Μια προσωπική αφήγηση. ευκαιρίες και προκλήσεις

Transcript

1 Δημόσιες Επιλογές Μια προσωπική αφήγηση Κοινοτικοί πόροι: ευκαιρίες και προκλήσεις

2

3 Κωστής Μουσουρούλης Δημόσιες Επιλογές Μια προσωπική αφήγηση Κοινοτικοί πόροι: ευκαιρίες και προκλήσεις

4 Δημόσιες Επιλογές Μια προσωπική αφήγηση ISBN: Πρώτη έκδοση: Μάρτιος 2010 Copyright Κωστής Μουσουρούλης λεωφόρος Αιγαίου 50, Χίος τ: /81235, F: τ: / , F: (Αθήνα) E: S: Copyright Εκδόσεις Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ, έτος ιδρύσεως 1891 κεντρική διάθεση: Σόλωνος 116, Αθήνα τ: , F: E: S: Επιμέλεια κειμένου: Αλίκη Σαλίμπα Ηλεκτρονική σελιδοποίηση: Φωτεινή Σκουρή Μακέτα εξωφύλλου: Φωτεινή Σκουρή Τυπώθηκε σε χαρτί ελεύθερο χημικών ουσιών χλωρίου και φιλικό προς το περιβάλλον. Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις του Ελληνικού Νόμου (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως άνευ γραπτής άδειας του εκδότη η κατά οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή (ηλεκτρονική, μηχανική ή άλλη) και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου.

5 Χρειάζονται πολλά τον κόσμο για να αλλάξεις: Οργή και επιμονή. Γνώση και αγανάκτηση. Γρήγορη απόφαση, στόχαση βαθιά. Ψυχρή υπομονή και ατέλειωτη καρτερία. Κατανόηση της λεπτομέρειας και κατανόηση του συνόλου. Μονάχα η πραγματικότητα μπορεί να μας μάθει πώς την πραγματικότητα να αλλάξουμε. Μπέρτολτ Μπρεχτ, 1930

6

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΚΩΣΤΗ ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α Η ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΩΝ ΠΟΡΩΝ 1. Τα δεκαοχτώ χρόνια στις Βρυξέλλες Το οδοιπορικό στις Κοινοτικές υπηρεσίες και η αρχή της θητείας στην ελληνική διοίκηση Μια οπτική της Ευρώπης από τη δική μου σκοπιά Εισαγωγική αναδρομή στις εμπειρίες της διαχείρισης των αναπτυξιακών πόρων Εισαγωγική σύνοψη μιας μεγάλης προσπάθειας ΚΕΦΑΛΑΙΟ β το γ κπσ 1. Η προγραμματική περίοδος , το Γ ΚΠΣ Το Ελληνικό ΚΠΣ Ο νόμος 2860/2000 για τη διαχείριση, την παρακολούθηση και τον έλεγχο του Γ ΚΠΣ Μια σύντομη αξιολόγηση του νόμου 2860/ Τα μεγάλα ζητήματα που ανέδειξε η διαχείριση των Κοινοτικών πόρων Η απορρόφηση του Γ ΚΠΣ Ο Κανόνας Ν Η αριθμητική της απορρόφησης

8 Κω σ τ ή ς Μο υ σ ο υ ρ ο ύ λ η ς 9. Η απορρόφηση στο Ταμείο Συνοχής Οι στόχοι που θέσαμε τον Μάρτιο του Το Σύστημα Παραγωγής Δημοσίων Έργων (ΣΠΔΕ) Επτά προβλήματα-«πληγές» των δημοσίων έργων Ο ΕΣΠΕΛ Μια προσωπική άποψη Ένα Σχέδιο Δράσης για τις πληγές της διαχείρισης Το θεσμικό επίπεδο: Η επαναφορά της νομιμότητας στο ΣΠΔΕ και στο ΣΔΕ Το οργανωτικό, λειτουργικό και επιχειρησιακό επίπεδο: Η αναμόρφωση του ΣΔΕ Το Ταμείο Συνοχής Το λογιστικό «κλείσιμο» του Β ΚΠΣ Το έργο του Κτηματολογίου Η αντιμετώπιση του συνολικού προβλήματος Η Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων Οι Σύμβουλοι Υποστήριξης των 13 ΠΕΠ Οι συμβάσεις παραχώρησης Η προσπάθεια των συμβάσεων παραχώρησης στην Ελλάδα Οι Συμπράξεις Δημόσιου-Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) Η προετοιμασία του θεσμού των ΣΔΙΤ στην Ελλάδα ΚΕΦΑΛΑΙΟ γ οι αναθεωρήσεις του γ κπσ 1. Η συνεχής προσπάθεια για το Γ ΚΠΣ: Το διαπραγματευτικό επίπεδο και οι διαδοχικές αναθεωρήσεις Η, υποχρεωτικού χαρακτήρα, αναθεώρηση του Η, επιχειρησιακού χαρακτήρα, αναθεώρηση του Η αναθεώρηση του 2006 για την προετοιμασία του κλεισίματος του Γ ΚΠΣ

9 ΔηΜό σ ι ε ς Επ ι λ ο γέ ς : Μια Πρ ο σ ω π ι κ ή Αφ ή γ η σ η 5. Οι παρεμβάσεις για την αποτελεσματική υλοποίηση του Γ ΚΠΣ Πόροι και από το Ταμείο Αλληλεγγύης ΕΕ (ΤΑΕΕ) Η προετοιμασία της αναθεώρησης του Οι καταστροφικές πυρκαγιές του Αυγούστου ΚΕΦΑΛΑΙΟ δ ο αναπτυξιακός-επενδυτικός νόμος 1. Και πάλι πρόβλημα με το Κοινοτικό Δίκαιο Ο νόμος 3219/ Το θέμα του νόμου 3219/ Ο νόμος 3220/ Ο νέος Επενδυτικός Νόμος 3299/ Η προσπάθεια βελτίωσης της εφαρμογής του Επενδυτικού Νόμου Η προετοιμασία της τροποποίησης του νόμου 3299/ Η διαπραγμάτευση με την Επιτροπή και οι τεχνικές δυσκολίες Οι ευνοϊκές αλλαγές του νέου Κοινοτικού νομοθετικού πλαισίου για τις περιφερειακές ενισχύσεις Ο νέος νόμος 3522/ Ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων μέσω του χρηματοπιστωτικού συστήματος Η προώθηση νέων χρηματοδοτικών εργαλείων Μια νέα πρωτοβουλία: Τα Πρότυπα Καινοτόμα Σχέδια Ανάπτυξης ΚΕΦΑΛΑΙΟ ε η διαπραγμάτευση για το εσπα 1. Η διαπραγμάτευση για τη διασφάλιση των Κοινοτικών πόρων για τη νέα περίοδο προγραμματισμού Μια συνοπτική αποτίμηση των αποτελεσμάτων της διαπραγμάτευσης

10 Κω σ τ ή ς Μο υ σ ο υ ρ ο ύ λ η ς 3. Η διαπραγμάτευση για το νομοθετικό πλαίσιο της νέας περιόδου προγραμματισμού Η διαπραγμάτευση για τις Στρατηγικές Κατευθυντήριες Γραμμές της Κοινότητας για τη Συνοχή (ΣΚΓΣ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ στ ο σχεδιασμός για το εσπα 1. Ο σχεδιασμός του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς και του πλαισίου εφαρμογής του Η νέα αρχιτεκτονική, η διατομεακή προσέγγιση και οι πέντε χωρικές ενότητες Η Στρατηγική της Λισαβόνας (ΣτΛ) Η έγκριση του ΕΣΠΑ και των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων Οι πόλοι ανάπτυξης Η εφαρμογή του ΕΣΠΑ Ο νόμος 3614/2007 για τη διαχείριση, τον έλεγχο και την εφαρμογή του ΕΣΠΑ Η λειτουργία της Επιτροπής Δημοσιονομικού Ελέγχου Η δημιουργία πέντε Μειζόνων Διοικητικών Περιφερειών Η πιστοποίηση της επάρκειας των Τελικών Δικαιούχων Η αναμόρφωση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων εν όψει του ΕΣΠΑ Οι προτάσεις για τη δημιουργία νέων Ανωνύμων Εταιρειών Η ΔΗΜΟΣ Α.Ε Οι Αναπτυξιακοί Οργανισμοί Περιφερειών-ΑΟΠ Α.Ε Η δημιουργία ενός χρηματοδοτικού οργανισμού αναπτυξιακών προγραμμάτων Η δημιουργία κεντρικού φορέα διαχείρισης και υλοποίησης έργων επεξεργασίας και διάθεσης υγρών και στερεών αποβλήτων

11 ΔηΜό σ ι ε ς Επ ι λ ο γέ ς : Μια Πρ ο σ ω π ι κ ή Αφ ή γ η σ η Επίλογος ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 Η κινδυνολογία της αντιπολίτευσης ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 ομιλίες 5 η Συνεδρίαση της Επιτροπής Παρακολούθησης του ΚΠΣ - Τρίτη 8 Ιουνίου η Συνεδρίαση της Επιτροπής Παρακολούθησης του Γ ΚΠΣ - Τετάρτη 15 Δεκεμβρίου ο Εθνικό Αναπτυξιακό Συνέδριο - Σάββατο 16 Ιουλίου η Συνεδρίαση της Επιτροπής Παρακολούθησης του ΚΠΣ Τρίτη, 20 Ιουνίου η Συνεδρίαση της Επιτροπής Παρακολούθησης του Γ ΚΠΣ Τρίτη 26 Ιουνίου Ευρετήριο όρων πηγεσ

12

13 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Είναι δύσκολο να εκφράσω με λίγα λόγια τις ευχαριστίες μου για τον ειλικρινή, ανιδιοτελή, ακούραστο, επιτυχημένο και αφοσιωμένο αγώνα των στενών συνεργατών μου, με τους οποίους συμπορευτήκαμε επί τριάμισι χρόνια στο Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών και «ταυτιστήκαμε» με όσα περιγράφω στο βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας. Είναι πολλοί αυτοί που θέλω να ευχαριστήσω και είμαι σίγουρος ότι γνωρίζουν ποιοι είναι. Όπως γνωρίζουν και τι δεν θα είχε γίνει χωρίς αυτούς. Οφείλω όμως μια ιδιαίτερη αναφορά στην πολιτική μου ιεραρχία και κυρίως στον Χρήστο Φώλια για την ευκαιρία που μου έδωσε να ζήσω αυτές τις εμπειρίες ως Γενικός Γραμματέας καθώς και την υποστήριξή του όποτε χρειάστηκε, τον Νίκο Κλενιάτη, επικεφαλής της Επιστημονικής Γραμματείας του ΕΣΠΑ καθώς και όλη την ομάδα του, τη Νίκη Δανδόλου, δεξί μου χέρι σε πολλά και κυρίως στο Γ ΚΠΣ και τα δημόσια έργα, τους αφοσιωμένους συνεργάτες του γραφείου μου, τους υπηρεσιακούς παράγοντες που ξεχώρισαν με τις γνώσεις και την πραγματική υπηρεσία τους στη χώρα, ανεξάρτητα από οτιδήποτε άλλο, τους συνεργάτες στα άλλα Υπουργεία και στις Περιφέρειες που πίστεψαν σε μας και μας στήριξαν παρά τις ατελείωτες «ασκήσεις» στις οποίες τους υποβάλλαμε καθώς και τους Έλληνες και ξένους συμπαραστάτες μας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Είναι και άλλοι πολλοί, εξωτερικοί συνεργάτες και φίλοι, με τους οποίους μοιραστήκαμε ιδέες που συνεισέφεραν ουσιαστικά στις πρωτοβουλίες που αναλήφθηκαν. Είναι και πολλοί με τους οποίους μπορεί να μην ταυτιστήκαμε πάντα, 15

14 Κω σ τ ή ς Μο υ σ ο υ ρ ο ύ λ η ς αλλά που εκτίμησα, όπως εκτίμησα και την αντιπαράθεση όταν αυτή ήταν τεκμηριωμένη και ανιδιοτελής. Επίσης γνωρίζουν ποιοι είναι. Τους ευχαριστώ όλους από καρδιάς και ελπίζω η αποτύπωση αυτής της δουλειάς να αποτελεί και μια μικρή ένδειξη της ευγνωμοσύνης μου για τη συνεισφορά τους κατά την παραγωγική αυτή περίοδο στην οποία αναφέρομαι. Το βιβλίο αυτό το αφιερώνω σε τέσσερα μοναδικά πρόσωπα: τη σύζυγό μου Ευρυδίκη, με την οποία είμαστε μαζί από τα φοιτητικά μας χρόνια, και τα παιδιά μου Έλενα, Δημήτρη και Αλεξάνδρα. Μαζί με μια μεγάλη συγγνώμη για την αναστάτωση που τους προκάλεσε το πάθος μου για δημιουργικό έργο. 16

15 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΚΩΣΤΗ ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ Η ανάπτυξη αποτελεί εδώ και πάρα πολλά χρόνια τη συνταγή για την επίλυση όλων σχεδόν των προβλημάτων μας στην Ελλάδα. Όλοι όσοι δεν έχουν προτάσεις, έχουν συνήθως την ανάπτυξη ως καταφύγιο για την ένδεια θέσεων. Είναι αλήθεια ότι η ανάπτυξη της οικονομίας μπορεί να δώσει λύση σε αρκετά προβλήματα. Αυτό, όμως, με δυο προϋποθέσεις: Πρώτον, μην υποτιμώντας τη μεγάλη ανάγκη για «νοικοκύρεμα» των δημόσιων οικονομικών, και δεύτερον, μην ξεχνώντας ότι η ανάπτυξη ούτε διατάσσεται, ούτε επιτυγχάνεται με καλές προθέσεις. Ακόμα δε περισσότερο σήμερα, που είμαστε στο μέσο μιας μεγάλης οικονομικής κρίσης, η οποία έχει οδηγήσει όλη την Ευρώπη σε περίοδο ύφεσης, είναι ανάγκη να σκεφτούμε πώς, πρακτικά, κι όχι θεωρητικά, μπορούμε να πετύχουμε αυτό τον στόχο. Στην πατρίδα μας, όταν μιλάμε για ανάπτυξη έχει σημασία να επικεντρώνουμε την προσοχή μας στον περιορισμό του αντιπαραγωγικού και άρα αντιαναπτυξιακού δημόσιου τομέα, στο άνοιγμα των κλειστών αγορών και επαγγελμάτων, στον περιορισμό της γραφειοκρατίας, στη στήριξη της υγιούς επιχειρηματικότητας με απλοποίηση π.χ. της διαδικασίας ίδρυσης και μεταβίβασης των επιχειρήσεων, στην προώθηση των επιχειρηματικών πάρκων κ.λπ. Ιδιαίτερη, όμως, σημασία έχουν και τα δύο βασικά εργαλεία που έχει στη διάθεσή του το ελληνικό δημόσιο για την προώθηση των αναπτυξιακών στόχων, δηλαδή τον επενδυτικό νόμο και τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης. Τα δυο αυτά εργαλεία δεν τα χειριστήκαμε πάντοτε με τον καλύτερο τρόπο. Στο Κοινοτικό Πλαίσιο Στή- 17

16 Κω σ τ ή ς Μο υ σ ο υ ρ ο ύ λ η ς ριξης υποτιμήσαμε τη διάσταση της αποτελεσματικής αξιοποίησης των πόρων, έτσι ώστε να έχουν προστιθέμενη αξία τα κονδύλια που έρχονται από τις Βρυξέλλες. Ο αναπτυξιακός νόμος, ιδιαίτερα σε παλαιότερες εποχές, οδήγησε σε ενισχύσεις που δεν είχαν το αναμενόμενο αποτέλεσμα στη δημιουργία θέσεων εργασίας, θυμίζοντας περισσότερο πολιτική σπατάλης παρά υγιή αναπτυξιακή πολιτική. Ο Κωστής Μουσουρούλης κλήθηκε από την κυβέρνηση Καραμανλή να συμβάλει στην αξιοποίηση αυτών των δύο εργαλείων, του αναπτυξιακού νόμου και του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, το 2004, ως Γενικός Γραμματέας Επενδύσεων και Ανάπτυξης του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών. Κατόρθωσε με αγώνα δρόμου να ολοκληρωθούν με επιτυχία τα προγράμματα του Γ' ΚΠΣ, χωρίς απώλεια πόρων, αλλά και με μια παράλληλη προσπάθεια για περισσότερο ποιοτική διαχείριση των προγραμμάτων αυτών. Προώθησε επίσης το νέο επενδυτικό νόμο, ο οποίος αντιμετωπίστηκε θετικά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, από την αγορά, αλλά και από την ίδια τη σημερινή κυβέρνηση που και τώρα αποδέχεται ότι ήταν ο καλύτερος από όλους όσοι ίσχυσαν κατά καιρούς. Τέλος, συνέβαλε καθοριστικά στην επιτυχία του ΕΣΠΑ, τόσο ως προς το ύψος των πόρων που πρόκειται να εισρεύσουν στη χώρα μας, όσο και ως προς τον σχεδιασμό της εθνικής αναπτυξιακής στρατηγικής που εγκρίθηκε μετ επαίνων από την ΕΕ σε χρόνο ρεκόρ μεταξύ των εταίρων μας. Η εμπειρία του Κωστή Μουσουρούλη, ο οποίος για χρόνια διετέλεσε ανώτερο στέλεχος στη Γενική Διεύθυνση Περιφερειακής Πολιτικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ήταν σίγουρα πολύτιμη. Οι παραστάσεις και οι γνώσεις από τις Βρυξέλλες έδωσαν προστιθέμενη αξία στην προσπάθειά του. Γι αυτό και μπόρεσε να πετύχει, στον τομέα ευθύνης του, απτά αποτελέσματα. Τώρα πια είναι Βουλευτής Χίου. Από τη θέση αυτή μπορεί σίγουρα να προσφέρει με την εμπειρία και τις γνώσεις του για μια πραγματικά αποτελεσματική και καινοτόμα πολιτική δημοσίων επενδύσεων. Η συμβολή του για το θέμα αυτό μπορεί επίσης να είναι εξαιρετικά σημαντική, τόσο για τη διαμόρφωση των θέσεων της Νέας Δημοκρατίας όσο και για τον ευρύτερο προβληματισμό στη Βουλή των Ελλήνων. 18

17 ΔηΜό σ ι ε ς Επ ι λ ο γέ ς : Μια Πρ ο σ ω π ι κ ή Αφ ή γ η σ η Είμαι βέβαιος ότι, όπως άφησε τη σφραγίδα του με το έργο που περιγράφεται σε αυτό το βιβλίο ως Γενικός Γραμματέας Επενδύσεων και Ανάπτυξης του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών, αλλά και αργότερα ως Γενικός Γραμματέας στο Υπουργείο Ανάπτυξης όπου και είχαμε τη δυνατότητα να συνεργαστούμε στενά, με τον ίδιο τρόπο μπορεί να επιτελέσει το έργο του στη Βουλή των Ελλήνων με άποψη, δυναμική και ιδεολογία, πάντα με την αξιόλογη παρουσία και τον πολιτικό πολιτισμό που τον διακρίνει. Η ήδη δικαιολογημένη εμπιστοσύνη που του έδειξαν οι κάτοικοι της Χίου στην πρώτη του κάθοδο σε βουλευτικές εκλογές, θα δικαιωθεί ακόμα περισσότερο στο μέλλον. Κωστής Χατζηδάκης 19

18

19 ΕΙΣΑΓΩΓΗ «Οι άνθρωποι που πάνε μπροστά σ αυτό τον κόσμο, είναι αυτοί που αναζητούν τις κατάλληλες συνθήκες κι αν δεν τις βρουν, τις διαμορφώνουν μόνοι τους.» Η διάσημη αυτή ρήση του Μπέρναρντ Σω συμπυκνώνει σε λίγες γραμμές την πάγια αντίληψή μου για τον τρόπο σκέψης, δράσης και τις επιλογές, που πρέπει να χαρακτηρίζουν την πορεία, επαγγελματική ή μη, ενός ανθρώπου στη ζωή. Αυτή η αντίληψη με ώθησε, να αναλάβω, το 2004, τη θέση του Γενικού Γραμματέα Επενδύσεων και Ανάπτυξης στο τότε Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών. Το χαρτοφυλάκιο που μου ανατέθηκε: η παρακολούθηση, η εποπτεία και η προώθηση των δημοσίων και ιδιωτικών επενδύσεων της χώρας. Με δύο λέξεις: η ορθή διαχείριση και αξιοποίηση των Κοινοτικών πόρων. Είναι γεγονός ότι ο σχεδιασμός, ο προγραμματισμός, η διαχείριση και η εφαρμογή του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης (ΚΠΣ), ως εργαλείου προώθησης του αναπτυξιακού γίγνεσθαι της χώρας, αποτελούν μια εξαιρετικά σύνθετη διαδικασία, άγνωστη και καθόλου ελκυστική στο ευρύ κοινό. Η ενασχόληση με αυτό, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και τις λοιπές ευρωπαϊκές χώρες, περιορίζεται σε έναν, ας μου επιτραπεί η έκφραση, κλειστό κύκλο ανθρώπων, που πολύ συχνά αντιμετωπίζονται ως «στυγνοί» γραφειοκράτες, οι οποίοι χρησιμοποιούν μια ξύλινη γλώσσα που δεν αγγίζει κανέναν. Οι υποχρεώσεις ορθής εφαρμογής των οριζόντιων πολιτικών, αλλά και διαχείρισης των πόρων της Ένωσης, είναι ελάχιστα κατανοητές. Λέξεις όπως «ολοκλήρωση», «Κοινοτικό κε- 21

20 Κω σ τ ή ς Μο υ σ ο υ ρ ο ύ λ η ς κτημένο», «απορροφήσεις», «υπερ-δεσμεύσεις», «διαδρομή ελέγχου», είναι κενές περιεχομένου και ηχούν δυσνόητες στους μη μυημένους. Το αντικείμενο, ιδιαιτέρως τεχνικό και εξειδικευμένο, απωθεί σε πρώτη προσέγγιση τον μη εξοικειωμένο στην ορολογία, τις διαδικασίες, τις λεπτομέρειές του. Δεν μπορεί, ασφαλώς, κανείς να ψέξει τον απλό πολίτη γι αυτό. Η μοναδική επαφή του επί δεκαετίες με το ΚΠΣ ήταν αυτή που ταύτιζε την ΕΕ με μια δεξαμενή άντλησης πόρων, που ναι, μεν, συνέβαλε στην αλματώδη πρόοδο της οικονομίας μας, δεν κατόρθωσε, ωστόσο, να μειώσει το αναπτυξιακό έλλειμμα της χώρας. Ο πολυετής προγραμματισμός, η παρακολούθηση της υλοποίησης, η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων, οι ελεγκτικές διαδικασίες για την τεκμηρίωση της αποτελεσματικότητας της χρήσης των πόρων ήταν έννοιες άγνωστες, που αιφνιδίασαν κάθε εμπλεκόμενο στην αναπτυξιακή διαδικασία. Η διασύνδεση της αναπτυξιακής διαδικασίας με τις διαρθρωτικές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατέδειξε τρεις μεγάλες αδυναμίες της χώρας: την ανεπάρκεια πολιτικών, την έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού και την αναποτελεσματικότητα μηχανισμών διαχείρισης. Αναπόφευκτα, τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης ταυτίστηκαν με την απορρόφηση πόρων, ενώ οι αναπτυξιακές πολιτικές περιορίστηκαν σε μια απλή καταγραφή τών προς υλοποίηση έργων. Αποκάλυψαν, όμως, και ένα ακόμη σημαντικό έλλειμμα: την εγγενή αδυναμία της δημόσιας διοίκησης για επιτελικό σχεδιασμό και αποτελεσματική υλοποίηση των αναπτυξιακών παρεμβάσεων. Τα ελλείμματα αυτά διέγνωσα ευθύς αμέσως και προσπάθησα, μαζί με όλους τους συνεργάτες μου, να αντιμετωπίσω: στα τριάμισι χρόνια στο Υπουργείο Οικονομίας εργαστήκαμε με σοβαρότητα και υπευθυνότητα. Με συντονισμένες ενέργειες, με μεθοδικότητα και επιστημονική τεκμηρίωση καταφέραμε να αντιστρέψουμε κάθε δύσκολη συγκυρία, κάθε αρνητικό κλίμα, κερδίζοντας τις μάχες και τις εντυπώσεις. Η πορεία μου στο Υπουργείο, σε ένα νευραλγικό τομέα της δημόσιας διοίκησης, δεν είναι γεμάτη μόνο από σκληρές δοκιμασίες, αλλά και από συγκινήσεις τις στιγμές της ευόδωσης ή μη της κοπιαστικής δουλειάς. Αυτές θέλησα να απο- 22

21 ΔηΜό σ ι ε ς Επ ι λ ο γέ ς : Μια Πρ ο σ ω π ι κ ή Αφ ή γ η σ η τυπώσω στο βιβλίο αυτό. Είναι η αφήγηση μιας διαδρομής, η καταγραφή επιλογών και εμπειριών που με σημάδεψαν κατά το πέρασμά μου από την εξαιρετικά σημαντική αυτή θέση ευθύνης. Το βιβλίο επιχειρεί να αναδείξει όλα τα σημαντικά ζητήματα που πραγματεύτηκα. Γι αυτό χωρίζεται σε τρία μέρη, που αντιστοιχούν στις τρεις κρισιμότερες περιόδους της τριετίας: Το πρώτο μέρος, μετά από μια σύντομη αναδρομή στη διαχείριση των Κοινοτικών πόρων, πραγματεύεται σε δυο κεφάλαια όλη την εμπειρία διαχείρισης του Τρίτου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, αναλύοντας διεξοδικά κάθε ζήτημα που ανέκυψε: τα ελλείμματα απορρόφησης, το προβλήματα του συστήματος παραγωγής δημοσίων έργων, τον ΕΣΠΕΛ, την αναμόρφωση του Συστήματος Διαχείρισης και Ελέγχου. Σε ξεχωριστό κεφάλαιο παρουσιάζονται οι αναθεωρήσεις του Τρίτου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, με ειδική μνεία στις καταστροφικές πυρκαγιές του Αυγούστου 2007, που αποτυπώθηκαν ανεξίτηλες στη μνήμη όλων. Στο δεύτερο μέρος καταγράφεται όλη η προσπάθεια δημιουργίας αποτελεσματικών αναπτυξιακών εργαλείων, όπως ο Επενδυτικός Νόμος (Ν.3599/2006). Το τρίτο μέρος περιλαμβάνει δύο κεφάλαια: το πρώτο προσεγγίζει και αναλύει όλες τις πτυχές της διαπραγμάτευσης για το δημοσιονομικό πλαίσιο της Ένωσης για την περίοδο , μια περίοδο που σημαδεύτηκε από σκληρές διαπραγματεύσεις, εξαντλητικές συναντήσεις, ατελείωτες ώρες δουλειάς, συνεχείς πιέσεις και εν τέλει απέφερε στην Ελλάδα πόρους ύψους 20 δις ευρώ. Το δεύτερο κεφάλαιο περιγράφει, σε μια διεξοδική ανάλυση, όλη τη διαδικασία και τις καινοτομίες του αναπτυξιακού σχεδιασμού της χώρας, του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ ), που απέσπασε τα συγχαρητήρια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη στρατηγική του στόχευση και την τεχνική αρτιότητά του. Το βιβλίο, όμως, αυτό επιχειρεί να δώσει και κάτι περισσότερο: μια βαθιά αισιοδοξία ότι οι κατάλληλοι άνθρωποι στις κατάλληλες θέσεις μπορούν να επιτελέσουν σημαντικό έργο 23

22 Κω σ τ ή ς Μο υ σ ο υ ρ ο ύ λ η ς (και εννοώ πολλούς που θα δουν τις κοινές μας προσπάθειες να καταγράφονται μέσα σε αυτό το βιβλίο), με πλήρη επίγνωση της ευθύνης που χαρακτηρίζει την εκάστοτε θέση τους. Και επειδή η πρόοδος δεν τελειώνει ποτέ, οι προσπάθειες σύγκλισης της τεχνοκρατικής και της διοικητικο-οργανωτικής ικανότητας της χώρας πρέπει και να είναι συνεχείς, αλλά και να προστατεύονται έναντι κάθε κινδύνου εκφυλισμού και μετατροπής τους σε απαξιωμένα γραφειοκρατικά εργαλεία. Από τη θέση του Γενικού Γραμματέα Επενδύσεων και Ανάπτυξης προσπάθησα με όλες μου τις δυνάμεις να επιτύχω. Ήταν ο στόχος που έθεσα και υπηρέτησα εξαρχής. Γιατί πιστεύω ακράδαντα ότι μπορούμε καλύτερα. Ότι η Ελλάδα μπορεί καλύτερα. Αυτή την αισιοδοξία θέλησα να μεταδώσω. Τα συμπεράσματα ανήκουν στον αναγνώστη. 24

23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α Η ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΩΝ ΠΟΡΩΝ 1. Τα δεκαοχτώ χρόνια στις Βρυξέλλες Τον Ιούλιο του 1986 αποφοίτησα από την τότε Ανωτάτη Εμπορική (ΑΣΟΕΕ) και αμέσως μετά έκανα μια σύντομη, διερευνητική, επίσκεψη στις Βρυξέλλες. Τον Σεπτέμβριο, μετά από ένα περιπετειώδες ταξίδι με το γεμάτο με οικοσκευή αυτοκίνητό μου, έφθασα για μόνιμη εγκατάσταση σε ένα μικρό διαμέρισμα της Avenue des Nerviens. Γράφτηκα στο Institut d Études Européennes του ULB. Ο πολύ βαρύς χειμώνας με θερμοκρασίες μέχρι και -15 Κελσίου πέρασε με μαθήματα και πολύ διάβασμα. Λόγω των καιρικών συνθηκών δεν μπόρεσα να ταξιδέψω στην Αθήνα και έτσι ορκίστηκα ως πτυχιούχος της ΑΣΟΕΕ ενώπιον του Έλληνα προξένου. Τον Μάρτιο του 1987 ξεκίνησα πρακτική άσκηση, stage, στις υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Εγκαταστάθηκα σε ένα μικρό γραφείο, το οποίο μοιράστηκα με έναν άλλο ασκούμενο, από την Τουρκία. Γίναμε πολύ φίλοι. Θυμάμαι τις ημέρες του θερμού επεισοδίου με την Τουρκία. Όλοι από τα γύρω γραφεία έρχονταν να δουν τις αντιδράσεις μας. Παράλληλα με το stage και το πανεπιστήμιο, ο ευρωβουλευτής του Ιταλικού Ριζοσπαστικού Κόμματος, Marco Panela, μου ανέθεσε την εκπόνηση μελέτης για την προοπτική ένταξης της Γιουγκοσλαβίας στην τότε ΕΟΚ. Μελετώντας το θέμα, είχα την ευκαιρία να γνωρίσω και να συνομιλήσω με σημαντικές προσωπικότητες του Ευρωκοινοβουλίου, αλλά και της τότε Γιουγκοσλαβίας, που προωθούσαν, φευ, την ευρωπαϊκή της προοπτική. 25

24 Κω σ τ ή ς Μο υ σ ο υ ρ ο ύ λ η ς Όταν ξεκίνησα πρακτική άσκηση στην Επιτροπή, ήμουν σχεδόν πεπεισμένος, από όσα είχα ακούσει μέχρι να φύγω από την Ελλάδα, ότι πράγματι υπήρχαν διάφορα «ξένα κέντρα» που απεργάζονταν τα πιο δυσοίωνα σενάρια για το μέλλον της χώρας μας. ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο κ.λπ. Πολύ γρήγορα κατάλαβα. Η Ελλάδα ήταν μια μικρή χώρα δεν ήταν το επίκεντρο για κάθε θεωρία συνωμοσίας. Όλα ήταν για εσωτερική κατανάλωση. 2. το οδοιπορικό στις Κοινοτικές υπηρεσίες και η αρχή της θητείας στην ελληνική διοίκηση Μετά από ένα χρόνο πρακτικής άσκησης στη Γενική Διεύθυνση Δημοσιονομικού Ελέγχου και συγκεκριμένα στη διεύθυνση συστημάτων ελέγχου των επιδοτήσεων που χορηγούνται από το τμήμα Εγγυήσεων του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Προσανατολισμού και Εγγυήσεων, εντάχθηκα ως προσωρινός υπάλληλος στη Γενική Διεύθυνση Επιστήμης, Έρευνας και Ανάπτυξης. Η δουλειά μου ήταν η οργάνωση του πρώτου κύκλου προκηρύξεων του προγράμματος JOULE (Joint Opportunities for Unconventional or Long term Energy supply). Ένα χρόνο μετά, αναζητώντας μια πιο εξωστρεφή θέση, βρέθηκα στη Γενική Διεύθυνση Περιφερειακής Πολιτικής και συγκεκριμένα στη μονάδα δημοσιονομικής διαχείρισης και ελέγχου του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης, το μεγαλύτερο χρηματοδοτικά διαρθρωτικό ταμείο της ΕΕ που παρεμβαίνει, περισσότερο ή λιγότερο, σε όλες τις χώρες της ΕΕ. Ξεκίνησα συμμετέχοντας σε αποστολές ελέγχων στη Δανία και την Ιταλία μέχρι να αναλάβω, επί έξι χρόνια, την ευθύνη για τον έλεγχο των προγραμμάτων και παρεμβάσεων του Ταμείου στην Ισπανία και την Ελλάδα. Γνώριζα καλά τα Ισπανικά και αυτό μου επέτρεψε να κάνω πολύ καλύτερα τη δουλειά μου. Ταξίδεψα σε όλη την Ισπανία. Αγάπησα και θαύμασα τη χώρα αυτή. Ήθελα να μάθω όλο και περισσότερα για την οργάνωση και τη διοίκησή της, γι' αυτό και συμμετείχα σε εκπαιδευτικό πρόγραμμα της ισπανικής κυβέρνησης για στελέχη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. 26

25 ΔηΜό σ ι ε ς Επ ι λ ο γέ ς : Μια Πρ ο σ ω π ι κ ή Αφ ή γ η σ η Σε αντίθεση με όσα έβλεπα στην Ισπανία, οι αποστολές μου στη χώρα μας με γέμιζαν προβληματισμό. Το 1996 μετατέθηκα στη διοικητική μονάδα που ήταν υπεύθυνη για τη διαχείριση των παρεμβάσεων του ΕΤΠΑ και του Ταμείου Συνοχής στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, είχα την ευθύνη της διαπραγμάτευσης και παρακολούθησης της εφαρμογής των τομεακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων Ενέργειας και Φυσικού Αερίου, των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων Δυτικής Ελλάδας και Πελοποννήσου καθώς και των Κοινοτικών Πρωτοβουλιών INTERREG για την ολοκλήρωση των διευρωπαϊκών ενεργειακών δικτύων φυσικού αερίου και τη διασύνδεση των ηλεκτρικών συστημάτων Ελλάδας-Ιταλίας. Θυμάμαι τη συνεργασία μου με τα στελέχη της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, που χρηματοδοτούσε το έργο της εισαγωγής φυσικού αερίου στη χώρα μας. Συσκέψεις επί συσκέψεων στην έδρα της Τράπεζας στο Λουξεμβούργο. Πού να φανταζόμουν τότε ότι θα επέστρεφα στο Λουξεμβούργο με την ιδιότητα του μέλους του Διοικητικού Συμβουλίου της, την περίοδο ορισμένος από την ελληνική κυβέρνηση. Ασχολήθηκα ιδιαίτερα με τις διαδικασίες σχεδιασμού των διαγωνισμών παραχώρησης για τη χρηματοδότηση, κατασκευή, λειτουργία και εκμετάλλευση των δικτύων διανομής φυσικού αερίου στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, τη Λάρισα και τον Βόλο. Ήταν η πρώτη μου επαφή με τις συμβάσεις παραχώρησης. Θυμάμαι τη συμμετοχή μου στις διεργασίες των διαγωvισμών αυτών στην Αθήνα, το Παρίσι και το Λονδίνο, αλλά και τις συναντήσεις εμπειρογνωμόνων και στελεχών της Δημόσιας Επιχείρησης Αερίου (ΔΕΠΑ) που οργάνωσα στη Λισαβόνα, δεδομένου ότι η Πορτογαλία είχε ήδη προχωρήσει σε ανάλογες συμβάσεις. Αργότερα, θα έβρισκα ξανά εμπρός μου τη ΔΕΠΑ, ως Γενικός Γραμματέας του υπουργείου Ανάπτυξης, αρμόδιος για τα ενεργειακά θέματα, αλλά και ως μέλος του Διοικητικού της Συμβουλίου. Από το 1998 και μετά, συμμετείχα στις διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση του Γ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης με έμφαση στα θέματα της εφαρμογής του, στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητας και στο Πε- 27

26 Κω σ τ ή ς Μο υ σ ο υ ρ ο ύ λ η ς ριφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Κεντρικής Μακεδονίας, προγράμματα τα οποία παρακολούθησα στενά μέχρι τις 10 Μαρτίου 2004, όταν μου έγινε η τιμητική πρόταση να αναλάβω τη θέση του Γενικού Γραμματέα Επενδύσεων και Ανάπτυξης 1 του υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών (ΥΠΟΙΟ). 3. Μια οπτική της Ευρώπης από τη δική μου σκοπιά Το όραμα του Jean Monnet για ένα εντελώς καινούργιο σύστημα οικονομικής και πολιτικής ένωσης των λαών της Ευρώπης, μιας ένωσης λαών και όχι ενός συνασπισμού κρατών, με γέμιζε ενθουσιασμό. Στις 14 Μαΐου του 1987 παρακολούθησα στο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών ομιλία επιφανούς στελέχους του ΠΑΣΟΚ 1. η Γενική Γραμματεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης (ΓΓΕΑ) αποτελεί ένα κομβικό σημείο για την προώθηση των προγραμμάτων που στηρίζουν την εθνική οικονομία και ανάπτυξη. Στόχος της είναι η χρηματοδότηση και εποπτεία των δημοσίων επενδύσεων ανά την επικράτεια, η ενίσχυση της επενδυτικής δραστηριότητας του ιδιωτικού τομέα και η ανάπτυξη του παραγωγικού δυναμικού της χώρας. Πιο συγκεκριμένα, παρακολουθεί τη διαχείριση και αξιοποίηση των Κοινοτικών πόρων, εισηγείται στρατηγική για την επίτευξη της περιφερειακής ανάπτυξης και συνοχής, διασφαλίζει τους στόχους του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς, του Ταμείου Συνοχής και των Κοινοτικών Πρωτοβουλιών και την ένταξή τους στην εθνική οικονομική πολιτική και ελέγχει την τήρηση των δεσμεύσεων απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση, συνεργαζόμενη με όλα τα συναρμόδια υπουργεία, τις περιφέρειες και τους φορείς. Συμβάλλει δε στον σχεδιασμό των Αναπτυξιακών-Επενδυτικών Νόμων προκειμένου να ενθαρρυνθούν επενδυτικές πρωτοβουλίες σε πολλαπλούς τομείς της οικονομικής δραστηριότητας και παρακολουθεί τις αντίστοιχες χρηματοδοτήσεις για την υλοποίησή τους. Η Γενική Γραμματεία συγκροτείται από τη Γενική Διεύθυνση Αναπτυξιακού Προγραμματισμού, Περιφερειακής Πολιτικής και Δημόσιων Επενδύσεων και από τη Γενική Διεύθυνση Ιδιωτικών Επενδύσεων και προΐσταται της Ειδικής Υπηρεσίας Αρχής Πληρωμής, που είναι υπεύθυνη για τις χρηματορροές μεταξύ ΕΕ και Ελλάδας όσον αφορά στα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα. Στη Γραμματεία υπάγεται και η Μονάδα Οργάνωσης της Διαχείρισης του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης (ΜΟΔ Α.Ε.). 28

27 ΔηΜό σ ι ε ς Επ ι λ ο γέ ς : Μια Πρ ο σ ω π ι κ ή Αφ ή γ η σ η για την προοπτική ένταξης της Τουρκίας, για την πολιτική της συνοχής, για τις νέες πολιτικές που έχει ανάγκη η ΕΟΚ και για την «προσπάθεια που θα καταβάλει η Ελλάδα προκειμένου να διευκολύνει τη διατύπωση κοινών θέσεων που θα μπορούν να εγγυηθούν τα συμφέροντα και τον ρόλο της Ευρώπης στο παγκόσμιο σύστημα». Έχω το κείμενο της εξαιρετικής αυτής ομιλίας που εκφωνήθηκε σε άψογα Γαλλικά. Δεν μπορώ όμως να μη θυμηθώ ότι, το 1979, οκτώ χρόνια πριν, το κόμμα του ΠΑΣΟΚ αποχωρούσε από τη Βουλή που κύρωνε τη συνθήκη προσχώρησης της Ελλάδας στην τότε ΕΟΚ. Αργότερα, το καλοκαίρι του 1980, σε Διεθνές Επιστημονικό Σεμινάριο με τίτλο «Μετάβαση στον σοσιαλισμό», που έγινε στην Αθήνα, το ίδιο στέλεχος ανέφερε ότι «θα μπορούμε ενδεχόμενα να καταργήσουμε τις επαχθέστερες από τις δεσμεύσεις που μας επιβάλλει η εισδοχή μας στην ΕΟΚ ή και να φύγουμε από την ΕΟΚ, αν το αποφασίσει ο ελληνικός λαός». Στο ίδιο σεμινάριο, άλλο επιφανές στέλεχος που διετέλεσε επί σειρά ετών υπουργός Οικονομίας, ανέφερε σε ομιλία του ότι «η ένταξη στην ΕΟΚ υπήρξε τεράστιο οικονομικό σφάλμα, που μπορεί να στοιχίσει ακριβά στη χώρα. Γι' αυτό επείγει να αρχίσουν διαπραγματεύσεις με την Κοινότητα με αντικείμενο την τροποποίηση του καθεστώτος των εμπορικών σχέσεων». Πολλά χρόνια μετά, με τη «Διακήρυξη των Αθηνών», στις 16 Απριλίου 2003, που έγινε με αφορμή την τελευταία μεγάλη διεύρυνση της ΕΕ, οι αρχηγοί των κυβερνήσεων των 25 δήλωναν, μεταξύ άλλων, τα εξής: «Η Ένωσή μας αποτελεί ένα ομαδικό εγχείρημα, για ένα κοινό μέλλον ως Κοινότητας αξιών. Είμαστε περήφανοι να ανήκουμε σε μια Ένωση θεμελιωμένη στις αρχές της ελευθερίας, της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, σε μια Ένωση αποφασισμένη να προωθεί τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και των δικαιωμάτων του ανθρώπου, σε μια Ένωση προσηλωμένη στην έμπρακτη εφαρμογή της ανοχής, της δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης. Δουλεύοντας μαζί, εμείς και οι χώρες μας, μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα καταφέρουμε να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις του αύριο». Πιστεύω πως μόνο οι γονείς μας, που γνώρισαν τον πόλεμο, καταλάβαιναν πλήρως την αξία της μετάλλαξης μιας 29

28 Κω σ τ ή ς Μο υ σ ο υ ρ ο ύ λ η ς ηπείρου με μόνιμες εστίες τριβής σε ένα γεωπολιτικό χώρο ενιαίων αξιών και κοινών δράσεων. Το παλαιό πεδίο διεκδικήσεων και αντιπαραθέσεων, κυρίως ανάμεσα στη Γαλλία και τη Γερμανία, έγινε ένας χώρος πάνω στον οποίο οικοδομήθηκε ένα κοινό ευρωπαϊκό μέλλον. Οι πρωτεργάτες της Κοινότητας τόλμησαν το ομαδικό αυτό εγχείρημα όχι εξαιτίας της μεταπολεμικής αβεβαιότητας για το οικονομικό μέλλον της Ευρώπης, αλλά λόγω της βεβαιότητας ότι το μέλλον αυτό είναι πρωτίστως πολιτικό. Ο στόχος δεν ήταν δηλαδή η αυτοσυντήρηση μέσα από πρόσκαιρους οικονομικούς συνασπισμούς, αλλά η πολιτική οργάνωση των ευρωπαϊκών κοινωνιών και, μέσω αυτής, η εξασφάλιση ευημερίας για τους πολίτες τους. Για να οργανωθούν όμως πολιτικά οι ευρωπαϊκές κοινωνίες, έπρεπε οι, ιστορικές, διεκδικήσεις και οι αντιπαραθέσεις τους να μεταβληθούν σε ενότητα. Η διαδικασία αυτή αποκαλείται με μια λέξη «ολοκλήρωση». Με την ολοκλήρωση, η Κοινότητα, μέσα από την ελεύθερη διακίνηση εμπορευμάτων, υπηρεσιών, προσώπων και κεφαλαίων, μετασχηματίστηκε σταδιακά σε Ένωση. Στην αρχή με την ενιαία αγορά και το κοινό νόμισμα και, μετά, με την άλλη πτυχή της ολοκλήρωσης, την πολιτική που ήταν το επακόλουθο της πλήρους κατάργησης των φυσικών και των οικονομικών συνόρων. Η οικονομική λειτουργία της ενιαίας αγοράς εξασφαλίστηκε με την εναρμόνιση των πολιτικών για τον ανταγωνισμό, την εκπαίδευση, το περιβάλλον και την προσπάθεια για σύγκλιση των εθνικών οικονομιών. Η διαδικασία αυτή, το «κεκτημένο» όπως λέγεται στην Κοινοτική διάλεκτο, είναι δυναμική, δηλαδή ωριμάζει σταδιακά. Εναρμόνιση των πολιτικών και σύγκλιση δεν σημαίνουν συγχώνευση των εθνικών οικονομιών, αλλά εξασφάλιση συνολικής ανταγωνιστικότητας, και αυτό διατηρώντας τη διαφοροποίηση των εθνικών οικονομιών, έτσι ώστε να μπορεί να λειτουργήσει η ολοκλήρωση. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο στηρίζονται και οι ασθενείς οικονομίες με τα προγράμματα συνοχής. Και για να σταθούν στα πόδια τους, αλλά και για να αντιμετωπίσουν τις αρνητικές συνέπειες της οικονομίας. Η οικονομική ολοκλήρωση έγινε αποδεκτή και από τους υποστηρικτές της πλήρους αποπολιτικοποίησης της οικονομί- 30

29 ΔηΜό σ ι ε ς Επ ι λ ο γέ ς : Μια Πρ ο σ ω π ι κ ή Αφ ή γ η σ η ας και από τους υποστηρικτές της πολιτικοποίησής της, παρά τους φόβους των τελευταίων ότι θα οδηγήσει σε ηγεμονία των μεγάλων κρατών. Η πολιτική ολοκλήρωση, δηλαδή η, ας το πούμε συνομοσπονδιακή, συνένωση πολιτικά κυρίαρχων κρατών, όπου το κέντρο συντονίζει τη δράση των άλλων μέσω της αρχής της επικουρικότητας, δεν έχει γίνει το ίδιο ισχυρά αποδεκτή. Και αυτό γιατί η πολιτική διαπραγμάτευση γίνεται μεταξύ ισότιμων, αλλά ετεροδύναμων κρατών. Τι και αν υπήρξαν διαφωνίες ακόμα και σε θέματα ευδιάκριτου και αδιαμφισβήτητου κοινού συμφέροντος. Τι και αν το εκκρεμές της κοινής αυτής πορείας ταλαντευόταν, και ταλαντεύεται ακόμα, από τον ευρωσκεπτικισμό και την ευρωφοβία, στην ευρωαισιοδοξία και την ευρωευφορία και αντίστροφα. Η Ένωση, μέσα από αμοιβαίες υποχωρήσεις και συμβιβασμούς, διευρύνθηκε γεωγραφικά, ενισχύθηκε θεσμικά και σήμερα αποτελεί ισχυρή παγκόσμια οικονομική δύναμη, με δυνητικά ενιαία πολιτική φωνή. Τίποτε δεν μπόρεσε και δεν μπορεί να αλλάξει το ταξίδι της Ευρώπης προς το μέλλον. Σε μια περίοδο όπου η τότε Ευρωπαϊκή Κοινότητα προσανατολιζόταν στη διεύρυνσή της προς τον νότο, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής κατόρθωσε να «βγάλει και για την Ελλάδα ένα εισιτήριο» στο ταξίδι αυτό. Πέντε χρόνια πριν από την Ισπανία και την Πορτογαλία. Και αυτό είχε, έχει και θα έχει τεράστια σημασία. Η ένταξή μας, την 1 η Ιανουαρίου 1981 μια έκπληξη με βάση την τότε ελληνική πραγματικότητα δεν αποτέλεσε μόνο ένα ορόσημο στη σύγχρονη ελληνική ιστορία, αλλά σηματοδότησε μια σειρά θεαματικών αλλαγών που ωφέλησαν την πολιτική, κοινωνική και οικονομική ζωή της χώρας. Με τις μεταβιβάσεις των πόρων και την εναρμόνιση των πολιτικών, η οικονομία μας σημείωσε αλματώδη πρόοδο. Με την ισότιμη συμμετοχή στις αποφάσεις για το μέλλον της Ευρώπης, η πολιτική μας θέση ενισχύθηκε όσο ποτέ άλλοτε στο παρελθόν. Ωστόσο, η χώρα μας, αν και από τις πλέον ευνοημένες από πλευράς χρηματοδοτήσεων, δεν κατόρθωσε να διαχειριστεί αποδοτικά τους πόρους της συνοχής που τέθηκαν στη διάθεσή της ώστε να βελτιώσει τη θέση της. 31

30 Κω σ τ ή ς Μο υ σ ο υ ρ ο ύ λ η ς Η Ένωση των «ανοιχτών συνόρων και της ζωντανής ποικιλίας γλωσσών, πολιτισμών και περιοχών», διασφάλισε ειρήνη, σταθερότητα και ευημερία σε τέτοιο βαθμό, που και η υποψία ακόμη ενός πολέμου να είναι αδιανόητη. Ταυτόχρονα, αποτέλεσε πρότυπο για την οργάνωση της διεθνούς κοινωνίας, μοντέλο ανάπτυξης και προορισμό για το σύνολο σχεδόν των κρατών της Ευρώπης. Κανείς δεν αρνείται, ωστόσο, ότι στο πρότυπο αυτό υπάρχουν κενά ή ότι «μπορούμε και καλύτερα». Για παράδειγμα, η Ένωση φαίνεται σήμερα, ίσως και λόγω της διεθνούς συγκυρίας, να νοιάζεται περισσότερο για την καλή λειτουργία της αγοράς παρά για την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών. Ή ακόμα, φαίνεται ότι δεν έχει καταφέρει να μιλά με μια φωνή στις εξωτερικές της σχέσεις. Όμως, ούτε το κεκτημένο είναι αυτονόητο, ούτε οι ευρωπαϊκές πολιτικές προέρχονται από παρθενογένεση. Η διεργασία της ολοκλήρωσης είναι δυναμική και το αποτέλεσμα συνδιαμορφώνεται από πολιτικές επιλογές και αποφάσεις που λαμβάνονται κάθε στιγμή από διαφορετικές πολιτικές ηγεσίες. Οι λαοί, και πολύ περισσότερο οι ηγεσίες τους, οφείλουν να έχουν συναίσθηση της ευθύνης για αυτά που πρέπει ακόμα να γίνουν ώστε η ΕΕ να αποκτήσει τα μέσα που χρειάζονται προκειμένου να γίνει πιο προσιτή στον μέσο Ευρωπαίο πολίτη. Η διαπίστωση του «ελλείμματος» αυτού από τις ηγεσίες αποτυπώθηκε στη Διακήρυξη των Αθηνών που προανέφερα. Οι ηγέτες αισθάνθηκαν την ανάγκη να επιβεβαιώσουν στους πολίτες ότι «θα εξακολουθήσουν να διακηρύσσουν και να προασπίζουν τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου, τόσο μέσα στην Ένωση όσο και έξω από τα όριά της». Οι υποχρεώσεις της ορθής διαχείρισης των πόρων και απόδοσης λογαριασμού, αλλά και της ορθής εφαρμογής των οριζόντιων πολιτικών της Ένωσης, ήταν κατανοητές σε ελάχιστους. Άλλωστε, τα πράγματα δεν θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά, όταν επί δεκαετίες είχε καλλιεργηθεί στην ελληνική κοινή γνώμη η πεποίθηση ότι η ΕΕ δεν αποτελεί παρά μια δεξαμενή άντλησης πόρων μια αγελάδα για άρμεγμα. Παρόλα αυτά, η Ευρώπη αποδείχθηκε η «Ιθάκη» των οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών μας επιδιώξεων. 32

31 ΔηΜό σ ι ε ς Επ ι λ ο γέ ς : Μια Πρ ο σ ω π ι κ ή Αφ ή γ η σ η 4. Εισαγωγική αναδρομή στις εμπειρίες της διαχείρισης των αναπτυξιακών πόρων Όσοι έχουν ασχοληθεί με τα Κοινοτικά προγράμματα συνοχής, ομοθύμως αναγνωρίζουν ότι η χώρα μας δεν κατόρθωσε να εκμεταλλευθεί πλήρως τις ευκαιρίες που προσέφεραν τα προγράμματα αυτά. Γνωρίζουν επίσης, ότι το άνοιγμα της αναπτυξιακής «ψαλίδας» μεταξύ κέντρου και περιφέρειας, αλλά και οι ενδοπεριφερειακές ανισότητες, είναι η πλέον ορατή από τις επιπτώσεις αυτής της πραγματικότητας. Μιας πραγματικότητας ευθέως συνδεδεμένης με την αξιοποίηση των Κοινοτικών πόρων και, μέσω αυτής, με την επίτευξη του πλέον θεμελιώδους στόχου της ΕΕ: της συμμετοχής κάθε πολίτη της Ένωσης σε κάθε εδαφικό της τμήμα, στη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη και στην κοινωνική πρόοδο. Ο πολυετής προγραμματισμός, η παρακολούθηση με την οποία εξακριβώνεται η πραγματική και ορθή υλοποίηση των έργων, η αξιολόγηση της επίπτωσης των αποτελεσμάτων σε σχέση με τους αρχικούς στόχους, η παραγωγή πλήθους στοιχείων και ελεγκτικών διαδικασιών που να αποδεικνύουν την ορθή χρήση των πόρων και την αποτελεσματικότητά τους, ήταν μερικές από τις απαιτήσεις των Κοινοτικών Κανονισμών που αιφνιδίασαν το σύνολο των εμπλεκομένων στην αναπτυξιακή διαδικασία. Αιφνιδίασαν όμως και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή όταν, διά των εκπροσώπων των υπηρεσιών της, διαπίστωνε ότι οι εμπλεκόμενοι στον κεντρικό διοικητικό και αυτοδιοικητικό τομέα, ματαίως επιχειρούσαν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις αυτές. Οι διαχειριστές των Προγραμμάτων, χωρίς να είναι σε θέση να ελέγξουν την ύπαρξη και την ποιότητα όλων των απαραίτητων μελετών και, άρα, να κάνουν αξιόπιστες προβλέψεις για την εξέλιξη των Προγραμμάτων τους, ενέτασσαν τα έργα με ατελείς μελέτες, με ελλιπείς προϋπολογισμούς και με απροσδιόριστα χρονοδιαγράμματα. Τέλος, οι πολίτες έβλεπαν τα έργα αυτά να παραμένουν ημιτελή, ή να ολοκληρώνονται και να μη λειτουργούν, ή ακόμα και να καταστρέφονται. Από τότε άλλαξαν πολλά, και σε αυτό συνεισέφερε καθοριστικά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με τις «παιδαγωγικού» χαρα- 33

32 Κω σ τ ή ς Μο υ σ ο υ ρ ο ύ λ η ς κτήρα πρωτοβουλίες που ανέλαβε, κυρίως στον τομέα των δημοσίων έργων, με στόχο να μειωθεί ο χρόνος της σύγκλισης με την αύξηση της αποδοτικότητας των πόρων που χορηγούσε. Η σταδιακή εισαγωγή στην αναπτυξιακή διαδικασία των «εργοκεντρικών» κανόνων του ΚΠΣ και των παράλληλων πολιτικών της ΕΕ, ήταν η αφορμή για σημαντικές εκσυγχρονιστικές παρεμβάσεις που, μεταξύ άλλων, οδήγησαν στη δημιουργία Ανωνύμων Εταιρειών για τα μεγάλα έργα (Αττικό Μετρό Α.Ε., Εγνατία Α.Ε., ΕΡΓΟΣΕ Α.Ε. κ.λπ.), αλλά και στην τεχνοκρατική οργάνωση της διαχείρισης των Κοινοτικών Πόρων. Η Μονάδα Οργάνωσης της Διαχείρισης (ΜΟΔ Α.Ε.) δημιουργήθηκε για την επεξεργασία και συστηματοποίηση μεθόδων και διαδικασιών διαχείρισης, την παροχή στα προγράμματα, μετά από διάγνωση των αναγκών, υποστήριξης με εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό και μέσα, καθώς και για τη μεταφορά τεχνογνωσίας σε επιμέρους θεματικά αντικείμενα. Η ΜΟΔ ιδρύθηκε τον Φεβρουάριο του 1996, ως μη κερδοσκοπική Α.Ε. του ευρύτερου Δημόσιου Τομέα, με μόνο μέτοχο το ΥΠΟΙΟ. Η ιδέα της δημιουργίας της χρονολογείται από το 1994 στη βάση μελέτης που η Επιτροπή είχε αναθέσει στον καθηγητή Thoening. Η ΜΟΔ κατέστη ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο στην υπηρεσία της δημόσιας διοίκησης για τη στήριξη και ενίσχυση της διαχείρισης των συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων και αποτέλεσε τον πυρήνα συγκέντρωσης σε πρώτο στάδιο, και διάδοσης σε δεύτερο, της τεχνογνωσίας και της ευέλικτης διακίνησης των απαραίτητων πληροφοριών και εμπειριών προς όλους τους φορείς που εμπλέκονται στην υλοποίηση του ΚΠΣ. Παράλληλα, στο τότε υπουργείο Εθνικής Οικονομίας (ΥΠΕ- ΘΟ), δημιουργήθηκε, ως Υποεπιτροπή της Επιτροπής Παρακολούθησης (όργανο που θεσμοθετήθηκε από τους Κανονισμούς, με συμμετοχή τότε της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής) του ΚΠΣ, η Μικτή Επιτροπή Καθοδήγησης (ΜΕΚ) η οποία επεξεργάστηκε σειρά μέτρων που κάτι άρχισαν να αλλάζουν στον νοσούντα χώρο των δημοσίων έργων: η προώθηση των αυτοχρηματοδοτήσεων, η πρόσληψη Εξειδικευ- 34

33 ΔηΜό σ ι ε ς Επ ι λ ο γέ ς : Μια Πρ ο σ ω π ι κ ή Αφ ή γ η σ η μένου Συμβούλου Ποιοτικού Ελέγχου (ΕΣΠΕΛ), η δημιουργία στο Κέντρο Διεθνούς Οικονομικού Δικαίου του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης της Μονάδας Παρακολούθησης Διαγωνισμών και Συμβάσεων (ΜΟΠΑΔΙΣ), η εκπόνηση εγκυκλίων και οδηγιών και πολλά άλλα που, παρά τις θύελλες αντιδράσεων τις οποίες ξεσήκωσαν, κατόρθωσαν τελικά να εισχωρήσουν στην αναπτυξιακή διαδικασία. Τα περισσότερα, αν όχι όλα, έγιναν ύστερα από ασφυκτική πίεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Έστω και έτσι, ακόμα και αν δεχθούμε ότι για να κινηθεί κάτι σε αυτήν εδώ τη χώρα χρειάζεται εξωτερική πίεση, το αποτέλεσμα δικαίωσε τους οραματιστές, αλλά και όσους σήκωσαν το τεχνικό και πολιτικό βάρος της εφαρμογής των παρεμβάσεων αυτών. Τελικά, όπως είχε πει ο Βικτόρ Ουγκώ: «τίποτε δεν μπορεί να αντισταθεί σε μια ιδέα όταν έχει έρθει η ώρα της». Και τα μικρά, όμως, βήματα είχαν την αξία τους. Ένα παράδειγμα ήταν η αξιοκρατική πρόσληψη από τη ΜΕΚ τεχνοκρατών, που έγιναν γνωστοί ως «Τεχνικοί Σύμβουλοι», για τον έλεγχο της ποιότητας των μελετών των προς δημοπράτηση έργων στις Περιφέρειες. Παρά το γεγονός ότι τα πορίσματά τους δεν ήταν υποχρεωτικό να λαμβάνονται υπόψη ούτε από τους Γενικούς Γραμματείς των περιφερειών ή υπουργείων (τους έχοντες την ευθύνη και την εποπτεία των συγχρηματοδοτούμενων Επιχειρησιακών Προγραμμάτων), ούτε από τις αναθέτουσες αρχές, με το σκεπτικό ότι εάν γινόταν αυτό θα ισοδυναμούσε στην πράξη με υποκατάσταση των θεσμών αυτών από τρίτους, στις περισσότερες περιπτώσεις οι Γενικοί Γραμματείς δεν έδιναν εντολή δημοπράτησης και επέστρεφαν τις μελέτες στις αναθέτουσες αρχές ως ακατάλληλες. Υπήρξαν όμως περιπτώσεις που οι έντονες, γραπτές, επιφυλάξεις των Τεχνικών Συμβούλων για σημαντικές αστοχίες στις μελέτες, δεν σταμάτησαν τις εντολές δημοπράτησης. Σε ακραίες περιπτώσεις, οι αναθέτουσες αρχές δεν περίμεναν καν την πολιτική εντολή. Δημοπρατούσαν και ανέθεταν, δημιουργώντας «τετελεσμένα» για τα οποία, βεβαίως, γνώριζαν ότι ουδείς θα τους ζητήσει ευθύνες, ξεκινώντας έργα που είτε δεν τελείωσαν, ή κόστισαν περισσότερο από όσο είχε προγραμματιστεί (όπου είχε). 35

34 Κω σ τ ή ς Μο υ σ ο υ ρ ο ύ λ η ς Ωστόσο, η ενημέρωση που είχε το ΥΠΕΘΟ μέσω της ΜΕΚ, στην οποία αναφέρονταν οι Τεχνικοί Σύμβουλοι και διαβίβαζαν τις εκθέσεις τους, στήριζε το σημαντικό έργο της καταγραφής των προβλημάτων και έδινε τη δυνατότητα αντιμετώπισής τους με θεσμικά και διοικητικά μέτρα. Ο αναγνώστης θα κατανοήσει αργότερα γιατί, στο κεφάλαιο αυτό, αναφέρομαι εκτεταμένα στη ΜΕΚ και στους Τεχνικούς Συμβούλους. Αισθάνομαι μεγάλη ικανοποίηση που, ως απλό στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, παρακολούθησα από κοντά τις πρωτόγνωρες για τη χώρα μας αλλαγές, την ορθότητα των οποίων επιβεβαίωναν οι συχνά οργανωμένες αντιδράσεις κατεστημένων συμφερόντων. Θυμάμαι φορέα εργοληπτών να συμπαρίσταται στην απεργία που κήρυξαν οι μηχανικοί του δημοσίου εξαιτίας της θεσμοθέτησης του Εξειδικευμένου Συμβούλου Ποιοτικού Ελέγχου, του γνωστού ΕΣΠΕΛ, ή ακόμα την απεργία των, διαμαρτυρόμενων για την ίδρυση της ΜΟΔ Α.Ε., δημοσίων υπαλλήλων, κυρίως, του υπουργείου οικονομίας. Παρόλα αυτά, η προσπάθεια εκσυγχρονισμού του συστήματος παραγωγής δημοσίων έργων συνάντησε εμπόδια και Κοινοτικοί πόροι χάθηκαν ή κατασπαταλήθηκαν. Το συνακόλουθο άγχος των απορροφήσεων είχε καταστήσει τη νομοθεσία ένα λαβύρινθο αλληλοσυγκρουόμενων άρθρων και διατάξεων προς, à la carte, χρήση των αναθετουσών αρχών. Τον Μάρτιο του 2004, δηλαδή είκοσι πέντε χρόνια μετά την ένταξη της χώρας μας στην ΕΕ, διαπίστωνα, ομολογώ συχνά με θυμό, ότι κεντρικοί και αποκεντρωμένοι φορείς που διαχειρίζονταν δυσανάλογα με την επάρκειά τους κονδύλια, δεν είχαν καν στοιχειώδη «Κοινοτική γνώση» σε ό,τι αφορά τις δημόσιες συμβάσεις. Θύμωνα με τους ίδιους γιατί δεν ήξεραν ή/και πολλές φορές δεν ήθελαν να διδαχθούν, αλλά και με όσους δεν τους δίδαξαν και δεν τους επιμόρφωσαν, ενώ τους ανέθεσαν την ευθύνη. Οι πολύχρονες καθυστερήσεις στην εναρμόνιση με το Κοινοτικό Δίκαιο, για το περιεχόμενο και τη διαχείριση των συμβάσεων, οι υπερβάσεις των προϋπολογισμών των έργων, η παράκαμψη των ορίων των Οδηγιών μέσω κατατμή- 36

35 ΔηΜό σ ι ε ς Επ ι λ ο γέ ς : Μια Πρ ο σ ω π ι κ ή Αφ ή γ η σ η σεων κ.λπ., παρέσυραν ολόκληρα έργα και συμβάσεις, εκτός Κοινοτικής χρηματοδότησης. Η ποιότητα των έργων ήταν επίσης ένα μεγάλο ζήτημα που οι ίδιοι οι πολίτες διαπίστωναν «διά γυμνού οφθαλμού». Το εσωτερικό σύστημα ελέγχου της ποιότητας των έργων υπήρχε σπάνια. Οι Κοινοτικοί έλεγχοι διαπίστωναν ότι τα προβλήματα αυτά επαναλαμβάνονταν με μεγάλη συχνότητα, με αποτέλεσμα να τα χαρακτηρίζουν όχι βέβαια ως τυχαία λάθη, αλλά ως «συστημικά» που, σύμφωνα με τους Κανονισμούς, επισύρουν δημοσιονομικές διορθώσεις κατ αποκοπήν ή, ακόμα χειρότερα, κατά προβολήν (σε όλα τα αντίστοιχα έργα). Η ανεπαρκής διοίκηση και επίβλεψη των έργων από τις αναθέτουσες αρχές ήταν μια ακόμη ανοιχτή πληγή. Η έλλειψη στελεχών, υποδομών και τεχνογνωσίας για την ορθή προετοιμασία, τη διοίκηση και τον ποιοτικό και οικονομικό έλεγχο των έργων, αλλά και ο συγκεντρωτισμός και το πελατειακό σύστημα που είχε αναπτυχθεί, με τα χρόνια, δημιούργησαν αδιέξοδες καταστάσεις. Όταν, αργότερα, οι υπηρεσίες αυτές υποχρεώνονταν, κυρίως πολιτικά, να προσλάβουν έμπειρη εταιρεία συμβούλων διοίκησης έργων, τα τεύχη των διακηρύξεων των σχετικών διαγωνισμών, αλλά και οι συμβάσεις με τους project managers, εκτός από το ότι έβριθαν ασαφειών, προέβλεπαν υπέρογκες αμοιβές για επουσιώδεις αρμοδιότητες, μέσα στις οποίες δεν περιλαμβάνονταν ευθύνες για τυχόν αποκλίσεις ποιότητας και για επαυξήσεις του κόστους και του χρόνου αποπεράτωσης των έργων. Ένα άλλο σημαντικό θέμα ήταν ο αποκλεισμός των ιδιωτών από τη συμμετοχή τους στα έργα είτε ως παραχωρησιούχων, είτε ως project managers. Αν και οι δημόσιες υπηρεσίες, ως αναθέτουσες αρχές, επεδίωκαν, μετά από πολιτική και πάλι πίεση, τη συμμετοχή τους στα λόγια, στην πράξη την αποθάρρυναν με πολλούς τρόπους. Στην αρχή, χρησιμοποιούσαν την «κλασική» επίκληση στρατηγικών ή εθνικών λόγων ή λόγων δημοσίου συμφέροντος. Όταν όμως οι λόγοι αυτοί έπαψαν να αποτελούν ικανοποιητική δικαιολογία, αφού η ίδια η πολιτική και 37

36 Κω σ τ ή ς Μο υ σ ο υ ρ ο ύ λ η ς οικονομική ζωή τούς κατέστησαν παρωχημένους, οι αναθέτουσες αρχές κατόρθωναν να αποκλείουν την ιδιωτική συμμετοχή δημιουργώντας τις πλέον ακατάλληλες συνθήκες, αποδίδοντας συχνά την παρεπόμενη έλλειψη προσφορών στην «απληστία» των ιδιωτών. (Φυσικά, τα θέματα αυτά είναι λυμένα στις περισσότερες χώρες της ΕΕ). Τέλος, το σημαντικότερο και πλέον διαχρονικό θέμα είναι αυτό της διαφθοράς στις δομές και τους θεσμούς της χώρας. 5. Εισαγωγική σύνοψη μιας μεγάλης προσπάθειας H EE δεν μας έδωσε μόνο πόρους. Μας δίδαξε τρόπο σκέψης, μας παρέσχε τεχνογνωσία και νοοτροπία οργάνωσης, διαδρομή στρατηγικής, διαδρομή υλοποίησης, διαδρομή ευθύνης και ελέγχου διαδρομές συγκεκριμένες. Αυτά και όσα προανέφερα με απασχόλησαν από την πρώτη ημέρα της ορκωμοσίας μου, στις 19 Μαρτίου του 2004, ως Γενικού Γραμματέα Επενδύσεων και Ανάπτυξης. Η ατζέντα που αμέσως διαμόρφωσα περιέλαβε δύο άμεσες ενέργειες: Πρώτον, τη θεσμοθέτηση ενός συστηματοποιημένου τρόπου βελτίωσης τόσο του θεσμικού πλαισίου όσο και της επάρκειας των φορέων υλοποίησης, ώστε η τεχνοκρατική και διοικητικο-οργανωτική τους ικανότητα να συγκλίνει με αυτές του ιδιωτικού τομέα. Δεύτερον, την εντατικοποίηση του ποιοτικού ελέγχου σε όλες τις φάσεις της πορείας ενός έργου, αλλά και σε θέματα αρμοδιότητας ΥΠΕΧΩΔΕ, όπως η διασφάλιση του οικονομικού και τεχνικού αντικειμένου του έργου χωρίς να αλλάζει στην πορεία του η μελέτη και το τίμημα, ο έλεγχος των μελετών, καθώς και η εμπλοκή του ίδιου του μελετητή μέσα από την παρακολούθηση της εφαρμογής της μελέτης. Οι επαφές μου με ανθρώπους που συμμερίζονταν τις ίδιες με εμένα ανησυχίες ήταν διαρκείς. Τον πρώτο μήνα με είχε ήδη κυριεύσει το άγχος από τη διαπίστωση των τεράστιων θεσμικών, διαχειριστικών και εκτε- 38

37 ΔηΜό σ ι ε ς Επ ι λ ο γέ ς : Μια Πρ ο σ ω π ι κ ή Αφ ή γ η σ η λεστικών ελλειμμάτων που είχαν συσσωρευτεί στην αναπτυξιακή διαδικασία της χώρας. Η σκέψη μου ήταν διαρκώς στο πού, πώς και πόση, τεχνική και πολιτική, ενέργεια έπρεπε άμεσα να καταναλώσουμε, ώστε πρώτα απ' όλα να αποκατασταθούν οι σχέσεις μας με την ΕΕ. Σχέσεις, που, λόγω αυτών ακριβώς των ελλειμμάτων, είχαν φθάσει στο σημείο μηδέν απειλώντας το Γ ΚΠΣ, και, επομένως, το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, με δημοσιονομική κατάρρευση. Από ένστικτο ή και από άγνοια κινδύνου, όπως συχνά μου «καταλόγιζε» ο πολιτικός μου προϊστάμενος, από την πρώτη στιγμή επέλεξα να μιλήσω τη γλώσσα της αλήθειας, πιστεύοντας ακράδαντα ότι πιθανότητες να αντιμετωπισθεί ένα πρόβλημα υπάρχουν μόνο όταν αναδεικνύονται οι λόγοι που το δημιουργούν. Πολύ δε περισσότερο, όταν το πρόβλημα αυτό προκύπτει από μια πολυσύνθετη διαδικασία, όπως το ΚΠΣ, που συνδέεται με το σύνολο των πολιτικών που χαράσσονται και εφαρμόζονται για την οικονομία και την κοινωνία. Πράγματι, δεν υπάρχει πιο πολυσύνθετη διαδικασία από τον σχεδιασμό, τον προγραμματισμό, τη διαχείριση και την εφαρμογή του ΚΠΣ. Διαδικασία που η αποδοτικότητά της μόνο συνολικά μπορεί και πρέπει να αποτιμάται. Όμως, στην πράξη αυτό δεν συνέβη ποτέ. Το ΚΠΣ συνδέθηκε με την εξέλιξη δύο και μόνο δεικτών: Πρώτον, της προόδου στην υλοποίηση, η οποία μετράται, ετήσια και σωρευτικά, ως ποσοστό των συνολικών κρατικών πληρωμών που γίνονται για τα έργα προς τη συνολική, εγκεκριμένη για όλη την περίοδο του ΚΠΣ, εθνική και Κοινοτική, δημόσια δαπάνη. Δεύτερον, της προόδου στην απορρόφηση της Κοινοτικής συνδρομής, η οποία μετράται, ετήσια και σωρευτικά, ως ποσοστό των εισπράξεων από την ΕΕ προς τη συνολική εγκεκριμένη για όλη την περίοδο Κοινοτική συνδρομή. Σε κάθε περίπτωση, οι δείκτες αυτοί αποκάλυπταν τις αδυναμίες στρατηγικού σχεδιασμού και επιτελικής διοίκησης των αναπτυξιακών παρεμβάσεων κάθε τομέα χάραξης και εφαρμογής πολιτικής που συμμετέχει σε αυτή την πολυσύνθετη διαδικασία. 39

38 Κω σ τ ή ς Μο υ σ ο υ ρ ο ύ λ η ς Φανέρωναν, επίσης, την αδυναμία της δημόσιας διοίκησης να κινητοποιεί την ιδιωτική πρωτοβουλία κατευθύνοντάς την προς νέους παραγωγικούς κλάδους, αλλά και της ίδιας της ελληνικής κοινωνίας να αποδέχεται αλλαγές ή να ξεπερνά παλαιές νοοτροπίες. Στα τρεισήμισι χρόνια που πέρασα ως επικεφαλής της Γενικής Γραμματείας Επενδύσεων και Ανάπτυξης, προσπαθήσαμε να αντιμετωπίσουμε τις αδυναμίες αυτές μέσα από ένα εκτεταμένο και τολμηρό πρόγραμμα αλλαγών. Προσπαθήσαμε, επίσης, να άρουμε τα αδιέξοδα στις σχέσεις της χώρας με την ΕΕ, αλλά και να εξαντλήσουμε κάθε διαθέσιμο μέσο ώστε να αποσοβηθεί ο κίνδυνος δραματικών απωλειών πόρων στο κλείσιμο της περιόδου. Γνώριζα, άλλωστε, καλά ότι εάν η ΕΕ εφάρμοζε αυστηρή λογιστική προσέγγιση, το μέγεθος της απώλειας πόρων θα είχε ανυπολόγιστες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις. Έχοντας τη συνολική ευθύνη απέναντι στην ΕΕ, αλλά και συντονιστικό ρόλο σε εθνικό επίπεδο, επιδιώξαμε να μην είμαστε σε αντιπαράθεση με τα υπουργεία, αλλά να καθίσουμε μαζί και με τους φορείς τους σε ένα τραπέζι, να δούμε το θέμα συνολικά και να βρούμε λύσεις. Και κυρίως, να αποφύγουμε την απευθείας διαπραγμάτευση των υπουργείων με την ΕΕ, πρακτική που, κατά το παρελθόν, έφθανε μέχρι τη διατύπωση αντικρουόμενων απόψεων ακόμα και παρουσία εκπροσώπων των υπηρεσιών της Επιτροπής, δίνοντας έτσι μια εικόνα έλλειψης συντονισμού για την αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων. Στις Βρυξέλλες, υπήρξα μάρτυρας πολλών τέτοιων περιστατικών. Παράλληλα, έπρεπε να χειριστούμε την πληθώρα των κατευθύνσεων και οδηγιών που είχαν δοθεί κατά το παρελθόν από το ΥΠΟΙΟ προς τους φορείς, οδηγίες που οι φορείς συχνά δεν κατανοούσαν, αλλά ούτε είχαν και εξουσιοδότηση αρμοδιότητας για να εφαρμόσουν. Ειδικά για τα δημόσια έργα, τα πάντα είχαν ανατεθεί στις Μονάδες Παρακολούθησης και Ελέγχου των Ειδικών Υπηρεσιών Διαχείρισης (ΕΥΔ) των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων. Οι ΕΥΔ υποχρεώνονταν να «δηλώνουν» ότι ήλεγχαν και ενέκριναν οτιδήποτε και αν συνέβαινε στα έργα. Αυτό δεν 40