ήζνο δηέπεηαη απφ δηαθνξεηηθέο αμίεο θαη ζηάζεηο θαη νδεγεί ζε δηαθνξεηηθέο απφςεηο σο πξνο ηε ζπκπεξηθνξά. πσο φκσο επηζεκαίλεη ν Hargrove (1996), δελ ππάξρεη απιφ ήζνο ζηε θηινζνθία θαη ε κειέηε ζηα ήζε αλαδεηθλχεη φιν θαη πεξηζζφηεξεο ζέζεηο, ελψ ηα πεξηβαιινληηθά ήζε κπνξεί λα εηεξνθαζνξηζηνχλ κε δηάθνξα θξηηήξηα. Έλαο πξφζθνξνο ηξφπνο δηάθξηζεο, γίλεηαη κε θξηηήξην ηελ εγγελή αμία πνπ απνδίδεη θαλείο ζηα φληα ή ζην θπζηθφ θφζκν γεληθφηεξα. Με βάζε ηελ 21

22 αλαγλψξηζε ή κε εγγελνχο αμίαο ζην θπζηθφ θφζκν, πνιινί δηαθξίλνπλ ηα πεξηβαιινληηθά ήζε ζε δπν κεγάιεο θαηεγνξίεο, ηα αλζξσπνθεληξηθά ήζε θαη ηα βηνθεληξηθά. Ζ αλζξσπνθεληξηθή ζεσξία ησλ πεξηβαιινληηθψλ εζψλ, ππνζηεξίδεη φηη ηα εζηθά καο θαζήθνληα ζε ζρέζε κε ην θπζηθφ θφζκν, πξνζδηνξίδνληαη απνθιεηζηηθά απφ ηηο ππνρξεψζεηο ηνπ ελφο, απέλαληη ζηνλ άιιν, σο αλζξψπηλα φληα. Οη ιφγνη πνπ ππαγνξεχνπλ πεξηνξηζκνχο ζηε ρξήζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ησλ άιισλ φλησλ, ππαγνξεχεηαη απφ ην ζεβαζκφ ησλ δηθαησκάησλ ησλ άιισλ αλζξψπηλσλ φλησλ θαη ην ελδηαθέξνλ γηα ηελ πξνζηαζία θαη ηελ επεκεξία ηνπο. Μπνξεί ηα ήζε απηήο ηεο θαηεγνξίαο λα επεθηείλνληαη θαη ζηηο κειινληηθέο γεληέο αλζξψπσλ πνπ δελ έρνπλ αθφκα γελλεζεί. Σα βηνθεληξηθά ήζε, πεγάδνπλ απφ ην γεγνλφο φηη αλαγλσξίδεηαη εγγελήο αμία ζηα κε αλζξψπηλα φληα, αλεμάξηεηα απφ ηε ρξεζηκφηεηά ηνπο γηα ηνλ άλζξσπν. Γηα παξάδεηγκα, ζρεηηθά κε ηε ρξήζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ θάησ απφ ηελ ηδενινγία ηεο βαζηάο νηθνινγίαο, πνπ δηέπεηαη απφ βηνθεληξηθά ήζε, ππνζηεξίδεηαη ε ζπκπεξηθνξά ηεο κε ρξήζεο, αιιά θάησ απφ ηελ ηδενινγία ηεο δηαρείξηζεο πνπ δηέπεηαη απφ αλζξσπνθεληξηθά πεξηβαιινληηθά ήζε, είλαη αξθεηή ε αλαθχθισζε. Βέβαηα, δελ απνθιείεηαη ζηνπο ίδηνπο αλζξψπνπο, λα ελππάξρνπλ ηαπηφρξνλα ζηνηρεία θαη απφ ηηο δχν απηέο θαηεγνξίεο εζψλ. Κάπνηνο πνπ ελδηαθέξεηαη γηα ηελ πξνζηαζία ελφο ππφ εμαθάληζε είδνπο, κπνξεί λα ην θάλεη παξαθηλνχκελνο ηφζν απφ αλζξσπνθεληξηθά πεξηβαιινληηθά ήζε, δειαδή απφ ην θφβν πνπ ζα ηνλ δηαθαηέρεη λα κελ θαηαζηξαθεί ε εχζξαπζηε ηζνξξνπία πνπ ππνζηεξίδεη ηε δσή ηνπ αλζξψπνπ, αιιά κπνξεί λα ην θάλεη παξαθηλνχκελνο θαη απφ βηνθεληξηθά ήζε, επεηδή αλαγλσξίδεη ην δηθαίσκα χπαξμεο απηνχ ηνπ ίδηνπ ηνπ είδνπο. Σν 1982 ε Peterson φξηζε ηελ πεξηβαιινληηθή εζηθή, σο έλα έληνλν ζεβαζκφ γηα ην θπζηθφ πεξηβάιινλ κε κηα πξνζπκία λα ιεθζεί ε πξνζθνξφηεξε ελέξγεηα θάζε θνξά, πξνθεηκέλνπ λα δήζεη αξκνληθά κε ηε θχζε. Ζ βηνηερλνινγία, ήδε επηθέξεη κηα λέα «Βηνινγηθή Δπαλάζηαζε», ν 21 νο αηψλαο ραξαθηεξίδεηαη ν αηψλαο ηεο. Ο αλαπηπζζφκελνο δηεπηζηεκνληθφο θιάδνο ηεο Βηνεζηθήο, ζα πξέπεη λα κεξηκλά γηα 22

23 ηελ ιεινγηζκέλε θαη άθξσο απαξαίηεηε εθαξκνγή ησλ πνξηζκάησλ ηεο Μνξηαθήο Βηνινγίαο, κέζσ ηεο Γελεηηθήο Μεραληθήο-Βηνηερλνινγίαο, γηαηί ε γελεηηθή ξχπαλζε είλαη αλεμέιεγθηε θαη επηθίλδπλε γηα ηνλ άλζξσπν θαη ην πεξηβάιινλ. 2.2 Δθθάλζεηο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο Βηώζηκε Αλάπηπμε θαη Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ηελ έθζεζε Brundtland (WCED, 1987) ππνγξακκίδεηαη ε αλάγθε ζπκβνιήο, ηφζν ηεο ηππηθήο φζν θαη ηεο άηππεο εθπαίδεπζεο ζηελ πξνψζεζε ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο. ηνλ απνθαζηζηηθήο ζεκαζίαο ξφιν ηεο εθπαίδεπζεο αλαθέξεηαη θαη ην θεθάιαην 36 ηεο αηδέληαο 21. ην θεθάιαην απηφ νξηνζεηνχληαη θαη πξαγκαηεχνληαη νη ηξεηο ηνκείο δξάζεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εθπαίδεπζε θαη νη νπνίνη είλαη: επαλαπξνζαλαηνιηζκφο ηεο εθπαίδεπζεο πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο, πξνψζεζε ηεο ελεκέξσζεο ηνπ θνηλνχ θαη ηεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο. Υαξαθηεξηζηηθά ππνγξακκίδεηαη: «ε εθπαίδεπζε είλαη θξίζηκε ζπλζήθε γηα ηελ πξνψζεζε ηεο αεηθνξηθήο αλάπηπμεο θαζψο θαη ηε βειηίσζε ηεο ηθαλφηεηαο ησλ αλζξψπσλ λα πξνζεγγίδνπλ ζέκαηα πεξηβάιινληνο θαη αλάπηπμεο». Δπηζεκαίλεηαη επίζεο, «ελψ ε βαζηθή εθπαίδεπζε παξέρεη ζεκειηαθή ππνδνκή γηα θάζε εθπαίδεπζε ζρεηηθή κε ην πεξηβάιινλ, ε αλάπηπμε θαζαπηή ρξεηάδεηαη λα ελζσκαησζεί σο νπζηψδεο κέξνο ηεο κάζεζεο. Σφζν ε ζεζκνζεηεκέλε εθπαίδεπζε φζν θαη ε άηππε είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ αιιαγή ηεο λννηξνπίαο ησλ αλζξψπσλ, ψζηε λα απνθηήζνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα πξνβαίλνπλ ζε εθηηκήζεηο θαη λα πξνζεγγίδνπλ ηα πξνβιήκαηά ηνπο ηα ζρεηηθά κε ηελ αεηθνξηθή αλάπηπμε». ε άιιν ζεκείν ηνλίδεηαη πσο «γηα λα είλαη απνηειεζκαηηθή ε εθπαίδεπζε γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηελ αλάπηπμε ζα πξέπεη λα πξαγκαηεχεηαη ζέκαηα ζρεηηθά κε ηε δπλακηθή ηνπ θπζηθνχ, βηνινγηθνχ θαη θνηλσληθν-νηθνλνκηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηεο αλζξψπηλεο αλάπηπμεο, λα ελζσκαηψλεηαη ζε φιεο ηηο επηζηήκεο θαη λα ρξεζηκνπνηεί ηηο ζεζκνζεηεκέλεο θαη άηππεο κεζφδνπο, θαζψο θαη ηα κέζα ηεο απνηειεζκαηηθήο επηθνηλσλίαο». 23

24 ην πιαίζην απηφ ε εθπαίδεπζε ζεσξείηαη σο κηα πνξεία ε νπνία εζηηάδεηαη ζηελ θξηηηθή δηεξεχλεζε θαη αλάιπζε ησλ ζεκάησλ, ζηελ θαηαλφεζε ηεο θνηλσληθήο, νηθνλνκηθήο θαη πνιηηηθήο ηνπο ζπζρέηηζεο, θαζψο θαη ζηελ αλαδήηεζε ελαιιαθηηθψλ ιχζεσλ. Σέηνηνπ είδνπο εθπαίδεπζε πξνάγεη ηελ θνηλσληθή ζπκκεηνρή γηα ηελ επίηεπμε ησλ αλαγθαίσλ αιιαγψλ, γηα ηε δεκηνπξγία θαιχηεξσλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ θαη γηα ηελ αλάπηπμε κηαο δεκνθξαηηθήο, δίθαηεο θαη νξζνινγηθήο θνηλσλίαο (Huckle, 1991). Σν ελδηαθέξνλ πνιιψλ νξγαληζκψλ θαη θπξίσο ηεο UNESCO εζηηάδεηαη ζηελ νξηνζέηεζε θαη πξνψζεζε ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο. Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε, ππφ απηέο ηηο ζπλζήθεο, θαίλεηαη λα ηνπνζεηείηαη θάησ απφ ηελ νκπξέια ηεο εθπαίδεπζεο γηα ηε βηψζηκε αλάπηπμε, καδί κε άιιεο εθπαηδεπηηθέο θηλήζεηο, φπσο ε εθπαίδεπζε γηα ηελ αλάπηπμε, ε εθπαίδεπζε γηα ηελ εηξήλε, ε εθπαίδεπζε γηα ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα. ηε δηάζθεςε ηεο Θεζζαινλίθεο ην 1997 κε ζέκα «Πεξηβάιινλ θαη θνηλσλία» πηνζεηήζεθε έλα θείκελν αξρψλ θαη πξνηάζεσλ ζηηο νπνίεο ζα έπξεπε λα ζηεξηρζεί ε εθπαίδεπζε γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηελ αεηθνξία γηα ηελ επφκελε δεθαεηία. Ζ εθπαίδεπζε επαλαηνπνζεηήζεθε ζην θέληξν ηεο δηεζλνχο ζθελήο θαη αλαγλσξίζηεθε σο έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο άμνλεο ηεο αεηθνξίαο (UNESCO, 1997). Ζ θαζαξά επηζηεκνληθή δηάζηαζε ζηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζεσξήζεθε αλεπαξθήο, δηφηη ε ζεκεξηλή πεξηβαιινληηθή θξίζε απαηηεί θνηλσληθέο ιχζεηο θαη φρη ηερληθέο. Ζ εθπαίδεπζε γηα ηελ αεηθνξία παξνπζηάζηεθε σο έλα λέν παξάδεηγκα πνπ απαηηεί ε θνηλσλία λα αιιάμεη νπηηθή γσλία γηα ηε δσή κέζα απφ κηα λέα εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζεσξείηαη σο εκπεηξία πνπ κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηε δηακφξθσζε ηεο εθπαίδεπζεο γηα βηψζηκε αλάπηπμε. Υαξαθηεξηζηηθά αλαθέξεηαη: «Δίλαη ζαθέο φηη νη βάζεηο ηεο εθπαίδεπζεο γηα ηε βηψζηκε αλάπηπμε είλαη βαζηά ξηδσκέλεο ζηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε. Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε δελ είλαη ε κφλε επηζηήκε πνπ έρεη λα δηαδξακαηίζεη έλα ζεκαληηθφ ξφιν θαηά ηε δηαδηθαζία αλαπξνζαλαηνιηζκνχ. Μπνξεί φκσο λα απνηειέζεη έλα ζεκαληηθφ ζχκκαρν. Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε έρεη κνρζήζεη επίκνλα λα επηηχρεη ζηφρνπο θαη απνηειέζκαηα παξφκνηα θαη ζπγθξίζηκα κε εθείλα ηα νπνία είλαη εγγελή ζηελ έλλνηα ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο» (UNESCO, 1997). 24

25 Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε βξίζθεηαη ζήκεξα ζε δπλακηθή εμέιημε θαη ζε κηα πνξεία κεηαζρεκαηηζκνχ πξνο ηε δηάζηαζε ηεο βησζηκφηεηαο, κεηαζρεκαηηζκνχ πνπ βξίζθεηαη ζε αξγή αιιά ζηαζεξά επηηαρπλφκελε ηξνρηά κε ηε ζπλεηδεηή ζπκβνιή θαη ζπκκεηνρή φισλ ησλ εκπιεθφκελσλ πιεπξψλ. Ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ζηελ πνξεία απηή ζεσξείηαη ε ελεξγή ζπκκεηνρή ησλ πνιηηψλ ζηηο δξάζεηο πνπ αλαιακβάλνληαη ζε ηνπηθφ επίπεδν (Dillon, 2008) Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζηελ Δπξώπε Ζ Δπξσπατθή Έλσζε εληζρχεη ηα ηειεπηαία ρξφληα ηελ πνιηηηθή ηεο ζηνλ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο κε ηελ ελζσκάησζε ζρεηηθψλ ζεκάησλ ζηα πξνγξάκκαηα ησλ δχν πξψησλ βαζκίδσλ ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο θαη δξαζηεξηνπνηείηαη, επίζεο, ζε κηα επξχηεξε πξνζπάζεηα κε ελέξγεηεο ελεκέξσζεο θαη θαηάξηηζεο φισλ ησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ. ην πιαίζην ηεο ζπλεξγαζίαο ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο Δ.Δ. δεκηνπξγήζεθε ην 1977 ην Δπξσπατθφ δίθηπν ρνιείσλ κε ζθνπφ ηελ αληαιιαγή εκπεηξηψλ θαη πιεξνθνξηψλ ζε ζέκαηα εθπαίδεπζεο θαη πεξηβάιινληνο (Αγγειίδεο, 1993). ηε ζπλάληεζε ησλ ππνπξγψλ Παηδείαο ζηελ Ηζπαλία ην 1988 εθδίδεηαη ςήθηζκα ζην νπνίν αλαθέξνληαη ζπγθεθξηκέλεο ελέξγεηεο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηα Δπξσπατθά ζρνιεία. Ζ πξσηνβνπιία απηή ζπληειεί ζηε πξνζπάζεηα γηα ηελ έληαμε ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο θαη ζηηο ηξεηο βαζκίδεο εθπαίδεπζεο, αιιά κε δηαθνξνπνηήζεηο αλάινγα κε ηηο εθπαηδεπηηθέο ζπλζήθεο ηεο θάζε ρψξαο. Οη εθπαηδεπηηθέο δηαδηθαζίεο πνπ αθνινπζήζεθαλ παξαηίζεληαη ζπλνπηηθά ζηε ζπλέρεηα κε ελδεηθηηθή επηινγή νξηζκέλσλ ρσξψλ (European Commission, 1997). ηε Γαιιία ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε αλαπηχρζεθε κέζα απφ ηνλ έληνλν πξνβιεκαηηζκφ γηα ηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα θαη ηε δξάζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ νξγαλψζεσλ. Σν 1977 ηδξχζεθαλ ηα Μφληκα Κέληξα Γλσξηκίαο κε ην Πεξηβάιινλ πνπ αλέπηπμαλ πνηθίιεο δξαζηεξηφηεηεο κέζα θαη έμσ απφ ηα ζρνιεία. Σελ ίδηα ρξνληά ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζεζκνζεηήζεθε κέζσ ηεο έθδνζεο ηεο ζρεηηθήο νδεγίαο πνπ ζεσξήζεθε σο ζεκειηψδεο θαηαζηαηηθφο ράξηεο. Απφ ην 1983 ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε πξνσζήζεθε θαη ζηηο ηξεηο βαζκίδεο ηεο 25

26 εθπαίδεπζεο. Σν 1992 ε Γεληθή Δπηζεψξεζε Δθπαίδεπζεο πξνρψξεζε ζε αλαζεψξεζε πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο πηνζέηεζεο απηνηειψλ καζεκάησλ γηα ην πεξηβάιινλ (European Commission, 1997). ηε Γεξκαλία ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε εηζάρζεθε ζηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ην Σν κάζεκα ζπκπεξηιήθζεθε ζηελ χιε φισλ ησλ εθπαηδεπφκελσλ δαζθάισλ θαη θαζεγεηψλ (Νάζαηλαο, 1995) θαη νη κέζνδνη ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο εμειίζζνληαη ζπλερψο. Οη θνξείο ηνπ θάζε νκφζπνλδνπ θξαηηδίνπ έρνπλ δξαζηεξηνπνηεζεί γηα ηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο θαη γηα ηελ παξαγσγή ηνπ θαηάιιεινπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ. Δπίζεο, έρνπλ δεκηνπξγεζεί, κε πξσηνβνπιίεο ησλ ππνπξγψλ παηδείαο θπζηθέο εγθαηαζηάζεηο ζε δηάθνξεο πεξηνρέο γηα ηε πινπνίεζε ησλ πξνγξακκάησλ. Ζ επαηζζεηνπνίεζε ηεο λέαο γεληάο πξνρψξεζε θαη βξήθε πνιηηηθή έθθξαζε κέζα απφ ην θφκκα ησλ Πξαζίλσλ. ηελ Ηηαιία ε αξρή ηεο εθπαίδεπζεο γχξσ απφ ην πεξηβάιινλ ηνπνζεηείηαη ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 κε ην μεθίλεκα ησλ πεξηβαιινληηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Σελ πξνψζεζε ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο αλέιαβαλ θαη ζπλερίδνπλ ηα ππνπξγεία Παηδείαο θαη Πεξηβάιινληνο, κε πιεξνθφξεζε θαη επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, δεκηνπξγία εζληθνχ δηθηχνπ πεξηθεξεηαθψλ θέληξσλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο θαη δηεπηζηεκνληθέο έξεπλεο (European Commission, 1997). ηε Μεγ. Βξεηαλία ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε βξήθε πξφζθνξν έδαθνο γηα ηελ αλάπηπμή ηεο, θαζψο ππήξραλ ήδε ππνδνκέο, φπσο ηα θέληξα κειέηεο πεδίνπ. ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 θαζηεξψζεθε κε δηαζεκαηηθφ ηξφπν κέζα ζην λενζχζηαην εζληθφ εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα θαη έθηνηε έρεη εμειηρζεί ζεκαληηθά. ηε θσηία ην 1992 ζπζηάζεθε νκάδα εξγαζίαο γηα ηε κειέηε θαη ηε ζχληαμε ζπγθεθξηκέλεο ζηξαηεγηθήο, κε απνηέιεζκα ηε δηείζδπζε ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Ζ θσηία θαη ε Ηξιαλδία έρνπλ πηνζεηήζεη ηηο πεξηβαιινληηθέο επηζηήκεο ζηα πξνγξάκκαηά ηνπο (European Commission, 1997). 26

27 ηε Γαλία ε εκθάληζε ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο είρε άκεζε ζρέζε κε ηελ εκθάληζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ, θαζψο νξηζκέλνη εθπαηδεπηηθνί μεθίλεζαλ ηελ πξνζπάζεηα αθχπληζεο ηεο ζπλείδεζεο ησλ καζεηψλ ηνπο. Με λφκν πνπ ςεθίζηεθε ην 1975 ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε πξνσζήζεθε δηαζεκαηηθά κέζα απφ φια ηα καζήκαηα. Δδξαηψζεθε ην 1984, θαζψο απνηέιεζε ππνρξεσηηθφ κέξνο ηεο εθπαίδεπζεο ησλ δαζθάισλ θαη μεθίλεζε ε δεκηνπξγία θαηάιιεινπ πιηθνχ. Απφ ην 1990 ιεηηνπξγεί έλα εζληθφ πξφγξακκα γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε πνπ ρξεκαηνδνηεί ηα ζρνιεία θαη ηνπο ηνπηθνχο παξάγνληεο (Αγγειίδεο, 1993). Ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ ξφιν έρνπλ παίμεη θαη νη κε θπβεξλεηηθέο νξγαλψζεηο πνπ ζρεδηάδνπλ πξνγξάκκαηα γηα ηα ζρνιεία. ε αξθεηά θξάηε ηεο Δ.Δ. ηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα ψζεζαλ ηελ αλάπηπμε ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο. Ζ ηδέα ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ππνζηεξίρζεθε κέζσ ησλ εζληθψλ επηηξνπψλ πεξηβάιινληνο ηεο θάζε ρψξαο, κε ζθνπφ ηελ πξνψζεζε δξάζεσλ ζρεηηθψλ κε ην πεξηβάιινλ θαη ηελ ελεκέξσζε ησλ πνιηηψλ, εηδηθφηεξα ησλ λέσλ, γχξσ απφ ηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζηελ Διιάδα Ζ αλαγλψξηζε ηεο αμίαο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο θαη ε πηνζέηεζή ηεο απφ Γηεζλείο Οξγαληζκνχο, ππήξμε θαζνξηζηηθή γηα ηε δηάδνζε θαη αλάπηπμε ηεο, ζε πνιιέο ρψξεο ηνπ θφζκνπ. Οη δηεζλείο ζπλαληήζεηο θαη δηαζθέςεηο, πνπ αθνινχζεζαλ κε ηελ πξσηνβνπιία ηεο U.N.E.S.C.O U.N.E.P I.E.E.P, δηακφξθσζαλ ζηαδηαθά θαη κε ηε ζπλεξγαζία ησλ εζληθψλ επηηξνπψλ ησλ θξαηψλ, ηε ζχγρξνλε ηαπηφηεηα ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, σο πξνο ην ελλνηνινγηθφ, ζεσξεηηθφ, κεζνδνινγηθφ πιαίζην θαη ηνπο ηξφπνπο εθαξκνγήο ηεο, ζηα δηάθνξα θξάηε. ηελ Διιάδα ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε εκθαλίδεηαη ζηα ηέιε ηνπ 1976 (Κνχζνπιαο, 2000). Σε ζρνιηθή πεξίνδν κε πξσηνβνπιία ηνπ ΤΠ.Δ.Π.Θ θαη ηνπ Κ.Δ.Μ.Δ (λπλ Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην) ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε 27

28 εηζάγεηαη ζηε Γεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε φρη σο λέν κάζεκα ζην ππάξρνλ αλαιπηηθφ πξφγξακκα, αιιά σο Πξναηξεηηθή Δθπαηδεπηηθή Καηλνηνκία. O λφκνο 1892/90 (ΤΠ.Δ.Π.Θ, 1992) ηζρπξνπνηεί ην κέρξη ηφηε ραιαξφ ζεζκηθφ πιαίζην θαη ζπκβάιιεη ζηελ πεξαηηέξσ αλάπηπμε ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηε Γεπηεξνβάζκηα θαη Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε. Απφ ην 1991 κέρξη ην 2000 έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί αξθεηά πξνγξάκκαηα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο (πεξηζζφηεξα απφ ηξεηο ρηιηάδεο) ζηα ζρνιεία ηεο ρψξαο, κε ηε ζπλεξγαζία θπξίσο ησλ Τπεπζχλσλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο θαη ησλ Κέληξσλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο. Πνιιά απ απηά ηα πξνγξάκκαηα έρνπλ θαηαγξαθεί θαη ζε ζρεηηθέο ζρνιηθέο εθδφζεηο. ην ρψξν ηεο βηβιηνγξαθίαο ππάξρνπλ πνιιά θαη ρξήζηκα βηβιία θαη έρνπλ δεκνζηεπζεί δεθάδεο άξζξα, ζε εθπαηδεπηηθά θαη νηθνινγηθά πεξηνδηθά. Σα παξαπάλσ, καδί κε ηα πλέδξηα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο θαη άιιεο ζρεηηθέο εθδειψζεηο, πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη ζ φιε ηελ Διιάδα, θαλεξψλνπλ ηνλ ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ δξαζηεξηνπνίεζεο πνπ ππάξρεη ζην ρψξν ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο. ήκεξα νη θχξηνη εθθξαζηέο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα (ζηελ ηππηθή κε ηππηθή θαη άηππε εθπαίδεπζε) είλαη ην Τπνπξγείν Παηδείαο, (Τ.Π.Δ.Π.Θ) ην Τπνπξγείν Πεξηβάιινληνο Υσξνηαμίαο θαη Γεκνζίσλ Έξγσλ (Τ.ΠΔ.ΥΧ.Γ.Δ) νξηζκέλεο κε Κπβεξλεηηθέο Πεξηβαιινληηθέο Οξγαλψζεηο θαη νξηζκέλνη Οξγαληζκνί Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο (Φινγαίηε, 1993). Σν 1977 ην Κέληξν Δθπαηδεπηηθψλ Μειεηψλ θαη Δπηκφξθσζεο (Κ.Δ.Μ.Δ λπλ Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην), αλαιακβάλεη ηελ επζχλε ηνπ πξνγξακκαηηζκνχ ηεο εηζαγσγήο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηα ζρνιεία ηεο Β/ζκηαο Δθπαίδεπζεο. Ζ ζπλεξγαζία ηνπ Κ.Δ.Μ.Δ κε ηε Γξακκαηεία ηνπ Δζληθνχ πκβνπιίνπ Υσξνηαμίαο θαη Πεξηβάιινληνο, απέδσζε ζεκαληηθά απνηειέζκαηα, ε ρξεζηκφηεηα ησλ νπνίσλ ήηαλ θαζνξηζηηθή γηα ηε ζπλέρεηα ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα. Σελ πεξίνδν απηή πξαγκαηνπνηνχληαη πξνγξάκκαηα ζρεηηθά κε ην Πεξηβάιινλ (πξφδξνκα πξνγξάκκαηα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο) ζην πιαίζην ησλ Πνιηηηζηηθψλ Γξαζηεξηνηήησλ ησλ ζρνιείσλ (Παπαδεκεηξίνπ, 1998). 28

29 Σε δεθαεηία ηνπ 1980, κε ηε ζπλεξγαζία ηνπ Τπνπξγείνπ ΤΝΣΟΝΗΜΟΤ, ηνπ Κ.Δ.Μ.Δ, ηνπ Τ.Π.Δ.Π.Θ ηνπ Τ.ΠΔ.ΥΧ.Γ.Δ ηνπ Τπνπξγείνπ ΓΔΧΡΓΗΑ θαη ηεο Γ.Γ.Ν.Γ, επηρεηξείηαη κε επηηπρία, ε πξψηε ζπζηεκαηηθή εηζαγσγή ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηε Β/ζκηα Δθπαίδεπζε. Αλαιπηηθφηεξα, ηε δεθαεηία απηή ηεο εηζαγσγήο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηε Β/ζκηα Δθπαίδεπζε θαη ηεο «ήπηαο ζεζκνζέηεζεο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο», ζπκβαίλνπλ δηάθνξα γεγνλφηα πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ αλάπηπμε ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο (βι. Παξάξηεκα Α, «Γεγνλφηα πνπ ζπλέβαιιαλ ζηελ αλάπηπμε ηεο Π.Δ. ζηελ Διιάδα», ζει.186). Σα δεθαήκεξα επηκνξθσηηθά ζεκηλάξηα, βησκαηηθνχ ραξαθηήξα πνπ νξγάλσζε ε Οκάδα εξγαζίαο ηνπ Κ.Δ.Μ.Δ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηε Θεζζαινλίθε (1984), ζηα Ησάλληλα (1985) θαη ζην Μφιπβν (1986). Δλδηακέζσο, νξγαλψζεθαλ θαη άιια, κηθξφηεξεο δηάξθεηαο, ζεκηλάξηα θαη επηκνξθσηηθέο ζπλαληήζεηο ζε δηάθνξεο πφιεηο ηεο Διιάδαο (βι. Παξάξηεκα Α, «εκηλάξηα θαη επηκνξθσηηθέο ζπλαληήζεηο ζε δηάθνξεο πφιεηο ηεο Διιάδαο γηα ηε πξνψζεζε ηεο Π.Δ.», ζει.187). εκαληηθφο ζηαζκφο θαη ζεκειηψδεο ιίζνο γηα ηελ εδξαίσζε θαη αλάπηπμε ηνπ ζεζκνχ ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα (ηππηθή εθπαίδεπζε), είλαη ν λφκνο 1892/90. πγθεθξηκέλα, ε παξάγξαθνο 13 ηνπ άξζξνπ 111 απηνχ ηνπ λφκνπ, νξίδεη φηη ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε απνηειεί ηκήκα ησλ πξνγξακκάησλ ησλ ζρνιείσλ ηεο Β/ζκηαο Δθπαίδεπζεο. Αλαιπηηθφηεξα ε δηάηαμε απηήο ηεο παξαγξάθνπ έρεη σο εμήο: «Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε απνηειεί ηκήκα ησλ πξνγξακκάησλ ησλ ζρνιείσλ ηεο Β/ζκηαο Δθπαίδεπζεο. θνπφο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο είλαη λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ νη καζεηέο ηε ζρέζε ηνπ αλζξψπνπ κε ην θπζηθφ θαη θνηλσληθφ πεξηβάιινλ ηνπ, λα επαηζζεηνπνηεζνχλ γηα ην πξνβιήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε απηφ θαη λα δξαζηεξηνπνηεζνχλ κε εηδηθά πξνγξάκκαηα ψζηε λα ζπκβάιινπλ ζηε γεληθφηεξε πξνζπάζεηα αληηκεηψπηζήο ηνπο» (Γεσξγφπνπινο et al., 1993). Με απνθάζεηο ηνπ Τπνπξγνχ Παηδείαο θαζνξίδεηαη ην πιαίζην θαη ν ηξφπνο εθαξκνγήο θαη ρξεκαηνδφηεζεο εηδηθψλ πξνγξακκάησλ Πεξηβαιινληηθήο 29

30 Δθπαίδεπζεο. ε θάζε Γ/λζε Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο κπνξεί λα απνζπάηαη γηα ηξία ρξφληα έλαο εθπαηδεπηηθφο κε απφθαζε ηνπ νηθείνπ Ννκάξρε, σο Τπεχζπλνο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο. Σα θαζήθνληα θαη νη αξκνδηφηεηεο ησλ ππεπζχλσλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο θαζνξίδνληαη κε απνθάζεηο ηνπ Τπνπξγνχ Παηδείαο πνπ δεκνζηεχνληαη ζηελ εθεκεξίδα ηεο Κπβεξλήζεσο. Με φκνηεο απνθάζεηο κπνξνχλ λα ηδξχνληαη Κέληξα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο θαη λα θαζνξίδνληαη νη ζηφρνη ηνπο θαζψο θαη ν ηξφπνο ζηειέρσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηνπο. Ζ δηάηαμε ηεο παξαγξάθνπ 13 ηνπ άξζξνπ 111 ηνπ λφκνπ 1892/90 εθαξκφδεηαη αλαιφγσο θαη ζηα ζρνιεία ηεο Α/ζκηαο Δθπαίδεπζεο ζχκθσλα κε ζρεηηθή Τπνπξγηθή Απφθαζε ηνπ 91. Με βάζε ηελ εμνπζηνδφηεζε ηνπ λφκνπ 1892/90, ηνπνζεηήζεθαλ εθπαηδεπηηθνί ηεο Α/ζκηαο θαη Β/ζκηαο Δθπαίδεπζεο σο Τπεχζπλνη Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζ φινπο ηνπο λνκνχο ηεο ρψξαο. Μάιηζηα γηα ηελ θαιχηεξε αμηνπνίεζε ησλ αξκνδηνηήησλ θαη ησλ θαζεθφλησλ ηνπο, παξαθνινχζεζαλ κηα ζεηξά επηκνξθσηηθψλ ζπλαληήζεσλ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηελ Αζήλα 5/91, ζηνλ Σξχθν 11/91, ζηα Λνπηξά ηδεξνθάζηξνπ 12/91 θαη ζηελ Αζήλα 2/92. Οη αξκνδηφηεηεο θαη ηα θαζήθνληα ησλ ππεπζχλσλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο θαζνξίζηεθαλ κε ζρεηηθή Τπνπξγηθή απφθαζε (Γ2/3026/ /ΤΠ.Δ.Π.Θ.). Ζ επηινγή ηνπ ππεπζχλνπ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο γίλεηαη απφ ην Π.Τ..Γ.Δ ζχκθσλα κε ζρεηηθή εγθχθιην ηνπ ΤΠ.Δ.Π.Θ., βάζεη ηππηθψλ θαη νπζηαζηηθψλ πξνζφλησλ ηα νπνία ζπλεθηηκψληαη. Αθνινχζεζαλ θάπνηα βαζηθά έγγξαθα ηνπ ΤΠ.Δ.Π.Θ. πνπ θαζφξηζαλ ην θαλνληζηηθφ πιαίζην ηεο πινπνίεζεο πξνγξακκάησλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηε Β/ζκηα Δθπαίδεπζε (βι. Παξάξηεκα Α, «Βαζηθά έγγξαθα ηνπ ΤΠ.Δ.Π.Θ πνπ θαζνξίδνπλ ην θαλνληζηηθφ πιαίζην ηεο πινπνίεζεο πξνγξακκάησλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηε Β/ζκηα Δθπαίδεπζε», ζει.188). Οη εγθχθιηνη απηνί θαη νη αληίζηνηρεο ζηελ Α/ζκηα Δθπαίδεπζε, δελ απνζαθελίδνπλ πιήξσο θαη επαξθψο, ην ραξαθηήξα θαη ηε θπζηνγλσκία ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, νχηε δηεπθξηλίδνπλ δηαδηθαζηηθά ζέκαηα πνπ 30

31 πξνθχπηνπλ θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηελ ηππηθή εθπαίδεπζε (Φινγαίηε, 1993). Μεηά ην πλέδξην ηεο Μφζραο (17-21 Απγνχζηνπ 1987) θαη ην «Brundtland report ηο κοινό μας μέλλον», έθδνζε ηεο Παγθφζκηαο Δπηηξνπήο γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Αλάπηπμε (1987), αξρίδεη ε ζχλδεζε ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο κε ηελ Αεηθφξν ή Βηψζηκε Αλάπηπμε. Ζ ζχλδεζε ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο κε ηε Βηψζηκε Αλάπηπμε ηνλίδεη ηελ αλάγθε ηεο ζπκθηιίσζεο ηνπ Πεξηβάιινληνο κε ηελ Αλάπηπμε θαη ππνγξακκίδεη ην ξφιν ηεο Δθπαίδεπζεο πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή. Ζ λέα ηδέα βξίζθεη αληαπφθξηζε, πξφζθνξν έδαθνο θαη ηειηθή αλαγλψξηζε απφ ηελ παγθφζκηα θνηλφηεηα ζηελ Παγθφζκηα πλδηάζθεςε ηνπ Rio de Janeiro (1992) γηα «ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Αλάπηπμε» θαη ζηε Γηεζλή Γηάζθεςε ηεο Θεζζαινλίθεο (1997) κε ζέκα: «Περιβάλλον και Κοινωνία: Εκπαίδεσζη και Εσαιζθηηοποίηζη ηων πολιηών για ηην Αειθορία». Μεηά ηε Γηεζλή Γηάζθεςε ηεο Θεζζαινλίθεο ηίζεηαη θαη επηζήκσο ζηελ Διιάδα, απφ ηα Τπνπξγεία Πεξηβάιινληνο θαη Παηδείαο, κε ζρεηηθέο εγθπθιίνπο, ην ζέκα ηνπ επαλαπξνζδηνξηζκνχ ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο (Hungerford, 1992). 2.3 Πξνγξάκκαηα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα εκαληηθέο δηεζλείο δηαζθέςεηο έρνπλ πξνηείλεη ηελ εηζαγσγή ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο (Π.Δ.) ζηελ ηππηθή θαη ζηελ άηππε εθπαίδεπζε, θαζψο θαη ηελ παξαγσγή ζρεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ (UNESCO, 1997 & UNESCO 1999). Δπίζεο, ζην πιαίζην ηεο δεθαεηίαο ηεο Δθπαίδεπζεο γηα ηελ Αεηθφξν Αλάπηπμε ( ) (UNESCO, 2005) έρνπλ πξνηαζεί σο άμνλεο δξάζεο ηφζν ε θαηάιιειε εθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ καζεηψλ φζν θαη ε παξαγσγή θαηάιιεισλ εγρεηξηδίσλ. Ζ Διιάδα αθνινπζψληαο ηηο δηεζλείο ηάζεηο θαη ηηο επηηαγέο ησλ δηεζλψλ νξγαληζκψλ έθαλε ην απνθαζηζηηθφ βήκα ην Με ηελ ςήθηζε ηνπ Ν.1892/ εηζάγεηαη ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε σο ηκήκα ησλ πξνγξακκάησλ ησλ 31

32 ζρνιείσλ ηεο Β/ζκηαο Δθπαίδεπζεο, πξνβιέπεηαη ε ηνπνζέηεζε Τπεχζπλνπ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζε θάζε λνκφ θαζψο θαη ε ίδξπζε Κέληξσλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο (Κ.Π.Δ.). Σν 1991 κε ηελ ΤΑ Φ.16/102/308/91 ν ζεζκφο ηνπ Τπεπζχλνπ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο επεθηείλεηαη θαη ζηελ Α/ζκηα Δθπαίδεπζε. Απφ ην 1993 άξρηζαλ ζηαδηαθά λα ηδξχνληαη Κ.Π.Δ. ζε φιε ηε ρψξα, ηα νπνία ζήκεξα αλέξρνληαη ζε 56. Σν 1998 πξνθεξχζζεηαη απφ ην ΤΠ.Δ.Π.Θ. ε αγνξά έηνηκνπ θαη ε ζπγγξαθή λένπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο κε ηε ρξεκαηνδφηεζε ηνπ Β' ΚΠ ηνπ Α ΔΠΔΑΔΚ. Σν 2006 πξνθεξχζζεηαη απφ ην ΔΠΔΑΔΚ (ΑΠ 5727/ ) πξφζθιεζε ππνβνιήο πξνηάζεσλ γηα ηε ζπγγξαθή λένπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, ε νπνία βξίζθεηαη ζε εμέιημε (Τπνπξγηθέο Απνθάζεηο γηα ζεζκηθφ πιαίζην ΚΠΔ, ίδξπζε θαη ζηειέρσζε ΚΠΔ, δηαρεηξηζηηθήο επηηξνπήο θαη ζπληνληζηηθνχ). Χο ζήκεξα έρεη παξαρζεί αξθεηφ εθπαηδεπηηθφ πιηθφ απφ ηνπο ζεζκηθνχο θνξείο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο (ΤΠ.Δ.Π.Θ., ΚΠΔ, Τπεχζπλνη Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο), ην νπνίν φκσο δελ ππάξρεη θαηαγεγξακκέλν ζπλνιηθά θαη παξακέλεη άγλσζην ζηνλ εθπαηδεπηηθφ πνπ ελδηαθέξεηαη λα αζρνιεζεί κε ηε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε. Σν εθπαηδεπηηθφ ή παηδαγσγηθφ πιηθφ κπνξεί λα δηαρσξηζηεί ζε Γηδαθηηθφ πιηθφ (teaching materials), πνπ έρεη γξαθηεί απφ ηε ζθνπηά ηεο δηδαζθαιίαο θαη παίξλεη ζπλήζσο ηε κνξθή ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ, θαη ζε Μαζεζηαθφ πιηθφ (learning materials), πνπ έρεη γξαθηεί απφ ηε ζθνπηά ηεο κάζεζεο θαη παίξλεη ζπλήζσο ηε κνξθή θαθέισλ ή ληνζηέ δξαζηεξηνηήησλ (Μαηζαγγνχξαο, 2003). Με ηνλ φξν Δθπαηδεπηηθφ πιηθφ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηελ παξνχζα εξγαζία ελλννχκε νπνηνδήπνηε δηδαθηηθφ θαη καζεζηαθφ πιηθφ ζε έληππε, νπηηθναθνπζηηθή ή ςεθηαθή κνξθή κπνξεί λα αμηνπνηεζεί απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ θαη ηνπο καζεηέο γηα λα ζπκβάιιεη ζηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ελφο πξνγξάκκαηνο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, πνπ εθπνλείηαη ζην ζρνιείν. Χζηφζν, απφ ηνπο ζεζκηθνχο θνξείο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο εθδίδεηαη θαη πιηθφ γηα ιφγνπο ελζάξξπλζεο, πιεξνθφξεζεο, ελεκέξσζεο, 32

33 δηαθήκηζεο θαη γηα ηξέρνπζεο αλάγθεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Με άιια ιφγηα ηα θξηηήξηα, ζχκθσλα κε ηα νπνία έλα πιηθφ ζεσξείηαη εθπαηδεπηηθφ, είλαη ε παξνρή πιεξνθνξηαθνχ πιηθνχ κε επηζηεκνληθή δξαζηεξηφηεηα ελφο θνξέα, ε ελεκέξσζε ζρεηηθά κε κεζνδνινγηθέο ζηξαηεγηθέο, θαη φρη ε απιή παξάζεζε ζρνιηθψλ πξνγξακκάησλ, ε χπαξμε ISBN ή ISSN, ε έθδνζε απφ εθδνηηθφ νίθν ή ηνλ ΟΔΒΓ, ε έθδνζε κε επζχλε ελφο Κ.Π.Δ., ε έθδνζε απφ κηα Γηεχζπλζε Δθπαίδεπζεο κε ηελ επηκέιεηα ηνπ Τπεπζχλνπ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, ε νινθιεξσκέλε έθδνζε κέζσ ηππνγξαθείνπ θαη φρη ε απιή ζπξξαθή θπιιαδίσλ, ε απηφλνκε δηαθίλεζε ή αλεμάξηεηε δηάζεζε ηνπ πιηθνχ θαη φρη ε απιή θσηνηππηθή ηνπ αλαπαξαγσγή. Μηα παξάκεηξνο ζηελ θαηαγξαθή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ γηα ηε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε είλαη ε κνξθή ζηελ νπνία έρεη εθδνζεί θαη δηαηίζεηαη. Με θξηηήξηα ηελ εκθάληζε, ην πεξηερφκελν θαη ην ζθνπφ έγηλε ε θαηαλνκή ηνπ πιηθνχ απφ άπνςε κνξθήο ζηηο παξαθάησ δεθαεπηά (17) θαηεγνξίεο: 1) εθπαηδεπηηθφ παθέην (ζε κνξθή θνπηηνχ), 2) εθπαηδεπηηθφο θάθεινο, 3) έληππν εγρεηξίδην (ζε κνξθή ληνζηέ κε αλεμάξηεηα θχιια δξαζηεξηνηήησλ), 4) βηβιηνηεηξάδην (κε θχιια εξγαζίαο γηα δξαζηεξηφηεηεο), 5) εθπαηδεπηηθφ παηρλίδη (ζε κνξθή αλαδηπινχκελεο θαξηέιαο), 6) θνπηί πεηξακάησλ, CD-ROM, 6) έληππν-ππνζηεξηθηηθφ πιηθφ Δζληθνχ ή Σνπηθνχ Θεκαηηθνχ Γηθηχνπ (κε απνηειέζκαηα εξγαζηψλ ηνπ δηθηχνπ), 7) έληππν- Τιηθφ ζεκηλαξίσλ, έληππν- Πξαθηηθά ζπλεδξίνπ ή εκεξίδαο θιπ., 8) εθπαηδεπηηθή αθίζα, 9) ελεκεξσηηθφ θπιιάδην, 10) πεξηνδηθφ, 11) εθεκεξίδα, 12) ζπιινγή θσηνγξαθηψλ (Φινγαΐηε, 2003). Ζ ζεκαηηθή ηαμηλφκεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ πεξηιακβάλεη νθηψ (8) κεγάιεο θαηεγνξίεο : 1) Τδξφζθαηξα (ζάιαζζεο, αθηέο, ακκνζίλεο, ιίκλεο, πνηάκηα, ξέκαηα, έιε, βάιηνη, πγξφηνπνη, βηνκεραληθά απφβιεηα, αζηηθά ιχκαηα, πεηξειαηνθειίδεο, γεσξγηθέο απνξξνέο), 2) Αηκφζθαηξα (αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε, λέθνο αηζαινκίριεο, θσηνρεκηθφ λέθνο, φμηλε βξνρή, δηαηαξαρή ζην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ, κείσζε ηεο ζηηβάδαο ηνπ φδνληνο, ξχπαλζε εζσηεξηθψλ ρψξσλ), 3) Υεξζαία νηθνζπζηήκαηα (δάζε, πεξηαζηηθφ πξάζηλν, ππξθαγηέο, ζρνιηθφο θήπνο, έδαθνο, ρξήζε ιηπαζκάησλ θαη θπηνθαξκάθσλ, δηάβξσζε θαη εξεκνπνίεζε), 4) Αζηηθφ πεξηβάιινλ (δηαρείξηζε απνξξηκκάησλ, αλαθχθισζε, ερνξχπαλζε, ζρνιηθή 33

34 απιή, πνιενδνκία- ρσξνηαμία- αξρηηεθηνληθή, βηνκεραλία, ζπγθνηλσλίεο, ηνπξηζκφο, παξαδνζηαθά επαγγέικαηα, ηνπηθή ηζηνξία), 5) Βηνπνηθηιφηεηα (ρισξίδα, παλίδα, πξνζηαηεπφκελα είδε, απεηινχκελα είδε, θπλήγη, ππεξαιίεπζε, θαηαζηξνθή βηνηφπσλ, αεξνςεθαζκνί), 6) Οηθνζπζηήκαηα (αλαθνξέο θαη δξαζηεξηφηεηεο γηα πνιιά νηθνζπζηήκαηα), 7) Δλέξγεηα (εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, κνξθέο ελέξγεηαο, ήπηεο θαη ελαιιαθηηθέο κνξθέο ελέξγεηαο, εθαξκνγέο, γεληθφηεξα ελεξγεηαθά δεηήκαηα), 8) Γεληθά (ηζηνξία θαη ζηφρνη ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, κεζνδνινγηθέο πξνζεγγίζεηο θαη δηδαθηηθέο ζηξαηεγηθέο, εξγαζηεξηαθέο αζθήζεηο, νδεγνί εθπφλεζεο πξνγξακκάησλ) (Φινγαΐηε, 2003). Ζ ζπγθέληξσζε, θαηαγξαθή θαη ηαμηλφκεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ πεξηιακβάλεη ηξεηο ηνκείο έξεπλαο: α) ηελ επαθή κε ην Γξαθείν Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ηεο Γηεχζπλζεο ΔΠΔΓ ηνπ ΤΠ.Δ.Π.Θ., β) ηελ επαθή κε ηα 31 Κέληξα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο φιεο ηεο ρψξαο θαη ηέινο γ) ηελ επαθή κε ηνπο 116 Τπεπζχλνπο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηηο Γηεπζχλζεηο Α/ζκηαο θαη Β/ζκηαο Δθπαίδεπζεο φιεο ηεο ρψξαο Πξόγξακκα Αλνηθηώλ Πεξηβαιινληηθώλ Σάμεσλ «Καιιηζηώ» Ζ Δηδηθή Τπεξεζία Δθαξκνγήο (Δ.Τ.Δ) Πξνγξακκάησλ Κ.Π.. ηνπ ΤΠ.Δ.Π.Θ. σο Φνξέαο Τινπνίεζεο θαη Σειηθφο Γηθαηνχρνο πξνρσξά ζηελ πινπνίεζε ηεο πξάμεο/ έξγνπ «Πξφγξακκα Αλνηθηψλ Πεξηβαιινληηθψλ Σάμεσλ Καιιηζηψ», ζην πιαίζην ηνπ άμνλα 2 ηνπ ΔΠΔΑΔΚ ΗΗ «Πξνψζεζε θαη βειηίσζε ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο αξρηθήο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο ζην πιαίζην ηεο δηα βίνπ κάζεζεο», ηνπ κέηξνπ 2.6 «Πξνγξάκκαηα πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο θαη Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ηνπ ΔΠΔΑΔΚ», ηεο ελέξγεηαο «Πξνγξάκκαηα Πξνζηαζίαο Πεξηβάιινληνο θαη Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο», ηεο θαηεγνξίαο πξάμεσλ ηβ. «Πξφγξακκα αλνηθηψλ ηάμεσλ Καιιηζηψ» ε νπνία ζπγρξεκαηνδνηείηαη απφ ην Δπξσπατθφ Κνηλσληθφ Σακείν (EKT) θαη απφ Δζληθνχο Πφξνπο (Γηθηπαθή Δθπαηδεπηηθή Πχιε ηνπ ΤΠ.Δ.Π.Θ.). 34

35 Πξνηεηλφκελα πεξηβαιινληηθά ζέκαηα ηνπ πξνγξάκκαηνο Καιιηζηψ : Αγξνηηθέο πεξηνρέο- Βηνινγηθέο θαιιηέξγεηεο- Παξαδνζηαθά επαγγέικαηα θαη παξαδνζηαθέο ηέρλεο. Αλαλεψζηκεο- Ήπηεο πεγέο ελέξγεηαο. Αλζξσπνγελέο πεξηβάιινλ. Πεξηνρέο κε ηδηαίηεξε βηνπνηθηιφηεηα (ρισξίδα-παλίδα). Γαζηθά Οηθνζπζηήκαηα. Έδαθνο: Γηάβξσζε- Δξεκνπνίεζε- Ρχπαλζε. Τδαηηθά Οηθνζπζηήκαηα (πνηάκηα). ην πιαίζην ηνπ Γ Κνηλνηηθνχ Πιαηζίνπ ηήξημεο γηα ην Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα ΔΠΔΑΔΚ ΗΗ θαη ζχκθσλα κε ηελ κε αξ. πξση / Απφθαζε Έληαμεο ηεο Πξάμεο ζην Μέηξν 2.6. ηνπ ΔΠΔΑΔΚ κε ηίηιν «Πξφγξακκα Αλνηθηψλ Πεξηβαιινληηθψλ Σάμεσλ Καιιηζηψ» θαη θσδηθφ MIS , φπσο ηξνπνπνηήζεθε κε ηε αξ. πξση / Απφθαζε, πινπνηείηαη απφ ην Τπ.Δ.Π.Θ./Δηδηθή Τπεξεζία Δθαξκνγήο Πξνγξακκάησλ ΚΠ ( Δ.Τ.Δ. Πξνγξακκάησλ ΚΠ) ε Πξάμε κε ηίηιν «Πξφγξακκα Αλνηθηψλ Πεξηβαιινληηθψλ Σάμεσλ- Καιιηζηψ». Οη «Αλνηθηέο Πεξηβαιινληηθέο Σάμεηο» αλαθέξνληαη ζηελ νξγαλσκέλε επίζθεςε ηξηήκεξεο έσο θαη πελζήκεξεο δηάξθεηαο κηαο νκάδαο καζεηψλ ζρνιηθήο κνλάδαο Γ/ζκηαο εθπαίδεπζεο καδί κε ηνπο ζπλνδνχο εθπαηδεπηηθνχο, ζε πεξηνρή ηδηαίηεξνπ πεξηβαιινληηθνχ θαη νηθνινγηθνχ ελδηαθέξνληνο. Σέηνηεο πεξηνρέο κπνξεί λα είλαη πεξηνρέο θπζηθνχ θάιινπο, αιιά θαη πεξηνρέο πνπ έρνπλ ππνβαζκηζηεί απφ αλζξψπηλεο παξεκβάζεηο. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο επίζθεςεο νη καζεηέο θαη νη εθπαηδεπηηθνί δηακέλνπλ ζε αγξνηνπξηζηηθά ή παξαδνζηαθά θαηαιχκαηα θαη ζηηίδνληαη ζε ρψξνπο εζηίαζεο ηεο πεξηνρήο. Σν Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην πνπδψλ θαη ηα Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα πνπδψλ πξνζεγγίδνπλ κε νιηζηηθφ ηξφπν ηελ έλλνηα ηνπ πεξηβάιινληνο. Ο νιηζηηθφο απηφο ηξφπνο πξνζέγγηζεο αληηιακβάλεηαη ηελ έλλνηα ηνπ πεξηβάιινληνο ζαλ εληαίν ζπλεθηηθφ ζχλνιν αλεμάξηεηα απφ ηηο εθθάλζεηο ηνπ (θπζηθφ, δνκεκέλν/ηερλεηφ, θνηλσληθννηθνλνκηθφ, πνιηηηζκηθφ θαη ηζηνξηθφ). Ζ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε 35

36 πξνζδηνξίδεη ηνπο επηηεχμηκνπο καζεζηαθνχο ζηφρνπο γηα ηελ εκπέδσζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ ελλνηψλ θαη ηε θαιιηέξγεηα νηθνινγηθψλ αμηψλ, ζηάζεσλ θαη ζπκπεξηθνξψλ νη νπνίνη επηηπγράλνληαη κέζσ θαζνξηζκέλσλ εθπαηδεπηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. ην επίπεδν ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο ζηνρεχνπκε: ηελ πεξηβαιινληηθή ελεκέξσζε, επαηζζεηνπνίεζε θαη δξαζηεξηνπνίεζε. ηελ απφθηεζε νηθνινγηθήο αγσγήο. ηελ αλάπηπμε ηεο ηδέαο ηεο πξνζηαζίαο ηεο νηθνινγηθήο ηζνξξνπίαο θαη ηεο πνηφηεηαο ηεο δσήο κε εθπαηδεπηηθέο κεζφδνπο πνπ δελ ζα εμαληινχληαη ζην επίπεδν ηεο ζεσξεηηθήο δηδαζθαιίαο, αιιά ζα αλαπηχζζνληαη κέζα απφ βησκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζην πεδίν. ηελ θαηαλφεζε ηεο έλλνηαο ηεο Αεηθφξνπ Αλάπηπμεο. Ζ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηνπ πξνγξάκκαηνο, πξνυπνζέηεη ηελ εθ ησλ πξνηέξσλ εθπφλεζε βνεζεηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ κε θαζνξηζκέλεο ζεκαηηθέο ζε ηνκείο ηδηαίηεξνπ πεξηβαιινληηθνχ ελδηαθέξνληνο. Δλδεηθηηθέο ζεκαηηθέο πεξηνρέο είλαη: Τδαηηθά (ιηκλαία, ζαιάζζηα) νηθνζπζηήκαηα. Τδαηηθά (πνηάκηα) νηθνζπζηήκαηα. Έδαθνο (δηάβξσζε, εξεκνπνίεζε, ξχπαλζε). Γαζηθά νηθνζπζηήκαηα. Αγξνηηθέο πεξηνρέο-βηνινγηθέο θαιιηέξγεηεο-παξαδνζηαθά επαγγέικαηα θαη παξαδνζηαθέο ηέρλεο. Πεξηνρέο κε ηδηαίηεξε βηνπνηθηιφηεηα (ρισξίδα-παλίδα). Αλζξσπνγελέο πεξηβάιινλ (Αζηηθά νηθνζπζηήκαηα-αζηηθνπνίεζε-αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε-κεηαθνξέο). Αλαλεψζηκεο-ήπηεο πεγέο ελέξγεηαο. ζνλ αθνξά ηνπο ζηφρνπο ηνπ πξνγξάκκαηνο, ε απφθηεζε ζεσξεηηθψλ γλψζεσλ ησλ καζεηψλ γηα πεξηβαιινληηθέο ζεκαηηθέο θαη πξνβιήκαηα πνπ αθνξνχλ θχξηα ην θπζηθφ πεξηβάιινλ (λεξφ, δάζνο, αέξαο, ζάιαζζα, θ.ιπ.) δελ ζπλδπάδεηαη κε πξαθηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, επί ηφπνπ ζηηο πεξηβαιινληηθέο πεξηνρέο, κέζσ ελφο δνκεκέλνπ πξνγξάκκαηνο πξνζαξκνζκέλνπ ζηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ησλ πεξηνρψλ κε απνηέιεζκα, ε γλψζε ησλ καζεηψλ λα απνδπλακψλεηαη ζε απιή πιεξνθνξία θαη νη 36

37 ζηφρνη γηα ηηο πεξηβαιινληηθέο αμίεο λα απνθηνχλ πεξηζζφηεξν εζηθφ θαη φρη ζπλεηδεηφ ραξαθηήξα. Ζ γεθχξσζε ηνπ ράζκαηνο κεηαμχ ζεσξίαο θαη πξάμεο επηηπγράλεηαη κε ηελ ελεξγεηηθή δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο ζ έλα πεξηβάιινλ νηθνινγηθήο ζεκαζίαο, ην νπνίν παξέρεη ζηνπο καζεηέο εξεζίζκαηα γηα βησκαηηθή δφκεζε ηεο γλψζεο κέζα απφ ηελ νκαδηθή δξάζε θαη ζην πιαίζην κηαο ηδηαίηεξεο επηθνηλσληαθήο ζρέζεο κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ καζεηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα νη αλάγθεο ζηηο νπνίεο ζθνπεχεη λα αληαπνθξηζεί ην έξγν είλαη ε πινπνίεζε ζρνιηθψλ πξνγξακκάησλ πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο ζηηο πεξηνρέο πεξηβαιινληηθνχ ελδηαθέξνληνο κε κνξθή βησκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. θνπφο ινηπφλ ηνπ πξνγξάκκαηνο είλαη: Ζ δηαζθάιηζε άκεζεο πιεξνθφξεζεο θαη ε βησκαηηθή πξνζέγγηζε ηεο γλψζεο, κέζσ ηεο δπλαηφηεηαο επαθήο ησλ καζεηψλ Γπκλαζίσλ θαη Λπθείσλ ηεο ρψξαο κε ην πεξηβάιινλ ζε πεξηνρέο απμεκέλνπ πεξηβαιινληηθνχ ελδηαθέξνληνο. Ζ ελεξγή ζχλδεζε ηεο ζρνιηθήο πξάμεο κε ην πεξηβάιινλ ζε φιεο ηηο εθθάλζεηο ηνπ. Ζ επαηζζεηνπνίεζε ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο γηα ηα πξνβιήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε ην θπζηθφ θαη θνηλσληθφ πεξηβάιινλ θαη ε ελεξγνπνίεζε γηα ηε γεληθφηεξε πξνζπάζεηα αληηκεηψπηζήο ηνπο κέζσ ηεο ζπλεηδεηνπνίεζεο ηεο ζρέζεο ηνπ αλζξψπνπ κε απηφ. Ζ θαιιηέξγεηα ζπλεηδεηήο πεξηβαιινληηθήο παηδείαο θαη αγσγήο, νηθνινγηθήο ζπλείδεζεο θαη αλάπηπμεο θψδηθα αμηψλ απέλαληη ζην πεξηβάιινλ. Μέζσ ηεο εθπαηδεπηηθήο απηήο επίζθεςεο, νη καζεηέο θαη νη εθπαηδεπηηθνί νπζηαζηηθά ζπλερίδνπλ ηε ζρνιηθή πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε, πξνζαξκνζκέλε ζηηο πεξηβαιινληηθέο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο πεξηνρήο επίζθεςεο θαη εκπινπηηζκέλε κε πνιηηηζηηθέο, παξαδνζηαθέο, αζιεηηθέο θαη ειεχζεξνπ ρξφλνπ δξαζηεξηφηεηεο ψζηε λα απνθηνχλ ζθαηξηθή παηδεία. Σα πξνγξάκκαηα ησλ αλνηρηψλ πεξηβαιινληηθψλ ηάμεσλ ζπληεινχληαη ζην πιαίζην κηαο ηδηαίηεξεο επηθνηλσληαθήο ζρέζεο κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ καζεηψλ κε ηελ δηδαθηηθή κέζνδν ηεο ελεξγεηηθήο δηαδηθαζίαο 37

38 κάζεζεο ζ έλα πεξηβάιινλ, ην νπνίν παξέρεη ζηνπο καζεηέο εξεζίζκαηα γηα βησκαηηθή αλαδήηεζε ηεο γλψζεο κέζα απφ ηελ νκαδηθή δξάζε. Οη εηδηθνί εθπαηδεπηηθνί ζηφρνη πνπ αθνξνχλ ηνπο καζεηέο εζηηάδνληαη: ηελ θαηαλφεζε ηεο δνκήο θαη ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ νηθνζπζηεκάησλ. ηε δπλαηφηεηα ζπζρέηηζεο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο κε ηηο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο θαη ηε ηνπηθή ηζηνξία. ηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ παξαηήξεζεο, θαηαγξαθήο θαη επεμεξγαζίαο ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ ζπλέιεμαλ άκεζα κε ηηο εκπεηξίεο ηνπο. ηε δηακφξθσζε ζπκπεξηθνξψλ πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη αληηκεηψπηζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ. ηελ έθθξαζε ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπο ηαιέληνπ κέζα απφ ηε δεκηνπξγηθή ελαζρφιεζε κε παξαδνζηαθέο παξαγσγηθέο αζρνιίεο. ηελ θαιιηέξγεηα πεξηβαιινληηθήο θνπιηνχξαο θαη νηθνινγηθήο ζπλείδεζεο κέζσ ηεο δπλαηφηεηαο επαθήο κε ηε θχζε. ηελ αλάπηπμε ηεο ηδέαο ηεο πξνζηαζίαο ηεο νηθνινγηθήο ηζνξξνπίαο θαη ηεο πνηφηεηαο δσήο θαη ηεο θαιιηέξγεηαο ησλ αληίζηνηρσλ θνηλσληθψλ αμηψλ. ηελ νπζηαζηηθή, βησκαηηθή γλσξηκία κε ηε παξάδνζε θαη ηε πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά, ηα ηνπηθά ήζε θαη έζηκα, φπσο δηαζψδνληαη ζηελ ειιεληθή χπαηζξν. ηελ νηθνδφκεζε βησκαηηθψλ ζρέζεσλ «θνηλφηεηαο» κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη κεηαμχ εθπαηδεπηηθψλ θαη καζεηψλ θαη ζηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ επίιπζεο πξνβιεκάησλ πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηε ζπγθαηνίθεζε θαη ζπλχπαξμε κε άιινπο φιν ην 24σξν. ηε βνήζεηα πξνο ηνπο καζεηέο, ζην πιαίζην ηνπ εμειηζζφκελνπ επαγγεικαηηθνχ ηνπο πξνζαλαηνιηζκνχ θαη ηεο θνηλσληθνπνίεζήο ηνπο, γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηεο κεηέπεηηα ζπλνιηθήο ζηάζεο δσήο ηνπο θαη γηα ηηο επαγγεικαηηθέο επηινγέο ηνπο. 38

39 2.3.2 Δθαξκνγή Γηεζλώλ θαη Δπξσπατθώλ Πξνγξακκάησλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα Σα πξνγξάκκαηα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο πνπ εθαξκφδεη ην Τπνπξγείν Παηδείαο ηα ηειεπηαία ρξφληα, ζηνρεχνπλ ζηελ αλάπηπμε ζεηηθψλ ζηάζεσλ ζηνπο καζεηέο γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηελ αεηθφξν αλάπηπμή ηνπ. Έρνπλ εηζαρζεί ζηελ δεκφζηα εθπαίδεπζε θαη εθαξκφδνληαη δηεζλή θαη επξσπατθά πξνγξάκκαηα κε ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ. Πέξαλ ηνχηνπ, έρεη γίλεη αλαδηάξζξσζε ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζηα ζρεηηθά καζήκαηα θαη εθαξκφδεηαη λέα κεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε. Έλα πνιχ ζεκαληηθφ πξφγξακκα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο είλαη ην «Υξπζνπξάζηλν θχιιν». Δίλαη δηαθξαηηθφ πξφγξακκα κεηαμχ Κχπξνπ θαη Διιάδαο. πκκεηέρνπλ 24 Γπκλάζηα θαη Λχθεηα (12 απφ ηελ Κχπξν θαη 12 απφ ηελ Διιάδα) ηα νπνία αλά δπάδεο ζπκπξάμεσλ ζρεδηάδνπλ, πξνγξακκαηίδνπλ θαη εθπνλνχλ πξνγξάκκαηα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο. Σν πξφγξακκα βαζίδεηαη ζε ζεκειηψδεηο αξρέο ηεο Δθπαίδεπζεο φπσο ε αεηθφξνο αλάπηπμε θαη Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε. ηφρνο ηνπ πξνγξάκκαηνο είλαη ε δηεπηζηεκνληθή θαη βησκαηηθή πξνζέγγηζε, ε νκαδηθή εξγαζία, ε αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο θαη ε επαηζζεηνπνίεζε ησλ καζεηψλ. Σν θάζε πξφγξακκα θαζψο θαη νη ζπκπξάμεηο αλάκεζα ζηα ειιαδηθά θαη θππξηαθά ζρνιεία είλαη δηεηείο. Σνλ πξψην ρξφλν πξαγκαηνπνηνχληαη αληαιιαγέο επηζθέςεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ησλ ζπλεξγαδφκελσλ ζρνιείσλ. ηηο πξνπαξαζθεπαζηηθέο απηέο ζπλαληήζεηο ηίζεληαη νη ζηφρνη θαη επηιέγνληαη ηα ζέκαηα πνπ ζα κειεηήζνπλ, θαζψο θαη ν πξνγξακκαηηζκφο ησλ εξγαζηψλ. Σν δεχηεξν ρξφλν πξαγκαηνπνηνχληαη νη αληαιιαγέο ησλ καζεηψλ κε ηε κέζνδν ηεο ακνηβαίαο θηινμελίαο (Κέληξν Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο Αξγνπξνχπνιεο). Πξφγξακκα ΑΛΔΞΑΝΓΡΟ Σν Πξφγξακκα ΑΛΔΞΑΝΓΡΟ απνηειεί ηελ Διιεληθή ζπκκεηνρή ζην δηεζλέο πεξηβαιινληηθφ Πξφγξακκα GLOBE (Global Learningand Observations to Benefit the Environment), ην νπνίν έρεη ζαλ ζηφρν ηελ επηινγή ζρνιείσλ ηεο Πξσηνβάζκηαο θαη Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο, απφ ζπλεξγαδφκελεο ρψξεο ζε φιν 39

40 ηνλ θφζκν, ηα νπνία ζα ιεηηνπξγνχλ πεξηβαιινληηθνχο ζηαζκνχο θαη ζα αληαιιάζζνπλ ηηο ζπιιεγφκελεο πεξηβαιινληηθέο κεηξήζεηο κέζσ ηνπ Γηαδηθηχνπ (Τ.ΠΔ.ΥΧ.ΓΔ & ΤΠ.Δ.Π.Θ). Ζ έλαξμε ηνπ Πξνγξάκκαηνο GLOBE έγηλε ζηηο 22 Απξηιίνπ 1994 απφ ηνλ αληηπξφεδξν ησλ ΖΠΑ Al Gore. Σν GLOBE μεθίλεζε κε εθαηνληάδεο ζρνιεία ζηηο ΖΠΑ θαη αλακέλεηαη λα ιάβνπλ κέξνο ζε απηφ ρηιηάδεο ζρνιεία απφ φιν ηνλ θφζκν κέζα ζηα επφκελα ρξφληα, θαζψο πάλσ απφ 100 ρψξεο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ε Διιάδα, έρνπλ εθδειψζεη ελδηαθέξνλ γηα ζπκκεηνρή. ηελ Διιάδα ηελ επζχλε ηνπ Πξνγξάκκαηνο GLOBE έρεη ην Τπνπξγείν Πεξηβάιινληνο Υσξνηαμίαο θαη Γεκνζίσλ Έξγσλ, ελψ ζηελ Δπηηξνπή Παξαθνινχζεζεο ηνπ Πξνγξάκκαηνο ζπκκεηέρεη θαη ην Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ. Σν Πξφγξακκα ΑΛΔΞΑΝΓΡΟ έρεη ζηφρν ηε ζπλεξγαζία ησλ καζεηψλ, ησλ Γαζθάισλ/ Καζεγεηψλ ηνπο θαη ηεο επηζηεκνληθήο θνηλφηεηαο έηζη ψζηε: λα εληζρπζεί ε πεξηβαιινληηθή επαηζζεηνπνίεζε ηεο λέαο γεληάο λα βειηησζεί ε επηζηεκνληθή γλψζε ζρεηηθά κε ην γήηλν νηθνζχζηεκα λα θαζηεξσζνχλ πςειφηεξα πξφηππα ζηελ εθπαίδεπζε ζε φηη αθνξά ηα επηζηεκνληθά-ηερληθά ζέκαηα λα εληζρπζεί ε δηεζλήο επηθνηλσλία θαη ζπλεξγαζία ησλ καζεηηθψλ θνηλνηήησλ ζε πεξηβαιινληηθά ζέκαηα Οη καζεηέο ζηα ζρνιεία πνπ ζα ζπκκεηέρνπλ ζην Πξφγξακκα ΑΛΔΞΑΝΓΡΟ ζε φιε ηελ Διιάδα ζα: πξαγκαηνπνηνχλ κεηξήζεηο γηα ηε κειέηε ηνπ πεξηβάιινληνο ζηελ πεξηνρή ησλ ζρνιείσλ ηνπο, αλαθέξνπλ ηα δεδνκέλα ησλ κεηξήζεσλ ηνπο ζε έλα θέληξν επεμεξγαζίαο ησλ δεδνκέλσλ ηνπ Πξνγξάκκαηνο, παξάγνπλ, ιακβάλνπλ θαη ζα ρξεζηκνπνηνχλ εηθφλεο, γξαθηθέο παξαζηάζεηο, πίλαθεο, θ.α. πνπ ζα έρνπλ πξνθχςεη απφ ηα δηθά ηνπο δεδνκέλα, αιιά θαη απφ δεδνκέλα άιισλ ζρνιείσλ ζηελ Διιάδα, 40

41 κειεηνχλ ην Πεξηβάιινλ αλαιχνληαο ηηο δηθέο ηνπο παξαηεξήζεηο. Οη κεηξήζεηο ζα αθνξνχλ ζπγθεθξηκέλεο παξακέηξνπο ζηηο αθφινπζεο ζεκαηηθέο ελφηεηεο: Αηκφζθαηξα/ Κιίκα, Τδξνινγία/ Υεκεία ησλ πδάησλ, Βηνινγία, Γεσινγία. Κάζε ζρνιείν ηνπ Πξνγξάκκαηνο ΑΛΔΞΑΝΓΡΟ ελζαξξχλεηαη λα ζπληνλίζεη ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ κε απηέο ησλ ππνινίπσλ ζρνιείσλ, ελψ θαηά ηελ εμέιημε ηνπ Πξνγξάκκαηνο ζα είλαη δπλαηή ε επηιεθηηθή πξφζζεζε κεηξήζεσλ, νη νπνίεο δελ πξνβιέπνληαλ αξρηθά, εθφζνλ απηέο παξνπζηάδνπλ ελδηαθέξνλ ζε ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρέο. Οη καζεηέο ζα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζην Πξφγξακκα κε δξαζηεξηφηεηεο αλάινγεο ηεο ειηθίαο ηνπο. Οη πην κηθξνί καζεηέο ζα θάλνπλ πεξηνξηζκέλεο κεηξήζεηο, νη νπνίεο ζα είλαη πεξηζζφηεξν πνηνηηθήο, παξά πνζνηηθήο θχζεο. Οη κεγαιχηεξνη καζεηέο ζα θάλνπλ κεηξήζεηο αλάινγα κε ηηο γλψζεηο ηνπο. Οη επηζηήκνλεο θαη νη εθπαηδεπηηθνί πνπ ζπλεξγάδνληαη κέζα ζηα πιαίζηα ηνπ Πξνγξάκκαηνο ΑΛΔΞΑΝΓΡΟ ζα επηβιέπνπλ θαη ζα ειέγρνπλ πνηνηηθά ηε ζπιινγή θαη ηελ επεμεξγαζία ησλ δηαθφξσλ ζηνηρείσλ. Δπίζεο, ζα επηδηψθνπλ ηε δηαξθή επηθνηλσλία κε άιια κέιε ηνπ πξνγξάκκαηνο κέζσ ηνπ Γηαδηθηχνπ. Σν Πξφγξακκα ΑΛΔΞΑΝΓΡΟ ζπλδπάδεη ηε ρξήζε εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ γηα ηε θαηαλφεζε πεξηβαιινληηθψλ ζεκάησλ κε ηε δπλαηφηεηα πξαγκαηνπνίεζεο πεξηβαιινληηθψλ κεηξήζεσλ απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο. Σν εθπαηδεπηηθφ πιηθφ πξνβιέπεηαη φηη ζα πεξηιακβάλεη έλαλ νδεγφ γηα ηνπο Γαζθάινπο/ Καζεγεηέο, ζηνλ νπνίν ππάξρεη ην θαηάιιειν, αλάινγα κε ηελ ειηθία ησλ καζεηψλ, ελεκεξσηηθφ πιηθφ ζε ζρέζε κε ηε ιεηηνπξγία ηνπ Πξνγξάκκαηνο. Θα πεξηιακβάλεη επίζεο ηε κεζνδνινγία γηα ηηο πεξηβαιινληηθέο κεηξήζεηο θαη ηαπηφρξνλα ζα παξέρεη έλα επξχ θάζκα πιεξνθνξηψλ γηα πεξηβαιινληηθά ζέκαηα. ηα πιαίζηα ηνπ Πξνγξάκκαηνο πξνβιέπεηαη λα εθδνζνχλ ηεηξάδηα εξγαζίαο γηα ηνπο καζεηέο, ηα νπνία ζα ηνπο βνεζήζνπλ ζηε δηεμαγσγή ησλ κεηξήζεσλ θαη ηελ θαηαρψξεζε ησλ δεδνκέλσλ ηνπο. εκεηψλεηαη επίζεο φηη κέζσ ηνπ Γηαδηθηχνπ ζα κπνξεί λα ππάξρεη πξφζβαζε θαη ζε άιινπ είδνπο πιεξνθνξίεο πνπ ζρεηίδνληαη κε πεξηβαιινληηθά ζέκαηα. Οη αξκφδηνη θνξείο γηα θάζε ρψξα (Τπνπξγείν 41

42 Πεξηβάιινληνο, Υσξνηαμίαο θαη Γεκνζίσλ Έξγσλ γηα φιν ην Πξφγξακκα ΑΛΔΞΑΝΓΡΟ θαη Παλεπηζηήκην Αζελψλ γηα ηελ Α θάζε ηνπ Πξνγξάκκαηνο ΑΛΔΞΑΝΓΡΟ ) είλαη ππεχζπλνη γηα ηε κεηάθξαζε, ηελ θαηάιιειε πξνζαξκνγή, ηελ αλαπαξαγσγή θαη δηαλνκή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ ζηα ζρνιεία ηνπ Πξνγξάκκαηνο ΑΛΔΞΑΝΓΡΟ (Δπξσπατθά Πξνγξάκκαηα Δθπαίδεπζεο). ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΧΚΡΑΣΖ (COMENIUS-ΓΡΑΖ 1) Ζ Γξάζε απηή έρεη σο ζηφρν: ηελ πξνψζεζε ηεο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ ζρνιείσλ ηελ πξνηξνπή επαθψλ κεηαμχ καζεηψλ δηαθνξεηηθψλ ρσξψλ ηελ πξνψζεζε ηεο Δπξσπατθήο Γηάζηαζεο ζηελ Δθπαίδεπζε ηελ πξνηξνπή γηα θηλεηηθφηεηα εθπαηδεπηηθψλ ηε βειηίσζε ηεο γλψζεο ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ησλ γισζζψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο Ζ ζρνιηθή ζχκπξαμε απνηειείηαη απφ νκάδα ζρνιείσλ απφ ηξεηο ηνπιάρηζηνλ δηαθνξεηηθέο ζπκκεηέρνπζεο ρψξεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη ηνπ Δπξσπατθνχ Οηθνλνκηθνχ Υψξνπ (αιιά φρη πεξηζζφηεξα απφ έλα ζρνιεία ρσξψλ κε κειψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο), ε νπνία δεκηνπξγείηαη κε ζθνπφ ηελ αλάπηπμε Δπξσπατθνχ Δθπαηδεπηηθνχ Πξνγξάκκαηνο. Σν ηδαληθφ κέγεζνο ηεο ζρνιηθήο ζχκπξαμεο εμαξηάηαη απφ ηε θχζε ηνπ ΔΔΠ θαη γηα ην ιφγν απηφ δελ νξίδεηαη κέγηζηνο αξηζκφο ζπκκεηερφλησλ ζρνιείσλ (παξ' φια απηά κηα ζρνιηθή ζχκπξαμε κε ηέζζεξηο ή πέληε εηαίξνπο πξέπεη λα ζεσξείηαη ηδαληθή) (Δπξσπατθά Πξνγξάκκαηα Δθπαίδεπζεο). Οη ζεκαηηθέο νη νπνίεο κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ ηε βάζε γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ πξνγξάκκαηνο πεξηιακβάλνπλ ελδεηθηηθά: Πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά Πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο Γηδαζθαιία ηερλψλ θαη ρεηξνηερλίαο 42

43 Δπηζηήκε θαη ηερλνινγία Λνγνηερληθέο παξαδφζεηο ζηηο Δπξσπατθέο ρψξεο Δπξσπατθή ηζαγέλεηα Σνπηθέο θαη πεξηθεξεηαθέο ηαπηφηεηεο ρέζεηο κεηαμχ ζρνιείνπ θαη εξγαζίαο Μέζα Μαδηθήο Δλεκέξσζεο Πξόγξακκα ΟΗΚΟΛΟΓΗΚΑ ΥΟΛΔΗΑ Σν Πξφγξακκα "ΟΗΚΟΛΟΓΗΚΑ ΥΟΛΔΗΑ" είλαη έλα εζεινληηθφ επξσπατθφ πξφγξακκα πεξηβαιινληηθήο ελεκέξσζεο, εθπαίδεπζεο θαη επαηζζεηνπνίεζεο, ην νπνίν απεπζχλεηαη ζε ζρνιεία, βαζηθά ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο θαη ζε έλα κηθξφ πνζνζηφ (15%) ζηηο Α' θαη Β' ηάμεηο ηνπ Γπκλαζίνπ. Βαζηθή πξνυπφζεζε ηα ζρνιεία λα έρνπλ ήδε αζρνιεζεί κε ζπγθεθξηκέλν πεξηβαιινληηθφ πξφγξακκα (Δπξσπατθά Πξνγξάκκαηα Δθπαίδεπζεο). Σν πξφγξακκα απηφ ζπληνλίδεηαη απφ ην F.E.E.E.(Fountasion for Environmendal Education in Europe-Ίδξπκα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηελ Δπξψπε), ην νπνίν εδξεχεη ζηελ Κνπεγράγε, ηεο Γαλίαο, θαη είλαη ν επξσπατθφο ρεηξηζηήο ηνπ Πξνγξάκκαηνο. ηα πιαίζηα ηεο πξνζπάζεηαο γηα ηελ πιεξνθφξεζε, θηλεηνπνίεζε θαη επαηζζεηνπνίεζε ηνπ θνηλνχ, απφ ηηο αξρέο ηνπ 1994, ην Ίδξπκα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηελ Δπξψπε (F.E.E.E.) νξγαλψλεη εζεινληηθά εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα πνπ απεπζχλνληαη ζε καζεηέο ζρνιείσλ. Σα πξνγξάκκαηα απνζθνπνχλ νπζηαζηηθά ζηελ πξνβνιή θαη αλάδεημε ησλ πεξηβαιινληηθψλ αμηψλ, αιιά θαη ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ, εμαζθνχλ δε θαη πξνηξέπνπλ ηνπο καζεηέο ζε δξάζεηο πνπ έρνπλ ζηφρν ηελ πιεξνθφξεζε, ελεκέξσζε θαη επαηζζεηνπνίεζε ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο. Ζ Διιεληθή Δηαηξεία Πξνζηαζίαο ηεο Φχζεο κε ηελ 50 ρξφλσλ πείξα ηεο γχξσ απφ ηελ πξνζηαζία ηεο θχζεο, είλαη ηαθηηθφ κέινο ησλ πεξηζζνηέξσλ δηεζλψλ 43

44 πεξηβαιινληηθψλ νξγαλψζεσλ θαη απφ ην 1992, κέινο ηνπ F.E.E.E. θαη Δζληθφο Υεηξηζηήο ηνπ Πξνγξάκκαηνο Γαιάδηεο εκαίεο θαη φισλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ ηνπ Ηδξχκαηνο. Σα ζέκαηα ηνπ Πξνγξάκκαηνο "ΟΗΚΟΛΟΓΗΚΑ ΥΟΛΔΗΑ" είλαη ηξία: Δλέξγεηα, Νεξφ, Απνξξίκκαηα. ηφρνη είλαη ε ελεκέξσζε, θηλεηνπνίεζε, έκπξαθηε απαζρφιεζε ησλ παξαγφλησλ ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο, ζε δξάζεηο πνπ απνζθνπνχλ ηελ κείσζε ηεο θαηαλάισζεο ηεο ελέξγεηαο. ζνλ αθνξά ηελ δνκή ηνπ πξνγξάκκαηνο απηή έρεη σο εμήο: α. Ζ Οκάδα ηνπ ρνιείνπ πνπ ζα ζπκκεηέρεη ζην πξφγξακκα δελ ζα ππεξβαίλεη ην 15% ησλ καζεηψλ. β. Ζ Πεξηβαιινληηθή Δπηηξνπή.: -απαξηίδεηαη απφ γνλείο, καζεηέο, δαζθάινπο, Γηεπζπληή ρνιείνπ, ηερληθφ ή βνεζεηηθφ πξνζσπηθφ ζρνιείνπ, - απνθαζίδεη γηα νηηδήπνηε αθνξά ην ζρνιείν ζην πξφγξακκα δειαδή ηηο ηδέεο, ην ζρέδην δξάζεο, εμεχξεζε κέζσλ. γ. Πεξηβαιινληηθφ ρέδην Γξάζεο ηνπ ρνιείνπ. Θα πξέπεη λα ζηνρεχεη ζηε δηεξεχλεζε ηνπ ζέκαηνο πάλσ θαη κέζα ζηε ζρνιηθή δσή. πλήζε αληηθείκελα-ζηφρνη είλαη: ηα θηίξηα, ν ζρνιηθφο απιφγπξνο, πεξίγπξνο ρψξνο, θπιηθείν, γξαθεία, εμνπιηζκφο, εγθαηαζηάζεηο πγηεηλήο. δ. Οηθνθψδηθαο πκπεξηθνξάο. Θα πξέπεη λα ζρεδηαζηεί θαη λα ζπληαρζεί απφ καζεηέο θαη δαζθάινπο. Μπνξεί λα επηδέρεηαη αιιαγέο, ηξνπνπνηήζεηο θαη βειηηψζεηο φπνπ είλαη αλαγθαίεο. Με ηνλ θψδηθα πκπεξηθνξάο επηδηψθεηαη ε αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ ηνπ πεξηβάιινληνο κε ηελ πξφιεςε ηνπο. ε. Ζκεξνιφγην Πξνγξάκκαηνο. Καηαγξάθνληαη νη ελέξγεηεο πνπ γίλνληαη θαζεκεξηλά γηα ην πξφγξακκα, έηζη ψζηε λα παξαθνινπζνχληαη νη εξγαζίεο θαη ην ρξνλνδηάγξακκα ησλ εξγαζηψλ. Σν ρνιείν παξαιακβάλεη απφ ηελ Διιεληθή Δηαηξεία Πξνζηαζίαο ηεο Φχζεο έληππα Δξσηεκαηνιφγηα. Σα Δξσηεκαηνιφγηα ζα ζπκπιεξσζνχλ απφ ην ζρνιείν αιιά θαη απφ ην Γήκν/ Κνηλφηεηα θαη ζα απνζηαινχλ ζηελ Διιεληθή Δηαηξεία Πξνζηαζίαο ηεο Φχζεο γηα ηελ αμηνιφγεζε. 44

45 Ζ Δζληθή Δπηηξνπή Κξίζεσλ πνπ απαξηίδεηαη απφ εθπξνζψπνπο Τπνπξγείσλ, Δθπαηδεπηηθψλ θαη ηνπο πληνληζηέο ηεο Δηαηξείαο εμεηάδεη θαη εγθξίλεη ηα Δξσηεκαηνιφγηα. Μεηά ηελ έγθξηζε ην ρνιείν θαη ν Γήκνο/ Κνηλφηεηα ππνγξάθνπλ έλα Πξσηφθνιιν πλεξγαζίαο καδί κε ηελ Διιεληθή Δηαηξία Πξνζηαζίαο ηεο Φχζεο γηα ηελ ππεχζπλε δηεμαγσγή ηνπ πξνγξάκκαηνο. Καηαξηίδεηαη ε Πεξηβαιινληηθή Δπηηξνπή θαη αξρίδνπλ νη εγγξαθέο ζην Ζκεξνιφγην. Καη ηέινο, κεληαία ελεκέξσζε ηεο Διιεληθήο Δηαηξείαο Πξνζηαζίαο ηεο Φχζεο απφ ηελ Δπηηξνπή γηα ηελ έθβαζε ησλ εξγαζηψλ θαη απνηειεζκάησλ. ηηο ππνρξεψζεηο ηνπ ζρνιείνπ είλαη ε αλάξηεζε ππνγεγξακκέλνπ Πξσηνθφιινπ πλεξγαζίαο ζε θεληξηθφ ζεκείν ηνπ ρνιείνπ, θαζψο θαη ζε θεληξηθφ ζεκείν ζην θηίξην ηνπ Γήκνπ/ Κνηλφηεηαο. Σν ζρνιείν θαιείηαη λα αξρίζεη επαθέο κε ηηο ηνπηθέο Γεκνηηθέο ή Κνηλνηηθέο Αξρέο κε ζηφρν λα επεξεάζεη ζεηηθά ηελ ηνπηθή θνηλή γλψκε θαη ηνπο ίδηνπο ηνπο παξάγνληεο ηεο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο σο πξνο ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, αιιά θαη λα ηνπο απαζρνιήζεη έκπξαθηα ζε θηινπεξηβαιινληηθέο δξάζεηο. Δθφζνλ εθπιεξσζνχλ ηα 2/3 ησλ βαζηθψλ ελεξγεηψλ πνπ έρεη απνθαζίζεη ην ζρνιείν θαη αθνχ ειεγρζεί θαη αμηνινγεζεί απφ ηνπο πληνληζηέο ηεο Δηαηξείαο ηφηε κπνξεί λα νλνκαζηεί "ΟΗΚΟΛΟΓΗΚΟ ΥΟΛΔΗΟ", θαη επηβξαβεχεηαη κε ηε εκαία ηνπ Πξνγξάκκαηνο κε ην έκβιεκα ησλ "Οηθνινγηθψλ-ρνιείσλ", ηελ νπνία ζα αλαξηήζεη ζε πεξίνπηε ζέζε. Σν ζρνιείν έρεη ηελ δπλαηφηεηα λα ελεκεξψλεηαη απφ ηελ Διιεληθή Δηαηξεία Πξνζηαζίαο ηεο Φχζεο, γηα νηηδήπνηε ζπκβαίλεη ζηηο άιιεο ρψξεο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζην πξφγξακκα. ην εηδηθφ ηξηκεληαίν πεξηνδηθφ πνπ εθδίδεηαη απφ ην Δπξσπατθφ πληνληζηηθφ Γξαθείν ηνπ F.E.E.E., αλαγξάθνληαη φιεο νη ζεκαληηθέο εηδήζεηο. Μέζσ ηνπ Γηαδηθηχνπ-Ζιεθηξνληθνχ Σαρπδξνκείνπ ( )-έρεη ηελ δπλαηφηεηα λα επηθνηλσλήζεη κε άιια ζρνιεία ζηελ Διιάδα, αιιά, θπξίσο, κε ζρνιεία ησλ άιισλ ρσξψλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζην Πξφγξακκα (αληαιιαγή απφςεσλ, 45

46 ηδεψλ, εξγαζηψλ, επηζθέςεσλ). Σν πξφγξακκα βξίζθεηαη ζε πηινηηθφ ζηάδην ζηελ Διιάδα απφ ηε ζρνιηθή ρξνληά , κε ηνλ κεγαιχηεξν αξηζκφ ζπκκεηερφλησλ ρνιείσλ 25-30, σο πιήξε Μέιε ηνπ Πξνγξάκκαηνο. Γειαδή, ππάξρεη κηα αληηπξνζσπεία ελφο ρνιείνπ απφ ηηο κεγάιεο γεσγξαθηθέο Πεξηθέξεηεο (Δπξσπατθά Πξνγξάκκαηα Δθπαίδεπζεο). 46

47 Κεθάιαην 3: Πξνεγνύκελεο Δκπεηξηθέο Μειέηεο Σα δεδνκέλα ηα νπνία πξνθχπηνπλ απφ εκπεηξηθέο έξεπλεο πνπ εμεηάδνπλ ηε ζρέζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ γλψζεσλ κε ηηο πεξηβαιινληηθέο ζηάζεηο αλαθέξνπλ φηη ππάξρεη έλαο ραιαξφο δεζκφο αλάκεζα ζηηο γλψζεηο θαη ηηο ζηάζεηο. Απφ ηηο ζπγθεθξηκέλεο έξεπλεο απηφ πνπ πξνθχπηεη είλαη πσο νη γλψζεηο κπνξεί λα ζπλεηζθέξνπλ ζηε δηακφξθσζε ησλ ζηάζεσλ, αιιά δελ απνηεινχλ απαξαίηεην παξάγνληα ηξνπνπνίεζεο ησλ ζηάζεσλ. Οη καζεηέο έξρνληαη ζην ζρνιείν εθνδηαζκέλνη κε έλα ζχζηεκα αμηψλ θαη ζηάζεσλ, ην νπνίν έρεη δηακνξθσζεί ζην πιαίζην ηεο νηθνγέλεηαο. πλεπψο, νη ζπκπεξηθνξέο δελ είλαη κφλν απνηέιεζκα κάζεζεο, αιιά πξνθχπηνπλ σο απνηέιεζκα επίδξαζεο θνηλσληθψλ θαη νηθνγελεηαθψλ παξαγφλησλ. ην παξαπάλσ ζπκπέξαζκα θαηαιήγεη θαη ε έξεπλα ησλ Gambro and Switzky, (1999) πνπ έγηλε ζε καζεηέο γπκλαζίνπ ζηελ Ακεξηθή, φπνπ εμεηάζηεθαλ νη κεηαβιεηέο πνπ επεξεάδνπλ ηηο γλψζεηο ησλ καζεηψλ γηα πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα πνπ έρνπλ ζρέζε κε ηε ξχπαλζε θαη ηελ θαηαλάισζε ελέξγεηαο. Έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδεη ηηο γλψζεηο ησλ καζεηψλ ήηαλ ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ ησλ καζεηψλ. Αλ θαη ζε γεληθέο γξακκέο νη γλψζεηο ησλ καζεηψλ θπκαίλνληαλ ζε ρακειφ επίπεδν, εληνχηνηο, πεξηζζφηεξεο γλψζεηο εκθαλίδνληαλ λα έρνπλ νη καζεηέο εθείλνη πνπ πξνέξρνληαλ απφ έλα νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ κε απμεκέλν κνξθσηηθφ επίπεδν. Δπίζεο, νη καζεηέο πνπ είραλ επηιέμεη πεξηζζφηεξα καζήκαηα θπζηθψλ επηζηεκψλ είραλ πεξηζζφηεξεο πεξηβαιινληηθέο γλψζεηο απφ ηνπο καζεηέο πνπ δελ είραλ επηιέμεη ηέηνηα καζήκαηα. Παξάιιεια, απνδείρηεθε φηη ηα αγφξηα ήηαλ απηά πνπ είραλ πεξηζζφηεξεο γλψζεηο ζε πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα απφ φηη ηα θνξίηζηα, θαη απηφ εμεγείηαη κε ην γεγνλφο φηη ηα αγφξηα είραλ επηιέμεη πεξηζζφηεξα καζήκαηα θπζηθψλ επηζηεκψλ απφ φηη ηα θνξίηζηα. ε παξφκνηα ζπκπεξάζκαηα, σο πξνο ηελ επίδξαζε ηνπ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ ησλ γνλέσλ, θαηαιήγνπλ θαη άιιεο πξνυπάξρνπζεο εξεπλεηηθέο εξγαζίεο φπσο ησλ 47

48 Hampel et al., (1996), νη νπνίνη δηεξεχλεζαλ θαηά πφζν επεξεάδεηαη ε πεξηβαιινληηθή αλεζπρία ησλ λέσλ, αλάινγα κε ηελ θνηλσληθννηθνλνκηθή ηνπο θαηάζηαζε. Σα ζηνηρεία απφ απηφ ην δείγκα παξνπζίαζαλ θνηλσληθννηθνλνκηθέο δηαθνξέο φζνλ αθνξά ηελ πεξηβαιινληηθή αλεζπρία. Σν κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ε επαγγεικαηηθή θαηάζηαζε ησλ γνληψλ θάλεθε λα ζπζρεηίδεηαη κε ηελ πεξηβαιινληηθή αλεζπρία. Σν απμεκέλν κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνληψλ είρε σο απνηέιεζκα ηελ απμεκέλε δξάζε ησλ παηδηψλ ζε πεξηβαιινληηθέο δξαζηεξηφηεηεο. πσο πρ. ε αλαθχθισζε δηαθφξσλ αληηθεηκέλσλ, εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο κέζσ ειεθηξηθψλ ζπζθεπψλ, ρξήζεο λεξνχ, ρξήζε ΜΜΜ θηι Οη δηαθνξέο ζα ήηαλ αθφκα κεγαιχηεξεο εάλ ζην δείγκα είραλ ζπκπεξηιεθζεί καζεηέο πνπ θνηηνχλ ζε ηδησηηθά ζρνιεία, φπνπ πιεξψλνπλ δίδαθηξα. Ο αληίθηππνο ηνπ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ θαη ηνπ επαγγέικαηνο ησλ γνληψλ ζηα αγφξηα ήηαλ εληππσζηαθά κεγαιχηεξνο απφ φηη ε επίδξαζε ηνπ ζηα θνξίηζηα, θη απηφ γηαηί ηα θνξίηζηα ππνζηήξημαλ φηη ε πεξηβαιινληηθή ηνπο αλεζπρία είρε λα θάλεη κε δηαθνξεηηθέο εζσηεξηθέο θαη θνηλσληθέο πηπρέο. Ζ ρακειή θνηλσληθννηθνλνκηθή θαηάζηαζε ζπλδέεηαη κε ηε ρακειή πεξηβαιινληηθή αλεζπρία, θη απηφ θαίλεηαη απφ ηελ ππνζηήξημε ρξήζεο απηνθηλήηνπ γηα ηηο θαζεκεξηλέο ηνπο δξαζηεξηφηεηεο θαη φρη ζηε ρξήζε κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο. Αλ θαη πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη ε πεξηνδηθφηεηα ησλ ζπγθνηλσληψλ ζηηο θησρνγεηηνληέο ηεο Μειβνχξλεο είλαη αξθεηά ρακειή, θάηη πνπ θαζηζηά ην απηνθίλεην αλαγθαίν κεηαθνξηθφ κέζν γηα ηηο κεηαθηλήζεηο ηνπο. ε κηα άιιε έξεπλα ησλ Diamantopoulos et al., (2003), ηα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη παξφιν πνπ νη θνηλσληθφ-δεκνγξαθηθέο κεηαβιεηέο, φπσο ην θχιν, ν αξηζκφο ησλ παηδηψλ θαη ε θνηλσληθή ηάμε επεξεάδνπλ ηελ πεξηβαιινληηθή ζηάζε, δελ έρνπλ θακία επίδξαζε σζηφζν ζηελ πεξηβαιινληηθή γλψζε θαη ζπλείδεζε ησλ θαηαλαισηψλ. Δλψ νη δηαθνξέο ησλ απνηειεζκάησλ κεηαμχ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ ππνηίζεηαη φηη βξίζθνληαη πξνο ηελ θαηεχζπλζε γηα δηαθνξνπνίεζε ηεο πεξηβαιινληηθήο γλψζεο, ηα απνηειέζκαηα ήηαλ αζήκαληα. Καηά ζπλέπεηα, ππάξρεη αλεπαξθήο έλδεημε πνπ λα δείρλεη φηη νη άλδξεο είλαη πεξηζζφηεξν γλψζηεο ζε πεξηβαιινληηθά ζέκαηα απ'φηη νη γπλαίθεο. 48

49 ρεηηθά κε ηελ θιίκαθα πεξηβαιινληηθψλ ζηάζεσλ, νη γπλαίθεο θαίλεηαη λα θξαηνχλ ηζρπξφηεξε ζηάζε απέλαληη ζηελ πεξηβαιινληηθή πνηφηεηα απ'νηη νη άληξεο. ζνλ αθνξά ηελ πεξηβαιινληηθή ζπκπεξηθνξά, νη γπλαίθεο είλαη επίζεο πηζαλφηεξν λα αλαιάβνπλ δξαζηεξηφηεηεο αλαθχθισζεο, αιιά θαη λα επηδείμνπλ κηα βηψζηκε θαηαλαισηηθή ζπλήζεηα ζε ζρέζε κε ηνπο άληξεο. Δπίζεο, ππάξρεη κηα αξλεηηθή ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ηεο ειηθίαο θαη ησλ απνηειεζκάησλ ζηελ πεξηβαιινληηθή γλψζε, ε νπνία έξρεηαη ζε αληίζεζε κε φηη ε γλψζε γηα ηα πξάζηλα δεηήκαηα είλαη αλεμάξηεηε ηεο ειηθίαο. Οη ειηθησκέλνη ηείλνπλ λα αλαιάβνπλ πςειφηεξα επίπεδα δξαζηεξηνηήησλ ζην πιαίζην ηεο αλαθχθισζεο. Δλ αληηζέζε κε ηνπο λένπο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ζπρλφηεξα ην απηνθίλεην ή ην κεραλάθη γηα ηηο κεηαθηλήζεηο ηνπο, παξά ηηο αζηηθέο ζπγθνηλσλίεο θαη θαηαλαιψλνπλ πεξηζζφηεξν λεξφ θαη ελέξγεηα. Σέινο, ηα απνηειέζκαηα ησλ εξσηψκελσλ έδεημαλ φηη εθείλνη πνπ έρνπλ επηηχρεη ηνπιάρηζηνλ κηα βαζηθή εθπαίδεπζε ή πααξάλσ θαη είλαη ππάιιεινη ζε γξαθείν ελεκεξψλνληαη θαιχηεξα ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ζην πεξηβάιινλ θαη αλαιακβάλνπλ πεξηζζφηεξεο δξαζηεξηφηεηεο αλαθχθισζεο, εμνηθνλνκνχλ ελέξγεηα, θάλνπλ ρξήζε ΜΜΜ, ζε ζρέζε κε εθείλνπο πνπ θάλνπλ ρεηξσλαθηηθή εξγαζία θαη αλαιακβάλνπλ πεξηζζφηεξεο δξαζηεξηφηεηεο αλαθχθισζεο. Ζ επίδξαζε ηνπ θχινπ ζηηο πεξηβαιινληηθέο αλεζπρίεο 365 θνηηεηψλ ζηελ Κνινχκπηα ήηαλ αληηθείκελν κειέηεο ησλ MacDonald et al., (1994), νη νπνίνη ζπκπέξαλαλ φηη ην θχιν δελ επεξξεάδεη ηελ πεξηβαιινληηθή αλεζπρία ησλ θνηηεηψλ ηνπ παλεπηζηεκίνπ. Δληνχηνηο, ζε αληίζεζε κε ηελ ππφζεζε, δηαπίζησζαλ φηη ηα αγφξηα ήηαλ πεξηζζφηεξν πεξηβαιινληηθά ελδηαθεξφκελα απφ φηη ηα θνξίηζηα. Απηφ ζπκβαίλεη, πηζαλφλ, γηαηί ηα αγφξηα έρνπλ θαιχηεξε εθπαίδεπζε θαη γλσξίδνπλ απφ πνιηηηθή, ζπγθξηηηθά κε ηα θνξίηζηα. Παξ'φια απηά, ηα αγφξηα εθθξάδνπλ κεγαιχηεξε πεξηβαιινληηθή αλεζπρία απφ φηη ηα θνξίηζηα, αθφκα θαη φηαλ ηα απνηειέζκαηα ηεο εθπαίδεπζεο είλαη ειεγρφκελα. Οη Zografakis et al., (2008), έθαλαλ κηα έξεπλα ζε 321 καζεηέο ηεο Κξήηεο, ε νπνία πεξηγξάθεη ηα απνηειέζκαηα απφ έλα εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα πνπ αθνξά ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο ζε 2 δείγκαηα καζεηψλ. Σν πξψην δείγκα απνηεινχληαλ απφ 49

50 ηνπο ζπκκεηέρνληεο πξνηνχ λα πξαγκαηνπνηεζεί ε ζεηξά ζρεηηθψλ καζεκάησλ πνπ αθνξνχλ ηελ ελέξγεηα. Σν δεχηεξν δείγκα απνηεινχληαλ απφ ηνπο ίδηνπο ζπκκεηέρνληεο, αθφηνπ είρε πξαγκαηνπνηεζεί ε ζεηξά ζρεηηθψλ κε ηελ ελέξγεηα καζεκάησλ. Σν πξψην κέξνο ηεο έξεπλαο απεηθνλίδεη ηε ζηεξεφηππε ελεξγεηαθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ θαη ησλ γνλέσλ ηνπο. Σν δεχηεξν κέξνο επηδεηθλχεη πψο απηή ε ζπκπεξηθνξά έρεη αιιάμεη κεηά απφ ηελ εθαξκνγή, ηε δηδαζθαιία θαη ηηο παξερφκελεο πιεξνθνξίεο ηνπ πξνγξάκκαηνο. χκθσλα κε ηε κειέηε, νη καζεηέο θαη νη γνλείο παξνπζηάδνληαη λα ζπκπεξηθέξνληαη πηφ επζπλείδεηα κεηά απφ ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηε δηαδηθαζία εθπαίδεπζεο, δειαδή είλαη πεξηζζφηεξν ελεξγεηαθά απνδνηηθή ε ζπκπεξηθνξά ηνπο. Σν γεγνλφο φηη νη πιεξνθνξίεο κέζσ ηεο εθπαίδεπζεο θάλνπλ κηα ζεκαληηθή δηαθνξά ζηελ ελεξγεηαθή βαζηθή εθπαίδεπζε θαη ηε ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ θαη ησλ γνλέσλ απνδεηθλχεη φηη ε πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε πξέπεη λα πξνσζεζεί θαη λα δνζεί σο κάζεκα κεγάιεο ζπνπδαηφηεηαο. Σα ζρνιεία πξέπεη λα έρνπλ κηα θαζνξηζκέλε κε ζαθήλεηα πνιηηηθή γηα ηελ ελεξγεηαθή εθπαίδεπζε θαη κε έλα κέινο ηνπ πξνζσπηθνχ αξκφδην γηα ηελ εθαξκνγή, ην ζπληνληζκφ θαη ηελ ελεκέξσζε. Δπίζεο, έβγαιαλ ην ζπκπέξαζκα φηη ε ελζσκάησζε ηεο πεξηβαιινληηθήο ζπκπεξηθνξάο γηα εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο ζηελ θαζεκεξηλή ζπκπεξηθνξά ησλ λέσλ, αθφκα θη αλ ππάξρεη απνπζία εμσγελνχο παξφηξπλζεο γηα απνηακίεπζε ελέξγεηαο, κπνξεί λα επηηεπρζεί κε ηελ θαζηέξσζε επαλαιεπηηθψλ εθαξκνγψλ ηνπ πξνγξάκκαηνο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζρνιηθψλ εηψλ, θαζψο θαη παξφκνησλ πξνγξακκάησλ ελεξγεηαθψλ πιεξνθνξηψλ. Ζ Lindemann-Matthies (2002), κέζσ ηεο κειέηεο ηεο, εμέηαζε ηελ επηξξνή ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζηελ αληίιεςε ησλ παηδηψλ γηα ηε βηνπνηθηιφηεηα. Πεξηζζφηεξα απφ 4000 παηδηά ειηθίαο απφ 8 κέρξη 16 εηψλ, απφ 248 ηάμεηο, ζηελ Διβεηία ζπκκεηείραλ ζε απηήλ ηε κειέηε. Ζ εθηίκεζε απηψλ ησλ πξνγξακκάησλ έγηλε κε ηε βνήζεηα εξσηεκαηνινγίσλ πξηλ θαη κεηά ην πξφγξακκα θαη ζπκπιεξψζεθαλ απφ εμεηαδφκελε νκάδα, θαζψο θαη απφ νκάδα ειέγρνπ ζηηο νπνίεο ζπκκεηείραλ θαζεγεηέο θαη καζεηέο. 50

51 Σα απνηειέζκαηα ηεο κειέηεο ήηαλ φηη ε ζπκκεηνρή ζην πξφγξακκα αχμεζε ζεκαληηθά ηνλ αξηζκφ θαη ηελ πνηθηιφηεηα ησλ εηδψλ πνπ ηα παηδηά πξφζεραλ ζην δξφκν θαηά ην ζρνιείν. Ζ ζεηηθή επίδξαζε απμήζεθε απφ ηελ ψξα πνπ ζπκκεηείραλ ζην πξφγξακκα. Σν πξφγξακκα είρε ηελ ίδηα ζεηηθή επίδξαζε ηφζν ζηα κηθξά παηδηά φζν θαη ζηα κεγαιχηεξα, φπσο επίζεο ηφζν ηελ ίδηα ζεηηθή επίδξαζε είρε θαη γηα ηα αγφξηα, αιιά θαη γηα ηα θνξίηζηα. Ο Sivek (2002), εμεηάδνληαο ηελ πεξηβαιινληηθή επαηζζεζία ησλ καζεηψλ γπκλαζίνπ ζην Wisconsin, ζρεκάηηζε ην πξνθίι ησλ καζεηψλ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ γπκλαζίνπ, φπνπ είραλ κεγάιε πεξηβαιινληηθή επαηζζεζία. χκθσλα κε ηελ έξεπλα, νη καζεηέο κεγάισζαλ έρνληαο πξφζβαζε ζε πεξηνρέο θνληά ζηε θχζε ή ηνπο δηλφηαλ ε επθαηξία λα επηζθεθηνχλ αλάινγεο πεξηνρέο. Δπίζεο, νη γνλείο θαη νη θαζεγεηέο ηείλνπλ λα είλαη ηα πην ζεκαληηθά πξφηππα πνπ ηα επεξεάδνπλ κέζσ ηεο καζεζηαθήο δηδαζθαιίαο ζηα πιαίζηα φρη κφλν ηνπ ζρνιείνπ, αιιά θαη κέζα ζην ζπίηη πνπ δνπλ. Γηα ηνπο καζεηέο ν πην ζεκαληηθφο ξφινο ησλ πξνηχπσλ ήηαλ λα ηνπο γλσξίζνπλ ην πεξηβάιινλ θαη λα δξάζνπλ, έηζη ψζηε λα αλεβάζνπλ ηελ πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο. Απηφο ν ξφινο ησλ πξνηχπσλ δίλεη ηελ ειεπζεξία ζηα παηδηά ή ζηνπο καζεηέο λα εμεξεπλήζνπλ ηε θχζε. Δπίζεο, ηνπο ελζαξξχλνπλ γηα κηα βαζηά έξεπλα ησλ πεξηβαιινληηθψλ δεηεκάησλ θαη ηνπο αθήλνπλ λα ζρεκαηίζνπλ ηε δηθή ηνπο γλψκε. Οη καζεηέο κε πεξηβαιινληηθή επαηζζεζία ηείλνπλ λα είλαη πεξηζζφηεξν εμσζηξεθείο παξά επηθπιαθηηθνί θαη έρνπλ κειινληηθνχο πξνζαλαηνιηζκνχο. Δπίζεο, ζεσξνχλ ηνπο εαπηνχο ηνπο αλεμάξηεηνπο, ζθεπηηθηζηέο θαη έρνπλ εκπεηξίεο πνπ νδεγνχλ ζε κηα αλάπηπμε ελφο εζσηεξηθνχ ειέγρνπ. ε κηα πξνζπάζεηα ηνπ Strong (1998), γηα δηεξεχλεζε ηεο γλψζεο ησλ παηδηψλ θαη ηεο επαηζζεηνπνίεζεο ηνπο ζρεηηθά κε πεξηβαιινληηθά ζέκαηα, θαζψο θαη ηε ρξήζε πιεξνθνξηψλ ζρεηηθά κε θηιηθά πξνο ην πεξηβάιινλ πξντφληα κέζσ ηεο ζηνηρεηψδνπο ζρνιηθήο εθπαίδεπζεο, δηαλεκήζεθαλ εξσηεκαηνιφγηα ηαρπδξνκηθψο ζε 800 ζρνιεία ζηα λνηηνδπηηθά ηεο Αγγιίαο, ζε καζεηέο ειηθίαο 7 έσο 11 εηψλ. Ζ αλεζπρία ησλ παηδηψλ ζρεηηθά κε ην πεξηβάιινλ ήηαλ κεγαιχηεξε ησλ 51

52 πξνζδνθηψλ ησλ εξεπλεηψλ θαη κάιηζηα ηα παηδηά εζηίαζαλ πεξηζζφηεξν ζηελ άγξηα θχζε, ηα θπηά θαη ηα δέληξα. πκπιεξσκαηηθά, ζηελ αλεζπρία ησλ παηδηψλ γηα ηε θχζε πξνζηέζεθε θαη ε ηξχπα ηνπ φδνληνο, ε ξχπαλζε ηεο ζάιαζζαο θαη ηεο αηκφζθαηξαο. Αλεζπρίεο πνπ θαλέξσζαλ ηελ πξφζεζε ησλ παηδηψλ λα ζπκβάιινπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, κεηψλνληαο ηε ξχπαλζε, είηε κέζσ ηεο πξνζηαζίαο ησλ δαζψλ, είηε κέζσ ηεο αλαθχθισζεο, είηε κέζσ ηεο αγνξάο πξντφλησλ ρσξίο CFC's, είηε ρξήζε ΜΜΜ γηα ηηο κεηαθηλήζεηο ηνπο. ηα παηδηά δφζεθε κηα ζεηξά απφ πεξηβαιινληηθνχο φξνπο θαη ηνπο δεηήζεθε λα απνδψζνπλ κε δηθά ηνπο ιφγηα ηελ έλλνηα απηψλ. ηαλ δεηήζεθε ινηπφλ, απφ ηα παηδηά λα θαζνξίζνπλ ηελ έλλνηα ζηξψκα ηνπ φδνληνο, φια ηα παηδηά κπφξεζαλ λα απνδψζνπλ ηελ έλλνηα, αιιά κε ην δηθφ ηνπο εθθξαζηηθφ ηξφπν. Σν 42% ηνπ δείγκαηνο ην φξηζε σο πξνζηαηεπηηθφ ζηξψκα γχξσ απφ ηε γε, ην 32% έθαλε ρξήζε ηνπ φξνπ πξάγκα πνπ καο πξνζηαηεχεη απφ ηνλ ήιην, ελψ ην 26% ην θαζφξηζε σο εκπφδην γχξσ απφ ηε γε. ηελ εξψηεζε γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηεο ξχπαλζεο ησλ πδάησλ, ην 40% αλαθέξζεθε ζηελ ξχπαλζε πνπ πξνθαιείηαη απφ αλζξψπνπο πνπ πεηνχλ ρεκηθέο νπζίεο, πεηξέιαην, ιχκαηα θαη απφβιεηα. Σν 39% αλαθέξζεθε ζε αλζξψπνπο πνπ βάδνπλ ηα απφβιεηα ζηα χδαηα, ελψ ην 21% θαζφξηζε ην δήηεκα σο εξγνζηάζηα πνπ βάδνπλ ηα απφβιεηα ζηα χδαηα. Ζ ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ηνπ δείγκαηνο (89%) έδσζε νξηζκφ πνπ δήισλε ηε γλψζε ησλ παηδηψλ φζνλ αθνξά ηελ αλαθχθισζε. Οη νξηζκνί πνπ έδσζαλ ηα παηδηά ήηαλ απινχζηεξνη, ζχκθσλα κε ην πσο ηελ θαηαιαβαίλνπλ ή πσο ηε δηδάρηεθαλ απφ ην ζρνιείν, αιιά ζσζηνί. Δπίζεο, απφ ηα παηδηά δεηήζεθε λα αλαθέξνπλ ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ζα πξνζηαηεπζεί ην πεξηβάιινλ. Οη απαληήζεηο ησλ παηδηψλ ήηαλ νη εμήο: λα κε πεηάλε ζθνππίδηα ζηνπο δξφκνπο, λα κελ θφβνπλ ή λα θαηαζηξέθνπλ ηα δέληξα, λα κε ρξεζηκνπνηνχλ πξντφληα κε CFC's, λα αγνξάδνπλ πξντφληα απφ αλαθπθισκέλν ραξηί, γπαιί ή αινπκίλην, λα κε ξππαίλνπλ ηε ζάιαζζα θαη ηα πνηάκηα νη άλζξσπνη θαη νη βηνκεραλίεο θαη ηέινο λα κε ρξεζηκνπνηνχλ απηνθίλεην εάλ δελ είλαη αλάγθε. 52

53 Σν δείγκα θαηέδεημε θαιή γλψζε φζνλ αθνξά ηα πεξηβαιινληηθά ζέκαηα, σζηφζν φηαλ ηα παηδηά εξσηήζεθαλ, εάλ εθείλα πεηάλε απνξξίκκαηα ζην δξφκν, ην 64% παξαδέρηεθε φηη ην θάλεη αιιά δηθαηνιφγεζε ηνλ εαπηφ ηνπ, ιέγνληαο κεξηθέο θνξέο ή φρη πνιχ ζπρλά. Ζ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε θαζηεξψλεηαη ζηαζεξά ζηα βξεηαληθά ζρνιεία, απηή ε κειέηε επηβεβαηψλεη φηη ε δηαδεδνκέλε εθαξκνγή ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο ζηα ζρνιεία έρεη αληίθηππν ζηε γλψζε θαη ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ παηδηψλ φζνλ αθνξά ηα πεξηβαιινληηθά ζέκαηα, ηηο αλεζπρίεο ηνπο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηε ζεηηθή ηνπο ζηάζε απέλαληη ζηελ πεξηβαιινληηθή επζχλε. Ζ ζχγθξηζε ηεο πεξηβαιινληηθήο ζπκπεξηθνξάο κεηαμχ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ, θαίλεηαη λα απαζρφιεζε ηνπο Dundes et al., (2009), φπνπ κέζα απφ ηελ έξεπλα ηνπο πνπ έγηλε ζε 302 θνηηεηέο θνιεγίνπ ζηηο Ζ.Π.Α., εμέηαζαλ ηελ πξνζπκία απηψλ λα πηνζεηήζνπλ κηα πεξηβαιινληηθή ζηξαηεγηθή. ζνλ αθνξά ηελ πηνζέηεζε ζηξαηεγηθψλ ησλ λέσλ γηα δηαηήξεζε ελέξγεηαο, νη εξσηψκελνη ήηαλ πεξηζζφηεξν ελζαξξπληηθνί λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο γηα ηε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο φπσο αγνξά ηνπηθψλ πξνηφλησλ γηα κείσζε ησλ κεηαθνξψλ θαη επνκέλσο ηεο ξχπαλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο, πεξπάηεκα ζηελ εξγαζία ή ζην ζρνιείν αληί ηε ρξήζε θάπνηνπ κεηαθνξηθνχ κέζνπ, αθηέξσζε ρξφλνπ πξνθεηκέλνπ λα καγεηξέςνπλ θξέζθα πξντφληα, αληί λα αγνξάζνπλ ζπζθεπαζκέλα, κεηψλνληαο έηζη ηα νηθηαθά απφβιεηα, αλαθχθισζε, εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο κε ζχλεζε απηήο θα. Δλψ ιηγφηεξν ελζαξξπληηθνί ήηαλ γηα ηηο επηρεηξήζεηο λα παξάγνπλ ηελ ελέξγεηα πνπ ρξεηάδεηαη απφ αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο (ΑΠΔ). Χο πξνο ηελ αλαθχθισζε, κάιηζηα, νη θαηαλαισηέο δήισζαλ φηη ήηαλ ειάρηζηεο νη πηζαλφηεηεο λα αλαθπθιψζνπλ "πάληα" ην ραξηί ζε ζρέζε κε άιια αλαθπθιψζηκα πιηθά. πγθξηηηθά κε ηα δπν θχια, νη γπλαίθεο ήηαλ πηζαλφηεξν λα ππνζηεξίμνπλ πεξηβαιινληηθέο ζηξαηεγηθέο, έλαληη ησλ αλδξψλ, φπσο πρ. αγνξά ηνπηθψλ πξντφλησλ γηα κείσζε ησλ κεηαθνξψλ θαη επνκέλσο ηεο ξχπαλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο, πεξπάηεκα ζηελ εξγαζία ή ζην ζρνιείν αληί ηε ρξήζε θάπνηνπ κεηαθνξηθνχ κέζνπ, αθηέξσζε ρξφλνπ πξνθεηκέλνπ λα καγεηξέςνπλ θξέζθα 53

54 πξντφληα, αληί λα αγνξάζνπλ ζπζθεπαζκέλα, κεηψλνληαο έηζη ηα νηθηαθά απφβιεηα θαη ζπκκεηνρή ζηελ αλαθχθισζε δηαθφξσλ αληηθεηκέλσλ θα. Δπίζεο, νη γπλαίθεο ππνζηεξίδνπλ επηρεηξήζεηο πνπ ε ελεξγεηαθή ηνπο θαηαλάισζε ζηεξίδεηαη ζε αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο, φπσο ειηαθή θαη αηνιηθή. Γηαθνξέο ππήξμαλ σζηφζν θαη φζνλ αθνξά ηε ζπρλφηεηα ηεο αλαθχθισζεο κεηαμχ ησλ δχν θχισλ. Γηα φιεο ηηο θαηεγνξίεο αλαθπθιψζεσλ φπσο ραξηί, πιαζηηθφ, αινπκίλην θαη γπαιί, νη γπλαίθεο ήηαλ πηζαλφηεξν λα αλαθπθιψλνπλ «πάληα» ζε ζρέζε κε ηνπο άλδξεο. Οη εξσηψκελνη πνπ δήισζαλ φηη αλαθπθιψλνπλ πιαζηηθφ «ζπρλά», ήηαλ πηζαλφηεξν λα ππνζηεξίμνπλ ζηξαηεγηθέο αγνξάο ηνπηθψλ πξντφλησλ, πεξπάηεκα ζηελ εξγαζία ή ην ζρνιείν, αθηέξσζε ρξφλνπ γηα καγείξεκα θξέζθσλ ηξνθίκσλ, θαζψο επίζεο λα ππνζηεξίμνπλ επηρεηξήζεηο πνπ ε ελεξγεηαθή ηνπο θαηαλάισζε ζηεξίδεηαη ζε αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο φπσο ειηαθή, αηνιηθή. Έλαο ζπζρεηηζκφο πνπ βξέζεθε κφλν ζηελ αλαθχθισζε ηνπ πιαζηηθνχ, έδεημε φηη κεηαμχ ησλ αλδξψλ, εθείλνη πνπ αλαθπθιψλνπλ ζπρλά ή πάληα ήηαλ ζεκαληηθά πηζαλφηεξν λα ππνζηεξίμνπλ ηηο πεξηβαιινληηθέο ζηξαηεγηθέο πνπ αλαθέξζεθαλ παξαπάλσ. Απηή ε ζπζρέηηζε δελ πξνέθπςε κεηαμχ ησλ γπλαηθψλ. Σέινο, εληχπσζε έθαλε ην γεγνλφο φηη νη γλψζεηο ησλ θνηηεηψλ γηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνεξρφηαλ θπξίσο απφ κέζα καδηθήο επηθνηλσλίαο, φπσο δηαδίθηπν, ηειεφξαζε, παξά απφ ην παλεπηζηήκην, θη απηφ ίζσο δηθαηνινγείηαη ιφγσ ησλ δηαθφξσλ θαηεπζχλζεσλ ζηε ζεκαηνινγία ησλ καζεκάησλ. Πξνθεηκέλνπ λα πξνζδηνξηζηνχλ νη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηηο αληηιήςεηο ησλ λέσλ σο πξνο ην πεξηβάιινλ, έγηλε έξεπλα απφ ηνπο Loughland et al., (2003) ζε 1866 καζεηέο γπκλαζίνπ θαη δεκνηηθνχ ζηελ Απζηξαιία. Σν πξψην ζεκαληηθφ απνηέιεζκα πνπ πξνθχπηεη ζηελ εξκελεία ησλ δηαθνξψλ κεηαμχ πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο είλαη φηη ηα παηδηά ηεο κελ πξσηνβάζκηαο, ζηελ πξνζπάζεηα ηνπο λα εμεγήζνπλ ηη είλαη πεξηβάιινλ, έδεημαλ κηα ζρεηηθή αληίιεςε, ελψ νη καζεηέο ηεο δεπηεξνβάζκηαο έδεημαλ αληηθεηκεληθή 54

55 αληίιεςε. Ζ εχινγε εμήγεζε είλαη φηη σο πξνο ηελ νξγάλσζε ηνπ ζρνιείνπ νη καζεηέο ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο έρνπλ έλα δάζθαιν γηα ζρεδφλ φια ηα καζήκαηα, ελ αληηζέζεη κε ην γπκλάζην, φπνπ έρνπλ δηαθνξεηηθφ θαζεγεηή γηα θάζε κάζεκα. Δπίζεο, ζηα ζρνιεία ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ην επίπεδν ηεο πεξηβαιινληηθήο επηζηήκεο, κπνξεί λα ελζσκαησζεί θαη λα θαηαλνεζεί θαιχηεξα κέζσ ηεο ζρνιηθήο εκπεηξίαο, ελψ ζην γπκλάζην γίλεηαη πην επηζηεκνληθφ, ιεπηνκεξή θαη αληηθεηκεληθφ. Πεξηζζφηεξνη καζεηέο ηεο πξσηνβάζκηαο (79%) δήισζαλ φηη έρνπλ κάζεη αξθεηά γηα ην πεξηβάιινλ κέζσ ηνπ ζρνιείνπ, έλαληη ησλ καζεηψλ ηεο δεπηεξνβάζκηαο (62%). Απηφ πηζαλφηαηα ζπκβαίλεη γηαηί ε θαηαλφεζε ηεο ζεκαηνινγίαο ηνπ πεξηβάιινληνο ζην γπκλάζην παξακέλεη ζηε ζεσξία θαη φρη παξάιιεια ζηελ εκπεηξηθή εθπαίδεπζε έμσ απφ ηελ ηάμε, κε απνηέιεζκα ηα παηδηά λα κελ έρνπλ ηδέα απφ νηθνινγηθή ζθέςε. Δλψ έλα κεγάιν πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 45% δειψλεη φηη ε ρξήζε ηνπ δηαδηθηχνπ ηνπο έρεη ελεκεξψζεη αξθεηά γηα πεξηβαιινληηθά ζέκαηα, φπσο αλαθχθισζε, εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο θηι. Ζ ειηθία ησλ παηδηψλ κεηαμχ 11 θαη 12 εηψλ θαίλεηαη λα έρνπλ ηελ ίδηα ζρεηηθή πεξηβαιινληηθή αληίιεςε κε ηα παηδηά ηνπ γπκλαζίνπ, πνπ απεπζχλεηαη ζε ειηθίεο 12 εηψλ θαη πάλσ. Αληίζεηα, ε πεξηβαιινληηθή αλεζπρία γηα ην κέιινλ, θαίλεηαη λα κεηψλεηαη φζν ηα παηδηά κεγαιψλνπλ, κε απνηέιεζκα λα κελ ζπκκεηέρνπλ αξθεηά ζε πεξηβαιινληηθέο δξάζεηο φπσο πρ. αλαθχθισζε. ε φια ηα κνληέια πνπ εξεπλήζεθαλ, ηα θνξίηζηα θαίλνληαη πεξίπνπ 1,5 θνξά πηζαλφηεξν λα παξνπζηάζνπλ ζρεηηθή αληίιεςε γηα ην πεξηβάιινλ παξά αληηθεηκεληθή. Ζ εμήγεζε είλαη φηη ηα θνξίηζηα είλαη πεξηζζφηεξν θνηλσληθνπνηεκέλα απφ φηη ηα αγφξηα θαη έρνπλ ζρεηηθή άπνςε γηα ηε δσή, θαη σο εθ ηνχηνπ ζρεηηθή αληίιεςε ηνπ πεξηβάιινληνο. Δπίζεο, ηα θνξίηζηα καζαίλνπλ απφ κηθξή ειηθία λα είλαη πην ζηνξγηθά απφ φηη ηα αγφξηα, επηδεηθλχνληαο ζπλεπψο πεξηζζφηεξε θξνληίδα ζην πεξηβάιινλ. Άιιε δηαπίζησζε ήηαλ ζηηο επηινγέο ησλ καζεηψλ φζνλ αθνξά ηηο πεξηβαιινληηθέο αλεζπρίεο ηνπο. Οη καζεηέο πνπ επέιεμαλ ηελ αλαινγία κεηαμχ 55

56 πεξηβαιινληηθψλ θαη θνηλσληθψλ αλεζπρηψλ, ήηαλ πηζαλφηεξν λα έρνπλ ζρεηηθή αληίιεςε γηα ην πεξηβάιινλ ζε ζρέζε κε εθείλνπο πνπ επέιεμαλ κφλν θνηλσληθέο αλεζπρίεο θαη αθφκα πεξηζζφηεξν απφ απηνχο πνπ επέιεμαλ κφλν πεξηβαιινληηθέο αλεζπρίεο. Ο πιεζπζκφο ηνπ ζρνιείνπ, θαζψο θαη ε πεξηνρή ζηελ νπνία βξίζθεηαη ην ζρνιείν δελ θαίλεηαη λα έρνπλ ζεκαληηθή επίδξαζε ζηελ πεξηβαιινληηθή αληίιεςε ησλ παηδηψλ. Γηα ηνπο καζεηέο γπκλαζίνπ, ε γλψζε θαίλεηαη λα είλαη αλεμάξηεηε απφ ηηο πεξηβαιινληηθέο αληηιήςεηο ηνπο. Γηα ηνπο καζεηέο ηνπ δεκνηηθνχ, ε απμεκέλε βαζηθή γλψζε είλαη έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ εμεγεί ηε ζρεηηθή αληίιεςε σο πξνο ην πεξηβάιινλ. Παξφια απηά, θαίλεηαη φηη ε απμαλφκελε γλψζε, κεηψλεη ηηο πηζαλφηεηεο ηεο ζρεηηθήο αληίιεςεο, απφ κηθξή, αιιά ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή πνζφηεηα. Απηφ θαίλεηαη λα ζπκθσλεί φηη νη δηαθνξέο κεηαμχ γπκλαζίνπ θαη δεκνηηθνχ, νη καζεηέο γπκλαζίνπ πνπ θαίλνληαη πεξηζζφηεξν πεπεηξακέλνη σο πξνο ηηο πεξηβαιινληηθέο ηδέεο, αιιά είλαη ζεκαληηθά ιηγφηεξν πηζαλφ λα παξνπζηάδεη ζρεηηθή πεξηβαιινληηθή αληίιεςε. Δλ ηνχηνηο, ε θαιχηεξε γλψζε ζρεηηθά κε πεξηβαιινληηθά ζέκαηα δελ ζπζρεηίδεηαη κε ηε ζρεηηθή αληίιεςε γηα ην πεξηβάιινλ. Ζ αηζηνδνμία είλαη άιιε κηα κεηαβιεηή πνπ αλαθέξεηαη ζε πνιιέο έξεπλεο πνπ αθνξνχλ ηηο πεξηβαιινληηθέο πεπνηζήζεηο ησλ καζεηψλ. ηελ παξνχζα έξεπλα, ε αηζηνδνμία ζπζρεηίδεηαη ζεκαληηθά αξλεηηθά κε ηε γλψζε. Έξεπλα πνπ είρε ζηφρν λα εξεπλήζεη ηνπο θαζνξηζηηθνχο παξάγνληεο ζρεδίσλ νηθηαθήο ελέξγεηαο, φπσο επίζεο θαη ηα θαηαλαισηηθά εθείλα ραξαθηεξηζηηθά πνπ επηδξνχλ ζηελ ελεξγεηαθή ζπκπεξηθνξά πξαγκαηνπνίεζε ε Sardianou (2007) ζε 586 λνηθνθπξηά ζηελ Διιάδα. Σν ζπκπέξαζκα πνπ πξνέθπςε απφ ηελ έξεπλα ήηαλ φηη νη θνηλσληθννηθνλνκηθέο κεηαβιεηέο φπσο ην νηθνγελεηαθφ εηζφδεκα θαη ην κέγεζνο ηεο νηθνγέλεηαο, επεξεάδνπλ ηε δξάζε ησλ αηφκσλ γηα εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο. Παξ φιν πνπ ηα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη ην θχιν θαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν δελ ζπλδένληαη κε απμεκέλε δαπάλε ελέξγεηαο, ε ειηθία παίδεη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ αηφκσλ σο πξνο ηε θαηαλάισζε ελέξγεηαο. πγθεθξηκέλα, φζν απμάλεηαη ε ειηθία, ηφζν απμάλεηαη θαη ε θαηαλάισζε ελέξγεηαο. Ζ έξεπλα έδεημε 56

57 επίζεο, φηη νη θαηαλαισηέο κε ρακειφηεξα εηζνδήκαηα, πνπ δελ είλαη ηδηφθηεην ην ζπίηη πνπ δηακέλνπλ, θαη είλαη κέιε κηαο νηθνγέλεηαο κηθξνχ κεγέζνπο, δελ ελδηαθέξνληαη λα θάλνπλ θάπνηεο βειηηψζεηο ζην ρψξν πνπ δηακέλνπλ, πξνθεηκέλνπ λα εμνηθνλνκήζνπλ ελέξγεηα. Αθφκα, ν αξηζκφο ησλ δσκαηίσλ θαη ην κέγεζνο ηεο θαηνηθίαο, ηα νπνία ππνδειψλνπλ αγαζά πνιπηειείαο, κε απμεκέλεο αλέζεηο θαη ππεξεζίεο επηβάιινπλ πεξηζζφηεξε δαπάλε ελέξγεηαο. Ζ ηειεπηαία δηαπίζησζε ηεο κειέηεο απηήο, αθνξνχζε ηνπο θαηαλαισηέο εθείλνπο πνπ είλαη ελήκεξνη ζρεηηθά κε ηα ελεξγεηαθά πξνβιήκαηα, είλαη εθείλνη πνπ πηζαλφηεξα ζα πηνζεηήζνπλ κηα πξαθηηθή εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο. Ο ζηφρνο ηεο κειέηεο ησλ Arkesteijn et al., (2005), ήηαλ λα εξεπλεζνχλ εκπεηξηθά νη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ πηζαλφηεηα ηεο πηνζέηεζεο θαη ηεο κεπηνζέηεζεο ηεο πξάζηλεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απφ ηηο νηθνγέλεηεο. Σν πςειφ επίπεδν κηαο αληηιακβαλφκελεο επζχλεο σο πξνο ην πεξηβάιινλ απμάλεη ηελ πξνζπκία πηνζέηεζεο κηαο πξάζηλεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. Δπίζεο, ζχκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα, νη κεηαβιεηέο πνπ δείρλνπλ ηηο πξνζέζεηο ησλ θαηαλαισηψλ, παξέρνπλ κφλν έλα κέξνο ηνπ λα πηνζεηήζνπλ ηέηνηνπ είδνπο πξαθηηθέο. πκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ κεηαβιεηψλ πνπ δείρλνπλ ηελ πξαγκαηηθή (παξειζνληηθή) ζπκπεξηθνξά ελίζρπζε ηελ επεμεγεκαηηθή δχλακε ησλ πξνηχπσλ ηεο έξεπλαο πεξαηηέξσ. Οη εξσηψκελνη πνπ είραλ πςειά επίπεδα βαζηθήο πξνγελέζηεξεο γλψζεο (πνπ έπξεπε λα απνθηεζεί ελεξγά) θαη παξνπζίαζαλ θηιηθή πξνο ην πεξηβάιινλ ζπκπεξηθνξά ζην παξειζφλ (σο κέιε πεξηβαιινληηθψλ νξγαλψζεσλ) ήηαλ πηζαλφηεξν λα πηνζεηήζνπλ κηα ηέηνηα βηψζηκε ζπκπεξηθνξά. Ζ γεληθή εηθφλα είλαη φηη εθείλνη πνπ αζπάδνληαη ηνλ πξάζηλν ειεθηξηζκφ είλαη άηνκα πνπ έρνπλ γλψζε γηα ηε ρξήζε θαη ην ππφβαζξν ηεο βηψζηκεο ελέξγεηαο θαη πνπ ππνζηεξίδνπλ αξθεηά ζπρλά ζεηηθή ζηάζε ζηα πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα, ελψ ην αληίζεην ηζρχεη γηα εθείλνπο πνπ δελ ηελ αζπάδνληαη. Ζ έιιεηςε θνηλσληθήο θαη παξαγσγηθήο δηαθάλεηαο δε θαίλεηαη λα ελνριεί ηνπο αζπάδνληεο ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο, πνπ πηζαλφηαηα δηθαηνινγείηαη απφ πςειφ εζσηεξηθφ θίλεηξν θαη πξνζσπηθέο αξρέο. 57

58 Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο δίλνπλ ζαθή εηθφλα πνηνη παξάγνληεο επεξέαζαλ ηελ έγθαηξε πηνζέηεζε ηεο πξάζηλεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο θαη πνηα πξνβιήκαηα πξέπεη λα αληηκεησπηζηνχλ γηα λα πείζνπλ ηνπο κε αζπάδνληεο, λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηελ πξάζηλε ειεθηξηθή ελέξγεηα. Δμαηηίαο ησλ εζθαικέλσλ εθηηκήζεσλ ηνπ επηπέδνπ ηηκψλ θαη ηεο εχθνιεο ρξήζεο θαη κεηαηξνπήο ελέξγεηαο, θαη ε έιιεηςε ηεο θαηάιιειεο γλψζεο γηα απηά ηα ζέκαηα, είλαη αξθεηά ζεκαληηθά γηα ηελ πηνζέηεζε θαηλνηφκσλ πξντφλησλ. Οη Rowlands et al., (2003), ζέινληαο λα εμεηάζνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ θαηαλαισηψλ πνπ είλαη πξφζπκνη λα πιεξψζνπλ πξνο φθεινο ηνπ πεξηβάιινληνο, έθαλαλ ζρεηηθή έξεπλα ζην Οληάξην ηνπ Καλαδά. Δλψ, ιίγνη δήισζαλ ηελ απξνζπκία ηνπο λα πιεξψζνπλ ζηαδηαθά ηα πςειφηεξα αζθάιηζηξα γηα ηελ πξάζηλε ειεθηξηθή ελέξγεηα, απηφ ππνδειψλεη φηη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηνπ δείγκαηνο παξνπζηάδεη κηα νηθνινγηθή αλεζπρία, δείρλνληαο έηζη φηη νη ελαγφκελνη ζεσξνχλ φηη νη ελεξγεηαθέο επηινγέο ηνπο έρνπλ άκεζεο αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζην πεξηβάιινλ. ζνλ αθνξά ηνπο δεκνγξαθηθνχο παξάγνληεο, ηα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη ην επίπεδν ηνπ νηθνγελεηαθνχ εηζνδήκαηνο θαη ην επίπεδν κφξθσζεο είλαη έλαο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφο παξάγνληαο θαη επηδξά ζεηηθά ζηελ πξνζπκία πιεξσκήο πςειφηεξσλ αζθάιηζηξσλ γηα ηελ πξάζηλε ελέξγεηα. Σν θχιν είλαη επίζεο, έλαο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφο παξάγνληαο, ν νπνίνο ζπκβάιιεη αξλεηηθά ζηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο αιιά θαη ζηελ πξνζπκία πιεξσκήο γηα ηελ αλαλεψζηκε ελέξγεηα. Αληίζεηα, ε ειηθία θαη ε γλψζε γηα ηηο αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο είλαη κε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά θαη επηδξνχλ αξλεηηθά ζηελ πξνζπκία πιεξσκήο. Απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά ζα κπνξνχζαλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζηε ζθηαγξάθεζε ηνπ πηζαλνχ αγνξαζηή πξάζηλεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. Ζ αληηιεπηή θαηαλαισηηθή απνηειεζκαηηθφηεηα, πνπ είλαη παξάγνληαο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφο θαη ζπκβάιιεη ζεηηθά ζηελ πξνζπκία πιεξσκήο γηα ηελ ελέξγεηα, πξνηείλεη φηη νη εθζηξαηείεο κάξθεηηλγθ πξέπεη λα δψζνπλ έκθαζε ζηα ζεηηθά απνηειέζκαηα ηεο αγνξάο πξάζηλεο ελέξγεηαο. Γηα παξάδεηγκα λα δψζεη έκθαζε ζηε κείσζε ησλ ηφλσλ ξχπαλζεο πνπ πθίζηαηαη απφ ηηο ζπγθεθξηκέλεο 58

59 πξάζηλεο πξαθηηθέο. Πξάγκαηη, πξνγξάκκαηα πνπ εζηηάδνπλ ζε έλα θαζνξηζκέλν θαη κε ζαθήλεηα πξφγξακκα αλαλεψζηκεο ελέξγεηαο είλαη πεξηζζφηεξν ηθαλά λα θεξδίζνπλ πεξηζζφηεξνπο πειάηεο, απμάλνληαο έηζη ηα θέξδε ηνπο, παξά λα ζηνρεχνπλ ζηελ αλάπηπμε ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο γεληθά. Ζ πξνζπκία λα πιεξψζεη ν θαηαλαισηήο ηε κεγαιχηεξε νηθνινγηθή αμία εμαξηάηαη πνιχ απ ην πφζν θαιά νη επηρεηξήζεηο αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο κπνξνχλ λα ηεθκεξηψζνπλ θαη λα εκπνξεπηνχλ ηα πεξηβαιινληηθά νθέιε απφ ηα πξάζηλα πξντφληα ειεθηξηθήο ελέξγεηάο ηνπο. Δπίζεο, ν θηιειεπζεξηζκφο, αιηξνπηζκφο θαη ε νηθνινγηθή ζπλείδεζε είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθνί παξάγνληεο θαη αζθνχλ ζεηηθή επίδξαζε ζηελ πξνζπκία πιεξσκήο γηα ηηο αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο. Ζ ζπκκεηνρή ηνπ θνηλνχ ζε θνηλνηηθέο ππνζέζεηο είλαη έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο ζηελ πξνζπκία πιεξσκήο γηα ηε θηιηθή πξνο ην πεξηβάιινλ ελέξγεηα θαη ππνδειψλεη ηελ αλάγθε ησλ εκπφξσλ λα εγθαηαζηήζνπλ ηηο ζπλδέζεηο κε ηηο ηνπηθέο νκάδεο. Δπηπιένλ, ιακβάλνληαο ππφςε ηε ζρεηηθή πξνζπάζεηα πνπ αλαιακβάλνπλ ηα κέιε ησλ θνηλνηηθψλ δηθηχσλ γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, δηαθνξνπνηψληαο ην πξντφλ απφ ηα άιια, επηδξά αξλεηηθά ζηελ πξνζπκία πιεξσκήο γηα ηηο αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο. Σέινο, ε επηθνηλσλία θαη ε ζπδήηεζε απφ νκάδεο εζηίαζεο γηα ηα δεηήκαηα ηεο ελέξγεηαο θαη ηνπ πεξηβάιινληνο, πνπ επηδξά ζεηηθά ζηελ πξνζπκία πιεξσκήο, ζα ήηαλ ζεκηηφ. ε έξεπλα ησλ Hadjimarcou et al. (2000) εμεηάζηεθε ε ζρέζε ηξηψλ κεηαβιεηψλ κεηαμχ ησλ νπνίσλ ήηαλ ε αλεζπρία γηα ην πεξηβάιινλ, ε γλψζε γηα ηελ αλαλεψζηκε ελέξγεηα θαη νη πεξηβαιινληηθέο πεπνηζήζεηο ηνπο γηα ηηο ζπλέπεηεο ηεο ρξήζεο αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο κε ηελ θαηαλαισηηθή ζηάζε απέλαληη ζηελ πιεξσκή ελφο αληίηηκνπ γηα ηελ αλαλεψζηκε ελέξγεηα. Οη δηαπηζηψζεηο ηεο έξεπλαο σο πξνο ηελ πξνζπκία ησλ θαηαλαισηψλ λα πιεξψζνπλ έλα αληίηηκν γηα ηε ρξήζε αλαλεψζηκεο ελέξγεηαο θάλεθε λα επηδξά ζεηηθά ζε δηάθνξεο κεηαβιεηέο ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ησλ πεπνηζήζεσλ γηα ηηο ζεηηθέο ζπλέπεηεο ηεο αλαλεψζηκεο ελέξγεηαο. Αλ θαη νη θαηαλαισηέο παξνπζίαζαλ πςειά επίπεδα πεξηβαιινληηθήο αλεζπρίαο, ην επίπεδν γλψζεο ηνπο σο πξνο ηελ 59

60 αλαλεψζηκε ελέξγεηα ήηαλ ζρεηηθά ρακειά. Δπηπιένλ, ε πεξηβαιινληηθή αλεζπρία θαη νη πεπνηζήζεηο ησλ θαηαλαισηψλ γηα ηηο ζεηηθέο ζπλέπεηεο ηεο αλαλεψζηκεο ελέξγεηαο βξέζεθαλ λα είλαη αλεμάξηεηεο σο πξνο ηε γλψζε ηνπο. Καηά ζπλέπεηα, ε ηξέρνπζα έξεπλα θαηαιήγεη ζην ζπκπέξαζκα φηη ε πξνζπάζεηα ησλ αλζξψπσλ ηνπ κάξθεηηλγθ λα πείζνπλ ηνπο θαηαλαισηέο λα επηιέμνπλ ηε ρξήζε αλαλεψζηκεο ελέξγεηαο ζα πξέπεη λα εζηηάζνπλ αξρηθά ζηελ αλνηθνδφκεζε ηεο γλψζεο ησλ θαηαλαισηψλ κέζσ εθζηξαηεηψλ πιεξνθφξεζεο/ ελεκέξσζεο γηα ηα πιενλεθηήκαηα ηεο αλαλεψζηκεο ελέξγεηαο. Ζ παξνχζα κειέηε ησλ Lenzen et al., (2006), ρξεζηκνπνίεζε σο δείγκα πέληε ρψξεο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ε Απζηξαιία, ε Βξαδηιία, ε Γαλία, ε Ηλδία θαη ε Ηαπσλία, πξνθεηκέλνπ λα αμηνινγεζεί ε βηψζηκε νηθηαθή θαηαλάισζε θαη ηα δηάθνξα θνηλσληθν-δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ ηελ επεξεάδνπλ. Ο ηχπνο θαηνηθίαο είλαη κηα κεηαβιεηή πνπ είλαη ζεηηθά ζπλδεδεκέλν κε ην κνξθσηηθφ επίπεδν. Τπάξρεη ε λννηξνπία φηη επηηπγράλνληαο κηα θαιχηεξε κφξθσζε ηνπο εμαζθαιίδεη λα θαηνηθνχλ ζε δηακεξίζκαηα αληί γηα απιά ζπίηηα. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα θαη ηελ αχμεζε ηεο ελεξγεηαθήο θαηαλάισζεο ησλ αηφκσλ απηψλ. Παξ φια απηά ην κέγεζνο ηεο θαηνηθίαο θαίλεηαη λα ζρεηίδεηαη κε ηελ θαηαλάισζε θαη παξαηεξείηαη φηη θησρφηεξεο νηθνγέλεηεο, άξα θαη κεγαιχηεξεο ζε κέγεζνο θαηαλαιψλνπλ πνιχ πεξηζζφηεξν ελέξγεηα γηα ζέξκαλζε θαη θιηκαηηζκφ, πηζαλφλ γηαηί νη θαηνηθίεο ηνπο δελ έρνπλ θαιή κφλσζε. Δληνχηνηο, λνηθνθπξηά κε κεγάιν αξηζκφ κειψλ θαηαλαιψλνπλ ιηγφηεξε θαηά θεθαιήλ ελέξγεηα, πξάγκα πνπ πηζαλφηαηα ζπκβαίλεη ιφγσ ηνπ φηη κνηξάδνληαη ηελ εζσηεξηθή θαηαλάισζε ελέξγεηαο. Δπίζεο, ε ειηθία είλαη έλαο άιινο παξάγνληαο πνπ ζχκθσλα κε ηνπο εξεπλεηέο, επηδξά ζεκαληηθά ζηελ θαηαλάισζε ελέξγεηαο, θαη ηδηαίηεξα ζε φηη έρεη λα θάλεη κε θαηαλάισζε θαπζίκνπ γηα ηηο κεηαθηλήζεηο ησλ θαηαλαισηψλ, απηή αθνξά ζηηο λεφηεξεο ειηθίεο. Αληίζεηα, νη ειηθησκέλνη πρ. ζηελ Ηαπσλία μνδεχνπλ πεξηζζφηεξν γηα ζέξκαλζε θαη θιηκαηηζκφ παξά γηα ηηο κεηαθηλήζεηο ηνπο. ζνλ αθνξά ηηο νηθνγέλεηεο κε απμεκέλν νηθνγελεηαθφ εηζφδεκα, απηέο ρξεζηκνπνηνχλ πεξηζζφηεξεο ππεξεζίεο θαη άιιεο πνιπηέιεηεο, ηα νπνία φκσο απμάλνπλ ηελ 60

61 ελεξγεηαθή θαηαλάισζε. Ζ αχμεζε ηνπ νηθνγελεηαθνχ εηζνδήκαηνο, ην νπνίν ζπλεπάγεηαη ηνλ ηχπν ηεο θαηνηθίαο, άξα θαη ηελ αχμεζε ηεο ελεξγεηαθήο νηθηαθήο θαηαλάισζεο, πξνυπνζέηεη πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν. ε κηα παξφκνηα κειέηε ζηε νπεδία, νη Hansla et al., (2008) ζέινληαο λα εμεηάζνπλ ηελ πξνζπκία ησλ θαηαλαισηψλ λα πιεξψζνπλ γηα ηελ πξάζηλε ειεθηξηθή ελέξγεηα, απέζηεηιαλ 3475 εξσηεκαηνιφγηα ζε λνηθνθπξηά, απφ ηα νπνία κφλν ηα 855 ζπκπιεξψζεθαλ. Οη εξεπλεηέο δηαπίζησζαλ πσο ε πξνζπκία πιεξσκήο ησλ θαηαλαισηψλ γηα ηελ πξάζηλε ελέξγεηα ζρεηίδεηαη ζεηηθά κε ηξεηο κεηαβιεηέο πνπ εμέηαζαλ ηε ζηάζε ησλ θαηαλαισηψλ απέλαληη ζην πεξηβάιινλ, ηελ πεξηβαιινληηθή ηνπο ζπλείδεζε θαη ηέινο ηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηνπο γηα ηηο ζπλέπεηεο ζην πεξηβάιινλ. Δπίζεο, ε πξνζπκία πιεξσκήο ζρεηίδεηαη ζεηηθά, αιιά φρη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηελ απηνβειηίσζε ησλ θαηαλαισηψλ. Ζ ζηάζε ησλ θαηαλαισηψλ απέλαληη ζηελ πξάζηλε ελέξγεηα ζρεηίδεηαη ζεηηθά θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηελ πξνζπκία πιεξσκήο ησλ θαηαλαισηψλ γηα απηήλ, κε ηελ πεξηβαιινληηθή ηνπο ζπλείδεζε, φπσο επίζεο θαη κε ηε ζπλεηδεηνπνίεζή ηνπο γηα ηηο ζπλέπεηεο ζην πεξηβάιινλ. Ζ ζηάζε ησλ θαηαλαισηψλ ζρεηίδεηαη, επίζεο, ζεηηθά αιιά φρη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηελ απηνβειηίσζε ηνπο. Ζ πεξηβαιινληηθή αλεζπρία ησλ θαηαλαισηψλ ζρεηίδεηαη ζεηηθά θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηελ πξνζπκία πιεξσκήο γηα ηελ πξάζηλε ειεθηξηθή ελέξγεηα, ηε ζηάζε ησλ θαηαλαισηψλ απέλαληη ζηελ πξάζηλε ελέξγεηα, κε ηελ ζπλεηδεηνπνίεζε ηνπο γηα ηηο ζπλέπεηεο ζην πεξηβάιινλ θαη κε ηελ απηνυπέξβαζε ηνπο. Δπηπιένλ, ζρεηίδεηαη ζεηηθά, αιιά φρη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηελ απηνβειηίσζε ηνπο. Σέινο, ηα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη ε ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ θαηαλαισηψλ γηα ηηο ζπλέπεηεο ζην πεξηβάιινλ ζρεηίδεηαη ζεηηθά θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηελ πξνζπκία πιεξσκήο ησλ θαηαλαισηψλ γηα ηελ θηιηθή πξνο ην πεξηβάιινλ ελέξγεηα, κε ηε ζηάζε ηνπο απέλαληη ζηελ ελέξγεηα, κε ηελ πεξηβαιινληηθή αλεζπρία ηνπο γηα ην πεξηβάιινλ θαη κε ηελ απηνυπέξβαζε ηνπο. Οη Pfaffenberger et al., (1983), ζε έξεπλα ηνπο εμέηαζαλ ηελ πξφνδν ζηελ ηερλνινγία θαη ηε κείσζε ηεο ηηκήο ηνπ πεηξειαίνπ ηνπ 1960, φπνπ ε θαηαλάισζε 61

62 ελέξγεηαο ζηα ζπίηηα είρε απμεζεί. Γηαπίζησζε, ινηπφλ, φηη νηθνγέλεηεο κε πςειφηεξα εηζνδήκαηα, θαίλνληαη λα δηακέλνπλ ζε κεγάια δηακεξίζκαηα (κνλνθαηνηθίεο) αληί γηα απιά ζπίηηα ζε πνιπθαηνηθίεο, κε απνηέιεζκα ε θαηαλάισζε ελέξγεηαο γηα ζέξκαλζε αιιά θαη θσηηζκφ λα απμάλεηαη. Δλψ αληίζεηα, ζηηο πεξηνρέο κε ρακειφηεξα νηθνγελεηαθά εηζνδήκαηα, παξαηεξείηαη φηη νη εγθαηαζηάζεηο γηα ζέξκαλζε ρψξνπ, αιιά θαη λεξνχ είλαη ρακειήο ηερλνινγίαο, κε απνηέιεζκα λα κελ ππάξρεη πξννπηηθή επέλδπζεο γηα εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο. ε κηα πηζαλή αχμεζε ηηκψλ παξαηεξείηαη φηη εθείλα ηα λνηθνθπξηά πνπ ζα αληηδξάζνπλ πεξηζζφηεξν είλαη εθείλα κε ην πςειφηεξν εηζφδεκα. Άιιν έλα ζπκπέξαζκα ήηαλ φηη νη νηθνγέλεηεο πνπ δελ έρνπλ δηθφ ηνπο ζπίηη, αιιά πιεξψλνπλ ελνίθην, πξνθαλψο γίλεηαη ιηγφηεξε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, θαζψο επίζεο θαη εθείλνη πνπ έρνπλ ρακειφ νηθνγελεηαθφ εηζφδεκα, επελδχνπλ ιηγφηεξν γηα κέηξα εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο. Ο αληίθηππνο ζηε βξεηαληθή νηθηαθή θαηαλάισζε απφ ηηο πξνβιέςεηο γηα νηθνδφκεζε, ππνζέηνληαο φηη νη ηξέρνπζεο ζπλήζεηεο θαηαλάισζεο παξακέλνπλ ακεηάβιεηεο, θάλεθε λα απαζρνιεί ηνπο Sim et al., (2007), φπνπ κέζα απφ ηελ έξεπλα ηνπο έδσζαλ έλαλ ελδεηθηηθφ αξηζκφ γηα ηελ πηζαλή αιιαγή ζηε ζπλνιηθή εζσηεξηθή θαηαλάισζε λεξνχ κεηαμχ 2001 θαη Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο έδεημαλ φηη ζην ζπίηη ην λεξφ ρξεζηκνπνηείηαη θπξίσο γηα πξνζσπηθή πγηεηλή (60%), κπάλην, ληνπδ, θαη ζε πιπληήξηα ξνχρσλ θαη πηάησλ (21%), λεξνρχηε (15%) θαη έλα 4% γηα εμσηεξηθέο βξχζεο. Ζ θαηαλάισζε απμάλεηαη θαηά 10% ηνπο ζεξκνχο κήλεο (Μάην κέρξη Αχγνπζην), ελψ ζηνπο εμσηεξηθνχο ρψξνπο ησλ ζπηηηψλ ε θαηαλάισζε απμάλεηαη κέρξη 25%. Ζ θαηαλάισζε αλά άηνκν θαη ην κέγεζνο ησλ ζπηηηψλ είλαη αληηζηξφθσο αλάινγα, κε απνηέιεζκα φζν πην κεγάιν είλαη ην ζπίηη, ηφζν κηθξφηεξε λα είλαη ε θαηαλάισζε ηνπ λεξνχ. Δπίζεο, ην ρηίζηκν πνιιψλ κνλνθαηνηθηψλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηε δεκηνπξγία θήπνπ νδεγεί ζε κεγαιχηεξε θαηαλάισζε άλσ ηνπ κέζνπ φξνπ πνπ είλαη 150 ιίηξα/άηνκν/εκέξα ζε κηα πεξηνρή. Γηα παξάδεηγκα, ζ'έλα ζπίηη κε έλα θάηνηθν ε θαηαλάισζε είλαη 40% κεγαιχηεξε απ'φηη ζ'έλα ζπίηη κε δχν θαηνίθνπο. ε παξαιιεξηζκφ κε ηα παξαπάλσ, ε αξγνπνξεκέλε ηεθλνπνίεζε ππνδειψλεη ιηγφηεξα παηδηά, άξα κηθξφηεξα λνηθνθπξηά, επνκέλσο κείσζε θαηαλάισζεο λεξνχ. Δπίζεο, ηα λνηθνθπξηά κε πνιιά παηδηά ρξεζηκνπνηνχλ πην ζπρλά ην πιπληήξην ξνχρσλ. 62

63 ζνλ αθνξά ην κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ην είδνο ηνπ επαγγέικαηνο, απηά θαίλεηαη λα επεξεάδνπλ ζεκαληηθά ηηο απνθάζεηο γηα ηελ αγνξά ελφο ή πεξηζζνηέξσλ απηνθηλήησλ θαη ηε δεκηνπξγία θήπνπ, πξάγκαηα πνπ επεξεάδνπλ κε ηε ζεηξά ηνπο ηελ θαηαλάισζε λεξνχ θαη ππνδειψλνπλ ηε βειηίσζε ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ θαη ηελ αχμεζε ηνπ πινχηνπ. Δπίζεο, ππήξρε θαη ε επηζπκία πνιιψλ θαηαλαισηψλ γηα πηνζέηεζε λέσλ ηερληθψλ γηα ηελ εμνηθνλφκεζε λεξνχ. Αθφκα, ζηηο δηαπηζηψζεηο ησλ ζπγγξαθέσλ πξνζηέζεθε αθφκα ε θαθή αληίιεςε ησλ αηφκσλ γηα ηελ πνηφηεηα ηνπ λεξνχ απφ ηελ βξχζε, πνπ είρε σο απνηέιεζκα ηελ αχμεζε ηεο πνζφηεηαο ηνπ εκθηαισκέλνπ λεξνχ. Ζ ξαγδαία αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αχμεζε ησλ ειηθησκέλσλ, επεξεάδνπλ αξθεηά ηελ θαηαλάισζε λεξνχ. Οη λένη πξνηηκνχλ λα θάλνπλ ληνπο γηα εμνηθνλφκεζε ρξφλνπ, ελψ νη ειηθησκέλνη πξνηηκνχλ λα θάλνπλ κπάλην γηαηί εμππεξεηεί θαιχηεξα ηηο αλάγθεο ηνπο. Δπίζεο, νη ειηθησκέλνη πεξλάλε πεξηζζφηεξεο ψξεο κέζα ζην ζπίηη κε απνηέιεζκα λα θαηαλαιψλνπλ κεγαιχηεξεο πνζφηεηεο λεξνχ. Γηαθνξά ζηελ θαηαλάισζε παξαηεξείηαη θαη κεηαμχ ησλ δπν θχισλ. πγθεθξηκέλα, κνινλφηη νη γπλαίθεο θάλνπλ πην ζπρλά κπάλην απ φηη νη άληξεο γηα ιφγνπο αηζζεηηθήο, αιιά θπξίσο γηα ιφγνπο πγηεηλήο, απηφ έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ην φηη κέλνπλ γηα κηθξφηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα ζην ζπίηη, ιφγσ επαγγεικαηηθψλ ππνρξεψζεσλ, κε απνηέιεζκα ηε κείσζε ηεο θαηαλάισζεο λεξνχ. Σα ηξηκεληαία ζηνηρεία ζε απαηηήζεηο λεξνχ ζε έλα πξνάζηην ηνπ Μπξίζκπαλ ηεο Απζηξαιίαο, απαζρφιεζαλ ηνπο Hoffman et al., (2006). Ζ ζεκαληηθφηεξε εχξεζε είλαη φηη ε βξαρππξφζεζκε ειαζηηθφηεηα ηηκψλ ηεο απαίηεζεο ζε λεξφ, αλ θαη αλειαζηηθή, είλαη κεγαιχηεξε απ'φηη ζα πεξίκελαλ. Ζ ειαζηηθφηεηα ηηκψλ ηεο απαίηεζεο ζε λεξφ είλαη, επίζεο ειαζηηθφηεξε καθξνπξφζεζκα απ'φ, ηη βξαρππξφζεζκα. Απηφ ππνλνεί φηη ν κεραληζκφο ησλ ηηκψλ κπνξεί λα απνηειέζεη έλα ζεκαληηθφ εξγαιείν γηα ηελ απαίηεζε θαη ηελ νηθηαθή θαηαλάισζε λεξνχ. Παξαδείγκαηνο ράξηλ, κηα πηζαλή αχμεζε 10% ζηελ ηηκή ηνπ λεξνχ ζπλδέεηαη κε κηα κείσζε ηεο πνζφηεηαο πνπ απαηηείηαη πεξίπνπ 5%. Πηζαλφηαηα, απηή ε ελεξγεηαθή ζηξαηεγηθή ζα είρε απνηξέςεη ηελ αχμεζε ηεο νηθηαθήο θαηαλάισζεο ζην 63

64 Μπξίζκπαλ. Δπίζεο, κηα κείσζε ζην εηζφδεκα 10% νδεγεί ζε κείσζε ηεο ηάμεο ηνπ 2,35% ζηε θαηαλάισζε λεξνχ. Δληνχηνηο, νη εξεπλεηέο πξνηείλνπλ φηη ν πεξηνξηζκφο θαηαλάισζεο λεξνχ, φπσο πφηηζκα θήπνπ, πιχζηκν απηνθηλήηνπ ή ρξήζε λεξνχ γηα πηζίλα, κπνξνχλ λα έρνπλ έλα ζεηηθφ αληίθηππν ζηελ εμνηθνλφκεζε λεξνχ. ηελ ηξέρνπζα αλάιπζε ν αξηζκφο ησλ βξνρεξψλ εκεξψλ αζθεί ζεκαληηθή επίδξαζε ζηελ νηθηαθή θαηαλάισζε λεξνχ θαη φζν απμάλνληαη, ηφζν κεηψλεηαη ε θαηαλάισζε λεξνχ γηα ηέηνηνπ είδνπο δξαζηεξηφηεηεο. Μηα δεχηεξε εχξεζε είλαη φηη ε ειαζηηθφηεηα ηηκψλ ηεο απαίηεζεο ζε θαηαλάισζε λεξνχ είλαη ρακειφηεξε γηα νηθνγέλεηεο πνπ ελνηθηάδνπλ, παξά γηα ηηο νηθνγέλεηεο πνπ ηνπο αλήθεη ην ζπίηη. Σέινο, δηαπηζηψζεθε φηη ππάξρνπλ θάπνηνη ζεκαληηθνί παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ νηθηαθή θαηαλάισζε ζε λεξφ. Γηα παξάδεηγκα, ηνπο ζεξηλνχο κήλεο νη απαηηήζεηο ζε λεξφ απμάλνληαη δξακαηηθά, θάηη πνπ δε κπνξεί λα ηζνζηαζκηζηεί κεξηθψο απφ ηνλ αξηζκφ ησλ βξνρψλ θαη λα ρεηξνηεξεχζεη ηηο ζεξκέο κέξεο. ηαλ ζπλδπάδεηαη δε, θαη κε ηζρπξή πιεζπζκηαθή αχμεζε θαη κείσζε ηνπ νηθνγελεηαθνχ κεγέζνπο, απηφ ζα έρεη σο απνηέιεζκα ηελ αθφκε κεγαιχηεξε αχμεζε ηεο θαηαλάισζεο λεξνχ. Σε ρξνληθή πεξίνδν , έιαβε ρψξα ε έξεπλα ησλ Domene et al., (2005), θαη κάιηζηα ζηελ πεξηνρή ηεο Βαξθειψλεο. Δθείλνη εμέηαζαλ πσο νη λένη ηξφπνη δσήο ζηα πξνάζηηα πνπ ζπλδένληαη κε ηε ρξήζε λεξνχ θεξδίδνπλ ηελ έθηαζε ζε έλα γεσγξαθηθφ, θνηλσληθφ θαη πνιηηηζηηθφ πιαίζην πνπ παξαδνζηαθά είλαη αξθεηά ζπλεηφ ζηε ρξήζε απηνχ ηνπ πφξνπ. χκθσλα κε ηα ζπκπεξάζκαηα απηψλ, ην πςειφ βηνηηθφ επίπεδν πξνυπνζέηεη λα έρνπλ θαιπθζεί πξσηίζησο, νη βαζηθέο αλάγθεο ηνπ αηφκνπ. ηαλ απηφ γίλεη ηα άηνκα ςάρλνπλ ζπλερψο ηξφπνπο λα ππνδειψζνπλ ηελ θνηλσληθή ηνπο θαηάζηαζε, θη απηφ πξαγκαηνπνηείηαη κε ηελ αγνξά αγαζψλ ή ρξήζε ππεξεζηψλ πνιπηειείαο, πνπ ζπλδένληαη φκσο κε απμεκέλε θαηαλάισζε λεξνχ (ηέηνηα αγαζά είλαη ε πηζίλα, ηδαθνχδη, κεγάινη θήπνη κε ζηληξηβάληα θιπ). ζνλ αθνξά ην θχιν, νη γπλαίθεο 64

65 θέξνληαη λα θαηαλαιψλνπλ πεξηζζφηεξν λεξφ, ιφγσ ηνπ φηη εθείλεο ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απαζρνινχληαη ζε νηθηαθέο εξγαζίεο κέζα ζην ζπίηη, πνπ απαηηνχλ ηελ θαηαλάισζε λεξνχ. Δπίζεο, ηα άηνκα ησλ αζηηθψλ πεξηνρψλ θαίλεηαη λα επεξεάδνληαη απ'ην ζχγρξνλν ηξφπν δσήο, θαη ηα θαηαλαισηηθά πξφηππα πνπ πξνβάιιεη κε απνηέιεζκα λα πηνζεηνχλ θαη νη ίδηνη κηα έληνλε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά, πνπ ζα έρεη σο απνηέιεζκα ηελ ππέξκεηξε θαη άζθνπε θαηαλάισζε λεξνχ. Άιια ζπκπεξάζκαηα αθνξνχζαλ ζηε ζρέζε κεηαμχ κφξθσζεο θαη θαηαλάισζεο λεξνχ. Μεγάιν πνζνζηφ ηνπ δείγκαηνο πνπ έδεημε λα θαηέρεη πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν έηεηλε λα παξνπζηάδεη θαη κεγαιχηεξεο θαηαλαισηηθέο απαηηήζεηο ζε λεξφ. Ζ ππθλφηεηα κεηαμχ ησλ ζπηηηψλ είλαη άιιε κηα ζνβαξή κεηαβιεηή πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ θαηαλάισζε. ζν κεγαιχηεξε είλαη ε ππθλφηεηα κεηαμχ ησλ ζπηηηψλ, ηφζν απμάλεηαη θαη ε πηζαλφηεηα λα ππάξρνπλ θήπνη θαη πηζίλεο, αξά λα απμάλεηαη θαη ε θαηαλάισζε λεξνχ. Μάιηζηα, νη θήπνη ζηε Βαξθειψλε, πνπ απνηεινχληαη απφ γξαζίδη, απαηηεί κεγαιχηεξεο πνζφηεηεο λεξνχ. Σέινο, ην κεζνγεηαθφ θιίκα πνπ επηθξαηεί ζηελ Ηζπαλία επλνεί ηελ πςειή θαηαλάισζε λεξνχ, εηδηθά ηηο ζεξκέο θαη μεξέο πεξηφδνπο ηνπ θαινθαηξηνχ. Πεξηζζφηεξνη απφ 2000 θάηνηθνη ζε 160 αζηηθέο ηνπνζεζίεο ηνπ Ηζξαήι ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνίεζαλ νη Portnov et al., (2008), φπνπ κειεηήζεθε ε θαηαλάισζε λεξνχ ζε θαηνηθήζηκεο θαη κε πεξηνρέο γηα ηα έηε 1997, 1999 θαη Σα αξρηθά ζπκπεξάζκαηα, ζηα νπνία θαηέιεμαλ ήηαλ, φηη ηα πνζνζηά θαηαλάισζεο λεξνχ ήηαλ πςειφηεξα ζε πεξηνρέο κε πςειφ ξπζκφ αχμεζεο ηνπ πιεζπζκνχ θαη κεγάιν αξηζκφ κηθξψλ παηδηψλ. Δλψ κηθξφηεξα πνζνζηά θαηαλάισζεο ππάξρνπλ ζηηο πεξηνρέο φπνπ θαηνηθνχλ πνιινί ειηθησκέλνη θαη κεηαλάζηεο απφ ην εμσηεξηθφ. Παξαηεξήζεθε, φηη ζε πεξηνρέο, φπνπ ην βηνηηθφ θαη κνξθσηηθφ επίπεδν είλαη αξθεηά πςειφ, νη θάηνηθνη πεξηνξίδνπλ ηελ θαηαλάισζε λεξνχ θαη ην γεγνλφο φηη είλαη ελήκεξνη γηα ηα πεξηνξηζκέλα απνζέκαηα λεξνχ γεληθά, ρξεζηκνπνηνχλ ην αγαζφ απηφ κε ζχλεζε κε απνηέιεζκα λα θάλνπλ εμνηθνλφκεζε. Δλ αληηζέζεη, νη 65

66 πεξηνρέο εθείλεο πνπ έρνπλ ηε ηάζε λα απμάλνπλ ηε ζπαηάιε ζε λεξφ ήηαλ εθείλεο πνπ θαηά κέζν φξν είραλ αξθεηά ρακειά εηζνδήκαηα. Παξφια απηά, ε ιαλζαζκέλε αληίιεςε θάπνησλ φηη ππάξρνπλ απνζέκαηα λεξνχ, δελ νδεγεί κφλν ζηελ αχμεζε ηεο θαηαλάισζεο απφ ηηο θησρέο πεξηνρέο ηνπ Ηζξαήι, αιιά θαη ηηο πινχζηεο. Δπίζεο, ζηηο επαξρηαθέο πεξηνρέο παξαηεξήζεθε ην θαηλφκελν ηνπ λα κνηξάδνληαη πνιιά άηνκα λεξφ απφ θνηλή πεγή κε απνηέιεζκα ηηο απφηνκεο αιιαγέο ζηηο ελδείμεηο θαηαλάισζεο ηνπ λεξνχ ζηηο ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρέο. Αληίζεηα ζηα αζηηθά θέληξα νη αιιαγέο είλαη ιηγφηεξν απφηνκεο γηαηί έλαο ζηαζεξφο αξηζκφο αηφκσλ θαηαλαιψλεη ζηαζεξέο πνζφηεηεο λεξνχ απφ δηάθνξα ζεκεία. Άιιε κηα παξφκνηα έξεπλα ησλ Dianshu et al., (2010), εξεπλά ηα ζρέδηα ηεο θαηαλάισζεο νηθηαθήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ζε 615 λνηθνθπξηά ζηελ Κίλα. Οη ηηκέο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο είλαη ζπγθξηηηθά ρακειέο ζε πεξίπνπ 4 cents/kwh, πνπ δεκηνπξγνχλ αληηθίλεηξν γηα λα ζπληεξήζνπλ ηελ ειεθηξηθή ελέξγεηα θαη ίζσο ζηελ θαηαβνιή πξνζπάζεηαο ελεξγεηαθήο απνδνηηθφηεηαο. Σα πνζνζηά δείρλνπλ φηη πεξηζζφηεξε ελέξγεηα θαηαλαιψλεηαη ζηηο νηθηαθέο ζπζθεπέο γηα ςχμε θαη ζέξκαλζε, ελψ γηα θσηηζκφ θαηαλαιψλνπλ ην ρακειφηεξν πνζφ ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. ζνλ αθνξά ηε θαηαλαισηηθή ζπλεηδεηνπνίεζ, έλα κεγάιν πνζνζηφ ηνπ δείγκαηνο εμέζεζε ηε πξνζπκία λα ζσζεί ε ειεθηξηθή ελέξγεηα ή λα αγνξαζηεί ε απνδνηηθφηεξε ελέξγεηα ρξεζηκνπνηψληαο αληίζηνηρεο ζπζθεπέο. Πεξηζζφηεξν απφ ην ήκηζπ (55%) δήισζε ηε πξφζεζε λα ζσζεί ε ειεθηξηθή ελέξγεηα θαη ζρεδφλ θαηά ην ήκηζπ (43%) εμέζεζε ηελ άπνςε γηα ρξεζηκνπνίεζε ησλ απνδνηηθφηεξσλ ιακπηήξσλ θσηφο (αλ θαη απηνί νη αξηζκνί έξρνληαη ζε αληίζεζε κε ηα επίζεκα θπβεξλεηηθά ζηνηρεία). Αθφκα, ην έλα ηξίην ησλ ελαγνκέλσλ έδεημε φηη δε ζπκήζεθαλ ή δελ θξφληηζαλ γηα ηνπο ινγαξηαζκνχο ειεθηξηθήο ελέξγεηάο ηνπο θαζφινπ, θαη νη πξνζπάζεηεο λα πξνσζεζεί ε ελεξγεηαθή απνδνηηθφηεηα κεηξηάδνληαη απφ ηελ πςειή αξρηθή ηηκή ηνπ ελεξγεηαθνχ απνδνηηθνχ εμνπιηζκνχ θαη κηα έιιεηςε ησλ πξνκεζεπηψλ ζε πνιιά κέξε ηεο ρψξαο. 66

67 Ζ έξεπλα θαηέδεημε φηη πεξηζζφηεξα απφ 56% ησλ λνηθνθπξηψλ αλέθεξαλ φηη ήηαλ θάηνρνη ηνπιάρηζηνλ ελφο ιακπηήξα ή ιάκπαο θσηφο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο. Ο αξηζκφο φκσο απηφο έξρεηαη θαη πάιη ζε αληίζεζε κε ηα ειεγκέλα ζηνηρεία πνπ ζπληάζζνληαη απφ ην NDRC. Απηή ηε θνξά, ρξεζηκνπνηψληαο ηνπο φγθνπο πσιήζεσλ θαη ηα ζρέδηα θνξηίσλ, εθείλα πξνηείλνπλ φηη κφλν 20% ησλ νηθνγελεηψλ ζηελ επαξρία έρνπλ έλα θσο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο. Οη εξεπλεηέο ππνπηεχνληαη, φηη έλα κεγάιν πνζνζηφ ηνπ δείγκαηνο δε γλσξίδεη ηε δηαθνξά κεηαμχ ηεο απνδνηηθήο ελέξγεηαο κεηαμχ ησλ ιακπηήξσλ εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο θαη ησλ απιψλ ιακπηήξσλ ππξαθηψζεσο, κε απνηέιεζκα λα ζεσξεί φηη είλαη θάηνρνο ιακπηήξσλ εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο φηαλ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα δελ είλαη. Σα ζηνηρεία απφ ηελ έξεπλα θαλέξσζαλ φηη πεξίπνπ ην 44% απφ ηελ ειεθηξηθή ελέξγεηα πνπ θαηαλαιψζεθε ζηηο νηθνγέλεηεο ηεο εμεηαδφκελεο πεξηνρήο, πήγε ζηηο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο. Πνιινί παξάγνληεο νδεγνχλ πξνο απηήλ ηελ ψζεζε γηα πεξηζζφηεξε ρξήζε ζπζθεπψλ. Οη ηειενξάζεηο ρακεινχ θφζηνπο, νη ςεθηαθνί ηειενπηηθνί θνξείο δίζθσλ, ηα πιπληήξηα ξνχρσλ, ηα πιπληήξηα πηάησλ θαη νη θνξεηνί πξνζσπηθνί ππνινγηζηέο, κεηαμχ άιισλ ζπζθεπψλ, έρνπλ πνιιαπιαζηαζηεί πξφζθαηα ζηελ θηλεδηθή αγνξά. Σν NDRC επηρνξεγεί ηηο λέεο αγνξέο ησλ ηειενξάζεσλ, ησλ ςπγείσλ, ησλ πιπληεξίσλ, ησλ θιηκαηηζηηθψλ, θαη ησλ ππνινγηζηψλ κε ζθνπφ λα απμεζεί ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε, απμάλνληαο έηζη θαη ηε θαηαλάισζε ελέξγεηαο. Σα ζηνηρεία πνπ ζπιιέρζεθαλ έδεημαλ επίζεο, φηη πεξίπνπ ην 32% ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ζηα λνηθνθπξηά έηεηλαλ λα θαηαλαισζνχλ γηα ηε ζέξκαλζε ρψξνπ θαη ηε ςχμε, αλ θαη ηα ζπγθεθξηκέλα θνξηία θπκαίλνληαη πνιχ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ θαινθαηξηνχ. Σα ζπζηήκαηα ζέξκαλζεο είλαη ζε ζέζε λα παξέρνπλ ηε δεζηαζηά ζε κεξηθέο νηθνγέλεηεο, αλ θαη απηά ηα ζπζηήκαηα ηείλνπλ λα ιεηηνπξγήζνπλ κφλν απφ ηα κέζα Ννεκβξίνπ έσο ηα κέζα Μαξηίνπ. Καηά ηε δηάξθεηα ησλ ρεηκσληάηηθσλ κελψλ, ε ειεθηξηθή ζέξκαλζε απνηειεί πεξίπνπ ην 41% ησλ κέζσλ ινγαξηαζκψλ ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. 67

68 ζνλ αθνξά ηε ζέξκαλζε λεξνχ, κφιηο ην 12% ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ζηα λνηθνθπξηά έηεηλαλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ηε ζέξκαλζε λεξνχ. Ζ έξεπλα έδημε φηη απ ην 54% ησλ νηθηαθψλ ζεξκνζηθψλσλ, ην 68% απνηεινχζαλ ειεθηξηθνί ζεξκνζίθσλεο, ελψ ην 32% απνηεινχζαλ ειηαθνί ζεξκνζίθσλεο. Σν πνζνζηφ αγνξάο ειηαθνχ ζεξκνζίθσλα κπνξεί λα θαλεί πςειφ, αιιά είλαη δπλαηφλ κε ηηο ππάξρνπζεο θπβεξλεηηθέο επηδνηήζεηο θαη ην γεγνλφο φηη ε ηηκή ελφο ειηαθνχ ζεξκνζίθσλα είλαη πνιχ νηθνλνκηθφηεξε απφ εθείλε ελφο ειεθηξηθνχ ζεξκνζίθσλα. Μηα εμήγεζε πνπ δηθαηνινγεί ηα παξαπάλσ είλαη θαη ην γεγνλφο, φηη ην 38% ησλ ελαγνκέλσλ πνπ δνπλ ζηηο αζηηθέο πεξηνρέο ππνζηήξημαλ φηη νη δηαρεηξηζηέο ηεο πνιπθαηνηθίαο πνπ δηακέλνπλ θαη εηδηθφηεξα νη ηδηνθηήηεο ησλ ζπηηηψλ δελ επηηξέπνπλ ηελ εγθαηάζηαζε ειηαθνχ ζεξκνζίθσλα, δηφηη ζεσξνχλ φηη κπνξεί λα πξνθαιέζνπλ ζεκαληηθή δηαξξνή θαη επνκέλσο δηήζεζε ηνπ λεξνχ κε απνηέιεζκα λα θαηαζηξαθνχλ νη ζηέγεο θαη ηα ζπίηηα. Μηα παξφκνηα έξεπλα ηνπ Grafton (2009), κειέηεζε ηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ νηθηαθή θαηαλάισζε λεξνχ ζε δείγκα 1,600 αηφκσλ. χκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ηνπ νπνίνπ, ηα λνηθνθπξηά κε πςειφ εηζφδεκα δε θαίλεηαη λα επεξεάδνληαη απφ ηηο κεηαβνιέο ηεο ηηκήο, κε απνηέιεζκα λα είλαη ιηγφηεξν ππεχζπλνη ζε ζέκαηα εμνηθνλφκεζεο λεξνχ. Δλ αληηζέζεη, ηα λνηθνθπξηά κε ρακειφ εηζφδεκα επεξεάζηεθαλ θαη κείσζαλ ηε θαηαλάισζε λεξνχ κέρξη θαη 5%. ζνλ αθνξά ηνλ ηχπν θαηνηθίαο, θαίλεηαη φηη ζηα κεγαιχηεξα ζπίηηα ζεκεηψλεηαη κεγαιχηεξε θαηαλάισζε λεξνχ. Απηφ ζπκβαίλεη επεηδή δνπλ ζε απηά πεξηζζφηεξα άηνκα ή επεηδή έρνπλ θήπνπο θαη είλαη ζπλήζσο άηνκα πςεινχ εηζνδήκαηνο. Παξάγνληεο φπσο ν αξηζκφο ησλ παηδηψλ, ν ηχπνο θαηνηθίαο, ην κνξθσηηθφ επίπεδν, ε θνηλσληθή θαηάζηαζε, ην επάγγεικα θαη ε ηδηνθηεζία ζπηηηνχ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθνί θαη έρνπλ ζεηηθή επίδξαζε ζηελ θαηαλάισζε λεξνχ. Δλψ, παξάγνληεο πνπ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθνί, αιιά έρνπλ αξλεηηθή επίδξαζε ζηελ θαηαλάισζε λεξνχ είλαη ε νγθνκεηξηθή ρξέσζε, ην πφζν παιηφ ή πξφζθαηα ρηηζκέλν είλαη ην ζπίηη θαη ε ρξήζε ηνπαιέηαο κε δηπιφ θαδαλάθη γηα εμνηθνλφκεζε λεξνχ. Σέινο, ε ελεκέξσζε θαη ε δηαθήκηζε ηξφπσλ εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο θαη δηαρείξηζε θπζηθψλ πφξσλ θαίλεηαη λα έρνπλ επεξεάζεη ηελ θαηαλάισζε λεξνχ ζε 68

69 κεγάιν βαζκφ, θαζψο θαη ζηε κείσζε ηεο ππνβάζκηζεο ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ έρεη άκεζε επίπησζε ζηελ ξχπαλζε ησλ πδάησλ πρ. ρξεζηκνπνηείηαη αξθεηά ην θαδαλάθη κε δηπιφ κεραληζκφ γηα εμνηθνλφκεζε λεξνχ. Σα ζηνηρεία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ ππάξρνπζα έξεπλα ησλ Banfi et al., (2003), ζπιιέρζεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ θαινθαηξηνχ ηνπ 2003 κέζσ ηειεθσληθψλ ζπλεληεχμεσλ ζηελ Διβεηία. Σν δείγκα ρσξίζηεθε ζε δχν ηκήκαηα: ην έλα γη'απηνχο πνπ λνηθηάδνπλ ζπίηη (κηζζσηέο ζπηηηψλ) θαη ζε απηνχο πνπ δνχλε ζε κνλνθαηνηθία (αγνξαζηέο ζπηηηψλ), πξνθεηκέλνπ λα εμεηαζηεί ε θαιχηεξε θαη απνδνηηθφηεξε ρξήζε ηεο ελέξγεηαο κέζα ζηνλ νηθηαθφ ρψξν θαη ε πξνζπκία πιεξσκήο ησλ θαηαλαισηψλ γηα απηή. Σα απνηειέζκαηά ηεο έξεπλαο έδεημαλ φηη ε εληζρπκέλε κφλσζε ζηα παξάζπξα, φπσο θαη ζηελ πξφζνςε ηεο θαηνηθίαο, ην νηθηαθφ ζχζηεκα εμαεξηζκνχ, ε χπαξμε λέσλ ζεξκνκνλσηηθψλ θαη ερνκνλσηηθψλ παξαζχξσλ είλαη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ζεηηθά ηελ πξνζπκία πιεξσκήο ησλ θαηαλαισηψλ γηα απηφ, είηε κέλνπλ ζε ηδηφθηεην ζπίηη, είηε ζε ελνηθηαδφκελν. Με άιια ιφγηα, ηα απνηειέζκαηα παξνπζίαζαλ κηα ζεκαληηθή πξνζπκία ησλ ηδηνθηεηψλ, αιιά θαη ησλ ελνίθσλ απηψλ ζπηηηψλ, λα πιεξψζνπλ γηα πξαθηηθέο ελεξγεηαθήο απνδνηηθφηεηαο. Απηή ε πξνζπκία πιεξσκήο πνηθίιεη κεηαμχ 3% ηεο αμίαο κηαο εληζρπκέλεο πξφζνςεο (ζε ζχγθξηζε κε κηα ηππνπνηεκέλε κφλσζε) θαη 8% κε 13% ηεο αμίαο ελφο ζπζηήκαηνο εμαεξηζκνχ ζε λέα θηίξηα ή ηα κνλσκέλα παξάζπξα ζηα παιαηά θηίξηα ζε ζρέζε κε ηα παιηά παξάζπξα, αληίζηνηρα. Ζ πξνζπκία λα πιεξψζνπλ νη θαηαλαισηέο είλαη κεγαιχηεξε απφ ηελ εθηέιεζε απηψλ ησλ πξαθηηθψλ εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο. Δπνκέλσο, γηα ηνπο ηδηνθηήηεο ησλ δηακεξηζκάησλ πνπ ελνηθηάδνληαη ζα ήηαλ νηθνλνκηθά πην ινγηθφ λα επελδχζνπλ ζε κέηξα ελεξγεηαθήο απνδνηηθφηεηαο. Απφ ηα 900 ζπλνιηθά άηνκα πνπ επηιέγεθαλ γηα ηελ έξεπλα ησλ Clark et al., (2003), ηα 281 ζπκκεηείραλ ζην πξάζηλν πξφγξακκα ειεθηξηθήο ελέξγεηαο, ελψ ηα ππφινηπα 619 φρη. Υξεζηκνπνηήζεθε ε κέζνδνο Total Design Method θαη ε έξεπλα 69

70 αθνξνχζε ηε ζπκκεηνρή απηψλ ζε έλα πξάζηλν πξφγξακκα ειεθηξηθήο ελέξγεηαο θαη ηε πξνζπκία ηνπο λα πιεξψζνπλ γηα ηελ ελέξγεηα. Σν δείγκα πεξηιακβάλεη απαληήζεηο απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο θαη κε ζπκκεηέρνληεο ζην πξφγξακκα, φπνπ έγηλαλ θαη ζπγθξίζεηο κεηαμχ απηψλ. χκθσλα ινηπφλ κε ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο, δελ ππάξρεη κεγάιε δηαθνξά ζηελ πεξηβαιινληηθή αλεζπρία πνπ δείρλνπλ νη ζπκκεηέρνληεο θαη νη κε ζπκκεηέρνληεο ζην πξφγξακκα ηεο πξάζηλεο ελέξγεηαο. ζνλ αθνξά ηελ ειηθία, θαζψο θαη ην πνζνζηφ ησλ αηφκσλ ηνπ δείγκαηνο κε άζζκα θαη ηα δχν θπκαίλνληαη ζηα ίδηα πνζνζηά θαη γηα ηνπο ζπκκεηέρνληεο θαη κε ζην πξφγξακκα. Δίλαη κε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθνί παξάγνληεο θαη έρνπλ αξλεηηθή επίδξαζε ζηελ απφθαζε ζπκκεηνρήο ησλ αηφκσλ ζην πξφγξακκα. Χζηφζν θακία απφ ηηο δχν κεηαβιεηέο δελ έρεη επηπηψζεηο ζηελ απφθαζε ζπκκεηνρήο ησλ θαηαλαισηψλ ηνπ δείγκαηνο ζην πξφγξακκα πξάζηλεο ελέξγεηαο. Απ'ηελ άιιε πιεπξά, ε πεξηβαιινληηθή αλεζπρία θαη ην πνζνζηφ ηεο αιηξνπηζηηθήο ζπκπεξηθνξάο θαη ζηηο δχν νκάδεο ησλ ζπκκεηερφλησλ είλαη δχν ζηαηηζηηθά ζεκαληηθνί παξάγνληεο πνπ έρνπλ ζεηηθή επίδξαζε ζηελ απφθαζε ζπκκεηνρήο ησλ θαηαλαισηψλ ζην πξφγξακκα πξάζηλεο ελέξγεηαο. Έλα άιιν ζπκπέξαζκα πνπ πξνέθπςε ήηαλ φηη νη κε ζπκκεηέρνληεο ζην πξφγξακκα πξνέξρνληαλ απφ λνηθνθπξηά κε πνιπάξηζκα κέιε, πνπ δνχζαλ ζην ίδην ζπίηη ζε ζχγθξηζε κε ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζην πξφγξακκα, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη ε κεηαβιεηή απηή είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή θαη έρεη αξλεηηθή επίδξαζε σο πξνο ηε ζπκκεηνρή ησλ θαηαλαισηψλ ζην πξφγξακκα. Δλ αληηζέζεη, ην εηζφδεκα επεξεάδεη ζεηηθά ηελ απφθαζε ζπκκεηνρήο ζην πξφγξακκα, ζχκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα πνπ έδεημαλ φηη νη ζπκκεηέρνληεο ζην πξφγξακκα πξάζηλεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο, είραλ πςειφηεξα εηζνδήκαηα. Σέινο, νη εξεπλεηέο θάλνληαο κηα ζπζρέηηζε κεηαμχ ηνπ θχινπ θαη ηεο ζπκκεηνρήο ζην πξφγξακκα, ζπκπέξαλαλ φηη φζνλ αθνξά ηνπο ζπκκεηέρνληεο, ην πνζνζηφ ησλ γπλαηθψλ είλαη κεγαιχηεξν απφ εθείλν ησλ αλδξψλ, ελψ γηα ηνπο κε ζπκκεηέρνληεο ηζρχεη ην αληίζεην. 70

71 Μέζα απφ ηελ έξεπλα ησλ Gotschi et al., (2010), δηεξεπλήζεθαλ ηα θνηλσληθά πξφηππα θαη ε ζπκπεξηθνξά 340 καζεηψλ σο πξνο ηα βηνινγηθά πξντφληα. χκθσλα κε ηελ έξεπλα, ζην γπκλάζην ππάξρεη κηα ζεκαληηθή ζεηηθή ζηάζε ησλ καζεηψλ απέλαληη ζηα νξγαληθά πξντφληα, κε απνηέιεζκα λα θαηαλαιψλνπλ πνιιά απφ απηά. Οη καζεηέο πνπ εθζέηνπλ σο ζεκαληηθνχο παξάγνληεο ζηε δσή ηνπο ηελ πγεία, ηε δηαηξνθή θαη ην πεξηβάιινλ παξνπζηάδνπλ κηα ζεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηα νξγαληθά πξντφληα, ελψ εθείλνη πνπ δειψλνπλ σο ζεκαληηθέο αζρνιίεο ζηε δσή ηνπο, ηε ηειεφξαζε, ηνλ ππνινγηζηή θαη ηα πεξηνδηθά έρνπλ ζεκαληηθά αξλεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηα νξγαληθά. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη ε ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ απέλαληη ζηα νξγαληθά πξντφληα επεξεάδεηαη αξθεηά απφ ηα πξφηππα πνπ πξνβάιιεη θαη πηνζεηεί ε ίδηα ε νηθνγέλεηα θαη θπξίσο νη γνλείο σο πξνο ηα παηδηά ηνπο. Μάιηζηα, φζν απμαλεηαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ, ηφζν πην κεγάιε είλαη ε επηξξνή ηνπο ζηελ θαηαλάισζε νξγαληθψλ πξντφλησλ απφ κέξνπο ησλ παηδηψλ. Ζ νηθνγέλεηα θαίλεηαη λα επεξεάδεη πνιχ πεξηζζφηεξν ηε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ λέσλ ζε ζρέζε κε ηελ επηξξνή πνπ δέρνληαη ηα παηδηά απφ ηα βηβιία θαη ηνπο δαζθάινπο ζην ζρνιείν. Σα θνξίηζηα ήηαλ πηζαλφηεξν λα αλαπηχμνπλ κηα ζεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηα νξγαληθά πξντφληα, ε νπνία επεξεάδεηαη πεξηζζφηεξν απφ ηε ζεηηθή ζηάζε ησλ γνληψλ ηνπο απέλαληη ζηα νξγαληθά πξντφληα, θαη πηζαλφηεξα λα ηα αγνξάζνπλ έλαληη ησλ αγνξηψλ. Γηα ηα αγφξηα, ε άπνςε ησλ θίισλ ηνπο είλαη ζεκαληηθφηεξε απ'φηη είλαη γηα ηα θνξίηζηα. Δπίζεο, φζν απμάλεηαη ε ειηθία ηφζν πηζαλφηεξν είλαη λα αγνξάζνπλ νξγαληθά πξνηφληα. Οη Wandel θαη Bugge (1997), δηεξεχλεζαλ ηα θξηηήξηα κε ηα νπνία 1103 λεαξνί θαηαλαισηέο άλσ ησλ 15 εηψλ ζηελ Ννξβεγία, επηιέγνπλ δηάθνξα πξντφληα φπσο θξέαο, θξνχηα θαη ιαραληθά. χκθσλα κε απηνχο, νη θαηαλαισηέο ελδηαθέξνληαη γηα κεξηθέο πηπρέο θνηλνηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ ηεο θαηαλάισζεο. ε απηήλ ηελ πεξίπησζε ην ελδηαθέξνλ πξνζαλαηνιίζηεθε πξνο ηελ πεξηβαιινληηθά πγηή παξαγσγή πξντφλησλ, αιιά ε ίδηα ηάζε θάλεθε φζνλ αθνξά ην ελδηαθέξνλ γηα ηελ αγνξά ησλ λνξβεγηθψλ ηξνθίκσλ, πξνθεηκέλνπ λα ππνζηεξηρζεί ε λνξβεγηθή απαζρφιεζε. Απηφ ην ελδηαθέξνλ ζπζρεηίδεηαη θαη κε άιιεο πνηνηηθέο θαηαλαισηηθέο πηπρέο, αιιά θαη κε ηηο ηηκέο. Χζηφζν, ηα απνηειέζκαηα δείρλνπλ φηη 71

72 νη πεξηζζφηεξνη θαηαλαισηέο δε ζέινπλ λα ζηακαηήζνπλ έλα κεγάιν κέξνο ησλ πξνζσπηθψλ απφςεψλ ηνπο πξνθεηκέλνπ λα ζπκβάινπλ πξνο φθεινο ηεο θνηλφηεηαο. Απηφ ήηαλ πξνθαλέο θαηά ηε ζχγθξηζε ησλ πξνηεξαηνηήησλ ηνπο γηα ηηο δηαθνξεηηθέο πνηνηηθέο ηδηφηεηεο ζηνπο δηάθνξνπο ηχπνπο ηξνθίκσλ. Οη πνηνηηθέο ηδηφηεηεο πνπ ε πιεηνςεθία ησλ θαηαλαισηψλ δίλνπλ πςειφηεξε αμία είλαη ε γεχζε, ε θξεζθάδα θαη ε ζξεπηηθή αμία. Έλα κεγάιν πνζνζηφ δήισζε φηη πξηλ αγνξάζεη έλα πξντφλ ειέγρεη θαηά πφζν είλαη πεξηβαιινληηθά παξαγφκελν, δείρλνληαο ηελ πξνηίκεζε ηνπο ζηελ αγνξά θξνχησλ θαη ιαραληθψλ επνρήο γηα ιφγνπο κείσζεο ηεο ελέξγεηαο παξαγσγήο πνπ απαηηείηαη γηα ηα ηξφθηκα εθηφο επνρήο. ηαλ απφ ηνπο ελαγφκελνπο δεηήζεθε λα επηιέμνπλ κφλν δχν ηδηφηεηεο, ιίγνη ήηαλ εθείλνη πνπ επέιεμαλ ηελ πεξηβαιινληηθά πγηή παξαγσγή θαη ηελ επεκεξία ησλ δψσλ. Ζ πξνζπκία λα θαηαβιεζνχλ ρξήκαηα γηα πςειφηεξεο ηηκέο ηξνθίκσλ πνπ παξήρζεζαλ θαηά ηξφπν πεξηβαιινληηθά πγηή, παξνπζίαζε ηελ ίδηα απνγνεηεπηηθή ηάζε. Δληνχηνηο, ε πξνζπκία ησλ γπλαηθψλ λα πιεξψζνπλ πςειφηεξε ηηκή γηα βηνινγηθά ηξφθηκα πξνθεηκέλνπ λα κεησζνχλ ηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα ήηαλ κεγαιχηεξε ζε ζρέζε κε απηήλ ησλ αλδξψλ. Αλ θαη απηά ηα απνηειέζκαηα δείρλνπλ φηη πνιινί θαηαλαισηέο πνπ εθθξάδνπλ ελδηαθέξνλ γηα ηξφθηκα πνπ παξάγνληαη νηθνινγηθά θαη κε έλαλ πγηή ηξφπν, σζηφζν νη πεξηζζφηεξνη απφ απηνχο δελ ήηαλ πξφζπκνη λα πιεξψζνπλ ηελ ππάξρνπζα απμεκέλε ηηκή απηψλ ησλ πξντφλησλ. Απηή ε κειέηε επίζεο έδεημε φηη ην ελδηαθέξνλ γηα νηθνινγηθά ηξφθηκα δελ αθνξνχζε κφλν ηηο νηθνλνκηθά εχπνξεο θαηαλαισηηθέο νκάδεο, θαζψο δελ ππήξμε θακία ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ εηζνδήκαηνο ή ηνπ επαγγέικαηνο, νχηε ήηαλ ζρεηηθφ κε ηελ ειηθία θαη ηελ παξνπζία παηδηψλ ζηελ νηθνγέλεηα. Παξ'φιν πνπ ε ειηθία δελ επεξέαζε ηελ απφθαζε γηα ην εάλ πξέπεη λα αγνξαζηνχλ απηά ηα βηνινγηθά πξντφληα, απηφ είρε κεγάιε επηξξνή ζηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο ζα έπξεπε λα αγνξαζηνχλ. Ζ λεφηεξε ειηθηαθή νκάδα ζηήξημε ηελ αγνξαζηηθή ζπκπεξηθνξά ηεο ζηελ εθηίκεζε γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηελ επεκεξία ησλ δψσλ, ελψ ε εθηίκεζε γηα ηελ πγεία ήηαλ ε πην πξνεμέρνπζα αηηία ζηελ παιαηφηεξε ειηθηαθή νκάδα. 72

73 Σπραίν δείγκα 651 ηειεηφθνηησλ καζεηψλ γπκλαζίνπ, ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ έξεπλα ησλ Bissonnette et al., (2001), πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζνχλ νη πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο δηαθφξσλ πξαθηηθψλ παξαγσγήο ηξνθίκσλ θαη θαηά πφζν επεξεάδεη ηνπο καζεηέο ζηελ επηινγή θαηαλάισζεο απηψλ ησλ ηξνθίκσλ. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη νη πεξηζζφηεξνη έθεβνη (69,4%) ζπλεηδεηνπνίεζαλ φηη νη ζπκβαηηθέο πξαθηηθέο θαιιηέξγεηαο απαηηνχλ ηε ρξήζε ησλ θπηνθαξκάθσλ ή δηδαληνθηφλσλ. Πεξίπνπ νη κηζνί απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο (51,3%) ζπκθψλεζαλ φηη νη ζπκβαηηθέο πξαθηηθέο θαιιηέξγεηαο είλαη επηβιαβείο ζην πεξηβάιινλ θαη ζα πξέπεη λα αιιάμεη απηφ (51,3%). Πεξίπνπ ηα 3/4 ησλ εξσηψκελσλ ζπκθψλεζαλ φηη νη νξγαληθέο ηξνθέο είλαη θαιχηεξεο γηα ην πεξηβάιινλ (73,7%) θαη θαιχηεξεο γηα ηελ πξνζσπηθή πγεία ηνπο (74,8%). Δπίζεο, νη νξγαληθέο ηξνθέο ζεσξήζεθαλ αθξηβφηεξεο (55,8%), αιιά θαιχηεξεο ζηελ πξνηίκεζε ησλ θαηαλαισηψλ(45,4%). Δληνχηνηο, γηα θάζε κηα απφ απηέο ηηο δειψζεηο, ην 1/3 ησλ ζπκκεηερφλησλ θάλεθε λα κε γλσξίδεη ηελ απάληεζε. Μεγάιν πνζνζηφ ηνπ δείγκαηνο ζεψξεζε φηη νη ηξέρνπζεο πξαθηηθέο θαιιηέξγεηαο ρξεζηκνπνηνχλ πνιιά απνιηζσκέλα θαχζηκα (βελδίλε, πεηξέιαην) θαη παξάγνπλ ξχπαλζε, ζπλεηζθέξνληαο ζηελ αιιαγή ηνπ θιηκαηνο θαη γεληθά ζηελ ππεξζέξκαλζε ηνπ πιαλήηε φηαλ ηα ηξφθηκα κεηαθέξνληαη απφ καθξηλέο πεξηνρέο (61,5% θαη 50,5%, αληίζηνηρα). Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα λα πξνηηκνχλ ηνπηθά παξαγφκελα νξγαληθά πξντφληα.οη πεξηζζφηεξνη εξσηψκελνη είηε δηαθψλεζαλ (48,3%), είηε δελ ήμεξαλ (27,5%) εάλ ηα ηξφθηκα πνπ θαιιηεξγήζεθαλ ζηελ πεξηνρή ηνπο ήηαλ αθξηβφηεξα απφ ηα ηξφθηκα πνπ θαιιηεξγνχληαη καθξηά. Δξσηήζεηο φζνλ αθνξά ηελ πξνηίκεζε ησλ ηξνθίκσλ πνπ θαιιηεξγνχληαηη ηνπηθά θαη ησλ επηδξάζεψλ ηνπο ζην πεξηβάιινλ θαη ζηελ πξνζσπηθή πγεία νδήγεζε ζε πνζνζηφ 30% πεξίπνπ ησλ εθήβσλ λα απαληήζνπλ φηη δελ γλψξηδαλ, θαη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ ππφινηπνπ δείγκαηνο λα ρσξίδεηαη ζε απαληήζεηο κεηαμχ "δηαθσλεί θάπσο" θαη "ζπκθσλεί θάπσο". ζνλ αθνξά ηελ ζηάζε ησλ εθήβσλ απέλαληη ζηηο πξαθηηθέο παξαγσγήο νξγαληθήο ηξνθήο, ην 63,5% ηνπ δείγκαηνο αλεζχρεζε φηη ηα θπηνθάξκαθα, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ αχμεζε παξαγσγήο πξντφλησλ, ζα δηαξξεχζνπλ ζην λεξφ θαηαλάισζεο πνπ παξέρεηαη ή φηη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ηα δψα εθηξέθνληαη γηα ηα ηξφθηκα βιάπηεη ην πεξηβάιινλ (54,8%). Σν 58,8% θαηέδεημε φηη ήηαλ ζεκαληηθφ ηα 73

74 ηξφθηκα λα θαιιηεξγνχληαη ρσξίο θπηνθάξκαθα θαη δηδαληνθηφλα. πγρξφλσο, νη πεξηζζφηεξνη έθεβνη (71,8%) αλαθέξζεθαλ ζην ζπλαίζζεκα φηη δελ ήηαλ ζεκαληηθφ πξνζσπηθά γηα εθείλνπο ηα ηξφθηκα λα απμάλνληαη κε νξγαληθφ ηξφπν. Αλ θαη, ε πιεηνςεθία ησλ εξσηψκελσλ, έδεημε επίζεο φηη πεξηζζφηεξεο νξγαληθέο ηξνθέο ζα πξέπεη λα είλαη δηαζέζηκεο (69,1%). Ζ πιεηνςεθία ησλ ελαγνκέλσλ (66,2%) ζεψξεζε φηη νη άλζξσπνη πξέπεη λα έρνπλ πεξηζζφηεξα δηαζέζηκα παξαγφκελα ζηελ ίδηα πεξηνρή ηξφθηκα. Δπίζεο, νη πεξηζζφηεξνη έθεβνη (93%) αλαθέξζεθαλ ζην πφζν ζεκαληηθφ είλαη γη'απηνχο λα θαηαλαιψλνπλ ηξφθηκα αθφκα θαη εθηφο επνρήο γηα φιν ην ρξφλν θαη ιηγφηεξν ζεκαληηθφ πνπ απηά παξάγνληαη. Ζ θνηλσληθή επηξξνή απφ γνλείο ή θίινπο γηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηνπηθά νξγαληθά ή παξαγφκελα ηξφθηκα, θαηέζηε ιεηηνπξγηθή. Μφλν ην 10% απ ην 22% ησλ εθήβσλ είπαλ φηη νη θαιχηεξνη θίινη ηνπο ζίγνπξα ή πηζαλψο ζπδήηεζαλ γηα ηηο νξγαληθέο ηξνθέο, θαη ζπγθεθξηκέλα γηα ηε δεκηά ησλ πξαθηηθψλ θαιιηέξγεηαο ζην πεξηβάιινλ, θαη ηε ρξήζε θπηνθαξκάθσλ ή δηδαληνθηφλσλ ζηελ αλάπηπμε ησλ ηξνθίκσλ. Απφ ηελ πνηθηιία ησλ πεγψλ πιεξνθφξεζεο πνπ απαξηζκνχληαη, ε πεγή πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζπρλφηεξα γηα νη πιεξνθνξίεο γηα ηα ηξφθηκα ήηαλ γνλείο (43%) θαη γηα ην πεξηβάιινλ ήηαλ ηειεφξαζε (44%). Οη γνλείο ήηαλ πηζαλφηεξν λα κηιήζνπλ ζε ζρέζε κε ηνπο θίινπο γηα απηά ηα ζέκαηα ζχκθσλα κε ηνπο εθήβνπο. Οκνίσο, πνιχ ιίγνη έθεβνη (10% ζην15%) απνθξίζεθαλ πσο ν θαιχηεξνο θίινο ηνπο ζίγνπξα ή πηζαλψο ζπδεηά γηα αγνξά ηνπηθψλ ηξνθίκσλ, γηα ηελ ελέξγεηα πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα κεηαθέξεη ηα ηξφθηκα, ή ηε ξχπαλζε πνπ παξάγεηαη απφ ηε κεηαθνξά ησλ ηξνθίκσλ. Πάλσ απφ ηνπο κηζνχο (61%) απφ ηνπο εξσηψκελνπο δελ αηζζάλζεθε κηα επζχλε λα αγνξαζηνχλ νη νξγαληθέο ηξνθέο ή λα εληζρπζνχλ νη πξαθηηθέο παξαγσγήο θηιηθψλ πξνο ην πεξηβάιινλ πξντφλησλ πξνθεηκέλνπ λα βειηησζεί ην πεξηβάιινλ. ρεδφλ ηα 2/3 ησλ ελαγνκέλσλ έδεημαλ φηη ήηαλ πεξηβαιινληηθά ελδηαθεξφκελνη (57,6%) ή επζπλείδεηνη σο πξνο ηελ πγεία (60,9%). Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ησλ Corral-Verdugo, (1997), πνπ έγηλε ζε 100 λνηθνθπξέο ζηελ πφιε ηνπ Μεμηθνχ θαη αθνξνχζε ζηελ επαλαρξεζηκνπνίεζε ή αλαθχθισζε δηαθφξσλ πξντφλησλ, έδεημαλ κεηαμχ ησλ απηναλαθεξφκελσλ 74

75 ζπκπεξηθνξψλ γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηεο παξαθνινχζεζεο απηψλ ησλ πξαθηηθψλ ζηελ πξάμε. Οη λνηθνθπξέο ηνπ δείγκαηνο ζεψξεζαλ φηη επαλαρξεζηκνπνηνχλ ή αλαθπθιψλνπλ δηάθνξα πξντφληα, φρη κφλν έλα ή δχν. ηελ πεξίπησζε ηεο αλαθχθισζεο, νη πεξηζζφηεξεο λνηθνθπξέο φκσο δήισζαλ φηη δελ αλαθπθιψλνπλ, εθηφο απφ πξντφληα αινπκηλίνπ, ζίδεξνπ θαη ραξηηνχ. Δληνχηνηο, φπσο θάλεθε απφ ηηο παξαηεξήζεηο, κεξηθά απφ απηά ηα πξντφληα πνπ πξναλέθεξαλ νη λνηθνθπξέο φηη επαλαρξεζηκνπνηνχλ ή αλαθπθιψλνπλ δελ βξέζεθαλ ζην ζπίηη. Καηά ζπλέπεηα, νη απηναλαθεξφκελεο ζπκπεξηθνξέο θάλεθαλ πεξηζζφηεξν λα αθνξνχλ κηα νκνηνγελή αληίιεςε γηα ην εάλ είλαη έλα άηνκν πνπ επαλαρξεζηκνπνηεί ή αλαθπθιψλεη πξάγκαηα, αζρέησο εάλ επαλαρξεζηκνπνηεί ή αλαθπθιψλεη θάπνηα πξντφληα θαη φρη φια. Δπηπιένλ, νη δείθηεο επαλαρξεζηκνπνίεζεο θαη αλαθχθισζεο, πνπ ήηαλ, είηε κέζσ απηναλαθνξάο, είηε κέζσ παξαηεξήζεσλ, δελ παξνπζίαζαλ θαλέλα ζπζρεηηζκφ κεηαμχ ηνπο, αλ θαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ζπζρεηίδνληαη ειαθξψο θαη θάλεθαλ λα είλαη κεξηθψο ζπκπιεξσκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Γηα παξάδεηγκα, ην αινπκίλην επαλαρξεζηκνπνηείηαη ειάρηζηα επεηδή αλαθπθιψλεηαη ζπλήζσο, ελψ ηα ξνχρα, νη ηζάληεο θαη ην ραξηί ζπζθεπαζίαο δελ αλαθπθιψλνληαη επεηδή κπνξνχλ λα επαλαρξεζηκνπνηεζνχλ. Παξφια απηά, φηαλ ζπζρεηίζηεθε ην θάζε αληηθείκελν μερσξηζηά κε ην άιιν αληηθείκελν, ε απηναλαθεξφκελε ζπκπεξηθνξά επαλαρξεζηκνπνίεζεο θαη αλαθχθισζεο νδήγεζαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη νη δξαζηεξηφηεηεο απηέο κεηαμχ ηνπο είλαη αξθεηά ζπλδεδεκέλεο. Απηή ε δηαθνξά θαλεξψλεη δχν κνληέια ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, δεδνκέλνπ φηη νη απηναλαθεξφκελεο ζπκπεξηθνξέο ππνδεηθλχνπλ ηηο αλζξψπηλεο νκνηνγελείο αληηιήςεηο σο πξνο ηελ ζπκπεξηθνξά ησλ λνηθνθπξψλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. ζνλ αθνξά γηα ηνπο ιφγνπο ηνπο νπνίνπο αλαθπθιψλνπλ, νη λνηθνθπξέο δήισζαλ φηη θάλνπλ αλαθχθισζε, φρη κφλν γηα ηε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, αιιά θαη γηαηί ζεσξνχλ φηη κέζσ ηεο αλαθχθισζεο εμνηθνλνκνχλ ρξήκαηα θαη ελέξγεηα. 75

76 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4: Δκπεηξηθή Αλάιπζε ρεηηθά κε ηνπο Πξνζδηνξηζηηθνύο Παξάγνληεο ηεο Βηώζηκεο Καηαλαισηηθήο πκπεξηθνξάο Μαζεηώλ Γπκλαζίνπ 4.1 Μεζνδνινγία δεηγκαηνιεπηηθήο έξεπλαο Πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζνχλ νη πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηε βηψζηκε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά καζεηψλ γπκλαζίνπ, επειέγε ε κέζνδνο ηεο πξσηνγελνχο δεηγκαηνιεπηηθήο έξεπλαο κε ρξήζε εξσηεκαηνινγίνπ, ην νπνίν ζπκπιεξψζεθε απφ 541 ζπλνιηθά καζεηέο γπκλαζίνπ, ειηθίαο 12 έσο 16 εηψλ θαη νη νπνίνη απνηέιεζαλ θαη ην δείγκα ηεο έξεπλαο. Ζ δηαδηθαζία δηαλνκήο θαη ζπκπιήξσζεο ησλ εξσηεκαηνινγίσλ γηα ην δείγκα ηεο έξεπλαο δηήξθεζε απφ ηηο 16/03/11 έσο ηηο 10/04/11 ζηελ πφιε ηεο Αζήλαο, ζηελ Διιάδα. πγθεθξηκέλα ε δηαλνκή ησλ εξσηεκαηνινγίσλ έγηλε ζε δπν ζρνιεία Ννηηναλαηνιηθά ηεο Αηηηθήο, ζηε Νίθαηα θαη ηνλ Κνξπδαιιφ. Δπίζεο, ζε δπν ζρνιεία ζηελ πεξηνρή Ακπειφθεπνη, ζπλνηθία ηεο Αζήλαο ζην θέληξν θαη ηειεπηαίνο ζηαζκφο ήηαλ έλα ζρνιείν ζηα Μειίζζηα, πνπ είλαη βνξεηναλαηνιηθφ πξνάζηην ηεο Αηηηθήο. Σν εξσηεκαηνιφγην βαζίζηεθε ζε πξνεγνχκελεο κειέηεο πνπ παξνπζηάδνληαη ζην θεθάιαην 3 θαη ρσξίδεηαη ζε δεκνγξαθηθέο εξσηήζεηο θαη ζε εξσηήζεηο ζρεηηθά κε ηελ αλαθχθισζε, ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο θαη ηε θαηαλάισζε βηνινγηθψλ πξντφλησλ. Ζ δνκή ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ έγηλε κε βάζε ηνπο ζθνπνχο ηεο έξεπλαο θαη απνηειείηαη απφ ηέζζεξηο επδηάθξηηεο ππνελφηεηεο. Ζ πξψηε πεξηιακβάλεη ελλέα (9) δεκνγξαθηθέο εξσηήζεηο πνπ αθνξνχλ ηνπο εξσηεζέληεο, φπσο ην θχιν, ε ειηθία, ε ηάμε ζηελ νπνία θνηηνχλ θαη ην άηνκν πνπ ηνπο βνεζάεη ζηε κειέηε ησλ ζρνιηθψλ καζεκάησλ, ην κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ην επάγγεικα ησλ γνλέσλ ηνπο, ν ηχπνο θαηνηθίαο πνπ δηακέλνπλ, θαζψο θαη ηνλ αξηζκφ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο πνπ κέλνπλ ζην ίδην ζπίηη κε απηνχο. 76

77 ηελ δεχηεξε ελφηεηα, ην ελδηαθέξνλ επηθεληξψλεηαη ζηελ θαηαγξαθή ησλ απφςεσλ ηνπ δείγκαηνο ζρεηηθά κε ηελ αλαθχθισζε, φπσο πρ. εάλ νη ίδηνη αλαθπθιψλνπλ, εάλ δελ αλαθπθιψλνπλ ηη είλαη απηφ πνπ ηνπο απνηξέπεη ζην λα ην θάλνπλ, πνηεο ππεξεζίεο αλαθχθισζεο ζεσξνχλ φηη ζα έπξεπε λα ππάξρνπλ ή ρξεηάδνληαη βειηίσζε, θαζψο θαη πνηα πιηθά αλαθπθιψκελσλ πξντφλησλ ζεσξνχλ απαξαίηεηα γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Δπίζεο, παξαηίζνληαη 2 νκάδεο εξσηήζεσλ, εθ ησλ νπνίσλ ε πξψηε νκάδα εμεηάδεη γεληθά ηηο απφςεηο ησλ καζεηψλ ζε ζρέζε κε ηελ αλαθχθισζε, δίλνληαο ηνπο κηα θιίκαθα ηεξάξρεζεο. Δπίζεο, ζηελ δεχηεξε νκάδα εξσηήζεσλ, ππάξρεη κηα ζεηξά απφ ζπκπεξηθνξηζηηθέο εξσηήζεηο πνπ αθνξνχλ ηελ αλαθχθισζε, δίλνληαο ηνπο κηα θιίκαθα ηεξάξρεζεο, πξνθεηκέλνπ λα εμεηαζηεί θαηά πφζν νη καζεηέο εκπιέθνληαη ζε δξαζηεξηφηεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αλαθχθισζε, ηελ επηδηφξζσζε ή ηελ επαλαρξεζηκνπνίεζε πξντφλησλ. ηελ ηξίηε ελφηεηα, πνπ αθνξνχζε ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, δφζεθε ζηνπο καζεηέο κηα νκάδα εξσηήζεσλ κε θιίκαθα ηεξάξρεζεο, πξνθείκελνπ λα δηεξεπλεζεί θαηά πφζν ε ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ ζε δηάθνξεο θαζεκεξηλέο δξαζηεξηφηεηεο ηνπο κέζα ή έμσ απφ ην ζπίηη ζπκβαδίδεη κε ηα πξφηππα κηαο βηψζηκεο θαηαλαισηηθήο ζπκπεξηθνξάο σο πξνο ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο. Ζ ηέηαξηε θαη ηειεπηαία ελφηεηα αθνξά ηελ θαηαλάισζε βηνινγηθψλ πξντφλησλ. Οη καζεηέο αθνχ έρνπλ εξσηεζεί θαηά πφζν αγνξάδνπλ βηνινγηθά πξντφληα, ηνπο δίλεηαη θαη ζ'απηήλ ηελ πεξίπησζε έλαο πίλαθαο κε κηα θιίκαθα ηεξάξρεζεο, κε ηελ πεπνίζεζε λα θαηαιήμνπλ ζε θάπνηα ζπκπεξάζκαηα ζρεηηθά κε ηε ζηάζε ησλ λέσλ απέλαληη ζηελ αγνξά πξάζηλσλ πξντφλησλ, ζηελ πξφζεζε ηνπο λα επηιέμνπλ έλα ιηγφηεξν επηβιαβέο γηα ην πεξηβάιινλ πξντφλ θαη ηηο αλεζπρίεο ηνπο γηα ηνλ ηξφπν παξαγσγήο πξντφλησλ κε θηιηθψλ πξνο ην πεξηβάιινλ. Σν εξσηεκαηνιφγην πεξηείρε 72 εξσηήζεηο, νη νπνίεο ήηαλ φιεο θιεηζηνχ ηχπνπ κε πξνθαζνξηζκέλεο απαληήζεηο, εθηφο απφ κηα εξψηεζε φζνλ αθνξά ηελ 77

78 ειηθία ησλ καζεηψλ, φπνπ ήηαλ εξψηεζε αλνηθηνχ ηχπνπ θαη ζηελ νπνία νη καζεηέο κπνξνχζαλ λα θαηαγξάςνπλ εθείλε πνπ ηνπο αληηπξνζψπεπε. Μεηά ηελ νινθιήξσζε ηεο ζπιινγήο ησλ δεδνκέλσλ, αθνινχζεζε ε θσδηθνπνίεζε φισλ ησλ απαληήζεσλ θαη θαηαξηίζηεθε ην θσδηθφ πιάλν, πξνθεηκέλνπ λα αθνινπζήζεη ε επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ ζηνλ ειεθηξνληθφ ππνινγηζηή. Σν πξφγξακκα πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ είλαη ην ζηαηηζηηθφ παθέην SPSS. 4.2 Σν Πξνθίι ηνπ Γείγκαηνο ησλ Μαζεηώλ Α. ΓΖΜΟΓΡΑΦΗΚΑ ΣΟΗΥΔΗΑ Ζ ζπγθεθξηκέλε κειέηε πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ πεξηνρή ηεο Αζήλαο, κε επηηφπηα έξεπλα κέζσ εξσηεκαηνινγίνπ θαη ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ 541 καζεηέο γπκλαζίνπ. Απ ην ζχλνιν ηνπ δείγκαηνο πνπ πήξε κέξνο ζηελ έξεπλα ηα 290 ήηαλ αγφξηα θαη ηα 251 ήηαλ θνξίηζηα, δειαδή πνζνζηά 53,60% θαη 46,40% (βι. Πίλαθα 1, Γηάγξακκα 1 ζην Παξάξηεκα). Ζ ειηθία ησλ καζεηψλ θπκαηλφηαλ κεηαμχ 12 θαη 16 εηψλ (βι. Πίλαθα 2, Γηάγξακκα 4.1). Με ηελ ειηθία ησλ 13 θαη 14 εηψλ λα ππεξηζρχεη ζε πνζνζηά 37% θαη 41,60 % αληίζηνηρα. Χο εθ ηνχηνπ ηα απνηειέζκαηα έδεημαλ ζηελ εξψηεζε φζνλ αθνξά ηελ ηάμε πνπ θνηηνχλ φηη ην 50% ηνπ δείγκαηνο πξνέξρεηαη απφ ηελ β γπκλαζίνπ, ελψ αθνινπζεί ε α γπκλαζίνπ κε πνζνζηφ 39% θαη ηέινο έλα κηθξφ πνζνζηφ ηεο γ γπκλαζίνπ ζην 11% (βι. Πίλαθα 3, Γηάγξακκα 3 ζην Παξάξηεκα). 78

79 Γηάγξακκα 4.1: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηελ Ζιηθία ησλ Μαζεηώλ. Ζ εξψηεζε πνπ αθνξνχζε ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνληψλ ρσξίδεηαη ζηηο εμήο θαηεγνξίεο : Απφθνηηνο/ε δεκνηηθνχ, Απφθνηηνο/ε γπκλαζίνπ, Απφθνηηνο/ε ιπθείνπ, Απφθνηηνο/ε ΗΔΚ, πηπρηνχρνο ΑΔΗ/ΣΔΗ, Κάηνρνο κεηαπηπρηαθνχ δηπιψκαηνο, Κάηνρνο δηδαθηνξηθνχ δηπιψκαηνο. Αμηνζεκείσην είλαη ην γεγνλφο φηη ην κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ηνπ παηέξα θαη ηεο κεηέξαο ησλ καζεηψλ ηνπ δείγκαηνο θπκαίλνληαη ζηα ίδηα πνζνζηά. πγθεθξηκέλα, ζηελ θαηεγνξία Απφθνηηνο/ε ιπθείνπ παξνπζηάζηεθαλ ηα κεγαιχηεξα πνζνζηά κε 39% γηα ηνλ παηέξα θαη 38,80% γηα ηε κεηέξα αληίζηνηρα. ηελ θαηεγνξία Πηπρηνχρνο ΑΔΗ/ΣΔΗ παξνπζηάζηεθε ην ίδην πνζνζηφ κε 22,90%. Αθνινπζεί ε θαηεγνξία Απφθνηηνο/ε γπκλαζίνπ, φπνπ είρακε πνζνζηά κε 13,30% γηα ηνλ παηέξα θαη γηα ηε κεηέξα 13,70% αληίζηνηρα. Σν 11,30% ηνπ δείγκαηνο δήισζε φηη ν παηέξαο ηνπ είλαη θάηνρνο κεηαπηπρηαθνχ δηπιψκαηνο θαη ειάρηζηα πην ρακειά ην 10,40% γηα ηε κεηέξα ηνπ. Έλα κηθξφ πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 3,30% δήισζε πσο ε κεηέξα ηνπ ήηαλ θάηνρνο δηδαθηνξηθνχ δηπιψκαηνο, ελψ εληχπσζε καο θάλεη ην αθφκε ρακειφηεξν πνζνζηφ ηεο ίδηαο θαηεγνξίαο ζην κφιηο 1,30% πνπ αλαθέξεηαη ζηνλ παηέξα. ηελ θαηεγνξία Απφθνηηνο/ε δεκνηηθνχ, νη απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ ήηαλ 5% ζηελ εξψηεζε γηα ηνλ παηέξα, ελψ γηα ηε κεηέξα ιίγν ιηγφηεξν, ζην 4,10%. Πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη ππήξρε έλα κηθξφ πνζνζηφ καζεηψλ πνπ δελ απάληεζαλ ζηελ εξψηεζε απηή, πξνθαλψο γηα ην ιφγν φηη είραλ ράζεη θάπνηνλ απφ ηνπο δπν γνλείο ηνπο (βι. Πίλαθεο 4-5, Γηάγξακκα 4.2, Γηάγξακκα 4 ζην Παξάξηεκα). 79

80 Γηάγξακκα 4.2:Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην Μνξθσηηθό Δπίπεδν ηεο Μεηέξαο. ζνλ αθνξά ηελ εξψηεζε γηα ην επάγγεικα ησλ γνληψλ ησλ εξσηεζέλησλ θπξηαξρνχλ νη απαληήζεηο πνπ αθνξνχλ ηελ θαηεγνξία Ηδησηηθφο ππάιιεινο θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο, κε πνζνζηφ 33,60% γηα ηνλ παηέξα θαη 28,70% γηα ηε κεηέξα. Σν δεχηεξν κεγαιχηεξν πνζνζηφ (24,20%) γηα ηνλ παηέξα αθνξά ην δεκφζην ηνκέα, ελψ γηα ηε κεηέξα αλακελφκελε ήηαλ ε απάληεζε γηα Απαζρφιεζε ζην ζπίηη κε πνζνζηφ 27,50%. Σν 23,80% ησλ αλδξψλ είλαη ειεχζεξνη επαγγεικαηίεο, ελψ γηα ηηο γπλαίθεο αλαθέξεηαη κφλν ην 9,60%. Σέινο, νη ππφινηπεο θαηεγνξίεο Γεσξγφο/ θηελνηξφθνο θαη Γελ έρσ γνληφ ζεκείσζαλ πνιχ ρακειά πνζνζηά θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο (βι. Πίλαθεο 6,7, Γηάγξακκα 4.3, Γηάγξακκα 7 ζην Παξάξηεκα). 80

81 Γηάγξακκα 4.3: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην Δπάγγεικα ηνπ Παηέξα. ηελ εξψηεζε ζρεηηθά κε ηνλ ηχπν θαηνηθίαο, ην ζπληξηπηηθφ πνζνζηφ ηνπ 75,40% ησλ παηδηψλ απάληεζαλ ζε πνιπθαηνηθία, ελψ ην 24% ζε κνλνθαηνηθία. Παξάιιεια, εξσηήζεθαλ θαηά πφζν ε θαηνηθία ζηελ νπνία δηακέλνπλ είλαη ηδηφθηεηε ή πιεξψλνπλ θάπνην ελνίθην, ηα πνζνζηά πνπ δφζεθαλ ήηαλ 66,90% θαη 33,10% αληίζηνηρα (βι. Πίλαθεο 8-9, Γηαγξάκκαηα 8-9 ζην Παξάξηεκα). Δπίζεο, ηα παηδηά εξσηήζεθαλ γηα ηνλ αξηζκφ ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο ηνπο πνπ δνπλ ζηελ ίδηα θαηνηθία καδί κε εθείλα. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ εξσηεζέλησλ, δειαδή ην 48,80% δήισζε ηέζζεξα άηνκα, αθνινπζεί έλα 25,50% πνπ δειψλεη πάλσ απφ ηέζζεξα άηνκα, ηξηκειήο νηθνγέλεηεο δειψλνπλ ην 19% ηνπ δείγκαηνο, ελψ ην 6,70% έρεη επηιέμεη ηελ πξψηε απάληεζε, δειαδή κφλν δχν άηνκα (βι. Πίλαθα 10, Γηάγξακκα 10 ζην Παξάξηεκα). ζνλ αθνξά γηα ην πνην κέινο ηεο νηθνγέλεηαο ηνπο βνεζάεη ζηελ κειέηε ησλ ζρνιηθψλ ηνπο καζεκάησλ, έλα κεγάιν πνζνζηφ ηνπ δείγκαηνο (62%) δήισζε ηε κεηέξα ηνπ, ελψ κφιηο ην 20% δήισζε ηνλ παηέξα ηνπ. Δληχπσζε δεκηνπξγεί ην αξθεηά κεγάιν πνζνζηφ ησλ παηδηψλ (18%) πνπ απάληεζαλ θαλέλαο, ππνλνψληαο φηη θάλνπλ ηελ κειέηε κφλνη ηνπο (βι. Πίλαθα 11, Γηάγξακκα 4.4). 81

82 Γηάγξακκα 4.4: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Βνήζεηα ζην Γηάβαζκα ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. Β. ΑΝΑΚΤΚΛΧΖ ε απηήλ ηελ ελφηεηα, ην ελδηαθέξνλ επηθεληξψλεηαη ζηελ θαηαγξαθή ησλ απφςεσλ ηνπ δείγκαηνο ζρεηηθά κε ηελ αλαθχθισζε. Παξαηίζνληαη 2 νκάδεο εξσηήζεσλ, εθ ησλ νπνίσλ ε πξψηε νκάδα εμεηάδεη γεληθά ηηο απφςεηο ησλ καζεηψλ ζε ζρέζε κε ηελ αλαθχθισζε, ελψ ζηελ δεχηεξε νκάδα εξσηήζεσλ, ππάξρεη κηα ζεηξά απφ ζπκπεξηθνξηζηηθέο εξσηήζεηο πνπ αθνξνχλ ηελ αλαθχθισζε, πξνθεηκέλνπ λα εμεηαζηεί θαηά πφζν νη καζεηέο εκπιέθνληαη ζε δξαζηεξηφηεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αλαθχθισζε, ηελ επηδηφξζσζε ή ηελ επαλαρξεζηκνπνίεζε πξντφλησλ. πγθεθξηκέλα, νη καζεηέο πνπ δειψλνπλ φηη ζπκκεηέρνπλ πάληα ζηελ αλαθχθισζε αληηθεηκέλσλ απνηεινχλ έλα αξθεηά ρακειφ πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 14,4%. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηνπ δείγκαηνο (32%) δειψλεη φηη ζπκκεηέρεη ζπάληα ζηελ αλαθχθισζε. Αξθεηά ζπρλά αλαθπθιψλνπλ νη καζεηέο ζε πνζνζηφ 20,1%, ελψ ζπρλά ζε πνζνζηφ 22,7%. Αμηνζεκείσην είλαη θαη ην πνιχ κηθξφ πνζνζηφ (10,7%) ησλ καζεηψλ πνπ δελ ζπκκεηέρνπλ πνηέ ζηελ δηαδηθαζία ηεο αλαθχθισζεο (βι. Πίλαθα 12, Γηάγξακκα 12 ζην Παξάξηεκα). Παξάιιεια, ε επφκελε εξψηεζε αθνξνχζε ηελ αηηία απνηξνπήο ησλ καζεηψλ απφ ηελ αλαθχθισζε δηαθφξσλ αληηθεηκέλσλ κε ηηο ήδε ππάξρνπζεο ππνδνκέο 82

83 αλαθχθισζεο πνπ ππάξρνπλ ζηελ πφιε ηνπο. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη νη πεξηζζφηεξνη καζεηέο (31,8%) επηθαινχληαη ηελ έιιεηςε θνληηλψλ ππνδνκψλ σο αηηία γηα ηε ζηάζε ηνπο απηή. Αθνινπζεί ε έιιεηςε ρξφλνπ ζε πνζνζηφ 29,2%, ελψ ε έιιεηςε ρψξνπ ζην ζπίηη απαληάηαη ζε ρακειφηεξν πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 3,1%. Δληχπσζε δεκηνπξγείηαη απφ ηελ εηιηθξίλεηα ησλ παηδηψλ γηα έιιεηςε ελδηαθέξνληνο σο πξνο ηελ αλαθχθισζε ζε πνζνζηφ 14,8%. Σέινο, ην 10,9% ηνπ δείγκαηνο απνδίδεη ηηο επζχλεο γηα ηελ κε ζπκκεηνρή ηνπ ζηε δηαδηθαζία ηεο αλαθχθισζεο, ζηελ έιιεηςε ελεκέξσζεο, ελψ έλα 10,2% ζε φια ηα παξαπάλσ (βι. Πίλαθα 13, Γηάγξακκα 4.5). Γηάγξακκα 4.5: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Απνηξνπή από ηελ Αλαθύθισζε. πγρξφλσο, κέζσ ηεο επφκελεο εξψηεζεο πνπ αθνινπζνχζε, δεηήζεθε απφ ηα παηδηά λα επηιέμνπλ κηα κφλν απάληεζε γηα ηηο ππεξεζίεο αλαθχθισζεο πνπ είλαη αλαγθαία ε βειηίσζε ηνπο. χκθσλα κε ηηο απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ, ζρεδφλ νη κηζνί καζεηέο (46,2%) ζεσξνχλ φηη απαηηνχληαη πεξηζζφηεξνη κπιε θάδνη ζηηο θαηά ηφπνπο πεξηνρέο. Ζ ζπρλή ζπιινγή αλαθπθιψζηκσλ πιηθψλ είλαη ε απάληεζε πνπ δφζεθε απφ ην 17,2% ηνπ δείγκαηνο, ελψ ε άπνςε φηη είλαη αλαγθαία ε θαιχηεξε πξνψζεζε πξντφλησλ απφ αλαθπθισκέλα πιηθά εμέθξαδε ην 14,2% ηνπ δείγκαηνο. 83

84 Σν 12,9% ζεσξεί φηη βαξχηεηα νθείιεηαη λα δνζεί ζηελ ελεκέξσζε ησλ πνιηηψλ απφ ηα ΜΜΔ ή απφ κφληκα θέληξα πεξηβαιινληηθήο ελεκέξσζεο θαη κφιηο ην 9,4% ησλ καζεηψλ ζεσξνχλ ηα αληαπνδνηηθά νθέιε σο θίλεηξν γηα ηελ ελζάξξπλζε ησλ πνιηηψλ γηα αλαθχθισζε (βι. Πίλαθα 14, Γηάγξακκα 4.6). ηελ εξψηεζε γηα ην πνηα πιηθά ζεσξνχλ φηη είλαη ζεκαληηθφηεξν λα αλαθπθισζνχλ, πξνθεηκέλνπ λα πξνζηαηεπζεί ην πεξηβάιινλ, ηα παηδηά είραλ ηε δπλαηφηεηα λα δψζνπλ πνιιαπιέο απαληήζεηο. χκθσλα ινηπφλ κε απηέο, ε αλαθχθισζε πιηθψλ φπσο ην ραξηί θαη ην πιαζηηθφ κε πνζνζηφ 54% θαη 52,1% αληίζηνηρα είλαη πεξηζζφηεξν απαξαίηεηε. Σν 33,5% ησλ καζεηψλ επέιεμε ηελ θαηεγνξία ηεο αλαθχθισζεο κπαηαξηψλ, ελψ ην 23,3% ηελ αλαθχθισζε αινπκηλίνπ. Δπίζεο, ε αλαθχθισζε επγελψλ κεηάιισλ απφ θαηαιχηεο απηνθηλήησλ θαη ε αλαθχθισζε πιηθψλ απφ θηλεηά ηειέθσλα είλαη πεξηζζφηεξν απαξαίηεηε γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ζχκθσλα κε ηνπο καζεηέο ζε πνζνζηφ 17,6% θαη 11,5% αληίζηνηρα. Τπάξρνπλ θαη ιίγνη καζεηέο (8,3%) πνπ πηζηεχνπλ φηη ζεκαληηθφηεξε είλαη ε αλαθχθισζε πιηθψλ απφ γπαιί (βι. Πίλαθεο 15-21, Γηαγξάκκαηα ζην Παξάξηεκα). ε ζρέζε κε ηελ εξψηεζε γηα ην αλ πηζηεχνπλ φηη ε αλαθχθισζε εμνηθνλνκεί ελέξγεηα, ην 36,6% ησλ εξσηεζέλησλ δειψλεη πνιχ, ελψ ζε πνζνζηφ 23,7% δειψλεη πάξα πνιχ. Λίγν ρακειφηεξα, ζε πνζνζηφ 20% νη καζεηέο ζεσξνχλ φηη γίλεηαη κηα κέηξηα εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, ελψ έλα 12,4% δειψλνπλ ιίγν. Σέινο, έλα 7,4% πηζηεχεη φηη ε αλαθχθισζε δελ εμνηθνλνκεί θαζφινπ ελέξγεηα (βι. Πίλαθα 22, Γηάγξακκα 22 ζην Παξάξηεκα). Παξάιιεια, νη καζεηέο ξσηήζεθαλ θαηά πφζν ε αλαθχθισζε επηθέξεη νηθνλνκηθφ θέξδνο, θαη νη απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ ζπγθέληξσζαλ πςειά πνζνζηά ζηελ απάληεζε κέηξηα θαη πνιχ ζε πνζνζηφ 25,5% θαη 24,4% αληίζηνηρα. Σν 21,8% δήισζε πσο επηθέξεη ιίγν νηθνλνκηθφ θέξδνο, ελψ αληίζεηα ην 15,5% ζεσξεί φηη ε αλαθχθισζε επηθέξεη πάξα πνιχ νηθνλνκηθφ θέξδνο. Σν πνζνζηφ πνπ δήισζε θαηεγνξεκαηηθά φηη ε αλαθχθισζε δελ επηθέξεη θαζφινπ νηθνλνκηθφ 84

85 θέξδνο αθνξά ην 12,8% ηνπ ζπλφινπ (βι. Πίλαθα 23, Γηάγξακκα 23 ζην Παξάξηεκα). Ζ επφκελε εξψηεζε ζρεηίδεηαη κε ην θαηά πφζν πηζηεχνπλ φηη νπνηνδήπνηε αλαθπθιψκελν πξντφλ δε πξέπεη λα θαηαιήγεη ζηα ζθνππίδηα, αιιά ζε εηδηθνχο θάδνπο γηα ηε κείσζε ησλ ζηεξεψλ απνξξηκκάησλ θαη ε απάληεζε πνπ ζπγθέληξσζε ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ήηαλ πάξα πνιχ ζε πνζνζηφ 43,6%. Αθνινπζεί ε απάληεζε πνιχ ζε πνζνζηφ 34,9%. Δλψ, ζε αξθεηά ρακειφηεξα πνζνζηά βξίζθνληαη νη απαληήζεηο κέηξηα, ιίγν θαη θαζφινπ ζε πνζνζηά 9,2%, 7,6% θαη 4,6% αληίζηνηρα (βι. Πίλαθα 24, Γηάγξακκα 24 ζην Παξάξηεκα). Γηάγξακκα 4.6: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Τπεξεζίεο Αλαθύθισζεο πνπ Πξέπεη λα Βειηησζνύλ ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ε εξψηεζε γηα ην πφζν ζεκαληηθή ζεσξνχλ ηελ αλαθχθισζε πξνο φθεινο ηνπ πιαλήηε ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ηνπ δείγκαηνο ζε πνζνζηφ 65,1% απάληεζε πάξα πνιχ, ελψ ην 22,6% δήισζε πνιχ. Οη ππφινηπεο απαληήζεηο φπσο κέηξηα, ιίγν θαη θαζφινπ θπκαίλνληαλ ζε αξθεηά ρακειά πνζνζηά ηεο ηάμεο 5%%, 4,3% θαη 2,6% αληίζηνηρα (βι. Πίλαθα 25, Γηάγξακκα 4.7). 85

86 Γηάγξακκα 4.7: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα εκαληηθόηεηα Αλαθύθισζεο πξνο θεινο ηνπ Πιαλήηε ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. Σν ζέκα ηεο δξαζηεξηνπνίεζεο ηνπηθψλ αξρψλ ηίζεηαη ζηελ επφκελε εξψηεζε. Οη καζεηέο θαινχληαη λα απαληήζνπλ θαηά πνζφ ζεσξνχλ φηη νη ηνπηθέο αξρέο, φπσο ν δήκνο ηεο πεξηνρήο ηνπο βνεζάεη αξθεηά ηνπο ελδηαθεξφκελνπο γηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ αλαθχθισζε. Σν 37,9% ηνπ δείγκαηνο ζεσξεί φηη νη ηνπηθέο αξρέο βνεζνχλ ιίγν, ελψ ην 24,4% κέηξηα. Αξλεηηθνί σο πξνο ηελ ιεηηνπξγία ησλ ηνπηθψλ αξρψλ ζε ζέκαηα αλαθχθισζεο θαίλεηαη λα είλαη έλα κεγάιν πνζνζηφ ησλ καζεηψλ (21,4%), πνπ ζεσξεί φηη ν δήκνο ηεο πεξηνρήο ηνπο δελ βνεζά θαζφινπ σο πξνο ηελ αλαθχθισζε. Αληίζεηα, έλα 12% πηζηεχεη φηη ν δήκνο βνεζάεη πνιχ, ελψ κφιηο ην 4,3% ζεσξεί φηη βνεζάεη πάξα πνιχ (βι. Πίλαθα 26, Γηάγξακκα 26 ζην Παξάξηεκα). Οη πεπνηζήζεηο ησλ καζεηψλ σο πξνο ην θαηά πφζν είλαη ηθαλνπνηεηηθή ε εθπαίδεπζε ζηα ζρνιεία κε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ αλαθχθισζε, ζπγθεληξψλνληαη ζε κεγάιν βαζκφ ζε απαληήζεηο φπσο ιίγν θαη κέηξηα κε πνζνζηφ 32,5% θαη 27,5% αληίζηνηρα. Σν 17% πηζηεχεη φηη ε εθπαίδεπζε ζηα ζρνιεία είλαη πνιχ ηθαλνπνηεηηθή, ελψ κφιηο ην 6,7% ζεσξεί φηη είλαη πάξα πνιχ ηθαλνπνηεηηθή. Χζηφζν, αξθεηά κεγάιν είλαη θαη ην πνζνζηφ εθείλνπ ηνπ δείγκαηνο πνπ θαίλεηαη απνγνεηεπκέλν απφ ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζην ζρνιείν, θαζψο δειψλεη θαζφινπ ηθαλνπνηεηηθή (βι. Πίλαθα 27, Γηάγξακκα 4.8). 86

87 Γηάγξακκα 4.8: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Ηθαλνπνηεηηθή Δθπαίδεπζε ζηα ρνιεία ρεηηθά κε ηελ Αλαθύθισζε. Οη καζεηέο ζε κεγάιν πνζνζηφ (25,7%) είλαη πνιχ πξφζπκνη λα ζπκκεηάζρνπλ ζε εζεινληηθά πξνγξάκκαηα αλαθχθισζεο, ελψ αληίζηνηρα ζρεδφλ ζην ίδην πνζνζηφ είλαη κέηξηα πξφζπκνη λα ζπκκεηάζρνπλ. Σν 20,1% ηνπ δείγκαηνο ζα ήζειε πάξα πνιχ λα πξνζθέξεη εζεινληηθή εξγαζία ζε ηέηνηνπ είδνπο πξνγξάκκαηα. Αληίζεηα, ιίγε πξνζπκία έσο θαζφινπ δειψλνπλ νη καζεηέο ζε πνζνζηφ 15,5% θαη 13,7% αληίζηνηρα (βι. Πίλαθα 28, Γηάγξακκα 4.9 ζην Παξάξηεκα). Οη καζεηέο ζε εξψηεζε γηα ην αλ αλαθπθιψλνπλ ζην ζπίηη ραξηί, γπαιί, αινπκίλην θιπ δήισζαλ ζηελ πιεηνςεθία ηνπο (29,8%) φηη ην θάλνπλ ζπάληα. Σν ίδην πεξίπνπ πνζνζηφ ηνπ δείγκαηνο αλαθέξεη φηη αλαθπθιψλεη πάληα (15,3%) θαη δελ αλαθπθιψλεη πνηέ (15%). Δλ ηνχηνηο, νη καζεηέο πνπ αλαθπθιψλνπλ ζπρλά έσο αξθεηά ζπρλά θαηαιακβάλνπλ ην 17,6% θαη 22,4% ηνπ ζπλνιηθνχ δείγκαηνο (βι. Πίλαθα 29, Γηάγξακκα 29 ζην Παξάξηεκα). ρεηηθά κε ηελ εξψηεζε γηα ην αλ νη καζεηέο δσξίδνπλ ξνχρα, παπνχηζηα ή άιια αληηθείκελα πνπ γη'απηνχο είλαη άρξεζηα, ζε αλζξψπνπο πνπ ηα ρξεηάδνληαη, ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηνπ δείγκαηνο (31,1%) απάληεζε φηη πάληα ην θάλεη απηφ. Αθνινχζεζαλ απαληήζεηο ζε πνζνζηφ 24,8% θαη 23,3% γηα ζπρλή δσξεά 87

88 πξαγκάησλ θαη αξθεηά ζπρλή αληίζηνηρα. Δπίζεο, έλα 16,1% ησλ καζεηψλ δσξίδεη πξάγκαηα θαη αληηθείκελα ζπρλά, ελψ κφιηο ην 4,8% ηνπ δείγκαηνο δελ ην θάλεη πνηέ (βι. Πίλαθα 30, Γηάγξακκα 30 ζην Παξάξηεκα). Γηάγξακκα 4.9: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Πξνζπκία πκκεηνρήο ησλ Μαζεηώλ ζε Δζεινληηθά Πξνγξάκκαηα Αλαθύθισζεο. ε εξψηεκα κε ην αλ ρξεζηκνπνηνχλ πάληλεο ή άιιεο επαλαρξεζηκνπνηήζηκεο ζαθνχιεο γηα ςψληα νη απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ ήηαλ νη εμήο: ζπάληα κε πνζνζηφ 33,3%, ζπρλά κε πνζνζηφ 21,6%, πνηέ κε πνζνζηφ 20%, αξθεηά ζπρλά κε πνζνζηφ 14,8% θαη ηέινο πάληα κε πνζνζηφ 10,4% (βι. Πίλαθα 31, Γηάγξακκα 31 ζην Παξάξηεκα). Μηα απφ ηηο εξσηήζεηο αθνξνχζε επίζεο θαη ηελ επαλαρξεζηκνπνίεζε ή επηδηφξζσζε αληηθεηκέλσλ, αληί γηα αληηθαηάζηαζε απηψλ κε θαηλνχξηα. Οη καζεηέο ζηελ πιεηνςεθία ηνπο (31,1%) πξνβαίλνπλ ζπάληα ζε ηέηνηνπ είδνπο πξαθηηθέο, ελψ ην 26,4% ην θάλεη ζπρλά. Αθξηβψο ζηα ίδηα πνζνζηά θπκαίλνληαη νη απαληήζεηο πνηέ θαη αξθεηά ζπρλά ζε πνζνζηφ 16,5% ην θαζέλα. Σέινο, έλα κηθξφ πνζνζηφ 9,6% ησλ καζεηψλ επαλαρξεζηκνπνηεί ή επηδηνξζψλεη πάληα ηα πξάγκαηα ηνπ (βι. Πίλαθα 32, Γηάγξακκα 32 ζην Παξάξηεκα). Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ καζεηψλ (31,4%) αλέθεξε φηη πνηέ δελ αγνξάδεη ζρνιηθά ηεηξάδηα απφ αλαθπθισκέλν ραξηί, ελψ ην 28,1% αγνξάδεη ζπάληα. Οη ππφινηπεο απαληήζεηο θπκαίλνληαη πεξίπνπ ζηα ίδηα επίπεδα. Γηα ηελ αθξίβεηα ην 14,8% ηνπ ζπλφινπ δήισζε φηη αγνξάδεη πάληα ηέηνηνπ είδνπο ηεηξάδηα, ην 15,5% 88

89 δειψλεη ζπρλά θαη ηέινο ην 10,2% αξθεηά ζπρλά. (βι. Πίλαθα 33, Γηάγξακκα 4.10). ηε ζπλέρεηα νη καζεηέο θιήζεθαλ λα απαληήζνπλ θαηά πφζν ρξεζηκνπνηνχλ επαλαθνξηηδφκελεο κπαηαξίεο. ηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ παξαηεξείηαη κηα νκνηνγέλεηα ζε φιεο ζρεδφλ ηηο θαηεγνξίεο. Σν 22,9% αλαθέξεη φηη ρξεζηκνπνηεί ζπάληα επαλαθνξηηδφκελεο κπαηαξίεο, ην 22,6% αξθεηά ζπρλά, ελψ ην 22,4% ζπρλά. Πάληα ρξεζηκνπνηνχλ επαλαθνξηηδφκελεο κπαηαξίεο νη καζεηέο ζε πνζνζηφ 19,6%, ελψ ππάξρεη θη έλα πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 12,6% ηνπ δείγκαηνο πνπ δελ ρξεζηκνπνηεί πνηέ (βι. Πίλαθα 34, Γηάγξακκα 34 ζην Παξάξηεκα). Γηάγξακκα 4.10: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Αγνξά ρνιηθώλ Σεηξαδίσλ από Αλαθπθιώκελν Υαξηί ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ζνλ αθνξά ηελ απνθπγή αγνξάο πξντφλησλ κε πνιιέο ζπζθεπαζίεο θαη πεξηηπιίγκαηα, ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηνπ δείγκαηνο απάληεζε πσο ζπάληα απνθεχγεη ηελ αγνξά ηέηνησλ πξντφλησλ. Οη ππφινηπεο απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ απφ ηνπο καζεηέο θαηαλεκήζεθαλ σο εμήο: Οη θαηαλαισηέο πνπ δήισζαλ ζπρλά απνηεινχζαλ ην 27% ηνπ δείγκαηνο, ελψ απηνί πνπ επέιεμαλ ηελ απάληεζε πνηέ 89

90 ήηαλ ζε πνζνζηφ 22% θαη ηέινο ην ίδην πνζνζηφ (9,1%) είραλ νη απαληήζεηο ησλ καζεηψλ αξθεηά ζπρλά θαη πάληα (βι. Πίλαθα 35, Γηάγξακκα 4.11). Γηάγξακκα 4.11: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Απνθπγή Αγνξάο Πξντόλησλ κε Πνιιέο πζθεπαζίεο θαη Πεξηηπιίγκαηα. Γ) ΔΞΟΗΚΟΝΟΜΖΖ ΔΝΔΡΓΔΗΑ ε απηή ηελ ελφηεηα πνπ αθνξά ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, δφζεθε ζηνπο καζεηέο κηα νκάδα εξσηήζεσλ κε θιίκαθα ηεξάξρεζεο, πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζεί θαηά πφζν ε ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ ζε δηάθνξεο θαζεκεξηλέο δξαζηεξηφηεηεο ηνπο κέζα ή έμσ απφ ην ζπίηη ζπκβαδίδεη κε ηα πξφηππα κηαο βηψζηκεο θαηαλαισηηθήο ζπκπεξηθνξάο σο πξνο ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο. Έλα πνιχ ζεκαληηθφ ζηνηρείν ηεο έξεπλαο είλαη θαηά πφζν ην δείγκα ησλ καζεηψλ γλσξίδεη ηηο αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο. Έηζη, απφ ζπγθεθξηκέλε εξψηεζε πνπ ππνβιήζεθε θαίλεηαη πσο ην 80,4% ηνπ δείγκαηνο γλσξίδεη ηελ αηνιηθή ελέξγεηα, θαζψο θαη ην ζπληξηπηηθφ πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 96,3% γλσξίδεη ηελ ειηαθή ελέξγεηα σο αλαλεψζηκε πεγή ελέξγεηαο. Σέινο, πεξίπνπ ζηα ίδηα ρακειά επίπεδα θπκαίλνληαη ηα πνζνζηά γηα ηελ γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ γεσζεξκηθή θαη πδξνειεθηξηθή ελέξγεηα σο αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο ζε πνζνζηά 41,6% θαη 52,7% αληίζηνηρα (βι. Πίλαθεο 36-39, Γηαγξάκκαηα ζην Παξάξηεκα). 90

91 Μφλν ην 12,6% ηνπ δείγκαηνο ησλ καζεηψλ ζεσξεί φηη κέζσ ηεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο, εμνηθνλνκείηαη παξάιιεια θαη ρξήκα. Σν 24,4% πηζηεχεη «αξθεηά» ζηελ κείσζε ηεο ξχπαλζεο απφ ηηο κνλάδεο παξαγσγήο ελέξγεηαο, κε απνηέιεζκα λα αληηκεησπηζηεί ε αχμεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο, ην γλσζηφ ζε φινπο Φαηλφκελν ηνπ Θεξκνθεπίνπ. Δπίζεο, έλαο άιινο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν ζεσξείηαη ζεκαληηθή ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο γηα ην 19,2% ηνπ δείγκαηνο, είλαη γηα ηελ επηβξάδπλζε ηεο εμάληιεζεο ησλ ελεξγεηαθψλ πφξσλ ηνπ πιαλήηε, φπσο ν ιηγλίηεο θαη ην πεηξέιαην θαη ηε δηαηήξεζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ γηα ηηο επφκελεο γεληέο. Έλα κηθξφ πνζνζηφ (1,3%) ησλ καζεηψλ δε ζεσξεί φηη είλαη ζεκαληηθή ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, ελ αληηζέζεη κε ην κηζφ πεξίπνπ δείγκα (42,5%) πνπ ηε ζεσξεί αξθεηά ζεκαληηθή γηα φινπο ηνπο παξαπάλσ ιφγνπο πνπ πξναλαθέξζεθαλ (βι. Πίλαθα 40, Γηάγξακκα 4.12). Οη καζεηέο θιήζεθαλ λα επηιέμνπλ θαηά πφζν είλαη δηαηεζεηκέλνη λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζνπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηνπ δείγκαηνο 36% είλαη κέηξηα δηαηεζεηκέλνη λα πξνζαξκνζηνχλ ζε λέεο ζπλζήθεο δσήο, ψζηε λα πξνζηαηεχζνπλ ην πεξηβάιινλ. Δλψ έλα πνζνζηφ κεηαμχ 20% θαη 23% ησλ εξσηεζέλησλ, είλαη απφ πνιχ έσο πάξα πνιχ δηαηεζεηκέλνη λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο. Λίγν δηαηεζεηκέλνη λα αιιάμνπλ εκθαλίδεηαη έλα 14%, ελψ ππάξρεη έλα πνιχ κηθξφ πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 7%, πνπ εθθξάδεηαη αξλεηηθά ζηελ νπνηαδήπνηε πηνζέηεζε λένπ ηξφπνπ δσήο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο (βι. Πίλαθα 41, Γηάγξακκα 41 ζην Παξάξηεκα). ε εξψηεζε γηα ην πνην πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα ζεσξνχλ ζεκαληηθφηεξν, νη καζεηέο είραλ λα επηιέμνπλ παξαπάλσ απφ κία εξσηήζεηο. Σα απνηειέζκαηα είραλ σο εμήο: ην 56% ηνπ δείγκαηνο ζεσξεί ηα ζηεξεά απφβιεηα σο πξφβιεκα κείδνλνο ζεκαζίαο, ελψ ην 45% ζεσξεί φηη κεγαιχηεξε πξνζνρή νθείιεηαη λα δνζεί ζην πξφβιεκα ηεο εμάληιεζεο ησλ θπζηθψλ πφξσλ θαη ζηελ ξχπαλζε ησλ πδάησλ. Δπίζεο, κεγάιν ήηαλ ην πνζνζηφ ησλ καζεηψλ (54%) πνπ επέιεμαλ ηελ αιιαγή ηνπ θιίκαηνο θαη ηελ ππεξζέξκαλζε ηνπ πιαλήηε σο ην πην ζεκαληηθφ πξφβιεκα ηνπ πεξηβάιινληνο. Ζ εμαθάληζε ηεο ρισξίδαο θαη ηεο παλίδαο, θαίλεηαη λα άγγημε έλα 91

92 κηθξφ κέξνο ηνπ δείγκαηνο ηεο ηάμεο ηνπ 36,4%. Σέινο, ρακειφηεξν πνζνζηφ θαηαιακβάλνπλ νη απαληήζεηο γηα ηελ θαηαζηξνθή ησλ δαζψλ σο ζεκαληηθφ πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα ζε πνζνζηφ 29,9% (βι. Πίλαθεο 42-48, Γηαγξάκκαηα ζην Παξάξηεκα). Γηάγξακκα 4.12: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηε εκαζία ηεο Δμνηθνλόκεζεο Δλέξγεηαο ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. Οη γλψζεηο ησλ παηδηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνέξρνληαη φπσο ήηαλ αλακελφκελν, θπξίσο κέζσ ηεο καζεζηαθήο δηδαζθαιίαο ηνπ ζρνιείνπ ζε πνζνζηφ 62,5%. Ζ ηερλνινγία θαη ζπγθεθξηκέλα ην Γηαδίθηπν θαίλεηαη λα έρεη κπεη ζηελ θαζεκεξηλφηεηα ησλ παηδηψλ, θαζψο ην 45,5% ηνπ δείγκαηνο ην επέιεμε σο κέζν ελεκέξσζεο γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο. Αθνινπζεί ε ηειεφξαζε ζε πνζνζηφ 41,6% θαη ε νηθνγέλεηα κφιηο ζην 32,5%. Αλακελφκελα ήηαλ θαη ηα ρακειά πνζνζηά ηεο ελεκέξσζεο ησλ καζεηψλ κέζσ εθεκεξίδσλ ηεο ηάμεο ηνπ 17,7%, θαζψο δελ είλαη έλα ηφζν δεκνθηιέο κέζν ελεκέξσζεο ζε απηέο ηηο ειηθίεο (βι. Πίλαθεο 49-53, Γηαγξάκκαηα 49-53). ηε ζπλέρεηα δεηήζεθαλ απαληήζεηο κέζα απφ έλα ζχλνιν 12 εξσηήζεσλ πνπ ζθνπφ είραλ λα εμαθξηβψζνπλ ηελ ελεξγεηαθή ζπλείδεζε ησλ καζεηψλ γπκλαζίνπ. Ζ πξψηε εξψηεζε πνπ αθνξνχζε ηε ρξήζε ιακπηήξσλ εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο, νη 92

93 καζεηέο απάληεζαλ ζπάληα έσο πνηέ ζε πνζνζηφ 23,7% θαη 20,3% αληίζηνηρα. Δλψ, ζπρλά έσο αξθεηά ζπρλά νη απαληήζεηο θπκαίλνληαλ ζε πνζνζηφ 15,7% θαη 18,5% αληίζηνηρα. Αμηνζεκείσην είλαη ην γεγνλφο, φηη κεγάιν πνζνζηφ ηνπ δείγκαηνο (21,8%) ρξεζηκνπνηεί ιακπηήξεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο (βι. 54 Πίλαθα, Γηάγξακκα 54 ζην Παξάξηεκα). ηελ εξψηεζε πνπ αθνξνχζε ην θαηά πφζν νη καζεηέο αθήλνπλ θάπνην θσο αλακκέλν θαηά ηε δηάξθεηα πνπ θνηκνχληαη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηνπ δείγκαηνο (47,1%) απάληεζε θαηεγνξεκαηηθά πνηέ θαη είλαη ινγηθφ θαζψο ζε κηθξφηεξεο ειηθίεο παξαηεξείηαη πην ζπρλά ην θαηλφκελν απηφ. Αθνινπζεί ην πνζνζηφ 18,5% πνπ αθνξά ηελ απάληεζε πάληα, ελψ ιίγν ρακειφηεξα (16,3%) εθείλνη πνπ δειψλνπλ ζπάληα. ε αθφκε ρακειφηεξα πνζνζηά εκθαλίδνληαη νη απαληήζεηο ζπρλά ή αξθεηά ζπρλά ησλ καζεηψλ ζε πνζνζηφ 9,8% θαη 8,3% αληίζηνηρα (βι. 55 Πίλαθα, Γηάγξακκα 4.13). Γηάγξακκα 4.13: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα ην αλ Κνηκνύληαη κε Αλακκέλν Φσο ζην Γσκάηην ηνπο. 93

94 Ζ επφκελε εξψηεζε αθνξνχζε ζην θαηά πφζν νη καζεηέο αθήλνπλ αλνηθηά ηα θψηα ή ηηο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο ηνπ ζπηηηνχ, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ. ε πνζνζηφ κεγαιχηεξν απφ ην κηζφ ηνπ δείγκαηνο (57,7%) απάληεζε πνηέ, ελψ έλα άιιν πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 24,8% απάληεζε ζπάληα. Μφλν ην 9,4% ηνπ δείγκαηνο παξαδέρηεθε φηη αθήλεη ζπρλά ηηο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηέο φηαλ ιείπεη. Σέινο, ζε αξθεηά κηθξφηεξα πνζνζηά ήηαλ νη απαληήζεηο ησλ καζεηψλ πνπ αθήλνπλ αξθεηά ζπρλά ή πάληα αλνηθηέο ηηο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο φηαλ ιείπνπλ ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ ζε πνζνζηφ ηεο ηάμεσο ησλ 5% θαη 3,1% αληίζηνηρα (βι. Πίλαθα 56, Γηάγξακκα 56 ζην Παξάξηεκα). ε αλάινγε εξψηεζε ζρεηηθά κε ην αλ νη καζεηέο αθήλνπλ ηνλ ππνινγηζηή, ηελ ηειεφξαζε ή άιινπ είδνπο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο ζε θαηάζηαζε αλακνλήο νη καζεηέο απάληεζαλ ζπάληα έσο πνηέ ζε πνζνζηφ 27,7% θαη 32,7% αληίζηνηρα. ε κηθξφηεξν πνζνζηφ απφ ηα πξνεγνχκελα, ην 19,2% ησλ καζεηψλ μερλάεη ζπρλά ηηο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο ζε θαηάζηαζε αλακνλήο, ελψ ην 12,9% αξθεηά ζπρλά. ε αθφκα ρακειφηεξν πνζνζηφ (7,4%) θπκαίλνληαη νη απαληήζεηο εθείλσλ πνπ μερλνχλ πάληα ηηο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο ζε αλακνλή (βι. Πίλαθα 57, Γηάγξακκα 4.14). Γηάγξακκα 4.14: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην αλ νη Μαζεηέο Αθήλνπλ ηνλ Τπνινγηζηή, ηε Σειεόξαζε ή Γηάθνξεο Άιιεο Ζιεθηξηθέο πζθεπέο ζε Αλακνλή. 94

95 Αθνινχζσο, ζηελ εξψηεζε ζρεηηθά κε ην αλ αθήλνπλ ηνπο θνξηηζηέο δηαθφξσλ ζπζθεπψλ ζηελ πξίδα ρσξίο λα ηα ρξεζηκνπνηνχλ, θαίλεηαη πσο ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ 37,7% δελ ην θάλεη πνηέ. Δλψ, ην 24,8% ηνπ δείγκαηνο μερλάεη ηνπο θνξηηζηέο ζηελ πξίδα αιιά ζπάληα. Μηθξέο απνθιίζεηο βξέζεθαλ ζηηο απαληήζεηο ησλ παηδηψλ κεηαμχ εθείλσλ πνπ αθήλνπλ ηνπο θνξηηζηέο ζηελ πξίδα ζπρλά απφ εθείλνπο πνπ ηνπο αθήλνπλ αξθεηά ζπρλά ζε πνζνζηφ 13,9% θαη 14,4% αληίζηνηρα. Σέινο, έλα κηθξφ πνζνζηφ (9,2%) ησλ καζεηψλ αθήλεη πάληα ηνπο θνξηηζηέο ζηελ πξίδα αθφκα θαη φηαλ δελ ηνπο ρξεζηκνπνηεί (βι. Πίλαθα 58, Γηάγξακκα 58 ζην Παξάξηεκα). ρεηηθά κε ην αλ νη εξσηεζέληεο αθήλνπλ ην λεξφ ηεο βξχζεο λα ηξέρεη δηαξθψο (πρ. φηαλ πιέλνπλ ηα δφληηα ηνπο ή ηα ρέξηα ηνπο), ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ηνπ 47,7% ηνπ δείγκαηνο απάληεζε φηη δελ ζπλεζίδεη λα αθήλεη πνηέ ην λεξφ λα ηξέρεη, ην 23,8% ην θάλεη ζπάληα, ελψ ην 11,5% ην θάλεη ζπρλά. Σα κηθξφηεξα πνζνζηά κνηξάδνληαη ζην 7,4% πνπ ζπλεζίδεη λα αθήλεη ην λεξφ λα ηξέρεη αξθεηά ζπρλά θαη ην 9,6% πνπ ην αθήλεη πάληα (βι. Πίλαθα 59, Γηάγξακκα 4.15). Γηάγξακκα 4.15: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην αλ νη Μαζεηέο Αθήλνπλ ην Νεξό λα Σξέρεη Καζώο Βνπξηζίδνπλ ηα Γόληηα ηνπο ή Πιέλνπλ ηα Υέξηα ηνπο. 95

96 Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ εξσηεζέλησλ (35,5%) αλέθεξε πσο ζην ζπίηη δε ρξεζηκνπνηνχλ πνηέ ην πιπληήξην πηάησλ, ελψ έλα 26,1% ην ρξεζηκνπνηεί πάληα. Ζ αξθεηή ζπρλή ρξήζε πιπληεξίνπ πηάησλ απαληάηαη ζε πνζνζηφ 15,9%, ελψ ε ζπρλή ρξήζε ζε 12,2%. Σέινο, έλα πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 10,4% δήισζε φηη ζπάληα βάδεη ζε ιεηηνπξγία ην πιπληήξην πηάησλ (βι. Πίλαθα 60, Γηάγξακκα 60 ζην Παξάξηεκα). Οη καζεηέο ξσηήζεθαλ επίζεο εάλ ρξεζηκνπνηνχλ θιηκαηηζηηθφ ην θαινθαίξη πξνθεηκέλνπ λα δξνζηζηνχλ. Μφλν ην 12,9% ησλ εξσηεζέλησλ δε ρξεζηκνπνηεί ην θιηκαηηζηηθφ πνηέ. Έλα κηθξφ πνζνζηφ 11,3% ρξεζηκνπνηεί ην θιηκαηηζηηθφ ζπάληα. ηα ίδηα πεξίπνπ επίπεδα θπκαίλνληαλ νη απαληήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ζπρλή ή αξθεηά ζπρλή ρξήζε θιηκαηηζηηθνχ ην θαινθαίξη, ζε πνζνζηφ 22,7% θαη 22% αληίζηνηρα. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ καζεηψλ, ηεο ηάμεο ηνπ 31,1% παξνπζηάδεηαη λα ρξεζηκνπνηεί πάληα ην θιηκαηηζηηθφ πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζεη ηηο πςειέο ζεξκνθξαζίεο ην θαινθαίξη (βι. Πίλαθα 61, Γηάγξακκα 4.16). Γηάγξακκα 4.16: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Υξήζε Κιηκαηηζηηθνύ ην Καινθαίξη. ζνλ αθνξά ηε ρξήζε ειηαθνχ ζεξκνζίθσλα, ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ καζεηψλ (31,2%) δήισζε φηη ην ρξεζηκνπνηεί πάληα. Σν 18,9% ησλ καζεηψλ 96

97 θάλνπλ ρξήζε ηνπ ειηαθνχ ζεξκνζίθσλα αξθεηά ζπρλά, ελψ ζπρλά ην 16,6%. πάληα ρξήζε ειηαθνχ ζεξκνζίθσλα θάλεη ην 10,9% ηνπ δείγκαηνο, ελψ εληχπσζε δεκηνπξγείηαη απφ ην αξθεηά κεγάιν πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 22,4% πνπ δειψλνπλ φηη δελ ρξεζηκνπνηνχλ ειηαθφ ζεξκνζίθσλα (βι. Πίλαθα 62, Γηάγξακκα 4.17). Οη καζεηέο θιήζεθαλ λα απαληήζνπλ εάλ ληχλνληαη κε δεζηά ξνχρα ην ρεηκψλα φηαλ βξίζθνληαη ζην ζπίηη ηνπο, νχησο ψζηε λα κελ ρξεηαζηεί λα θαηαλαιψζνπλ πεξηζζφηεξε ελέξγεηα γηα ηελ αχμεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο κέζα ζην ζπίηη. Οη απαληήζεηο γηα ηελ επηινγή αξθεηά ζπρλά θαη ζπρλά θπκαίλνληαη πεξίπνπ ζηα ίδηα επίπεδα (24% θαη 23,3% αληίζηνηρα). Σν 19,6% ησλ καζεηψλ ζπκπεξηθέξνληαη θαηά απηφλ ηνλ ηξφπν πάληα. Σν 20,7% δειψλεη ζπάληα φηη ληχλεηαη κε δεζηά ξνχρα, ελψ ην 12,4% πνηέ, ππνδειψλνληαο φηη δελ ηνπο ελδηαθέξεη ηδηαίηεξα ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο (βι. Πίλαθα 63, Γηάγξακκα 63 ζην Παξάξηεκα). Γηάγξακκα 4.17: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Υξήζε Ζιηαθνύ Θεξκνζίθσλα. Αλαθνξηθά κε ηελ εξψηεζε γηα ην αλ νη καζεηέο μερλνχλ αλακκέλν ηνλ ειεθηξηθφ ζεξκνζίθσλα ζηελ πιεηνςεθία ηνπ ην δείγκα (36%) απάληεζε θαηεγνξεκαηηθά πνηέ. Σν 29,4% ησλ εξσηεζέλησλ μερλά λα θιείζεη ην ζεξκνζίθσλα ζπάληα, ελψ ην 16,6% ζπρλά. ε κηθξφηεξα πνζνζηά θπκαίλνληαη νη απαληήζεηο ησλ καζεηψλ εθείλσλ πνπ μερλνχλ αλακκέλν ηνλ ειεθηξηθφ ζεξκνζίθσλα αξθεηά ζπρλά ή πάληα ζε πνζνζηφ 10,9% θαη 7% αληίζηνηρα (βι. Πίλαθα 64, Γηάγξακκα 64 ζην Παξάξηεκα). 97

98 ηελ επφκελε εξψηεζε δεηήζεθε απφ ηνπο καζεηέο λα δειψζνπλ πφζν ζπρλά ρξεζηκνπνηνχλ ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο γηα ηηο κεηαθηλήζεηο ηνπο. Ο κεγαιχηεξνο αξηζκφο ηνπ δείγκαηνο (27%) δήισζε αξθεηά ζπρλά θαη αθνινπζεί ην πνζνζηφ 23,1% πνπ δήισζαλ ζπάληα. πρλή ρξήζε κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο δήισζε ην 22,6%, ελψ ην 18,3% ηα ρξεζηκνπνηεί πάληα. Σέινο, ππάξρεη θαη έλα 9,1% πνπ δελ επηβηβάδεηαη πνηέ ζηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο (βι. Πίλαθα 65, Γηάγξακκα 4.18). Γηάγξακκα 4.18: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Υξήζε Μέζσλ Μαδηθήο Μεηαθνξάο. Γ. ΚΑΣΑΝΑΛΧΖ ΒΗΟΛΟΓΗΚΧΝ- ΟΗΚΟΛΟΓΗΚΧΝ ΠΡΟΨΟΝΣΧΝ Ζ ηέηαξηε θαη ηειεπηαία ελφηεηα αθνξά ηελ θαηαλάισζε βηνινγηθψλ πξντφλησλ. Οη καζεηέο αθνχ έρνπλ εξσηεζεί θαηά πφζν θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά πξντφληα, ηνπο δίλεηαη κηα ζεηξά εξσηήζεσλ κε ηελ πεπνίζεζε λα πξνθχςνπλ θάπνηα ζπκπεξάζκαηα ζρεηηθά κε ηε ζηάζε ησλ λέσλ απέλαληη ζηελ θαηαλάισζε πξάζηλσλ πξντφλησλ, ζηελ πξφζεζε ηνπο λα επηιέμνπλ έλα ιηγφηεξν επηβιαβέο γηα ην πεξηβάιινλ πξντφλ θαη ηηο αλεζπρίεο ηνπο γηα ηνλ ηξφπν παξαγσγήο πξντφλησλ κε θηιηθψλ πξνο ην πεξηβάιινλ. ρεηηθά κε ηα βηνινγηθά- νηθνινγηθά πξντφληα, νη καζεηέο ζε πνζνζηφ 31,8% εκθαλίδνληαη λα θάλνπλ ζπρλή θαηαλάισζε απηψλ. Αξθεηά ζπρλά θαηαλαιψλνπλ θαη νη καζεηέο ζε πνζνζηφ 23,3%. πάληα έσο πνηέ νη καζεηέο θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά πξντφληα ζε πνζνζηφ 28,8% θαη 8,1% αληίζηνηρα. Δλψ, έλα 98

99 αξθεηά κηθξφ πνζνζηφ ηνπ δείγκαηνο θαηαλαιψλεη πάληα βηνινγηθά πξντφληα (βι. Πίλαθα 66, Γηάγξακκα 4.19). Γηάγξακκα 4.19: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Καηαλάισζε Βηνινγηθώλ- Οηθνινγηθώλ Πξντόλησλ. ηελ εξψηεζε γηα ην αλ νη καζεηέο πξνηηκνχλ πξντφληα ή ππεξεζίεο κε ηελ εηηθέηα ECO, πνπ ππνδειψλεη θαη πηζηνπνηεί φηη ηα πξντφληα απηά είλαη θηιηθφηεξα πξνο ην πεξηβάιινλ, ηα απνηειέζκαηα έδεημαλ ρακειά πνζνζηά ησλ καζεηψλ (9,2%) πνπ δηαζέηνπλ ρξήκαηα πάληα γηα πξντφληα κε νηθνινγηθή ζήκαλζε. Απηφ ζα κπνξνχζε ελδερνκέλσο λα απνδνζεί ζηελ έιιεηςε ελδηαθέξνληνο ή θαη αθφκα ζηελ έιιεηςε πιεξνθφξεζεο ησλ παηδηψλ ζρεηηθά κε ηα νηθνινγηθά πηζηνπνηεκέλα πξντφληα απφ ηελ πιεπξά ηεο πνιηηείαο. Οη πεξηζζφηεξνη απαληνχλ φηη ηα πξνηηκνχλ ζπάληα (32,9%), ην 26,1% ηα πξνηηκά ζπρλά, ην 17,4% αξθεηά ζπρλά, ελψ ην 14,4% πνηέ (βι. Πίλαθα 67, Γηάγξακκα 4.20). ζνλ αθνξά ηηο πξνηηκήζεηο ησλ παηδηψλ ζε θξνχηα θαη ιαραληθά επνρήο, ην 29,2% ησλ καζεηψλ ηα πξνηηκάεη αξθεηά ζπρλά, ελψ ην 12,8% ζπάληα ηα αγνξάδεη. Οη καζεηέο πνπ γλσξίδνπλ φηη ηα ηνπηθά πξντφληα είλαη πην νηθνλνκηθά θαη πγηεηλά, ηα πξνηηκνχλ ζπρλά ζε πνζνζηφ 26,6% θαη πάληα εθείλνη ζε πνζνζηφ 27,2%. Αξθεηά ρακειφ είλαη ην πνζνζηφ εθείλν (4,3%) ησλ καζεηψλ πνπ αγνξάδνπλ θαη θξνχηα εθηφο επνρήο, ρσξίο λα ελδηαθέξνληαη γηα ηελ απμεκέλε δαπάλε παξαγσγήο ηνπο (βι. Πίλαθα 68, Γηάγξακκα 68 ζην Παξάξηεκα). 99

100 Ζ αλεζπρία ησλ παηδηψλ γηα ηε ρξήζε θπηνθαξκάθσλ θαη ρεκηθψλ ιηπαζκάησλ ζηνλ ηνκέα ησλ ηξνθίκσλ, παξνπζηάδεηαη έληνλα απφ απαληήζεηο ζπρλά έσο αξθεηά ζπρλά ζε πνζνζηφ 22% θαη 25,1% αληίζηνηρα. πάληα αλεζπρεί ην 20% ηνπ δείγκαηνο, ελψ ην 11,3% δελ αλεζπρεί πνηέ. Αξθεηά πςειφ είλαη φκσο θη εθείλν ην δείγκα πνπ αλεζπρεί πάληα γηα ηηο πξαθηηθέο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηα ηξφθηκα ηα νπνία θαηαλαιψλεη (βι. Πίλαθα 69, Γηάγξακκα 4.21). Γηάγξακκα 4.20: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Πξνηίκεζε Πξντόλησλ ή Τπεξεζηώλ κε ηελ Δηηθέηα ECO πνπ Γείρλεη όηη Απηά Δίλαη Φηιηθόηεξα πξνο ην Πεξηβάιινλ. Έλα αξθεηά κεγάιν πνζνζηφ ησλ καζεηψλ 30,3% δειψλνπλ φηη δελ πξνηηκνχλ λα ρξεζηκνπνηνχλ πνηέ ζακπνπάλ θαη αθξφινπηξα απφ θπηηθά ζπζηαηηθά θαη πνπ δελ έρνπλ πεηξακαηηζηεί πξψηα ζε δψα. Οη απαληήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηε ζπρλή ή ζπάληα ρξήζε ηέηνησλ θαιιπληηθψλ θπκαίλνληαλ ζε πνζνζηφ 17,7% θαη 18,5% αληίζηνηρα. Δλψ αξθεηά ζπρλά πξνηηκνχλ ηέηνηα πξντφληα νη καζεηέο ζε πνζνζηφ 14,6%. Δπίζεο, ππάξρεη θη έλα πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 18,9% πνπ ρξεζηκνπνηεί ηέηνηνπ είδνπο θαιιπληηθά αθφκα θαη αλ δελ έρνπλ δνθηκαζηεί θαηά θάπνην ηξφπν γηα ηπρφλ παξελέξγεηεο. (βι. Πίλαθα 70, Γηάγξακκα 70 ζην Παξάξηεκα). ηε ζπλέρεηα νη καζεηέο θιήζεθαλ λα απαληήζνπλ θαηά πφζν πξνηηκνχλ λα ρξεζηκνπνηνχλ νηθνινγηθά απνξξππαληηθά ή θαζαξηζηηθά ζην ζπίηη. Σν 25% απηψλ 100

101 απάληεζαλ φηη ρξεζηκνπνηνχλ ζπρλά ηέηνηνπ είδνπο πξντφληα, ελψ ην 24% ζπάληα. Οη πξνηηκήζεηο ησλ καζεηψλ ζε νηθνινγηθά θαζαξηζηηθά, πνπ δειψλνπλ πάληα αγγίδεη ην 18,3%, ελ αληηζέζεη κε ην 10% ηνπ δείγκαηνο πνπ δειψλεη φηη δελ ρξεζηκνπνηνχλ πνηέ νηθνινγηθά θαζαξηζηηθά ζην ζπίηη. Σέινο, εθείλνη πνπ δήισζαλ φηη πξνηηκνχλ ηε ρξήζε νηθνινγηθψλ απνξξππαληηθψλ αξθεηά ζπρλά απνηειεί ην 22,7% ηνπ δείγκαηνο (βι. Πίλαθα 71, Γηάγξακκα 71 ζην Παξάξηεκα). Γηάγξακκα 4.21: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Αλεζπρία ησλ Μαζεηώλ σο πξνο ηελ Τπεξβνιηθή Υξήζε Φπηνθαξκάθσλ θαη Υεκηθώλ Ληπαζκάησλ. ε εξψηεζε θαηά πφζν ζα επέιεγαλ αλάκεζα ζε δχν πξντφληα, εθείλν πνπ ε θαηαλάισζε ηνπ ζα ήηαλ ιηγφηεξν επηβιαβήο γηα ηνλ άλζξσπν θαη ην πεξηβάιινλ γεληθφηεξα, νη καζεηέο απάληεζαλ ζηελ πιεηνςεθία ηνπο (30,1) ζπρλά. Αθνινπζεί ζε δεχηεξν κεγαιχηεξν πνζνζηφ (22,4%) ε απάληεζε αξθεηά ζπρλά θαη ε απάληεζε ζπάληα ζε 20,4%. Σν 8,9% ησλ καζεηψλ δήισζε φηη πνηέ δελ ζα έκπαηλε ζηε δηαδηθαζία λα επηιέμεη έλα πξντφλ θηιηθφηεξν πξνο ην πεξηβάιινλ έλαληη θάπνηνπ άιινπ, ελ αληηζέζεη κε εθείλν ην πνζνζηφ ηνπ δείγκαηνο (18,3%) πνπ επηιέγεη λα αγνξάδεη πξντφληα κε βάζε ηνπ θαηά πφζν θηιηθά είλαη πξνο ην πεξηβάιινλ (βι. Πίλαθα 72, Γηάγξακκα 4.22). Σέινο, ζηνπο καζεηέο δφζεθε κηα εξψηεζε ζρεηηθά κε ηελ πξνηίκεζε γηα θαηαλάισζε ηνπηθψλ πξντφλησλ, νχησο ψζηε λα απνθεπρζνχλ ή λα ειαηησζνχλ νη ξππνγφλεο κεηαθνξέο απφ ηελ κηα κεξηά ηνπ πιαλήηε ζηελ άιιε. Ζ πιεηνςεθία ηνπ 101

102 δείγκαηνο (27,2%) απάληεζε φηη πξνηηκά λα θαηαλαιψλεη ζπρλά ηνπηθά πξντφληα, ελψ κε κηθξφηεξε πνζνζηηαία απφθιηζε απφ ην πξνεγνχκελν, ην 26,2% ηνπ δείγκαηνο ην θαηαλαιψλεη ζπάληα. Έλα 20,7% ησλ καζεηψλ θαηαλαιψλεη αξθεηά ζπρλά ηνπηθά πξντφληα, ελψ ζε αξθεηά ρακειφηεξα πνζνζηά βξίζθνληαη νη απαληήζεηο πνηέ (13,1%) θαη πάληα (12,8%) (βι. Πίλαθα 73, Γηάγξακκα 73 ζην Παξάξηεκα). Γηάγξακκα 4.22: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Δπηινγή Πξντόλησλ πνπ ε Καηαλάισζε ηνπο Δίλαη Ληγόηεξν Δπηβιαβήο γηα ηνλ Άλζξσπν θαη ην Πεξηβάιινλ. ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5. Δθηίκεζε Οηθνλνκεηξηθώλ Τπνδεηγκάησλ γηα ηνπο Πξνζδηνξηζηηθνύο Παξάγνληεο ηεο Βηώζηκεο Καηαλαισηηθήο πκπεξηθνξάο ησλ Μαζεηώλ Γπκλαζίνπ ηε ζπγθεθξηκέλε ελφηεηα πξαγκαηνπνηείηαη ε αλάιπζε θαη ε παξνπζίαζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο εθηίκεζεο ησλ παιηλδξνκήζεσλ γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο βηψζηκεο θαηαλαισηηθήο ζπκπεξηθνξάο ησλ καζεηψλ γπκλαζίνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα, παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά ηα απνηειέζκαηα ηεο εθηίκεζεο ππνδεηγκάησλ παιηλδξφκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο i) ηεο 102

103 ζπρλφηεηαο ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ ζηελ αλαθχθισζε, ii) ηεο ζπρλφηεηαο πνπ αθήλνπλ νη καζεηέο ην λεξφ λα ηξέρεη θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο iii) ηεο ζπρλφηεηαο πνπ θαηαλαιψλνπλ νη καζεηέο βηνινγηθάνηθνινγηθά πξνηφληα νη καζεηέο, iv) ηεο ζπρλφηεηαο πνπ αθήλνπλ νη καζεηέο ηα θψηα θαη ηηο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ v) ηεο ζπρλφηεηαο ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο απφ ηνπο καζεηέο, vi) ησλ πεπνηζήζεσλ ησλ καζεηψλ γηα ηε ζεκαζία ηεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο, πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ θαη vii) ηεο απνηξνπήο ησλ καζεηψλ απφ ηελ αλαθχθισζε ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο. 5.1 Δθηίκεζε ππνδείγκαηνο πνιιαπιήο παιηλδξόκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνύο παξάγνληεο ηεο ζπρλόηεηαο ζπκκεηνρήο ησλ καζεηώλ ζηελ αλαθύθισζε. ηελ παξνχζα ππνελφηεηα παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα εθηίκεζεο ηνπ ππνδείγκαηνο πνιιαπιήο γξακκηθήο παιηλδξφκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηε ζπρλφηεηα ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ ζηελ αλαθχθισζε. Πην ζπγθεθξηκέλα, ν ζθνπφο ηεο εθηίκεζεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο παιηλδξφκεζεο απνηειεί ν πξνζδηνξηζκφο ηεο επίδξαζεο παξακέηξσλ φπσο ην θχιν, ε ειηθία, ην κνξθσηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα θαη ηεο κεηέξαο ηνπ θάζε καζεηή, ε γλψζε ηεο ππνβάζκηζεο ηνπ πεξηβάιινληνο κέζσ ηνπ δηαδηθηχνπ, νη πεπνηζήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ην θαηά πφζν ε αλαθχθισζε επηθέξεη νηθνλνκηθφ θέξδνο, νη πεπνηζήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ην θαηά πφζν ε αλαθχθισζε εμνηθνλνκεί ελέξγεηα, ε απνηξνπή ησλ καζεηψλ απφ ηε δηαδηθαζία ηεο αλαθχθισζεο ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο, ην θαηά πφζν είλαη δηαηεζεηκέλνη νη καζεηέο λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζνπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ε βνήζεηα ζην δηάβαζκα απφ ηνπο δπν γνλείο. Οη ζπγθεθξηκέλεο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο επηιέρζεθαλ ζχκθσλα κε ηηο πξνεγνχκελεο εκπεηξηθέο κειέηεο (MacDonald et al., 1994; Hampel et al., 1996; Corral-Verdugo, 1997; Strong, 1998; Sivek et al., 2002; Diamantopoulos et al., 2003; Loughland et al., 2003; Dundes et al., 2009) πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί ζε δηάθνξεο ρψξεο. 103

104 Αλαιπηηθφηεξα ζχκθσλα κε ηηο πξνεγνχκελεο εκπεηξηθέο κειέηεο πξναλαθέξζεθε φηη ε ειηθία είλαη κηα αλεμάξηεηε κεηαβιεηή, ε νπνία επηδξά αξλεηηθά ζηε ζπκκεηνρή ησλ λέσλ ζηελ αλαθχθισζε, πξάγκα πνπ έξρεηαη ζε αληίζεζε κε φηη ε γλψζε γηα ηα «πξάζηλα» δεηήκαηα είλαη αλεμάξεηε ηεο ειηθίαο. Μάιηζηα, νη ειηθησκέλνη ηείλνπλ λα αλαιακβάλνπλ ηα πςειφηεξα επίπεδα δξαζηεξηνηήησλ ζε φηη αθνξά ηελ αλαθχθισζε ζπγθξηηηθά κε ηηο λεφηεξεο ειηθίεο (Diamantopoulos et al., 2003). ε παξφκνηα απνηειεζκαηα θαηέιεμε θαη ε έξεπλα ησλ Loughland et al., (2003), νη νπνίνη παξαηήξεζαλ φηη ε πεξηβαιινληηθή αλεζπρία γηα ην κέιινλ, θαίλεηαη λα κεηψλεηαη φζν ηα παηδηά κεγαιψλνπλ, κε απνηέιεζκα λα κελ ζπκκεηέρνπλ αξθεηά ζε πεξηβαιινληηθέο δξάζεηο πρ. αλαθχθισζε. Δπηπξφζζεηα, έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηε ζπρλφηεηα ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ είλαη θαη ην θχιν. Τπήξμαλ δηαθνξέο φζνλ αθνξά ηε ζπρλφηεηα αλαθχθισζεο κεηαμχ ησλ δχν θχισλ κε βάζε ηελ έξεπλα ησλ Dundes et al., (2009). Γηα φιεο ηηο θαηεγνξίεο αλαθχθισζεο φπσο ραξηί, πιαζηηθφ αινπκίλην θιπ., νη γπλαίθεο ήηαλ πηζαλφηεξν λα αλαθπθιψλνπλ «πάληα» ζε ζρέζε κε ηνπο άληξεο. ε παξφκνηα έξεπλα νη Diamantopoulos et al., (2003), ππνζηεξίδνπλ φηη φζνλ αθνξά ηε πεξηβαιινληηθή ζπκπεξηθνξά, νη γπλαίθεο είλαη επίζεο πηζαλφηεξν λα αλαιάβνπλ ζπρλφηεξα δξαζηεξηφηεηεο αλαθχθισζεο, αιιά θαη λα επηδείμνπλ βηψζηκε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά απφ ηνπο αληίζηνηρνπο άληξεο. ζνλ αθνξά ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ, νη Diamantopoulos et al., (2003) θαη νη Hampel et al., (1996) επηζεκαίλνπλ φηη επεξεάδεη ηελ πεξηβαιινληηθή ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ, θαη κάιηζηα φζν πςειφηεξν είλαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν, ηφζν πεξηζζφηεξεο δξαζηεξηφηεηεο αλαιακβάλνπλ ηα άηνκα απηά. Με απνηέιεζκα θαη ηα παηδηά εθείλσλ λα ζπκκεηέρνπλ ζηηο δξαζηεξηφηεηεο απηέο. Ο παξάγνληαο έιιεηςε ελδηαθέξνληνο είλαη θαζνξηζηηθφο γηα ηελ απνηξνπή ησλ παηδηψλ απφ ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηεο αλαθχθισζεο, θη απηφ ζπκβαίλεη είηε ιφγσ ρακειήο θνηλσληθννηθνλνκηθήο θαηάζηαζεο (Hampel et al., 1996; MacDonald et al., 1994), είηε ιφγσ εζσζηξέθηαο ησλ παηδηψλ (Sivek, 2002). 104

105 Δπίζεο, ν παξάγνληαο ηνπ θαηά πφζν δηαηεζεηκκέλα είλαη ηα παηδηά λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο πξνθεηκέλνπ λα ζπκβάιινπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, είλαη εμίζνπ ζεκαληηθφο πνπ θαζνξίδεη ηε ζπρλφηεηα ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ ζηελ αλαθχθισζε. ζν απμάλεηαη ε δηάζεζε ησλ παηδηψλ λα αιιάμνπλ ηελ θαζεκεξηλφηεηα ηνπο πξνθεηκέλνπ λα πξνζηαηεχζνπλ ην πεξηβάιινλ, ηφζν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα ζπκκεηνρήο ηνπο ζε δξαζηεξηφηεηεο αλαθχθισζεο (Dundes et al., 2009). Άιινη δχν παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ζεκαληηθά ηε ζπρλφηεηα ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ ζηελ αλαθχθισζε, είλαη νη πεπνηζήζεηο ησλ καζεηψλ φηη ε αλαθχθισζε επηθέξεη νηθνλνκηθφ θέξδνο θαη νη πεπνηζήζεηο ησλ καζεηψλ φηη ε αλαθχθισζε εμνηθνλνκεί ελέξγεηα (Corral-Verdugo, 1997). Ζ γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο κέζσ ηνπ Γηαδηθηχνπ θαίλεηαη λα επεξεάδεη αξθεηά ζεκαληηθά ην θαηά πφζν ζπρλά αλαθπθιψλνπλ νη καζεηέο, θαζψο είλαη έλα κέζν πνπ ηνπο πξνζδίδεη αξθεηέο πιεξνθνξίεο ζε ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα θαη κε επράξηζην ηξφπν θαη ηνπο ελεκεξψλεη αξθεηά γηα ηα πεξηβαιινληηθά ζέκαηα, φπσο ε αλαθχθισζε, ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο θηι. ζχκθσλα κε έξεπλα ησλ Loughland et al., (2003), αιιά θαη ζε παξφκνηα έξεπλα ησλ Dundes et al., (2009). Σέινο, άιινο έλαο παξάγνληαο πνπ θαίλεηαη λα επεξεάδεη ηε ζπρλφηεηα ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ ζε δξαζηεξηφηεηεο αλαθχθισζεο είλαη ε βνήζεηα πνπ δίλνπλ θαη νη δπν γνλείο ζηα παηδηά ηνπο φζνλ αθνξά ην δηάβαζκα. Οη γνλείο φπσο θαη νη θαζεγεηέο ηείλνπλ λα είλαη ηα πην ζεκαληηθά πξφηππα πνπ επεξεάδνπλ ηνπο καζεηέο ζε ζέκαηα πεξηβαιινληηθήο ζεκαζίαο κέζσ ηεο δηδαζθαιίαο ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ, αιιά θαη ηνπ ζπηηηνχ, θαη θαη επέθηαζε ζηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ αλαθχθισζε (Sivek et al., 2002). Λακβάλνληαο ππφςε ην ζχλνιν ησλ πξναλαθεξζέλησλ παξακέηξσλ εθηηκήζεθε ε εμίζσζε πνιιαπιήο γξακκηθήο παιηλδξφκεζεο κε ηε κέζνδν ειαρίζησλ 105

106 ηεηξαγψλσλ (OLS) (5.1) γηα ηε ζπρλφηεηα ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ ζηελ αλαθχθισζε: Δμίζσζε (5.1) PARTRECi = bo + b1 SEXi + b2*agei + b3*aeifi + b4*aeimi + b5*prvendi + b6*r1brspi + b7*r1brbpi + b8*cwlpei + b9*stydygonisi + b10*k1interni +εi πνπ: PARTRECi: είλαη ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή πνπ δειψλεη ηε ζπρλφηεηα ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ ζηελ αλαθχθισζε θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε πνηέ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάληα. SEXi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ νη καζεηέο είλαη γέλνπο ζειπθνχ θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. AGEi: είλαη ε πνζνηηθή κεηαβνιή πνπ εθθξάδεη ηελ ειηθία ησλ καζεηψλ θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 12 έσο 16. AEIFi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ν παηέξαο ηνπ θάζε καζεηή έρεη αλψηεξν κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. AEIMi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ε κεηέξα ηνπ θάζε καζεηή έρεη αλψηεξν κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. PRVENDi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ νη καζεηέο απνηξέπνληαη απφ ηελ αλαθχθισζε ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. R1BRSPi: είλαη ν βαζκφο ζπκθσλίαο πνπ δειψλεη ηελ πεπνίζεζε ησλ καζεηψλ φηη ε αλαθχθισζε εμνηθνλνκεί ελέξγεηα θαη 106

107 ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε θαζφινπ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάξα πνιχ. R1BRBPi: είλαη ν βαζκφο ζπκθσλίαο πνπ δειψλεη ηελ πεπνίζεζε ησλ καζεηψλ φηη ε αλαθχθισζε επηθέξεη νηθνλνκηθφ θέξδνο, θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε θαζφινπ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάξα πνιχ. CWLPEi: είλαη ν βαζκφο ζπκθσλίαο πνπ δειψλεη πφζν δηαηεζεηκκέλνη είλαη νη καζεηέο λα αιιάμνπλ ηξφπν δσήο, πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζνπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε θαζφινπ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάξα πνιχ. STYDYGONISi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ θαη νη δπν γνλείο βνεζνχλ ζην δηάβαζκα ηνλ καζεηή θαη 0 αιινχ. K1INTERNi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ νη καζεηέο ελεκεξψλνληαη γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο κέζσ ηνπ Γηαδηθηχνπ θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. εi: ηα ζθάικαηα εθηίκεζεο ηεο παιηλδξφκεζεο. ηνλ πίλαθα 5.1, παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εθηίκεζεο ηεο εμίζσζεο 5.1, κε ηελ εθαξκνγή ηεο ηερληθήο ηεο ηαπηφρξνλεο εηζφδνπ ησλ αλεμάξηεησλ κεηαβιεηψλ γηα ηε ζπρλφηεηα ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ ζηελ αλαθχθισζε. ηε δεχηεξε ζηήιε ηνπ πίλαθα 5.1 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εμίζσζεο γηα ην ζχλνιν ησλ αλεμάξηεησλ κεηαβιεηψλ ηεο εμίζσζεο 5.1 ζην ππφδεηγκα 5.1. πσο εθηηκάηαη νη αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο «SEX», «STUDYGONIS», «K1INTERN» δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο. Γειαδή, ην θχιν, ε βνήζεηα θαη απφ ηνπο δπν γνλείο ζην δηάβαζκα θαη ε γλψζε ηεο ππνβάζκηζεο ηνπ πεξηβάιινληνο κέζσ ηνπ Γηαδηθηχνπ δελ επεξεάδνπλ ηε ζπρλφηεηα ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ ζηελ αλαθχθισζε. Οη κε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο αθαηξέζεθαλ απφ ην ππφδεηγκα 5.1 θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εθηίκεζεο ηεο εμίζσζεο παξνπζηάδνληαη ζηελ 3ε ζηήιε ηνπ πίλαθα

108 πγθεθξηκέλα, ε κεηαβιεηή «AGE», είλαη πνζνηηθή κεηαβιεηή θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 10%. Ο εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο ηεο ειηθίαο έρεη αξλεηηθφ πξφζεκν, γεγνλφο πνπ ππνδειψλεη φηη ππάξρεη αξλεηηθή επίδξαζε. Γειαδή, φζν απμάλεηαη ε ειηθία, ηφζν κεηψλεηαη ε ζπρλφηεηα αλαθχθισζεο απφ κέξνπο ησλ καζεηψλ. πκπέξαζκα πνπ ζπκθσλεί κε ηελ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνίεζαλ νη Diamantopoulos et al., (2003) θαη Loughland et al., (2003). ρεηηθά κε ηελ κεηαβιεηή «R1BRSP», ν εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο πνπ έρεη ζεηηθφ πξφζεκν ππνδειψλεη φηη φζν πεξηζζφηεξν ζπκθσλνχλ νη καζεηέο σο πξνο ην φηη ε αλαθχθισζε εμνηθνλνκεί ελέξγεηα, ηφζν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα αλαθχθισζεο απφ κέξνπο ησλ καζεηψλ. Οκνίσο, γηα ηελ κεηαβιεηή «R1BRBP», ν εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο πνπ έρεη ζεηηθφ πξφζεκν ππνδειψλεη φηη φζν απμάλνληαη νη πεπνηζήζεηο ησλ καζεηψλ φηη ε αλαθχθισζε επηθέξεη νηθνλνκηθφ θέξδνο, ηφζν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα αλαθχθισζεο απφ κέξνπο ησλ καζεηψλ. Σα παξαπάλσ ζπκπεξάζκαηα είλαη απνιχησο ζχκθσλα κε ηελ έξεπλα πνπ έρεη πινπνηήζεη ν Corral- Verdugo, (1997) γηα ην Μεμηθφ. Σν πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα «AEIF» θαη ηεο κεηέξαο «AEIM» είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 10% θαη γηα ηα δχν, κε εθηηκψκελνπο ζπληειεζηέο κε ζεηηθφ πξφζεκν. Δπνκέλσο, ζπκπεξαίλνπκε φηη φζν απμεκέλν είλαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα θαη ηεο κεηέξαο ησλ καζεηψλ, ηφζν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα ζπκκεηνρήο ηνπο ζηελ αλαθχθισζε. πκπέξαζκα πνπ απνδεηθλχεηαη απφ ηελ έξεπλα πνπ πινπνίεζαλ νη Diamantopoulos et al., (2003) γηα ην Ζλσκέλν Βαζίιεην θαη νη Hampel et al., (1996) ζηελ Απζηξαιία. Πίλαθαο 5.1: Δθηίκεζε ππνδείγκαηνο πνιιαπιήο γξακκηθήο παιηλδξόκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνύο παξάγνληεο ηεο ζπρλόηεηαο ζπκκεηνρήο ησλ καζεηώλ ζηελ αλαθύθισζε. ΑΝΔΞΑΡΣΖΣΔ ΤΠΟΓΔΗΓΜΑ 1 ΤΠΟΓΔΗΓΜΑ 2 ΜΔΣΑΒΛΖΣΔ ηαζεξόο όξνο 2,352*** (5,587) 2,565*** (6,032) SEX 0,90-108

109 (0,884) AGE -0,118* (-1,902) AEIF 0,230* (1,760) AEIM 0,241* (1,841) PRVEND -0,254* (-1,802) R1BRSP 0,109** (2,461) R1BRBP 0,088** (2,043) CWLPE 0,212*** (6,832) STUDYGONIS 0,077 (0,564) K1INTERN 0,051-0,124* (-2,081) 0,305* (1,967) 0,243* (1,874) -0,256* (-1,821) 0,113** (3,595) 0,089** (3,075) 0,215*** (7,938) - (0,498) R2(adj) 0,487 0,479 ηαηηζηηθή F 9,209*** 13,021*** εκείσζε: Οη ελδείμεηο ***, ** θαη * ππνδειψλνπλ ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα ζε πνζνζηφ 1%, 5% θαη 10% αληίζηνηρα. Σα κεγέζε ζηηο παξελζέζεηο αθνινπζνχλ ηε ζηαηηζηηθή t. - Δπηπξφζζεηα, επαιεζεχεηαη θαη ε ζεηηθή ζρέζε αλάκεζα ζην πφζν δηαηεζεηκκέλνη είλαη νη καζεηέο λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζνπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ζηε ζπρλφηεηα ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ ζηε δηαδηθαζία ηεο αλαθχθισζεο. Αθνχ, ε κεηαβιεηή «CWLPE» έρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζρέζε ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1% θαη ν εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο έρεη ζεηηθφ πξφζεκν. Γεγνλφο, πνπ ππνδειψλεη φηη, φζν απμάλεηαη ε δηάζεζε ησλ καζεηψλ λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο πξνο φθεινο ηνπ πεξηβάιινληνο, ηφζν πεξηζζφηεξν απμάλεηαη θαη ε ζπκκεηνρή ηνπο ζηε δηαδηθαζία ηεο αλαθχθισζεο. πκπέξαζκα πνπ απνξξέεη επίζεο, απφ ηελ έξεπλα ησλ Dundes et al., (2009), πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο ΖΠΑ. Δλ αληηζέζεη, ν εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο ηεο απνηξνπήο απφ ηελ αλαθχθισζε ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ «PRVEND» παξνπζηάδεη αξλεηηθφ πξφζεκν κε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζρέζε ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 10%. πκπεξαζκαηηθά, φζν πεξηζζφηεξν απνηξέπνληαη νη καζεηέο απφ ηελ αλαθχθισζε 109

110 ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο, ηφζν κεηψλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα ζπκκεηνρήο ηνπο ζε απηήλ (Hampel et al., 1996, MacDonald et al., 1994, Sivek et al., 2002). Ζ ζηαηηζηηθή F, είλαη κηα θξηηηθή, ε νπνία εθθξάδεη ηε ζπλνιηθή εξκελεπηηθφηεηα ηεο παιηλδξφκεζεο. πγθεθξηκέλα, γίλεηαη ν αθφινπζνο έιεγρνο ππφζεζεο H o : b 1 =b 2 =b 3 =b k =0, έλαληη ηεο Ζ 1 : έζησ φηη έλαο απφ ηνπο παξαπάλσ εθηηκψκελνπο ζπληειεζηέο είλαη δηάθνξνο ηνπ κεδελφο. Βάζε ησλ απνηειεζκάησλ γηα ηε ζηαηηζηηθή F, έηζη φπσο εκθαλίδεηαη ζην ππφδεηγκα 2, εθηηκάηαη φηη ε παιηλδξφκεζε είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%, αθνχ θπκαίλεηαη θνληά 13,021 θαη ην p-value είλαη ζην 0,001. Δπνκέλσο, απνξξίπησ ηελ H o θαη δέρνκαη φηη νη ζπγθεθξηκέλεο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο εξκελεχνπλ ηελ εμαξηεκέλε ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%. Δπηπξφζζεηα, ν δηνξζσκέλνο ζπληειεζηήο πξνζδηνξηζκνχ R 2 (adj) εθθξάδεη φηη νη ζπγθεθξηκέλεο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο εξκελεχνπλ ην 47,9% ηεο δηαθχκαλζεο ηεο εμαξηεκέλεο. πλνςίδνληαο, ην ζχλνιν ησλ απνηειεζκάησλ πνπ πξναλαθέξζεθαλ κπνξνχκε λα δηαπηζηψζνπκε φηη κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα ζπκκεηνρήο ζηελ αλαθχθισζε έρνπλ νη καζεηέο πνπ βξίζθνληαη ζε κηθξφηεξε ειηθία, ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνληψλ ηνπο είλαη πςειφηεξν, πνπ δελ ζα απνηξέπνληαλ απφ ηελ δηαδηθαζία ηεο αλαθχθισζεο ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο, νη πεπνηζήζεηο ηνπο φζνλ αθνξά ηελ αλαθχθισζε είλαη φηη επηθέξεη νηθνλνκηθφ θέξδνο θαη εμνηθνλνκεί ελέξγεηα θαη πνπ είλαη δηαηεζεηκκέλνη λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο πξνο φθεινο ηνπ πεξηβάιινληνο. 5.2 Δθηίκεζε πνιιαπιήο παιηλδξόκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνύο παξάγνληεο ηεο ζπρλόηεηαο πνπ νη καζεηέο αθήλνπλ ην λεξό λα ηξέρεη, θαζώο βνπξηζίδνπλ ηα δόληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο. ην παξφλ ππνθεθάιαην παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα εθηίκεζεο ηνπ ππνδείγκαηνο πνιιαπιήο γξακκηθήο παιηλδξφκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο ζπρλφηεηαο πνπ αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο νη καζεηέο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζθνπφο ηεο ζπγθεθξηκέλεο παιηλδξφκεζεο απνηειεί ν πξνζδηνξηζκφο ηεο επίδξαζεο παξακέηξσλ 110

111 φπσο ην θχιν, ε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ νηθνγέλεηα, ε πεπνίζεζε ησλ καζεηψλ γηα ηε ξχπαλζε ησλ λεξψλ σο ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα, θαηά πφζν είλαη δηαηεζεηκέλνη νη καζεηέο λα αιιάμνπλ ηξφπν δσήο πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζνπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ν αξηκφο κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο, ε ηάμε πνπ θνηηά ν καζεηήο ζην ζρνιείν, θαζψο θαη ε βνήζεηα ηνπ παηέξα ζην δηάβαζκα ηνπ καζεηή. Οη ζπγθεθξηκέλεο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο επηιέρζεθαλ ζχκθσλα κε ηηο πξνεγνχκελεο εκπεηξηθέο κειέηεο (Domene et al., 1995; Hoffman et al., 2006; Sim et al., 2007; Portnov et al. 2008; Grafton, 2009) πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί ζε δηάθνξεο ρψξεο. πγθεθξηκέλα, βάζε ησλ πξνεγνχκελσλ εκπεηξηθψλ κειεηψλ, πνπ αλαθέξζεθαλ αλαιπηηθά ζην ζεσξεηηθφ ηκήκα ηεο εξγαζίαο, ν παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη θαζνξηζηηθά ηε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο νη καζεηέο είλαη ε ειηθία. Μάιηζηα, νη λεφηεξνη ζε ειηθία μνδεχνπλ ιηγφηεξν λεξφ πρ. θάλνπλ ληνπδ αληί γηα κπάλην. Δλ αληηζέζε κε ηνπο ειηθησκέλνπο πνπ πεξλάλε πεξηζζφηεξεο ψξεο κέζα ζην ζπίηη κε απνηέιεζκα λα θαηαλαιψλνπλ κεγαιχηεξεο πνζφηεηεο λεξνχ (Sim et al., 2007). Άιινο έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο, πνπ θαζνξίδεη ηε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο νη καζεηέο είλαη ην θχιν. χκθσλα κε ηνπο Domene et al., (1995) νη γπλαίθεο θέλεηαη λα θαηαλαιψλνπλ πεξηζζφηεξν λεξφ, ιφγσ ηνπ φηη εθείλεο ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απαζρνινχληαη ζε νηθηαθέο εξγαζίεο κέζα ζην ζπίηη, πνπ απαηηνχλ ηελ θαηαλάισζε κεγάιεο πνζφηεηαο λεξνχ. Δπίζεο, ζχκθσλα κε ηνπο Sim et al., (2007) νη γπλαίθεο θάλνπλ πην ζπρλά κπάλην απ'φηη νη άλδξεο γηα ιφγνπο αηζζεηηθήο αιιά θπξίσο γηα ιφγνπο πγηεηλήο. Δπηπξφζζεηα, ηξεηο ζεκαληηθνί παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο νη καζεηέο είλαη ν ηχπνο θαηνηθίαο (κνλνθαηνηθία ή πνιπθαηνηθία) θαη ην είδνο ηεο θαηνηθίαο (ηδηφθηεηε ή ελνηθηαδφκελε) θαη ν αξηζκφο ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο 111

112 πνπ κέλνπλ ζ έλα ζπίηη. χκθσλα κε ηηο έξεπλεο ησλ Grafton, (2009) θαη Sim et al., (2007) ν ηχπνο θαη ην είδνο ηεο θαηνηθίαο είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθνί παξάγνληεο θαη έρνπλ ζεηηθή επίδξαζε ζηελ θαηαλάισζε λεξνχ. Σν ρηίζηκν πνιιψλ κνλνθαηνηθηψλ νδεγεί ζε κεγαιχηεξε θαηαλάισζε λεξνχ άλσ ηνπ κέζνπ φξνπ ζε κηα πεξηνρή θαη απηφ ζπκβαίλεη επεηδή ιίγα άηνκα δνπλ ζε πνιιά ζπίηηα. Δπίζεο, νη ίδηνη ζπγγξαθείο βξήθαλ θνηλά απνηειέζκαηα σο πξνο ην κέγεζνο ηνπ λνηθνθπξηνχ (αξηζκφο κειψλ νηθνγέλεηαο) πνπ επεξεάδεη ζεκαληηθά ηε θαηαλάισζε λεξνχ. πγθεθξηκέλα, ε θαηαλάισζε αλά άηνκν κεηψλεηαη φζν ην κέγεζνο ησλ ζπηηηψλ είλαη πην κεγάιν. Γηα παξάδεηγκα ζ'έλα ζπίηη κε έλα θάηνηθν ε θαηαλάισζε είλαη 40% κεγαιχηεξε απ'φηη ζ'έλα ζπίηη κε δχν θαηνίθνπο. Σν είδνο ηεο θαηνηθίαο (ηδηφθηεηε ή ελνηθηαδφκελε) παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν θαζψο, νη ελνηθηαζηέο θέξνληαη λα θαηαλαιψλνπλ ιηγφηεξν λεξφ απφ απηνχο πνπ έρνπλ δηθφ ηνπο ζπίηη ζχκθσλα κε έξεπλα ησλ Hoffman et al. (2006), θαη Grafton, (2009). Δπίζεο, ν παξάγνληαο ηνπ θαηά πφζν δηαηεζεηκκέλα είλαη νη καζεηέο λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο πξνθεηκέλνπ λα ζπκβάιινπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, είλαη εμίζνπ ζεκαληηθφο θαη θαζνξίδεη ηε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο. ε έξεπλα ησλ Sim et al., (2007), ε επηζπκία ησλ θαηαλαισηψλ γηα πηνζέηεζε λέσλ ηερληθψλ γηα ηελ εμνηθνλφκεζε λεξνχ είλαη αξθεηά κεγάιε. ζνλ αθνξά ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ, νη Domene et al., (1995), Portnov et al. (2008), Sim et al., (2007) θαη Grafton, (2009), επηζεκαίλνπλ φηη επεξεάδεη ηελ πεξηβαιινληηθή ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ησλ Domene et al., (1995), Sim et al., (2007) θαη Grafton, (2009) ήηαλ θνηλά. Με κεγάιν πνζνζηφ ηνπ δείγκαηνο θαη ησλ πξναλαθεξζέλησλ εξεπλψλ πνπ θαηείρε πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν έηεηλε λα παξνπζηάδεη θαη κεγαιχηεξεο θαηαλαισηηθέο απαηηήζεηο ζε λεξφ. Αληίζεηα, ε έξεπλα ησλ Portnov et al. (2008) έδεημε φηη νη πεξηνρέο κε πςειφηεξν κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ζπλήζσο πινπζηφηεξεο γλσξίδνπλ γηα ηελ έιιεηςε λεξνχ ρξεζηκνπνηψληαο θαη εμνηθνλνκψληαο θαιχηεξα ην λεξφ. Ζ γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο κέζα απφ ηελ 112

113 νηθνγέλεηα θαίλεηαη λα επεξεάδεη αξθεηά ζεκαληηθά ην θαηά πφζν ζπρλά πνπ αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο νη καζεηέο. χκθσλα κε ηελ έξεπλα ηνπ Grafton (2009), ε ελεκέξσζε θαη ε δηαθήκηζε ηξφπσλ εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο θαη θπζηθψλ πφξσλ έρνπλ επεξεάζεη ηελ θαηαλάισζε λεξνχ ζε κεγάιν βαζκφ πρ. ρξεζηκνπνηείηαη αξθεηά ην θαδαλάθη κε δηπιφ κεραληζκφ. Σέινο, ζηελ ίδηα έξεπλα εκθαλίδεηαη θαη άιινο έλαο παξάγνληαο πνπ θαίλεηαη λα επεξεάδεη ηε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη, θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο νη καζεηέο θαη είλαη ε άπνςε ηνπο γηα ηελ ξχπαλζε ησλ λεξψλ σο ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα. χκθσλα κε απηήλ, ε ελεκέξσζε γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ έρεη άκεζε επίπησζε ζηελ δηφγθσζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο ξχπαλζεο ησλ πδάησλ, έρεη δψζεη έλα πην βηψζηκν θαηαλαισηηθφ ραξαθηήξα απφ κέξνπο ησλ πνιηηψλ. Λακβάλνληαο ππφςε ην ζχλνιν ησλ πξναλαθεξζέλησλ παξακέηξσλ εθηηκήζεθε ε εμίζσζε πνιιαπιήο γξακκηθήο παιηλδξφκεζεο κε ηε κέζνδν ειαρίζησλ ηεηξαγψλσλ (OLS) (5.2) γηα ηε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο νη καζεηέο: Δμίζσζε (5.2) SP1LWFi = bo + b1*sexi + b2*agei + b3*classi + b4*hometypei + b5*ownhomei + b6*fmemberi + b7*cwlpei + b8*ep1wpi + b9*k1familyi + b10*aeihighgonisi + b11*jobmidi + b12*studymi + εi πνπ: SP1LWFi: είλαη ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή πνπ δειψλεη ηε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ νη καζεηέο ην λεξφ λα ηξέρεη, θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε πνηέ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάληα. 113

114 SEXi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ νη καζεηέο είλαη γέλνπο ζειπθνχ θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. AGEi: είλαη ε πνζνηηθή κεηαβνιή πνπ εθθξάδεη ηελ ειηθία ησλ καζεηψλ θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 12 έσο 16. CLASSi: είλαη ε αλεμάξηεηε κεηαβιεηή, ε νπνία εθθξάδεη ηελ ηάμε πνπ θνηηά ν καζεηήο ζην ζρνιείν, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1 φηαλ ν καζεηήο θνηηά ζηελ α γπκλαζίνπ, ηελ ηηκή 2 φηαλ ν καζεηήο θνηηά ζηελ β γπκλαζίνπ θαη ηελ ηηκή 3 φηαλ ν καζεηήο θνηηά ζηελ γ γπκλαζίνπ. HOMETYPEi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ νη καζεηέο κέλνπλ ζε πνιπθαηνηθία θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. OWNHOMEi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ην ζπίηη πνπ δηακέλνπλ νη καζεηέο είλαη ηδηφθηεην θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. FMEMBERi: είλαη ν βαζκφο ζπκθσλίαο πνπ εθθξάδεη ηνλ αξηζκφ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο, θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 1 γηα ηελ απάληεζε δχν κειε έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάλσ απφ ηέζζεξα κέιε. CWLPEi: είλαη ν βαζκφο ζπκθσλίαο πνπ δειψλεη πφζν δηαηεζεηκκέλνη είλαη νη καζεηέο λα αιιάμνπλ ηξφπν δσήο, πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζνπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε θαζφινπ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάξα πνιχ. EP1WPi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ νη καζεηέο ζεσξνχλ ηε ξχπαλζε ησλ λεξψλ σο ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. K1FAMILYi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνέξρεηαη απφ ηελ νηθνγέλεηα θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. AEIHIGHGONISi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ην κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ησλ δχν γνληψλ ηνπ καζεηή είλαη πςειφ θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. 114

115 JOBMIDi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ε κεηέξα ηνπ καζεηή απαζρνιείηαη ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. STUDYMi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ε κεηέξα βνεζάεη ζην δηάβαζκα ηνλ/ελ καζεηή/ηξηα θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. εi: ηα ζθάικαηα εθηίκεζεο ηεο παιηλδξφκεζεο. ηνλ πίλαθα 5.2, παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εθηίκεζεο ηεο εμίζσζεο 5.2, κε ηελ εθαξκνγή ηεο ηερληθήο ηεο ηαπηφρξνλεο εηζφδνπ ησλ αλεμάξηεησλ κεηαβιεηψλ γηα ηε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο νη καζεηέο. ηε δεχηεξε ζηήιε ηνπ πίλαθα 5.2 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εμίζσζεο γηα ην ζχλνιν ησλ αλεμάξηεησλ κεηαβιεηψλ ηεο εμίζσζεο 5.2 ζην ππφδεηγκα 5.2. πσο εθηηκάηαη νη αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο «CLASS» «JOBMID» θαη «STUDYM», δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο. Γειαδή, ε ηάμε πνπ θνηηά ν καζεηήο, ην εάλ ε κεηέξα ηνπ καζεηή απαζρνιείηαη ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα θαη ε βνήζεηα ηεο κεηέξαο ζην δηάβαζκα ηνπ καζεηή, δελ επεξεάδνπλ ηε ζπρλφηεηα ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ ζηελ ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο νη καζεηέο. Οη κε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο αθαηξέζεθαλ απφ ην ππφδεηγκα 5.2 θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εθηίκεζεο ηεο εμίζσζεο παξνπζηάδνληαη ζηελ 3ε ζηήιε ηνπ πίλαθα 5.2. πγθεθξηκέλα, ε πξψηε αλεμάξηεηε κεηαβιεηή ηνπ παξαπάλσ πίλαθα είλαη ην θχιν (SEX), ην νπνίν είλαη κηα ςεπδνκεηαβιεηή θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%. Ο εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο ηνπ θχινπ έρεη ζεηηθφ πξφζεκν, γεγνλφο πνπ καο επηηξέπεη λα επηζεκάλνπκε φηη ππάξρεη κηα ζεηηθή επίδξαζε κε ηε ζπρλφηεηα ησλ καζεηψλ πνπ αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο. Απηφ απνδεηθλχεη φηη ηα θνξίηζηα παξνπζηάδνπλ κεγαιχηεξε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά σο πξνο ην λεξφ ζε ζρέζε κε ηα αγφξηα. Σν ζπκπέξαζκα απηφ ζπκθσλεί απφιπηα κε ηελ έξεπλα πνπ 115

116 πξαγκαηνπνίεζαλ νη Domene et al., (1995) θαη πνπ έιαβε ρψξα ζε κηα κεηξνπνιηηηθή πεξηνρή ηεο Βαξθειψλεο. Ζ κεηαβιεηή «AGE», είλαη κηα πνζνηηθή κεηαβιεηή θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%. Ο εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο ηεο ειηθίαο έρεη ζεηηθφ πξφζεκν, γεγνλφο πνπ ππνδειψλεη φηη ππάξρεη ζεηηθή επίδξαζε. Γειαδή, φζν απμάλεηαη ε ειηθία, ηφζν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα ησλ καζεηψλ πνπ αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη, θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο. πκπέξαζκα πνπ ζπκθσλεί κε ηελ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνίεζαλ νη Sim et al., (2007) γηα ηελ βξεηαληθή νηθηαθή θαηαλάισζε ην Ο ηχπνο θαηνηθίαο «HOMETYPE» είλαη έλαο άιινο ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ζεηηθά ηε θαηαλάισζε λεξνχ. Δίλαη κηα ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%, θαη ην πξφζεκν ηνπ εθηηκψκελνπ ζπληειεζηή είλαη ζεηηθφ. Γεγνλφο, πνπ απνδεηθλχεη, φηη νη καζεηέο πνπ κέλνπλ ζε πνιπθαηνηθία αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο ζε ζρέζε κε απηνχο πνπ κέλνπλ ζε κνλνθαηνηθία. Σα παξαπάλσ έξρνληαη ζε αληίζεζε κε ηα απνηειέζκαηα ησλ εξεπλψλ ησλ Grafton, (2009) θαη Sim et al., (2007). Πίλαθαο 5.2: Δθηίκεζε ππνδείγκαηνο πνιιαπιήο γξακκηθήο παιηλδξόκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνύο παξάγνληεο ηεο ζπρλόηεηαο πνπ αθήλνπλ ην λεξό λα ηξέρεη θαζώο βνπξηζίδνπλ ηα δόληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο νη καζεηέο. ΑΝΔΞΑΡΣΖΣΔ ΤΠΟΓΔΗΓΜΑ 1 ΤΠΟΓΔΗΓΜΑ 2 ΜΔΣΑΒΛΖΣΔ ηαζεξόο όξνο 1,332*** (7,533) 1,565*** (6,991) SEX 0,248** (2,419) 0,270** (3,940) AGE 0,179*** (5,689) 0,204*** (6,158) CLASS 0,042 (0,297) - 116

117 HOMETYPE 0,144** (2,148) 0,149** (3,118) OWNHOME - 0,660** (- 3,537) - 0,675** (-4,496) FMEMBER 0,079** (3,560) 0,102** (4,189) CWLPE -0,255*** (-5,491) - 0,255*** (-5,487) EP1WP -0,155** (-2,407) -0,283** (-3,236) K1FAMILY -0,208* (-1,769) - 0,223* (-1,889) AEIHIGHGONIS 0,191** (3,712) 0,197** (4,720) JOBMID 0,157 - (0,817) STUDYM - 0,157 - (-0,111) R 2 (adj) 0,410 0,403 ηαηηζηηθή F 7,997*** 10,658*** εκείσζε: Οη ελδείμεηο ***, ** θαη * ππνδειψλνπλ ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα ζε πνζνζηφ 1%, 5% θαη 10% αληίζηνηρα. Σα κεγέζε ζηηο παξελζέζεηο αθνινπζνχλ ηε ζηαηηζηηθή t. Δπηπξφζζεηα, κέζσ ηεο κεηαβιεηήο «FMEMBER», δει. ν αξηζκφο κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο, επαιεζεχεηαη ε ζεηηθή ζρέζε κε ηελ θαηαλάισζε λεξνχ. Αθνχ, ε ζπγθεθξηκέλε κεηαβιεηή είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5% κε ζεηηθφ πξφζεκν ζηνλ εθηηκψκελν ζπληειεζηή. Γειαδή, φζν κεγαιχηεξνο είλαη ν αξηζκφο ησλ κειψλ ελφο λνηθνθπξηνχ, ηφζν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα ησλ καζεηψλ πνπ αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο. Απηφ ην απνηέιεζκα έξρεηαη γηα αθφκα κηα θνξά ζε αληίζεζε κε ηελ έξεπλα ησλ Grafton, (2009) θαη Sim et al., (2007) φπνπ κεγαιχηεξα λνηθνθπξηά έρνπλ κηθξφηεξε θαηαλάισζε λεξνχ. Δπίζεο, φζνλ αθνξά ηε κεηαβιεηή «OWNHOME», δει. ην είδνο ηεο θαηνηθίαο (ηδηφθηεηε ή ελνηθηαδφκελε) έρνπλ αξλεηηθή ζηαηηζηηθή ζρέζε κε ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%. Ο εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο ηνπ είδνπο ηεο θαηνηθίαο έρεη αξλεηηθφ πξφζεκν, πξάγκα πνπ ππνδειψλεη φηη εθείλνη νη καζεηέο πνπ έρνπλ ηδηφθηεηε θαηνηθία θαηαλαιψλνπλ πεξηζζφηεξν λεξφ απφ εθείλνπο πνπ κέλνπλ ζε ελνίθην. Απνηέιεζκα πνπ ζπκθσλεί πιήξσο κε ηηο έξεπλεο 117

118 πνπ έθαλαλ νη Hoffman et al., (2006) ζε έλα πξνάζηην ηνπ Μπξίζκπαλ ηεο Απζηξαιίαο θαη ν Grafton, (2009) ζε έλα ηπραίν δείγκα 1,600 αηφκσλ. Δπηπξνζζέησο, επαιεζεχεηαη θαη ε αξλεηηθή ζρέζε αλάκεζα ζην πφζν δηαηεζεηκκέλνη είλαη νη καζεηέο λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζνπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ζηε ζπρλφηεηα ησλ καζεηψλ πνπ αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο. Αθνχ, ε κεηαβιεηή «CWLPE» έρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζρέζε ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1% θαη ν εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο έρεη αξλεηηθφ πξφζεκν. Γεγνλφο, πνπ ππνδειψλεη φηη, φζν απμάλεηαη ε δηάζεζε ησλ καζεηψλ λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο πξνο φθεινο ηνπ πεξηβάιινληνο, ηφζν ιηγφηεξν αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη, θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο. πκπέξαζκα πνπ απνξξέεη επίζεο, απφ ηελ έξεπλα ησλ Sim et al., (2007), πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ Βξεηαλία. Ζ κεηαβιεηή «EP1WP», δει. ε πεπνίζεζε ησλ καζεηψλ φηη ε ξχπαλζε ησλ λεξψλ είλαη ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα είλαη κηα κεηαβιεηή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%. Σν αξλεηηθφ πξφζεκν ηνπ εθηηκψκελνπ ζπληειεζηή ππνδειψλεη φηη φζν απμάλνληαη νη πεπνηζήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηελ ξχπαλζε ησλ πδάησλ σο ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα, ηφζν κεηψλεηαη ε θαηαλάισζε λεξνχ γηα ην βνχξηζηζκα ησλ δνληηψλ ή ην πιχζηκν ησλ ρεξηψλ ηνπο. Σν ζπκπέξαζκα απηφ είλαη ζχκθσλν κε ηελ έξεπλα ησλ Grafton, (2009) ζε κειέηε πνπ έθαλαλ ζε δείγκα 1,600 αηφκσλ πνπ αθνξνχζε ηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ νηθηαθή θαηαλάισζε ηνπ λεξνχ. Μηα αθφκα κεηαβιεηή πνπ θαίλεηαη λα επεξεάδεη ηε ζπρλφηεηα πνπ βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο νη καζεηέο είλαη ε κεηαβιεηή «K1FAMILY». Με άιια ιφγηα ε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ νηθνγέλεηα θαίλεηαη λα επεξεάδεη αξλεηηθά ηηο θαηαλαισηηθέο ζπλήζεηεο ησλ παηδηψλ σο πξνο ην λεξφ. πγθεθξηκέλα, ε κεηαβιεηή απηή είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ςεπδνκεηαβιεηή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 10% θαη εθηηκψκελν ζπληειεζηή κε αξλεηηθφ πξφζεκν. Απηφ 118

119 ζεκαίλεη φηη νη καζεηέο νη νπνίνη γλσξίδνπλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο κέζα απφ ζπδεηήζεηο κε κέιε ηεο νηθνγέλεηαο ηνπο, κεηψλνπλ ηε θαηαλάισζε λεξνχ θαη δελ αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο νη καζεηέο. Απνηέιεζκα πνπ πξνθχπηεη ζε έξεπλα ηνπ Grafton, (2009) πνπ αθνξνχζε ηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ νηθηαθή θαηαλάισζε ηνπ λεξνχ. Σν πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνληψλ «AEIHIGHGONIS» είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%, κε εθηηκψκελν ζπληειεζηή κε ζεηηθφ πξφζεκν. Δπνκέλσο, ζπκπεξαίλνπκε φηη φζν πςειφ είλαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα θαη ηεο κεηέξαο ησλ καζεηψλ, ηφζν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα ησλ καζεηψλ πνπ αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο. πκπέξαζκα πνπ απνδεηθλχεηαη απφ ηελ έξεπλα πνπ πινπνίεζαλ νη Domene et al., (1995), Portnov et al. (2008), Sim et al., (2007) θαη Grafton, (2009). Χζηφζν, ην απνηέιεζκα ηεο παξνχζαο έξεπλαο έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηελ έξεπλα ησλ Portnov et al., (2008) πνπ έιαβε ρψξα ζην Ηζξαήι θαη έδεημε φηη νη πεξηνρέο κε πςειφηεξν κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ζπλήζσο πινπζηφηεξεο γλσξίδνπλ γηα ηελ έιιεηςε λεξνχ ρξεζηκνπνηψληαο θαη εμνηθνλνκψληαο θαιχηεξα ην λεξφ. Ζ ζηαηηζηηθή F, είλαη κηα θξηηηθή, ε νπνία εθθξάδεη ηε ζπλνιηθή εξκελεπηηθφηεηα ηεο παιηλδξφκεζεο. πγθεθξηκέλα, γίλεηαη ν αθφινπζνο έιεγρνο ππφζεζεο H o : b 1 =b 2 =b 3 =b k =0, έλαληη ηεο Ζ 1 : έζησ φηη έλαο απφ ηνπο παξαπάλσ εθηηκψκελνπο ζπληειεζηέο είλαη δηάθνξνο ηνπ κεδελφο. Βάζε ησλ απνηειεζκάησλ γηα ηε ζηαηηζηηθή F, έηζη φπσο εκθαλίδεηαη ζην ππφδεηγκα 2, εθηηκάηαη φηη ε παιηλδξφκεζε είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%, αθνχ θπκαίλεηαη θνληά 10,658 θαη ην p-value είλαη ζην 0,001. Δπνκέλσο, απνξξίπησ ηελ H o θαη δέρνκαη φηη νη ζπγθεθξηκέλεο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο εξκελεχνπλ ηελ εμαξηεκέλε ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%. Δπηπξφζζεηα, ν δηνξζσκέλνο ζπληειεζηήο πξνζδηνξηζκνχ R 2 (adj) εθθξάδεη φηη νη ζπγθεθξηκέλεο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο εξκελεχνπλ ην 40% ηεο δηαθχκαλζεο ηεο εμαξηεκέλεο. πλνςίδνληαο, ην ζχλνιν ησλ απνηειεζκάησλ πνπ πξναλαθέξζεθαλ κπνξνχκε λα δηαπηζηψζνπκε φηη κηθξφηεξε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ ην λεξφ λα 119

120 ηξέρεη θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο είλαη εθείλνη νη καζεηέο γέλνπο αξζεληθνχ, κηθξφηεξεο ειηθίαο, πνπ κέλνπλ ζε κνλνθαηνηθία, κε κηθξφ αξηζκφ κειψλ ζηελ νηθνγέλεηα ηνπο, κέλνπλ ζε ελνηθηαδφκελε θαηνηθία, έρνπλ απμεκέλε ηε δηάζεζε λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο πξνο φθεινο ηνπ πεξηβάιινληνο, ζεσξνχλ ηε ξχπαλζε ησλ πδάησλ σο ην ζεκαληηθφηεξν πξφβιεκα, ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνληψλ ηνπο είλαη ρακειφ θαη νη γλψζεηο ηνπο γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνέξρεηαη θπξίσο απφ ηελ νηθνγέλεηα. 5.3 Δθηίκεζε ππνδείγκαηνο πνιιαπιήο παιηλδξόκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνύο παξάγνληεο ηεο ζπρλόηεηαο πνπ θαηαλαιώλνπλ βηνινγηθάνηθνινγηθά πξντόληα νη καζεηέο. ην παξφλ ππνθεθάιαην παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα εθηίκεζεο ηνπ ππνδείγκαηνο πνιιαπιήο γξακκηθήο παιηλδξφκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο ζπρλφηεηαο πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξνηφληα νη καζεηέο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζθνπφο ηεο ζπγθεθξηκέλεο παιηλδξφκεζεο απνηειεί ν πξνζδηνξηζκφο ηεο επίδξαζεο παξακέηξσλ φπσο ε ειηθία, ην θχιν, ην πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ησλ δχν γνληψλ ηνπ καζεηή, νη πεπνηζήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηελ αιιαγή ηνπ θιίκαηνο θαη ηελ ππεξζέξκαλζε ηνπ πιαλήηε σο ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα, ε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ νηθνγέλεηα, ην δηάβαζκα ηνπ καζεηή κε ηε βνήζεηα ηεο κεηέξαο ηνπ, ηε πξνηίκεζε ησλ καζεηψλ ζε θξνχηα θαη ιαραληθά ηεο επνρήο γηα ηε κείσζε ηεο ελέξγεηαο παξαγσγήο ηνπο, φηαλ ε κεηέξα ηνπ καζεηή απαζρνιείηαη ζην ζπίηη, ην θαηά πφζν δηαηεζεηκέλνη είλαη νη καζεηέο λα αιιάμνπλ ηξφπν δσήο ηνπο πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζνπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ηε πξνηίκεζε ησλ καζεηψλ ζε ηνπηθά πξντφληα γηα ηελ απνθπγή ξππνγφλσλ κεηαθνξψλ, ηελ επηινγή ησλ καζεηψλ ζε πξντφληα πνπ ε θαηαλάισζε ηνπο είλαη ιηγφηεξν επηβιαβήο γηα ηνλ άλζξσπν θαη ην πεξηβάιινλ θαη ηέινο ηελ αλεζπρία ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππεξβνιηθή ρξήζε θπηνθαξκάθσλ θαη ρεκηθψλ ιηπαζκάησλ. Οη ζπγθεθξηκέλεο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο επηιέρζεθαλ ζχκθσλα κε ηηο πξνεγνχκελεο εκπεηξηθέο κειέηεο (Wandel et al., 1997; Bissonnette et al., 2001; Gotschi et al., 2010), πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί ζε δηάθνξεο ρψξεο. 120

121 Αλαιπηηθφηεξα, ζχκθσλα κε ηηο πξνεγνχκελεο εκπεηξηθέο κειέηεο πξναλαθέξζεθε φηη ην θχιν είλαη κηα αλεμάξηεηε κεηαβιεηή, ε νπνία επηδξά ζεηηθά ζηε ζπρλφηεηα πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα νη καζεηέο. Απηφ απνδεηθλχεηαη ζε έξεπλα ησλ Gotschi et al., (2010) πνπ αθνξνχζε ζηε δηεξεχλεζε ησλ θνηλσληθψλ πξνηχπσλ θαη ζπκπεξηθνξψλ ηεο Βηέλλεο σο πξνο ηα βηνινγηθά πξνηφληα. Μάιηζηα, ηα θνξίηζηα απέδεημαλ φηη είλαη πηζαλφηεξν λα αλαπηχμνπλ κηα ζεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηα νξγαληθά πξντφληα, ε νπνία επεξεάδεηαη πεξηζζφηεξν απφ ηε ζεηηθή ζηάζε ησλ γνληψλ ηνπο απέλαληη ζηα νξγαληθά πξντφληα, θαη πηζαλφηεξα λα αγνξάζνπλ ηα νξγαληθά πξντφληα έλαληη ησλ αγνξηψλ. ζνλ αθνξά ηελ ειηθία, απηή επηδξά ζεηηθά ζηε ζπρλφηεηα πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα νη καζεηέο. χκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ησλ Gotschi et al., (2010), ζηελ νπνία έιαβαλ κέξνο λένη ειηθίαο κεηαμχ εηψλ ζηελ Βηέλλε, έδεημαλ φηη φζν απμάλεηαη ε ειηθία, ηφζν πηζαλφηεξν είλαη λα αγνξάζνπλ νξγαληθά πξντφληα νη λένη. Δπηπξφζζεηα, έλαο άιινο ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηε ζπρλφηεηα πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα νη καζεηέο είλαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνληψλ ηνπ. χκθσλα, ινηπφλ κε ηνπο Gotschi et al., (2010), ε ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ απέλαληη ζηα νξγαληθά πξντφληα επεξεάδεηαη αξθεηά απφ ηα πξφηππα πνπ πξνβάιιεη θαη πηνζεηεί ε ίδηα ε νηθνγέλεηα θαη θπξίσο νη γνλείο σο πξνο ηα παηδηά ηνπο. Μάιηζηα φζν απμαλεηαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ, ηφζν πην κεγάιε είλαη ε επηξξνή ηνπο ζηελ θαηαλάισζε νξγαληθψλ πξντφλησλ απφ κέξνπο ησλ παηδηψλ. Ο παξάγνληαο πνπ αθνξά ηελ επηινγή πξντφλησλ πνπ ε θαηαλάισζε ηνπο είλαη ιηγφηεξν επηβιαβήο γηα ηνλ άλζξσπν θαη ην πεξηβάιινλ, είλαη επίζεο θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο γηα ηε ζπρλφηεηα πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα νη καζεηέο. χκθσλα κε ηνλ Wandel et al., (1997), νη Ννξβεγνί έθεβνη δίλνπλ πξνηεξαηφηεηα ζηελ ζξεπηηθή αμία, αιιά θαη ζηελ πεξηβαιινληηθή παξαγσγή ηνπ πξνηφληνο, πνπ ε θαηαλάισζε ηνπ θαζηζηά ην πξντφλ ιηγφηεξν επηβιαβή γηα ηνλ άλζξσπν θαη ην πεξηβάιινλ. 121

122 Δπίζεο, ν παξάγνληαο ηνπ θαηά πφζν δηαηεζεηκκέλνη είλαη νη καζεηέο λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο πξνθεηκέλνπ λα ζπκβάιινπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, είλαη εμίζνπ ζεκαληηθφο θαη θαζνξίδεη ηε ζπρλφηεηα πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξνηφληα νη καζεηέο. Οη Wandel et al., (1997) κειέηεζαλ ζε ηπραίν δείγκα παηδηψλ άλσ ησλ 15 εηψλ, ηε πξνζπκία πιεξσκήο πξνθεηκέλνπ λα παξάγνληαη πξντφληα κε πεξηβαιινληηθφ ηξφπν. Σα απνηειέζκαηα ήηαλ ζεηηθά, θαη κάιηζηα νη θαηαλαισηέο δήισζαλ σο πξψηε πξνηεξαηφηεηα ηε παξαγσγή κε πεξηβαιινληηθφ ηξφπν εηο βάξνο άιισλ πνηνηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ. Αληίζεηα, ζε αληίζηνηρε έξεπλα νη Bissonnette et al., (2001) έδεημαλ φηη έλα αξθεηά κεγάιν πνζνζηφ ησλ εξσηεζέλησλ (61%) δελ αηζζάλζεθε ηελ επζχλε λα αγνξαζηνχλ νη νξγαληθέο ηξνθέο ή λα εληζρπζνχλ νη πξαθηηθέο παξαγσγήο θηιηθψλ πξνο ην πεξηβάιινλ πξντφλησλ πξνθεηκέλνπ λα βειηησζεί ην πεξηβάιινλ. Ζ γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ νηθνγέλεηα θαίλεηαη λα επεξεάδεη αξθεηά ζεκαληηθά ην θαηά πφζν ζπρλά θαηαλαιψλνπλ νξγαληθά πξντφληα νη καζεηέο. Οη Bissonnette, et al., (2001) ζε έξεπλα ηνπο γηα ηα νξγαληθά πξντφληα ζε ηειεηφθνηηνπο καζεηέο γπκλαζίνπ, βξήθαλ φηη απφ ηελ πνηθηιία ησλ πεγψλ πιεξνθνξηψλ πνπ απαξηζκνχληαη, ε πεγή πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζπρλφηεξα γηα πιεξνθνξίεο φζνλ αθνξά ηα ηξφθηκα ήηαλ νη γνλείο (43%) θαη γηα ην πεξηβάιινλ ήηαλ ε ηειεφξαζε (44%). Μάιηζηα, ε θνηλσληθή επηξξνή απφ γνλείο ή θίινπο γηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηνπηθά νξγαληθά ή παξαγφκελα ηξφθηκα, θαηέζηε ιεηηνπξγηθή. Μφλν ην 10% απ ην 22% ησλ εθήβσλ αλέθεξαλ φηη κε ηνπο θαιχηεξνπο θίινπο ηνπο, ζίγνπξα ή πηζαλψο ζπδήηεζαλ γηα ηηο νξγαληθέο ηξνθέο, θαη ζπγθεθξηκέλα γηα ηε δεκηά ησλ πξαθηηθψλ θαιιηέξγεηαο ζην πεξηβάιινλ, θαη ηε ρξήζε θπηνθαξκάθσλ ή δηδαληνθηφλσλ ζηελ αλάπηπμε ησλ ηξνθίκσλ. Οη γνλείο ήηαλ πηζαλφηεξν λα κηιήζνπλ ζε ζρέζε κε ηνπο θίινπο γηα απηά ηα ζέκαηα ζχκθσλα κε ηνπο εθήβνπο. Οκνίσο, πνιχ ιίγνη έθεβνη (ην 10% απ ην 15%) απνθξίζεθαλ πσο ν θαιχηεξνο θίινο ηνπο ζίγνπξα ή πηζαλψο ζπδεηά γηα αγνξά ηνπηθψλ ηξνθίκσλ, γηα ηελ ελέξγεηα πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα κεηαθέξεη ηα ηξφθηκα, ή ηε ξχπαλζε πνπ παξάγεηαη απφ ηε κεηαθνξά ησλ ηξνθίκσλ. Οκνίσο, νη Gotschi et al., (2010), ππνζηήξημαλ φηη ε νηθνγέλεηα θαίλεηαη λα 122

123 επεξεάδεη πνιχ πεξηζζφηεξν ηε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ λέσλ ζε ζρέζε κε ηελ επηξξνή πνπ δέρνληαη ηα παηδηά απφ ηα βηβιία θαη ηνπο δαζθάινπο ζην ζρνιείν. Έξεπλα ησλ Bissonnette et al., (2001) ζρεηηθά, κε ηε πξνηίκεζε ηνπηθψλ πξντφλησλ γηα ηελ απνθπγή ησλ ξππνγφλσλ κεηαθνξψλ, έδεημε φηη ην ζπληξηπηηθφ πνζνζηφ ηνπ 80% ζεσξεί φηη δελ ήηαλ ζεκαληηθφ ηα ηξφθηκα πνπ αγνξάδνπλ λα είλαη ηνπηθήο παξαγσγήο. Δληνχηνηο, ε πιεηνςεθία ησλ εξσηψκελσλ (66,2%) ζεψξεζε φηη άλζξσπνη πξέπεη λα έρνπλ πεξηζζφηεξα δηαζέζηκα παξαγφκελα ηξφθηκα ζηελ ίδηα πεξηνρή. Δπίζεο, έδεημαλ φηη κεγάιν πνζνζηφ ηνπ δείγκαηνο ζεψξεζε φηη νη ηξέρνπζεο πξαθηηθέο θαιιηέξγεηαο ρξεζηκνπνηνχλ πνιιά απνιηζσκέλα θαχζηκα (βελδίλε, πεηξέιαην) θαη παξάγνπλ ξχπαλζε φηαλ ηα ηξφθηκα κεηαθέξνληαη ζε καο απφ καθξηλέο πεξηνρέο, κε απνηέιεζκα λα πξνηηκνχλ ηνπηθά παξαγφκελα πξντφληα. Άιινο έλαο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη επίζεο ηε ζπρλφηεηα πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα νη καζεηέο, είλαη ε πξνηίκεζε θξνχησλ θαη ιαραληθψλ επνρήο, γηα ιφγνπο κείσζεο ηεο ελέξγεηαο παξαγσγήο ηνπο. χκθσλα κε ηνπο Wandel et al., (1997) πνπ κειέηεζαλ ηα θξηηήξηα κε ηα νπνία γίλεηαη ε επηινγή ησλ πξντφλησλ, νη λένη ζηελ Ννξβεγία έδεημαλ ηε πξνηίκεζε ηνπο ζε θξνχηα θαη ιαραληθά επνρήο γηα ιφγνπο θξεζθάδαο, αιιά θαη γηα ιφγνπο κείσζεο ηεο ελέξγεηαο παξαγσγήο πνπ απαηηείηαη γηα ηα ηξφθηκα εθηφο επνρήο. Χζηφζν, ε παξαπάλσ δηαπίζησζε δελ ζπκθσλεί απφιπηα κε ηελ έξεπλα ησλ Bissonnette et al., (2001). χκθσλα κε απηήλ, νη πεξηζζφηεξνη έθεβνη (93%) αλαθέξζεθαλ ζην γεγνλφο φηη είλαη ζεκαληηθφηεξν γη'απηνχο λα θαηαλαιψλνπλ πξντφληα αθφκα θαη εθηφο επνρήο φιν ην ρξφλν θαη ιηγφηεξν ζεκαληηθφ ζε πνηα πεξηνρή απηά παξάγνληαη. Ζ πεπνίζεζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ αιιαγή ηνπ θιίκαηνο θαη ηελ ππεξζέξκαλζε ηνπ πιαλήηε επεξεάδεη κε ηε ζεηξά ηνπ ηε ζπρλφηεηα πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα νη καζεηέο ζχκθσλα κε ηνπο Bissonnette et al., (2001). πγθεθξηκέλα, κεγάιν πνζνζηφ ηνπ δείγκαηνο ηεο έξεπλαο ηνπο, πξνηίκεζε ηνπηθά νξγαληθά πξντφληα θαζψο ζεψξεζε φηη νη ηξέρνπζεο πξαθηηθέο θαιιηέξγεηαο ρξεζηκνπνηνχλ πνιιά απνιηζσκέλα θαχζηκα (βελδίλε, πεηξέιαην), αιιά θαη θπηνθάξκαθα θαη ρεκηθά ιηπάζκαηα κε απνηέιεζκα λα 123

124 παξάγνπλ ξχπαλζε, ζπλεηζθέξνληαο ζηελ αιιαγή ηνπ θιίκαηνο θαη γεληθά ζηελ ππεξζέξκαλζε ηνπ πιαλήηε. Σεινο, έλαο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη θαζνξηζηηθά ηε ζπρλφηεηα πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα νη καζεηέο, είλαη ε αλεζπρία ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππεξβνιηθή ρξήζε θπηνθαξκάθσλ θαη ρεκηθψλ ιηπαζκάησλ. Οη Bissonnette et al., (2001) ζε κειέηε ηνπο γηα ηε ζηάζε ησλ εθήβσλ απέλαληη ζηηο πξαθηηθέο παξαγσγήο νξγαληθήο ηξνθήο, βξήθαλ φηη ην 63,5% ηνπ δείγκαηνο αλεζχρεζε φηη ηα θπηνθάξκαθα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ αχμεζε παξαγσγήο πξνηφλησλ ζα δηαξξεχζνπλ ζην λεξφ θαηαλάισζεο πνπ παξέρεηαη. Σν 58,8% θαηέδεημε φηη ήηαλ ζεκαληηθφ ηα ηξφθηκα λα θαιιηεξγνχληαη ρσξίο θπηνθάξκαθα θαη δηδαληνθηφλα. Δληνχηνηο, ε πιεηνςεθία ησλ εθήβσλ (69,1%), έδεημε φηη πεξηζζφηεξεο νξγαληθέο ηξνθέο ζα πξέπεη λα είλαη δηαζέζηκεο. Λακβάλνληαο ππφςε ην ζχλνιν ησλ πξναλαθεξζέλησλ παξακέηξσλ εθηηκήζεθε ε εμίζσζε πνιιαπιήο γξακκηθήο παιηλδξφκεζεο κε ηε κέζνδν ειαρίζησλ ηεηξαγψλσλ (OLS) (5.3) γηα ηε ζπρλφηεηα πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα νη καζεηέο.: Δμίζσζε (5.3) BUYBPi= bo + b1*agei + b2*sexi + b3*aeihighgonisi + b4*ep1ccgwi + b5*k1familyi + b6*studymi + b7*b1bspi + b8*jobmoiki + b9*cwlpei + b10*b1blpi + b11*b1blhpi + b12*b1wupi +εi πνπ: BUYBP i : είλαη ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή πνπ δείρλεη ην βαζκφ θαηαλάισζεο ησλ καζεηψλ ζε βηνινγηθά- νηθνινγηθά πξντφληα θαη 124

125 ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε πνηέ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάληα. SEXi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ νη καζεηέο είλαη γέλνπο ζειπθνχ θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. AGEi: είλαη ε πνζνηηθή κεηαβνιή πνπ εθθξάδεη ηελ ειηθία ησλ καζεηψλ θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 12 έσο 16. AEIHIGHGONISi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ην κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ησλ δχν γνληψλ ηνπ καζεηή είλαη πςειφ θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. EP1CCGWi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ νη καζεηέο ζεσξνχλ σο ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα ηελ αιιαγή θιίκαηνο θαη ηελ ππεξζέξκαλζε ηνπ πιαλήηε θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. K1FAMILYi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνέξρεηαη απφ ηελ νηθνγέλεηα θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. STUDYMi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ε κεηέξα βνεζάεη ζην δηάβαζκα ηνλ/ελ καζεηή/ηξηα θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. B1BSPi: είλαη ν βαζκφο ζπκθσλίαο, ν νπνίνο εθθξάδεη ηε πξνηίκεζε ησλ καζεηψλ ζε θξνχηα θαη ιαραληθά ηεο επνρήο, γηα κείσζε ελέξγεηαο παξαγσγήο ηνπο θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε πνηέ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάληα. JOBMOIKi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ε κεηέξα ηνπ καζεηή απαζρνιείηαη ζην ζπίηη θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. CWLPEi: είλαη ν βαζκφο ζπκθσλίαο πνπ δειψλεη πφζν δηαηεζεηκκέλνη είλαη νη καζεηέο λα αιιάμνπλ ηξφπν δσήο, πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζνπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε θαζφινπ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάξα πνιχ. 125

126 B1BLPi: είλαη ν βαζκφο ζπκθσλίαο, ν νπνίνο εθθξάδεη ηε πξνηίκεζε ησλ καζεηψλ ζε ηνπηθά πξντφληα γηα ηελ απνθπγή ξππνγφλσλ κεηαθνξψλ θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε πνηέ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάληα. B1BLHPi: είλαη ν βαζκφο ζπκθσλίαο, ν νπνίνο εθθξάδεη ηελ επηινγή ησλ καζεηψλ ζε πξντφληα πνπ ε θαηαλάισζε ηνπο είλαη ιηγφηεξν επηβιαβήο γηα ηνλ άλζξσπν θαη ην πεξηβάιινλ θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε πνηέ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάληα. B1WUPi: είλαη ν βαζκφο ζπκθσλίαο, ν νπνίνο εθθξάδεη εθθξάδεη ηελ αλεζπρία ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππεξβνιηθή ρξήζε θπηνθαξκάθσλ θαη ρεκηθψλ ιηπαζκάησλ θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε πνηέ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάληα. εi: ηα ζθάικαηα εθηίκεζεο ηεο παιηλδξφκεζεο. ηνλ πίλαθα 5.3, παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εθηίκεζεο ηεο εμίζσζεο 5.3, κε ηελ εθαξκνγή ηεο ηερληθήο ηεο ηαπηφρξνλεο εηζφδνπ ησλ αλεμάξηεησλ κεηαβιεηψλ γηα ηε ζπρλφηεηα πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθάνηθνινγηθά πξντφληα νη καζεηέο.. ηε δεχηεξε ζηήιε ηνπ πίλαθα 5.3 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εμίζσζεο γηα ην ζχλνιν ησλ αλεμάξηεησλ κεηαβιεηψλ ηεο εμίζσζεο 5.3 ζην ππφδεηγκα 5.3. πσο εθηηκάηαη νη αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο «JOBMOIK», «STUDYM», δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο. Γειαδή, ε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ πξνέξρεηαη απφ ην ζρνιείν θαη ην αλ ε κεηέξα ηνπ καζεηή απαζρνιείηαη ζην ζπίηη, δελ επεξεάδνπλ ηε ζπρλφηεηα πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα νη καζεηέο. Οη κε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο αθαηξέζεθαλ απφ ην ππφδεηγκα 5.3 θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εθηίκεζεο ηεο εμίζσζεο παξνπζηάδνληαη ζηελ 3ε ζηήιε ηνπ πίλαθα 5.3. πγθεθξηκέλα, ε κεηαβιεηή «AGE», είλαη πνζνηηθή κεηαβιεηή θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%. Ο εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο ηεο ειηθίαο έρεη ζεηηθφ πξφζεκν, γεγνλφο πνπ ππνδειψλεη φηη ππάξρεη ζεηηθή επίδξαζε. Γειαδή, φζν απμάλεηαη ε ειηθία, ηφζν απμάλεηαη ε ζπρλφηεηα πνπ 126

127 θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα νη καζεηέο. Σν ζπκπέξαζκα απηφ ζπκθσλεί απφιπηα κε ηελ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνίεζαλ νη Gotschi et al., (2010) ζηελ Βηέλλε. Ζ επφκελε αλεμάξηεηε κεηαβιεηή ηνπ παξαπάλσ πίλαθα είλαη ην θχιν (SEX), ην νπνίν είλαη κηα ςεπδνκεηαβιεηή θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%. Ο εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο ηνπ θχινπ έρεη αξλεηηθφ πξφζεκν, γεγνλφο πνπ καο επηηξέπεη λα επηζεκάλνπκε φηη ππάξρεη κηα αξλεηηθή επίδξαζε κε ηε ζπρλφηεηα ησλ καζεηψλ πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα. Απηφ απνδεηθλχεη φηη ηα αγφξηα παξνπζηάδνπλ κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα, ζε ζρέζε κε ηα θνξίηζηα. ην ζπκπέξαζκα απηφ θαηέιεμαλ κε ηηο έξεπλεο ηνπο θαη νη Gotschi et al., (2010). Σν πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνληψλ «AEIHIGHGONIS» είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%, κε εθηηκψκελν ζπληειεζηή κε ζεηηθφ πξφζεκν. Δπνκέλσο, ζπκπεξαίλνπκε φηη φζν απμεκέλν είλαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα θαη ηεο κεηέξαο ησλ καζεηψλ, ηφζν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα ησλ καζεηψλ πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα. πκπέξαζκα πνπ απνδεηθλχεηαη απφ ηελ έξεπλα πνπ πινπνίεζαλ νη Gotschi et al., (2010) γηα ηελ Βηέλλε. Πίλαθαο 5.3: Δθηίκεζε ππνδείγκαηνο πνιιαπιήο γξακκηθήο παιηλδξόκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνύο παξάγνληεο ηεο ζπρλόηεηαο πνπ θαηαλαιώλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντόληα νη καζεηέο. ΑΝΔΞΑΡΣΖΣΔ ΤΠΟΓΔΗΓΜΑ 1 ΤΠΟΓΔΗΓΜΑ 2 ΜΔΣΑΒΛΖΣΔ ηαζεξόο όξνο 1,050*** (5,175) 1,053*** (6,529) AGE 0,196*** (4,969) 0,201*** (5,057) SEX -0,238** (-2,419) - 0,250** (-2,240) AEIHIGHGONIS 0,029** (2,155) 0,032** (3,261) EP1CCGW 0,073** (4,035) 0,089** (5,323) 127

128 K1FAMILY 0,039** (4,613) 0,045** (5,825) STUDYM 0,070 - (0,543) B1BSP 0,083** (4,097) 0,085** (4,359) JOBMOIK 0, (0,952) CWLPE 0,197*** (5,153) 0,194*** (5,906) B1BLP 0,115*** (5,967) 0,117*** (6,013) B1BLHP 0,125*** (6,152) 0,129*** (7,254) B1WUP 0,038** (2,013) 0,036** (3,049) R2(adj) 0,454 0,451 ηαηηζηηθή F 12,469*** 15,081*** εκείσζε: Οη ελδείμεηο ***, ** θαη * ππνδειψλνπλ ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα ζε πνζνζηφ 1%, 5% θαη 10% αληίζηνηρα. Σα κεγέζε ζηηο παξελζέζεηο αθνινπζνχλ ηε ζηαηηζηηθή t. Μηα αθφκα κεηαβιεηή πνπ θαίλεηαη λα επεξεάδεη ηε ζπρλφηεηα πνπ πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα νη καζεηέο είλαη ε κεηαβιεηή «EP1CCGW». Με άιια ιφγηα ε πεπνίζεζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ αιιαγή ηνπ θιίκαηνο θαη ηεο ππεξζέξκαλζεο ηνπ πιαλήηε σο ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα, θαίλεηαη λα επεξεάδεη ζεηηθά ηηο θαηαλαισηηθέο ζπλήζεηεο ησλ παηδηψλ σο πξνο ηα νξγαληθά πξντφληα. πγθεθξηκέλα, ε κεηαβιεηή απηή είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ςεπδνκεηαβιεηή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5% θαη εθηηκψκελν ζπληειεζηή κε ζεηηθφ πξφζεκν. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη καζεηέο νη νπνίνη πηζηεχνπλ φηη ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα είλαη ε αιιαγή ηνπ θιίκαηνο θαη ηεο ππεξζέξκαλζεο ηνπ πιαλήηε, απμάλνπλ ηε θαηαλάισζε νξγαληθψλ πξνηφλησλ. Απνηέιεζκα πνπ ζπκθσλεί κε ηελ έξεπλα ησλ Bissonnette et al., (2001). ρεηηθά κε ηελ κεηαβιεηή «B1BSP», ν εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο πνπ έρεη ζεηηθφ πξφζεκν ππνδειψλεη φηη φζν απμάλεηαη ε ζπρλφηεηα πξνηίκεζεο θξνχησλ θαη ιαραληθψλ επνρήο, γηα κείσζε ηεο ελέξγεηαο παξαγσγήο ηνπο, ηφζν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα ησλ καζεηψλ πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα, ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%. Ζ παξαπάλσ δηαπίζησζε είλαη ζχκθσλε κε ηελ έξεπλα 128

129 ησλ Wandel et al., (1997), ελψ έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηελ έξεπλα ησλ Bissonnette et al., (2001). Οκνίσο, ε κεηαβιεηή «B1BLP», είλαη κηα πνηνηηθή κεηαβιεηή, κε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζρέζε ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1% θαη ην πξφζεκν ηνπ εθηηκψκελνπ ζπληειεζηή έρεη ζεηηθφ πξφζεκν. Γεγνλφο πνπ ππνδειψλεη φηη φζν απμάλεηαη ε ζπρλφηεηα πξνηίκεζεο ηνπηθψλ πξντφλησλ γηα ηελ απνθπγή ησλ ξππνγφλσλ κεηαθνξψλ, ηφζν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα ησλ καζεηψλ πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα. Σα παξαπάλσ ζπκπεξάζκαηα δελ ζπκθσλνχλ κε ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ησλ Bissonnette et al., (2001). Ζ κεηαβιεηή «B1BLHP», δει. ε ζπρλφηεηα επηινγήο πξντφλησλ πνπ ε θαηαλάισζε ηνπο είλαη ιηγφηεξν επηβιαβήο γηα ηνλ άλζξσπν θαη ην πεξηβάιινλ είλαη κηα κεηαβιεηή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%. Σν ζεηηθφ πξφζεκν ηνπ εθηηκψκελνπ ζπληειεζηή ππνδειψλεη φηη φζν απμάλεηαη ε ζπρλφηεηα επηινγήο πξντφλησλ πνπ ε θαηαλάισζε ηνπο είλαη ιηγφηεξν επηβιαβήο γηα ηνλ άλζξσπν θαη ην πεξηβάιινλ, ηφζν πεξηζζφηεξν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα νη καζεηέο. Απνηέιεζκα πνπ ζπκθσλεί κε εθείλν ησλ Wandel et al., (1997). Δπηπξφζζεηα, επαιεζεχεηαη θαη ε ζεηηθή ζρέζε αλάκεζα ζην πφζν δηαηεζεηκκέλνη είλαη νη καζεηέο λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζνπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ζηελ ζπρλφηεηα ησλ καζεηψλ πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα. Αθνχ, ε κεηαβιεηή «CWLPE» έρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζρέζε ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1% θαη ν εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο έρεη ζεηηθφ πξφζεκν. Γεγνλφο, πνπ ππνδειψλεη φηη, φζν απμάλεηαη ε δηάζεζε ησλ καζεηψλ λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο πξνο φθεινο ηνπ πεξηβάιινληνο, ηφζν πεξηζζφηεξν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα. πκπέξαζκα πνπ απνξξέεη επίζεο, απφ ηελ έξεπλα ησλ Wandel et al., (1997) πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε Ννξβεγία. Δλψ, ζε αληίζεζε έξρεηαη κε ηελ έξεπλα ησλ Bissonnette et al., (2001). 129

130 Δπίζεο, φζνλ αθνξά ηε κεηαβιεηή «K1FAMILY», δει. ε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ πξνέξρεηαη θπξίσο απφ ηελ νηθνγέλεηα, ππάξρεη ζεηηθή ζηαηηζηηθή ζρέζε κε ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%. Ο εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο ηεο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηήο απηήο έρεη ζεηηθφ πξφζεκν, πξάγκα πνπ ππνδειψλεη φηη εθείλνη νη καζεηέο πνπ ε γλψζε ηνπο γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνέξρεηαη θπξίσο απφ ηελ νηθνγέλεηα, θαηαλαιψλνπλ ζπρλφηεξα βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα ζε ζρέζε κε εθείλνπο πνπ ε κεηέξα ηνπο δνπιεχεη. Απνηέιεζκα πνπ ζπκθσλεί πιήξσο κε ηηο έξεπλεο πνπ έθαλαλ νη Bissonnette et al., (2001) θαη Gotschi et al., (2010). Σεινο, ν εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο ηεο αλεζπρίαο ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππεξβνιηθή ρξήζε θπηνθαξκάθσλ θαη ρεκηθψλ ιηπαζκάησλ «B1WUP» παξνπζηάδεη ζεηηθφ πξφζεκν κε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζρέζε ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%. πκπεξαζκαηηθά, φζν απμάλεηαη ε αλεζπρία ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππεξβνιηθή ρξήζε θπηνθαξκάθσλ θαη ρεκηθψλ ιηπαζκάησλ, ηφζν πεξηζζφηεξν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντφληα (Bissonnette et al., 2001). Ζ ζηαηηζηηθή F, είλαη κηα θξηηηθή, ε νπνία εθθξάδεη ηε ζπλνιηθή εξκελεπηηθφηεηα ηεο παιηλδξφκεζεο. πγθεθξηκέλα, γίλεηαη ν αθφινπζνο έιεγρνο ππφζεζεο H o : b 1 =b 2 =b 3 =b k =0, έλαληη ηεο Ζ 1 : έζησ φηη έλαο απφ ηνπο παξαπάλσ εθηηκψκελνπο ζπληειεζηέο είλαη δηάθνξνο ηνπ κεδελφο. Βάζε ησλ απνηειεζκάησλ γηα ηε ζηαηηζηηθή F, έηζη φπσο εκθαλίδεηαη ζην ππφδεηγκα 2, εθηηκάηαη φηη ε παιηλδξφκεζε είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%, αθνχ θπκαίλεηαη θνληά 15,081 θαη ην p-value είλαη ζην 0,000. Δπνκέλσο, απνξξίπησ ηελ H o θαη δέρνκαη φηη νη ζπγθεθξηκέλεο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο εξκελεχνπλ ηελ εμαξηεκέλεκεηαβιεηή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%. Δπηπξφζζεηα, ν δηνξζσκέλνο ζπληειεζηήο πξνζδηνξηζκνχ R 2 (adj) εθθξάδεη φηη νη ζπγθεθξηκέλεο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο εξκελεχνπλ ην 45% ηεο δηαθχκαλζεο ηεο εμαξηεκέλεο. πλνςίδνληαο, ην ζχλνιν ησλ απνηειεζκάησλ πνπ πξναλαθέξζεθαλ κπνξνχκε λα δηαπηζηψζνπκε φηη νη καζεηέο πνπ θαηαλαιψλνπλ ζπρλφηεξα 130

131 βηνινγηθά- νηθνινγηθά πξντφληα, είλαη γέλνπο αξζεληθνχ, κεγαιχηεξεο ειηθίαο, πνπ ε κεηέξα ηνπο απαζρνιείηαη ζην ζπίηη, ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνληψλ ηνπο είλαη πςειφ, ζεσξνχλ ηελ αιιαγή ηνπ θιίκαηνο θαη ηεο ππεξζέξκαλζεο ηνπ πιαλήηε σο ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα, πνπ πξνηηκνχλ θξνχηα θαη ιαραληθά επνρήο, γηα κείσζε ηεο ελέξγεηαο παξαγσγήο ηνπο, πνπ πξνηηκνχλ ηνπηθά πξντφληα γηα ηελ απνθπγή ησλ ξππνγφλσλ κεηαθνξψλ, πνπ επηιέγνπλ πξντφληα πνπ ε θαηαλάισζε ηνπο είλαη ιηγφηεξν επηβιαβήο γηα ηνλ άλζξσπν θαη ην πεξηβάιινλ, πνπ αλεζπρνχλ γηα ηελ ππεξβνιηθή ρξήζε θπηνθαξκάθσλ θαη ρεκηθψλ ιηπαζκάησλ θαη ηέινο έρνπλ ηε δηάζεζε λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο πξνο φθεινο ηνπ πιαλήηε. 5.4 Δθηίκεζε ππνδείγκαηνο πνιιαπιήο παιηλδξόκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνύο παξάγνληεο ηεο ζπρλόηεηαο πνπ αθήλνπλ θώηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά νη καζεηέο, ελώ ιείπνπλ από ην ζπίηη ή ελώ δελ ηα ρξεζηκνπνηνύλ. ην παξφλ ππνθεθάιαην παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα εθηίκεζεο ηνπ ππνδείγκαηνο πνιιαπιήο γξακκηθήο παιηλδξφκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο ζπρλφηεηαο πνπ αθήλνπλ θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά νη καζεηέο, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζθνπφο ηεο ζπγθεθξηκέλεο παιηλδξφκεζεο απνηειεί ν πξνζδηνξηζκφο ηεο επίδξαζεο παξακέηξσλ φπσο ην θχιν, ε ειηθία, ε ηάμε πνπ θνηηά ν καζεηήο, ν ηχπνο θαηνηθίαο, ην είδνο ηεο θαηνηθίαο, θαηά πφζν είλαη δηαηεζεηκέλνη νη καζεηέο λα αιιάμνπλ ηξφπν δσήο πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζνπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ε πεπνίζεζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ εμάληιεζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ σο ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα, ε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ πξνέξρεηαη απφ ην Γηαδίθηπν, εάλ ν καζεηήο ζεσξεί ζεκαληηθή ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο πξνθεηκέλνπ λα κελ εμαληιεζνχλ νη θπζηθνί πφξνη, εάλ ν καζεηήο ζεσξεί ζεκαληηθή ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην Φαηλφκελν ηνπ Θεξκνθεπίνπ, ην πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ, ε κεηέξα ηνπ καζεηή πνπ απαζρνιείηαη ζην δεκφζην ηνκέα, ν παηέξαο ηνπ καζεηή πνπ απαζρνιείηαη ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα θαζψο θαη ν αξηζκφο κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο. Οη ζπγθεθξηκέλεο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο επηιέρζεθαλ ζχκθσλα κε ηηο πξνεγνχκελεο εκπεηξηθέο κειέηεο (Pfaffenberger et al., 131

132 1983; Hampel, et al., 1996; Hadjimarcou et al., 2000; Rowlands et al., 2003; Loughland et al., 2003; Arkesteijn et al., 2005; Lenzen et al., 2006; Sardianou 2007; Zografakis et al., 2008; Hansla et al., 2008; Dundes et al., 2009; Dianshu et al., 2010; Banfi et al., 2008) πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί ζε δηάθνξεο ρψξεο. Αλαιπηηθφηεξα ζχκθσλα κε ηηο πξνεγνχκελεο εκπεηξηθέο κειέηεο πξναλαθέξζεθε φηη ην θχιν είλαη έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηε βηψζηκε ελεξγεηαθή θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ. χκθσλα κε ηνπο Rowlands et al., (2003) ζε έξεπλα ηνπο ζην Οληάξην ηνπ Καλαδά, ην θχιν θάλεθε λα ζπκβάιιεη αξλεηηθά ζηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο. Δλ αληηζέζεη, ε έξεπλα ηεο Sardianou (2007), ζε ηπραίν δείγκα 586 νηθνγελεηψλ ζηελ Διιάδα, θάλεθε ην θχιν λα κελ επεξεάδεη ην θαηά πφζν εμνηθνλνκεί θάπνηνο ελέξγεηα. Δπηπξφζζεηα, ε ειηθία είλαη κηα αλεμάξηεηε κεηαβιεηή, ε νπνία επηδξά αληηζηξφθσο αλάινγα κε ηε ζηάζε ησλ αηφκσλ σο πξνο ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο ζχκθσλα κε έξεπλα ηεο Sardianou (2007), πνπ αθνξνχζε ηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο εληφο ζπηηηνχ. ε παξφκνηα απνηειεζκαηα θπκαίλεηαη θαη ε έξεπλα ησλ Lenzen et al., (2006), πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζε δηάθνξεο ρψξεο κεηαμχ ησλ νπνίσλ ε Απζηξαιία, ε Βξαδηιία, ε Γαλία, ε Ηλδία θαη ε Ηαπσλία. Οη δηαπηζηψζεηο ηεο έξεπλαο έδεημαλ ηε ζεκαληηθή επίδξαζε ηεο ειηθίαο λεφηεξσλ αηφκσλ ζηελ θαηαλάισζε ελέξγεηαο. ζνλ αθνξά ην κνξθσηηθφ επίπεδν, νη Arkesteijn et al., (2005) ζε έξεπλα ηνπο ζηελ Γαλία, επηζεκαίλνπλ φηη ην πςειφ επίπεδν γλψζεσλ ησλ αηφκσλ γχξσ απφ ηελ «πξάζηλε» ελέξγεηα ζπκβάιιεη ζεκαληηθά ζηελ αχμεζε ηεο πηζαλφηεηαο βηψζηκεο ελεξγεηαθήο θαηαλάισζεο αιιά θαη πηνζέηεζεο ηέηνηνπ είδνπο ελέξγεηαο. ε παξφκνηα έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνίεζαλ νη Hampel et al., (1996), ζε καζεηέο ειηθίαο ζηελ Βηθηψξηα ηεο Απζηξαιία, αλαθάιπςαλ φηη ην απμεκέλν κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνληψλ είρε σο απνηέιεζκα ηελ απμεκέλε δξάζε ησλ παηδηψλ ζε πεξηβαιινληηθέο δξαζηεξηφηεηεο, φπσο ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο. Αληίζεηα, ζηελ έξεπλα ησλ Lenzen et al., (2006), ππάξρεη ε λννηξνπία φηη επηηπγράλνληαο κηα θαιχηεξε κφξθσζε ηνπο δίλεη ηε δπλαηφηεηα λα θαηνηθνχλ ζε δηακεξίζκαηα αληί γηα 132

133 απιά ζπίηηα. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα ηελ αχμεζε ηεο ελεξγεηαθήο θαηαλάισζεο ησλ αηφκσλ απηψλ. Δπίζεο, ν παξάγνληαο ηνπ θαηά πφζν δηαηεζεηκκέλνη είλαη νη καζεηέο λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο πξνθεηκέλνπ λα ζπκβάιινπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, είλαη εμίζνπ ζεκαληηθφο πνπ θαζνξίδεη ηελ ελεξγεηαθή θαηαλάισζε ησλ καζεηψλ. Οη Dundes et al., (2009) ζε έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνίεζαλ ζε ηπραίν δείγκα θνηηεηψλ θνιεγίνπ ζηηο ΖΠΑ γηα ηελ πξνζπκία πηνζέηεζεο κηαο πεξηβαιινληηθήο ζηξαηεγηθήο, έδεημαλ φηη νη εξσηψκελνη ήηαλ δηαηεζεηκκέλνη λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, φπσο πρ. εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο κε ζχλεζε. Οη Hadjimarcou et al., (2000) ζε έξεπλα ηνπο ην 1997, βξήθαλ φηη νη θαηαλαισηέο κε έλα πςειφηεξν επίπεδν αλεζπρίαο γηα ην πεξηβάιινλ ήηαλ πηζαλφηεξν λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο θαη ήηαλ πεξηζζφηεξν πξφζπκνη λα πιεξψζνπλ γηα αλαλεψζηκε ελέξγεηα, γηα ιφγνπο εμνηθνλφκεζεο. Παξφκνηα, νη Hansla et al., (2008), έδεημαλ φηη ε πεξηβαιινληηθή αλεζπρία ησλ θαηαλαισηψλ θαη ε ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ ζπλεπεηψλ ηεο άζθνπεο θαηαλάισζεο ελέξγεηαο ζην πεξηβάιινλ ζρεηίδεηαη ζεηηθά θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηελ αιιαγή ηνπ ηξφπνπ δσήο, κέρξη θαη ηελ πξνζπκία πιεξσκήο γηα πξάζηλε ειεθηξηθή ελέξγεηα. ε έξεπλα ησλ Dianshu et al., (2010), έλα κεγάιν πνζνζηφ ηνπ δείγκαηνο εμέζεζε ηε πξνζπκία λα ζσζεί ε ειεθηξηθή ελέξγεηα ή λα αγνξαζηεί ε απνδνηηθφηεξε ελέξγεηα ρξεζηκνπνηψληαο αληίζηνηρεο ζπζθεπέο. Άιινο έλαο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηελ ελεξγεηαθή ζπκπεξηθνξά ησλ λέσλ είλαη ν ηχπνο θαηνηθίαο πνπ δηακέλνπλ, ζχκθσλα κε έξεπλα ησλ Pfaffenberger et al., (1983). χκθσλα ινηπφλ κε απηνχο, νη νηθνγέλεηεο κε πςειφηεξα εηζνδήκαηα, θαίλνληαη λα δηακέλνπλ ζε κεγάια δηακεξίζκαηα (κνλνθαηνηθίεο) αληί γηα απιά ζπίηηα ζε πνιπθαηνηθία, κε απνηέιεζκα ε θαηαλάισζε ελέξγεηαο γηα ζέξκαλζε θαη θσηηζκφ λα απμάλεηαη. Οκνίσο, ε έξεπλα ηεο Sardianou (2007), έδεημε φηη ν αξηζκφο ησλ δσκαηίσλ θαη ην κέγεζνο ηεο θαηνηθίαο ππνδειψλεη νηθηαθή άλεζε θαη πνηνηηθέο ππεξεζίεο θαη γηα ηα νπνία επνκέλσο επηβάιιεηαη θαηαλάισζε κεγαιχηεξσλ πνζψλ ελέξγεηαο. 133

134 ζνλ αθνξά ην είδνο ηεο θαηνηθίαο, ηα επξήκαηα ηεο έξεπλαο ησλ Pfaffenberger et al., (1983), έδεημαλ φηη ζε νηθνγέλεηεο πνπ δελ έρνπλ δηθφ ηνπο ζπίηη, αιιά πιεξψλνπλ ελνίθην, πξνθαλψο γίλεηαη ιηγφηεξε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, θαζψο επίζεο δελ ππάξρεη πξννπηηθή γηα επέλδπζε εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο. χκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ηεο Sardianou (2007), νη ηδηνθηήηεο ήηαλ πηζαλφηεξν λα θάλνπλ θάπνηεο βειηηψζεηο ζην ζπίηη, πξνθεηκέλνπ λα εμνηθνλνκήζνπλ ελέξγεηα. Οκνίσο, Οη Banfi et al., (2008) κέζσ ηειεθσληθήο έξεπλαο πνπ έιαβε κέξνο ζηελ Διβεηία έδεημαλ ηε ζεκαληηθή πξνζπκία ησλ ηδηνθηεηψλ λα πιεξψζνπλ γηα κέηξα θαη πξαθηηθέο ελεξγεηαθήο απνδνηηθφηεηαο. Σν κεγεζνο ηνπ λνηθνθπξηνχ, δει. ν αξηζκφο κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο είλαη έλαο άιινο ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηελ ελεξγεηαθή ζπκπεξηθνξά ησλ λέσλ. χκθσλα κε έξεπλα ησλ Lenzen et al., (2006), πνπ αθνξνχζε ζηελ αμηνιφγεζε ηεο βηψζηκεο νηθηαθήο θαηαλάισζεο, έδεημε φηη κεγαιχηεξεο ζε κέγεζνο νηθνγέλεηεο, πηζαλφηεξα θαη θησρφηεξεο, θαηαλαιψλνπλ πνιχ πεξηζζφηεξν ελέξγεηα γηα ζέξκαλζε θαη θιηκαηηζκφ, πηζαλφλ γηαηί νη θαηνηθίεο ηνπο δελ έρνπλ θαιή κφλσζε. Δληνχηνηο, λνηθνθπξηά κε κεγάιν αξηζκφ κειψλ θαηαλαιψλνπλ ιηγφηεξε θαηά θεθαιήλ ελέξγεηα, πξάγκα πνπ πηζαλφηαηα ζπκβαίλεη ιφγσ ηνπ φηη κνηξάδνληαη ηελ εζσηεξηθή θαηαλάισζε ελέξγεηαο. Ζ Sardianou (2007) απέδεημε φηη κέιε κεγάιεο νηθνγέλεηαο, ήηαλ πηζαλφηεξν λα θάλνπλ θάπνηεο βειηηψζεηο ζην ζπίηη, πξνθεηκέλνπ λα εμνηθνλνκήζνπλ ελέξγεηα. ρεηηθά κε ηε ρξήζε ιακπηήξσλ εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο, νη Dianshu et al., (2010) ζε έξεπλα πνπ αθνξνχζε ηα ζρέδηα ηεο θαηαλάισζεο νηθηαθήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ζηελ Κίλα, θαηέδεημε φηη πεξηζζφηεξν απφ ην 56% ησλ λνηθνθπξηψλ αλέθεξαλ φηη ήηαλ θάηνρνη ηνπιάρηζηνλ ελφο ιακπηήξα ή ιάκπαο θσηφο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο. Ζ γλψζε γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο είλαη αθφκα έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηε ζηάζε ησλ θαηαλαισηψλ απέλαληη ζηελ ελέξγεηα. χκθσλα ινηπφλ κε ηα απνηειέζκαηα ηεο Sardianou (2007), εθείλν ην δείγκα πνπ ήηαλ ζσζηά ελεκεξσκέλν γηα ηα ελεξγεηαθά πξνβιήκαηα, ήηαλ εθείλν 134

135 πνπ κέζα απφ ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ εμνηθνλνκνχζε ελέξγεηα. Οη Loughland et al., (2003) ζε έξεπλα ηνπο ζηελ Απζηξαιία, βξήθαλ φηη πεξηζζφηεξνη καζεηέο ηεο πξσηνβάζκηαο (79%) δήισζαλ φηη έρνπλ κάζεη αξθεηά γηα ην πεξηβάιινλ κέζσ ηνπ ζρνιείνπ, έλαληη ησλ καζεηψλ ηεο δεπηεξνβάζκηαο (62%). Δλψ έλα κεγάιν πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 45% δειψλεη φηη ε ρξήζε ηνπ Γηαδηθηχνπ, ηνπο έρεη ελεκεξψζεη αξθεηά γηα πεξηβαιινληηθά ζέκαηα, φπσο ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο. ε παξφκνηα έξεπλα ζηηο ΖΠΑ κε θνηηεηέο απηήλ ηε θνξά, νη Dundes et al., (2009) βξήθαλ φηη νη γλψζεηο ησλ θνηηεηψλ γηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνέξρεηαη θπξίσο απφ κέζα καδηθήο επηθνηλσλίαο, φπσο Γηαδίθηπν, ηειεφξαζε θηι. Δλψ, ηέινο νη Zografakis et al., (2008) ζε έξεπλα πνπ έθαλαλ ζε ηπραίν δείγκα καζεηψλ ζηελ Κξήηε, βξήθαλ φηη νη γλψζεηο κέζσ ηεο εθπαίδεπζεο θάλνπλ κηα ζεκαληηθή δηαθνξά ζηελ ελεξγεηαθή βαζηθή εθπαίδεπζε θαη ηε ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ θαη ησλ γνλέσλ ηνπο ζε ζέκαηα εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο. Σέινο, ηξεηο πνιχ ζεκαληηθνί παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηε βηψζηκε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά απέλαληη ζηελ ελέξγεηα, είλαη ε πεπνίζεζε γηα ηε ζεκαζία ηεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο είηε γηα λα κελ εμαληιεζνχλ νη θπζηθνί πφξνη, είηε πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ θαη ηέινο ε πεπνίζεζε ηεο εμάληιεζεο ησλ θπζηθψλ πφξσλ σο ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα. ε έξεπλα ηνπ Strong (1998) ζε καζεηέο ειηθίαο 7 έσο 11 εηψλ ζηελ Αγγιία, έδεημε φηη ε αλεζπρία ησλ παηδηψλ ζρεηηθά κε ην πεξηβάιινλ ήηαλ κεγαιχηεξε ησλ πξνζδνθηψλ ησλ εξεπλεηψλ θαη κάιηζηα ηα παηδηά εζηίαζαλ πεξηζζφηεξν ζηελ άγξηα θχζε, ηα θπηά θαη ηα δέληξα. πκπιεξσκαηηθά ζηελ αλεζπρία ησλ παηδηψλ γηα ηε θχζε πξνζηέζεθε θαη ε ηξχπα ηνπ φδνληνο, ε ξχπαλζε ηεο ζάιαζζαο θαη ηεο αηκφζθαηξαο. Αλεζπρίεο πνπ θαλέξσζαλ ηελ πξφζεζε ησλ παηδηψλ λα ζπκβάιινπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, κεηψλνληαο ηελ ξχπαλζε, είηε κέζσ ηεο πξνζηαζίαο ησλ δαζψλ, είηε κέζσ ηεο αλαθχθισζεο, είηε κέζσ ηεο αγνξάο πξντφλησλ ρσξίο CFC's, είηε κέζσ ηεο κε άζθνπεο θαηαλάισζεο ελέξγεηαο. Λακβάλνληαο ππφςε ην ζχλνιν ησλ πξναλαθεξζέλησλ παξακέηξσλ εθηηκήζεθε ε εμίζσζε πνιιαπιήο γξακκηθήο παιηλδξφκεζεο κε ηε κέζνδν ειαρίζησλ 135

136 ηεηξαγψλσλ (OLS) (5.4) γηα ηε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά νη καζεηέο, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ: Δμίζσζε (5.4) SP1LEAOi = bo + b1*sexi + b2*agei + b3*classi + b4*hometypei + b5*ownhomei + b6*cwlpei + b7*ep1enri + b8*k1interni + b9*spimmri + b10*spimfpi + b11*aeihighgonisi + b12*jobmdyi + b13*jobfidi + b14*fmemberi + b15*sp1ulesi + εi πνπ: SEXi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ νη καζεηέο είλαη γέλνπο ζειπθνχ θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. AGEi: είλαη ε πνζνηηθή κεηαβνιή πνπ εθθξάδεη ηελ ειηθία ησλ καζεηψλ θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 12 έσο 16. CLASSi: είλαη ε αλεμάξηεηε κεηαβιεηή, ε νπνία εθθξάδεη ηελ ηάμε πνπ θνηηά ν καζεηήο ζην ζρνιείν, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1 φηαλ ν καζεηήο θνηηά ζηελ α γπκλαζίνπ, ηελ ηηκή 2 φηαλ ν καζεηήο θνηηά ζηελ β γπκλαζίνπ θαη ηελ ηηκή 3 φηαλ ν καζεηήο θνηηά ζηελ γ γπκλαζίνπ. HOMETYPEi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ νη καζεηέο κέλνπλ ζε πνιπθαηνηθία θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. OWNHOMEi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ην ζπίηη πνπ δηακέλνπλ νη καζεηέο είλαη ηδηφθηεην θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. CWLPEi: είλαη ν βαζκφο ζπκθσλίαο πνπ δειψλεη πφζν δηαηεζεηκκέλνη είλαη νη καζεηέο λα αιιάμνπλ ηξφπν δσήο, πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζνπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε θαζφινπ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάξα πνιχ. 136

137 EP1ENRi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ν καζεηήο ζεσξεί ηελ εμάληιεζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ σο ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. K1INTERNi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ νη καζεηέο ελεκεξψλνληαη γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο κέζσ ηνπ Γηαδηθηχνπ θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. SPIMFPi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ν καζεηήο ζεσξεί ζεκαληηθή ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο πξνθεηκέλνπ λα κελ εμαληιεζνχλ νη θπζηθνί πφξνη θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. SPIMMRi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ν καζεηήο ζεσξεί ζεκαληηθή ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην Φαηλφκελν ηνπ Θεξκνθεπίνπ θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. AEIHIGHGONISi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ην κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ησλ δχν γνληψλ ηνπ καζεηή είλαη πςειφ θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. JOBMDYi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ε κεηέξα ηνπ καζεηή είλαη δεκφζηνο ππάιιεινο θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. JOBFIDi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ν παηέξαο ηνπ καζεηή είλαη ηδησηηθφο ππάιιεινο θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. FMEMBERi: είλαη ν βαζκφο ζπκθσλίαο πνπ εθθξάδεη ηνλ αξηζκφ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο, θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 1 γηα ηελ απάληεζε δχν κειε έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάλσ απφ ηέζζεξα κέιε. SP1ULESi: είλαη ν βαζκφο ζπκθσλίαο, ν νπνίνο εθθξάδεη ηε ζπρλφηεηα ρξήζεο ιακπηήξσλ εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο απφ ηνπο καζεηέο θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε πνηέ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάληα. εi: ηα ζθάικαηα εθηίκεζεο ηεο παιηλδξφκεζεο. 137

138 ηνλ πίλαθα 5.4, παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εθηίκεζεο ηεο εμίζσζεο 5.4, κε ηελ εθαξκνγή ηεο ηερληθήο ηεο ηαπηφρξνλεο εηζφδνπ ησλ αλεμάξηεησλ κεηαβιεηψλ γηα ηε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά νη καζεηέο, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ. ηε δεχηεξε ζηήιε ηνπ πίλαθα 5.4 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εμίζσζεο γηα ην ζχλνιν ησλ αλεμάξηεησλ κεηαβιεηψλ ηεο εμίζσζεο 5.4 ζην ππφδεηγκα 5.4. πσο εθηηκάηαη νη αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο «CLASS» θαη «JOBFID» δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο. Γειαδή, ε ηάμε πνπ θνηηεί ν καζεηήο θαη γηα ην αλ ν παηέξαο ηνπ καζεηή είλαη ηδησηηθφο ππάιιεινο δελ επεξεάδνπλ ηε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά νη καζεηέο, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη. Οη κε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο αθαηξέζεθαλ απφ ην ππφδεηγκα 5.4 θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εθηίκεζεο ηεο εμίζσζεο παξνπζηάδνληαη ζηελ 3ε ζηήιε ηνπ πίλαθα 5.4. πγθεθξηκέλα, ε πξψηε αλεμάξηεηε κεηαβιεηή ηνπ παξαπάλσ πίλαθα είλαη ην θχιν «SEX», ην νπνίν είλαη κηα ςεπδνκεηαβιεηή θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 10%. Ο εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο ηνπ θχινπ έρεη αξλεηηθφ πξφζεκν, γεγνλφο πνπ καο επηηξέπεη λα επηζεκάλνπκε φηη ππάξρεη κηα αξλεηηθή επίδξαζε κε ηε ζπρλφηεηα ησλ καζεηψλ πνπ αθήλνπλ θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη. Απηφ απνδεηθλχεη φηη ηα αγφξηα παξνπζηάδνπλ κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ ζε ζρέζε κε ηα θνξίηζηα. Σν ζπκπέξαζκα απηφ ζπκθσλεί απφιπηα κε ηελ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνίεζαλ νη Rowlands et al., (2003). Δλψ, έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ηεο Sardianou (2007). Ζ κεηαβιεηή «AGE», είλαη κηα πνζνηηθή κεηαβιεηή θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%. Ο εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο ηεο ειηθίαο έρεη ζεηηθφ πξφζεκν, γεγνλφο πνπ ππνδειψλεη φηη ππάξρεη ζεηηθή επίδξαζε. Γειαδή, φζν απμάλεηαη ε ειηθία, ηφζν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα ησλ καζεηψλ πνπ αθήλνπλ θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα 138

139 ρξεζηκνπνηνχλ. Σν απνηέιεζκα απηφ έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηα επξήκαηα ησλ Lenzen et al., (2006) θαη Sardianou (2007). Σν πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνληψλ «AEIHIGHGONIS» είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1% θαη κε εθηηκψκελν ζπληειεζηή κε αξλεηηθφ πξφζεκν. Δπνκέλσο, ζπκπεξαίλνπκε φηη φζν απμεκέλν είλαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα θαη ηεο κεηέξαο ησλ καζεηψλ, ηφζν κεηψλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα ησλ καζεηψλ πνπ αθήλνπλ ηα θψηα θαη ηηο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ. πκπέξαζκα πνπ έξρεηαη ζχκθσλν κε ηελ έξεπλα ησλ Arkesteijn et al., (2005) θαη ησλ Hampel et al., (1996). Αληίζεην απνηέιεζκα έδεημε ε έξεπλα πνπ πινπνίεζαλ νη Lenzen et al., (2006), πνπ έδεημε φηη ε θαιχηεξε κφξθσζε έρεη σο απνηέιεζκα ηελ αχμεζε ηεο ελεξγεηαθήο θαηαλάισζεο ησλ αηφκσλ απηψλ. Δπηπξφζζεησο, επαιεζεχεηαη θαη ε αξλεηηθή ζρέζε αλάκεζα ζην πφζν δηαηεζεηκκέλνη είλαη νη καζεηέο λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζνπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ζηελ ζπρλφηεηα ησλ καζεηψλ πνπ αθήλνπλ θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ. Πίλαθαο 5.4: Δθηίκεζε ππνδείγκαηνο πνιιαπιήο γξακκηθήο παιηλδξόκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνύο παξάγνληεο ηεο ζπλήζεηαο ησλ καζεηώλ πνπ αθήλνπλ θώηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελώ ιείπνπλ από ην ζπίηη ή ελώ δελ ηα ρξεζηκνπνηνύλ. ΑΝΔΞΑΡΣΖΣΔ ΤΠΟΓΔΗΓΜΑ 1 ΤΠΟΓΔΗΓΜΑ 2 ΜΔΣΑΒΛΖΣΔ ηαζεξόο όξνο -1,749* (-1,753) -1,841* (-2,686) SEX -0,140* (-2,424) -0,061* (-2,663) AGE 0,230*** (4,695) 0,212*** (5,505) CLASS -0,265 - (-0,317) HOMETYPE -1,142** (-4,375) -1,145** (-5,375) OWNHOME 2,104** 2,106** 139

140 (3,061) (4,061) CWLPE -0,052*** (-6,376) -0,059*** (-7,315) EP1ENR -0,212* (-2,214) -0,219* (-2,929) K1INTERN -0,169* (-2,853) -0,178* (-3,958) SPIMMR -0,224** (-4,069) -0,225** (-5,081) SPIMFP -0,197*** (-7,153) -0,194*** (-7,106) AEIHIGHGONIS -0,196*** (-4,969) -0,201*** (-5,057) JOBMOIK 0,136** (4,299) 0,151** (5,334) JOBFID 0,066 - (0,366) FMEMBER -0,544*** (-6,079) -0,538*** (-7,058) SP1ULES -0,112*** (-4,497) -0,116*** (-5,492) R 2 (adj) 0,325 0,320 ηαηηζηηθή F 12,112*** 12,031*** εκείσζε: Οη ελδείμεηο ***, ** θαη * ππνδειψλνπλ ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα ζε πνζνζηφ 1%, 5% θαη 10% αληίζηνηρα. Σα κεγέζε ζηηο παξελζέζεηο αθνινπζνχλ ηε ζηαηηζηηθή t. Ζ κεηαβιεηή «CWLPE» έρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζρέζε ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1% θαη ν εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο έρεη αξλεηηθφ πξφζεκν. Γεγνλφο, πνπ ππνδειψλεη φηη, φζν απμάλεηαη ε δηάζεζε ησλ καζεηψλ λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο πξνο φθεινο ηνπ πεξηβάιινληνο, ηφζν ζπαληφηεξα αθήλνπλ θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ. πκπέξαζκα πνπ απνξξέεη επίζεο, απφ ηελ έξεπλα ησλ oη Dundes et al., (2009), ησλ Hadjimarcou et al., (2000), ησλ Hansla et al., (2008) θαη ησλ Dianshu et al., (2010). Ο ηχπνο θαηνηθίαο «HOMETYPE» είλαη έλαο άιινο ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη αξλεηηθά ηε θαηαλάισζε ελέξγεηαο. Δίλαη κηα ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%, θαη ην πξφζεκν ηνπ εθηηκψκελνπ ζπληειεζηή είλαη αξλεηηθφ. Γεγνλφο, πνπ απνδεηθλχεη, φηη νη καζεηέο πνπ κέλνπλ ζε πνιπθαηνηθία δελ αθήλνπλ θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο 140

141 αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ ζε ζρέζε κε απηνχο πνπ κέλνπλ ζε κνλνθαηνηθία. Κάηη πνπ απνδεηθλχεηαη ζε έξεπλα ησλ Pfaffenberger et al., (1983) θαη ηεο Sardianou (2007). Δπίζεο, φζνλ αθνξά ηε κεηαβιεηή «OWNHOME», δει. ην είδνο ηεο θαηνηθίαο (ηδηφθηεηε ή ελνηθηαδφκελε) έρνπλ ζεηηθή ζηαηηζηηθή ζρέζε κε ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%. Ο εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο ηνπ είδνπο ηεο θαηνηθίαο έρεη ζεηηθφ πξφζεκν, πξάγκα πνπ ππνδειψλεη φηη εθείλνη νη καζεηέο πνπ έρνπλ ηδηφθηεηε θαηνηθία αθήλνπλ ζπρλφηεξα ηα θψηα θαη ηηο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη απφ εθείλνπο πνπ κέλνπλ ζε ελνίθην. Απνηέιεζκα πνπ δελ ζπκθσλεί κε ηελ έξεπλα πνπ έθαλαλ νη Pfaffenberger et al., (1983), αιιά ζπκθσλεί απφιπηα κε ηελ έξεπλα ησλ Banfi et al., (2008) θαη Sardianou (2007). Δπηπξφζζεηα, κέζσ ηεο κεηαβιεηήο «FMEMBER», δει. ν αξηζκφο κειψλ νηθνγέλεηαο, επαιεζεχεηαη ε αξλεηηθή ζρέζε κε ηε θαηαλάισζε ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. Αθνχ, ε κεηαβιεηή απηή είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%, κε αξλεηηθφ πξφζεκν ζηνλ εθηηκψκελν ζπληειεζηή. Γειαδή, φζν κεγαιχηεξνο είλαη ν αξηζκφο ησλ κειψλ ελφο λνηθνθπξηνχ, εθηηκήζεθε φηη ηφζν κεηψλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα ησλ καζεηψλ πνπ αθήλνπλ θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη. Απηφ ην απνηέιεζκα έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηηο ελδείμεηο ησλ Lenzen et al., (2006), αιιά βξίζθεη ζχκθσλα ηα απνηειέζκαηα ηεο Sardianou (2007). Ζ κεηαβιεηή «SP1ULES», είλαη κηα πνηνηηθή κεηαβιεηή, ε νπνία εθθξάδεη ηε ζπρλφηεηα ρξήζεο ιακπηήξσλ εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο απφ ηνπο καζεηέο. Δίλαη κηα κεηαβιεηή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%. Σν αξλεηηθφ πξφζεκν ηνπ εθηηκψκελνπ ζπληειεζηή ππνδειψλεη φηη φζν ζπρλφηεξα ρξεζηκνπνηνχλ νη καζεηέο ιακπηήξεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο, ηφζν ζπαληφηεξα αθήλνπλ θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ (Dianshu et al., 2010). 141

142 Μηα αθφκα κεηαβιεηή πνπ θαίλεηαη λα επεξεάδεη ηε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ νη καζεηέο, είλαη ε κεηαβιεηή «K1INTERN». Με άιια ιφγηα ε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ πξνέξρεηαη απφ ην Γηαδίθηπν θαίλεηαη λα επεξεάδεη αξλεηηθά ηε ζπρλφηεηα ησλ καζεηψλ πνπ αθήλνπλ θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ. πγθεθξηκέλα, ε κεηαβιεηή απηή είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ςεπδνκεηαβιεηή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 10% θαη εθηηκψκελν ζπληειεζηή κε αξλεηηθφ πξφζεκν. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη καζεηέο νη νπνίνη γλσξίδνπλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο κέζα απφ ην ζεξθάξηζκα ζην Γηαδίθηπν, κεηψλνπλ ηε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ (Loughland et al., 2003; Sardianou, 2007; Zografakis et al., 2008; Dundes et al., 2009). Ζ κεηαβιεηή «EP1ENR», δει. ε πεπνίζεζε ησλ καζεηψλ φηη ε ξχπαλζε ησλ λεξψλ είλαη ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα είλαη κηα κεηαβιεηή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 10%. Σν αξλεηηθφ πξφζεκν ηνπ εθηηκψκελνπ ζπληειεζηή ππνδειψλεη φηη φζν απμάλνληαη νη πεπνηζήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηελ εμάληιεζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ σο ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα, ηφζν κεηψλεηαη ε ζπρλφηεηα ησλ καζεηψλ πνπ αθήλνπλ θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ. Δπίζεο, φζνλ αθνξά ηε κεηαβιεηή «SPIMFP», δει. ε ςεπδνκεηαβιεηή πνπ αθνξά ην θαηά πφζν ζεκαληηθή ζεσξνχλ νη καζεηέο ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο πξνθεηκέλνπ λα κελ εμαληιεζνχλ νη θπζηθνί πφξνη είλαη κηα κεηαβιεηή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%. Σν αξλεηηθφ πξφζεκν ηνπ εθηηκψκελνπ ζπληειεζηή ππνδειψλεη φηη φζν πεξηζζφηεξν ζεκαληηθή ζεσξνχλ νη καζεηέο ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, πξνθεηκέλνπ λα κελ εμαληιεζνχλ νη θπζηθνί πφξνη, ηφζν κεηψλεηαη ε ζπρλφηεηα ησλ καζεηψλ πνπ αθήλνπλ θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ. 142

143 Παξνκνίσο, ε κεηαβιεηή «SPIMMR», δει. ηε ςεπδνκεηαβιεηή πνπ αθνξά θαηά πφζν ζεκαληηθή ζεσξνχλ νη καζεηέο ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην Φαηλφκελν ηνπ Θεξκνθεπίνπ έρνπλ αξλεηηθή ζηαηηζηηθή ζρέζε κε ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%. Ο εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο ηεο αλεμάξηεηεο απηήο κεηαβιεηήο έρεη αξλεηηθφ πξφζεκν, πξάγκα πνπ ππνδειψλεη φηη εθείλνη νη καζεηέο πνπ ζεσξνχλ ζεκαληηθή ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην Φαηλφκελν ηνπ Θεξκνθεπίνπ, αθήλνπλ ζπαληφηεξα ηα θψηα θαη ηηο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ. Σέινο, ε ςεπδνκεηαβιεηή «JOBMDY» πνπ αθνξά ηνπο καζεηέο πνπ ε κεηέξα ηνπο είλαη δεκφζηνο ππάιιεινο παξνπζηάδεη ζεηηθφ πξφζεκν κε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζρέζε ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%. πκπεξαζκαηηθά, νη καζεηέο ησλ νπνίσλ ε κεηέξα απαζρνιείηαη ζηνλ δεκφζην ηνκέα, αθήλνπλ ζπρλφηεξα ηα θψηα θαη ηηο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη. Ζ ζηαηηζηηθή F, είλαη κηα θξηηηθή, ε νπνία εθθξάδεη ηε ζπλνιηθή εξκελεπηηθφηεηα ηεο παιηλδξφκεζεο. πγθεθξηκέλα, γίλεηαη ν αθφινπζνο έιεγρνο ππφζεζεο H o : b 1 =b 2 =b 3 =b k =0, έλαληη ηεο Ζ 1 : έζησ φηη έλαο απφ ηνπο παξαπάλσ εθηηκψκελνπο ζπληειεζηέο είλαη δηάθνξνο ηνπ κεδελφο. Βάζε ησλ απνηειεζκάησλ γηα ηε ζηαηηζηηθή F, έηζη φπσο εκθαλίδεηαη ζην ππφδεηγκα 2, εθηηκάηαη φηη ε παιηλδξφκεζε είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%, αθνχ θπκαίλεηαη θνληά 12,031 θαη ην p-value είλαη ζην 0,001. Δπνκέλσο, απνξξίπησ ηελ H o θαη δέρνκαη φηη νη ζπγθεθξηκέλεο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο εξκελεχνπλ ηελ εμαξηεκέλε ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%. Δπηπξφζζεηα, ν δηνξζσκέλνο ζπληειεζηήο πξνζδηνξηζκνχ R 2 (adj) εθθξάδεη φηη νη ζπγθεθξηκέλεο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο εξκελεχνπλ ην 32% ηεο δηαθχκαλζεο ηεο εμαξηεκέλεο. πλνςίδνληαο, ην ζχλνιν ησλ απνηειεζκάησλ πνπ πξναλαθέξζεθαλ κπνξνχκε λα δηαπηζηψζνπκε φηη νη καζεηέο κε κηθξφηεξε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ ιηγφηεξν ζπρλά θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή 143

144 ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ είλαη νη καζεηέο εθείλνη νη νπνίνη είλαη γέλνπο ζειπθνχ, κηθξφηεξεο ειηθίαο, κέλνπλ ζε πνιπθαηνηθία ζε ελνίθην, αλήθνπλ ζε νηθνγέλεηεο κε πνιιά κέιε, ε γλψζε ηνπο γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνέξρεηαη θπξίσο απφ ην Γηαδίθηπν, ρξεζηκνπνηνχλ ιακπηήξεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο, ζεσξνχλ ηελ εμάληιεζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ σο ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα θαη ηέινο ζεσξνχλ ζεκαληηθή ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο γηα λα κελ εμαληιεζνχλ νη θπζηθνί πφξνη, αιιά θαη γηα λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. 5.5 Δθηίκεζε ππνδείγκαηνο πνιιαπιήο παιηλδξόκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνύο παξάγνληεο ηεο ζπρλόηεηαο ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο από ηνπο καζεηέο. ην παξφλ ππνθεθάιαην παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα εθηίκεζεο ηνπ ππνδείγκαηνο πνιιαπιήο γξακκηθήο παιηλδξφκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο ζπρλφηεηαο ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο απφ ηνπο καζεηέο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζθνπφο ηεο ζπγθεθξηκέλεο παιηλδξφκεζεο απνηειεί ν πξνζδηνξηζκφο ηεο επίδξαζεο παξακέηξσλ φπσο ην θχιν, ε ειηθία, ν αξηζκφο κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο, ε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ νηθνγέλεηα, ε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ πξνέξρεηαη απφ ην ζρνιείν, ε πεπνίζεζε ησλ καζεηψλ φηη ε αιιαγή ηνπ θιίκαηνο θαη ε ππεξζέξκαλζε ηνπ πιαλήηε είλαη ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα, ε πεπνίζεζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε σο ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα, θαηά πφζν είλαη δηαηεζεηκέλνη νη καζεηέο λα αιιάμνπλ ηξφπν δσήο πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζνπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, αλ ν καζεηήο ζεσξεί ηελ εμάληιεζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ σο ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα, ην πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ησλ δχν γνληψλ ηνπ καζεηή, αλ ν καζεηήο ζεσξεί ζεκαληηθή ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε, αλ ν καζεηήο ζεσξεί ζεκαληηθή ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο πξνθεηκέλνπ λα κελ εμαληιεζνχλ νη θπζηθνί πφξνη, εάλ ν παηέξαο ηνπ καζεηή είλαη ηδησηηθφο ππάιιεινο, εάλ ην κνξθσηηθφ επίπεδν ηεο κεηέξαο ηνπ καζεηή είλαη πςειφ. Οη ζπγθεθξηκέλεο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο επηιέρζεθαλ ζχκθσλα κε ηηο πξνεγνχκελεο εκπεηξηθέο κειέηεο (Hampel et al., 1996; 144

145 Strong, 1998; Hadjimarcou et al., 2000; Sivek, 2002; Clark et al., 2003; Diamantopoulos et al., 2003; Arkesteijn et al., 2005; Lenzen et al., 2006; Hansla et al., 2008; Dundes et al., 2009; Gotschi et al., 2010;) πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί ζε δηάθνξεο ρψξεο. Αλαιπηηθφηεξα ζχκθσλα κε ηηο πξνεγνχκελεο εκπεηξηθέο κειέηεο πξναλαθέξζεθε φηη ε ειηθία είλαη έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηε βηψζηκε ελεξγεηαθή θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ. χκθσλα κε ηνπο Diamantopoulos et al., (2003), ζε έξεπλα ηνπο ζην Ζλσκέλν Βαζίιεην, πνπ εμέηαδε ηηο θνηλσληθνδεκνγξαθηθέο κεηαβιεηέο πνπ παίδνπλ ξφιν ζηελ ζθηαγξάθεζε ησλ πξάζηλσλ θαηαλαισηψλ, ε ειηθία θάλεθε λα ζπκβάιιεη αξλεηηθά ζηελ ρξήζε δεκφζησλ ζπγθνηλσληψλ. πγθεθξηκέλα, νη λένη ρξεζηκνπνηνχλ ζπρλφηεξα ην απηνθίλεην ή ην κεραλάθη γηα ηηο κεηαθηλήζεηο ηνπο ζε αληίζεζε κε ηνπο ειηθησκέλνπο. ε παξφκνηα έξεπλα νη Lenzen et al., (2006) έδεημαλ φηη ε ειηθία επηδξά ζεκαληηθά ζηελ θαηαλάισζε ελέξγεηαο. Ηδηαίηεξα ζε φηη έρεη λα θάλεη κε ηε θαηαλάισζε θαπζίκνπ γηα ηηο κεηαθηλήζεηο ησλ θαηαλαισηψλ, απηή αθνξά θπξίσο ηηο λεφηεξεο ειηθίεο. Αληίζεηα, νη ειηθησκέλνη πρ. ζηελ Ηαπσλία μνδεχνπλ πεξηζζφηεξν γηα ζέξκαλζε θαη θιηκαηηζκφ παξά γηα ηηο κεηαθηλήζεηο ηνπο. Δπηπξφζζεηα, ε ειηθία είλαη κηα αλεμάξηεηε κεηαβιεηή, ε νπνία επηδξά ζεκαληηθά ζηε ζηάζε ησλ αηφκσλ σο πξνο ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο θαη ζπγθεθξηκέλα ηε ρξήζε δεκφζησλ ζπγθνηλσληψλ. χκθσλα κε έξεπλα ησλ Dundes et al., (2009), πνπ αθνξνχζε έλα θνιέγην ζηηο ΖΠΑ, ηα θνξίηζηα ήηαλ πηζαλφηεξν λα αιιάμνπλ ηξφπν δσήο θαη λα ππνζηεξίμνπλ πεξηβαιινληηθέο ζηξαηεγηθέο, έλαληη ησλ αλδξψλ, φπσο πρ. κείσζε ησλ κεηαθνξψλ θαη επνκέλσο ηεο ξχπαλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο, πεξπάηεκα ζηελ εξγαζία ή ζην ζρνιείν αληί ηε ρξήζε θάπνηνπ κεηαθνξηθνχ κέζνπ θα. ζνλ αθνξά ην κνξθσηηθφ επίπεδν, νη Arkesteijn et al., (2005) ζε έξεπλα ηνπο ζηελ Γαλία, επηζεκαίλνπλ φηη ην πςειφ επίπεδν γλψζεσλ ησλ αηφκσλ γχξσ απφ ηελ «πξάζηλε» ελέξγεηα ζπκβάιιεη ζεκαληηθά ζηελ αχμεζε ηεο πηζαλφηεηαο βηψζηκεο ελεξγεηαθήο θαηαλάισζεο αιιά θαη πηνζέηεζεο ηέηνηνπ είδνπο ελέξγεηαο, 145

146 φπσο είλαη θαη ε ρξήζε κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο. ε παξφκνηα έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνίεζαλ νη Hampel et al., (1996), ζε καζεηέο ειηθίαο ζηελ Βηθηψξηα ηεο Απζηξαιία, αλαθάιπςαλ φηη ην απμεκέλν κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνληψλ είρε σο απνηέιεζκα ηελ απμεκέλε δξάζε ησλ παηδηψλ ζε πεξηβαιινληηθέο δξαζηεξηφηεηεο, φπσο ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο κέζσ ηεο πξνηίκεζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο γηα ηηο κεηαθηλήζεηο ηνπο. Οκνίσο, νη Diamantopoulos et al., (2003), έδεημαλ φηη νη άλζξσπνη πνπ έρνπλ επηηχρεη κηα βαζηθή εθπαίδεπζε ή παξαπάλσ θη έρνπλ έλα πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν αλαιακβάλνπλ πεξηζζφηεξεο δξαζηεξηφηεηεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο φπσο πρ ρξήζε κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο γηα ηηο κεηαθηλήζεηο ηνπο. Δπίζεο, ν παξάγνληαο ηνπ θαηά πφζν δηαηεζεηκκέλνη είλαη νη καζεηέο λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο πξνθεηκέλνπ λα ζπκβάιινπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, είλαη εμίζνπ ζεκαληηθφο πνπ θαζνξίδεη ηελ ελεξγεηαθή θαηαλάισζε ησλ καζεηψλ. Οη Dundes et al., (2009) ζε έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνίεζαλ ζε ηπραίν δείγκα θνηηεηψλ θνιεγίνπ ζηηο ΖΠΑ γηα ηελ πξνζπκία πηνζέηεζεο κηαο πεξηβαιινληηθήο ζηξαηεγηθήο, έδεημαλ φηη νη εξσηψκελνη ήηαλ δηαηεζεηκκέλνη λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, φπσο πρ. κείσζε ησλ κεηαθνξψλ ηνπο θαη επνκέλσο ηεο ξχπαλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο, πεξπάηεκα ζηελ εξγαζία ή ζην ζρνιείν αληί ηε ρξήζε θάπνηνπ ηδησηηθνχ κεηαθνξηθνχ κέζνπ. Οκνίσο, έξεπλα ηνπ Strong (1998) ζηελ Αγγιία, έδεημε πσο νη αλεζπρίεο ησλ παηδηψλ ζρεηηθά κε ην πεξηβάιινλ θαλέξσζαλ ηε πξφζεζε ηνπο λα ζπκβάιινπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, κεηψλνληαο ηε ξχπαλζε κέζσ ηεο ρξήζεο δεκφζησλ ζπγθνηλσληψλ. Γπν αθφκα κεηαβιεηέο πνπ θαίλεηαη λα επεξεάδνπλ ηε ζπρλφηεηα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο γηα ηηο κεηαθηλήζεηο ηνπο νη καζεηέο είλαη θαη νη πεπνηζήζεηο φηη ε αιιαγή ηνπ θιίκαηνο- ππεξζέξκαλζε ηνπ πιαλήηε θαη ε αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε είλαη ηα ζεκαληηθφηεξα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα. Ζ έξεπλα ηνπ Strong (1998), πνπ απνζθνπνχζε ζηε δηεξεχλεζε ησλ γλψζεσλ ησλ παηδηψλ θαη ηελ επαηζζεηνπνίεζε ηνπο ζε πεξηβαιινληηθά ζέκαηα έδεημε φηη ε αλεζπρία ησλ παηδηψλ ζρεηηθά κε ην πεξηβάιινλ ήηαλ κεγαιχηεξε ησλ πξνζδνθηψλ 146

147 ησλ εξεπλεηψλ. πκπιεξσκαηηθά ζηελ αλεζπρία ησλ παηδηψλ γηα ηε θχζε πξνζηέζεθε ε ηξχπα ηνπ φδνληνο, ε ξχπαλζε ηεο ζάιαζζαο θαη ηεο αηκφζθαηξαο. Αλεζπρίεο πνπ θαλέξσζαλ ηε πξφζεζε ησλ παηδηψλ λα ζπκβάιινπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, κεηψλνληαο ηε ξχπαλζε, είηε κέζσ ηεο πξνζηαζίαο ησλ δαζψλ, είηε κέζσ ηεο αλαθχθισζεο, είηε κέζσ ηεο αγνξάο πξντφλησλ ρσξίο CFC's, είηε κέζσ ηεο ρξήζεο δεκφζησλ ζπγθνηλσληψλ θιπ. Δπίζεο, απφ ηα παηδηά δεηήζεθε λα αλαθέξνπλ θάπνηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ζα κπνξέζνπκε λα πξνζηαηέςνπκε ην πεξηβάιινλ. Αλάκεζα ζηηο απαληήζεηο ησλ παηδηψλ ήηαλ νη εμήο: λα κελ ρξεζηκνπνηνχλ πξντφληα κε CFC's θαη λα κελ ρξεζηκνπνηνχλ απηνθίλεην εάλ δελ είλαη αλάγθε. Ζ γλψζε γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο είλαη αθφκα έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηελ ζηάζε ησλ θαηαλαισηψλ απέλαληη ζηελ ρξήζε κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο. Ζ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε θαζηεξψλεηαη ζηαζεξά ζηα βξεηαληθά ζρνιεία, ζχκθσλα κε ηνλ Strong (1998). Ζ κειέηε ηνπ επηβεβαηψλεη φηη ε δηαδεδνκέλε εθαξκνγή ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο ζηα ζρνιεία έρεη αληίθηππν ζηε γλψζε θαη ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ παηδηψλ φζνλ αθνξά ηα πεξηβαιινληηθά ζέκαηα, ηηο αλεζπρίεο ηνπο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηε ζεηηθή ηνπο ζηάζε απέλαληη ζηελ πεξηβαιινληηθή επζχλε. Οη Diamantopoulos et al., (2003) πνπ εμέηαζαλ ηηο θνηλσληθνδεκνγξαθηθέο κεηαβιεηέο πνπ παίδνπλ ξφιν ζηε ζθηαγξάθεζε ησλ πξάζηλσλ θαηαλαισηψλ ζην Ζλσκέλν Βαζίιεην, έδεημαλ φηη νη άλζξσπνη πνπ έρνπλ επηηχρεη κηα βαζηθή εθπαίδεπζε ή παξαπάλσ θη έρνπλ έλα πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν, πηνζεηνχλ κηα πεξηζζφηεξν πεξηβαιινληηθή ζηάζε πρ εμνηθνλνκνχλ ελέξγεηα εληφο ζπηηηνχ, αλαιακβάλνπλ πεξηζζφηεξεο δξαζηεξηφηεηεο αλαθχθισζεο, πξνηηκνχλ ζπρλφηεξα ηηο αζηηθέο ζπγθνηλσλίεο γηα ηηο κεηαθηλήζεηο ηνπο. ε παξφκνηα έξεπλα ζηηο ΖΠΑ κε θνηηεηέο απηήλ ηε θνξά, νη Dundes et al., (2009) βξήθαλ φηη νη γλψζεηο ησλ θνηηεηψλ γηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνέξρεηαη θπξίσο απφ κέζα καδηθήο επηθνηλσλίαο, φπσο Γηαδίθηπν, ηειεφξαζε θηι. Σέινο, δπν πνιχ ζεκαληηθνί παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηε βηψζηκε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά απέλαληη ζηελ ελέξγεηα, επνκέλσο θαη ηε ρξήζε κέζσλ 147

148 καδηθήο κεηαθνξάο, είλαη ε πεπνίζεζε γηα ηε ζεκαζία ηεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο είηε γηα λα κελ εμαληιεζνχλ νη θπζηθνί πφξνη, είηε πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. ε έξεπλα ηνπ Strong (1998) ζηελ Αγγιία, νη καζεηέο ηνπ δείγκαηνο έδεημαλ αλεζπρία γηα ηε θχζε, φπνπ πξνζηέζεθε ε ηξχπα ηνπ φδνληνο, ε ξχπαλζε ηεο ζάιαζζαο θαη ηεο αηκφζθαηξαο. Αλεζπρίεο πνπ θαλέξσζαλ ηε πξφζεζε ησλ παηδηψλ λα ζπκβάιινπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, κεηψλνληαο ηε ξχπαλζε, είηε κέζσ ηεο πξνζηαζίαο ησλ δαζψλ, είηε κέζσ ηεο αλαθχθισζεο, είηε κέζσ ηεο αγνξάο πξντφλησλ ρσξίο CFC's, είηε κέζσ ηεο κε άζθνπεο θαηαλάισζεο ελέξγεηαο θαη θαπζίκνπ πρ. ρξήζε ηδησηηθψλ νρεκάησλ, έλαληη ησλ αζηηθψλ ζπγθνηλσληψλ. Δπίζεο, ζχκθσλα κε ηελ έξεπλα ηνπ Strong (1998), ηα παηδηά αλέθεξαλ θάπνηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ζα κπνξέζνπκε λα πξνζηαηέςνπκε ην πεξηβάιινλ. Κάπνηεο απφ απηέο ήηαλ λα κελ πεηάλε ζθνππίδηα ζηνπο δξφκνπο, λα κελ θφβνπλ ή λα θαηαζηξέθνπλ ηα δέληξα, λα κελ ρξεζηκνπνηνχλ πξντφληα κε CFC's, λα αγνξάδνπλ πξντφληα απφ αλαθπθισκέλν ραξηί, γπαιί ή αινπκίλην, λα κελ ξππαίλνπλ ηε ζάιαζζα θαη ηα πνηάκηα νη άλζξσπνη θαη νη βηνκεραλίεο θαη ηέινο λα κελ ρξεζηκνπνηνχλ απηνθίλεην εάλ δελ είλαη αλάγθε. Λακβάλνληαο ππφςε ην ζχλνιν ησλ πξναλαθεξζέλησλ παξακέηξσλ εθηηκήζεθε ε εμίζσζε πνιιαπιήο γξακκηθήο παιηλδξφκεζεο κε ηε κέζνδν ειαρίζησλ ηεηξαγψλσλ (OLS) (5.5) γηα ηε ζπρλφηεηα ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο απφ ηνπο καζεηέο: Δμίζσζε (5.5) SP1UMTi = bo + b1*sexi + b2*agei + b3*fmemberi + b4*cwlpei + b5*ep1ccgwi + b6*k1schooli + b7*k1familyi + b8*ep1api + b9*aeihighgonisi + b10*spimfpi + b11*spimmri + b12*jobfidi + b13*aeimi + εi 148

149 πνπ: SP1UMTi: είλαη ν βαζκφο ζπκθσλίαο ηεο ζπρλφηεηαο πνπ νη καζεηέο θάλνπλ ρξήζε κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε πνηέ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάληα. SEXi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ νη καζεηέο είλαη γέλνπο ζειπθνχ θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. AGEi: είλαη ε πνζνηηθή κεηαβνιή πνπ εθθξάδεη ηελ ειηθία ησλ καζεηψλ θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 12 έσο 16. FMEMBERi: είλαη ν βαζκφο ζπκθσλίαο πνπ εθθξάδεη ηνλ αξηζκφ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο, θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 1 γηα ηελ απάληεζε δχν κειε έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάλσ απφ ηέζζεξα κέιε. CWLPEi: είλαη ν βαζκφο ζπκθσλίαο πνπ δειψλεη πφζν δηαηεζεηκκέλνη είλαη νη καζεηέο λα αιιάμνπλ ηξφπν δσήο, πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζνπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε θαζφινπ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάξα πνιχ. EP1CCGWi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ νη καζεηέο ζεσξνχλ σο ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα ηελ αιιαγή θιίκαηνο θαη ηελ ππεξζέξκαλζε ηνπ πιαλήηε θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. K1SCHOOLi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνέξρεηαη απφ ην ζρνιείν θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. K1FAMILYi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνέξρεηαη απφ ηελ νηθνγέλεηα θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. EP1APi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ν καζεηήο ζεσξεί ηελ αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε σο ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. 149

150 AEIHIGHGONISi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ην κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ησλ δχν γνληψλ ηνπ καζεηή είλαη πςειφ θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. SPIMFPi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ν καζεηήο ζεσξεί ζεκαληηθή ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο πξνθεηκέλνπ λα κελ εμαληιεζνχλ νη θπζηθνί πφξνη θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. SPIMMRi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ν καζεηήο ζεσξεί ζεκαληηθή ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην Φαηλφκελν ηνπ Θεξκνθεπίνπ θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. JOBFIDi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ν παηέξαο ηνπ καζεηή είλαη ηδησηηθφο ππάιιεινο θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. AEIMi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ε κεηέξα ηνπ θάζε καζεηή έρεη αλψηεξν κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. εi : ηα ζθάικαηα εθηίκεζεο ηεο παιηλδξφκεζεο. ηνλ πίλαθα 5.5, παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εθηίκεζεο ηεο εμίζσζεο 5.5, κε ηελ εθαξκνγή ηεο ηερληθήο ηεο ηαπηφρξνλεο εηζφδνπ ησλ αλεμάξηεησλ κεηαβιεηψλ ηεο ζπρλφηεηαο ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο απφ ηνπο καζεηέο. ηε δεχηεξε ζηήιε ηνπ πίλαθα 5.4 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εμίζσζεο γηα ην ζχλνιν ησλ αλεμάξηεησλ κεηαβιεηψλ ηεο εμίζσζεο 5.5 ζην ππφδεηγκα 5.5. πσο εθηηκάηαη νη αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο «FMEMBER», «K1FAMILY», «AEIM» θαη «JOBFID» δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο. Γειαδή, ν αξηζκφο κειψλ νηθνγέλεηαο, ε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο απφ ηελ νηθνγέλεηα, ην πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν ηεο κεηέξαο θαη ην αλ απαζρνιείηαη ν παηέξαο ηνπ καζεηή ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα δελ επεξεάδνπλ ηε ζπρλφηεηα ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο απφ ηνπο καζεηέο. Οη κε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο αθαηξέζεθαλ απφ ην ππφδεηγκα 5.5 θαη ηα 150

151 απνηειέζκαηα ηεο εθηίκεζεο ηεο εμίζσζεο παξνπζηάδνληαη ζηελ 3ε ζηήιε ηνπ πίλαθα 5.5. πγθεθξηκέλα, ε κεηαβιεηή «AGE», είλαη πνζνηηθή κεηαβιεηή θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%. Ο εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο ηεο ειηθίαο έρεη ζεηηθφ πξφζεκν, γεγνλφο πνπ ππνδειψλεη φηη ππάξρεη ζεηηθή επίδξαζε. Γειαδή, φζν απμάλεηαη ε ειηθία, ηφζν απμάλεηαη ε ζπρλφηεηα ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο απφ ηνπο καζεηέο. πκπέξαζκα πνπ ζπκθσλεί κε ηνπο Diamantopoulos et al., (2003), ζε έξεπλα ηνπο ζην Ζλσκέλν Βαζίιεην, αιιά θαη ηελ έξεπλα ησλ Lenzen et al., (2006) πνπ έιαβε κέξνο ζε πέληε ρψξεο κεηαμχ ησλ νπνίσλ ε Απζηξαιία, ε Βξαδηιία, ε Γαλία, ε Ηλδία θαη ε Ηαπσλία. Δπηπξφζζεηα, κέζσ ηεο κεηαβιεηήο θχιν «SEX», επαιεζεχεηαη ε ζεηηθή ζρέζε κε ηε ρξήζε κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο απφ ηνπο καζεηέο. Αθνχ, ε κεηαβιεηή απηή είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1% κε ζεηηθφ πξφζεκν ζηνλ εθηηκψκελν ζπληειεζηή. Γειαδή, φζν απμάλεηαη ε ειηθία, εθηηκήζεθε φηη ηφζν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο. Απηφ ην απνηέιεζκα έξρεηαη ζχκθσλν κε ηελ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνίεζαλ νη Dundes et al., (2009) ζε θνιέγην ζηηο ΖΠΑ. Πίλαθαο 5.5: Δθηίκεζε ππνδείγκαηνο πνιιαπιήο γξακκηθήο παιηλδξόκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνύο παξάγνληεο ηε ζπρλόηεηαο ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο από ηνπο καζεηέο. ΑΝΔΞΑΡΣΖΣΔ ΤΠΟΓΔΗΓΜΑ 1 ΤΠΟΓΔΗΓΜΑ 2 ΜΔΣΑΒΛΖΣΔ ηαζεξόο όξνο 2,050*** (5,175) 2,053*** (6,529) SEX 0,083* (1,327) 0,091* (2,303) AGE 0,126** (6,077) 0,129** (6,941) FMEMBER 0,079 - (0,722) CWLPE 0,147*** (5,349) 0,149*** (6,300) EP1CCGW 0,124* (1,118) 0,125* (2,127) 151

152 K1SCHOOL 0,136** (2,229) 0,143** (3,293) K1FAMILY 0,239** - (2,119) EP1AP 0,142** (3,226) 0,144** (4,228) AEIHIGHGONIS -0,230** (-2,632) -0,155** (-3,306) SPIMFP 0,462*** (4,348) 0,466*** (5,321) SPIMMR 0,344*** (6,708) 0,350*** (7,666) JOBFID 0,132 - (0,365) AEIM -0,082 - (-0,986) R2(adj) 0,346 0,338 ηαηηζηηθή F 3,906*** 4,151*** εκείσζε: Οη ελδείμεηο ***, ** θαη * ππνδειψλνπλ ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα ζε πνζνζηφ 1%, 5% θαη 10% αληίζηνηρα. Σα κεγέζε ζηηο παξελζέζεηο αθνινπζνχλ ηε ζηαηηζηηθή t. Σν πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα θαη ηεο κεηέξαο «AEIHIGHGONIS» είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5% θαη κε εθηηκψκελν ζπληειεζηή κε αξλεηηθφ πξφζεκν. Δπνκέλσο, ζπκπεξαίλνπκε φηη φζν απμεκέλν είλαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα θαη ηεο κεηέξαο ησλ καζεηψλ, ηφζν κεηψλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο. πκπέξαζκα πνπ ακθηζβεηείηαη απφ ηελ έξεπλα πνπ πινπνίεζαλ νη Arkesteijn et al., (2005) ζε έξεπλα ηνπο ζηελ Γαλία, νη Hampel, et al., (1996), ζηελ Απζηξαιία θαη ηέινο νη Diamantopoulos et al., (2003) γηα ην Ζλσκέλν Βαζίιεην. Σν πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα θαη ηεο κεηέξαο «AEIHIGHGONIS» είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%, κε εθηηκψκελν ζπληειεζηή κε αξλεηηθφ πξφζεκν. Δπνκέλσο, ζπκπεξαίλνπκε φηη φζν απμεκέλν είλαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα θαη ηεο κεηέξαο ησλ καζεηψλ, ηφζν κεηψλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο. πκπέξαζκα πνπ ακθηζβεηείηαη απφ ηελ έξεπλα πνπ πινπνίεζαλ νη Arkesteijn et al., (2005) ζε έξεπλα ηνπο ζηελ Γαλία, νη Hampel et al., (1996), ζηελ Απζηξαιία θαη ηέινο νη Diamantopoulos et al., (2003) γηα ην Ζλσκέλν Βαζίιεην. 152

153 Δπηπξφζζεηα, επαιεζεχεηαη θαη ε ζεηηθή ζρέζε αλάκεζα ζην πφζν δηαηεζεηκκέλνη είλαη νη καζεηέο λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζνπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ζηελ ζπρλφηεηα ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο απφ ηνπο καζεηέο. Αθνχ, ε κεηαβιεηή «CWLPE» έρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζρέζε ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1% θαη ν εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο έρεη ζεηηθφ πξφζεκν. Γεγνλφο, πνπ ππνδειψλεη φηη, φζν απμάλεηαη ε δηάζεζε ησλ καζεηψλ λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο πξνο φθεινο ηνπ πεξηβάιινληνο, ηφζν πεξηζζφηεξν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο. πκπέξαζκα πνπ απνξξέεη επίζεο, απφ ηελ έξεπλα ησλ Dundes et al., (2009) ζηηο ΖΠΑ θαη ηνπ Strong (1998) ζηελ Αγγιία. Ζ κεηαβιεηή «EP1CCGW», δει. ε πεπνίζεζε ησλ καζεηψλ φηη ε αιιαγή ηνπ θιίκαηνο θαη ε ππεξζέξκαλζε ηνπ πιαλήηε είλαη ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα είλαη κηα κεηαβιεηή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%. Σν ζεηηθφ πξφζεκν ηνπ εθηηκψκελνπ ζπληειεζηή ππνδειψλεη φηη φζν απμάλνληαη νη πεπνηζήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηελ ξχπαλζε ησλ πδάησλ σο ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα, ηφζν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο απφ ηνπο καζεηέο. Σν ζπκπέξαζκα απηφ είλαη ζχκθσλν κε ηελ έξεπλα ηνπ Strong (1998) ζηελ Αγγιία. Μηα αθφκα κεηαβιεηή πνπ θαίλεηαη λα επεξεάδεη ηε ζπρλφηεηα πνπ νη καζεηέο ρξεζηκνπνηνχλ ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο είλαη ε κεηαβιεηή «EP1AP». Με άιια ιφγηα ε πεπνίζεζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε σο ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα, θαίλεηαη λα επεξεάδεη ζεηηθά ηηο θαηαλαισηηθέο ζπλήζεηεο ησλ παηδηψλ σο πξνο ηε ζπρλφηεηα ρξήζεο ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο. πγθεθξηκέλα, ε κεηαβιεηή απηή είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ςεπδνκεηαβιεηή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5% θαη εθηηκψκελν ζπληειεζηή κε ζεηηθφ πξφζεκν. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη καζεηέο, νη νπνίνη πηζηεχνπλ φηη ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα είλαη ε αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε, απμάλνπλ ηε ζπρλφηεηα ρξήζεο ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο. Απνηέιεζκα πνπ ζπκθσλεί κε ηελ έξεπλα ηνπ Strong (1998) πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζε καζεηέο ειηθίαο 7 έσο 11 εηψλ ζε ζρνιεία ζηα λνηηνδπηηθά ηεο Αγγιίαο. 153

154 Μηα αθφκα κεηαβιεηή πνπ θαίλεηαη λα επεξεάδεη ηε ζπρλφηεηα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο νη καζεηέο είλαη ε κεηαβιεηή «K1SCHOOL». Με άιια ιφγηα ε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ πξνέξρεηαη απφ ην ζρνιείν θαίλεηαη λα επεξεάδεη ζεηηθά ηε ζπρλφηεηα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο νη καζεηέο. πγθεθξηκέλα, ε κεηαβιεηή απηή είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ςεπδνκεηαβιεηή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5% θαη εθηηκψκελν ζπληειεζηή κε ζεηηθφ πξφζεκν. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη καζεηέο νη νπνίνη γλσξίδνπλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο κέζα απφ ηε ζεκαηνινγία ηνπ ζρνιείνπ, απμάλνπλ ηε ζπρλφηεηα ρξήζεο ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο. Απνηέιεζκα πνπ πξνθχπηεη ζε έξεπλα ησλ Diamantopoulos et al., (2003) ζην Ζλσκέλν Βαζίιεην θαη ησλ Dundes et al., (2009) ζε θνιέγην ζηηο ΖΠΑ θαη Strong (1998) ζηελ Αγγιία. Δπίζεο, φζνλ αθνξά ηε κεηαβιεηή «SPIMFP», δει. ε ςεπδνκεηαβιεηή πνπ αθνξά θαηά πφζν ζεκαληηθή ζεσξνχλ νη καζεηέο ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, πξνθεηκέλνπ λα κελ εμαληιεζνχλ νη θπζηθνί πφξνη είλαη κηα κεηαβιεηή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%. Σν ζεηηθφ πξφζεκν ηνπ εθηηκψκελνπ ζπληειεζηή ππνδειψλεη φηη φζν πεξηζζφηεξν ζεκαληηθή ζεσξνχλ νη καζεηέο ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο πξνθεηκέλνπ λα κελ εμαληιεζνχλ νη θπζηθνί πφξνη, ηφζν απμάλεηαη ε ζπρλφηεηα ρξήζεο ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο. Απνηέιεζκα πνπ ζπκθσλεί πιήξσο κε ηελ έξεπλα πνπ έθαλε ν Strong (1998) ζηελ Αγγιία. Σέινο, ε κεηαβιεηή «SPIMMR», ηε ςεπδνκεηαβιεηή πνπ αθνξά θαηά πφζν ζεκαληηθή ζεσξνχλ νη καζεηέο ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην Φαηλφκελν ηνπ Θεξκνθεπίνπ έρνπλ ζεηηθή ζηαηηζηηθή ζρέζε κε ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%. Ο εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο ηεο αλεμάξηεηεο απηήο κεηαβιεηήο έρεη ζεηηθφ πξφζεκν, πξάγκα πνπ ππνδειψλεη φηη εθείλνη νη καζεηέο πνπ ζεσξνχλ ζεκαληηθή ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην Φαηλφκελν ηνπ Θεξκνθεπίνπ, απμάλνπλ ηε ζπρλφηεηα ρξήζεο ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο. πκπέξαζκα πνπ απνξξέεη επίζεο, απφ ηελ έξεπλα ηνπ Strong (1998). 154

155 Ζ ζηαηηζηηθή F, είλαη κηα θξηηηθή, ε νπνία εθθξάδεη ηε ζπλνιηθή εξκελεπηηθφηεηα ηεο παιηλδξφκεζεο. πγθεθξηκέλα, γίλεηαη ν αθφινπζνο έιεγρνο ππφζεζεο H o : b 1 =b 2 =b 3 =b k =0, έλαληη ηεο Ζ 1 : έζησ φηη έλαο απφ ηνπο παξαπάλσ εθηηκψκελνπο ζπληειεζηέο είλαη δηάθνξνο ηνπ κεδελφο. Βάζε ησλ απνηειεζκάησλ γηα ηε ζηαηηζηηθή F, έηζη φπσο εκθαλίδεηαη ζην ππφδεηγκα 2, εθηηκάηαη φηη ε παιηλδξφκεζε είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%, αθνχ θπκαίλεηαη θνληά 4,151 θαη ην p-value είλαη ζην 0,001. Δπνκέλσο, απνξξίπησ ηελ H o θαη δέρνκαη φηη νη ζπγθεθξηκέλεο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο εξκελεχνπλ ηελ εμαξηεκέλε ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%. Δπηπξφζζεηα, ν δηνξζσκέλνο ζπληειεζηήο πξνζδηνξηζκνχ R 2 (adj) εθθξάδεη φηη νη ζπγθεθξηκέλεο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο εξκελεχνπλ ην 33,8% ηεο δηαθχκαλζεο ηεο εμαξηεκέλεο. πλνςίδνληαο, ην ζχλνιν ησλ απνηειεζκάησλ πνπ πξναλαθέξζεθαλ κπνξνχκε λα δηαπηζηψζνπκε φηη εθείλνη νη καζεηέο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ζπρλφηεξα ηα κέζα καδηθή κεηαθνξάο είλαη κεγαιχηεξεο ειηθίαο, κε κεγάιν αξηζκφ κειψλ ζηελ νηθνγέλεηα ηνπο. Δπίζεο, ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνληψλ ηνπο είλαη ρακειφ, ν παηέξαο ησλ καζεηψλ απαζρνιείηαη ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα, ελψ ε γλψζε ηνπο γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνέξρεηαη θπξίσο απφ ην ζρνιείν. Σέινο, νη καζεηέο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ πην ζπρλά ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο είλαη εθείλνη πνπ είλαη δηαηεζεηκκέλνη λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζνπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, πνπ ζεσξνχλ φηη ε αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε θαη ε ξχπαλζε ησλ λεξψλ είλαη ηα ζεκαληηθφηεξα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα θαη πνπ ηέινο ζεσξνχλ ζεκαληηθή ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, πξνθεηκέλνπ λα κελ εμαληιεζνχλ νη θπζηθνί πφξνη θαη λα κεησζεί ε ξχπαλζε, νχησο ψζηε λα αληηκεησπηζηεί ην Φαηλφκελν ηνπ Θεξκνθεπίνπ. 5.6 Δθηίκεζε ππνδείγκαηνο ινγηζηηθήο παιηλδξόκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνύο παξάγνληεο ηεο άπνςεο ησλ καζεηώλ γηα ηε ζεκαζία ηεο εμνηθνλόκεζεο ελέξγεηαο πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξύπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλόκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. ην παξφλ ππνθεθάιαην παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα εθηίκεζεο ηνπ ππνδείγκαηνο ινγηζηηθήο παιηλδξφκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ησλ 155

156 πεπνηζήζεσλ ησλ καζεηψλ γηα ηε ζεκαζία ηεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζθνπφο ηεο εθηίκεζεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο παιηλδξφκεζεο απνηειεί ν πξνζδηνξηζκφο ηεο επίδξαζεο παξακέηξσλ φπσο ην θχιν, εάλ ε κεηέξα ηνπ καζεηή απαζρνιείηαη ζην ζπίηη, ε γλψζε ηεο αηνιηθήο ελέξγεηαο σο αλαλεψζηκε πεγή ελέξγεηαο, ε γλψζε ηεο ειηαθήο ελέξγεηαο σο αλαλεψζηκε πεγή ελέξγεηαο, ε γλψζε ηεο γεσζεξκηθήο ελέξγεηαο σο αλαλεψζηκε πεγή ελέξγεηαο, ε γλψζε γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ πξνέξρεηαη απφ ην ζρνιείν, ε γλψζε γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ νηθνγέλεηα, ε ρξήζε ιακπηήξσλ εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο, αλ θνηκάηαη ν καζεηήο κε αλακκέλν ην θσο ζην δσκάηην, εάλ αθήλεη ηνλ ππνινγηζηή, ηε ηειεφξαζε ή δηάθνξεο άιιεο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο ζε αλακνλή, εάλ αθήλεη ην λεξφ λα ηξέρεη, θαζψο βνπξηζίδεη ηα δφληηα ηνπ ή πιέλεη ηα ρέξηα ηνπ θαη εάλ ρξεζηκνπνηεί κέζα καδηθήο κεηαθνξάο, πνπ επεξεάδνπλ είηε ζεηηθά, είηε αξλεηηθά ηηο πεπνηζήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηε ζεκαζία ηεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο, πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. Οη αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο επηιέρζεθαλ ζχκθσλα κε πξνεγνχκελεο κειέηεο (Strong 1998; Sivek 2002; Loughland et al., 2003; Arkesteijn et al., 2005; Dundes et al., 2009; Dianshu et al., 2010), πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί ζε δηάθνξεο ρψξεο θαη νη νπνίεο κειεηνχλ πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο ζεκαζίαο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο γηα κείσζε ηεο ξχπαλζεο θαη αληηκεηψπηζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ ζεξκνθεπίνπ ζχκθσλα κε ηνπο καζεηέο. ηελ παιηλδξφκεζε απηή, εθαξκφζηεθε ε κέζνδνο ηεο ινγηζηηθήο παιηλδξφκεζεο (Binary Logistic Regression), γηαηί ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή «SPIMMR» είλαη ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία εθθξάδεη ηηο πεπνηζήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηε ζεκαζία ηεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο, πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. Ζ εθηίκεζεο ηεο Λνγηζηηθήο Παιηλδξφκεζεο γίλεηαη ιακβάλνληαο ππφςε ηνλ ιφγν ησλ πηζαλνηήησλ θαη ε εθηίκεζε ησλ παξακέηξσλ bi γίλεηαη κε ηε κέζνδν ηεο κέγηζηεο πηζαλνθάλεηαο. Έρνληαο ππφςε ηηο ζπγθεθξηκέλεο παξακέηξνπο πνπ κφιηο αλαθέξζεθαλ, εθηηκήζεθε ε εμίζσζε ινγηζηηθήο παιηλδξφκεζεο κε ηε κέζνδν ειαρίζησλ 156

157 ηεηξαγψλσλ (OLS) (5.6), πνπ εθθξάδεη ηηο πεπνηζήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηε ζεκαζία ηεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο, πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. Δμίζσζε (5.6) SPIMMRi = bo + b1* SEXi + b2*jobmoiki + b3*windpowi + b4*solari + b5*geothermi + b6*k1schooli + b7*k1familyi + b7*sp1ulesi + b8*sp1soli + b9*sp1leapi + + b10*sp1lwfi + b11*sp1umti + b12*aeimi + εi πνπ: SPIMMRi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ν καζεηήο ζεσξεί ζεκαληηθή ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην Φαηλφκελν ηνπ Θεξκνθεπίνπ θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. SEXi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ νη καζεηέο είλαη γέλνπο ζειπθνχ θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. JOBMOIKi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ε κεηέξα ηνπ καζεηή απαζρνιείηαη ζην ζπίηη θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. WINDPOWi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, γηα ηελ γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ αηνιηθή ελέξγεηα σο αλαλεψζηκε πεγή ελέξγεηαο θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. SOLARi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, γηα ηελ γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ειηαθή ελέξγεηα σο αλαλεψζηκε πεγή ελέξγεηαο θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. GEOTHERMi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, γηα ηελ γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ γεσζεξκηθή ελέξγεηα σο αλαλεψζηκε πεγή ελέξγεηαο θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. 157

158 K1SCHOOLi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνέξρεηαη απφ ην ζρνιείν θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. K1FAMILYi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνέξρεηαη απφ ηελ νηθνγέλεηα θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. SP1ULESi: είλαη ν βαζκφο ζπκθσλίαο, ν νπνίνο εθθξάδεη ηε ζπρλφηεηα ρξήζεο ιακπηήξσλ εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο απφ ηνπο καζεηέο θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε πνηέ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάληα. SP1SOLi: είλαη ν βαζκφο ζπκθσλίαο πνπ δείρλεη ηε ζπρλφηεηα πνπ θνηκνχληαη νη καζεηέο κε αλακκέλν ην θσο ζην δσκάηην θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε πνηέ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάληα. SP1LEAPi: είλαη ν βαζκφο ζπκθσλίαο ηεο ζπρλφηεηαο πνπ νη καζεηέο αθήλνπλ ππνινγηζηή, ηειεφξαζε ή δηάθνξεο άιιεο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο ζε αλακνλή θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε πνηέ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάληα. SP1LWFi: είλαη ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή πνπ δειψλεη ηε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ νη καζεηέο ην λεξφ λα ηξέρεη, θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε πνηέ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάληα. SP1UMTi: είλαη ν βαζκφο ζπκθσλίαο ηεο ζπρλφηεηαο πνπ νη καζεηέο θάλνπλ ρξήζε κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε πνηέ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάληα. AEIMi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ε κεηέξα ηνπ θάζε καζεηή έρεη αλψηεξν κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. εi : ηα ζθάικαηα εθηίκεζεο ηεο παιηλδξφκεζεο. ηνλ πίλαθα 5.6 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εθηίκεζεο ηεο εμίζσζεο 5.6 γηα ηηο πεπνηζήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηε ζεκαζία ηεο εμνηθνλφκεζεο 158

159 ελέξγεηαο, πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. ηελ πξψηε ζηήιε (Μεηαβιεηέο), εκθαλίδνληαη φιεο νη αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο πνπ κειεηήζεθαλ, άζρεηα κε ην αλ επεξεάδνπλ ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή ή φρη. ηε δεχηεξε ζηήιε (Τπφδεηγκα 1), έρνπκε ην αξρηθφ ππφδεηγκα γηα ην ζχλνιν ησλ αλεμάξηεησλ κεηαβιεηψλ, ζε αληίζεζε κε ηελ ηξίηε ζηήιε (Τπφδεηγκα 2), πνπ έρνπκε ην ηειηθφ ππφδεηγκα, ην νπνίν θαη πξνζδηνξίδεη ηηο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο, νη νπνίεο βξίζθνληαη ζε ζεκαληηθή ζηαηηζηηθή ζρέζε κε ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή. ηελ δεχηεξε ζηήιε ηνπ πίλαθα 5.6 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εμίζσζεο γηα ην ζχλνιν ησλ αλεμάξηεησλ κεηαβιεηψλ ηεο εμίζσζεο 5.6 (Τπφδεηγκα 1). πσο εθηηκάηαη νη αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο «SOLAR», «K1FAMILY», «AEIM», δελ επεξεάδνπλ ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή, δειαδή δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο. Με άιια ιφγηα, νη γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ αηνιηθή ελέξγεηα σο αλαλεψζηκε πεγή ελέξγεηαο, ε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ νηθνγέλεηα θαη ην πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν ηεο κεηέξαο ηνπ καζεηή δελ επεξεάδνπλ ηηο πεπνηζήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηε ζεκαζία ηεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο, πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. Οη κε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο αθαηξέζεθαλ απφ ην Τπφδεηγκα 1 θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εθηίκεζεο ηεο εμίζσζεο παξνπζηάδνληαη ζηελ 3 ε ζηήιε ηνπ Πίλαθα 5.6. Σα απνηειέζκαηα ηεο εθηίκεζεο ζχκθσλα κε ην δεχηεξν ππφδεηγκα ππνδειψλνπλ φηη ε κεηαβιεηή «SEX» είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%. Ο εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο έρεη αξλεηηθφ πξφζεκν, δειαδή αξλεηηθή επίδξαζε, άξα γηα ηα αγφξηα είλαη πηζαλφηεξν ζεκαληηθφηεξε ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. ε αλάινγν ζπκπέξαζκα θαηέιεμαλ θαη νη Dundes et al., (2009) ζε έξεπλα ηνπο ζε θνιέγην ζηηο ΖΠΑ. Σα θνξίηζηα ήηαλ πεξηζζφηεξν επαηζζεηνπνηεκέλα γηα ηε ζεκαζία ηεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο θαη ήηαλ πηζαλφηεξν λα αιιάμνπλ ηξφπν δσήο θαη λα ππνζηεξίμνπλ πεξηβαιινληηθέο ζηξαηεγηθέο, έλαληη ησλ αλδξψλ, φπσο πρ. αγνξά ηνπηθψλ πξντφλησλ γηα κείσζε ησλ 159

160 κεηαθνξψλ θαη επνκέλσο ηεο ξχπαλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο, πεξπάηεκα ζηελ εξγαζία ή ζην ζρνιείν αληί ηε ρξήζε θάπνηνπ κεηαθνξηθνχ κέζνπ, αθηέξσζε ρξφλνπ πξνθεηκέλνπ λα καγεηξέςνπλ θξέζθα πξντφληα, αληί λα αγνξάζνπλ ζπζθεπαζκέλα, κεηψλνληαο έηζη ηα νηθηαθά απφβιεηα, αλαθχθισζε θα. ρεηηθά κε ηε κεηαβιεηή «JOBMOIK», ν εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο έρεη ζεηηθφ πξφζεκν θαη είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφο ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη καζεηέο, φπνπ ε κεηέξα ηνπο εξγάδεηαη ζην ζπίηη, είλαη πηζαλφηεξν λα ζεσξνχλ ζεκαληηθή ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. ζνλ αθνξά ηηο κεηαβιεηέο «WINDPOW» θαη «GEOTHERM», δει. εάλ γλσξίδνπλ νη καζεηέο φηη ε αηνιηθή θαη ε γεσζεξκηθή είλαη αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο ν εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο θαη γηα ηηο δπν κεηαβιεηέο ήηαλ ζεηηθφο ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη καζεηέο πνπ γλψξηδαλ φηη ε αηνιηθή θαη ε γεσζεξκηθή είλαη αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο, ήηαλ πηζαλφηεξν λα πηζηεχνπλ φηη είλαη ζεκαληηθή ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο γηα λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. ε αλάινγν ζπκπέξαζκα θαηέιεμαλ κε ηελ έξεπλα ηνπο νη Arkesteijn et al., (2005) ζε πεξηνρή ηεο Γαλίαο. χκθσλα κε απηνχο, ε βαζηθή γλψζε γηα ηηο αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο θαη ην πςειφ επίπεδν ππεπζπλφηεηαο γηα ηε ζεκαζία ηεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο γηα λα κεησζεί ε ξχπαλζε, αιιά θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ, είλαη αξθεηά γηα λα αλαπηχμνπλ γξήγνξα ηελ απφθαζε πηνζέηεζεο ηεο θηιηθήο πξνο ην πεξηβάιινλ ελέξγεηαο. Πίλαθαο 5.6: Δθηίκεζε ππνδείγκαηνο ινγηζηηθήο παιηλδξόκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνύο παξάγνληεο γηα ηηο πεπνηζήζεηο ησλ καζεηώλ σο πξνο ηε ζεκαζία ηεο εμνηθνλόκεζεο ελέξγεηαο, πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξύπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλόκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. ΑΝΔΞΑΡΣΖΣΔ ΤΠΟΓΔΗΓΜΑ 1 ΤΠΟΓΔΗΓΜΑ 2 ΜΔΣΑΒΛΖΣΔ ηαζεξόο όξνο -0,849* (-1,753) -0,741* (-1,686) SEX -0,646*** (-4,524) -0,668*** (-4,913) 160

161 JOBMOIK 0,351* (2,420) 0,315* (2,370) WINDPOW 0,475** (3,622) 0,550** (3,577) SOLAR 0,575 - (0,563) GEOTHERM 0,471** (3,625) 0,468** (4,626) K1SCHOOL 0,401* (2,493) 0,396* (2,486) K1FAMILY -0,351 - (0,704) SP1ULES 0,126* (2,135) 0,120* (2,128) SP1SOL -0,145** (3,865) -0,158** (4,854) SP1LEAP -0,215** (4,807) -0,204** (4,815) SP1LWF 0,106** (4,712) 0,126** (5,102) SP1UMT 0,180** (4,835) 0,190** (5,827) AEIM -0,107 - (0,898) R2 (Cox & Snell) 0,33 0,32 R2 (Nagelkerke) 0,35 0,35 2Log likelihood 125, ,548 εκείσζε: Οη ελδείμεηο ***, ** θαη * ππνδειψλνπλ ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα ζε πνζνζηφ 1%, 5% θαη 10% αληίζηνηρα. Σα κεγέζε ζηηο παξελζέζεηο αθνινπζνχλ ηε ζηαηηζηηθή Wald. Ζ κεηαβιεηή «K1SCHOOL» είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 10%. Βιέπνπκε, φηη ν εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο έρεη ζεηηθφ πξφζεκν, πνπ ζεκαίλεη φηη νη καζεηέο πνπ γλσξίδνπλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο κέζσ ηνπ ζρνιείνπ, είλαη πηζαλφηεξν λα πηζηεχνπλ φηη είλαη ζεκαληηθή ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, γηα λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. Απηφ απνδεηθλχεηαη θαη απφ ην δείγκα ηεο έξεπλαο ηνπ Strong (1998), ζε ζρνιεία λνηηνδπηηθά ηεο Αγγιίαο έδεημε θαιή γλψζε φζνλ αθνξά ηα πεξηβαιινληηθά ζέκαηα. πκπεξαζκαηηθά, ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε θάλεθε λα θαζηεξψλεηαη ζηαζεξά ζηα βξεηαληθά ζρνιεία. Απηή ε κειέηε επηβεβαίσζε φηη ε δηαδεδνκέλε εθαξκνγή ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο ζηα ζρνιεία έρεη αληίθηππν ζηε γλψζε θαη ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ παηδηψλ φζνλ αθνξά ηα πεξηβαιινληηθά ζέκαηα, ηηο αλεζπρίεο ηνπο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηε ζεηηθή ηνπο ζηάζε απέλαληη ζηελ πεξηβαιινληηθή επζχλε. ε αλάινγν ζπκπέξαζκα θαηέιεμε κε ηελ έξεπλα ηνπ θαη ν 161

162 Sivek (2002), πνπ εμέηαζε ηελ πεξηβαιινληηθή επαηζζεζία ησλ καζεηψλ γπκλαζίνπ ζην Wisconsin. χκθσλα κ απηφλ νη γνλείο θαη νη θαζεγεηέο ηείλνπλ λα είλαη ηα πην ζεκαληηθά πξφηππα πνπ επεξεάδνπλ ηνπο ζπγθεθξηκέλνπο καζεηέο, κέζσ ηεο καζεζηαθήο δηδαζθαιίαο ζηα πιαίζηα φρη κφλν ηνπ ζρνιείνπ, αιιά θαη κέζα ζην ζπίηη πνπ δνπλ. Αληίζεηα κε ην παξαπάλσ ζπκπέξαζκα ε έξεπλα ησλ Dundes et al., (2009) έδεημε φηη νη γλψζεηο ησλ θνηηεηψλ γηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνέξρεηαη θπξίσο απφ κέζα φπσο ην Γηαδίθηπν, ε ηειεφξαζε, παξά απφ ην παλεπηζηήκην, θη απηφ ίζσο εμεγείηαη ιφγσ ησλ δηαθφξσλ θαηεπζχλζεσλ ζηε ζεκαηνινγία ησλ καζεκάησλ. Δπίζεο, κέζσ ηεο έξεπλαο ησλ Loughland et al., (2003) ζηελ Απζηξαιία, φπνπ έλα κεγάιν πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 45% δειψλεη φηη ε ρξήζε ηνπ Γηαδηθηχνπ, ηνπο έρεη ελεκεξψζεη αξθεηά γηα πεξηβαιινληηθά ζέκαηα, φπσο πρ. είλαη ε αλαθχθισζε. Δπηπξφζζεηα, ε κεηαβιεηή «SP1ULES» είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 10%. Ο ζεηηθφο εθηηκψκελνο δείθηεο ππνδειψλεη φηη νη καζεηέο πνπ θάλνπλ ρξήζε ιακπηήξσλ εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο, είλαη πηζαλφηεξν λα πηζηεχνπλ φηη είλαη ζεκαληηθή ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, γηα λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ (Dianshu et al., 2010). Σα απνηειέζκαηα ηεο εθηίκεζεο ζχκθσλα κε ην δεχηεξν ππφδεηγκα ππνδειψλνπλ φηη ε κεηαβιεηή «SP1SOL» είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%. Ο εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο έρεη αξλεηηθφ πξφζεκν, δειαδή αξλεηηθή επίδξαζε, άξα νη καζεηέο νη νπνίνη θνηκνχληαη κε αλακκέλν θσο ζην δσκάηην, είλαη ιηγφηεξν πηζαλφηεξν λα πηζηεχνπλ φηη είλαη ζεκαληηθή ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, γηα λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. Οκνίσο, γηα ηε κεηαβιεηή «SP1LEAP», ν εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο έρεη αξλεηηθφ πξφζεκν θαη είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφο ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%. Απηφ ζεκαίλεη, φηη νη καζεηέο νη νπνίνη αθήλνπλ ηνλ ππνινγηζηή, ηε ηειεφξαζε ή δηάθνξεο άιιεο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο ζε αλακνλή, είλαη ιηγφηεξν πηζαλφ λα 162

163 πηζηεχνπλ φηη είλαη ζεκαληηθή ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, γηα λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. Ζ «SP1LWF» είλαη άιινο έλαο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ζεηηθά ηηο πεπνηζήζεηο ησλ καζεηψλ φζνλ αθνξά ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. πγθεθξηκέλα, ν εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο έρεη ζεηηθφ πξφζεκν ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%. Γεγνλφο πνπ ππνδειψλεη φηη νη καζεηέο νη νπνίνη αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο, είλαη ιηγφηεξν πηζαλφ λα πηζηεχνπλ φηη είλαη ζεκαληηθή ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, γηα λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ (Dianshu et al., 2010). Σέινο, κέζσ ηεο κεηαβιεηήο «SP1UMT», δει. ε ρξήζε κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο, επαιεζεχεηαη ε ζεηηθή ζρέζε κε ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη καζεηέο, νη νπνίνη ρξεζηκνπνηνχλ κέζα καδηθήο κεηαθνξάο, είλαη πνιχ πηζαλφηεξν λα πηζηεχνπλ φηη είλαη ζεκαληηθή ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, γηα λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. Σν ζπκπέξαζκα απηφ έξρεηαη ζε ζπκθσλία κε ηηο εκπεηξηθέο κειέηεο πνπ πξαγκαηνπνίεζαλ νη Dundes et al., (2009). χκθσλα κε απηνχο, νη εξσηψκελνη ζεψξεζαλ ζεκαληηθή ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο θαη ήηαλ δηαηεζεηκκέλνη λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, φπσο πρ. αγνξά ηνπηθψλ πξντφλησλ γηα ηε κείσζε ησλ κεηαθνξψλ θαη επνκέλσο ηεο ξχπαλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο, πεξπάηεκα ζηελ εξγαζία ή ζην ζρνιείν αληί ηε ρξήζε θάπνηνπ κεηαθνξηθνχ κέζνπ, αθηέξσζε ρξφλνπ πξνθεηκέλνπ λα καγεηξέςνπλ θξέζθα πξντφληα, αληί λα αγνξάζνπλ ζπζθεπαζκέλα, κεηψλνληαο έηζη ηα νηθηαθά απφβιεηα, αλαθχθισζε, εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο κε ζχλεζε απηήο θα. Σν R 2 (Nagelkerke), είλαη ν ζπληειεζηήο πξνζδηνξηζκνχ θαηά Nagelkerke, αλαθέξεηαη ζην ζχλνιν ησλ αλεμάξηεησλ κεηαβιεηψλ θαη δείρλεη πφζν θαιά πξνζαξκφδνληαη ηα δεδνκέλα. ηε ζπγθεθξηκέλε παιηλδξφκεζε ηζνχηαη κε 0,35 163

164 (35%), θάηη πνπ ζεκαίλεη φηη έρνπκε κηα ζρεηηθά θαιή πξνζαξκνγή ησλ δεδνκέλσλ, δειαδή νη αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο εξκελέπνπλ ην 35% ηεο δηαθχκαλζεο ηεο εμαξηεκέλεο κεηαβιεηήο. Απφ ηε ζπγθεθξηκέλε εθηίκεζε παιηλδξφκεζεο πνπ είρε σο ζηφρν λα δηεξεπλήζεη ηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηηο πεπνηζήζεηο ησλ καζεηψλ γηα ηε ζεκαζία ηεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο, πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ, θαηαιήμακε ζην ζπκπέξαζκα φηη είλαη αξθεηνί απηνί νη παξάγνληεο, πνπ επηδξνχλ είηε ζεηηθά είηε αξλεηηθά. πλνςίδνληαο, ην ζχλνιν ησλ απνηειεζκάησλ πνπ πξναλαθέξζεθαλ κπνξνχκε λα δηαπηζηψζνπκε φηη νη καζεηέο εθείλνη πνπ πηζηεχνπλ φηη είλαη ζεκαληηθή ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ είλαη πηζαλφηεξν αγφξηα, πνπ ε κεηέξα ηνπο απαζρνιείηαη ζην ζπίηη, γλσξίδνπλ φηη ε αηνιηθή θαη ε γεσζεξκηθή είλαη αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο, ε γλψζε ηνπο γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνέξρεηαη θπξίσο απφ ην ζρνιείν, ρξεζηκνπνηνχλ ιακπηήξεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο, αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη, θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο, ρξεζηκνπνηνχλ κέζα καδηθήο κεηαθνξάο γηα ηηο κεηαθηλήζεηο ηνπο, δελ θνηκνχληαη κε αλακκέλν θσο ζην δσκάηην θαη ηέινο δελ αθήλνπλ ηνλ ππνινγηζηή, ηε ηειεφξαζε ή δηάθνξεο άιιεο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο ζε αλακνλή. 5.7 Δθηίκεζε ππνδείγκαηνο ινγηζηηθήο παιηλδξόκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνύο παξάγνληεο ηεο απνηξνπήο ησλ καζεηώλ από ηελ αλαθύθισζε ιόγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο. ην παξφλ ππνθεθάιαην παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα εθηίκεζεο ηνπ ππνδείγκαηνο ινγηζηηθήο παιηλδξφκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο απνηξνπήο ησλ καζεηψλ απφ ηελ αλαθχθισζε ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ν ζθνπφο ηεο ζπγθεθξηκέλεο παιηλδξφκεζεο ήηαλ γηα λα δηεπξελεζνχλ νη παξάγνληεο φπσο ην θχιν, ε ειηθία, ε ηάμε πνπ θνηηά ν καζεηήο, ην είδνο ηεο θαηνηθίαο (ηδηφθηεην ή ελνηθηαδφκελν), ν ηχπνο θαηνηθίαο (κνλνθαηνηθία ή πνιπθαηνηθία), ε δηάζεζε ησλ καζεηψλ γηα αιιαγή ηξφπνπ δσήο γηα ηε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, θαηά πφζν ζεσξνχλ ηα ζηεξεά απφβιεηα σο ην ζεκαληηθφηεξν 164

165 πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα, ε γλψζε γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ πξνέξρεηαη απφ ην ζρνιείν, ην πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ θαη ην δηάβαζκα κε ηε βνήζεηα ηνπ παηέξα, πνπ επεξεάδνπλ είηε ζεηηθά, είηε αξλεηηθά ηελ απνηξνπή ησλ καζεηψλ απφ ηελ αλαθχθισζε, ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο. Οη αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο επηιέρζεθαλ ζχκθσλα κε πξνεγνχκελεο κειέηεο (MacDonald et al., 1994; Hampel et al., 1996; Strong 1998; Diamantopoulos et al., 2003; Loughland et al., 2003; Sivek 2002; Dundes et al., 2009), πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί ζε δηάθνξεο ρψξεο θαη νη νπνίεο κειεηνχλ ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο απνηξνπήο ησλ καζεηψλ απφ ηελ αλαθχθισζε, ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο. ηελ παιηλδξφκεζε απηή, εθαξκφζηεθε ε κέζνδνο ηεο ινγηζηηθήο παιηλδξφκεζεο (Binary Logistic Regression), γηαηί ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή «PRVEND» είλαη ςεπδνκεηαβιεηή θαη ε νπνία εθθξάδεη ηελ απνηξνπή ησλ καζεηψλ απφ ηελ αλαθχθισζε, ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο. Ζ εθηίκεζε ηεο Λνγηζηηθήο Παιηλδξφκεζεο γίλεηαη ιακβάλνληαο ππφςε ηνλ ιφγν ησλ πηζαλνηήησλ θαη ε εθηίκεζε ησλ παξακέηξσλ bi γίλεηαη κε ηε κέζνδν ηεο κέγηζηεο πηζαλνθάλεηαο. Έρνληαο ππφςε ηηο ζπγθεθξηκέλεο παξακέηξνπο πνπ κφιηο αλαθέξζεθαλ, εθηηκήζεθε ε εμίζσζε ινγηζηηθήο παιηλδξφκεζεο κε ηε κέζνδν ειαρίζησλ ηεηξαγψλσλ (OLS) (5.7), πνπ εθθξάδεη ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο απνηξνπήο ησλ καζεηψλ απφ ηελ αλαθχθισζε, ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο. Δμίζσζε (5.7) PRVENDi = bo + b1*sexi + b2*agei + b3*classi + b4*hometypei + b5*ownhomei + b6*cwlpei + b7*ep1swi + b8*k1schooli + b9*aeihighgonisi + b10*studyfi + εi πνπ: 165

166 PRVENDi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ νη καζεηέο απνηξέπνληαη απφ ηελ αλαθχθισζε ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. SEXi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ νη καζεηέο είλαη γέλνπο ζειπθνχ θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. AGEi: είλαη ε πνζνηηθή κεηαβνιή πνπ εθθξάδεη ηελ ειηθία ησλ καζεηψλ θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 12 έσο 16. CLASSi: είλαη ε αλεμάξηεηε κεηαβιεηή, ε νπνία εθθξάδεη ηελ ηάμε πνπ θνηηά ν καζεηήο ζην ζρνιείν, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1 φηαλ ν καζεηήο θνηηά ζηελ α γπκλαζίνπ, ηελ ηηκή 2 φηαλ ν καζεηήο θνηηά ζηελ β γπκλαζίνπ θαη ηελ ηηκή 3 φηαλ ν καζεηήο θνηηά ζηελ γ γπκλαζίνπ. HOMETYPEi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ νη καζεηέο κέλνπλ ζε πνιπθαηνηθία θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. OWNHOMEi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ην ζπίηη πνπ δηακέλνπλ νη καζεηέο είλαη ηδηφθηεην θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. CWLPEi: είλαη ν βαζκφο ζπκθσλίαο πνπ δειψλεη πφζν δηαηεζεηκκέλνη είλαη νη καζεηέο λα αιιάμνπλ ηξφπν δσήο, πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζνπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, θαη ιακβάλεη ηηκέο απφ 0 γηα ηελ απάληεζε θαζφινπ έσο 4 γηα ηελ απάληεζε πάξα πνιχ. EP1SWi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ νη καζεηέο ζεσξνχλ ηα ζηεξεά απφβιεηα σο ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. K1SCHOOLi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνέξρεηαη απφ ην ζρνιείν θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. AEIHIGHGONISi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ην κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ησλ δχν γνληψλ ηνπ καζεηή είλαη πςειφ θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. STUDYFi: είλαη ε ςεπδνκεηαβιεηή, ε νπνία ιακβάλεη ηελ ηηκή 1, φηαλ ν παηέξαο βνεζάεη ζην δηάβαζκα ηνλ/ελ καζεηή/ηξηα θαη ηελ ηηκή 0 αιινχ. εi : ηα ζθάικαηα εθηίκεζεο ηεο παιηλδξφκεζεο. 166

167 ηνλ πίλαθα 5.7 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εθηίκεζεο ηεο εμίζσζεο 5.7 γηα ηελ απνηξνπή ησλ καζεηψλ απφ ηελ αλαθχθισζε ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο. ηελ πξψηε ζηήιε (Μεηαβιεηέο), εκθαλίδνληαη φιεο νη αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο πνπ κειεηήζεθαλ, άζρεηα κε ην εάλ επεξεάδνπλ ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή ή φρη. ηε δεχηεξε ζηήιε (Τπφδεηγκα 1), έρνπκε ην αξρηθφ ππφδεηγκα γηα ην ζχλνιν ησλ αλεμάξηεησλ κεηαβιεηψλ, ζε αληίζεζε κε ηελ ηξίηε ζηήιε (Τπφδεηγκα 2), φπνπ έρνπκε ην ηειηθφ ππφδεηγκα, ην νπνίν θαη πξνζδηνξίδεη ηηο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο, νη νπνίεο βξίζθνληαη ζε ζεκαληηθή ζηαηηζηηθή ζρέζε κε ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή. ηελ δεχηεξε ζηήιε ηνπ πίλαθα 5.7 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εμίζσζεο γηα ην ζχλνιν ησλ αλεμάξηεησλ κεηαβιεηψλ ηεο εμίζσζεο 5.7 (Τπφδεηγκα 1). πσο εθηηκάηαη νη αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο «OWNHOME», «HOMETYPE», «STUDYF», δελ επεξεάδνπλ ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή, δειαδή ην είδνο ηεο θαηνηθίαο (ηδηφθηεην ή ελνηθηαδφκελν), ν ηχπνο ηεο θαηνηθίαο (κνλνθαηνηθία ή πνιπθαηνηθία) θαη ην δηάβαζκα κε ηε βνήζεηα ηνπ παηέξα, δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο. Με άιια ιφγηα, νη παξαπάλσ αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο δελ επεξεάδνπλ ηελ απνηξνπή ησλ καζεηψλ απφ ηελ αλαθχθισζε, ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο. Οη κε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο αθαηξέζεθαλ απφ ην Τπφδεηγκα 1 θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εθηίκεζεο ηεο εμίζσζεο παξνπζηάδνληαη ζηελ 3ε ζηήιε ηνπ Πίλαθα 5.7. Σα απνηειέζκαηα ηεο εθηίκεζεο ζχκθσλα κε ην δεχηεξν ππφδεηγκα ππνδειψλνπλ φηη ε κεηαβιεηή «SEX» είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 10%. Ο εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο έρεη αξλεηηθφ πξφζεκν, δειαδή αξλεηηθή επίδξαζε, άξα γηα ηα αγφξηα είλαη πηζαλφηεξν ε απνηξνπή ηνπο απφ ηελ αλαθχθισζε, ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο. ε αλάινγν ζπκπέξαζκα θαηέιεμαλ θαη νη Dundes et al., (2009) ζε έξεπλα πνπ έθαλαλ ζε θνηηεηέο θνιεγίνπ ζηηο ΖΠΑ. χκθσλα κε ηα επξήκαηα ηνπο, ππήξμαλ δηαθνξέο φζνλ αθνξά ηε ζπρλφηεηα ηεο αλαθχθισζεο κεηαμχ ησλ δχν θχισλ. Γηα φιεο ηηο θαηεγνξίεο αλαθπθιψζεσλ φπσο πρ. ραξηί, πιαζηηθφ, αινπκίλην θαη γπαιί, νη γπλαίθεο ήηαλ πηζαλφηεξν λα αλαθπθιψλνπλ «πάληα» ζε ζρέζε κε ηνπο άλδξεο. Οκνίσο, φζνλ αθνξά ηελ 167

168 πεξηβαιινληηθή ζπκπεξηθνξά, νη γπλαίθεο ζην Ζλσκέλν Βαζίιεην είλαη επίζεο πηζαλφηεξν λα αλαιάβνπλ ζπρλφηεξα δξαζηεξηφηεηεο αλαθχθισζεο, αιιά θαη λα επηδείμνπλ βηψζηκε θαηαλαισηηθή ζπλήζεηα απφ ηνπο αληίζηνηρνπο άληξεο ζχκθσλα κε ηνπο Diamantopoulos et al., (2003). ρεηηθά κε ηε κεηαβιεηή «AGE», ν εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο έρεη αξλεηηθφ πξφζεκν θαη είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφο ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 10%. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη καζεηέο κηθξφηεξεο ειηθίαο, είλαη πηζαλφηεξν λα απνηξαπνχλ απφ ηε δηαδηθαζία ηεο αλαθχθισζεο, ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο. Σν ζπκπέξαζκα απηφ είλαη ζχκθσλν κε ηελ έξεπλα πνπ έθαλαλ νη Loughland et al., (2003) γηα ηελ Απζηξαιία, νη νπνίνη βξήθαλ φηη ε πεξηβαιινληηθή αλεζπρία γηα ην κέιινλ, θαίλεηαη λα κεηψλεηαη φζν ηα παηδηά κεγαιψλνπλ, κε απνηέιεζκα λα κελ ζπκκεηέρνπλ αξθεηά ζε πεξηβαιινληηθέο δξάζεηο πρ. αλαθχθισζε. ε παξφκνηα έξεπλα νη Diamantopoulos et al., (2003) ζην Ζλσκέλν Βαζίιεην, βξήθαλ φηη νη ειηθησκέλνη ηείλνπλ λα αλαιάβνπλ ηα πηφ πςειά επίπεδα δξαζηεξηνηήησλ αλαθχθισζεο. Σέινο, νη MacDonald et al., (1994) ζε κειέηε ηνπο γηα ηελ επίδξαζε ηνπ θχινπ ζηηο πεξηβαιινληηθέο αλεζπρίεο ησλ λέσλ ζην θνιέγην British Columbia, απέδεημαλ ηελ απνηξνπή ησλ λέσλ απφ δηάθνξεο πεξηβαιινληηθέο δξαζηεξηφηεηεο, ε νπνία νθείιεηαη, θπξίσο ζε έιιεηςε ελδηαθέξνληνο γηα ην ίδην ην πεξηβάιινλ. ζνλ αθνξά ηε κεηαβιεηή «CLASS», δει. ηε ηάμε πνπ θνηηά ν καζεηήο, ν εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο είλαη αξλεηηθφο ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 10%. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη καζεηέο πνπ θνηηνχλ ζε κηθξφηεξε ηάμε, ήηαλ πεξηζζφηεξν πηζαλφ λα απνηξαπνχλ απφ ηε δηαδηθαζία ηεο αλαθχθισζεο, ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο. Οη Loughland et al., (2003) ζε έξεπλα ηνπο γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηηο αληηιήςεηο ησλ λέσλ σο πξνο ην πεξηβάιινλ ζηελ Απζηξαιία, έδεημε φηη πεξηζζφηεξνη καζεηέο ηεο πξσηνβάζκηαο (79%) δήισζαλ φηη έρνπλ κάζεη αξθεηά γηα ην πεξηβάιινλ κέζσ ηνπ ζρνιείνπ, έλαληη ησλ καζεηψλ ηεο δεπηεξνβάζκηαο (62%). Ζ κεηαβιεηή «K1SCHOOL» είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%. Βιέπνπκε, φηη ν εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο έρεη αξλεηηθφ 168

169 πξφζεκν, πνπ ζεκαίλεη φηη νη καζεηέο πνπ γλσξίδνπλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο κέζσ ηνπ ζρνιείνπ, είλαη ιηγφηεξν πηζαλφ λα απνηξαπνχλ απφ ηε δηαδηθαζία ηεο αλαθχθισζεο, ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο. Απηφ απνδεηθλχεηαη θαη απφ ην δείγκα ηεο έξεπλαο ηνπ Strong (1998), ζε ζρνιεία λνηηνδπηηθά ηεο Αγγιίαο ην νπνίν θαηέδεημε θαιή γλψζε φζνλ αθνξά ηα πεξηβαιινληηθά ζέκαηα. πκπεξαζκαηηθά, ε πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε θάλεθε λα θαζηεξψλεηαη ζηαζεξά ζηα βξεηαληθά ζρνιεία. Απηή ε κειέηε επηβεβαίσζε φηη ε δηαδεδνκέλε εθαξκνγή ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο ζηα ζρνιεία έρεη αληίθηππν ζηε γλψζε θαη ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ παηδηψλ φζνλ αθνξά ηα πεξηβαιινληηθά ζέκαηα, ηηο αλεζπρίεο ηνπο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηε ζεηηθή ηνπο ζηάζε απέλαληη ζηελ πεξηβαιινληηθή επζχλε. Δλ αληηζέζεη, κε ηηο έξεπλεο ησλ Loughland et al., (2003) ζηελ Απζηξαιία, φπνπ έλα κεγάιν πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 45% δειψλεη φηη ε ρξήζε ηνπ Γηαδηθηχνπ, ηνπο έρεη ελεκεξψζεη αξθεηά γηα πεξηβαιινληηθά ζέκαηα, φπσο αλαθχθισζε θηι. Οκνίσο, φζνλ αθνξά ηελ έξεπλα ησλ Dundes et al., (2009) ζε θνιέγην ζηηο ΖΠΑ, νη γλψζεηο ησλ θνηηεηψλ γηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνέξρεηαη θπξίσο απφ κέζα καδηθήο επηθνηλσλίαο, φπσο ην Γηαδίθηπν, ηειεφξαζε, παξά απφ ην παλεπηζηήκην, θη απηφ ίζσο εμεγείηαη ιφγσ ησλ δηαθφξσλ θαηεπζχλζεσλ ζηε ζεκαηνινγία ησλ καζεκάησλ. Σέινο, ν Sivek (2002) πνπ εμέηαζε ηελ πεξηβαιινληηθή επαηζζεζία ησλ καζεηψλ γπκλαζίνπ ζην Wisconsin, έδεημε φηη νη γνλείο θαη νη θαζεγεηέο ηείλνπλ λα είλαη ηα πην ζεκαληηθά πξφηππα πνπ επεξεάδνπλ ηνπο ζπγθεθξηκέλνπο καζεηέο, κέζσ ηεο καζεζηαθήο δηδαζθαιίαο ζηα πιαίζηα φρη κφλν ηνπ ζρνιείνπ, αιιά θαη κέζα ζην ζπίηη πνπ δνπλ. Δπηπξφζζεηα, ε κεηαβιεηή «CWLPE» είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%. Ο αξλεηηθφο εθηηκψκελνο δείθηεο ππνδειψλεη φηη νη καζεηέο πνπ έρνπλ ηε δηάζεζε λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα πξνζηαηεπζεί ην πεξηβάιινλ, είλαη ιηγφηεξν πηζαλφ λα απνηξαπνχλ απφ ηε δηαδηθαζία ηεο αλαθχθισζεο, ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο. ην ζπκπέξαζκα απηφ θαηέιεμαλ θαη ε έξεπλα ησλ Dundes et al., (2009), φπνπ ζχγθξηλαλ ηε πεξηβαιινληηθή ζπκπεξηθνξά κεηαμχ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ, αιιά θαη ην θαηά πφζν είλαη πξφζπκνη λα πηνζεηήζνπλ κηα πεξηβαιινληηθή ζηξαηεγηθή. χκθσλα κε απηνχο, νη εξσηψκελνη ήηαλ δηαηεζεηκκέλνη λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο γηα ηελ 169

170 πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, φπσο πρ. αθηέξσζε ρξφλνπ πξνθεηκέλνπ λα καγεηξέςνπλ θξέζθα πξντφληα, αληί λα αγνξάζνπλ ζπζθεπαζκέλα, κεηψλνληαο έηζη ηα νηθηαθά απφβιεηα θαη ηέινο ζπκκεηνρή ζηελ αλαθχθισζε δηαθφξσλ αληηθεηκέλσλ. ζνλ αθνξά ηελ έξεπλα ηνπ Strong (1998) ζε ζρνιεία ζηα λνηηνδπηηθά ηεο Αγγιίαο, νη αλεζπρίεο ησλ καζεηψλ ειηθίαο 7 έσο 11 εηψλ γηα ηε ξχπαλζε ηεο ζάιαζζαο θαη ηεο αηκφζθαηξαο, θαλέξσζαλ ηε πξφζεζε ησλ παηδηψλ λα ζπκβάιινπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, κεηψλνληαο ηε ξχπαλζε, είηε κέζσ ηεο πξνζηαζίαο ησλ δαζψλ, είηε κέζσ ηεο αλαθχθισζεο. Σα απνηειέζκαηα ηεο εθηίκεζεο ζχκθσλα κε ην δεχηεξν ππφδεηγκα ππνδειψλνπλ φηη ε κεηαβιεηή «EP1SW» είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 1%. Ο εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο έρεη αξλεηηθφ πξφζεκν, δειαδή αξλεηηθή επίδξαζε, άξα νη καζεηέο νη νπνίνη πηζηεχνπλ φηη ηα ζηεξεά απφβιεηα είλαη ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα, είλαη ιηγφηεξν πηζαλφ λα απνηξαπνχλ απφ ηε δηαδηθαζία ηεο αλαθχθισζεο, ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο ε αλάινγν ζπκπέξαζκα θαηέιεμε θαη ν Strong (1998), φηαλ απφ ηα παηδηά δεηήζεθε λα αλαθέξνπλ θάπνηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ζα κπνξέζνπκε λα πξνζηαηέςνπκε ην πεξηβάιινλ. Οη απαληήζεηο ησλ παηδηψλ ήηαλ νη εμήο: λα κελ πεηάλε ζθνππίδηα ζηνπο δξφκνπο, λα αγνξάδνπλ πξντφληα απφ αλαθπθισκέλν ραξηί, γπαιί ή αινπκίλην, λα κελ ξππαίλνπλ ηε ζάιαζζα θαη ηα πνηάκηα νη άλζξσπνη θαη νη βηνκεραλίεο. Πίλαθαο 5.7: Δθηίκεζε ππνδείγκαηνο ινγηζηηθήο παιηλδξόκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνύο παξάγνληεο ηεο απνηξνπήο ησλ καζεηώλ από ηελ αλαθύθισζε ιόγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο. ΑΝΔΞΑΡΣΖΣΔ ΤΠΟΓΔΗΓΜΑ 1 ΤΠΟΓΔΗΓΜΑ 2 ΜΔΣΑΒΛΖΣΔ ηαζεξόο όξνο 0,641* (1,724) 0,650* (2,262) SEX -0,160* (2,852) -0,131* (2,877) AGE -0,252* (1,777) -0,233* (1,793) CLASS -0,487* -0,436* 170

171 (1,628) (1,547) CWLPE -0,331*** (5,718) -0,341*** (6,711) EP1SW -0,238*** (6,268) -0,252*** (7,286) K1SCHOOL -0,345*** (6,709) -0,303*** (7,739) OWNHOME -0,088 - (0,916) HOMETYPE 0,344 - (0,411) AEIHIGHGONIS 0,493* (1,638) 0,482* (1,619) STUDYF -0,474 - (0,623) R2 (Cox & Snell) 0,42 0,37 R2 (Nagelkerke) 0,71 0,66 2Log likelihood 231, ,734 εκείσζε: Οη ελδείμεηο ***, ** θαη * ππνδειψλνπλ ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα ζε πνζνζηφ 1%, 5% θαη 10% αληίζηνηρα. Σα κεγέζε ζηηο παξελζέζεηο αθνινπζνχλ ηε ζηαηηζηηθή Wald. Σέινο, ε κεηαβιεηή «AEIHIGHGONIS» είλαη άιινο έλαο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ζεηηθά ηελ απνηξνπή ησλ καζεηψλ απφ ηε δηαδηθαζία ηεο αλαθχθισζεο, ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο. πγθεθξηκέλα, ν εθηηκψκελνο ζπληειεζηήο έρεη ζεηηθφ πξφζεκν ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 10%. Γεγνλφο πνπ ππνδειψλεη φηη νη καζεηέο ησλ νπνίσλ νη γνλείο έρνπλ πςειφηεξν κνξθσηηθφ επίπεδν, είλαη πηζαλφηεξν λα απνηξαπνχλ απφ ηε δηαδηθαζία ηεο αλαθχθισζεο, ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο. Σν ζπκπέξαζκα απηφ ζπκθσλεί απφιπηα κε ηελ έξεπλα ησλ Diamantopoulos et al., (2003) πνπ έιαβε ρψξα ζην Ζλσκέλν Βαζίιεην, φπνπ έδεημε φηη νη άλζξσπνη πνπ έρνπλ επηηχρεη κηα βαζηθή εθπαίδεπζε ή παξαπάλσ θη έρνπλ έλα πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν αλαιακβάλνπλ πεξηζζφηεξεο δξαζηεξηφηεηεο αλαθχθισζεο. Οκνίσο, ζε κειέηε ησλ Hampel et al., (1996) πνπ ήηαλ βαζηζκέλε ζηα ζηνηρεία πνπ ζπιιέρζεζαλ ην 1993 ζε έμη ζρνιεία (καζεηψλ ειηθίαο 15-16) ζηελ Βηθηψξηα ηεο Απζηξαιία, έδεημαλ φηη ην κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ε επαγγεικαηηθή θαηάζηαζε ησλ γνληψλ θάλεθε λα ζπζρεηίδεηαη κε ηελ πεξηβαιινληηθή αλεζπρία ησλ παηδηψλ. Σν απμεκέλν κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνληψλ είρε σο απνηέιεζκα ηελ απμεκέλε δξάζε ησλ παηδηψλ ζε πεξηβαιινληηθέο δξαζηεξηφηεηεο, φπσο πρ. ε αλαθχθισζε δηαθφξσλ αληηθεηκέλσλ θα. 171

172 Σν R 2 (Nagelkerke), είλαη ν ζπληειεζηήο πξνζδηνξηζκνχ θαηά Nagelkerke, αλαθέξεηαη ζην ζχλνιν ησλ αλεμάξηεησλ κεηαβιεηψλ θαη δείρλεη πφζν θαιά πξνζαξκφδνληαη ηα δεδνκέλα. ηε ζπγθεθξηκέλε παιηλδξφκεζε ηζνχηαη κε 0,66 (66%), θάηη πνπ ζεκαίλεη φηη έρνπκε κηα αξθεηά θαιή πξνζαξκνγή ησλ δεδνκέλσλ, δειαδή νη αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο εξκελέπνπλ ην 66% ηεο δηαθχκαλζεο ηεο εμαξηεκέλεο κεηαβιεηήο. Απφ ηε ζπγθεθξηκέλε εθηίκεζε παιηλδξφκεζεο πνπ είρε σο ζηφρν λα δηεξεπλήζεη ηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ απνηξνπή ησλ καζεηψλ απφ ηελ αλαθχθισζε ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο, θαηαιήμακε ζην ζπκπέξαζκα φηη νη καζεηέο νη νπνίνη δελ αλαθπθιψλνπλ ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο είλαη αγφξηα, κηθξφηεξεο ειηθίαο, θνηηνχλ ζε κηθξφηεξεο ηάμεηο ζην ζρνιείν, ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνληψλ ηνπο είλαη πςειφ, ε γλψζε ηνπο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο δελ πξνέξρεηαη απφ ην ζρνιείν, δελ ζεσξνχλ ηα ζηεξεά απφβιεηα σο ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα θαη ηέινο δελ είλαη δηαηεζεηκκέλνη λα αιιάμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ θνπφο ηεο έξεπλαο ήηαλ λα εμεηαζηνχλ νη παξάγνληεο νη νπνίνη επεξεάδνπλ ηε βηψζηκε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ γπκλαζίνπ. Ζ παξνχζα έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζε γπκλάζηα ηεο Αζήλαο, κε δείγκα 541 καζεηέο, ειηθίαο 12 έσο 16 εηψλ, εμέηαζε ηνπο θχξηνπο θαζνξηζηηθνχο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηηο θαηαλαισηηθέο ζπλήζεηεο ησλ καζεηψλ γπκλαζίνπ ζρεηηθά κε ηελ αλαθχθισζε, ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο θαη ηε θαηαλάισζε βηνινγηθψλ πξντφλησλ. Μέζσ ηεο έξεπλαο, ηα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη κηα κεηαβιεηή πνπ θάλεθε λα επεξεάδεη ηε βηψζηκε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ ήηαλ ην θχιν. πγθεθξηκέλα, ηα θνξίηζηα ππέδεημαλ ιηγφηεξν βηψζηκε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά 172

173 απφ ηα αγφξηα, φζνλ αθνξά ηε ζπρλφηεηα πνπ άθελαλ ην λεξφ λα ηξέρεη, θαζψο βνχξηζηδαλ ηα δφληηα ηνπο ή έπιελαλ ηα ρέξηα ηνπο. Πξνθαλψο απηφ ζπκβάηλεη γηαηί ηα θνξίηζηα αζρνινχληαη πεξηζζφηεξν κε ηελ θαζεκεξηλή πγηεηλή ηνπ ζψκαηνο θαη ηελ νκνξθηά. Δληχπσζε θάλεη, επίζεο, ε ρακειή ζπρλφηεηα πνπ θαηαλάισλαλ βηνινγηθά ή νηθνινγηθά πξντφληα ζε ζρέζε κε ηα αγφξηα. Παξφια απηά ε βηψζηκε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ θνξηηζηψλ απέλαληη ζηε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ ηα θψηα θαη ηηο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ, ήηαλ κηθξφηεξε ζε ζρέζε κε εθείλε ησλ αγνξηψλ. Δπίζεο, απηή ε δηαθνξά κεηαμχ ηεο βηψζηκεο ζπκπεξηθνξάο ησλ δπν θχισλ θάλεθε απφ ηελ απμεκέλε ζπρλφηεηα ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο απφ κέξνπο ησλ θνξηηζηψλ έλαληη ησλ αγνξηψλ. Δθηηκήζεθε, φηη ηα αγφξηα είλαη πηζαλφηεξν λα πηζηεχνπλ φηη ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο είλαη κείδνλνο ζεκαζίαο, πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ηνη θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. Δπίζεο, εθηηκήζεθε φηη ηα αγφξηα ζε ζρέζε κε ηα θνξίηζηα είλαη πηζαλφηεξν λα απνηξαπνχλ απφ ηε δηαδηθαζία ηεο αλαθχθισζεο, ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο. Απφ ηελ εκπεηξηθή δηεξεχλεζε ηεο βηψζηκεο θαηαλαισηηθήο ζπκπεξηθνξάο ησλ καζεηψλ, θάλεθε ε επίδξαζε ηεο ειηθίαο ζ απηήλ. Σα απνηειέζκαηα πνπ πξνέθπςαλ έδεημαλ φηη νη καζεηέο κηθξφηεξεο ειηθίαο ππέδεημαλ πεξηζζφηεξε βηψζηκε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο ζε ειηθία ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ζηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο κέζα ζην ζπίηη. πγθεθξηκέλα, φζν απμάλεηαη ε ειηθία, ηφζν απμάλεηαη ε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη, θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο νη καζεηέο. Δπίζεο, φζν απμάλεηαη ε ειηθία, ηφζν απμάλεηαη ε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ ηα θψηα θαη ηηο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ. Χζηφζν, φζνλ αθνξά ηε ζπρλφηεηα ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ αλαθχθισζε, απηή κεηψλνληαλ γηα καζεηέο κηθξφηεξε ειηθίαο. πσο επίζεο, νη καζεηέο κηθξφηεξεο ειηθίαο ήηαλ πηζαλφηεξν λα απνηξαπνχλ απφ ην λα θάλνπλ αλαθχθισζε, ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο. Σν απνηέιεζκα απηφ έξρεηαη ζε ζπκθσλία θαη κε ηελ αλεμάξηεηε κεηαβιεηή «CLASS», δει. ε ηάμε πνπ θνηηνχλ νη καζεηέο. Με άιια 173

174 ιφγηα, νη καζεηέο πνπ θνηηνχλ ζε κηθξφηεξεο ηάμεηο ηνπ γπκλαζίνπ ήηαλ πηζαλφηεξν λα απνηξαπνχλ απφ ην θάλνπλ αλαθχθισζε, ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο. Σέινο, νη καζεηέο κεγαιχηεξεο ειηθίαο θάλεθε λα θαηαλαιψλνπλ ζπρλφηεξα βηνινγηθά θαη νηθνινγηθά πξντφληα. ζνλ αθνξά ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ, απηφ θαίλεηαη λα επεξεάδεη αξθεηά ηηο θαηαλαισηηθέο ζπλήζεηεο ησλ καζεηψλ. πγθεθξηκέλα, φζν ην κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ησλ δπν γνλέσλ απμάλεηαη, ηφζν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα ζπκκεηνρήο ησλ παηδηψλ ζηε δηαδηθαζία αλαθχθισζεο δηαθφξσλ αληηθεηκέλσλ. Χζηφζν, φζνλ αθνξά ηελ απνηξνπή ησλ καζεηψλ απφ ηελ αλαθχθισζε ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο, απηή είλαη πηζαλφηεξε γηα καζεηέο ησλ νπνίσλ νη γφλεηο έρνπλ πςειφηεξν κνξθσηηθφ επίπεδν. Οκνίσο, γηα ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, νη καζεηέο ησλ νπνίσλ νη γνλείο έρνπλ πςειφηεξν κνξθσηηθφ επίπεδν, απμάλνπλ ηε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη, θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο, ελψ κεηψλνπλ ηε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ ηα θψηα θαη ηηο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά φηαλ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ. Δπίζεο, φζν απμάλεηαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ, ηφζν κηθξφηεξε είλαη ε ζπρλφηεηα ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο απφ κέξνπο ησλ παηδηψλ. Θεηηθή είλαη ε επίδξαζε ηνπ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ ησλ γνληψλ θαη φζνλ αθνξά ηε θαηαλάισζε βηνινγηθψλ ή νηθνινγηθψλ πξντφλησλ. ζν απμάλεηαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν, ηφζν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα θαηαλάισζεο ηέηνησλ πξντφλησλ απφ κέξνπο ησλ καζεηψλ. Ζ πξνζπκία αιιαγήο ηξφπνπ δσήο πξνο φθεινο ηνπ πιαλήηε, είλαη κηα άιιε αλεμάξηεηε κεηαβιεηή πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε, πξνθεηκέλνπ λα δεκηνπξγεζεί ην πξνθίι ηνπ βηψζηκνπ θαηαλαισηή καζεηή. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη φζν απμάλεηαη ε πξνζπκία αιιαγήο ηξφπνπ δσήο, ηφζν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ ζηε δηαδηθαζία αλαθχθισζεο δηαθφξσλ αληηθεηκέλσλ. Δπίζεο, νη καζεηέο, νη νπνίνη εηλαη πξφζπκνη λα αιιάμνπλ ηηο θαηαλαισηηθέο ηνπο ζπλήζεηεο πξνο φθεινο ηνπ πεξηβάιινληνο, είλαη ιηγφηεξν πηζαλφ λα απνηξαπνχλ απφ ηελ αλαθχθισζε, επεηδή δελ ελδηαθέξνληαη. 174

175 Ζ εθηίκεζε φζνλ αθνξά ηε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ σο πξνο ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο έδεημε πσο φζν απμάλεηαη ε πξνζπκία ησλ καζεηψλ λα αιιάμνπλ ηηο θαηαλαισηηθέο ηνπο ζπλήζεηεο πξνο φθεινο ηνπ πεξηβάιινληνο, ηφζν κεηψλεηαη ε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη, φηαλ βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο θαη ηφζν κεηψλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ ηα θψηα θαη ηηο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ. ζνλ αθνξά ηε ζπρλφηεηα ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο, απμάλεηαη φζν απμάλεηαη ε πξνζπκία ησλ καζεηψλ λα θάλνπλ θάπνηεο αιιαγέο ζηνλ ηξφπν δσήο ηνπο πξνθεηκέλνπ λα ζπλεηζθέξνπλ ζηε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Σέινο, φζν απμάλεηαη ε πξνζπκία ησλ καζεηψλ γηα αιιαγή ηξφπνπ δσήο, ηφζν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα πνπ θαηαλαιψλνπλ βηνινγηθά θαη νηθνινγηθά πξντφληα. Ζ πεπνίζεζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ αιιαγή ηνπ θιίκαηνο θαη ηελ ππεξζέξκαλζε ηνπ πιαλήηε σο ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα, φπσο ήηαλ αλακελφκελν αζθεί ζεηηθή επίδξαζε ζηε ζπρλφηεηα θαηαλάισζεο βηνινγηθψλνηθνινγηθψλ πξνηφλησλ απφ ηνπο καζεηέο. Οκνίσο, φζνλ αθνξά ηε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, φζν πεξηζζφηεξν πηζηεχνπλ νη καζεηέο φηη ε αιιαγή ηνπ θιίκαηνο θαη ε ππεξζέξκαλζε ηνπ πιαλήηε είλαη ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα, ηφζν απμάλνπλ ηε ζπρλφηεηα ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο. Οη καζεηέο πνπ πηζηεχνπλ φηη ηα ζηεξεά απφβιεηα είλαη ην ζεκαληηθφηεξν πξφβιεκα πνπ έρεη λα αληηκεησπίζεη ε θνηλσλία γηα λα βνεζήζεη ην πεξηβάιινλ, είλαη ιηγφηεξν πηζαλφ λα κελ ελδηαθεξζνχλ γηα ηελ αλαθχθισζε, κε απνηέιεζκα λα κελ ζπκκεηέρνπλ ζε απηήλ. ζν πεξηζζφηεξν ζεσξνχλ νη καζεηέο ηε ξχπαλζε ησλ πδάησλ σο ην ζεκαληηθφηεξν πξφβιεκα, ηφζν κεηψλνπλ ηε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη, θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο. Δθείλνη νη καζεηέο, νη νπνίνη ζεσξνχλ ηελ εμάληιεζε θπζηθψλ πφξσλ σο ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα, απμάλνπλ ηε ζπρλφηεηα ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο. Οκνίσο, εθείλνη νη καζεηέο πνπ ζεσξνχλ ηελ αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε σο ην ζεκαληηθφηεξν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα, θαλεξψλνπλ βηψζηκε 175

176 ζπκπεξηθνξά, κεηψλνληαο ηε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ ηα θψηα θαη ηηο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ. Ζ δηεπξεχλεζε ησλ παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηε ζπρλφηεηα θαηαλάισζεο ησλ βηνινγηθψλ θαη νηθνινγηθψλ πξντφλησλ απφ ηνπο καζεηέο, ηα απνηειέζκαηα ήηαλ αξθεηά ζεηηθά. πλνπηηθά, νη καζεηέο πνπ πξνηηκνχλ πεξηζζφηεξν θξνχηα θαη ιαραληθά επνρήο, γηα κείσζε ηεο ελέξγεηαο παξαγσγήο ηνπο, πνπ πξνηηκνχλ πεξηζζφηεξν ηνπηθά πξντφληα γηα ηελ απνθπγή ησλ ξππνγφλσλ κεηαθνξψλ, πνπ επηιέγνπλ πξντφληα πνπ ε θαηαλάισζε ηνπο είλαη ιηγφηεξν επηβιαβήο γηα ηνλ άλζξσπν θαη πνπ ηέινο αλεζπρνχλ αξθεηά απφ ηελ ππεξβνιηθή ρξήζε θπηνθαξκάθσλ θαη ρεκηθψλ ιηπαζκάησλ ηεο ζπκβαηηθήο γεσξγίαο, απμάλνπλ ηε ζπρλφηεηα θαηαλάισζεο βηνινγηθψλ θαη νηθνινγηθψλ πξντφλησλ. Οη καζεηέο πνπ εκθαλίζηεθαλ λα πηζηεχνπλ φηη ε αλαθχθισζε εμνηθνλνκεί ελέξγεηα θαη επηθέξεη νηθνλνκηθφ θέξδνο, ήηαλ εθείλνη πνπ ε ζπρλφηεηα ζπκκεηνρήο ηνπο ζηελ δηαδηθαζία ηεο αλαθχθισζεο θπκαίλνληαλ ζε πςειφηεξα επίπεδα. Αλακελφκελν ήηαλ θαη ην απνηέιεζκα θαηά ην νπνίν φζν απμαλφηαλ ε απνηξνπή ησλ καζεηψλ απφ ηε δηαδηθαζία ηεο αλαθχθισζεο, ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο, ηφζν κεηψλνληαλ ε ζπρλφηεηα ζπκκεηνρήο ηνπο ζηελ αλαθχθισζε δηαθφξσλ αληηθεηκέλσλ. χκθσλα κε ηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ, εθηηκήζεθε επίζεο, φηη φζν απμάλεηαη ν αξηζκφο κειψλ κηαο νηθνγέλεηαο, ηφζν απμάλεηαη θαη ε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ νη καζεηέο ην λεξφ λα ηξέρεη θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο. Αληίζεηα, φζν απμάλεηαη ν αξηζκφο ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο, ηφζν απμάλεηαη ε ζπρλφηεηα πνπ νη καζεηέο αθήλνπλ θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ. Ο ηχπνο θαηνηθίαο είλαη έλαο άιινο πξνζδηνξηζηηθφο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ. χκθσλα κε ηηο εθηηκήζεηο, νη καζεηέο εθείλνη πνπ είραλ απμήζεη ηε ζπρλφηεηα θαηαλάισζεο ηνπ λεξνχ θαηά ηε δηάξθεηα πνπ βνχξηζηδαλ ηα δφληηα ηνπο ή έπιελαλ ηα ρέξηα ηνπο, ήηαλ εθείλνη πνπ έκελαλ ζε πνιπθαηνηθία. Δλ αληηζέζε, νη καζεηέο πνπ κέλνπλ ζε πνιπθαηνηθία, κείσλαλ ηε ζπρλφηεηα πνπ άθελαλ ηα θψηα θαη ηηο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ έιεηπαλ 176

177 απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ. Οη καζεηέο νη νπνίνη κέλνπλ ζε ηδηφθηεην ζπίηη, κεηψλνπλ ηε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ ην λεξφ λα ηξέρεη, θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο. Παξ νια απηά απμάλνπλ ηε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ. Απφ ηηο παιηλδξνκήζεηο πνπ εθηηκήζεθαλ, πξνθχπηεη φηη ππάξρεη θη άιινο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηε βηψζηκε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ θη απηφ έρεη λα θάλεη κε ηνπο ιφγνπο πνπ πηζηεχνπλ ηα παηδηά φηη είλαη ζεκαληηθφ λα γίλεηαη εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, φζν πεξηζζφηεξν πηζηεχνπλ ηα παηδηά φηη εηλαη ζεκαληηθφ λα γίλεηαη εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, νχησο ψζηε λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα κπνξέζεη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ, ηφζν κεηψλεηαη ε ζπρλφηεηα πνπ αθήλνπλ ηα θψηα θαη ηεο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ, φπσο επίζεο ηφζν πεξηζζφηεξν απμάλεηαη ε ζπρλφηεηα θαηά ηελ νπνία νη καζεηέο ρξεζηκνπνηνχλ ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο. Αληίζηνηρα, φζν πεξηζζφηεξν πηζηεχνπλ ηα παηδηά φηη εηλαη ζεκαληηθφ λα γίλεηαη εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, πξνθεηκέλνπ λα κελ εμαληιεζνχλ νη θπζηθνί πφξνη, ηφζν ιηγφηεξν αθήλνπλ ηα θψηα θαη ηηο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ, φπσο επίζεο ηφζν πεξηζζφηεξν ρξεζηκνπνηνχλ ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο. Δπίζεο, φζν πεξηζζφηεξν ρξεζηκνπνηνχλ ιακπηήξεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο, ηφζν ιηγφηεξν αθήλνπλ νη καζεηέο ηα θψηα θαη ηηο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά, ελψ ιείπνπλ απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ. Οη καζεηέο νη νπνίνη ρξεζηκνπνηνχλ ιακπηήξεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο θαη θάλνπλ ρξήζε κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο είλαη πηζαλφηεξν λα πηζηεχνπλ φηη είλαη ζεκαληηθή ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. Δπίζεο, απφ ηα ππνδείγκαηα εθηίκήζεθε πσο νη καζεηέο πνπ θνηκνχληαη κε ην θσο θιεηζηφ ζην δσκάηην θαη δελ αθήλνπλ ηνλ ππνινγηζηή, ηε ηειεφξαζε ή δηάθνξεο άιιεο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο ζε αλακνλή, είλαη πηζαλφηεξν λα πηζηεχνπλ φηη είλαη ζεκαληηθή ε εμνηθνλφκεζε 177

178 ελέξγεηαο, πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. Σέινο, άιινο ελαο παξάγνληαο πνπ θαίλεηαη λα επεξεάδεη ηε βηψζηκε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ είλαη θαηά πφζν ε γλψζε ηνπο γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνέξρεηαη απφ ην ζρνιείν, ηελ νηθνγέλεηα ή άιια κέζα φπσο ην Γηαδίθηπν. Πην ζπγθεθξηκέλα, φηαλ ε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνέξρεηαη απφ ην ζρνιείν, ηφζν απμάλνπλ νη καζεηέο ηε ζπρλφηεηα ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο γηα ηηο κεηαθηλήζεηο ηνπο, φπσο επίζεο ηφζν πεξηζζφηεξν πηζηεχνπλ φηη είλαη ζεκαληηθή ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ξχπαλζε θαη λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. Δπίζεο, φηαλ νη καζεηέο καζαίλνπλ γηα ην πεξηβάιινλ κέζσ ηεο ζρνιηθήο δηδαζθαιίαο είλαη ιηγφηεξν πηζαλφ λα απνηξαπνχλ απφ ηελ αλαθχθισζε πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ έιιεηςε ελδηαθέξνληνο. Φαίλεηαη φηη θαη ε νηθνγέλεηα επεξεάδεη κε ηνλ ηξφπν ηεο ηε ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ φζνλ αθνξά ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο. ζν ε νηθνγέλεηα ελεκεξψλεη ηα παηδηά ηεο γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο ηφζν ιηγφηεξν αθήλνπλ ηα παηδηά ηε βξχζε κε ην λεξφ αλνηθηή, θαζψο βνπξηζίδνπλ ηα δφληηα ηνπο ή πιέλνπλ ηα ρέξηα ηνπο. Δπίζεο, ε νηθνγέλεηα επεξεάδεη αξθεηά ηνπο καζεηέο φζνλ αθνξά ηε δηαηξνθή ηνπο θαη επνκέλσο ηε θαηαλάισζε βηνινγηθψλ. Με άιια ιφγηα, φζν ε νηθνγέλεηα ελεκεξψλεη ην καζεηή γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ηφζν απμάλεη ηε ζπρλφηεηα θαηαλάισζεο βηνινγηθψλ νηθνινγηθψλ πξντφλησλ. Ζ ζπγθεθξηκέλε έξεπλα ζπλέβαιιε ζηε δηακφξθσζε ηνπ θνηλσληθννηθνλνκηθνχ πξνθίι ησλ καζεηψλ πνπ επεξεάδεη ηε βηψζηκε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπο ζρεηηθά κε ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, ηελ αλαθχθισζε θαη ηελ θαηαλάισζε βηνινγηθψλ πξνηφλησλ. Παξαηεξήζεθε φηη νη καζεηέο ηνπ δείγκαηνο ήηαλ πεξηβαιινληηθά επαηζζεηνπνηεκέλνη γχξσ απφ δηάθνξα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ. Σν δείγκα θαηέδεημε κηα βηψζηκε ζπκπεξηθνξά ζε δηάθνξεο θαηαζηάζεηο ηεο θαζεκεξηλφηεηαο ηνπ, εμνηθνλνκψληαο ελέξγεηα, ζπκκεηέρνληαο ζηελ αλαθχθισζε δηαθφξσλ αληηθεηκέλσλ θαη ηέινο θαηαλαιψλνληαο βηνινγηθά- νηθνινγηθά πξντφληα γηα ηε κείσζε ηεο ππνβάζκηζεο ηνπ πεξηβάιινληνο. 178

179 Οη καζεηέο ήηαλ αξθεηά πξφζπκνη λα ζπλεηζθέξνπλ κε νπνηνδήπνηε θφζηνο πξνο φθεινο ηνπ πιαλήηε. Ζ γλψζε ηνπ πξνθίι ησλ καζεηψλ σο πξνο ηε βηψζηκε θαηαλαισηηθή ηνπο ζπκπεξηθνξά επηβεβαηψλεη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ πξνγξακκάησλ πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο ζηα ζρνιεία. Χζηφζν ππνδειψλεη θαη ηελ επηηαθηηθή αλάγθε ηεο αλάπηπμεο πεξηζζφηεξσλ πξνγξακκάησλ θαη ελζσκάησζεο ηνπο ζαλ πξσηεχνλ κάζεκα ζε φιεο ηηο βαζκίδεο ηνπ ζρνιείνπ. Σν γεγνλφο απηφ είλαη πνιχ ζεκαληηθφ, θαζψο ε αλαπνηειεζκαηηθφηεηα ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο νθείιεηαη α) ζην γεγνλφο φηη ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε απεπζχλεηαη ζε πεξηνξηζκέλν αξηζκφ καζεηψλ θαη β) ζηνλ πεξηνξηζκέλν αξηζκφ εθπαηδεπηηθψλ κε ζρεηηθψλ εηδηθνηήησλ κε ζπλαθψλ κε ην αληηθείκελν ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο- πινπνηεί αληίζηνηρα πξνγξάκκαηα. Σα απνηειέζκαηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο κειέηεο κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ γηα ηε δηακφξθσζε πξνγξακκάησλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζε φιεο ηηο βαζκίδεο ηεο εθπαίδεπζεο κε απψηεξν ζηφρν ηε δηακφξθσζε επαηζζεηνπνηεκέλσλ κειινληηθψλ θαηαλαισηψλ πνπ ζα ζπκβάιινπλ ελεξγά ζηε βηψζηκε αλάπηπμε ηνπ πιαλήηε. ΞΔΝΟΓΛΧΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ 1. Allen, P., FitzSimmons, M., Goodman, M. & Warner, K., (2003), Shifting plates in the agrifood landscape: the tectonics of alternative agrifood initiatives in California, Journal of Rural Studies, Vol.19, Issue 1, pp Arkesteijn, K. & Oerlemans, L., (2005), The Early Adoption of Green Power by Dutch Households. An Empirical Exploration of Factors Influencing the Early Adoption of Green Electricity for Domestic Purposes, Energy Policy, Vol.33, pp

180 3. Banfi, S., Farsi, M., Fillipini, M. & Jakob, Μ., (2008), Willingness to Pay for Energy-saving Measures Inresidential Buildings, Energy Economics, Vol.30, Issue 2, pp Barr, S., (2003), Strategies for Sustainability: Citizens and responsible environmental behavior, Area, pp Berry, R., (1993), Environmental Dilemmas: Ethics and decisions, Chapman & Hall, London. 6. Bissonnette, M. & Contento, I., (2001), Adolescents' Perspectives and Food Choice Behaviors in Terms of the Environmental Impacts of Food Production Practises: Application of a Psychosocial Model, Journal of Nutrition Education, Vol.33, Issue 2, pp Clark, C., Kotchen, M. & Moore, M., (2003), Internal and External Influences on Pro-environmental Behavior: Participation in a Green Electrocity Program, Environmental Psychology, Vol.23, Issue 3, pp Corral-Verdugo, V., (1997), Dual Realities of Conservation Behavior: Selfreports vs Observations of Re-use and Recycling Behavior, Journal of Environmental Psychology, Vol.17, Issue 2, pp Diamantopoulos, A., Schlegelmilch, B., Sinkovics, R. & Bohlen, G., (2003), Can socio-demographics play a role in profiling green consumers? A review of the evidence and an empirical investigation, Journal of Business Research, Vol.56, pp Dianshu, F., Sovacool, B. & Khuong, M., (2010), "The barriers to energy efficiency in China: Assessing household electricity savings and consumer behavior in Liaoning Province, Energy Policy, Vol.38, Issue 2, pp Dillon, J. & Teamey, K., (2002), Reconceptualising environmental education. Taking account of reality, Canadian Journal of Science, Mathematics and Technology Education, Vol.2, pp Domene, E. & Sauri, D., (2005), "New Urban Lifestyles and Welfare: Water Consumption in the Suburbs of Barcellona", Urban Studies, Vol.43, Issue 9, pp European Commission, (1997), Environmental education in the European Union, Luxembourg. 180

181 14. Dundes, L., Kulov, A. & Lemke, D., (2009), Energy Conservation Strategies Among American College Students, Springer Science & Business Media B.V., Vol.2, pp Gambro, J., Switzky, H., (1999), Variables Associated with American High School Students' Knowledge of Environmental Issues Related to Energy and Pollution, Journal of Environmental Education, Vol.30, No.2, pp Gotschi, E., Vogel, S. & Lindenthal, T., (2010), The Role of Knowledge, Social Norms, and Attitudes Toward Organic Products and Shopping Behavior: Survey Results from High School Students in Vienna, The Journal of Environmental Education, Vol.41, Issue.2, pp Grafton, Q., (2009), "Determinants of Residential Water Demand in OECD Countries", The Australian National University, pp Grob, A., (1995), A Structural Model of Environmental Attitudes and Behavior, Journal of Environmental Psychology, Vol.15, pp Hadjimarcou, J. & Traichal, P., (2000), Consumer Knowledge, Belief and Attitude toward Renewable Energy: An Application of the Reasoned Action Theory, Psychology and Marketing, Vol.17, Issue 6, pp Hampel, B., Holdsworth, R. & Boldero, J., (1996), The Impact of Parental Work Experience and Education on Environmental Knowledge, Concern and Behaviour among Adolescents, Environmental Education Research, Vol.2, No.3, pp Hansla, A., Gamble, A., Juliusson, A. & Carling T., (2008), Psychological Determinants of Attitude Towards and Willingness to Pay for Green Electricity, Energy Policy, Vol.36, Issue 2, pp Hargrove, E.C., (1996), The role of socially evolved ideals in environmental ethics education in Canada and the Yukon: A historical approach involving the humanities, In Bob Jickling (Ed.), A colloquium on environment, ethics, and education, Whitehorse: Yukon College, pp Hoffman, M., Wothington, A. & Higgs, H., (2006), "Urban Water Demand with Fixed Volumetric Charging in a Large Municipality: The Case of Brisbane Australia", Proceedings of the Conference of Economists, Vol.22, Issue 5, pp

182 24. Huckle, J., (2002), Educating for sustainability, Birmingham: National Primary Trust. 25. Hungerford, H., Volk T., (1990), Changing Learner Behavior through Environmental Education, Journal of Environmental Education, Essential Readings in Environmental Education, Vol.21, No.3, pp Hungerford, H.R., (1992), Investigating and Evaluating Environmental Issues and Actions: Skill Development Modules. 27. Kollmuss, A., Agyeman, J., (2002), Mind the Gap: why do people act environmentally and what are the barriers to pro- environmental behavior? Environmental Education Research, Vol.8, No.3, pp Lenzen, M., Wier, M., Cohen, C., Hayami, H., Pachauri, S. & Schaeffer, R., (2006), A comparative multivariate analysis of household energy requirements in Australia, Brazil, Denmark, India and Japan, Energy Policy, Vol.31, Issue 2-3, pp Lindemann-Matthies, P., (2002), The influence of an educational program on children s perception of biodiversity, Journal of Environmental Education, Vol.33, pp Loughland, T., Reid, A., Walker, K. & Petocz, P., (2003), Factors Influencing Young People s Conceptions of Environment, Environmental Education Research, Vol.9, Issue 1, pp MacDonald, W. & Hara, N., (1994), Gender Differencies in Environmental Concern Among College Students, Sex Roles, Vol.31, Isuues 5-6, pp O'Riordan, T., (1993), The politics of sustainability. In R.K. Turner, Sustainable environmental economics and management: principles and practice. London: Belhaven. 33. Palmer, A.,J., (1998), Environmental education in the 21st century: theory, practice, progress and promise. London: Routledge. 34. Palmer, J., (1995), "Environmental thinking in the early years: Understanding and misunderstanding of concepts related to waste management", Environmental Education Research, Vol.1, Issue 1, pp Peterson, A., (1999), Environmental ethics and the social construction of nature, Environmental Ethics, Vol.21, Issue 4, pp

183 36. Pfaffenberger, W., Meyer-Renschhausen, M. & Hohmeyer, O., (1983), Energy conservation by private households in the Federal Republic of Germany: The efficacy and distributional effects of energy policy, Journal of Economic Psychology, Vol.3, No.3, pp Portnov, B. & Meir, I., (2008), "Urban Water Consumption in Israel: Convergence or divergence?", Environmental Science and Policy, Vol.11, Issue 4, pp Rowlands, H., Scott, D. & Parker, P., (2003), Consumers and Green Electricity: Profiling Potential Purchasers, Business Strategy and the Environment, Vol.12, Issue 1, pp Sardianou, E., (2007), Estimating energy conservation patterns of Greek households, Energy Policy, Vol.35, No.7, pp Sim, P., McDonald, A., Parsons, J. & Rees, P., (2007), "Revised Options for UK Domestic Water Reduction. A Review Working Paper, The School of Geography, pp Sivek, D., (2002), Environmental Sensitivity among Winconsin High School Students, Environmental Education Research, Vol.8, No.2, pp Strong, C., (1998), The Impact of Environmental Education on Children s Knowledge and Awareness of Environmental Concerns, Marketing Intelligence & Planning, Vol.16, Issue 6, pp Tanner, T., (1979), On the Origins of SLE Research, Questions, Outstanding, and Other Research Traditions, Environmental Education Research, Vol.4, Issue 4, pp UNCED - United Nations Conference on Environment and Development, (1992), Agenda 21, The United Nations programme of action from Rio, New York: UN. 45. UNESCO-UNEP, (1976), The Belgrade charter. Connect, Vol.1, pp UNESCO, UNEP, (1988), International strategy for action in the field of environmental education and training for the 1990s. International Congress on Environmental Education and Training, Moscow 1987, Nairobi, Paris. 47. UNESCO (1995), Environmental Education: Quo vadis? CONNECT, XX, UNESCO-Διιεληθή Κπβέξλεζε, (1997), Ζ δηαθήξπμε ηεο Θεζζαινλίθεο, 183

184 Γηεζλήο Γηάζθεςε: Πεξηβάιινλ θαη Κνηλσλία: Δθπαίδεπζε θαη Δπαηζζεζία ησλ Πνιηηψλ γηα ηελ Αεηθνξία, Θεζζαινλίθε. 49. UNESCO & the Greek Government, (1997), Environment and society: education and public awareness for sustainability. Conference proceedings, Thessaloniki. 50. UNESCO-UNEP, (1978), The Tbilisi declaration. Connect, Vol.3, Issue 1, pp World Commission on Environment and Development (WCED) (1987). Our common future (the Brundtland report), Oxford: Oxford University Press. 52. Wandel, M. & Bugge, A., (1997), "Environmental Concern in Consumer Evaluation of Food Quality", Food Quality and preference, Vol.8, Issue 1, pp Zografakis, N., Menegaki, A. & Tsagarakis, K., (2008), Effective Education for Energy Efficiency, Energy Policy, Vol.36, Issue 8, pp ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ 1. Αγγειίδεο, Ε., (1993), Δηζαγσγή ζηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε, Art of Text, Θεζζαινλίθε. 2. Βαβνπγπηφο, Γ., Ξαλζάθνπ, Γ. & Καΐια, Μ. (2005). Γηδαζθαιία ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ θαη πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε: ε δηεξεχλεζε κηαο θξίζηκεο ζρέζεο, Πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε, Δξεπλεηηθά δεδνκέλα θαη εθπαηδεπηηθφο ζρεδηαζκφο, Αηξαπφο, Αζήλα. 3. Γεσξγφπνπινο, Α. & Σζαιίθε, Δ., (1993), Πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε: αξρέο θηινζνθία- κεζνδνινγία- παηρλίδη θαη αζθήζεηο, Δθδφζεηο Gutenberg, Αζήλα. 4. Γεσξγφπνπινο, Α., (2004), Πεξηβαιινληηθή εζηθή, Δθδφζεηο Gutenberg, Αζήλα. 5. Καιαηηδίδεο, Γ., Οπδνχλεο, Κ., (1999), Πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε: ζεσξία θαη πξάμε, Δθδφζεηο παλίδεο, Ξάλζε. 6. Κνχζνπιαο, Γ., (2000), Μηθξφο πεξίπινπο ζηελ Ηζηνξία ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, Φπζηθφο Κφζκνο, Αζήλα. 184

185 7. Κσλζηαληηλφπνπινο,., (2002), Ζ θξίζε ζηε ζρέζε Άλζξσπνο-Φχζε. Ζ ζηζχθεηνο πξνζπάζεηα ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, χγρξνλε Δθπαίδεπζε, ηεχρνο 127, ζει Μαηζαγγνχξαο, Ζ., Υέικεο,., (2003), Παξαγσγή εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ ζηελ εθπαίδεπζε: Θεσξεηηθέο παξαδνρέο θαη ηερληθέο πξνδηαγξαθέο. ην Φαιιηδάο Β. (επηκ.) Πξαθηηθά Παλειιελίνπ πκπνζίνπ κε ζέκα ρεδηαζκφο θαη Παηδαγσγηθνχ Τιηθνχ γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε, Πεηξαηάο Φεβξνπαξίνπ 2003, εθδ. Διιεληθή Δηαηξεία γηα ηελ Πξνζηαζία ηνπ Πεξηβάιινληνο θαη ηεο Πνιηηηζηηθήο Κιεξνλνκηάο, Αζήλα, ζει Νάζαηλαο, Γ., (1995), Γηδαθηηθέο ελέξγεηεο γηα ηε δηακφξθσζε νηθνινγηθήο ζπλείδεζεο ζηνπο καζεηέο ησλ πξψησλ ηάμεσλ ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ, Σύγτρονο Στολείο, ηεχρνο Παπαδεκεηξίνπ, Β., (1998), Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε θαη ρνιείν: Μηα Γηαρξνληθή Θεψξεζε, Σππσζήησ, Αζήλα. 11. Παπαδεκεηξίνπ, Β., (2003), Αμηνιφγεζε εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζηελ επνρή ησλ Δζληθψλ Κξηηεξίσλ ζηελ εθπαίδεπζε. ην Φαιιηδάο Β. (επηκ.) Πξαθηηθά Παλειιελίνπ πκπνζίνπ κε ζέκα ρεδηαζκφο θαη Παξαγσγή Παηδαγσγηθνχ Τιηθνχ γηα ηελ Πεξηβαιινηληθή Δθπαίδεπζε, Πεηξαηάο, Φεβξνπαξίνπ 2003, εθδ. Διιεληθή Έηαηξεία γηα ηελ Πξνζηαζία ηνπ Πεξηβάιινληνο θαη ηεο Πνιηηηζηηθήο Κιεξνλνκηάο, Αζήλα, ζει νθνχιεο K., Γαβξηιάθεο, K., Καπησηάο, M., (2005), ρνιηθά Πξνγξάκκαηα ΠΔ: Έλα Πιαίζην γηα ην ρεδηαζκφ θαη ηελ Αμηνιφγεζε ηνπ ρεδηαζκνχ- Φηινζνθία, Γπζθνιίεο & Πξννπηηθέο, 1ν πλέδξην ρνιηθψλ Πξνγξακκάησλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, Ηζζκφο Κνξίλζνπ, επηεκβξίνπ 2005, ζει Σζακπνχθνπ-θαλαβή, Κ., (2004), Πεξηβάιινλ θαη Δπηθνηλσλία: Γηθαίσκα ζηελ Δπηινγή, Καιεηδνζθφπην, Αζήλα. 14. Τπνπξγηθέο Απνθάζεηο γηα ζεζκηθφ πιαίζην Κ.Π.Δ., ίδξπζε θαη ζηειέρσζε Κ.Π.Δ., δηαρεηξηζηηθήο επηηξνπήο θαη ζπληνληζηηθνχ: Τ.Α./1242/1993, Τ.Α./Γ2/3219/ , Τ.Α./Γ2/5861/ , Τ.Α./57905/Γ2/ , Κ.Τ.Α. Τπνπξγείνπ Παηδείαο & Οηθνλνκηθψλ 2/36695/0022/ , 185

186 Τ.Α./Γ2/46672/9-5-02, Τ.Α./Γ2/72942/ , Τ.Α./Γ7/47587/ , Τ.Α./65216/Γ7/ , Τ.Α./Γ7/134908/ Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ, (1989), ρνιείν θαη Πεξηβάιινλ, ΟΔΓΒ, Αζήλα. 16. Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ-UNESCO, (1992), Δγρεηξίδην γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε, Αζήλα. 17. Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ & Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, (1999), Γηεπηζηεκνληθή δηδαζθαιία θαη Μάζεζε ζην ρνιείν ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο. Δθδ. Παηδαγσγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ, Αζήλα. 18. Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ & Γεληθή Γξακκαηεία Νέαο Γεληάο (1996), Καηαγξαθή ησλ απφςεσλ, ηεο ζηάζεο θαη ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ λέσλ ζρεηηθά κε ην πεξηβάιινλ ζηελ επξχηεξε πεξηνρή Αζελψλ, (Παληήο, Η.Γ., Παξαζθεπφπνπινο,., γαξδέιεο,., ηάκνπ, Γ.Π. & Κνξθηάηεο, Κ.), Νέα χλνξα-α.α. Ληβάλε, Αζήλα. 19. Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ & Γεληθή Γξακκαηεία Νέαο Γεληάο (1996), Οηθνινγία - Κνηλσλία - Δθπαίδεπζε. Πξαγκαηηθφηεηα θαη Πξννπηηθέο. Νέα χλνξα-α.α. Ληβάλε, Αζήλα. 20. Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ, (2001), Ο ζρνιηθφο θήπνο. Δλίζρπζε ηεο βησκαηηθήο - πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο, ΤΠ.Δ.Π.Θ., Αζήλα. 21. Φινγαίηε, Δ., (1993), Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε, Διιεληθέο Παλεπηζηεκηαθέο Δθδφζεηο, Αζήλα. 22. Φινγαΐηε, Δ., (1998), Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε, Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα. 23. Φινγαΐηε, Δ., (2003), Σν παηδαγσγηθφ πιηθφ ζηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε. ην Φαιιηδάο Β. (επηκ.) Πξαθηηθά Παλειιήληνπ πκπνζίνπ κε ζέκα «ρεδηαζκφο θαη Παξαγσγή Παηδαγσγηθνχ Τιηθνχ γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε», Πεηξαηάο Φεβξνπαξίνπ 2003, εθδ. Διιεληθή Δηαηξεία γηα ηελ Πξνζηαζία ηνπ Πεξηβάιινληνο θαη ηεο Πνιηηηζηηθήο Κιεξνλνκηάο, Αζήλα. ζει Φπθάξεο, Η., (1998), Πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε ζηελ εθπαίδεπζε εθπαηδεπηηθψλ ζηελ Διιάδα: ζεσξεηηθή θαη εκπεηξηθή πξνζέγγηζε, Αζήλα. 186

187 ΖΛΔΚΣΡΟΝΗΚΔ ΓΗΔΤΘΤΝΔΗ Βαζηθά θείκελα γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε, (1999), «Ζ Υάξηα ηνπ Βειηγξαδίνπ», Σεχρνο 1, ΠΔΔΚΠΔ, Αζήλα, Γηαζέζηκν ζε ειεθηξνληθή κνξθή: Βαζηθά θείκελα γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε, (1999), «Ζ Γηαθήξπμε ηεο Σηθιίδαο», Σεχρνο 2, ΠΔΔΚΠΔ, Αζήλα., Γηαζέζηκν ζε ειεθηξνληθή κνξθή: 1cebaceaecf81cf85cebeceb7-cf84ceb7cf83- cf84ceb9cf86cebbceb9ceb4ceb1cf83.doc Βαζηθά θείκελα γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε, (1999), «Ζ Γηάζθεςε ηεο Μφζραο», Σεχρνο 3, ΠΔΔΚΠΔ, Αζήλα, Γηαζέζηκν ζε ειεθηξνληθή κνξθή: %20-%20GR.pdf Βαζηθά θείκελα γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε, (1999), «Κεθ.36 ηεο εκεξήζηαο Γηάηαμεο 21», Σεχρνο 4, ΠΔΔΚΠΔ, Αζήλα, Γηαζέζηκν ζε ειεθηξνληθή κνξθή: %20GR.pdf Δπξσπατθά Πξνγξάκκάηα Δθπαίδεπζεο, Γηαζέζηκν ζε ειεθηξνληθή κνξθή: Τπνπξγείν Πεξηβάιινληνο, Υσξνηαμίαο θαη Γεκνζίσλ Έξγσλ (Τ.ΠΔ.ΥΧ.ΓΔ.) & Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ (ΤΠ.Δ.Π.Θ.), Γηαζέζηκν ζε ειεθηξνληθή κνξθή:ε Κέληξν Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο Αξγνπξνχπνιεο, Γηαζέζηκν ζε ειεθηξνληθή κνξθή: Γηθηπαθή Δθπαηδεπηηθή Πχιε ηνπ ΤΠ.Δ.Π.Θ., Γηαζέζηκν ζε ειεθηξνληθή κνξθή: Γηθηπαθή Δθπαηδεπηηθή Πχιε ηνπ Παηδαγσγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ, Γηαζέζηκν ζε 187

188 ειεθηξνληθή κνξθή: p_erevn/s_197_240.pdf alodikis.pdf %BB%CE%B9%CE%BA%CF%8C%20%CE%AD%CF%84%CE%BF%CF %82%202010%20- %202011%3A%20%CE%A0%CF%81%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE% AC%CE%BC%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1%20%CE%A0.%CE% mpou.pdf

189 189

190 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Α: Τπάξρνπζα Καηάζηαζε Γεγνλόηα πνπ ζπλέβαιιαλ ζηελ αλάπηπμε ηεο Π.Δ. ζηελ Διιάδα Δζληθό Ίδξπκα Δξεπλώλ, 1-12 επηεκβξίνπ 1980, Αζήλα: Βησκαηηθφ νινήκεξν ζεκηλάξην θαηάξηηζεο ζηειερψλ γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε, απφ επηκνξθσηέο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο. Οξγαλψζεθε 190

191 θαη πξαγκαηνπνηήζεθε απφ ηε Γξακκαηεία θαη ην Κ.Δ.Μ.Δ ΤΠ.Δ.Π.Θ. Σν παξαθνινχζεζαλ ηξηάληα εθπαηδεπηηθνί ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο, θαηά πιεηνςεθία απφ ηνλ θιάδν ησλ Φπζηθψλ Δπηζηεκψλ. Πεξηειάκβαλε ζεσξεηηθφ θαη πξαθηηθφ κέξνο κε ηελ εθπφλεζε ηξηψλ πξνγξακκάησλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, κε ηα εμήο ζέκαηα α) ην αεξνδξφκην ησλ πάησλ β) δηαρείξηζε απνξξηκκάησλ θαη γ) ε ζπλνηθία ηεο Πιάθαο. Απφ πνιινχο ζεσξείηαη σο ην ζεκηλάξην - νξφζεκν γηα ηελ εμέιημε θαη πνξεία ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα : Ζ πξψηε ζπζηεκαηηθή εθαξκνγή ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε κε ηελ πινπνίεζε πξνγξακκάησλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο. Σα πεξηζζφηεξα πξνγξάκκαηα πξαγκαηνπνηνχληαη ζε ζρνιεία. ηεο πεξηνρήο ηεο Αηηηθήο. Παξάιιεια ηέζζεξα ζρνιεία απφ ηελ Αζήλα, ην Γπκλάζην Βνχιαο, ην Βαξβάθεην Γπκλάζην, ην Λχθεην ηνπ Αγ. Ηεξφζενπ θαη ην 40ν Λχθεην Αζελψλ ζπκκεηέρνπλ ζε θνηλφ πξφγξακκα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο κε ζέκα : «Πξνζηαζία ησλ αθηψλ» : Απνζηνιέο εθπαηδεπηηθψλ ζε Κέληξα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ηεο Γαιιίαο, γηα επηκφξθσζε : Σν Γπκλάζην Βνχιαο θαη ην Βαξβάθεην Γπκλάζην ζπκκεηέρνπλ, σο πηινηηθά ζρνιεία, ζην δίθηπν ζρνιείσλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε : Αξρίδεη ε ιεηηνπξγία γξαθείσλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηηο Γ/λζεηο πνπδψλ Α/ζκηαο θαη Β/κηαο Δθπαίδεπζεο ηνπ ΤΠ.Δ.Π.Θ : πγθξφηεζε θαη ιεηηνπξγία ηεο Οκάδαο εξγαζίαο ζην Κ.Δ.Μ.Δ, απφ εθπαηδεπηηθνχο ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο, κε αληηθείκελν ηε κειέηε θαη επεμεξγαζία ησλ παξαθάησ ζεκάησλ: 3. Μειέηε εηζαγσγήο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε. 4. Πξνψζεζε ζπλεξγαζηψλ κε άιια Τπνπξγεία θαη ηελ Γεληθή Γξακκαηεία Νέαο Γεληάο. 5. Αμηνιφγεζε ησλ πξνγξακκάησλ - επεμεξγαζία εξσηεκαηνινγίσλ. 191

192 6. Τπνβνιή πξνηάζεσλ πξνο ην Τ.Π.Δ.Π.Θ. 7. Δλζάξξπλζε εθπαηδεπηηθψλ γηα εκπινθή ηνπο ζηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε. 8. πλεξγαζίεο κε δηεζλείο Οξγαληζκνχο. 9. Δπηκνξθσηηθή δξαζηεξηφηεηα, νξγάλσζε ζεκηλαξίσλ. εκηλάξηα θαη επηκνξθσηηθέο ζπλαληήζεηο ζε δηάθνξεο πόιεηο ηεο Διιάδαο γηα ηελ πξνώζεζε ηεο Π.Δ. Σα δεθαήκεξα επηκνξθσηηθά ζεκηλάξηα, βησκαηηθνχ ραξαθηήξα πνπ νξγάλσζε ε Οκάδα εξγαζίαο ηνπ Κ.Δ.Μ.Δ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηε Θεζζαινλίθε (1984), ζηα Ησάλληλα (1985) θαη ζην Μφιπβν (1986). Δλδηακέζσο, νξγαλψζεθαλ θαη άιια, κηθξφηεξεο δηάξθεηαο, ζεκηλάξηα θαη επηκνξθσηηθέο ζπλαληήζεηο ζε δηάθνξεο πφιεηο ηεο Διιάδαο: : ηα Τπνπξγεία Παηδείαο, Πεξηβάιινληνο θαη Γεσξγίαο ιεηηνπξγνχλ γξαθεία κε αξκνδηφηεηεο γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε : Πεηξακαηηθή ιεηηνπξγία ηνπ ζεζκνχ ππεχζπλσλ Πεξηβαιινληηθήο θαη Γαζηθήο Δθπαίδεπζεο, ζηε Β/ζκηα Δθπαίδεπζε, κε ηε ζπλεξγαζία ησλ Τπνπξγείσλ Παηδείαο θαη Γεσξγίαο (Πξσηφθνιιν πλεξγαζίαο) : Σελ πξνψζεζε θαη δηάδνζε ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηελ Σππηθή Δθπαίδεπζε, αλαιακβάλνπλ νη Γ/λζεηο πνπδψλ Πξσηνβάζκηαο θαη Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο ηνπ ΤΠΔΠΘ : πκκεηνρή ηεο Διιάδαο ζηε ζπλάληεζε ησλ Τπνπξγψλ Παηδείαο ηεο Δ.Ο.Κ. Σν θνηλφ ςήθηζκα θαη νη δεζκεχζεηο απφ ηε ζπλάληεζε απηή, ζπλέβαιαλ ζηελ πξνψζεζε ηνπ ζεζκνχ ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηηο ρψξεο κέιε ηεο Δ.Ο.Κ, φπσο ιεγφηαλ ηφηε ε Δπξσπατθή Έλσζε. Απφ ηηο δεζκεχζεηο απηέο θαη ηηο πξνηάζεηο ηεο νκάδαο εξγαζίαο ηνπ Κ.Δ.Μ.Δ πξνέθπςε ν λφκνο 1892/ : Έθδνζε απφ ην ΤΠ.Δ.Π.Θ ηνπ θπιιαδίνπ κε ηίηιν «ρνιείν θαη Πεξηβάιινλ». 192

193 Βαζηθά έγγξαθα ηνπ ΤΠ.Δ.Π.Θ πνπ θαζνξίδνπλ ην θαλνληζηηθό πιαίζην ηεο πινπνίεζεο πξνγξακκάησλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηε Β/ζκηα Δθπαίδεπζε: Δγθύθιηνο Γ2/3594/91: Με ηελ εγθχθιην απηή γίλεηαη γλσζηφ φηη ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε δελ είλαη ηδηαίηεξν κάζεκα, αιιά κία εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Καινχληαη νη εθπαηδεπηηθνί λα πξαγκαηνπνηήζνπλ πξνγξάκκαηα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, είηε κέζα ζην εβδνκαδηαίν σξνιφγην πξφγξακκα ηνπ ζρνιείνπ, είηε ζην πιαίζην ησλ ζρνιηθψλ δξαζηεξηνηήησλ εθηφο εβδνκαδηαίνπ σξνινγίνπ πξνγξάκκαηνο. Σα πξνγξάκκαηα εγθξίλνληαη απφ ηνλ πξντζηάκελν ηεο νηθείαο Γ/λζεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο χζηεξα απφ ηε γλψκε ηνπ Τπεπζχλνπ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο θαη αληίγξαθά ηνπο θνηλνπνηνχληαη ζηε Γ/λζε πνπδψλ Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο. Ζ εγθχθιηνο πεξηιακβάλεη δχν πίλαθεο θαη έλα ζρέδην πξνγξάκκαηνο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο. Τπνπξγηθή Απόθαζε Γ2/4867/92: Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ραξαθηεξίδεηαη σο ζρνιηθή δξαζηεξηφηεηα. Καζνξίδνληαη ηα δηαδηθαζηηθά θαη νηθνλνκηθά ζέκαηα ηεο πινπνίεζεο ησλ πξνγξακκάησλ θαη νη αξκνδηφηεηεο ηεο επηηξνπήο ζρνιηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Τπνπξγηθή Απόθαζε Γ2/5548/92: Πξνβιέπεηαη εηδηθή παηδαγσγηθή ζπλεδξίαζε ζην ζρνιείν γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε. Ζ απφθαζε ζπλνδεχεηαη απφ ζρέδην πξνγξάκκαηνο θαη ελεκεξσηηθφ πιηθφ. ην ζπλεκκέλν παξάξηεκα ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε εκθαλίδεηαη θαη πάιη σο εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Δγθύθιηνο Γ2/4976/93: Σνλίδεηαη ε αλάγθε ηεο ζπλεξγαζίαο ηνπ ζρνιείνπ κε ηνλ ππεχζπλν Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο γηα ηελ θαιχηεξε νξγάλσζε θαη πινπνίεζε ησλ πξνγξακκάησλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο. εκεηψλεη ηε ιεηηνπξγία ηνπ πξψηνπ Κέληξνπ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζηελ Κιεηηνξία Καιαβξχησλ. Δγθύθιηνο Γ2/4998/94: Αλαθέξεηαη ζην ζπληνληζηή Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ηνπ ζρνιείνπ. Δγθύθιηνο Γ2/6799/95: Αλαθέξεηαη ζηελ πξνζεζκία ππνβνιήο ζρεδίνπ πξνγξακκάησλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο (15 Γεθεκβξίνπ) θαη ζέηεη 193

194 αλψηαην φξην ζηνλ αξηζκφ πξνγξακκάησλ, (2 πξνγξάκκαηα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο αλά εθπαηδεπηηθφ). Δγθύθιηνο Γ2/4915/96: Αλαθέξεηαη θαη ζε άιια πξνγξάκκαηα (Δπξσπατθά θαη εζσηεξηθά δίθηπα, Γηεζλή πξνγξάκκαηα, Αγσγήο Καηαλαισηή θαη πηινηηθά πξνγξάκκαηα ηνπ Ννκνχ Κπθιάδσλ) πνπ ιεηηνπξγνχλ ζην ίδην πιαίζην κε ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε. Δγθύθιηνο Γ2/5013/97: Πξναλαγγέιιεη εληζρπηηθέο δξάζεηο γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζην πιαίζην ηνπ 2 νπ Κ.Π. θαη ππελζπκίδεη ηε ιεηηνπξγία θαη ησλ λέσλ Κ.Π.Δ. Δγθύθιηνο Γ2/6611/97: Θέκα «Δπηζθέςεηο ζην πιαίζην ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο». Δγθύθιηνο Γ2/5912/98: Θέκα «Δπηζθέςεηο ζην πιαίζην ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο». Δγθύθιηνο Γ2/4881/98: Αλαθέξεηαη ζηε ζχλδεζε ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο κε ηε Βηψζηκε (Αεηθφξν) Αλάπηπμε. Δγθύθιηνο Γ2/4255/99: Αλαθέξεη σο πξψηε πξνηεξαηφηεηα ηελ αλάγθε επαηζζεηνπνίεζεο ησλ καζεηψλ ζηα θξίζηκα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα ηεο επνρήο καο θαη ππνγξακκίδεη ηελ αλάγθε επαλαπξνζδηνξηζκνχ ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο θαη ηε ζχλδεζή ηεο κε ηελ Αεηθνξία θαη ηε Βηψζηκε Αλάπηπμε. Παξάξηεκα Β : Σν Δξσηεκαηνιόγην ηεο Έξεπλαο Α) ΓΖΜΟΓΡΑΦΗΚΑ ΣΟΗΥΔΗΑ 1) Πνην είλαη ην θύιν ζνπ; α) Κνξίηζη β) Αγφξη 2) Πνηα είλαη ε ειηθία ζνπ;... 3) ε πνηα ηάμε πεγαίλεηο; 194

195 α) Α' Γπκλαζίνπ β) Β' Γπκλαζίνπ γ) Γ' Γπκλαζίνπ 4) Πνην είλαη ην επίπεδν κόξθσζεο ησλ γνληώλ ζνπ: Παηέξα α) Απόθνηηνο Γεκνηηθνύ β) Απόθνηηνο Γπκλαζίνπ γ) Απόθνηηνο Λπθείνπ δ) Απόθνηηνο ΗΔΚ ε) Απόθνηηνο ΑΔΗ ή ΣΔΗ δ) Κάηνρνο Μεηαπηπρηαθνύ Σίηινπ πνπδώλ ε) Κάηνρνο Γηδαθηνξηθνύ Μεηέξα 5) Πνην είλαη ην επάγγεικα ησλ γνληώλ ζoy; Παηέξα α) Γεσξγόο/ Κηελνηξόθνο β) Διεύζεξνο Δπαγγεικαηίαο γ) Ηδησηηθόο Τπάιιεινο δ) Γεκόζηνο Τπάιιεινο ε) Οηθηαθή Απαζρόιεζε δ) Άιιν Μεηέξα 6) ε ηη ηύπν θαηνηθίαο κέλεηε; α) Μνλνθαηνηθία β) Πνιπθαηνηθία 7) Δίλαη δηθό ζαο ην ζπίηη πνπ κέλεηε; α) Ναη β) ρη, πιεξψλνπκε ελνίθην 8) Πόζα κέιε ηεο νηθνγέλεηαο ζαο δηακέλνπλ ζηελ ίδηα θαηνηθία (καδί κε εζάο); α) Γχν β) Σξία γ)σέζζεξα δ)πάλσ απφ Σέζζεξα 9) Πνηνο ζαο βνεζάεη λα δηαβάζεηε ηα ζρνιηθά ζαο καζήκαηα ζην ζπίηη; α) Παηέξαο β) Μεηέξα γ) Καλέλαο Β) ΑΝΑΚΤΚΛΧΖ 195

196 10) πκκεηέρεηο ζηελ αλαθύθισζε δηαθόξσλ αληηθεηκέλσλ; α) Πνηέ β)πάληα γ) πρλά δ)αξθεηά πρλά ε)πάληα 11) Πνην από ηα παξαθάησ ζα ζε απέηξεπε από ην λα αλαθπθιώλεηο πεξηζζόηεξν κε ηηο ππάξρνπζεο ππνδνκέο αλαθύθισζεο πνπ ππάξρνπλ ζηελ πόιε ζνπ; α) Έιιεηςε ρξφλνπ. β) Έιιεηςε ρψξνπ ζην ζπίηη. γ) χλζεηε δηαδηθαζία. δ) Έιιεηςε ελεκέξσζεο. ε) Έιιεηςε ελδηαθέξνληνο γηα ηελ αλαθχθισζε. δ) Έιιεηςε θνληηλψλ ππνδνκψλ (π.ρ. κπιε θάδσλ). 12) Πνηεο ππεξεζίεο αλαθύθισζεο πηζηεύεηο όηη ζα έπξεπε λα ππάξρνπλ ή λα βειηησζνύλ εληόο ηεο πόιεο πνπ κέλεηο; α) Πεξηζζφηεξνη κπιε θάδνη. β) Πην ζπρλή ζπιινγή ησλ αλαθπθιψζηκσλ πιηθψλ. γ) Καιχηεξε πξνψζεζε πξντφλησλ απφ αλαθπθισκέλα πιηθά. δ) Μφληκα θέληξα πεξηβαιινληηθήο ελεκέξσζεο πνιηηψλ-πεξηζζφηεξε ελεκέξσζε απφ ηα ΜΜΔ. ε) Αληαπνδνηηθά νθέιε (π.ρ. έθπησζε 5% απφ ην ινγαξηαζκφ ΓΔΚΟ γηα θάζε 10 θηιά αλαθπθιψζηκσλ πιηθψλ). 13) Πνηα από ηηο παξαθάησ θαηεγνξίεο αλαθύθισζεο θξίλεηο πνην απαξαίηεηε γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ;: α) Αλαθχθισζε πιαζηηθνχ β) Αλαθχθισζε ραξηηνχ γ) Αλαθχθισζε αινπκηλίνπ δ) Αλαθχθισζε γπαιηνχ ε) Αλαθχθισζε κπαηαξηψλ δ) Αλαθχθισζε επγελψλ κεηάιισλ απφ θαηαιχηεο απηνθηλήησλ ε) Αλαθχθισζε πιηθψλ απφ θηλεηά ηειέθσλα 196

197 14) εκείσζε κε Υ ηελ απάληεζε ζνπ (επέιεμε κόλν κηα απάληεζε γηα θάζε εξώηεζε). ΚΑΘΟΛΟΤ ΛΗΓΟ ΜΔΣΡΗΑ ΠΟΛΤ ΠΑΡΑ ΠΟΛΤ Πηζηεχεηο φηη ε αλαθχθισζε εμνηθνλνκεί ελέξγεηα; Πηζηεχεηο φηη ε αλαθχθισζε επηθέξεη νηθνλνκηθφ θέξδνο; Πηζηεχεηο ν,ηηδήπνηε αλαθπθιψκελν πξντφλ δε πξέπεη λα θαηαιήγεη ζηα ζθνππίδηα, αιιά ζε εηδηθνχο θάδνπο γηα ηε κείσζε ησλ ζηεξεψλ απνξξηκκάησλ; Πφζν ζεκαληηθή ζεσξείο ηελ αλαθχθισζε ζήκεξα πξνο φθεινο ηνπ πιαλήηε; Οη ηνπηθέο αξρέο (πρ. ν δήκνο ηεο πεξηνρήο ζνπ) βνεζνχλ αξθεηά ηνπο ελδηαθεξφκελνπο γηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ αλαθχθισζε; Τπάξρεη ηθαλνπνηεηηθή εθπαίδεπζε ζηα ζρνιεία ζρεηηθά κε ηελ αλαθχθισζε Θα ήζειεο λα ζπκκεηάζρεηο ζε εζεινληηθά πξνγξάκκαηα αλαθχθισζεο; 15) εκείσζε κε Υ ηελ απάληεζε ζνπ (επέιεμε κόλν κηα απάληεζε γηα θάζε εξώηεζε). ΠΟΣΔ ΠΑΝΗΑ ΤΥΝΑ ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ ην ζπίηη αλαθπθιψλεηο ραξηί, γπαιί θαη αινπκίλην; Γσξίδεηο ξνχρα, παπνχηζηα ή άιια αληηθείκελα πνπ γηα ζέλα πιένλ δελ έρνπλ αμία, ζε αλζξψπνπο πνπ ηα ρξεηάδνληαη; Υξεζηκνπνηείο πάληλεο ή άιιεο επαλαρξεζηκνπνηήζηκεο ζαθνχιεο γηα ηα ςψληα; ΠΑΝΣΑ 197

198 Δπαλαρξεζηκνπνηεηο ή επηδηνξζψλεηο ηα ρξεζηκνπνηεκέλα πξντφληα αληί λα ηα αληηθαηαζηήζεηο κε θαηλνχξγηα (π.ρ. ξνχρα, έπηπια, ειεθηξηθέο ζπζθεπέο θιπ) ; ηελ αξρή θάζε ζρνιηθήο ρξνληάο θξνληίδεηο ηα ηεηξάδηα πνπ αγνξάδεηο λα είλαη απν αλαθπθιψκελν ραξηί; Υξεζηκνπνηείο επαλαθνξηηδφκελεο κπαηαξίεο; Απνθεχγεηο λα αγνξάδεηο πξντφληα πνπ έρνπλ πνιιέο ζπζθεπαζίεο θαη πεξηηπιίγκαηα ψζηε λα παξάγνληαη ιηγφηεξα ζθνππίδηα; Γ. ΔΞΟΗΚΟΝΟΜΖΖ ΔΝΔΡΓΔΗΑ 16) Πνηεο Αλαλεώζηκεο πεγέο ελέξγεηαο (ΑΠΔ) γλσξίδεηο (επέιεμε παξαπάλσ από κηα απάληεζε); α) Αηνιηθή β) Ζιηαθή γ) Γεσζεξκηθή δ) Τδξνειεθηξηθή 17) Γηαηί πηζηεύεηο όηη είλαη ζεκαληηθό λα γίλεηαη εμνηθνλόκεζε ελέξγεηαο; α) Γηα ηελ εμνηθνλφκεζε ρξεκάησλ. β) Γηα ηε κείσζε ηεο ξχπαλζεο (απφ ηηο κνλάδεο παξαγσγήο ελέξγεηαο) θαη ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ ζεξκνθεπίνπ (αχμεζε ζεξκνθξαζίαο). γ) Γηα λα κελ εμαληιεζνχλ ζχληνκα νη ελεξγεηαθνί πφξνη ηνπ πιαλήηε (πεηξέιαην, ιηγλίηεο) θαη λα δηαηεξήζνπκε ηνπο θπζηθνχο πφξνπο θαη γηα ηηο επφκελεο γεληέο. δ )Γηα φια ηα παξαπάλσ. 198

199 ε) Γε ζεσξψ φηη είλαη ζεκαληηθφ λα γίλεηαη εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο. 18) Πόζν δηαηεζεηκέλνο/ε είζαη λα αιιάμεηο ηνλ ηξόπν δσήο ζνπ ώζηε λα βνεζήζεηο ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο; α) Καζφινπ β) Λίγν γ) Αξθεηά δ) Πνιχ ε) Πάξα πνιχ 19) Πνηα από ηα παξαθάησ πξνβιήκαηα ηνπ πεξηβάιινληνο ζεσξείο όηη είλαη ζεκαληηθά; (επέιεμε παξαπάλσ από κηα απάληεζε) α) Σα ζηεξεά απφβιεηα (ζθνππίδηα) β) Ζ εμάληιεζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ γ) Ζ εμαθάληζε εηδψλ ρισξίδαο θαη παλίδαο δ) Ζ αιιαγή ηνπ θιίκαηνο θαη ε ππεξζέξκαλζε ηνπ πιαλήηε. ε) Ζ ξχπαλζε ησλ λεξψλ ζη) Ζ θαηαζηξνθή ησλ δαζψλ δ) Ζ αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε ησλ πφιεσλ 20) Οη γλώζεηο ζνπ γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνέξρνληαη θπξίσο από : α) ρνιείν β) Οηθνγέλεηα γ) Σειεφξαζε δ) Δθεκεξίδεο ε) Γηαδίθηπν 21) εκείσζε κε Υ ηελ απάληεζε ζνπ (επέιεμε κόλν κηα απάληεζε γηα θάζε εξώηεζε). ΠΟΣΔ ΠΑΝΗΑ ΤΥΝΑ ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ Υξεζηκνπνηείο ζην ζπίηη ιακπηήξεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο; ηαλ θνηκάζαη ην βξάδπ, θξνληίδεηο λα έρεηο έλα θσο αλακκέλν ζην δσκάηην ζνπ; Αθήλεηο θψηα ή ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλνηθηά φηαλ ιείπεηο απφ ην ζπίηη ή ελψ δελ ηα ΠΑΝΣΑ 199

200 ρξεζηκνπνηείο; Αθήλεηο ηνλ ειεθηξηθφ ππνινγηζηή, ηελ ηειεφξαζε ή άιιεο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο ζε αλακνλή; Αθήλεηο ηνπο θνξηηζηέο ζηελ πξίδα ρσξίο λα ηνπο ρξεζηκνπνηείο; ζν βνπξηζίδεηο ηα δφληηα ζνπ ή πιέλεηο ηα ρέξηα ζνπ αθήλεηο ην λεξφ λα ηξέρεη; Υξεζηκνπνηείο πιπληήξην πηάησλ αληί λα πιέλεηο ηα πηάηα ζην ρέξη; Σν θαινθαίξη ρξεζηκνπνηείο θιηκαηηζηηθφ πξνθεηκέλνπ λα δξνζηζηείο; Υξεζηκνπνηείο ειηαθφ ζεξκνζίθσλα γηα λα δεζηάλεηο ην λεξφ; Νηχλεζαη κε δεζηά ξνχρα ζην ζπίηη θαηά ηνπο ρεηκεξηλνχο κήλεο, ψζηε λα κεηψζεηο ηελ αλάγθε γηα πςειέο ζεξκνθξαζίεο ζηνπο ρψξνπο ηνπ ζπηηηνχ ζνπ. Ξερλάο αλακκέλν ηνλ ειεθηξηθφ ζεξκνζίθσλα πεξηζζφηεξν απφ φηη ρξεηάδεηαη γηα λα δεζηάλεηο ην λεξφ γηα κπάλην; Υξεζηκνπνηείο ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο γηα ηηο κεηαθηλήζεηο ζνπ; Γ.ΚΑΣΑΝΑΛΧΖ ΒΗΟΛΟΓΗΚΧΝ-ΟΗΚΟΛΟΓΗΚΧΝ ΠΡΟΗΟΝΣΧΝ 22) Καηαλαιώλεηο βηνινγηθά-νηθνινγηθά πξντόληα; α) Πνηέ β) πάληα γ) πρλά δ) Αξθεηά πρλά ε) Πάληα 23) εκείσζε κε Υ ηελ απάληεζε ζνπ (επέιεμε κόλν κηα απάληεζε γηα θάζε εξώηεζε). ΠΟΣΔ ΠΑΝΗΑ ΤΥΝΑ ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ Πξνηηκάο πξντφληα ή ππεξεζίεο ΠΑΝΣΑ 200

201 κε ηελ εηηθέηα ECO (Δπξσπατθφ Οηθνινγηθφ ήκα) πνπ δείρλεη φηη απηά είλαη θηιηθφηεξα πξνο ην πεξηβάιινλ; Πξνηηκάο θξνχηα θαη ιαραληθά ηεο επνρήο πνπ είλαη γεληθά πην νηθνλνκηθά, πγηεηλά θαη δαπαλάηαη ιηγφηεξε ελέξγεηα γηα ηελ παξαγσγή ηνπο; Αλεζπρείο απφ ηελ ππεξβνιηθή ρξήζε θπηνθαξκάθσλ θαη ρεκηθψλ ιηπαζκάησλ ζηνλ ηνκέα ηεο ηξνθήο Πξνηηκάο λα ρξεζηκνπνηείο ζακπνπάλ θαη αθξφινπηξα πνπ είλαη απφ θπηηθά ζπζηαηηθά θαη δελ έρνπλ δνθηκαζηεί ζε πεηξακαηφδσα; Πξνηηκάο λα ρξεζηκνπνηείηε νηθνινγηθά απνξξππαληηθά ή θαζαξηζηηθά γηα ην ζπίηη; ηαλ έρεηο λα επηιέμεηο αλάκεζα ζε δχν πξντφληα, πξνηηκάο εθείλν πνπ ε θαηαλάισζε ηνπ είλαη ιηγφηεξν επηβιαβήο γηα ηνλ άλζξσπν θαη ην πεξηβάιινλ; Πξνηηκάο ηνπηθά πξντφληα ψζηε λα απνθεχγνληαη νη ξππνγφλεο κεηαθνξέο πξντφλησλ απφ ηε κηα άθξε ηνπ πιαλήηε ζηελ άιιε; Παξάξηεκα Γ. Κσδηθνπνίεζε Μεηαβιεηώλ Δξσηεκαηνινγίνπ 1 SEX Φχιν 2 AGE Ζιηθία 3 CLASS Σάμε ρνιείνπ 4 EDUF Μφξθσζε Παηέξα 5 EDUM Μφξθσζε Μεηέξαο 6 JOBF Δπάγγεικα Παηέξα 7 JOBM Δπάγγεικα Μεηέξαο 8 HOMETYPE Σχπνο Καηνηθίαο ( Μνλνθαηνηθία ή Πνιπθαηνηθία) 9 OWNHOME Δίδνο Καηνηθίαο (Ηδηφθηεην ή Δλνηθηαδφκελν) 201

202 10 FMEMBER Αξηζκφο Μειψλ Οηθνγέλεηαο 11 STUDY Βνήζεηα ζην Γηάβαζκα 12 PARTREC πκκεηνρή ζε Αλαθχθισζε Αληηθεηκέλσλ 13 PREVENTR Απνηξνπή απφ ηελ Αλαθχθισζε 14 IMPROVRS Τπεξεζίεο Αλαθχθισζεο πνπ Πξέπεη λα Βειηησζνχλ 15 RECPLAST Αλαθχθισζε Πιαζηηθνχ 16 RECPAPER Αλαθχθισζε Υαξηηνχ 17 RECALOUM Αλαθχθισζε Αινπκηλίνπ 18 RECGLASS Αλαθχθισζε Γπαιηνχ 19 RECBATAR Αλαθχθισζε Μπαηαξηψλ 20 RECMETAL Αλαθχθισζε Δπγελψλ Μεηάιισλ απφ Καηαιχηεο Απηνθηλήησλ 21 RECMOBIL Αλαθχθισζε Τιηθψλ απφ Κηλεηά Σειέθσλα 22 R1BRSP Πεπνίζεζε φηη ε Αλαθχθισζε εμνηθνλνκεί ελέξγεηα 23 R1BRBP Πεπνίζεζε φηη ε Αλαθχθισζε επηθέξεη Οηθνλνκηθφ Κέξδνο 24 R1RTTSB Πεπνίζεζε φηη Κάζε Αλαθπθιψκελν Πξντφλ Πξέπεη λα Καηαιήγεη ζε Δηδηθνχο Κάδνπο Αλαθχθισζεο 25 R1HIRP εκαζία Αλαθχθισζεο πξνο θεινο ηνπ Πιαλήηε 26 R1LAHR Βνήζεηα Σνπηθψλ Αξρψλ ζε Θέκαηα πνπ Αθνξνχλ ηελ Αλαθχθισζε 27 R1SSE Ηθαλνπνηεηηθή Δθπαίδεπζε ζηα ρνιεία ρεηηθά κε ηελ Αλαθχθισζε 28 R1PVPR Πξνζπκία πκκεηνρήο ζε Δζεινληηθά Πξνγξάκκαηα Αλαθχθισζεο 29 R2HR Αλαθχθισζε ζην πίηη 30 R2DT Γσξεά Ρνχρσλ θαη Αληηθεηκέλσλ ζε Αλζξψπνπο πνπ ηα Υξεηάδνληαη 31 R2RB Υξεζηκνπνίεζε Πάληλσλ ή Δπαλαρξεζηκνπνίεζε ήδε Τπάξρνπζσλ αθνπιψλ γηα Φψληα 32 R2RFT Δπαλαρξεζηκνπνίεζε ή Δπηδηφξζσζε Αληηθεηκέλσλ, Αληί γηα Αληηθαηάζηαζε Απηψλ κε Καηλνχξηα 33 R2BBRP Αγνξά ρνιηθψλ Σεηξαδίσλ απφ Αλαθπθιψκελν Υαξηί 34 R2URB Υξεζηκνπνίεζε Δπαλαθνξηηδφκελσλ Μπαηαξηψλ 35 R2ABPMP Απνθπγή Αγνξάο Πξντφλησλ κε Πνιιέο πζθεπαζίεο θαη Πεξηηπιίγκαηα 36 WINDPOW Γλψζε Αηνιηθήο Δλέξγεηαο σο Αλαλεψζηκε Πεγή Δλέξγεηαο 37 SOLAR Γλψζε Ζιηαθήο Δλέξγεηαο σο Αλαλεψζηκε Πεγή Δλέξγεηαο 38 GEOTHERM Γλψζε Γεσζεξκηθήο Δλέξγεηαο σο Αλαλεψζηκε Πεγή Δλέξγεηαο 39 HYDROPOW Γλψζε Τδξνειεθηξηθήο Δλέξγεηαο σο Αλαλεψζηκε Πεγή Δλέξγεηαο 40 SPIMPORT εκαζία Δμνηθνλφκεζεο Δλέξγεηαο 41 CWLPE Αιιαγή Σξφπνπ Εσήο γηα Πξνζηαζία Πεξηβάιινληνο 42 EP1SW ηεξεά Απφβιεηα σο εκαληηθφηεξν Πεξηβαιινληηθφ Πξφβιεκα 43 EP1ENR Δμάληιεζε Φπζηθψλ Πφξσλ σο εκαληηθφηεξν Πεξηβαιινληηθφ Πξφβιεκα 44 EP1VSFF Δμαθάληζε Δηδψλ Υισξίδαο θαη Παλίδαο σο εκαληηθφηεξν Πεξηβαιινληηθφ Πξφβιεκα 45 EP1CCGW Αιιαγή Κιίκαηνο θαη Τπεξζέξκαλζε ηνπ Πιαλήηε σο εκαληηθφηεξν Πεξηβαιινληηθφ Πξφβιεκα 46 EP1WP Ρχπαλζε ησλ λεξψλ σο εκαληηθφηεξν Πεξηβαιινληηθφ Πξφβιεκα 47 EP1FD Καηαζηξνθή ησλ Γαζψλ σο εκαληηθφηεξν Πεξηβαιινληηθφ 202

203 Πξφβιεκα 48 EP1AP Αηκνζθαηξηθή Ρχπαλζε σο εκαληηθφηεξν Πεξηβαιινληηθφ Πξφβιεκα 49 K1SCHOOL Γλψζε γηα ηελ Τπνβάζκηζε ηνπ Πεξηβάιινληνο Μέζσ ηνπ ρνιείνπ 50 K1FAMILY Γλψζε γηα ηελ Τπνβάζκηζε ηνπ Πεξηβάιινληνο Μέζσ ηεο Οηθνγέλεηαο 51 K1TV Γλψζε γηα ηελ Τπνβάζκηζε ηνπ Πεξηβάιινληνο Μέζσ ηεο Σειεφξαζεο 52 K1NEWSP Γλψζε γηα ηελ Τπνβάζκηζε ηνπ Πεξηβάιινληνο Μέζσ ησλ Δθεκεξίδσλ 53 K1INTERN Γλψζε γηα ηελ Τπνβάζκηζε ηνπ Πεξηβάιινληνο Μέζσ ηνπ Γηαδηθηχνπ 54 SP1ULES Υξήζε Λακπηήξσλ Δμνηθνλφκεζεο Δλέξγεηαο 55 SP1SOL Κνηκάηαη κε Αλακκέλν Φσο ζην Γσκάηην 56 SP1LEAO Αθήλεη Φψηα θαη Ζιεθηξηθέο πζθεπέο Αλνηθηά Δλψ Λείπεη απφ ην πίηη ή Δλψ δελ ηα Υξεζηκνπνηεί 57 SP1LEAP Αθήλεη Τπνινγηζηή, Σειεφξαζε ή Γηάθνξεο Άιιεο Ζιεθηξηθέο πζθεπέο ζε Αλακνλή 58 SP1LCS Αθήλεη Φνξηηζηέο ζηελ Πξίδα Υσξίο λα ηνπο Υξεζηκνπνηεί 59 SP1LWF Αθήλεη ην Νεξφ λα Σξέρεη Καζψο Βνπξηζίδεη ηα Γφληηα ηνπ ή Πιέλεη ηα Υέξηα ηνπ. 60 SP1UDWM Υξεζηκνπνίεζε Πιπληεξίνπ Πηάησλ 61 SP1UAC Υξήζε Κιηκαηηζηηθνχ ην Καινθαίξη 62 SP1USWH Υξήζε Ζιηαθνχ Θεξκνζίθσλα 63 SP1DWC Εεζηφ Νηχζηκν ην Υεηκψλα Μέζα ζην πίηη 64 SP1FLEH Ξερλά Αλακκέλν ηνλ Ζιεθηξηθφ Θεξκνζίθσλα 65 SP1UMT Υξήζε Μέζσλ Μαδηθήο Μεηαθνξάο 66 BUYBP Καηαλάισζε Βηνινγηθψλ- Οηθνινγηθψλ Πξντφλησλ 67 B1BECOP Πξνηίκεζε Πξντφλησλ κε ηελ Δηηθέηα ECO πνπ Γείρλεη φηη Απηά Δίλαη Φηιηθφηεξα πξνο ην Πεξηβάιινλ 68 B1BSP Πξνηίκεζε Φξνχησλ θαη Λαραληθψλ Δπνρήο, γηα Μείσζε Δλέξγεηαο Παξαγσγήο ηνπο 69 B1WUP Αλεζπρία γηα ηελ Τπεξβνιηθή Υξήζε Φπηνθαξκάθσλ θαη Υεκηθψλ Ληπαζκάησλ 70 B1BNS Πξνηίκεζε ακπνπάλ θαη Αθξφινπηξσλ απφ Φπζηθά πζηαηηθά 71 B1BED Πξνηίκεζε Υξεζηκνπνίεζεο Οηθνινγηθψλ Απνξξππαληηθψλ ή Καζαξηζηηθψλ 72 B1BLHP Δπηινγή Πξντφλησλ πνπ ε Καηαλάισζε ηνπο Δίλαη Ληγφηεξν Δπηβιαβήο γηα ηνλ Άλζξσπν θαη ην Πεξηβάιινλ 73 B1BLP Πξνηίκεζε Σνπηθψλ Πξντφλησλ γηα ηελ Απνθπγή Ρππνγφλσλ Μεηαθνξψλ 74 AEIF Τςειφ Μνξθσηηθφ Δπίπεδν Παηέξα 75 AEIM Τςειφ Μνξθσηηθφ Δπίπεδν Μεηέξα 76 JOBFID Παηέξαο Ηδησηηθφο Τπάιιεινο 77 JOBFDY Παηέξαο Γεκφζηνο Τπάιιεινο 78 JOBFELE Παηέξαο Διεχζεξνο Δπαγγεικαηίαο 79 JOBFGK Παηέξαο Γεσξγφο/ Κηελνηξφθνο 80 JOBFOIK Παηέξαο Οηθηαθή Απαζρφιεζε 81 JOBFALL Παηέξαο Αιιν Δπάγγεικα 82 JOBΜID Μεηέξα Ηδησηηθφο Τπάιιεινο 203

204 83 JOBΜDY Μεηέξα Γεκφζηνο Τπάιιεινο 84 JOBΜELE Μεηέξα Διεχζεξνο Δπαγγεικαηίαο 85 JOBΜGK Μεηέξα Γεσξγφο/ Κηελνηξφθνο 86 JOBΜOIK Μεηέξα Οηθηαθή Απαζρφιεζε 87 JOBΜALL Μεηέξα Αιιν Δπάγγεικα 88 STUDYF Βνήζεηα ζην Γηάβαζκα- Παηέξαο 89 STUDYM Βνήζεηα ζην Γηάβαζκα- Μεηέξα 90 PRVXRON Απνηξνπή απφ ηελ Αλαθχθισζε ιφγσ Έιιεηςεο Υξφλνπ 91 PRVXOR Απνηξνπή απφ ηελ Αλαθχθισζε ιφγσ Έιιεηςεο Υψξνπ ζην πίηη 92 PRVSYN Απνηξνπή απφ ηελ Αλαθχθισζε ιφγσ χλζεηεο Γηαδηθαζίαο 93 PRVENIM Απνηξνπή απφ ηελ Αλαθχθισζε ιφγσ Έιιεηςεο Δλεκέξσζεο 94 PRVEND Απνηξνπή απφ ηελ Αλαθχθισζε ιφγσ Έιιεηςεο Δλδηαθέξνληνο γηα Αλαθχθισζε 95 PRVIPOD Απνηξνπή απφ ηελ Αλαθχθισζε ιφγσ Έιιεηςεο Κνληηλψλ Τπνδνκψλ 96 IMPRKAD Τπεξεζίεο Αλαθχθισζεο πνπ Πξέπεη λα Βειηησζνχλ- Πεξηζζφηεξνη Μπιε Κάδνη 97 IMPRSYL Τπεξεζίεο Αλαθχθισζεο πνπ Πξέπεη λα Βειηησζνχλ- Πην ζπρλή πιινγή Αλαθπθιψζηκσλ Τιηθψλ 98 IMPRPRO Τπεξεζίεο Αλαθχθισζεο πνπ Πξέπεη λα Βειηησζνχλ- Καιχηεξε Πξνψζεζε Αλαθπθιψζηκσλ Πξνηφλησλ 99 IMPRKEN Τπεξεζίεο Αλαθχθισζεο πνπ Πξέπεη λα Βειηησζνχλ- Μφληκα Κέληξα Πεξηβαιινληηθήο Δλεκέξσζεο 100 IMPROF Τπεξεζίεο Αλαθχθισζεο πνπ Πξέπεη λα Βειηησζνχλ- Αληαπνδνηηθά Οθέιε 101 SPIMXR εκαζία Δμνηθνλφκεζεο Δλέξγεηαο- Δμνηθνλφκεζε Υξεκάησλ 102 SPIMMR εκαζία Δμνηθνλφκεζεο Δλέξγεηαο- Μείσζε Ρχπαλζεο- Αληηκεηψπηζε ΦηΘ 103 SPIMFP εκαζία Δμνηθνλφκεζεο Δλέξγεηαο- Γηα λα κελ Δμαληιεζνχλ νη Φπζηθνί Πφξνη 104 SPIMDTS εκαζία Δμνηθνλφκεζεο Δλέξγεηαο- Γε ζεσξψ φηη είλαη εκαληηθφ λα Γίλεηαη Δμνηθνλφκεζε Δλέξγεηαο 105 MONOSTUDY Γηαβάδεη ν/ε Μαζεηήο/ηξηα Μφλνο/ε ηνπ/ηεο 106 AGE2 Ζιηθία ηνπ Μαζεηή ζην Σεηξάγσλν 107 STUDYGONIS Γηαβάδεη ν/ε Μαζεηήο/ηξηα θαη κε ηνπο Γχν Γνλείο 108 CTAXI Ο Μαζεηήο Φνηηά ζηελ Γ Σάμε Γπκλαζίνπ 109 BTAXI Ο Μαζεηήο Φνηηά ζηελ Β Σάμε Γπκλαζίνπ 110 ATAXI Ο Μαζεηήο Φνηηά ζηελ Α Σάμε Γπκλαζίνπ 111 AEIHIGHGONIS Καη νη Γχν Γνλείο έρνπλ Τςειφ Μνξθσηηθφ Δπίπεδν (ρσξίο ην πνζνζηφ εθείλσλ πνπ δελ ερνπλ γνλείο) Παξάξηεκα Γ: Πίλαθαο Πεξηγξαθηθώλ πρλνηήησλ N ΔΛΑΥΗΣΟ ΜΔΓΗΣΟ ΜΔΖ ΣΗΜΖ ΣΤΠΗΚΖ ΑΠΟΚΛΗΖ 204

205 A/A ,71 156,318 SEX ,46 0,499 AGE ,70 0,850 CLASS ,72 0,644 EDUF ,66 1,474 EDUM ,74 1,496 JOBF ,50 1,348 JOBM ,98 1,240 HOMETYPE ,75 0,431 OWNHOME ,67 0,471 FMEMBER ,93 0,842 STUDY ,97 0,614 PARTREC ,96 1,236 PREVENTR ,74 2,054 IMPROVRS ,22 1,387 RECPLAST ,52 0,500 RECPAPER ,54 0,499 RECALOUM ,23 0,423 RECGLASS ,08 0,276 RECBATAR ,33 0,472 RECMETAL ,18 0,381 RECMOBIL ,11 0,319 R1BRSP ,57 1,189 R1BRBP ,08 1,261 R1RTTSB ,05 1,117 R1HIRP ,43 0,961 R1LAHR ,40 1,080 R1SSE ,65 1,137 R1PVPR ,23 1,310 R2HR ,93 1,316 R2DT ,61 1,213 R2RB ,62 1,247 R2RFT ,72 1,200 R2BBRP ,49 1,404 R2URB ,14 1,314 R2ABPMP ,50 1,190 WINDPOW ,80 0,397 SOLAR ,96 0,189 GEOTHERM ,42 0,493 HYDROPOW ,53 0,500 SPIMPORT ,96 1,106 CWLPE ,37 1,186 EP1SW ,56 0,497 EP1ENR ,46 0,499 EP1VSFF ,36 0,482 EP1CCGW ,54 0,499 EP1WP ,46 0,499 EP1FD ,30 0,458 EP1AP ,34 0,475 K1SCHOOL ,62 0,

206 K1FAMILY ,33 0,469 K1TV ,42 0,493 K1NEWSP ,18 0,382 K1INTERN ,45 0,498 SP1ULES ,98 1,453 SP1SOL ,35 1,565 SP1LEAO ,71 1,035 SP1LEAP ,35 1,259 SP1LCS ,33 1,349 SP1LWF ,07 1,323 SP1UDWM ,87 1,647 SP1UAC ,47 1,369 SP1USWH ,26 1,543 SP1DWC ,18 1,303 SP1FLEH ,23 1,242 SP1UMT ,22 1,244 BUYBP ,94 1,078 B1BECOP ,74 1,177 B1BSP ,62 1,136 B1WUP ,26 1,305 B1BNS ,73 1,493 B1BED ,15 1,256 B1BLHP ,21 1,214 B1BLP ,94 1,23 AEIF ,2884 0,93394 AEIM ,3327 0,74549 JOBFID ,2680 0,92909 JOBFDY ,1756 0,90094 JOBFELE ,1719 0,89960 JOBFGK ,647 0,77308 JOBFOIK ,0555 0,77976 JOBFALL ,0980 0,86902 JOBΜID ,2551 0,72367 JOBΜDY ,1848 0,69591 JOBΜELE ,2551 0,72367 JOBΜGK ,1848 0,69591 JOBΜOIK ,0628 0,62637 JOBΜALL ,0277 0,55207 STUDYF ,2421 0,71915 STUDYM ,0795 0,63768 PRVXRON ,2921 0,45513 PRVXOR ,0314 0,17462 PRVSYN ,1017 0,30249 PRVENIM ,1091 0,31200 PRVEND ,1479 0,35530 PRVIPOD ,3179 0,46610 IMPRKAD ,4621 0,49902 IMPRSYL ,1719 0,37765 IMPRPRO ,1423 0,34971 IMPRKEN ,1294 0,

207 IMPROF ,0943 0,29247 SPIMXR ,1257 0,33181 SPIMMR ,2440 0,42989 SPIMFP ,1922 0,39442 SPIMDTS ,0129 0,11312 MONOSTUDY ,1756 0,38083 AGE , ,49716 STUDYGONIS ,8244 0,38083 CTAXI ,1054 0,30730 BTAXI ,5046 0,50044 ATAXI ,3900 0,48821 AEIHIGHGON IS ,2699 0,44430 Παξάξηεκα Δ: Πίλαθεο πρλνηήησλ Πίλαθαο 1: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην Φύιν ησλ Μαζεηώλ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ 207

208 ΑΓΟΡΗ ,6 53,6 ΚΟΡΗΣΗ ,4 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 2: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηελ Ζιηθία ησλ Μαζεηώλ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ,5 5, ,0 42, ,6 84, ,9 98, ,0 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 3: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηελ Σάμε πνπ Φνηηνύλ νη Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ Α' ΓΤΜΝΑΗΟΤ ,0 39,0 Β' ΓΤΜΝΑΗΟΤ ,5 89,5 Γ' ΓΤΜΝΑΗΟΤ 57 10,5 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 4: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην Μνξθσηηθό Δπίπεδν ηνπ Παηέξα. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΓΔΝ ΔΥΧ ΠΑΣΔΡΑ 4 0,7 0,7 ΑΠΟΦΟΗΣΟ ΓΖΜΟΣΗΚΟΤ 27 5,0 5,7 208

209 ΑΠΟΦΟΗΣΟ ΓΤΜΝΑΗΟΤ 72 13,3 19,0 ΑΠΟΦΟΗΣΟ ΛΤΚΔΗΟΤ ,0 58,0 ΑΠΟΦΟΗΣΟ ΗΔΚ 35 6,5 64,5 ΑΠΟΦΟΗΣΟ ΑΔΗ Ή ΣΔΗ ,9 87,4 ΚΑΣΟΥΟ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΟΤ ΣΗΣΛΟΤ ΠΟΤΓΧΝ ΚΑΣΟΥΟ ΓΗΓΑΚΣΟΡΗΚΟΤ 61 11,3 98,7 7 1,3 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 5: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην Μνξθσηηθό Δπίπεδν ηεο Μεηέξαο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΓΔΝ ΔΥΧ ΜΖΣΔΡΑ 2 0,4 0,4 ΑΠΟΦΟΗΣΟ ΓΖΜΟΣΗΚΟΤ 22 4,1 4,4 ΑΠΟΦΟΗΣΟ ΓΤΜΝΑΗΟΤ 74 13,7 18,1 ΑΠΟΦΟΗΣΟ ΛΤΚΔΗΟΤ ,8 56,9 ΑΠΟΦΟΗΣΟ ΗΔΚ 35 6,5 63,4 ΑΠΟΦΟΗΣΟ ΑΔΗ Ή ΣΔΗ ,9 86,3 ΚΑΣΟΥΟ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΟΤ ΣΗΣΛΟΤ ΠΟΤΓΧΝ ΚΑΣΟΥΟ ΓΗΓΑΚΣΟΡΗΚΟΤ 56 10,4 96,7 18 3,3 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 6: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην Δπάγγεικα ηνπ Παηέξα. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΓΔΝ ΔΥΧ ΠΑΣΔΡΑ 3 0,6 0,6 209

210 ΓΔΧΡΓΟ/ ΚΣΖΝΟΣΡΟΦΟ ΔΛΔΤΘΔΡΟ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΑ 1 0,2 0, ,8 24,6 ΗΓΗΧΣΗΚΟ ΤΠΑΛΛΖΛΟ ,6 58,2 ΓΖΜΟΗΟ ΤΠΑΛΛΖΛΟ ,2 82,4 ΟΗΚΗΑΚΖ ΑΠΑΥΟΛΖΖ 6 1,1 83,5 ΆΛΛΟ 89 16,5 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 7: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην Δπάγγεικα ηεο Μεηέξαο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΓΔΝ ΔΥΧ ΜΖΣΔΡΑ 3 0,6 0,6 ΓΔΧΡΓΟ/ ΚΣΖΝΟΣΡΟΦΟ ΔΛΔΤΘΔΡΟ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΑ 3 0,6 1,1 52 9,6 10,7 ΗΓΗΧΣΗΚΟ ΤΠΑΛΛΖΛΟ ,7 39,4 ΓΖΜΟΗΟ ΤΠΑΛΛΖΛΟ ,8 61,2 ΟΗΚΗΑΚΖ ΑΠΑΥΟΛΖΖ ,5 88,7 ΆΛΛΟ 61 11,3 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 8: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηνλ Σύπν Καηνηθίαο ησλ Μαζεηώλ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΜΟΝΟΚΑΣΟΗΚΗΑ ,6 24,6 ΠΟΛΤΚΑΣΟΗΚΗΑ ,4 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 210

211 Πίλαθαο 9: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην Δίδνο Καηνηθίαο ησλ Μαζεηώλ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΔΝΟΗΚΗΑΕΟΜΔΝΟ ,1 33,1 ΗΓΗΟΚΣΖΣΟ ,9 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 10: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηνλ Αξηζκό ησλ Μειώλ ηεο Οηθνγέλεηαο ησλ Μαζεηώλ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΓΤΟ 36 6,7 6,7 ΣΡΗΑ ,0 25,7 ΣΔΔΡΑ ,8 74,5 ΠΑΝΧ ΑΠΟ ΣΔΔΡΑ ,5 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 11: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Βνήζεηα ζην Γηάβαζκα ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΑΣΔΡΑ ,1 20,1 ΜΖΣΔΡΑ ,3 82,4 ΚΑΝΔΝΑ 95 17,6 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 211

212 Πίλαθαο 12: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα πκκεηνρή ζε Αλαθύθισζε Αληηθεηκέλσλ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ 58 10,7 10,7 ΠΑΝΗΑ ,0 42,7 ΤΥΝΑ ,7 65,4 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ ,1 85,6 ΠΑΝΣΑ 78 14,4 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 13: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Απνηξνπή από ηελ Αλαθύθισζε. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΔΛΛΔΗΦΖ ΥΡΟΝΟΤ ,2 29,2 ΔΛΛΔΗΦΖ ΥΧΡΟΤ ΣΟ ΠΗΣΗ 17 3,1 32,3 ΤΝΘΔΣΖ ΓΗΑΓΗΚΑΗΑ 55 10,2 42,5 ΔΛΛΔΗΦΖ ΔΝΖΜΔΡΧΖ 59 10,9 53,4 ΔΛΛΔΗΦΖ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝΣΟ ΓΗΑ ΣΖΝ ΑΝΑΚΤΚΛΧΖ ΔΛΛΔΗΦΖ ΚΟΝΣΗΝΧΝ ΤΠΟΓΟΜΧΝ (ΠΥ. ΜΠΛΔ ΚΑΓΧΝ) 80 14,8 68, ,8 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 14: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Τπεξεζίεο Αλαθύθισζεο πνπ Πξέπεη λα Βειηησζνύλ ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΔΡΗΟΣΔΡΟΗ ΜΠΛΔ ΚΑΓΟΗ ,2 46,2 ΠΗΟ ΤΥΝΖ ΤΛΛΟΓΖ ΣΧΝ ΑΝΑΚΤΚΛΧΗΜΧΝ ΤΛΗΚΧΝ ΚΑΛΤΣΔΡΖ ΠΡΟΧΘΖΖ ΠΡΟΗΟΝΣΧΝΑΠΟ ΑΝΑΚΤΚΛΧΜΔΝΑ ΤΛΗΚΑ 93 17,2 63, ,2 77,6 212

213 ΜΟΝΗΜΑ ΚΔΝΣΡΑ ΠΔΡΗΒΑΛΟΝΣΗΚΖ ΔΝΖΜΔΡΧΖ ΠΟΛΗΣΧΝ- ΠΔΡΗΟΣΔΡΖ ΔΝΖΜΔΡΧΖ ΑΠΟ ΣΑ ΜΜΔ ΑΝΣΑΠΟΓΟΣΗΚΑ ΟΦΔΛΖ (ΠΥ. ΔΚΠΣΧΖ 5% ΑΠΟ ΣΟ ΛΟΓΑΡΗΑΜΟ ΓΔΚΟ ΓΗΑ ΚΑΘΔ 10 ΚΗΛΑ ΑΝΑΚΤΚΛΧΗΜΧΝ ΤΛΗΚΧΝ) 70 12,9 90,6 51 9,4 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 15: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Αλαθύθισζε Πιαζηηθνύ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,9 47,9 ΝΑΗ ,1 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 16: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Αλαθύθισζε Υαξηηνύ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,0 46,0 ΝΑΗ ,0 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 17: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Αλαθύθισζε Αινπκηλίνπ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,7 76,7 ΝΑΗ ,3 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 213

214 Πίλαθαο 18: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Αλαθύθισζε Γπαιηνύ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,7 91,7 ΝΑΗ 45 8,3 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 19: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Αλαθύθισζε Μπαηαξηώλ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,5 66,5 ΝΑΗ ,5 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 20: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Αλαθύθισζε Δπγελώλ Μεηάιισλ από Καηαιύηεο Απηνθηλήησλ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,4 82,4 ΝΑΗ 95 17,6 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 21: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Αλαθύθισζε Τιηθώλ από Κηλεηά Σειέθσλα. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,5 88,5 ΝΑΗ 62 11,5 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 214

215 Πίλαθαο 22: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Πεπνίζεζε όηη ε Αλαθύθισζε Δμνηθνλνκεί Δλέξγεηα ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΚΑΘΟΛΟΤ 40 7,4 7,4 ΛΗΓΟ 67 12,4 19,8 ΜΔΣΡΗΑ ,0 39,7 ΠΟΛΤ ,6 76,3 ΠΑΡΑ ΠΟΛΤ ,7 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 23: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Πεπνίζεζε όηη ε Αλαθύθισζε Δπηθέξεη Οηθνλνκηθό Κέξδνο ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΚΑΘΟΛΟΤ 69 12,8 12,8 ΛΗΓΟ ,8 34,6 ΜΔΣΡΗΑ ,5 60,1 ΠΟΛΤ ,4 84,5 ΠΑΡΑ ΠΟΛΤ 84 15,5 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 24: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Πεπνίζεζε όηη θάζε Αλαθπθιώκελν Πξντόλ Πξέπεη λα Καηαιήγεη ζε Δηδηθνύο Κάδνπο Αλαθύθισζεο ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΚΑΘΟΛΟΤ 25 4,6 4,6 ΛΗΓΟ 41 7,6 12,2 ΜΔΣΡΗΑ 50 9,2 21,4 ΠΟΛΤ ,9 56,4 ΠΑΡΑ ΠΟΛΤ ,6 100,0 215

216 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 25: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα εκαζία Αλαθύθισζεο πξνο θεινο ηνπ Πιαλήηε ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΚΑΘΟΛΟΤ 14 2,6 2,6 ΛΗΓΟ 23 4,3 6,8 ΜΔΣΡΗΑ 30 5,5 12,4 ΠΟΛΤ ,6 34,9 ΠΑΡΑ ΠΟΛΤ ,1 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 26: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα ην αλ νη Σνπηθέο Αξρέο Βνεζνύλ ζε Θέκαηα πνπ Αθνξνύλ ηελ Αλαθύθισζε. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΚΑΘΟΛΟΤ ,4 21,4 ΛΗΓΟ ,9 59,3 ΜΔΣΡΗΑ ,4 83,7 ΠΟΛΤ 65 12,0 95,7 ΠΑΡΑ ΠΟΛΤ 23 4,3 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 27: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Ηθαλνπνηεηηθή Δθπαίδεπζε ζηα ρνιεία ρεηηθά κε ηελ Αλαθύθισζε. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΚΑΘΟΛΟΤ 88 16,3 16,3 ΛΗΓΟ ,5 48,8 ΜΔΣΡΗΑ ,5 76,3 ΠΟΛΤ 92 17,0 93,3 ΠΑΡΑ ΠΟΛΤ 36 6,7 100,0 216

217 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 28: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Πξνζπκία πκκεηνρήο ησλ Μαζεηώλ ζε Δζεινληηθά Πξνγξάκκαηα Αλαθύθισζεο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΚΑΘΟΛΟΤ 74 13,7 13,7 ΛΗΓΟ 84 15,5 29,2 ΜΔΣΡΗΑ ,0 54,2 ΠΟΛΤ ,7 79,9 ΠΑΡΑ ΠΟΛΤ ,1 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 29: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Αλαθύθισζε ζην πίηη ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ 81 15,0 15,0 ΠΑΝΗΑ ,8 44,7 ΤΥΝΑ 95 17,6 62,3 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ ,4 84,7 ΠΑΝΣΑ 83 15,3 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο πρλνηήησλ 30: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Γσξεά Ρνύρσλ θαη Αληηθεηκέλσλ ζε Αλζξώπνπο πνπ ηα Υξεηάδνληαη ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ 26 4,8 4,8 ΠΑΝΗΑ 87 16,1 20,9 ΤΥΝΑ ,3 44,2 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ ,8 68,9 ΠΑΝΣΑ ,1 100,0 217

218 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 31: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Υξεζηκνπνίεζε Πάληλσλ ή Δπαλαρξεζηκνπνίεζε ήδε Τπάξρνπζσλ αθνπιώλ γηα Φώληα ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ ,0 20,0 ΠΑΝΗΑ ,3 53,2 ΤΥΝΑ ,6 74,9 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ 80 14,8 89,6 ΠΑΝΣΑ 56 10,4 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 32: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Δπαλαρξεζηκνπνίεζε ή Δπηδηόξζσζε Αληηθεηκέλσλ, αληί γηα Αληηθαηάζηαζε Απηώλ κε Καηλνύξηα ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ 89 16,5 16,5 ΠΑΝΗΑ ,1 47,5 ΤΥΝΑ ,4 73,9 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ 89 16,5 90,4 ΠΑΝΣΑ 52 9,6 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 33: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Αγνξά ρνιηθώλ Σεηξαδίσλ από Αλαθπθισκέλν Υαξηί ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ ,4 31,4 ΠΑΝΗΑ ,1 59,5 ΤΥΝΑ 84 15,5 75,0 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ 55 10,2 85,2 ΠΑΝΣΑ 80 14,8 100,0 218

219 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 34: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Υξεζηκνπνίεζε Δπαλαθνξηηδόκελσλ Μπαηαξηώλ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ 68 12,6 12,6 ΠΑΝΗΑ ,9 35,5 ΤΥΝΑ ,4 57,9 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ ,6 80,4 ΠΑΝΣΑ ,6 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 35: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Απνθπγή Αγνξάο Πξντόλησλ κε Πνιιέο πζθεπαζίεο θαη Πεξηηπιίγκαηα. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ ,0 22,0 ΠΑΝΗΑ ,9 54,9 ΤΥΝΑ ,0 81,9 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ 49 9,1 90,9 ΠΑΝΣΑ 49 9,1 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 36: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Γλώζε ησλ Μαζεηώλ ηεο Αηνιηθήο Δλέξγεηαο σο Αλαλεώζηκε Πεγή Δλέξγεηαο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,6 19,6 ΝΑΗ ,4 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 219

220 Πίλαθαο 37: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Γλώζε ησλ Μαζεηώλ ηεο Ζιηαθήο Δλέξγεηαο σο Αλαλεώζηκε Πεγή Δλέξγεηαο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ 20 3,7 3,7 ΝΑΗ ,3 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 38: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Γλώζε Γεσζεξκηθήο Δλέξγεηαο σο Αλαλεώζηκε Πεγή Δλέξγεηαο ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,4 58,4 ΝΑΗ ,6 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 39: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Γλώζε ησλ Μαζεηώλ ηεο Τδξνειεθηξηθήο Δλέξγεηαο σο Αλαλεώζηκε Πεγή Δλέξγεηαο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,3 47,3 ΝΑΗ ,7 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 40: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηε εκαζία ηεο Δμνηθνλόκεζεο Δλέξγεηαο ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΓΗΑ ΣΖΝ ΔΞΟΗΚΟΝΟΜΖΖ ΥΡΖΜΑΣΧΝ ΓΗΑ ΣΖ ΜΔΗΧΖ ΣΖ ΡΤΠΑΝΖ (ΑΠΟ ΣΗ ΜΟΝΑΓΔ ΠΑΡΑΓΧΓΖ ΔΝΔΡΓΔΗΑ) ΚΑΗ ΣΖΝ ΑΝΣΗΜΔΣΧΠΗΖ ΣΟΤ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ 68 12,6 12, ,4 37,0 220

221 ΦΑΗΝΟΜΔΝΟΤ ΣΟΤ ΘΔΡΜΟΚΖΠΗΟΤ (ΑΤΞΖΖ ΘΔΡΜΟΚΡΑΗΑ) ΓΗΑ ΝΑ ΜΖΝ ΔΞΑΝΣΛΖΘΟΤΝ ΤΝΣΟΜΑ ΟΗ ΔΝΔΡΓΔΗΑΚΟΗ ΠΟΡΟΗ ΣΟΤ ΠΛΑΝΖΣΖ (ΠΔΣΡΔΛΑΗΟ, ΛΗΓΝΗΣΖ) ΚΑΗ ΝΑ ΓΗΑΣΖΡΖΟΤΜΔ ΣΟΤ ΦΤΗΚΟΤ ΠΟΡΟΤ ΓΗΑ ΣΗ ΔΠΟΜΔΝΔ ΓΔΝΗΔ ,2 56,2 ΓΗΑ ΟΛΑ ΣΑ ΠΑΡΑΠΑΝΧ ,5 98,7 ΓΔ ΘΔΧΡΧ ΟΣΗ ΔΗΝΑΗ ΖΜΑΝΣΗΚΟ ΝΑ ΓΗΝΔΣΑΗ ΔΞΟΗΚΟΝΟΜΖΖ ΔΝΔΡΓΔΗΑ 7 1,3 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 41: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηελ Αιιαγή Σξόπνπ Εσήο ησλ Μαζεηώλ γηα ηελ Πξνζηαζία Πεξηβάιινληνο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΚΑΘΟΛΟΤ 40 7,4 7,4 ΛΗΓΟ 74 13,7 21,1 ΜΔΣΡΗΑ ,4 57,5 ΠΟΛΤ ,8 77,3 ΠΑΡΑ ΠΟΛΤ ,7 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 42: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηεξεά Απόβιεηα σο ην εκαληηθόηεξν Πεξηβαιινληηθό Πξόβιεκα ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,8 43,8 ΝΑΗ ,2 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 221

222 Πίλαθαο 43: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηελ Δμάληιεζε Φπζηθώλ Πόξσλ σο ην εκαληηθόηεξν Πεξηβαιινληηθό Πξόβιεκα ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,2 54,2 ΝΑΗ ,8 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 44: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηελ Δμαθάληζε Δηδώλ Υισξίδαο θαη Παλίδαο σο ην εκαληηθόηεξν Πεξηβαιινληηθό Πξόβιεκα ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,6 63,6 ΝΑΗ ,4 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 45: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηελ Αιιαγή Κιίκαηνο θαη ηελ Τπεξζέξκαλζε ηνπ Πιαλήηε σο ην εκαληηθόηεξν Πεξηβαιινληηθό Πξόβιεκα ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,0 46,0 ΝΑΗ ,0 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 46: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηε Ρύπαλζε ησλ Νεξώλ σο ην εκαληηθόηεξν Πεξηβαιινληηθό Πξόβιεκα ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,2 54,2 ΝΑΗ ,8 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 222

223 Πίλαθαο 47: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηελ Καηαζηξνθή ησλ Γαζώλ σο ην εκαληηθόηεξν Πεξηβαιινληηθό Πξόβιεκα ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,1 70,1 ΝΑΗ ,9 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 48: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηελ Αηκνζθαηξηθή Ρύπαλζε σο ην εκαληηθόηεξν Πεξηβαιινληηθό Πξόβιεκα ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,8 65,8 ΝΑΗ ,2 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 49: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα ηε Γλώζε ηεο Τπνβάζκηζεο ηνπ Πεξηβάιινληνο κέζσ ηνπ ρνιείνπ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,5 37,5 ΝΑΗ ,5 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 50: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα ηε Γλώζε ηεο Τπνβάζκηζεο ηνπ Πεξηβάιινληνο κέζσ ηεο Οηθνγέλεηαο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,5 67,5 ΝΑΗ ,5 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 223

224 Πίλαθαο 51: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα ηε Γλώζε ηεο Τπνβάζκηζεο ηνπ Πεξηβάιινληνο κέζσ ηεο Σειεόξαζεο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,4 58,4 ΝΑΗ ,6 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 52: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα ηε Γλώζε ηεο Τπνβάζκηζεο ηνπ Πεξηβάιινληνο κέζσ ησλ Δθεκεξίδσλ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,3 82,3 ΝΑΗ 96 17,7 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 53: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα ηε Γλώζε ηεο Τπνβάζκηζεο ηνπ Πεξηβάιινληνο κέζσ ηνπ Γηαδηθηύνπ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,5 54,5 ΝΑΗ ,5 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 54: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα ηε Υξήζε Λακπηήξσλ Δμνηθνλόκεζεο Δλέξγεηαο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ ,3 20,3 ΠΑΝΗΑ ,7 44,0 ΤΥΝΑ 85 15,7 59,7 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ ,5 78,2 ΠΑΝΣΑ ,8 100,0 224

225 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 55: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα ην αλ Κνηκνύληαη κε Αλακκέλν Φσο ζην Γσκάηην ηνπο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ ,1 47,1 ΠΑΝΗΑ 88 16,3 63,4 ΤΥΝΑ 53 9,8 73,2 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ 45 8,3 81,5 ΠΑΝΣΑ ,5 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 56: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην αλ νη Μαζεηέο Αθήλνπλ ηα Φώηα θαη ηηο Ζιεθηξηθέο πζθεπέο Αλνηθηά ελώ Λείπνπλ από ην πίηη ή ελώ δελ ηα Υξεζηκνπνηνύλ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ ,7 57,7 ΠΑΝΗΑ ,8 82,4 ΤΥΝΑ 51 9,4 91,9 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ 27 5,0 96,9 ΠΑΝΣΑ 17 3,1 100 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 57: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην αλ νη Μαζεηέο αθήλνπλ ηνλ Τπνινγηζηή, ηε Σειεόξαζε ή Γηάθνξεο Άιιεο Ζιεθηξηθέο πζθεπέο ζε Αλακνλή. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ ,7 32,7 ΠΑΝΗΑ ,7 60,4 ΤΥΝΑ ,2 79,7 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ 70 12,9 92,6 225

226 ΠΑΝΣΑ 40 7,4 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 58: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην αλ νη Μαζεηέο Αθήλνπλ Φνξηηζηέο ζηελ Πξίδα Υσξίο λα ηνπο Υξεζηκνπνηνύλ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ ,7 37,7 ΠΑΝΗΑ ,8 62,5 ΤΥΝΑ 75 13,9 76,3 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ 78 14,4 90,8 ΠΑΝΣΑ 50 9,2 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 59: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην αλ νη Μαζεηέο Αθήλνπλ ην Νεξό λα Σξέρεη Καζώο Βνπξηζίδνπλ ηα Γόληηα ηνπο ή Πιέλνπλ ηα Υέξηα ηνπο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ ,7 47,7 ΠΑΝΗΑ ,8 71,5 ΤΥΝΑ 62 11,5 83,0 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ 40 7,4 90,4 ΠΑΝΣΑ 52 9,6 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 60: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Υξεζηκνπνίεζε Πιπληεξίνπ Πηάησλ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ ,5 35,5 ΠΑΝΗΑ 56 10,4 45,8 ΤΥΝΑ 66 12,2 58,0 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ 86 15,9 73,9 ΠΑΝΣΑ ,1 100,0 226

227 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 61: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Υξήζε Κιηκαηηζηηθνύ ην Καινθαίξη. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ 70 12,9 12,9 ΠΑΝΗΑ 61 11,3 24,2 ΤΥΝΑ ,7 47,0 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ ,0 68,9 ΠΑΝΣΑ ,1 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 62: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Υξήζε Ζιηαθνύ Θεξκνζίθσλα. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ ,4 22,4 ΠΑΝΗΑ 59 10,9 33,3 ΤΥΝΑ 90 16,6 49,9 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ ,9 68,8 ΠΑΝΣΑ ,2 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 63: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Εεζηό Νηύζηκν ην Υεηκώλα κέζα ζην πίηη. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ 67 12,4 12,4 ΠΑΝΗΑ ,7 33,1 ΤΥΝΑ ,3 56,4 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ ,0 80,4 ΠΑΝΣΑ ,6 100,0 227

228 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 64: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην αλ νη Μαζεηέο Ξερλνύλ Αλακκέλν ηνλ Ζιεθηξηθό Θεξκνζίθσλα. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ ,0 36,0 ΠΑΝΗΑ ,4 65,4 ΤΥΝΑ 90 16,6 82,1 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ 59 10,9 93,0 ΠΑΝΣΑ 38 7,0 100,0 ΤΝΟΛΟ Πίλαθαο 65: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Υξήζε Μέζσλ Μαδηθήο Μεηαθνξάο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ 49 9,1 9,1 ΠΑΝΗΑ ,1 32,2 ΤΥΝΑ ,6 54,7 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ ,0 81,7 ΠΑΝΣΑ 99 18,3 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 66: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Καηαλάισζε Βηνινγηθώλ- Οηθνινγηθώλ Πξντόλησλ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ 44 8,1 8,1 ΠΑΝΗΑ ,8 37,0 ΤΥΝΑ ,8 68,8 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ ,3 92,1 ΠΑΝΣΑ 43 7,9 100,0 228

229 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 67: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Πξνηίκεζε Πξντόλησλ ή Τπεξεζηώλ κε Δηηθέηα ECO πνπ Γείρλεη όηη Απηά Δίλαη Φηιηθόηεξα πξνο ην Πεξηβάιινλ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ 78 14,4 14,4 ΠΑΝΗΑ ,9 47,3 ΤΥΝΑ ,1 73,4 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ 94 17,4 90,8 ΠΑΝΣΑ 50 9,2 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 68: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Πξνηίκεζε Φξνύησλ θαη Λαραληθώλ Δπνρήο, γηα Μείσζε Σεο Δλέξγεηαο Παξαγσγήο ηνπο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ 23 4,3 4,3 ΠΑΝΗΑ 69 12,8 17,0 ΤΥΝΑ ,6 43,6 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ ,2 72,8 ΠΑΝΣΑ ,2 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 69: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Αλεζπρία ησλ Μαζεηώλ σο πξνο ηελ Τπεξβνιηθή Υξήζε Φπηνθαξκάθσλ θαη Υεκηθώλ Ληπαζκάησλ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ 61 11,3 11,3 ΠΑΝΗΑ ,0 31,2 ΤΥΝΑ ,0 53,2 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ ,1 78,4 ΠΑΝΣΑ ,6 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 229

230 Πίλαθαο 70: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα ηε Πξνηίκεζε ακπνπάλ θαη Αθξόινπηξσλ από Φπζηθά πζηαηηθά. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ ,3 30,3 ΠΑΝΗΑ ,5 48,8 ΤΥΝΑ 96 17,7 66,5 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ 79 14,6 81,1 ΠΑΝΣΑ ,9 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 71: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Πξνηίκεζε Υξεζηκνπνίεζεο Οηθνινγηθώλ Απνξξππαληηθώλ ή Καζαξηζηηθώλ ζην πίηη. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ 54 10,0 10,0 ΠΑΝΗΑ ,0 34,0 ΤΥΝΑ ,0 59,0 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ ,7 81,7 ΠΑΝΣΑ 99 18,3 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 72: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Δπηινγή Πξντόλησλ πνπ ε Καηαλάισζε ηνπο είλαη Ληγόηεξν Δπηβιαβήο γηα ηνλ Άλζξσπν θαη ην Πεξηβάιινλ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ 48 8,9 8,9 ΠΑΝΗΑ ,3 29,2 ΤΥΝΑ ,1 59,3 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ ,4 81,7 ΠΑΝΣΑ 99 18,3 100,0 230

231 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 73: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Πξνηίκεζε Σνπηθώλ Πξντόλησλ γηα ηελ Απνθπγή Ρππνγόλσλ Μεηαθνξώλ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΣΔ 71 13,1 13,1 ΠΑΝΗΑ ,2 39,4 ΤΥΝΑ ,2 66,5 ΑΡΚΔΣΑ ΤΥΝΑ ,7 87,2 ΠΑΝΣΑ 69 12,8 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 74: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην Τςειό Μνξθσηηθό Δπίπεδν ηνπ Παηέξα ησλ Μαζεηώλ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΓΔΝ ΔΥΧ ΠΑΣΔΡΑ 4 0,7 0,7 ΟΥΗ ,8 64,5 ΝΑΗ ,5 100 ΤΝΟΛΟ Πίλαθαο 75: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην Τςειό Μνξθσηηθό Δπίπεδν Μεηέξαο ησλ Μαζεηώλ. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΓΔΝ ΔΥΧ ΜΖΣΔΡΑ 2 0,4 0,4 ΟΥΗ ,0 63,4 ΝΑΗ ,6 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 231

232 Πίλαθαο 76: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηνλ Παηέξα ησλ Μαζεηώλ πνπ είλαη Ηδησηηθόο Τπάιιεινο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΓΔΝ ΔΥΧ ΠΑΣΔΡΑ 4 0,7 0,7 ΟΥΗ ,8 66,5 ΝΑΗ ,5 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 77: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηνλ Παηέξα ησλ Μαζεηώλ πνπ είλαη Γεκόζηνο Τπάιιεινο ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΓΔΝ ΔΥΧ ΠΑΣΔΡΑ 4 0,7 0,7 ΟΥΗ ,0 75,8 ΝΑΗ ,2 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 78: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηνλ Παηέξα ησλ Μαζεηώλ πνπ Δίλαη Διεύζεξνο Δπαγγεικαηίαο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΓΔΝ ΔΥΧ ΠΑΣΔΡΑ 4 0,7 0,7 ΟΥΗ ,4 76,2 ΝΑΗ ,8 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 79: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηνλ Παηέξα ησλ Μαζεηώλ πνπ Δίλαη Γεσξγόο/ Κηελνηξόθνο. 232

233 ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΓΔΝ ΔΥΧ ΠΑΣΔΡΑ 4 0,7 0,7 ΟΥΗ ,1 99,8 ΝΑΗ 1 0,2 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 80: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηνλ Παηέξα ησλ Μαζεηώλ πνπ Απαζρνιείηαη ζην πίηη. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΓΔΝ ΔΥΧ ΠΑΣΔΡΑ 4 0,7 0,7 ΟΥΗ ,2 98,9 ΝΑΗ 6 1,1 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 81: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηνλ Παηέξα ησλ Μαζεηώλ πνπ απαζρνιείηαη ζε άιιν Δπάγγεικα. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΓΔΝ ΔΥΧ ΠΑΣΔΡΑ 4 0,7 0,7 ΟΥΗ ,8 83,5 ΝΑΗ 89 16,5 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 82: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηε Μεηέξα ησλ Μαζεηώλ πνπ Δίλαη Ηδησηηθόο Τπάιιεινο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΓΔΝ ΔΥΧ ΜΖΣΔΡΑ 2 0,4 0,4 ΟΥΗ ,8 71,2 ΝΑΗ ,8 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 83: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηε Μεηέξα ησλ Μαζεηώλ πνπ Δίλαη Γεκόζηνο Τπάιιεινο. 233

234 ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΓΔΝ ΔΥΧ ΜΖΣΔΡΑ 2 0,4 0,4 ΟΥΗ ,8 78,2 ΝΑΗ ,8 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 84: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηε Μεηέξα ησλ Μαζεηώλ πνπ Δίλαη Διεύζεξνο Δπαγγεικαηίαο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΓΔΝ ΔΥΧ ΜΖΣΔΡΑ 2 0,4 0,4 ΟΥΗ ,0 90,4 ΝΑΗ 52 9,6 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 85: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηε Μεηέξα ησλ Μαζεηώλ πνπ Δίλαη Γεσξγόο/ Κηελνηξόθνο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΓΔΝ ΔΥΧ ΜΖΣΔΡΑ 2 0,4 0,4 ΟΥΗ ,1 99,4 ΝΑΗ 3,6 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 86: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηε Μεηέξα ησλ Μαζεηώλ πνπ Απαζρνιείηαη ζην πίηη. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΓΔΝ ΔΥΧ ΜΖΣΔΡΑ 2 0,4 0,4 ΟΥΗ ,1 72,5 ΝΑΗ ,5 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 234

235 Πίλαθαο 87: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηε Μεηέξα ησλ Μαζεηώλ πνπ Απαζρνιείηαη ζε Άιιν Δπάγγεικα. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΓΔΝ ΔΥΧ ΜΖΣΔΡΑ 2 0,4 0,4 ΟΥΗ ,4 88,7 ΝΑΗ 61 11,3 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 88: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ πνπ ν Παηέξαο ηνπο Βνεζάεη ζην Γηάβαζκα. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,0 80,0 ΝΑΗ ,0 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 89: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ πνπ ε Μεηέξα ηνπο Βνεζάεη ζην Γηάβαζκα. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,5 37,5 ΝΑΗ ,5 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 90: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Απνηξνπή από ηελ Αλαθύθισζε Λόγσ Έιιεηςεο Υξόλνπ ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,8 70,8 ΝΑΗ ,2 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 235

236 Πίλαθαο 91: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Απνηξνπή από ηελ Αλαθύθισζε Λόγσ Έιιεηςεο Υώξνπ ζην πίηη ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,9 96,9 ΝΑΗ 17 3,1 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 92: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Απνηξνπή από ηελ Αλαθύθισζε Λόγσ ύλζεηεο Γηαδηθαζίαο ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,8 89,8 ΝΑΗ 55 10,2 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 93: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Απνηξνπή από ηελ Αλαθύθισζε Λόγσ Έιιεηςεο Δλεκέξσζεο ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,1 89,1 ΝΑΗ 59 10,9 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 94: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Απνηξνπή από ηελ Αλαθύθισζε Λόγσ Έιιεηςεο Δλδηαθέξνληνο γηα Αλαθύθισζε κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,2 85,2 ΝΑΗ 80 14,8 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 236

237 Πίλαθαο 95: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Απνηξνπή από ηελ Αλαθύθισζε Λόγσ Έιιεηςεο Κνληηλώλ Τπνδνκώλ ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,2 68,2 ΝΑΗ ,8 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 96: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Τπεξεζίεο Αλαθύθισζεο πνπ Πξέπεη λα Βειηησζνύλ κε Πεξηζζόηεξνπο Μπιε Κάδνπο ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,8 53,8 ΝΑΗ ,2 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 97: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Τπεξεζίεο Αλαθύθισζεο πνπ Πξέπεη λα Βειηησζνύλ κε Πην πρλή πιινγή Αλαθπθιώζηκσλ Τιηθώλ ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,8 82,8 ΝΑΗ 93 17,2 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 98: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Τπεξεζίεο Αλαθύθισζεο πνπ Πξέπεη λα Βειηησζνύλ κε Καιύηεξε Πξνώζεζε Αλαθπθιώζηκσλ Πξντόλησλ ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,8 85,8 ΝΑΗ 77 14,2 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 99: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Τπεξεζίεο Αλαθύθισζεο πνπ Πξέπεη λα 237

238 Βειηησζνύλ κε Μόληκα Κέληξα Πεξηβαιινληηθήο Δλεκέξσζεο ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,1 87,1 ΝΑΗ 70 12,9 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 100: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Τπεξεζίεο Αλαθύθισζεο πνπ Πξέπεη λα Βειηησζνύλ κε Αληαπνδνηηθά Οθέιε ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,6 90,6 ΝΑΗ 51 9,4 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 101: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα εκαζία Δμνηθνλόκεζεο Δλέξγεηαο γηα Δμνηθνλόκεζε Υξεκάησλ ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,4 87,4 ΝΑΗ 68 12,6 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 102: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα εκαζία Δμνηθνλόκεζεο Δλέξγεηαο γηα Μείσζε Ρύπαλζεο- Αληηκεηώπηζε ΦηΘ ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,6 75,6 ΝΑΗ ,4 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 238

239 Πίλαθαο 103: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα εκαζία Δμνηθνλόκεζεο Δλέξγεηαο γηα λα κελ Δμαληιεζνύλ νη Φπζηθνί Πόξνη ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,8 80,8 ΝΑΗ ,2 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 104: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα εκαζία Δμνηθνλόκεζεο Δλέξγεηαο πνπ Γελ Θεσξνύλ όηη Δίλαη εκαληηθό λα Γίλεηαη Δμνηθνλόκεζε Δλέξγεηαο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,7 98,7 ΝΑΗ 7 1,3 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 105: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην αλ Γηαβάδεη ν/ε καζεηήο/ηξηα κόλνο/ε ηνπ/ηεο ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,4 82,4 ΝΑΗ 95 17,6 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 106: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηελ Ζιηθία ησλ Μαζεηώλ ζην ηεηξάγσλν. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ 144, ,5 5,5 169, ,0 42,5 196, ,6 84,1 225, ,9 98,0 239

240 256, ,0 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 107: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην αλ Γηαβάδεη ν/ε καζεηήο/ηξηα θαη κε ηνπο Γύν Γνλείο ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ 95 17,6 17,6 ΝΑΗ ,4 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 108: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηε Φνίηεζε ησλ Μαζεηώλ ζηελ Γ Σάμε Γπκλαζίνπ ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,5 89,5 ΝΑΗ 57 10,5 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 109: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηε Φνίηεζε ησλ Μαζεηώλ ζηελ Β Σάμε Γπκλαζίνπ ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,5 49,5 ΝΑΗ ,5 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 110: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηε Φνίηεζε ησλ Μαζεηώλ ζηελ Α Σάμε Γπκλαζίνπ ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,0 61,0 ΝΑΗ ,0 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 Πίλαθαο 111: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην αλ θαη νη Γύν Γνλείο ησλ Μαζεηώλ 240

241 έρνπλ Τςειό Μνξθσηηθό Δπίπεδν ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΟΟΣΟ ΑΘΡΟΗΣΗΚΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΟΥΗ ,0 73,0 ΝΑΗ ,0 100,0 ΤΝΟΛΟ ,0 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Σ - ΓΗΑΓΡΑΜΜΑΣΑ Α) ΓΖΜΟΓΡΑΦΗΚΑ 241

242 Γηάγξακκα 1: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην Φύιν ησλ Μαζεηώλ. Γηάγξακκα 2: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηελ Ζιηθία ησλ Μαζεηώλ. Γηάγξακκα 3: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηελ Σάμε πνπ Φνηηνύλ νη Μαζεηέο. 242

243 Γηάγξακκα 4: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην Μνξθσηηθό Δπίπεδν ηνπ Παηέξα. 243

244 Γηάγξακκα 5: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην Μνξθσηηθό Δπίπεδν ηεο Μεηέξαο. Γηάγξακκα 6: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην Δπάγγεικα ηνπ Παηέξα. 244

245 Γηάγξακκα 7: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην Δπάγγεικα ηεο Μεηέξαο. Γηάγξακκα 8: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηνλ Σύπν Καηνηθίαο ησλ Μαζεηώλ. Γηάγξακκα 9: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην Δίδνο Καηνηθίαο πνπ Γηακέλνπλ νη 245

246 Μαζεηέο. Γηάγξακκα 10: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηνλ Αξηζκό ησλ Μειώλ ηεο Οηθνγέλεηαο ησλ Μαζεηώλ. 246

247 Γηάγξακκα 11: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Βνήζεηα ζην Γηάβαζκα ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. Β) ΑΝΑΚΤΚΛΧΖ Γηάγξακκα 12: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα πκκεηνρή ζε Αλαθύθισζε Αληηθεηκέλσλ. 247

248 Γηάγξακκα 13: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Απνηξνπή από ηελ Αλαθύθισζε. Γηάγξακκα 14: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Τπεξεζίεο Αλαθύθισζεο πνπ Πξέπεη λα Βειηησζνύλ ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. 248

249 Γηάγξακκα 15: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Αλαθύθισζε Πιαζηηθνύ. Γηάγξακκα 16: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Αλαθύθισζε Υαξηηνύ. Γηάγξακκα 17: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Αλαθύθισζε Αινπκηλίνπ. 249

250 Γηάγξακκα 18: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Αλαθύθισζε Γπαιηνύ. 250

251 Γηάγξακκα 19: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Αλαθύθισζε Μπαηαξηώλ. Γηάγξακκα 20: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Αλαθύθισζε Δπγελώλ Μεηάιισλ από Καηαιύηεο Απηνθηλήησλ. Γηάγξακκα 21: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Αλαθύθισζε Τιηθώλ από Κηλεηά Σειέθσλα. 251

252 Γηάγξακκα 22: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Πεπνίζεζε όηη ε Αλαθύθισζε Δμνηθνλνκεί Δλέξγεηα ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. 252

253 Γηάγξακκα 23: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Πεπνίζεζε όηη ε Αλαθύθισζε Δπηθέξεη Οηθνλνκηθό Κέξδνο ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. Γηάγξακκα 24: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Πεπνίζεζε όηη Κάζε Αλαθπθισκέλν Πξντόλ Πξέπεη λα Καηαιήγεη ζε Δηδηθνύο Κάδνπο Αλαθύθισζεο ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. 253

254 Γηάγξακκα 25: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα εκαληηθόηεηα Αλαθύθισζεο πξνο θεινο ηνπ Πιαλήηε ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. Γηάγξακκα 26: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα ην αλ νη Σνπηθέο Αξρέο Βνεζνύλ ζε Θέκαηα πνπ Αθνξνύλ ηελ Αλαθύθισζε. 254

255 Γηάγξακκα 27: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Ηθαλνπνηεηηθή Δθπαίδεπζε ζηα ρνιεία ρεηηθά κε ηελ Αλαθύθισζε. Γηάγξακκα 28: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Πξνζπκία πκκεηνρήο ησλ Μαζεηώλ ζε Δζεινληηθά Πξνγξάκκαηα Αλαθύθισζεο. 255

256 Γηάγξακκα 29: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Αλαθύθισζε ζην πίηη ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. Γηάγξακκα 30: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Γσξεά Ρνύρσλ θαη Αληηθεηκέλσλ ζε Αλζξώπνπο πνπ ηα Υξεηάδνληαη ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. 256

257 Γηάγξακκα 31: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Υξεζηκνπνίεζε Πάληλσλ ή Δπαλαρξεζηκνπνίεζε ήδε Τπάξρνπζσλ αθνπιώλ γηα Φώληα ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. Γηάγξακκα 32: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Δπαλαρξεζηκνπνίεζε ή Δπηδηόξζσζε Αληηθεηκέλσλ, αληί γηα Αληηθαηάζηαζε Απηώλ κε Καηλνύξηα ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. 257

258 Γηάγξακκα 33: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Αγνξά ρνιηθώλ Σεηξαδίσλ από Αλαθπθισκέλν Υαξηί ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. Γηάγξακκα 34: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα Υξεζηκνπνίεζε Δπαλαθνξηηδόκελσλ Μπαηαξηώλ. 258

259 Γηάγξακκα 35: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηψλ γηα Απνθπγή Αγνξάο Πξντφλησλ κε Πνιιέο πζθεπαζίεο θαη Πεξηηπιίγκαηα. Γ) ΔΞΟΗΚΟΝΟΜΖΖ ΔΝΔΡΓΔΗΑ Γηάγξακκα 36: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Γλώζε ησλ Μαζεηώλ ηεο Αηνιηθήο Δλέξγεηαο σο Αλαλεώζηκε Πεγή Δλέξγεηαο. 259

260 Γηάγξακκα 37: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Γλώζε ησλ Μαζεηώλ ηεο Ζιηαθήο Δλέξγεηαο σο Αλαλεώζηκε Πεγή Δλέξγεηαο. Γηάγξακκα 38: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Γλώζε Γεσζεξκηθήο Δλέξγεηαο σο Αλαλεώζηκε Πεγή Δλέξγεηαο ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. Γηάγξακκα 39: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα Γλψζε ησλ Μαζεηψλ ηεο Τδξνειεθηξηθήο Δλέξγεηαο σο Αλαλεψζηκε Πεγή Δλέξγεηαο. 260

261 Γηάγξακκα 40: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηε εκαζία ηεο Δμνηθνλόκεζεο Δλέξγεηαο ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. Γηάγξακκα 41: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηελ Αιιαγή Σξόπνπ Εσήο ησλ Μαζεηώλ γηα ηελ Πξνζηαζία Πεξηβάιινληνο. 261

262 Γηάγξακκα 42: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηεξεά Απόβιεηα σο εκαληηθόηεξν Πεξηβαιινληηθό Πξόβιεκα ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. Γηάγξακκα 43: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηελ Δμάληιεζε Φπζηθώλ Πόξσλ σο εκαληηθόηεξν Πεξηβαιινληηθό Πξόβιεκα ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. 262

263 Γηάγξακκα 44: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηελ Δμαθάληζε Δηδώλ Υισξίδαο θαη Παλίδαο σο εκαληηθόηεξν Πεξηβαιινληηθό Πξόβιεκα ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. Γηάγξακκα 45: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηελ Αιιαγή Κιίκαηνο θαη ηελ Τπεξζέξκαλζε ηνπ Πιαλήηε σο εκαληηθφηεξν Πεξηβαιινληηθφ Πξφβιεκα χκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. Γηάγξακκα 46: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηε Ρύπαλζε ησλ Νεξώλ σο εκαληηθόηεξν Πεξηβαιινληηθό Πξόβιεκα ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. 263

264 Γηάγξακκα 47: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηελ Καηαζηξνθή ησλ Γαζψλ σο εκαληηθφηεξν Πεξηβαιινληηθφ Πξφβιεκα χκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. Γηάγξακκα 48: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ηελ Αηκνζθαηξηθή Ρύπαλζε σο εκαληηθόηεξν Πεξηβαιινληηθό Πξόβιεκα ύκθσλα κε ηνπο Μαζεηέο. 264

265 Γηάγξακκα 49: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα ηε Γλώζε ηεο Τπνβάζκηζεο ηνπ Πεξηβάιινληνο Μέζσ ηνπ ρνιείνπ. Γηάγξακκα 50: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα ηε Γλώζε ηεο Τπνβάζκηζεο ηνπ Πεξηβάιινληνο Μέζσ ηεο Οηθνγέλεηαο. Γηάγξακκα 51: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα ηε Γλώζε ηεο Τπνβάζκηζεο ηνπ Πεξηβάιινληνο Μέζσ ηεο Σειεόξαζεο. 265

266 Γηάγξακκα 52: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα ηε Γλώζε ηεο Τπνβάζκηζεο ηνπ Πεξηβάιινληνο Μέζσ ησλ Δθεκεξίδσλ. Γηάγξακκα 53: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηψλ γηα ηε Γλψζε ηεο Τπνβάζκηζεο ηνπ Πεξηβάιινληνο Μέζσ ηνπ Ίληεξλεη. 266

267 Γηάγξακκα 54: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα ηε Υξήζε Λακπηήξσλ Δμνηθνλόκεζεο Δλέξγεηαο. Γηάγξακκα 55: Καηαλνκή πρλνηήησλ ησλ Μαζεηώλ γηα ην αλ Κνηκνύληαη κε Αλακκέλν Φσο ζην Γσκάηην ηνπο. 267

268 Γηάγξακκα 56: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην αλ νη Μαζεηέο αθήλνπλ ηα Φώηα θαη ηηο Ζιεθηξηθέο πζθεπέο Αλνηθηά ελώ Λείπνπλ από ην πίηη. Γηάγξακκα 57: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην αλ νη Μαζεηέο Αθήλνπλ ηνλ Τπνινγηζηή, ηε Σειεόξαζε ή Γηάθνξεο Άιιεο Ζιεθηξηθέο πζθεπέο ζε Αλακνλή. 268

269 Γηάγξακκα 58: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην αλ νη Μαζεηέο Αθήλνπλ Φνξηηζηέο ζηελ Πξίδα Υσξίο λα ηνπο Υξεζηκνπνηνύλ. Γηάγξακκα 59: Καηαλνκή πρλνηήησλ γηα ην αλ νη Μαζεηέο Αθήλνπλ ην Νεξό λα Σξέρεη Καζώο Βνπξηζίδνπλ ηα Γόληηα ηνπο ή Πιέλνπλ ηα Υέξηα ηνπο. 269